Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Catena aurea

Biblia communis

Capitulum 9

Numérotation du verset Lc. 9,1

Convocatis autem¹ duodecim apostolis dedit illis virtutem et potestatem super omnia demonia et ut languores curarent.

¹ autem Rusch Weber ] + Ihesus Cas574

Numérotation du verset Lc. 9,2

Et misit illos² predicare regnum Dei et sanare infirmos.

² illos] + binos Ω^J* ( rubr. cancel. )

Numérotation du verset Lc. 9,3

Et ait ad illos: Nihil tuleritis in via,

neque virgam neque peram neque panem neque pecuniam neque duas tunicas habeatis.

Numérotation du verset Lc. 9,4

Et in quamcumque domum intraveritis ibi manete

et inde ne exeatis.

Numérotation du verset Lc. 9,5

Et quicumque non receperint vos exeuntes de civitate illa, etiam pulverem pedum vestrorum excutite in testimonium supra illos.

Numérotation du verset Lc. 9,6

Egressi autem circuibant per castella evangelizantes et curantes ubique.

Numérotation du verset Lc. 9,7

Audivit autem Herodes tetrarcha

omnia que fiebant ab eo et hesitabat eo quod diceretur

Numérotation du verset Lc. 9,8

a quibusdam quia Ioannes surrexit a mortuis,

a quibusdam vero quia Elias apparuit, ab aliis autem quia propheta unus de antiquis surrexit.

Numérotation du verset Lc. 9,9

Et ait Herodes: Ioannem ego decollavi. Quis autem est iste de quo audio ego³ talia? Et querebat videre eum.

³ ego Rusch Weber] om. Catena

Numérotation du verset Lc. 9,10

Et reversi apostoli narraverunt illi quecumque fecerunt.

Et assumptis illis

secessit seorsum in locum desertum

qui est Bethsaide⁴.

⁴ Bethsaide Rusch ] Bethsaida Catena Weber

Numérotation du verset Lc. 9,11

Quod cum cognovissent turbe secute sunt eum⁵

⁵ eum Rusch ] illum Catena Weber

et excepit illos

et loquebatur illis

de regno Dei

et eos

qui cura indigebant sanabat.

Numérotation du verset Lc. 9,12

Dies autem ceperat declinare

et accedentes duodecim dixerunt illi: Dimitte turbas ut euntes in castella et villas⁶ que circa sunt divertant et inveniant escas quia hic in loco deserto sumus.

⁶ et villas Rusch ] villasque Catena Weber

Numérotation du verset Lc. 9,13

Ait autem ad illos: Vos date illis manducare. At illi dixerunt: Non sunt nobis plus quam quinque panes et duo pisces

nisi forte

nos eamus et emamus in omnem turbam hanc⁷ escas.

⁷ turbam hanc Rusch ] inv. Catena Weber

Numérotation du verset Lc. 9,14

Erant autem ibi⁸ fere viri quinque millia.

⁸ ibi Rusch ] om. Catena Weber

Ait autem ad discipulos suos: Facite illos discumbere per convivia quinquagenos.

Numérotation du verset Lc. 9,15

Et ita fecerunt et discubuerunt⁹ omnes.

⁹ discubuerunt Rusch ] discumbere fecerunt Catena Weber

Numérotation du verset Lc. 9,16

Acceptis autem quinque panibus et duobus piscibus respexit in celum et benedixit illos¹⁰

¹⁰ illos Rusch ] illis Catena Weber

et fregit

et distribuit discipulis suis

ut ponerent ante turbas.

Numérotation du verset Lc. 9,17

Et manducaverunt omnes et saturati sunt.

Et sublatum est quod superfuit¹¹ illis fragmentorum cophini duodecim.

¹¹ superfuit Rusch Weber ] superfluit Catena

Numérotation du verset Lc. 9,18

Et factum est cum solus esset orans erant cum illo et discipuli

et interrogavit illos dicens: Quem me dicunt esse turbe?

Numérotation du verset Lc. 9,19

At illi responderunt et dixerunt: Ioannem Baptistam, alii autem Eliam, alii vero quia propheta unus de prioribus surrexit.

Numérotation du verset Lc. 9,20

Dixit¹² illis: Vos autem quem me esse dicitis?

¹² Dixit Rusch ] + autem Catena Weber

Respondens Simon Petrus dixit:

Christum Dei.

Numérotation du verset Lc. 9,21

At ille increpans eos¹³ precepit ne cui dicerent hec¹⁴

¹³ eos Catena Rusch ] illos Weber |

¹⁴ hec Catena Rusch ] hoc Weber |

Numérotation du verset Lc. 9,22

dicens: Quia oportet Filium hominis multa pati et reprobari a senioribus et principibus sacerdotum et¹⁵ scribis et occidi et tertia die resurgere.

¹⁵ et Catena Rusch Weber] om. Li448@*

Numérotation du verset Lc. 9,23

Dicebat autem ad omnes:

Si quis vult post me venire abneget semetipsum¹⁶

¹⁶ semetipsum Li448 Rusch ] se ipsum Li448@ Weber

et tollat crucem suam quotidie et sequatur me.

Numérotation du verset Lc. 9,24

Qui enim voluerit animam suam salvam facere

perdet

eam¹⁷.

¹⁷ eam Rusch ] illam Catena Weber

Nam

qui perdiderit animam suam

propter me salvam faciet illam.

Numérotation du verset Lc. 9,25

Quid enim proficit homini si lucretur universum mundum se autem ipsum¹⁸ perdat et detrimentum sui faciat?

¹⁸ autem ipsum Rusch Weber ] inv. Li448@

Numérotation du verset Lc. 9,26

Nam qui me erubuerit et meos sermones¹⁹

¹⁹ meos sermones Li448 Rusch Weber ] inv. Li448@

hunc Filius hominis erubescet

cum venerit in maiestate sua et Patris et sanctorum angelorum.

Numérotation du verset Lc. 9,27

Dico autem vobis vere sunt hic aliqui²⁰ stantes

²⁰ hic aliqui Li448 Rusch ] inv. Li448@ Weber

ex vobis²¹ qui non gustabunt mortem

²¹ ex vobis Rusch ] om. Catena Weber

donec videant regnum Dei.

Numérotation du verset Lc. 9,28

Factum est autem post hec verba fere dies octo

et assumpsit Petrum

et Ioannem

et Iacobum²²

²² et Ioannem et Iacobum Cor1^LP (sic) Rusch Weber] inv. Ω^S Li446 Li446@ Mt366 Mt366@ Ed1455

et ascendit in montem ut oraret.

Numérotation du verset Lc. 9,29

Et facta²³ est dum oraret species vultus eius altera

²³ facta Catena Rusch ] factum Weber

et vestitus eius albus et fulgens²⁴.

²⁴ et fulgens Rusch ] refulgens Catena Weber

Numérotation du verset Lc. 9,30

Et ecce duo viri loquebantur cum illo.

Erant autem Moyses et Elias

Numérotation du verset Lc. 9,31

visi²⁵ in maiestate et dicebant excessum²⁶

²⁵ visi Li448 Rusch Weber ] nisi Li448@ |

²⁶ excessum Ω^J Rusch Weber ] exitum CorS1=Cor3 (greca littera exodon id est EXITUM ) |

eius quem completurus erat in Hierusalem.

Numérotation du verset Lc. 9,32

Petrus vero²⁷ et qui cum illo erant gravati erant somno et evigilantes²⁸ viderunt maiestatem eius

²⁷ vero Li448@ (f. 84va) Rusch Weber ] autem Li448@ (f. 83va) |

²⁸ evigilantes Rusch Weber ] vigilantes Catena |

et duos viros qui stabant cum illo.

Numérotation du verset Lc. 9,33

Et factum est dum²⁹ discederent ab illo ait Petrus ad Iesum: Preceptor, bonum est nos hic esse

²⁹ dum Li448 Rusch ] cum Li448@ Weber

et faciamus hic³⁰ tria tabernacula, unum tibi et unum Moysi et unum Elie

³⁰ hic Rusch ] om. Catena Weber

nesciens quid diceret.

Numérotation du verset Lc. 9,34

Hec autem illo loquente facta est nubes et obumbravit eos

et timuerunt intrantibus illis in nubem.

Numérotation du verset Lc. 9,35

Et facta est vox³¹ de nube dicens: Hic est Filius meus dilectus³² ipsum audite.

³¹ facta est - vox Rusch ] inv. Li448@ Weber | facta est] om. Li448 |

³² dilectus Catena Rusch ] electus Weber |

Numérotation du verset Lc. 9,36

Et dum fieret vox inventus est Iesus solus

et ipsi tacuerunt

et nemini dixerunt in illis diebus³³ quicquam ex his que viderant.

³³ illis diebus Li448 Rusch Weber ] inv. Li448@

Numérotation du verset Lc. 9,37

Factum est autem in sequenti die descendentibus illis de monte

occurrit illi turba multa.

Numérotation du verset Lc. 9,38

Et ecce vir de turba exclamavit dicens: Magister, obsecro te, respice in filium meum quia unicus est mihi.

Numérotation du verset Lc. 9,39

Et ecce spiritus apprehendit illum³⁴ et subito clamat et elidit et dissipat eum cum spuma et vix discedit dilanians eum

³⁴ illum Rusch Weber ] eum Catena

Numérotation du verset Lc. 9,40

et rogavi discipulos tuos ut eicerent illum et non potuerunt.

Numérotation du verset Lc. 9,41

Respondens autem Iesus dixit: O generatio infidelis et perversa, usquequo ero apud vos et patiar vos? Adduc huc filium tuum.

Numérotation du verset Lc. 9,42

Et cum accederet elisit illum demonium et dissipavit.

Numérotation du verset Lc. 9,43

Et increpavit Iesus spiritum immundum et sanavit puerum et reddidit illum patri eius.

Numérotation du verset Lc. 9,44

Stupebant autem omnes in magnitudine Dei omnibusque mirantibus in omnibus que faciebat Iesus³⁵ dixit ad discipulos suos: Ponite vos in cordibus vestris sermones istos.

³⁵ Iesus Rusch ] om. Cor1 LP (sic) Catena Ed1455 Weber, Quidam interponunt hic: Dixit Petrus: Quare nos non potuimus eicere illum? Quibus dixit: Quia huiusmodi orationibus et ieiuniis eicitur. Dixit autem etc. sed vacat Cor1 LP

Filius enim hominis futurum est ut tradatur in manus hominum.

Numérotation du verset Lc. 9,45

At illi ignorabant verbum istud et erat velatum ante eos ut non sentirent illud et timebant eum interrogare³⁶ de hoc verbo.

³⁶ eum interrogare Rusch ] inv. Catena Weber

Numérotation du verset Lc. 9,46

Intravit autem cogitatio in eos quis eorum maior esset³⁷.

³⁷ maior esset Li448 Rusch Weber ] inv. Li448@

Numérotation du verset Lc. 9,47

At Iesus videns cogitationes cordis illorum

apprehendens puerum statuit eum secus³⁸ se

³⁸ secus Li448 Rusch Weber ] penes Li448@

Numérotation du verset Lc. 9,48

et ait illis: Quicumque susceperit puerum istum

in nomine meo me recipit,

et quicumque me recipit recipit eum qui me misit.

Nam qui minor est inter vos omnes³⁹ hic maior est.

³⁹ vos omnes Li448 Rusch ] inv. Li448@ Weber

Numérotation du verset Lc. 9,49

Respondens autem Ioannes dixit: Preceptor, vidimus quemdam in nomine tuo eicientem demonia et prohibuimus eum quia non sequitur nobiscum.

Numérotation du verset Lc. 9,50

Et ait ad illum Iesus: Nolite prohibere, qui enim non est adversum vos pro vobis est.

Numérotation du verset Lc. 9,51

Factum est autem dum⁴⁰ complerentur

⁴⁰ dum Li448 Rusch Weber ] cum Li448@

dies assumptionis eius

et ipse faciem suam firmavit^a ut iret Hierusalem⁴¹.

⁰ Cf. Is. 50, 7.

⁴¹ Hierusalem Rusch Weber] in praem. Catena

Numérotation du verset Lc. 9,52

Et misit nuntios ante conspectum suum et euntes intraverunt in civitatem Samaritanorum ut pararent illi.

Numérotation du verset Lc. 9,53

Et non receperunt eum⁴² quia facies eius erat euntis Hierusalem.

⁴² eum Li448 Rusch Weber] illum Li448@

Numérotation du verset Lc. 9,54

Cum vidissent autem discipuli eius Iacobus et Ioannes dixerunt: Domine, vis

dicimus ut ignis descendat de celo

et consumat illos?

Numérotation du verset Lc. 9,55

Et conversus increpavit illos et dixit: Nescitis cuius spiritus estis.

Filius hominis non venit animas perdere sed salvare⁴³.

⁴³ et dixit ... salvare Catena Rusch ] om. Weber

Numérotation du verset Lc. 9,56

Et abierunt in aliud castellum.

Numérotation du verset Lc. 9,57

Factum est autem, ambulantibus illis in via, dixit quidam ad illum: Sequar te quocumque ieris.

Numérotation du verset Lc. 9,58

Et ait illi Iesus: Vulpes foveas habent et volucres celi nidos,

Filius autem hominis non habet ubi caput suum⁴⁴ reclinet.

⁴⁴ suum Catena Rusch ] om. Weber

Numérotation du verset Lc. 9,59

Ait autem ad alterum: Sequere me.

Ille autem dixit: Domine, permitte mihi primum ire et⁴⁵ sepelire patrem meum.

⁴⁵ et Catena Rusch ] om. Weber

Numérotation du verset Lc. 9,60

Dixitque ei Iesus: Sine ut mortui

sepeliant

mortuos suos.

Tu autem vade et⁴⁶ annuntia regnum Dei.

⁴⁶ et Catena Rusch ] om. Weber

Numérotation du verset Lc. 9,61

Et ait alter: Sequar te, Domine, sed primum permitte mihi renuntiare his qui domi sunt.

Numérotation du verset Lc. 9,62

Ait ad illum Iesus: Nemo mittens manum suam ad⁴⁷ aratrum et aspiciens⁴⁸ retro aptus est regno Dei.

⁴⁷ ad Rusch ] in Catena Weber |

⁴⁸ aspiciens Rusch Weber ] respiciens Catena |

Capitulum 9

Numérotation du verset Lc. 9,
* distinctio 1

^prol.| [Lc. 9, 1-6legitur in octava Pentecostes feria 5 ; cf. Ordinarium OP 690 = Cist. 91 = Rom.]

^marg.| {CLC9d1.1} CYRILLUS. − Decebat institutos ministros sacrarum doctrinarum posse mira peragere, et per ipsos effectus credi quod essent Dei ministri
Unde dicitur :

Numérotation du verset Lc. 9,1

Convocatis autem¹* duodecim apostolis, dedit illis virtutem et potestatem super omnia demonia.

¹ autem] + Iesus Ed1953

^marg.| In quo elevatum² supercilium diaboli flectit, qui dicebat aliquando^anon est qui contradicere valeat.^A

^a Cf. Is. 50, 8.

^A ¶Codd. : Li448 (78ra) Ed1953 {MM2020}

² elevatum] elatum Li448

^marg.| {CLC9d1.2} EUSEBIUS. − Et ut per eos venetur genus humanum, non solum dat eis ut pravos spiritus pellant, sed etiam quamlibet infirmitatem sanent ex eius imperio.
Unde sequitur :

Et ut languores curarent.^B

^B ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2017}

^marg.| {CLC9d1.3} CYRILLUS. − Attendas hic divinam Filii potestatem nature corporali non convenientem ; agere namque miracula aderat sanctis, non natura, sed participatione Spiritus sancti. Super hoc autem aliis concedere potestatem prorsus alienum erat ab eorum virtute qualiter enim posset natura creata super spiritus dona possidere dominium? At Dominus noster Iesus Christus, tamquam naturaliter Deus existens, impertitur huiusmodi gratiam quibus vult, non invocans in eos alienam virtutem, sed infundens ex promptuariis propriis.

^marg.| {CLC9d1.4} CHRYSOSTOMUS. ³*{hom.32}. − Postquam autem satis confortati fuerant ex eius comitiva, et competens nacti sunt argumentum virtutis eius, mittit eos.
Unde sequitur :

³ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,2

Et misit illos predicare regnum Dei, et sanare infirmos.

^marg.| Ubi considera, quod non committitur eis aliquod sensibile dicere, sicut Moyses et prophete, qui terram et bona terrena promittebant ; hi vero regnum celorum, et quecumque continentur in eo.

^marg.| {CLC9d1.5} GREGORIUS NAZIANZENUS. − [1] Mittens autem discipulos ad predicandum, Dominus multa eis iniunxit, quorum summa est, sic eos virtuosos esse, sic constantes atque modestos, et, ut breviter loquar, celestes ut non minus propter eorum modum vivendi quam propter verbum, evangelica doctrina propagaretur. [2] Et ideo, cum aeris et baculi carentia et amictus singularitate, mittebantur.^b ⁴

^b ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 3 (Krikones §1409 : Gregorius Theologus) : Vat. gr. 1611, f. 132vb25-30 : ; Paris, BnF, grec 208, f. 289r « Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου. [1] Καὶ ἁπλῶς πολλὰ τοῖς μαθηταῖς ὁ Ἰησοῦς ἐπὶ τὸ κήρυγμα πέμπων νομοθετεῖ ; ὧν τὸ κεφάλαιον, ἵνα μὴ τὰ καθ᾿ ἕκαστον λέγω, τοιούτους εἶναι τὴν ἀρετὴν, καὶ οὕτως εὐσταθεῖς [εὐσταλεῖς Pg208] καὶ μετρίους, καὶ ἔτι συντόμως εἰπεῖν, οὐρανίους, ὥστε οὐχ ἧττον διὰ τὸν τρόπον αὐτῶν, ἢ διὰ τὸν λόγον τρέχειν τὸ Εὐαγγέλιον· [2] ἐφ’ ὃ φιλοσόφως καὶ ἀπερίττως στέλλοντο πρός τῷ ἀχ ά λκῳ , καὶ ἀρ ά βδῳ , καὶ μονοχίτωνι, ἔτι καὶ γυμνοποδοῦντες, ὡς ὡραίους εἶναι τοὺς πόδας ⸢ ἵνα φανῶσιν [om. Pg208] οἱ πόδες ὡραῖοι τῶν εὐαγγελιζομένων εἰρήνην, καὶ ἄλλο πᾶν ἀγαθόν».
<cuius fons> [1] Gregorius Nazianzenus, Orationes, [CPG 3010.2], De fuga vel apologetica vel de sacerdotio 2, § 69.6-11, SChr 247, p. 182 ( PG 35, 477C [39-45] ) : «Τί δὲ [δαὶ PG] ἃ τοῖς μαθηταῖς Ἰησοῦς ἐπὶ τὸ κήρυγμα πέμπων νομοθετεῖ ; ὧν τὸ κεφάλαιον, ἵνα μὴ τὰ καθ’ ἕκαστον λέγω, τοιούτους εἶναι τὴν ἀρετὴν, καὶ οὕτως εὐσταλεῖς καὶ μετρίους καὶ ἔτι συντόμως εἰπεῖν οὐρανίους ὥστε οὐχ ἧττον διὰ τὸν τρόπον αὐτῶν ἢ διὰ τὸν λόγον τρέχειν τὸ Εὐαγγέλιον».
[2] Gregorius Nazianzenus, Orationes [CPG 3010.45], In sanctum Pascha 2, § 19, PG 36, 649B4-9 : « Ὡς δὲ καὶ εἴ τις μαθητὴς ἐπὶ τὸ Εὐαγγέλιον πέμπεται, φιλοσόφως καὶ ἀπερίττως· ὃν δεῖ πρὸς τῷ ἀχάλκῳ, καὶ ἀράβδῳ, καὶ μονοχίτωνι, ἔτι καὶ γυμνοποδεῖν, ἵνα φανῶσιν οἱ πόδες ὡραῖοι τῶν εὐαγγελιζομένων εἰρήνην, καὶ ἄλλο πᾶν ἀγαθόν». [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]
<Paral.> CLC10d2.9
¶Nota 1. L’usage de evangelica doctrina pour traduire Εὐαγγέλιον signe l’intervention de Thomas dans la traduction qui lui a été fournie car il utilise fréquemment cette locution notamment dans ses prologues et gloses propres ; le même mot dans la reprise du même scholion en CLC10d2.9 se contente de traduire littéralement Evangelium.
¶Nota 2. Il existe une traduction latine ancienne de ce discours dans le ms. Firenze, BML, San Marco 584 que je n’ai pas pu examiner à ce jour. [MM2020]
¶Nota 3 L’abréviation [signe graphique] (Vat. gr. 1611, f. 132vb25 ) doit bien se lire ἐπί (cf. Pg208) ; il semble même que le copiste l’aie précisé dans la marge de couture ; Jean Irigoin avait signalé le phénomène de ces abréviatiations brachigraphiques typiques des usages de l’Italie méridionale de la seconde moitié du 11^e s., mais il n’a pas relevé ce cas ; cf. J. Irigoin , « Pour un bon usage des abréviations : le cas du Vaticanus graecus 1611 et du Barocci 50 », Scriptorium, 48 (1994), p. 3-17, ici p. 8. ; cf. G. Cereteli , Exempla codicum graecorum litteris minusculis scriptorum annorumque notis instructorum, Saint Petersbourg, 1904, tab. 8, ἐπί n° 1 [signe graphique]. De même, [signe graphique] se lit πρός (Vg1611, f. 132vb28) ; cf. Ceretelli , tab. 21, πρός n° 6 : le [signe graphique] [MM2021]

⁴ Mt366 Ed1953 {MM2020}

^marg.| Et ideo subdit :

Numérotation du verset Lc. 9,3

Et ait ad illos : Nihil tuleritis in via neque virgam neque peram neque panem neque pecuniam, neque duas tunicas habeatis.

^marg.| {CLC9d1.6} CHRYSOSTOMUS. ⁵*{hom.33}. − Plurima quidem per hoc constituebat primo quidem insuspectos reddens discipulos ; secundo sequestrans eos a qualibet cura, ut totum studium adhiberent verbo ; tertio docens eos propriam virtutem. Sed forsan dicet aliquis cetera quidem habere rationem ; sed non habere peram in via, nec duas tunicas, nec baculum, cuius rei causa precipit volens scilicet excitare eos in qualibet diligentia et, ut ita loquar, ex hominibus angelos faciebat eos, dirimens a qualibet cura vite, ut una sola cura detineantur doctrine.

⁵ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC9d1.7} EUSEBIUS. − Volens igitur eos carere cupidine rerum in sollicitudinibus⁶* vite, protestatus est hec. Sumebat enim experimentum fidei et animositatis eorum, qui habito in mandatis extreme vitam ducere⁷ paupertatis, non effugiunt que iubentur. Decebat enim eos quoddam⁸* commercium facere et, recipientes salubres virtutes, recompensare obedientiam⁹* mandatorum et cum milites eos faceret regni Dei, accingit eos ad pugnam in hostes, monens colere paupertatem. Nullus enim militans Deo implicans¹⁰* se vite secularis negotiis^c ^C

^c 2Tim. 2, 4.

^C ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1470 Ed1569 Ed1953 {MM2020}

⁶ sollicitudinibus] sollicitudine Li448

⁷ vitam du.] inv . Li448

⁸ quoddam] quidem Ed1953

⁹ obedientiam] obedientia Ed1470 Ed1569 Ed1953

¹⁰ implicans] implicat Ed1470 Ed1569 Ed1953

^marg.| {CLC9d1.8} AMBROSIUS. ¹¹* − Qualis ergo esse debeat qui evangelizat regnum Dei, preceptis evangelicis designatur. Hoc est ut subsidii secularis adminicula non requirat, fideique totus inherens putet, quo minus ista ¹²* requirat magis posse suppetere.^d ^D

^d ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 65, CCSL 14, lin. 648 sqq. : «Qualis debeat esse qui euangelizat regnum dei praeceptis euangelicis designatur, ut sine uirga, sine pera, sine calciamento, sine pane, sine pecunia, hoc est subsidii saecularis amminicula non requirens fidei que tutus [totus CSEL32 (A a B C X χ)] putet sibi quo minus ea requirat magis posse subpetere».
<Paral.> Thomas de Aquino, Contra doctrinam retrahentium a religione, c. 15, Leonina t. 41, p. C70.168-173 : «Talis enim esse qui evangelizat regnum Dei, praeceptis evangelicis suadetur, sicut Ambrosius dicit super Lucam, ut subsidii saecularis adminicula non requirens, fide tutus, putet sibi quo minus ea requirit, magis posse suppetere». Thomas de Aquino, Summae theologiae secunda secundae, q. 97 a. 1 arg. 3 : «Unde Ambrosius, super illud luc. ix, nihil tuleritis in via etc., qualis debeat esse qui evangelizat regnum Dei, praeceptis evangelicis designatur, hoc est, ut subsidii saecularis adminicula non requirat, fideique totus inhaerens putet, quo minus ista requiret, magis posse suppetere».
<Non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e)
¶Nota La Somme théologique dépend de la sentence de la Catena (totus au lieu de tutus etc.). Le même passage d’Ambroise est cité de façon plus complète ou plus littérale par Thomas dans le Contra doctrinam, mais aussi – indépendamment de la Catena - par Bonaventure [De perfectione evangelica, q. 2 a. 1 arg., sect. 15, Opera omnia, t. 5, Quaracchi, 1891, p. 126a34], Walter Chatton [(1321-323 c.) (Reportatio super Sententias, lib. 3, d. 16, q. 1, par. 5, ed. J. C. Wey (+) et G. J. Etzkorn, 2005 (STPIMS, 149), p. 140.3], Bartolomé de Las Casas [Apologia, c. 46, ed. Vidal Abril Castello et al., 2000, p. 289.4). La leçon tutus retenue par les éditions critiques d’Ambroise semble avoir remplacé totus attesté par plusieurs témoins vénérable du texte ambrosien suivis par la Catena. [MM2020]

^D ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1470 Ed1569 Ed1953 {MM2020}

¹¹ Ambrosius] om. Ed1953

¹² ista] om. Ed1953

^marg.| {CLC9d1.9} THEOPHYLACTUS. − Sic enim ipsos mendicos mittit, quod neque panes ipsos portare vult, nec aliquid aliud, quibus indigent multi.^e ^E

^e ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 3), PG 123, 813C10-12. [CGC2015]

^E ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC9d1.10} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − [a] Vel Dominus hec possidere discipulos ac ferre noluit, non quod necessaria non sint sustentationi huius vite ; sed quia sic eos mittebat ut eis hec deberi monstraret ab illis quibus evangelium credentibus annuntiarent ; [b] ut sic securi non possiderent, neque portarent huic vite necessaria, nec magna, nec minima. Ideo posuit secundum Marcum : « Nisi virgam »^f, ostendens a fidelibus suis omnia deberi ministris suis nulla superflua requirentibus. Hanc autem potestatem virge nomine significavit, cum diceret ne quid tollerent in via nisi virgam tantum.^g

^f Mc. 6, 8.

^g ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 30, § 73, p. 177.18-22 : «Unde satis ostendit, cur eos haec possidere ac ferre noluerit, non quod necessaria non sint sustentationi huius uitae, sed quia sic eos mittebat, ut eis haec deberi demonstraret ab illis ipsis quibus evangelium credentibus adnuntiarent, tamquam stipendia militantibus, tamquam fructum uineae plantatoribus, tamquam lac gregis pastoribus». [b] Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 30, § 74, p. 179.8-17 : «Hoc ergo ordinans dominus, quod eum ordinasse dicit apostolus qui evangelium adnuntiant de evangelio uiuere, illa apostolis loquebatur, ut securi non possiderent neque portarent huic uitae necessaria nec magna nec minima. ideo posuit nec uirgam ostendens a fidelibus suis omnia deberi ministris suis nulla superflua requirentibus. ac per hoc addendo dignus est enim operarius cibo suo prorsus aperuit et inlustrauit, unde et quare haec omnia loqueretur. hanc ergo potestatem uirgae nomine significauit, cum dixit : ne quid tollerent in uia nisi uirgam tantum». [FG2013]

^marg.| {CLC9d1.11} AMBROSIUS. − Possunt etiam qui volunt, hoc ad eum deducere tractatum, ut spiritualem tantummodo locus iste formare videatur affectum, qui velut indumentum quoddam videatur corporis exuisse, non solum potestate reiecta contemptisque divitiis, sed etiam carnis ipsius illecebris abdicatis.^h

^h ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 65, CCSL 14, p. 196.652-197.657 : «Quae possunt qui uolunt ad eum deriuare tractatum, ut spiritalem tantummodo locus iste formare uideatur adfectum, qui uelut indumentum quoddam uideatur corporis exuisse non solum potestate reiecta contemtis que diuitiis, sed etiam carnis ipsius inlecebris abdicatis». [FG2013]*

^marg.| {CLC9d1.12} THEOPHYLACTUS. − Quidam etiam apostolos non portare peram, neque baculum aut duas tunicas sic intelligunt, quod non thesaurizent hoc enim pera innuit congregans multa neque sint iracundi et tribulati spiritus, quod significat baculus ; neque sint ficti et duplici corde, quod significat tunica duplex.ⁱ

ⁱ ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 7), PG 123, 816 C12-15. [CGC2015]

^marg.| {CLC9d1.13} CYRILLUS. − Sed diceret aliquis : Unde eis necessaria erunt ?

Et ideo subdit :

Numérotation du verset Lc. 9,4

Et in quamcumque domum intraveritis ibi manete et inde ne exeatis.

^marg.| Quasi dicat : Sufficiat vobis discipulorum fructus, qui recipientes a vobis spiritualia, vos procurabunt. Iussit autem eos in una domo manere, ut nec hospitem gravent, eum, scilicet dimittendo, nec ipsi gulositatis et levitatis suspicionem incurrant.^F

^F ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC9d1.14} AMBROSIUS. − Alienum namque a predicatore regni celestis asserit cursitare per domos, et inviolabilis hospitii iura mutare. Sed ut hospitii gratia deferenda censetur, ita etiam si non recipiantur, excutiendum pulverem, egrediendumque de civitate mandatur.^j

^j ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 66, CCSL 14, p. 197.657-663 : «Quibus primo omnium datur pacis atque constantiae generale mandatum, ut pacem ferant, constantiam seruent, hospitalis necessitudinis iura custodiant, alienum a praedicatore regni caelestis adstruens * cursitare per domos et inuiolabilis hospitii iura mutare. Sed ut hospitii gratia deferenda censetur, ita etiam si non recipiantur, excutiendum puluerem, egrediendum de ciuitate mandatur».
* adstruens CCSL14 ] adserens C (Paris, BnF, Nal. 1438). [FG2013]*

^marg.| Cum sequitur :

Numérotation du verset Lc. 9,5

Et quicumque non receperint vos, exeuntes de civitate illa, etiam pulverem pedum vestrorum excutite in testimonium super illos.

^marg.| {CLC9d1.15} BEDA. − Pulvis excutitur de pedibus apostolorum in testimonium laboris sui, qui ingressi sint in civitatem, et predicatio apostolica ad illos pervenerit ; sive excutitur pulvis cum nihil ab eis accipiant, nec ad victum quidem necessarium, qui evangelium spreverunt^k.

^k spreverunt] spreverint Li448

^marg.| {CLC9d1.16} CYRILLUS. − Nam improbabile valde est contemnentes sermonem et patremfamilias, se famulis benignos ostendere, vel benedictiones eorum exigere.

^marg.| {CLC9d1.17} AMBROSIUS. − Non¹³* mediocris etiam boni remuneratio docetur hospitii ut non solum pacem tribuamus hospitibus, verum etiam si qua eos terrene obumbrant delicta levitatis, receptis apostolice predicationis vestigiis auferantur.^G ^l

^l ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § , CCSL 14, lin. 663 sqq. : «quo non mediocris boni remuneratio docetur hospitii, ut non solum pacem tribuamus hospitibus, uerum etiam si qua eos terrenae obumbrant delicta leuitatis, receptis apostolicae praedicationis uestigiis auferantur». [MM2020]

^G ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

¹³ Non] Vel praem . Ed1953

^marg.| {CLC9d1.18} BEDA. − Qui vero perfida vel¹⁴* negligentia, vel etiam studio verbum Dei contemnunt, horum vitanda communio est, excutiendus pulvis pedum, ne gestis inanibus pulveri comparandis mentis caste vestigium polluatur.^H ^m

^m ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, lin. 1176 sqq. : «Allegorice autem qui uerbo humiliter intendunt, si quibus ut homines terrenae leuitatis naeuis obscurantur, per ea mox quae recipiunt euangelicae praedicationis uestigia purgantur, qui uero perfidia uel neglegentia uel etiam studio contemnunt horum uitanda communio fugienda sinagoga censetur excutiendus pedum puluis ne gestis inanibus et pulueri comparandis mentis castae uestigium polluatur».
Glossa ordinaria (Lc. 9, 5) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 172b marg. Cas574 (p. 366)] ed. Gloss-e : «Allego<rice>. Ne communicetis inanibus [+ verbis et Rusch] gestis perfidorum que pulveri comparanda sunt, ne caste mentis vestigium polluatur». [MM2022]

^H ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

¹⁴ perfidia vel] perfida Ed1953

^marg.| {CLC9d1.19} EUSEBIUS. − Cum autem precinxisset dominus discipulos suos tamquam milites Dei divinis virtutibus et sapientie monitis, mittens eos Iudeis ut doctores et medicos, ipsi secundum hoc procedebant.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 9,6

Egressi autem circuibant per castella, evangelizantes et curantes ubique.

^marg.| Q uasi : doctores quidem evangelizantes ; sed quasi medici prestantes remedia, et verba miraculis comprobantes.

Numérotation du verset Lc. 9,
* distinctio 2

^marg.| {CLC9d2.1} CHRYSOSTOMUS. ¹⁵*{hom.46}. − Multo transacto tempore, non a principio, percepit Herodes facta Iesu, ut pateat tibi tyranni superbia
Unde dicitur :

¹⁵ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,7

Audivit autem Herodes tetrarcha omnia que fiebant ab eo.

^marg.| {CLC9d2.2} THEOPHYLACTUS. − Iste Herodes erat filius magni Herodis, qui pueros interemit ; sed ille quidam rex erat, iste autem tetrarcha. Inquirebat autem de Christo quis esset.ⁿ
Unde sequitur :

ⁿ ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 2), PG 123, 816 A5-9. [CGC2015]

Et hesitabat.

^marg.| {CLC9d2.3} CHRYSOSTOMUS. − Peccatores enim scientes et nescientes quemque strepitum pertimescunt peccatum enim nemine arguente hominem prodit, nemine accusante condemnat, et timidum et pigrum reddit delinquentem. Causa autem timoris ponitur consequenter cum dicit :

Eo quod diceretur

Numérotation du verset Lc. 9,8

a quibusdam quia Ioannes surrexit a mortuis, a quibusdam vero quia Elias apparuit, ab aliis autem quia propheta unus de antiquis surrexit.

^marg.| {CLC9d2.4} THEOPHYLACTUS. − Iudei enim resurrectionem mortuorum exspectabant in vita carnali, et in comessationibus et potationibus. Sed resurgentes non erunt in carnalibus actibus.^o

^o ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 7-8), PG 123, 816 A12-15. [CGC2015]

^marg.| {CLC9d2.5} CHRYSOSTOMUS. − Cum ergo audisset Herodes quibus Iesus uteretur miraculis, ait :

Numérotation du verset Lc. 9,9

Ioannem ego decollavi

^marg.| quod non erat ostentationis verbum, sed consolantis suum timorem, et persuadentis anime perturbate recolere quod ipse eum occidit. Et quia Ioannem decollaverat, subdit :

Quis autem est iste de quo audio talia?

^marg.| {CLC9d2.6} THEOPHYLACTUS. − Quasi dicat : si Ioannes est, et a mortuis resurrexit, videns eum cognoscam.^p
Unde sequitur :

^p ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 9), PG 123, 816 A10-11. [CGC2015]

Et querebat videre eum.

^marg.| {CLC9d2.7} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Lucas autem hunc eumdem narrandi ordinem quem Marcus tenens, non cogit credi rerum gestarum eumdem ordinem fuisse. In his etiam verbis Marco attestatur, ad hoc dumtaxat quod alii dixerint, non Herodes, Ioannem a mortuis surrexisse. Sed quia hesitantem commemoravit Herodem, intelligendum est aut post istam hesitationem confirmasse in animo suo quod ab aliis dicebatur, cum ait pueris suis, sicut Mattheus narrat hic est Ioannes baptista, ipse surrexit a mortuis ; aut ita pronuntianda sunt hec verba Matthei ut hesitantem adhuc indicent.^q

^q ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 43, § 91, p. 195.21-196.12 : «Lucas etiam eum narrandi ordinem, quem Marcus, tenens nec ipse sane etiam rerum gestarum eundem ordinem fuisse credi cogens ita hoc idem commemorat : audiuit autem, inquit, herodes tetrarcha omnia quae fiebant ab eo et haesitabat, eo quod diceretur a quibusdam : quia iohannes surrexit a mortuis, a quibusdam uero : quia helias apparuit, ab aliis autem : quia propheta unus de antiquis surrexit. et ait herodes : iohannem ego decollaui, quis est autem iste de quo audio ego talia? et quaerebat uidere eum. in his uerbis Lucas quoque marco adtestatur, ad hoc dumtaxat quod alii dixerint, non herodes, iohannem a mortuis resurrexisse. sed quia haesitantem commemorauit herodem uerba que eius ita postea posuit dicentis : iohannem ego decollaui, quis est autem iste de quo audio ego talia? intellegendum est aut post hanc haesitationem confirmasse in animo suo quod ab aliis dicebatur, cum ait pueris suis, sicut mattheus narrat : et ait pueris suis : hic est iohannes baptista ; ipse surrexit a mortuis et ideo uirtutes inoperantur in eo, aut ita pronuntianda sunt haec uerba, ut haesitantem adhuc indicent». [FG2013]

Numérotation du verset Lc. 9,
* distinctio 3

^marg.| {CLC9d3.1} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − [a] Mattheus et Marcus ex precedentium occasione narrant quemadmodum sit Ioannes ab Herode occisus ; [b] Lucas autem qui iam longe supra de passione Ioannis narraverat, postquam commemoravit illam Herodis hesitationem de Domino quisnam esset, continuo subiungit :^r

^r ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 43, § 91, p. 197.5-8 : «Cum autem Lucas, posteaquam hoc commemorauit, in aliud transeat, duo isti, mattheus et Marcus, ex hac occasione narrant, quemadmodum sit ab herode iohannes occisus». [b] Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 45, § 93, p. 199.22-200.5 : «Lucas etiam, qui iam longe supra de iohannis passione narrauerat, ex occasione qua diximus nunc, posteaquam commemorauit illam herodis haesitationem de domino quisnam esset, hoc continuo subiungit quod Marcus, id est redisse ad illum apostolos et narrasse illi quaecumque illi fecerant et adsumtis eis recessisse in locum desertum, adque eo secutas turbas et locutum esse de regno dei et eos qui cura indigebant sanasse». [FG2013]

Numérotation du verset Lc. 9,10

Et reversi apostoli narraverunt illi quecumque¹⁶* fecerunt.

¹⁶ quecumque] que Ed1953

^marg.| {CLC9d3.2} BEDA. − Non solum autem narrant que ipsi fecerunt, et docuerunt ; sed etiam que Ioannes eis in docendo occupatis sit passus, vel sui, vel eiusdem Ioannis ei discipuli renuntiant, sicut Mattheus insinuat.^I

^I ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC9d3.3} ISIDORUS ABBAS. ¹⁷* − Quia vero “Dominus viros sanguinum abominatur”^set commorantes cum eis, si a propriis criminibus non discedant, post occisionem Baptiste^t, deserens occisores, discessit.^J ^u
Unde sequitur :

^s Cf. Ps. 5, 7.

^t Mt. 14, 3.

^u ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 10-11 (Krikones §1427 : Isidorus) = Vat. gr. 1611, f. 134v4-5 : «Ἰσιδώρου. Ὅτι βδελύσσεται ὁ Χριστὸς τοὺς ἄνδρας τῶν αἱμάτων οὐκ αὐτοὺς δὲ μόνους φημὶ, ἀλλὰ καὶ πάντας τοὺς οἰκοῦντας σῦν αὐτοῖς, ὡς οὐκ ἐπεξιόντας ταῖς αὐτῶν κακουργίας, δείκνυσιν ἐπὶ Ἡρῴδου. Μετὰ γὰρ τὴν τοῦ Βαπτιστοῦ μιαιφονίαν καταλιπὼν ἀνεχώρησεν».
<cuius fons> Isidorus Pelusiota , Epistolae, lib. 1, ep. 233 Anastasio, PG 78, 328A3-8 .
<Non hab.> Quarante-neuf lettres de saint Isidore de Péluse, R. Aigrin, Paris, 1911. LLT2018 [MM2019] [ADL2020] [MM2020]

^J ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁷ Abbas] om. Ed1953

Et assumptis illis, secessit seorsum in locum desertum qui est Bethsaide.

^marg.| {CLC9d3.4} BEDA. − Est autem Bethsaida in Galilea civitas Andree et Petri et Philippi apostolorum, prope stagnum Genezareth. Non autem timore mortis hoc egit, ut quidam arbitrantur, sed parcens inimicis suis, ne homicidio homicidium iungerent ; simul et opportunum sue passionis tempus exspectans.

^marg.| {CLC9d3.5} CHRYSOSTOMUS. ¹⁸*{hom.50}. − Non autem prius, sed relato sibi quod acciderat, discessit, manifestans per singula carnis veritatem.

¹⁸ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC9d3.6} THEOPHYLACTUS. − In desertum autem locum abiit dominus, quia operaturus erat miraculum panum ne quis diceret de civitate prope existente oblati sunt panes.^v

^v ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 11), PG 123, 816 C9-12. [CGC2015]

^marg.| {CLC9d3.7} CHRYSOSTOMUS. ¹⁹*{hom.50}. − Vel vadit in desertum locum, ut nemo sequeretur. Sed nec sic plebs discessit, sed comitatur ipsum.
Unde sequitur :

¹⁹ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,11

Quod cum cognovissent turbe, secute sunt illum.

^marg.| {CLC9d3.8} CYRILLUS. − Hi quidem postulantes a demonibus liberari, hi vero languorum remotionem ; necnon quos eius oblectabat doctrina, illum attentissime visitabant.

^marg.| {CLC9d3.9} BEDA. − Ipse autem ut potens piusque salvator, excipiendo fatigatos, docendo inscios, sanando egrotos, reficiendo ieiunos, quantum devotione credentium delectetur, insinuat.
Unde sequitur :

Et excepit illos, et loquebatur illis de regno Dei, et eos qui cura indigebant sanabat.

^marg.| {CLC9d3.10} THEOPHYLACTUS. − Ut addiscas, quod que secundum nos est sapientia, dividitur verbo et opere ; et quod decet dicere operata, et operari dicta. Reclinante autem die, discipuli iam incipientes aliorum curam habere, turbe miserentur.^w
Unde sequitur :

^w ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 11), PG 123, 816 C13-D4. [CGC2015]

Numérotation du verset Lc. 9,12

Dies autem ceperat declinare, et accedentes duodecim dixerunt illi dimitte turbas, ut euntes in castella villasque que circa sunt, divertant et inveniant escas quia hic in loco deserto sumus.

^marg.| {CLC9d3.11} CYRILLUS. − Sicut enim dictum est, diversarum passionum postulabant remedia et quia videbant discipuli solo nutu posse perfici quod infirmi petebant, dicunt dimitte eos, ne amplius anxientur. Aspice autem exuberantem mansuetudinem eius qui rogatur non enim illa tantum largitur que postulant discipuli, sed sequentibus ipsum adiicit bona munifice dextere, mandans eis escas exhiberi.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 9,13

Ait autem ad illos : Vos date illis manducare.

^marg.| {CLC9d3.12} THEOPHYLACTUS. − Non autem hoc dicit eorum responsionem ignorans, sed volens ipsos inducere ut dicerent quot panes haberent ; et sic magnum ostenderetur ex eorum confessione miraculum, panum quantitate audita.^x

^x ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 13), PG 123, 816 D7-13. [CGC2015]

^marg.| {CLC9d3.13} CYRILLUS. − Sed quod mandabatur, intolerabile discipulis erat, quod non habebant penes se nisi quinque panes et duos pisces.
Unde sequitur :

At illi dixerunt : Non sunt nobis plusquam quinque panes et duo pisces, nisi forte nos emamus in omnem hanc turbam escas.

^marg.| {CLC9d3.14} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − In quibus quidem verbis Lucas in unam sententiam constrinxit responsionem Philippi dicentis ducentorum denariorum panes non sufficiunt eis, ut unusquisque modicum quid accipiat, et responsionem Andree dicentis : « Est puer unus hic, qui habet quinque panes hordeaceos et duos pisces », ut narrat Ioannes^y Quod enim ait non sunt nobis plusquam quinque panes et duo pisces, ad Andree retulit responsionem ; quod vero adiunxit nisi forte nos eamus, et emamus in omnem hanc turbam escas, videtur ad responsionem Philippi pertinere, nisi quod de ducentis denariis tacuit. Quamquam et in ipsius Andree sententia hoc posset intelligi ; cum enim dixisset : est puer unus hic qui habet quinque panes hordeaceos et duos pisces, adiunxit sed hec quid sunt inter tantos? Hoc est dicere nisi forte nos eamus, et emamus in omnem hanc turbam escas. Ex qua varietate verborum, rerum autem sententiarumque concordia, satis apparet salubriter nos doceri, nihil querendum in verbis nisi loquentium voluntatem ; cui demonstrande invigilare debent omnes veridici narratores, cum de homine, vel de angelo, vel de deo aliquid narrant.^z

^y Io. 6, 7-9.

^z ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 46, § 96, p. 204.26-205.12 : «Et Lucas quidem responsionem philippi et responsionem andreae in unam sententiam constrinxit. quod enim ait : non sunt nobis plus quam quinque panes et duo pisces, andreae rettulit responsionem ; quod uero adiunxit : nisi forte nos eamus et emamus in omnem hanc turbam escas, uidetur ad responsionem philippi pertinere, nisi quod de ducentis denariis tacuit. quamquam et in ipsius andreae sententia potest hoc intellegi ; cum enim dixisset : est puer unus hic, qui habet quinque hordiacios et duos pisces, adiunxit etiam ipse : sed haec quid sunt inter tantos? hoc est dicere : nisi forte nos eamus et emamus in omnem hanc turbam escas. ex qua uniuersa uarietate uerborum, rerum autem sententiarum que concordia satis apparet salubriter nos doceri nihil quaerendum in uerbis nisi loquentium uoluntatem, cui demonstrandae inuigilare debent omnes ueridici narratores, cum de homine uel de angelo uel de deo aliquid narrant ; horum enim uoluntas uerbis promi potest, ne de ipsa inter se aliquid discrepent». [FG2013]

^marg.| {CLC9d3.15} CYRILLUS. − Ut autem adhuc ad magis ardua feratur miraculum, ostenditur non parva fuisse multitudo virorum, cum sequitur :

Numérotation du verset Lc. 9,14

Erant autem viri fere quinque millia.

^marg.| Exceptis scilicet mulieribus atque pueris ut alius evangelista refert^aa

^aa Cf. Mt. 14, 21.

^marg.| {CLC9d3.16} THEOPHYLACTUS. − Docet autem Dominus quod decet cum hospitamur aliquem, reclinare ipsum, et omnis consolationis participem facere.^ab
Unde sequitur :

^ab ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 17), PG 123, 816 D14-16. [CGC2015]

Ait autem ad discipulos suos : Facite illos discumbere per convivia quinquagenos.

Numérotation du verset Lc. 9,15

Et ita fecerunt et discumbere fecerunt omnes.

^marg.| {CLC9d3.17} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Quod Lucas hic dicit, quinquagenos iussos esse discumbere, Marcus vero quinquagenos et centenos, ideo non movet, quia unus partem dixit, alter totum. Verum si alius de quinquagenis tantum commemoraret, alius de centenis, valde videretur esse contrarium, nec satis dignosceretur utrumque dictum esse. Unum autem ab altero, alterum ab altero esse commemoratum, et tamen attentius consideratum inveniri debuisse quis non fateatur? Hoc ideo dixi, quia existunt sepe aliqua eiusmodi que parum intendentibus temere iudicantibus contraria videantur, et non sint.^ac

^ac ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 46, § 97, p. 205.12-206.6 : «Sane praetermittere non oportet hoc loco intentum et ad cetera quae talia forte occurrerint facere lectorem, quia Lucas dixit quinquagenos iussos esse discumbere, Marcus uero et quinquagenos et centenos. quod hic ideo non mouet, quia unus partem dixit, alter totum. qui enim etiam de centenis rettulit, hoc rettulit quod ille praetermisit ; nihil itaque contrarium est. uerum tamen si alius de quinquagenis tantum commemoraret, alius tantum de centenis, ualde uideretur esse contrarium ; nec facile dinosceretur utrumque dictum esse, unum autem ab altero, alterum ab altero esse commemoratum ; et tamen adtentius consideratum inueniri debuisse quis non fateatur? hoc ideo dixi, quia existunt saepe aliqua eiusmodi, quae parum intendentibus et temere iudicantibus contraria uideantur et non sint». [FG2013]

^marg.| {CLC9d3.18} CHRYSOSTOMUS. ²⁰*{hom.1 50?}. − Et quia credendum erat Christum venisse a Patre, facturus miraculum, aspexit in celum.
Unde sequitur :

²⁰ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,16

Acceptis autem quinque panibus et duobus piscibus, respexit in celum.

^marg.| {CLC9d3.19} CYRILLUS. − Hoc etiam dispensative pro nobis fecit ut discamus quod in principio mense, cum frangere debemus panem, debemus Deo offerre et elicere super ipsum benedictionem supernam.
Unde sequitur :

Et benedixit et fregit et discipulis suis distribuit ut ponerent ante turbas.

^marg.| {CLC9d3.20} CHRYSOSTOMUS. ²¹*{hom.50}. − Dat quidem eis per manus discipulorum, honorando eos, et ne dent oblivioni iam peracto miraculo. Non autem ex non entibus facit escas ad pascendum turbas, ut obturet os manichei asserentis alienam esse ab eo creaturam, ostendens se esse victualium largitorem, et eum qui dixit^ad : « Germinet terra ». Multiplicat quoque pisces, ad significandum quod tam mari quam aride dominabatur. Bene autem in languentibus speciale peregit miraculum ; agit et beneficium generale, alens omnes etiam non languentes.
Unde sequitur :

^ad Gn. 1, 11.

²¹ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,17

Et manducaverunt omnes et saturati sunt.

^marg.| {CLC9d3.21} GREGORIUS NYSSENUS. − Quibus nec celum fluebat manna, nec tellus iuxta sui naturam producens frumentum, eorum satisfaciebat egestati ; sed ex ineffabilibus horreis divine potentie beneficium affluebat. Panis paratur factus in manibus ministrantium, necnon per saturitatem edentium augmentatur. Esum etiam piscium eorum necessitati non administrabat mare ; sed ille qui in mari piscium genus inseruit.^K ^ae

^ae <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. #, # (Krikones § # Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. # # : «Γρηγορίου Νύσσης».
<cuius fons> Gregorius Nyssenus , # [CPG 3#], Gregorii Nysseni opera, t. # #, 19#, p. # (PG 4#, #),
<Non hab.> Némésius d’Emèse, De natura hominis, selon E. Dobler , Falsche Väterzitate bei Thomas von Aquin, Fribourg (CH), 2001, p. 136. [MM2019]

^K ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CLC9d3.22} AMBROSIUS. − Non exiguo, sed multiplicato cibo populum liquet esse satiatum. Vides incomprehensibili quodam ritu inter dividentium manus, quas non fregerant multiplicare particulas, et intacta frangentium digitis sponte sua fragmenta subripere.^af

^af ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 84-85, CCSL 14, p. 204.906-205.910 : «Iam illud diuinum, quemadmodum quinque panes quinque milibus populis redundauerint ; non enim exiguo, sed multiplicato cibo populum liquet esse satiatum». Videres inconprehensibili quodam rigatu inter diuidentium manus quas non fregerint fructificare particulas et intacta frangentium digitis sponte sua fragmenta subripere». [FG2013]

^marg.| {CLC9d3.23} CYRILLUS. − Nec usque ad hoc tantum pervenit miraculum, sed sequitur :

Et sublatum est quod superfuit eis fragmentorum cophini duodecim

^marg.| ut hinc esset manifesta certificatio quod opus caritatis in proximos uberem vindicet retributionem a Deo.

^marg.| {CLC9d3.24} THEOPHYLACTUS. − Et ut addisceremus quantum hospitalitas potest, et quantum augentur nostra, cum indigentibus subvenimus.^ag

^ag ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 17), PG 123, 817 A6-8. [CGC2015]

^marg.| {CLC9d3.25} CHRYSOSTOMUS. ²²*{hom.50}. − Fecit autem superabundare non panes, sed fragmenta ; ut ostendat illorum panum esse reliquias, que tot facte sunt, ut totidem essent cophini quot et discipuli.

²² Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC9d3.26} AMBROSIUS. − Mystice autem postquam illa que ecclesie typum accepit, a fluxu curata est sanguinis, posteaquam apostoli ad evangelizandum sunt destinati, gratie celestis impartitur alimentum. Sed quibus impartiatur adverte non otiosis, non in civitate, quasi in synagoga, vel seculari dignitate residentibus, sed inter deserta querentibus Christum.^ah

^ah ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 69, CCSL 14, p. 198.702-199.716 : «Ait autem ad eos : date illis uos manducare. At illi dixerunt : non sunt nobis plus quam quinque panes. Quae ratio est quod cum in posterioribus Iohannis passio describatur, hic iam mortuus uerbis Herodis ostenditur? Ne forte illa, quia post legis defectum evangelicus cibus incipit ieiuna pascere corda populorum? Denique posteaquam illa quae ecclesiae typum accepit a fluxu curata est sanguinis, posteaquam apostoli ad evangelizandum regnum Dei sunt destinati, gratiae caelestis inp ertitur alimentum. Sed quibus inpertiatur aduerte. Non otiosis, non in ciuitate quasi in synagoga uel saeculari dignitate residentibus, sed inter deserta quaerentibus Christum ; qui enim non fastidiunt ipsi excipiuntur a Christo et cum ipsis loquitur dei uerbum non de saecularibus, sed de regno caelorum. Et si qui corporalis gerunt ulcera passionis, his medicinam suam libenter indulget». [FG2013]

^marg.| {CLC9d3.27} BEDA. − Qui derelicta Iudea, que prophetie non credendo, sibi caput abstulerat, in deserto ecclesie, que virum non habebat, verbi pabula largitur. Petentem vero deserta gentium Christum, multe fidelium caterve, relictis moenibus prisce conversationis variorum dogmatum, sequuntur.

^marg.| {CLC9d3.28} AMBROSIUS. − [a] Qui autem non fastidiunt, ipsi excipiuntur a Christo ; et cum ipsis loquitur Dei verbum, non de secularibus, sed de regno et qui corporalis gerunt ulcera passionis, his medicinam suam libenter indulget. [b] Ubique autem mysterii ordo servatur ut prius per remissionem peccatorum vulneribus medicina tribuatur, postea vero alimonia mense celestis exuberet.^ai

^ai ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 69, CCSL 14, p. 198.713-199.716 : «Non otiosis, non in ciuitate quasi in synagoga uel saeculari dignitate residentibus, sed inter deserta quaerentibus Christum ; qui enim non fastidiunt ipsi excipiuntur a Christo et cum ipsis loquitur dei uerbum non de saecularibus, sed de regno caelorum. Et si qui corporalis gerunt ulcera passionis, his medicinam suam libenter indulget». [b] Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 71, CCSL 14, p. 199.723-725 : «Ubique igitur mysterii ordo seruatur, ut prius per remissionem peccatorum uulneribus medicina tribuatur, postea alimonia mensae caelestis exuberet, quamquam nondum ualidioribus haec turba reficiatur alimentis neque christi corpore et sanguine ieiuna solidioris fidei corda pascantur». [FG2013]

^marg.| {CLC9d3.29} BEDA. − Die autem declinante turbam reficit, id est fine seculorum appropinquante, vel cum sol iustitie pro nobis occubuit.

^marg.| {CLC9d3.30} AMBROSIUS. − [a] Quamquam nondum validioribus hec turba reficiatur alimentis primum enim in modum lactis quinque sunt panes ; [c] secundum septem ; tertium ipsum corpus Christi est [b] esca solidior. [d] Si quis autem petere cibum veretur, ipse relictis suis omnibus festinet ad Dei verbum. Dum autem aliquis audire incipit Dei verbum, incipit esurire. Incipiunt apostoli esurientem videre ; et si illi adhuc non intelligant quid esuriant, intellexit Christus scit quod non secularem cibum esuriant, sed cibum Christi [e] nondum enim intellexerant apostoli cibum credentis non esse venalem. Noverat Christus nos potius esse redimendos, suas vero epulas esse gratuitas.^aj

^aj ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 71, CCSL 14, p. 199.723-745 : «Ubique igitur mysterii ordo seruatur, ut prius per remissionem peccatorum uulneribus medicina tribuatur, postea alimonia mensae caelestis exuberet, [a] quamquam nondum ualidioribus haec turba reficiatur alimentis neque Christi corpore et sanguine ieiuna solidioris fidei corda pascantur. Lacte inquit uos potaui, non esca ; nondum enim poteratis. Sed nec adhuc quidem potestis. In modum lactis quinque sunt panes, [b] esca autem solidior corpus est Christi, potus uehementior sanguis est Domini. Non statim a primo epulamur omnia neque potamus omnia. Hoc primum inquit bibe. Est ergo primum, est etiam secundum quod bibas. Est et primum quod manduces, est etiam secundum, est tertium. Primo quinque panes sunt, [c] secundo septem, tertium ipsum corpus est Christi. Nequaquam igitur talem Dominum deseramus, qui pro uniuscuiusque uiribus inpertire nobis alimenta dignatur, ne aut infirmum ualidior cibus opprimat aut ualidum exilia alimenta non satient ; qui enim infirmus est holera manducet. Et ille qui iam uidetur laqueos infirmitatis euadere de quinque istis manducet panibus et duobus piscibus. Certe[d] si petere cibum ueretur, ipse relictis suis omnibus festinet ad Dei uerbum. Dum audire incipit, incipit esurire. Incipiunt apostoli esurientem uidere. Etsi illi adhuc non intellegunt, quid esuriat, intellegit Christus. Scit quod non saecularem cibum esuriat, sed cibum Christi. Dicat : dimittere eos ieiunos nolo, ne deficiant in uia : bonus dominus studia exigit, uires ministrat». [e] Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 74, CCSL 14, p. 200.762-764 : «Ergo ne deficiant, inquit : date illis uos manducare. At illi dixerunt : non sunt nobis plus quam quinque panes et duo pisces, nisi nos eamus et emamus in omnem hanc turbam escas. Nondum intellexerant apostoli cibum populi credentis non esse uenalem. Nouerat Christus, nouerat ipse nos potius esse redimendos, suas uero epulas gratuitas». [FG2013]

^marg.| {CLC9d3.31} BEDA. − Nondum autem erant Apostolis nisi quinque panes mosaice legis, et duo pisces utriusque testamenti ; que in abdito mysteriorum latentium, quasi aquis abyssi tegebantur. Quia vero quinque sunt exteriores hominis sensus, quinque millia viri dominum secuti, designant eos qui in seculari adhuc habitu positi, exterioribus, que possident, bene uti noverunt ; qui quinque panibus aluntur, quia tales necesse est legalibus adhuc preceptis instrui nam qui mundo ad integrum renuntiant, evangelica refectione sublimes sunt. Diversi autem convivantium discubitus designant diversos per orbem terrarum ecclesiarum conventus qui unam catholicam faciunt.

^marg.| {CLC9d3.32} AMBROSIUS. − Hic vero panis, quem frangit Iesus, mystice quidem Dei verbum est, et sermo de Christo ; qui cum dividitur augetur ; de paucis enim sermonibus, populis redundantem alimoniam ministravit. Dedit sermones nobis velut panes, qui nostro dum libantur ore, geminantur.^ak

^ak ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 86, CCSL 14, p. 205.923-927 : «Hoc quidem mirum quidquid de fluminibus haurias signo dispendii non notari, quidquid de fontibus auferas usurario quodam reparari meatu. Sed et fluminibus si nihil decedere, nihil tamen uidetur accedere et fontibus ut cumulata fluenta cernuntur ita, dum minuuntur fluenta, produntur. At uero hic panis, quem frangit Iesus, mystice quidem dei uerbum est et sermo de Christo, qui dum diuiditur augetur ; de paucis enim sermonibus omnibus populis redundantem alimoniam ministrauit. Dedit sermones nobis uelut panes, qui in nostro dum libantur ore geminantur. Visibiliter quoque panis iste incredibili ratione, dum frangitur, dum diuiditur, dum editur, sine ulla dispendii conprehensione cumulatur». [FG2013]

^marg.| {CLC9d3.33} BEDA. − Turbis autem esurientibus salvator non nova creat cibaria ; sed acceptis his que habuerunt discipuli benedicit quia veniens in carne, non alia quam predicta sunt predicat ; sed prophetie dicta mysteriis gratie gravida demonstrat. Respicit in celum, ut illuc dirigendam mentis aciem, ibi lucem scientie doceat esse querendam. Frangit, et ante turbas ponenda distribuit discipulis quia legis et prophetie sacramenta eis, ut per mundum predicent, patefecit.

^marg.| {CLC9d3.34} AMBROSIUS. − [a] Non otiose autem que turbe supersunt, a discipulis colliguntur quia ea que divina sunt, apud electos facilius possis quam apud populos reperire. Beatus ille qui potest colligere que etiam doctis supersunt. [b] Qua ratione autem cophinos Christus duodecim implevit, nisi ut illud populi iudaici solveret, quia ‘manus eius in cophino servierunt’^al Hic est populus, qui ante lutum in cophinis colligebat, sed iam per crucem Christi vite celestis operatur alimoniam. Nec paucorum hoc munus, sed omnium est nam per duodecim cophinos, tamquam tribuum singularum, fidei firmamentum redundat.^am

^al Ps. 80, 7.

^am ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 90, CCSL 14, p. 206.962-968 : «Nec otiose quae turbae supersunt a discipulis colliguntur, quia ea quae diuina sunt aput electos facilius possis quam aput populos repperire. Utinam mihi contingat audire : collige quae supersunt ! Si audiero et fecero, habebo multa quae turbae, habebo multa quae pueri et mulieres edere nequiuerunt. Beatus ille qui potest colligere quae etiam doctis supersunt». [b] Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 92, CCSL 14, p. 206.979-207.987 : «Qua ratione autem cofinos duodecim Christus inpleuit nisi ut illud populi Iudaici solueret quia manus eius in cofino seruierunt, hoc est populus qui ante lutum in cofinis colligebat hic iam per crucem Christi uitae caelestis operatur alimoniam et eo fidei cibum congerit, ubi erat ante caenum perfidiae gentilis. Nec paucorum hoc munus, sed omnium est. Nam per duodecim cofinos tamquam tribuum singularum fidei firmamentum redundant ; panis enim confirmat cor hominis». [FG2013]

^marg.| {CLC9d3.35} BEDA. − Vel per cophinos duodecim Apostoli figurantur, et omnes sequentes doctores ; foris quidem hominibus despecti, sed intus salutaris cibi reliquiis cumulati.^L

^L ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Numérotation du verset Lc. 9,
* distinctio 4

^marg.| {CLC9d4.1} CYRILLUS. − Sequestratus a populis Dominus et seorsum positus vacabat orationibus.
Unde dicitur :

Numérotation du verset Lc. 9,18

Et factum est cum solus esset orans, erant cum illo et discipuli.

^marg.| Formam enim in hoc seipsum constituebat, docens discipulos artem facilem doctrinalium dogmatum reor enim oportere populorum antistites etiam meritis preesse subditis suis, in rebus necessariis iugiter conversantes, et illa tractantes quibus Deus placatur.

^marg.| {CLC9d4.2} BEDA. − Aderant autem discipuli Domino sed ipse patrem solus oravit quia possunt sancti domino fidei amorisque societate coniungi. Ubique solus obsecrat, quia Dei consilium humana vota non capiunt, nec quisquam potest interiorum particeps esse cum Christo.

^marg.| {CLC9d4.3} CYRILLUS. − Poterat autem orationis negotium turbare discipulos videbant enim humanitus orare quem olim viderant auctoritate divina peragentem miracula. Ut igitur huiusmodi propelleret turbationem, eos interrogat, non quia nesciret ab exterioribus sibi collata preconia, sed ut eos a plurium opinione auferret, et rectam fidem eis insereret.
Unde sequitur :

Et interrogavit illos dicens quem me dicunt esse turbe²³ ?

²³ esse turbe] inv . Li448

^marg.| {CLC9d4.4} BEDA. − Pulchre Dominus fidem discipulorum exploraturus, prius turbarum sententiam interrogat, ne illorum confessio, non veritatis agnitione probata, sed vulgi videatur opinione formata ; nec comperta credere, sed instar Herodis de auditis hesitare putentur.

^marg.| {CLC9d4.5} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Potest autem illud movere quod Lucas Dominum interrogasse discipulos suos, quem illum dicerent homines, tunc dixit cum esset solus orans, et adessent etiam ipsi porro autem Marcus in via dicit illos hoc ab eodem interrogatos. Sed hoc eum movet, quia numquam oravit in via.^an

^an ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 53, § 108, p. 216.12-16 : «Sed potest illud mouere quod Lucas dominum interrogasse discipulos suos, quem illum dicerent homines, tunc dixit, cum esset solus orans et adessent etiam ipsi, porro autem Marcus in uia dicit illos hoc ab eodem interrogatos. sed eum mouet qui numquam orauit in uia». [FG2013]*

^marg.| {CLC9d4.6} AMBROSIUS. − [a] Non est autem otiosa turbe opinio quam discipuli respondent, cum subditur :

Numérotation du verset Lc. 9,19

At illi responderunt et dixerunt : alii Ioannem Baptistam,

^marg.| [c] quem decollatum sciebant ; [b]

alii autem Eliam,

^marg.| quem venturum putabant ; [d]

alii autem, quia propheta unus de prioribus surrexit.

^marg.| Sed hoc querere alterius prudentie est nam si Paulo apostolo satis est nihil scire nisi Christum Iesum, et hunc crucifixum^ao, quid amplius mihi desiderandum est scire quam Christum?^ap

^ao Cf. 1Cor. 2, 2.

^ap ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 93, CCSL 14, p. 207.989-995 : «Dixit autem illis : uos quem me dicitis esse? Respondit Simon Petrus : Christum Dei. [a] Ne turbae quidem otiosa opinio est, quia [b] alii Heliam, quem uenturum putabant, alii Iohannem, [c] quem decollatum sciebant, aut unum de [d] prophet is prioribus surrexi sse credebant. Sed hoc quaerere supra nos est : alterius sententiae, alterius prudentiae est. Nam si Paulo apostolo satis est nihil scire nisi Christum Iesum et hunc crucifixum, quid amplius mihi desiderandum est scire quam Christum? In uno enim hoc nomine et diuinitatis et incarnationis expressio et fides est passionis». [FG2013]

^marg.| {CLC9d4.7} CYRILLUS. − Vide autem in interrogationibus elegantiam. Dirigit enim prius eos ad extrinsecas laudes, ut eis evulsis veram opinionem generet. Unde cum dixissent discipuli plebis opinionem, eorum sententiam interrogat, cum subditur :

Numérotation du verset Lc. 9,20

Dicit autem illis : Vos autem quem me esse dicitis?

^marg.| O quam precipuum illud vos. Excipit eos ab aliis, ut eorum vitent opiniones ; quasi dicat vos, qui censura mea vocati estis ad apostolatum, testes miraculorum meorum, quem me esse dicitis prevenit autem Petrus ceteros, fitque os totius collegii, eructatque divini amoris eloquia, profertque fidei confessionem, cum dicitur :

Respondens autem Petrus dixit : Christum Dei.

^marg.| Non ait simpliciter eum esse Christum Dei, sed magis cum articulo Christum illum Dei unde in greco habetur ton christon. Nam plures divinitus uncti, diversimode vocati sunt Christi. Quidam enim uncti fuerunt in reges, quidam in prophetas ; nos autem per Christum sancto peruncti spiritu, nomen obtinuimus Christi ; sed unus solus est qui est Christus Dei et patris, quasi ipso solo proprium habente patrem, qui in celis est et sic Lucas concordat quidem in sententiis cum Mattheo^aq, qui narravit Petrum dixisse Tu es Christus filius Dei vivi ; sed utens breviloquio, ait eum dixisse Christum Dei .

^aq Mt. 16, 16.

^marg.| {CLC9d4.8} AMBROSIUS. − In uno enim hoc nomine et divinitatis et incarnationis expressio, et fides est passionis. Complexus est itaque omnia qui et naturam et nomen expressit, in quo summa virtutum est.^ar

^ar ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 92, CCSL 14, p. 207.996-1000 : «Nam si Paulo apostolo satis est nihil scire nisi Christum Iesum et hunc crucifixum, quid amplius mihi desiderandum est scire quam Christum? In uno enim hoc nomine et diuinitatis et incarnationis expressio et fides est passionis. Et ideo licet ceteri apostoli sciant, Petrus tamen respondit prae ceteris : tu es Christus filius Dei uiui. Conplexus est itaque omnia, qui et naturam et nomen expressit, in quo summa uirtutum est». [FG2013]

^marg.| {CLC9d4.9} CYRILLUS. − Sed notandum quod unum confessus est esse Christum prudentissimus Petrus contra presumentes emmanuelem in duos christos dividere. Neque enim sciscitatus est eos, dicens quem dicunt homines esse divinum Verbum, sed filium hominis quem Petrus confessus est esse filium Dei. In hoc ergo admirandus est, et dignus factus tam precipuis honoribus, quia quem admiratus est in forma nostra, hunc credidit esse Christum patris, scilicet hominem factum verbum, quod processit de patris substantia.

^marg.| {CLC9d4.10} AMBROSIUS. − [a] Dominus autem Iesus Christus predicari se primo noluit, ne ullus strepitus nasceretur.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 9,21

At ille increpans eos, precepit ne cui dicerent.

^marg.| [c] Multis ex causis iubet tacere discipulos ut fallat principem mundi, ut declinet iactantiam, doceat humilitatem. [b] Ergo Christus noluit gloriari ; et tu, qui ignobilis natus es, gloriaris? [d] Simul ne rudes et imperfecti adhuc discipuli maxime predicationis molibus opprimantur. [e] Prohibentur ergo evangelizare eum Dei filium, ut evangelizarent postea crucifixum.^as

^as ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 99-101, CCSL 14, p. 210.1078-211.1106 : «Fuge ergo contentiones dissensiones strepitus tumultus que discordiae, ne per portas mortis ingressus incurras. Dominus enim Iesus Christus praedicari se primo noluit, ne ullus strepitus nasceretur. Increpat discipulos suos, ne cui haec dicerent quod oportet filium hominis multa pati et reprobari a principibus sacerdotum et senioribus et scribis et occidit et die tertia resurgere . Et fortasse ideo hoc addidit, quia sciebat Dominus difficile passioni et resurrectioni etiam discipulos credituros. Et ideo passionis et resurrectionis suae adsertorem se esse maluit, ut ex facto fides, non ex audito discordia nasceretur. [b] Ergo Christus noluit gloriari, sed maluit ignobilis uideri, ut passionem subiret : et tu qui ignobilis natus es gloriaris? Eadem tibi qua christus ambulauit gradiendum est uia, qua ipse ambulauit? Haec eius agnitio, haec eius imitatio per ignobilitatem et bonam famam, ut glorieris in cruce, sicut ipse est gloriatus. Sic ambulauit Paulus et ideo gloriatur dicens : mihi autem absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Iesu Christi. Sed uideamus cur secundum Matthaeum repperiamus admonitos discipulos, ne cui dicerent quod ipse sit christus, hic autem scriptum sit increpatos esse, ne cui haec dicerent. Quod esset multa passurus et resurrecturus. Videtis quod in uno christi nomine omnia sint. Ipse est enim Christus qui natus ex uirgine est, ipse est qui mirabilia fecit in populo, ipse qui mortuus est pro peccatis nostris et resurrexit a mortuis. Unum horum si retraxeris, retraxisti salutem tuam. Nam etiam haeretici habere sibi Christum uidentur ; nemo enim Christi nomen negat, sed negat Christum qui non omnia quae Christi sunt confitetur. [c] Multis igitur ex causis iubet tacere discipulos, ut fallat principem mundi, ut declinet iactantiam, doceat humilitatem, [d] simul ne rudes et inperfecti adhuc discipuli maximae praedicationis molibus opprimantur». [e] Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 107, CCSL 14, p. 213.1183-1184 : «Prohibentur ergo apostoli evangelizare eum Dei filium, ut evangelizarent postea crucifixum. Haec est fidei gloria, si uere intellegas crucem Christi. Aliae cruces nihil mihi prosunt, sola crux Christi mihi utilis est et uere utilis, per quam mihi mundus crucifixus est et ego mundo». [FG2013]

^marg.| {CLC9d4.11} CHRYSOSTOMUS. ²⁴*. − [1] Opportune etiam Dominus tunc vetuit nulli dicere quod ipse esset Christus, quatenus sublatis de medio scandalis et crucis consummato patibulo, habitualiter imprimeretur audientium menti conveniens de eo opinio. [2] Nam radicatum semel et postmodum evulsum, vix umquam denuo insitum retinebitur. Quod autem semel insitum, perseverat immobile de facili concrescit. Nam si Petrus ex solo auditu scandalizatus est, quid quamplures paterentur, cum audissent Filium Dei esse, viderent autem crucifixum et consputum?^M ^at

^at ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 22 (Krikones §1444 : Chrysostomus in Mt.) : Vat. gr. 1611, f. 136v 9-12), «[1] Εἰκότως οὖν τότε διεστείλατε μηδενὶ εἰπεῖν ὅτι αὐτός ἐστι ὁ Χριστός . Ὥστε τῶν σκανδαλιζόντων ἐκ μέσου γενομένων, καὶ τοῦ σταυροῦ τελεσθέντος , καὶ μηδενὸς τοῦ διακόπτοντος τὴν εἰς αὐτὸν τῶν πολλῶν πίστιν ἀκίνητον ἐντυπωθῆναι τῶν ἀκουόντων τῇ διανοίᾳ τὴν προσήκουσαν περὶ αὐτοῦ δόξαν. [2] Τὸ μὲν γὰρ ῥιζωθὲν ἅπαξ, εἶτα ἀνασπασθὲν, δυσκόλως ἂν φυτευθὲν κατασχεθείη πάλιν παρὰ τοῖς πολλοῖς﮲ τὸ δὲ μετὰ τὸ παγῆναι ἅπαξ , μεῖναν ἀκίνητον , καὶ μηδαμόθεν ἐπηρεασθὲν, ῥᾳδίως ἄνεισι . Εἰ γὰρ Πέτρος ὑπὸ τῆς ἀκοῆς μόνης ἐσκανδαλίσθησαν , τί τοὺς πολλοὺς ἦν εἰκὸς παθεῖν , μαθόντας μὲν ὅτι Υἱὸς Θεοῦ ἐστιν, ὁρῶντας δὲ καὶ σταυρούμενον καὶ ἐμπτυόμενον ;»
<cuius fons> Chrysostomus , In Mt., hom. 54 (55), § 3, PG 58, 535 .14-42.
<ex quo> = Chrysostomus, In Mt., hom. 54, Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383 (176ra-b) : «Et tunc hec dicens mandavit eis ut nulli dicerent quoniam ipse est Christus. Et propter quid mandavit ? Ut his que scandalizabant de medio ablatis et cruce completa et aliis que passus est perfectis et, nullo existente iam abscidente et turbante, fidem multorum que est ad ipsum puram et immobilem infigat audientium menti decentem de ipso opinionem. Etenim nondum manifeste erat fulgens eius virtus. Propter hoc utique tunc voluit divulgari ab ipsis quando et manifesta rerum ipsarum veritas et eorum que fiebant virtus coopitulatur his que ab apostolis dicebantur. [...] [2] Quod enim radicatum est semel deinde evulsum, difficile utique plantatum detentum erit rursus apud multos. Quod autem postquam infixum est semel, mansit immobile et nusquam vexatum est, facile ascendit et ad augmentationem provehitur et adiectionem maiorem. Si enim qui signis pototi sunt multis et talibus participarunt misteriis ineffabilibus ab auditu solum scandalizati sunt. Magis autem non ipsi solum sed et omnium vertex Petrum excogita quid decens erat multos pati. Discentes quidem quoniam Filius Dei est. Videntes autem et crucifixum et insputum et misteriorum horum ineffabile nescientes neque Spiritu sancto potitos».
<Paral.>[1] CMC8,27-33 § 4.10 (Chrysostomus) [ADL2019] [MM2019]

^M ¶Codd. : Li448 ( 82rb ) Ed1953 {MM2019}

²⁴ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC9d4.12} CYRILLUS. − Oportebat ergo discipulos eum ubique terrarum predicare (hoc enim erat opus electorum ab eo ad apostolatus officium) sed, ut Sacra Scriptura testatur, tempus est unicuique rei. Decebat enim ut crux et resurrectio impleretur, et sic sequeretur apostolorum predicatio.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 9,22

Dicens : Quia oportet filium hominis multa pati, et reprobari a senioribus, et principibus sacerdotum et scribis, et occidi, et tertia die resurgere.

^marg.| {CLC9d4.13} AMBROSIUS. − Fortasse quia sciebat Dominus difficile passionis et resurrectionis mysterium etiam discipulos credituros, ipse voluit esse sue passionis et resurrectionis assertor.^N ^au ^av

^au ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 100, CCSL 14, p. 210.1082-1086 : «Et fortasse ideo hoc addidit, quia sciebat Dominus difficile passioni et resurrectioni etiam discipulos credituros. Et ideo passionis et resurrectionis suae adsertorem * se esse maluit, ut ex facto fides, non ex audito discordia nasceretur».

^av * assertor] P (Leningrad F. v. I, n. 6) L (Oxford, Bodeleian Laud. Misc. 259). Cf. CCSL 14, p. 210, in apparatu. [FG2013]

^N ¶Codd. : Li448 ( 82rb ) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Lc. 9,
* distinctio 5

^prol.| [Parall. bibl. : Lc. 9, 23-27 // Mt. 16, 24-28]

^marg.| {CLC9d5.1} CYRILLUS. − Ducum magnanimi strenuos in armis ad audaciam provocant, non solum eis honores pollicendo victorie, sed etiam ipsum pati generosum esse fatentes. Tale quid videmus docere Dominum Iesum Christum. Predixerat enim apostolis quod oporteret eum perpeti Iudeorum calumnias, occidi, et tertia die resurgere. Ne igitur putarent Christum quidem passurum persecutiones pro vita mundi, eis vero licere letam vitam ducere ; ostendit quod necessario per equa certamina gradi decet cupientes eius gloriam obtinere.
Unde dicitur :

Numérotation du verset Lc. 9,23

Dicebat autem ad omnes.

^marg.| {CLC9d5.2} BEDA. − Pulchre posuit ad omnes quia superiora, que ad fidem dominice nativitatis vel passionis pertinent, cum solis discipulis seorsum egit.^O ^aw

^aw¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, lin. 1409 sqq. : « Pulchre posuit, ad omnes, quia superiora quae ad fidem dominicae natiuitatis uel passionis pertinent cum solis seorsum discipulis egit ». [MM2022]

^O ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC9d5.3} CHRYSOSTOMUS. ²⁵*{hom.56}. − Cum autem salvator sit pius et benignus, nullum invitum aut coactum habere vult famulum, sed spontaneos et gratias agentes ei pro famulatu. Et ideo neminem cogendo aut necessitatem imponendo sed, persuadendo et benefaciendo, universos volentes attrahit, dicens :^P ^ax

^ax <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^P ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

²⁵ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Si quis vult.

^marg.| {CLC9d5.4} BASILIUS. − Vitam autem propriam in formam optime conversationis tradidit volentibus ei obedire, cum dicit :

Post me venire.

^marg.| Non obsecutionem corporalem insinuans. Esset²⁶ enim in omnibus impossibilis, Domino iam in celis existente sed debitam conversationis pro posse imitationem²⁷.^Q ^ay

^ay <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^Q ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

²⁶ Esset] Esse Li448

²⁷ pro posse imitationem] inv . Li448

^marg.| {CLC9d5.5} BEDA. − Nisi autem quis a semetipso deficiat, ad eum qui super²⁸* ipsum est non appropinquat.^az ^R
Unde dicitur :

^az¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, lin. 1409 sqq. : «Dicat ergo ueritas dicat, si quis uult post me uenire, abneget se ipsum, quia nisi quis a semet ipso deficiat, ad eum qui super ipsum est non adpropinquat nec ualet adprehendere quod ultra ipsum est, si nescierit mactare quod est ». [MM2022]

^R ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

²⁸ suer] supra Ed1953

Abneget semetipsum.

^marg.| {CLC9d5.6} BASILIUS. − Abnegatio quidem sui ipsius est totalis preteritorum oblivio et recessus a propriis voluntatibus.^S ^ba

^ba ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 23-24 (Krikones §1449 : Basilius Asceticum) : Paris, BnF, Coislin 201, f. 248r33-34 = Paris, BnF, Grec 208, f. 299r1-2 : «Βασιλείου Ἀσκητικῶν. Ἄρνησις μέντοι ἐστιν ἑαυτοῦ ἡ παντελὴς τῶν παρελθόντων λήθη, καὶ ἡ τῶν οἰκίων θελημάτων ἀναχώρησις». [sequentia : cf. CLC9d5.8 ]
<cuius fons> Basilius Caesariensis, Asceticum magnum sive quaestiones [CPG 2875], interrogatio 6, PG 31, 925C6-8 : «Ἄρνησις δέ ἐστιν ἑαυτοῦ ἡ παντελὴς τῶν παρελθόντων λήθη, καὶ ἡ τῶν θελημάτων ἑαυτοῦ ἀναχώρησις, ἣν ἐν τῇ ἀδιαφόρῳ συνηθείᾳ ζῶντα κατορθῶσαι δυσκολώτατον, ἵνα μὴ λέγω, ὅτι παντελῶς ἀνεπίδεκτον».
<Potius quam> Chrysostomus , Epistula ad monachos [CPG 4627], «Ἄρνησις δέ ἐστιν ἑαυτοῦ ἡ παντελὴς τῶν παρελθόντων λήθη καὶ ἡ τῶν θελημάτων αὐτοῦ ἀναχώρησις».
<revera> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^S ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC9d5.7} ORIGENES. − Abnegat²⁹ etiam aliquis seipsum ³⁰, dum vitam prius in malitia consuetam alteratione debita commutat. Puta qui dudum in lascivia vixerat, abnegat semetipsum³¹ lascivum, cum sit³²* castus et simpliciter³³* abstinentia cuiuslibet criminis, suipsius abnegatio est.^T ^bb ^bc

^bb # Cf. Origenes, In Io. ?, ??41, GCS 4, p. 150.7-17 (209-214)

^bc <Non hab.> Cette sentence appartient à un groupe de huit extraits qui n’ont pas pu être identifiés dans le corpus origénien par Rauer 1930, GCS 49 , Origenes Werke 9, p. 288 . Nous n’avons pas pu non plus l’identifier dans la LLT, ni chez Théophylacte (loc. cit. supra). [MM2021]

^T ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2020} {MM2021}

²⁹ Abnegat] Abneget La88*

³⁰ seipsum] semetipsum La88

³¹ semetipsum] seipsum La88

³² sit] fit Ed1953

³³ simpliciter] similiter Ed1953

^marg.| {CLC9d5.8} BASILIUS. − Appetitus autem mortis tolerande pro Christo et mortificatio membrorum que sunt super terram, et viriliter disponi ad omne periculum sustinendum pro Christo, et non affici quemquam ad vitam presentem, hoc est tollere crucem suam .^U ^bd

^bd ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 23-24 (Krikones §1449 : Basilius Asceticum) : Paris, BnF, Coislin 201, f. 248r34 = Paris, BnF, Grec 208, f. 299r2-4 : «Βασιλείου Ἀσκητικῶν. [... cf. CLC9d5.6 ] Ἡ δὲ πρὸς τὸν ὑπὲρ Χριστοῦ θάνατον ἐπιθυμίᾳ καὶ ἡ νέκρωσις τῶν μελῶν τῶν ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ τὸ παρατεταγμένως πρὸς πάντα τὸν [om. Pg208] ὑπὲρ Χριστοῦ κίνδυνον διακεῖσθαι καὶ τὸ ἀπροσπαθῶς ἔχειν πρὸς τὴν παροῦσαν ζωὴν, τοῦτό ἐστιν ἆραι τὸν σταυρὸν ἑαυτοῦ».
<cuius fons> Basilius Caesariensis, Asceticum magnum sive quaestiones [CPG 2875], interrogatio 6, PG 31, 925C13-928A8 : «Ἀλλὰ καὶ πρὸς τὸ ἆραι τὸν σταυρὸν ἑαυτοῦ καὶ ἀκολουθεῖν τῷ Χριστῷ ἐμπόδιόν ἐστιν ἡ πρὸς τὸν τοιοῦτον βίον ἐπι μιξία. Ἡ γὰρ ἑτοιμασία πρὸς τὸν ὑπὲρ Χριστοῦ θάνατον, καὶ ἡ νέκρωσις τῶν μελῶν τῶν ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ τὸ παρατεταγμένως πρὸς πάντα κίνδυνον τὸν ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ ἐπερχόμενον ἡμῖν διακεῖσθαι, καὶ τὸ ἀπροσπαθῶς ἔχειν πρὸς τὴν παροῦσαν ζωὴν, τοῦτό ἐστιν ἆραι τὸν σταυρὸν ἑαυτοῦ».
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^U ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| Unde subditur :

Et tollat crucem suam quotidie.

^marg.| {CLC9d5.9} THEOPHYLACTUS. − Crucem hic dicit mortem exprobrabilem, innuens quod si quis vult Christum sequi, non debet effugere propter ipsum etiam exprobrabilem mortem.^V ^be

^be ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 23), PG 123, 816 D13-15. [CGC2015]

^V ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC9d5.10} GREGORIUS. In homiliario. ³⁴* − Duobus etiam modis crux tollitur cum³⁵* aut per abstinentiam affligitur corpus, aut per compassionem afficitur animus.^W ^bf

^bf ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 32, § : 3, p. 280.68-70 : «Sed iam qui se a uitiis abnegat, exquirendae eius uirtutes sunt in quibus crescat. Nam cum dictum est : Qui uult post me uenire abneget se ipsum, protinus additur : Tollat crucem suam cotidie et sequatur me. Duobus etenim modis crux tollitur, cum aut per abstinentiam afficitur corpus, aut per compassionem proximi affligitur animus». [FG2013]

^W ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

³⁴ homiliario] scrips. , homil’ Li448 , Evangelia Ed1953

³⁵ cum] dum Ed1953

^marg.| {CLC9d5.11} GRECUS. − Recte autem coniungit³⁶ hec duo :

³⁶ coniungit] coniugit Li448

Abneget semetipsum et tollat crucem suam.

^marg.| Sicut enim qui paratus est ascendere crucem, sumit in mente sua mortis intentionem, sicque vadit ut non estimans amplius hanc vitam participare ; ita qui sequi vult Dominum, primo debet abnegare seipsum, et sic tollere crucem, ut eius voluntas sit prompta ad omnem miseriam sustinendam.^X ^bg

^bg ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 23-24 (Krikones §1450 : Isaac), Paris, BnF, Coislin 201, f. 248v11-14 = Paris, BnF, Grec 208, f. 299r13-17 : «Ἰσαάκ. ὥσπερ δὲ ὁ ἐτοιμασθεὶς ἀνελθεῖν ἐν τῷ σταυρῷ , λαμβάνει τὴν ἔννοιαν τοῦ θανάτου ἐν τῷ λογισμῷ αὐτοῦ , καὶ οὕτως εξέρχεται ὡς μὴν ἐνθυμούμενος πάλιν ἔχειν μερίδα ἐν τῇ ζωῇ ταύτη, οὕτω καὶ ὁ πληρῶσαι βουλόμενος τὸ ὀπίσω ἐλθεῖν τοῦ κυρίου, πρότερον ἑαυτὸν ἀπαρνεῖται,· ὁ γὰρ σταυρὸς τοῦτό ἐστι, τὸ πρὸς πᾶσαν θλίψιν ἕτοιμον θέλημα». = Corderius, Catena LXV Patrum, Anvers, 1628, p. 254, n° 17 (latine tantum). [ADL2020] [MM2020]
<cuius fons> Isaac Ninivita , Sermones ascetici [CGP 7868], serm. 85 : περὶ διαφόρων ὑποθέσεων, ed. N. Theotokis , Τοῦ ὀσίου πατρὸσ ἡμῶν Ἰσαάκ ἐπισκόπου Νινευὶ τοῦ Σύρου τὰ εὺρεθέντα Ἀσκητικά, Leipzig, 1770, p. 486 (= serm. 37 : translatio anglicana, Brookline, 2011 ;n. v. : ed. crit. M. Pirard / Μάρκελλος Πιράρ,Ἀββᾶ Ἰσαὰκ τοῦ Σύρου. Λόγοι ἀσκητικοί, Ἱερὰ Μονὴ Ἰβήρων, 2012), «Ἐρώτ. Καὶ ἆρά τί ἐστι τὸ ἀπαρνήσαθαι ἑαυτόν ; Ἀπόκρ. Ἵνα ὥσπερ ὁ ἑτοιμαθεὶς ἐν τῷ σταυρῷ ἀνελθεῖν μόνην τὴν ἔννοιαν λαμβάνει τοῦ θανάτου ἐν τῷ λογισμῷ αὐτοῦ καὶ οὕτως ἐξέρχεται ὡς ἄνθρωπος μὴ ἐνθυμούμενος πάλιν ἔχειν μέρος ζωῆ ἐν τῇ ζωῇ ταύτη τοῦ παρόντος αἰῶνος, οὕτω καὶ ὁ τὸ εἰπημένον πληρῶσαι βουλόμενος ὁ γὰρ σταυρὸς πρὸς πᾶσαν θλίψιν ἕτοιμον ἐστι θέλημα».
Cf. Isaac Ninivita , Sermones ascetici (al. De contempu mundi), c. 18 : Quid impediat cor, Venetiis, 1506 = PG 86, 839C1-D1 [interprete Angelo Clareno ?].
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil.
¶Nota La version grecque des Discours ascétiques d’Isaac le Syrien a été établie à la fin du 8^e siècle ou au début du 9^e siècle à partir de témoins syro-melkites. La numérotation des homélies varie en fonction des témoins et des éditions. Nicétas sur Luc attribue 6 scholia à Isaac, tous inédits. Krikones n’a pas identifié la source de celui-ci. La perte d’un cahier dans le ms. Vg1611 oblige à recourir à deux autres manuscrits plus tardifs à partir desquels nous éditons l’intégralité du scholion. Les deux témoins utilisés introduisent entre Krikones 1450 et 1451 un scholion Grégoire de Nazianze non repéré par Krikoness à partir du ms. Iviron 371 ; également omis par Cordier 1628, p. 254, n° 17. Inc. «καὶ δεῖ ἀρμήσθαι». [MM2020]

^X ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC9d5.12} BASILIUS. − In hoc igitur consistit perfectio, ut impassibiliter se habeat secundum affectum etiam ad ipsum vivere, et habeat in promptu mortis responsum, ut nequaquam in seipso confidat. Sumit autem exordium perfectio ab exteriorum alienatione, puta possessionum vel inanis glorie vel precise affectionis inutilium rerum.^Y ^bh

^bh ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 23-24(Krikones §1449 : Basilius Asceticum) : Paris, BnF, Coislin 201, f. 248v2 sqq. = Paris, BnF, Grec 208, f. 299r4 sqq. : «ΒασιλείουἈσκητικῶν. [… cf. CLC9d5.8 ] ..n.»
<cuius fons> Basilius Caesariensis, Asceticum magnum sive quaestiones [CPG 2875], interrogatio 8, PG 31, 936C : «Ὥστε ἡ μὲν τελεία ἀποταγή ἐστιν ἐν τῷ τὸ ἀπροσπαθὲς κατορθῶσαι καὶ πρὸς αὐτὸ τὸ ζῇν, καὶ τὸ ἀπόκριμα τοῦ θανάτου ἔχειν, ὥστε μὴ ἐφ' ἑαυτῷ πεποιθέναι· ἄρχεται δὲ ἀπὸ τῆς τῶν ἔξωθεν ἀλλοτριώσεως, οἷον, κτημάτων, δόξης ματαίας, συν ηθείας βίου, προσπαθείας τῶν ἀνωφελῶν, καθὰ καὶ οἱ ἅγιοι μαθηταὶ τοῦ Κυρίου ὑπέδειξαν ἡμῖν, Ἰάκω βος μὲν καὶ Ἰωάννης, καταλιπόντες τὸν πατέρα αὑ τῶν Ζεβεδαῖον, καὶ αὐτὸ τὸ πλοῖον τὴν πᾶσαν ἀφορ μὴν τοῦ βίου· Ματθαῖος δὲ ἀπ' αὐτοῦ τοῦ τελωνείου ἐξαναστὰς, καὶ ἀκολουθήσας τῷ Κυρίῳ, οὐ τὰ κέρδη μόνον τὰ ἐν τῷ τελωνείῳ καταλιπὼν, ἀλλὰ καὶ τῶν κινδύνων ὑπεριδὼν, οἳ ἐπακολουθεῖν ἤμελλον αὐτῷ τε καὶ τοῖς οἰκείοις παρὰ τῆς ἐξουσίας, ἀτελεῖς τοὺς λόγους τοῦ τελωνείου καταλιμπάνοντι. Παύλῳ δὲ καὶ ὁ σύμπας κόσμος ἐσταύρωτο, καὶ αὐτὸς τῷ κόσμῳ».
<Non hab.> Translatio Rufini ; Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^Y ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC9d5.13} BEDA. − [1] Predictam igitur crucem et quotidie tollere et ea sumpta Dominum sequi iubemur [2] qui crucem propriam baiulavit.^bi ^Z
Unde sequitur :

^bi¶Fons : [1] Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, lin. 1428 sqq. : « Ait: quis infirmatur, et ego non infirmor? quis scandalizatur, et ego non uror? sed in utraque crucis baiulatione notandum quod hanc et cotidie tollere et ea sumpta dominum sequi iubemur. Qui enim uoluerit animam suam saluam facere perdet illam, nam qui perdiderit animam suam propter me saluam faciet illam ». [2] Cf. Augustinus Hipponensis , Sermones, sermo 19, CCSL 41, p. 253.63 : «Isaac sibi ligna portabat: Christus crucem propriam baiulabat. [MM2022]

^Z ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Et sequatur me.

^marg.| {CLC9d5.14} ORIGENES. − Huius autem causam assignat subdens :

Numérotation du verset Lc. 9,24

Qui enim voluerit animam suam salvam facere, perdet illam ;

^marg.| id est qui vult secundum vitam presentem vivere et propriam animam in sensibilibus conservare, hic eam perdet, non ducens eam ad terminos beatitudinis. E contrario autem subdit :

Nam qui perdiderit animam suam propter me, salvam faciet illam

^marg.| id est qui negligit sensibilia intuitu veritatis, exponit³⁷* se morti, hic tamquam animam perdens pro Christo, eam potius salvabit. Itaque si animam salvari beatum est, relatum ad eam que est in Deo salutem, debet esse et quedam bona perditio anime que fit intuitu Christi. Videtur etiam mihi persimile ei quod est abnegare seipsum, secundum predicta, decere perdere quemlibet propriam animam perdat aliquis propriam animam³⁸* peccatricem, ut sumat eam que per virtutem salvatur.^AA ^bj

^bj <Non hab.> PL ; Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^AA ¶Codd. : Cbg133 La88 Li448 Mt366 Ed1470 Ed1657 Ed1953 {MM2021}

³⁷ exponit] exponens Ed1470 Ed1657 Ed1953

³⁸ perdat... animam] om. hom. La88 Ed1953

^marg.| {CLC9d5.15} CYRILLUS. − Quod autem incomparabiliter exercitium pacis³⁹ Christi superet delicias et pretiosa mundi, insinuat subdens :

³⁹ pacis] passionis Ed1657

Numérotation du verset Lc. 9,25

Quid⁴⁰ proficit homini si lucretur universum mundum, seipsum autem perdat, et detrimentum sui faciat?

⁴⁰ quid] + enim Li448

^marg.| Quasi dicat : Cum aliquis aspiciens presentem dulcedinem aut utilitatem, renuit quidem pati, eligit autem splendide vivere, si sit opulentus, quod inde sibi commodum erit cum perdiderit animam?"Transit enim huius mundi figura”^bk, et amena velut umbra discedunt⁴¹ ^bl. Non enim proderunt thesauri impietatis."Eripit autem a morte iustitia”^bm.^AB ^bn

^bk Cf. 1Cor. 7, 31 : « Preterit enim figura huius mundi ».

^bl Cf. Sap. 5, 9 : « Transierunt omnia illa tamquam umbra et tamquam nuntius percurrens ».

^bm Cf. Prv. 10, 2 : « Iustitia vero liberabit a morte ».

^bn <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^AB ¶Codd. : La88 Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2017} {MM2021}

⁴¹ discedunt] descendunt La88

^marg.| {CLC9d5.16} GREGORIUS. In homiliario. ⁴²* − Quia ergo sancta Ecclesia habet aliud tempus persecutionis atque aliud pacis, dominus utraque tempora designavit in preceptis ; nam persecutionis tempore ponenda est anima. Quod significavit dicens : Qui perdiderit animam. Pacis autem tempore ea que amplius dominari possunt, frangenda sunt desideria terrena. Quod significavit dicens : Quid proficit homini ? Plerumque autem labentia cuncta despicimus ; sed tamen adhuc humane verecundie usu prepedimur, ut rectitudinem quam servamus in mente, nondum exprimere valeamus in voce. Sed huic quidem vulneri congruum dominus subiungit medicamentum, dicens :

⁴² homiliario] scrips. , homil’ Li448 , Evangelia Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,26

Nam qui me erubuerit et meos sermones, hunc filius hominis erubescet.^bo

^bo ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 32, § 4, p. 281.105-282.137 : «Sequitur : Qui enim uoluerit animam suam saluam facere perdet eam, et qui perdiderit animam suam propter me saluam eam faciet. Sic dicitur fideli : Qui uoluerit animam suam saluam facere perdet eam, et qui perdiderit animam suam propter me saluam eam faciet, ac si agricolae dicatur : Frumentum si seruas perdis, si seminas renouas. Quis enim nesciat quod frumentum cum in semine mittitur perit ab oculis, in terra deficit? Sed unde putrescit in puluere, inde uiridescit in renouatione. Quia uero sancta ecclesia aliud tempus habet persecutionis atque aliud pacis, Redemptor noster ipsa eius tempora distinguit in praeceptis. Nam persecutionis tempore ponenda est anima, pacis autem tempore ea quae amplius dominari possunt frangenda sunt desideria terrena. Vnde et nunc dicitur : Quid enim proficit homo si lucretur totum mundum, se autem perdat et detrimentum sui faciat? Cum persecutio ab aduersariis deest, ualde uigilantius cor custodiendum est. Nam pacis tempore quia licet uiuere, libet etiam ambire. Quae profecto auaritia bene compescitur, si ipse status ambientis sollicite consideretur. Nam cur instet ad colligendum, quando stare non potest ipse qui colligit? Cursum ergo suum quisque consideret et cognoscit sibi posse sufficere parua quae habet. Sed fortasse metuit ne in huius uitae itinere sumptus desit. Longa nostra desideria increpat uia breuis, incassum multa portantur cum iuxta est quo pergitur. Plerumque autem et auaritiam uincimus, sed adhuc obstat quod uias rectitudinis minora tenemus custodia perfectionis. Nam saepe labentia cuncta despicimus, sed tamen adhuc humanae uerecundiae usu praepedimur, ut rectitudinem quam seruamus in mente nondum exprimere ualeamus in uoce, et tanto Dei faciem ad iustitiae defensionem neglegimus, quanto humanas facies contra iustitiam ueremur. Sed huic quoque uulneri congruum subiungitur medicamentum cum Dominus dicit : Qui me erubuerit et meos sermones, hunc Filius hominis erubescet cum uenerit in maiestate sua et Patris et sanctorum angelorum». [FG2013]

^marg.| {CLC9d5.17} THEOPHYLACTUS. − Erubescit Christum qui dicit : Numquid credam crucifixo ? Sed et sermones eius erubescit qui evangelii ruditatem contemnit. Quod autem hunc Dominus erubescit⁴³* in regno suo, tale est sicut si aliquis paterfamilias habens servum pravum, erubescat eum nominare.^AC ^bp

^bp ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 26), PG 123, 820A9-B1 . [CGC2015]*

^AC ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2021}

⁴³ erubescit] erubescet Ed1953

^marg.| {CLC9d5.18} CYRILLUS. − [1] Incutit autem eis timorem, dicens se celitus descensurum, non in pristina humilitate et mensura proportionabili nobis sed in gloria Patris , ministrantibus angelis.
Sequitur enim :

Cum venerit in maiestate sua et Patris et sanctorum angelorum.

^marg.| Pessimum igitur et damnosum tunc⁴⁴* notari inimicitia et operis inertia⁴⁵, quando tantus iudex descenderit, agminibus circumstantibus angelorum. [2] Hinc autem percipias quod, carne sumpta et sanguine, Filius non minus⁴⁶ est Deus quod se pollicetur"in maiestate Dei Patris venturum"^bq et quod ei, tamquam iudici omnium, ministrabunt angeli, qui factus est homo similis nobis.^br ^AD

^bq Cf. Mc. 8, 38.

^br ¶Fons^G : [1] <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 26 (Krikones §1467 : Cyrillus), BSB, cod. gr. 473, p. 221.17-1 ; Vat. gr. 1611 mutil. : « Κυρίλλου. [...] Εἶτα πρὸς τούτοις φόβον αὐτοῖς* ἐντίκτει καταβήσεσθαι λέγων ἐξ οὐρανοῦ οὐκ ἐν σμικροπρεπείᾳ τῇ πρώτῃ καὶ ἐν [om. PG72] ὑφέσει τῇ καθ’ ἡμᾶς ἀλλ’ ἐν δόξῃ τῇ τοῦ πατρὸς δορυφορούντων ἀγγέλων. Οὐκοῦν παγχάλεπον καὶ ὀλέθρου μεστὸν τὸ καταγνωσθῆναι μὲν ἐπὶ ἀφιλίᾳ ²* τε καὶ ἀφιλεργίᾳ καταφοιτήσαντος ἄνωθεν τοῦ κριτοῦ καὶ ἀγγελικῶν ταγμάτων περιεστηκότων, μέγα δὲ καὶ τοῦ 3 * παντὸς θαύματος ἄξιον καὶ τῆς εἰς λῆξιν εὐημερίας πρόξενον τὸ ἐπὶ τοῖς ἤδη προπεπονημένοις χαίρειν αὐτοὺς καὶ τὸ προσδοκᾶν τῶν ἱδρώτων τὰς ἀμοιβάς· ἐπαινεθήσονται γὰρ οἱ4 * τοιοῦτοι Χριστοῦ λέγοντος· δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου, κληρονομήσατε τὴν ἑτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου“ ».
<cuius fons> Cyrillus , In Lc. homilia (Lc. 9, 26b), ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 93, n° 78.9-11 ex Paris, Coislin 201, f. 249v (Q) ; Pg208, f. 300v (R) ; Firenze, BML, Conv. sopr. 176, f. 159r (S). S ickenberger (J.), Fragmenta der Homilien des Cyrill von Alexandrien zum Lukasevangelium, Leipzig, 1909, p. 78.14-20. ed. Mai, PG 72, 652B (= BAV, Palat. 20, f. 92).
*αὐτοῖς B473 PG72 Sickenberger] om. Reuss
²*ἀφιλίᾳ Q R S B543 Sickenberger] δειλίᾳ Syriac. PG72 Reuss
3 * τοῦ Q R B473 Sickenberger ] om. PG72
4 * οἱ PG72 B473 Sickenberger ] ὁ Reuss
[2] <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 26 (Krikones §1467 : Cyrillus), B473 ( 221-222 ) ; Pg208 ( 300v19-25 ) ; Fi176 ( 159v ) ; Vg1611 mutil. : «Ὁμίλου. Σὺ δὲ δέχου πληροφορίαν ὅτι εἷς καὶ μόνος ἐστιν ὁ υἱὸς καὶ ὅτε γέγονεν ἄνθρωπος, ἔφη μὲν γὰρ ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ διὰ τῆς τοῦ προφητοῦ * φωνῆς" Τὴν δόξαν"μου ἑτέρῳ οὐ δώσω," εἶτά φησιν ὁ Χριστός "Ος γὰρ ἂν ἐπαισχυνθῇ"με τοῦτον καὶ ²* ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου"ἐπαισχυνθήσεται ὅταν ἔλθῃ ἐν τῇ δόξῃ τοῦ Πατρὸς". Ἆρ ’ οὖν 3 * μέγα καὶ θαυμαστὸν ἐπαγγέλλεται, ἐν δόξῃ θεότητος υἱὸς ἀνθρώπου, ἐν ὑπερτάταις ὑπεροχαῖς ὁ ἐκ γυναικὸς κατὰ σάρκα , ἰδίους ἔχων τοὺς ἀγγέλους ὁ ἐν ὁμοιώσει τῇ πρὸς ἡμᾶς γεγονώς ; οὐρανὸς ὅλος, ἀρχαὶ, δυνάμεις, ἐξουσίαι, θρόνοι, κυριότητες δορυφοροῦσιν ἄνθρωπον· ὡς κριτῇ τῶν ὅλων παρεστήκασι λειτουργοῦντες αὐτῷ.... ».
* τῆς τοῦ προφητοῦ] προφητῶν Pg208
²* καὶ] om. Pg208
3 * οὖν Fi176 B473 Pg208 ] + οὐ Cyril. (ed. Pusey)
<cuius fons> Cyrillus Alexandrinus , Fragmenta homiliae quod unus est Christus [CPG 5268], ed. P. E. Pusey, S. P. N. Cyrilli archiepiscopi Alexandrini in D. Ioannis evangelium, t. 3, Oxford, 1872, Bruxelles, 1965², p. 456.12-23 : « Δέχου δὲ καὶ ἐπὶ τούτῳ πληροφορίαν· ἔφη μὲν γὰρ ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ διὰ τῆς τοῦ προφητοῦ φωνῆς" Τὴν δόξαν"μου ἑτέρῳ οὐ δώσω," εἶτά φησιν" Ος γὰρ ἂν ἐπαισχυνθῇ"με καὶ τοὺς ἐμοὺς λόγους, τοῦτον καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου"ἐπαισχυνθήσεται ὅταν ἔλθῃ ἐν τῇ δόξῃ τοῦ Πατρὸς μετὰ"τῶν ἁγίων ἀγγέλων." ἆρα οὖν οὐ μέγα καὶ θαυμαστὸν ἐπαγγέλλεται, εἰ ἐν δόξῃ θεότητος υἱὸς ἀνθρώπου, ἐν ὑπερτάταις ὑπεροχαῖς ὁ ἐκ γυναικὸς κατὰ σάρκα, καὶ ἰδίους ἔχων τοὺς ἀγγέλους ὁ ἐν ὁμοιώσει τῇ πρὸς ἡμᾶς γεγονώς; οὐρανὸς ὅλος, ἀρχαὶ, δυνάμεις, ἐξουσίαι, θρόνοι, κυριότητες δορυφοροῦσιν ἄνθρωπον· ὡς κριτῇ τῶν ὅλων παρεστήκασι λειτουργοῦντες αὐτῷ. καὶ μάρτυς ὁ πάνσοφος Παῦλος γεγραφὼς ἑβραίοις περὶ αὐτοῦ" Οταν γὰρ εἰσαγάγῃ τὸν πρωτότοκον 457"εἰς τὴν οἰκουμένην λέγει Καὶ προσκυνησάτωσαν αὐτῷ"πάντες ἄγγελοι Θεοῦ." πότε οὖν γέγονεν ὁ Μονογενὴς πρωτότοκος; ὅτε γέγονεν ἐν πολλοῖς ἀδελφοῖς καὶ κεχρημάτικε μεθ' ἡμῶν υἱὸς ἀνθρώπου. ἀλλ' εἴπερ ᾔδεσαν οὐκ ὄντα Θεὸν αἱ ἄνω δυνάμεις οὐδὲ φύσει καὶ ἀληθῶς Υἱὸν τὸν ἐκ σπέρματος ∆αυεὶδ κατὰ σάρκα, πῶς ἂν ἠνέσχοντο προσκυνεῖν αὐτῷ; οὐκοῦν ὃν προσκυνοῦσιν ἄγγελοι, μὴ ἀτιμάσῃς αὐτὸς, ἕτερον εἶναι λέγων υἱὸν κατὰ μόνας καὶ ἰδικῶς· πίστευε δὲ μᾶλλον ὡς εἷς καὶ μόνος ἐστὶν Ἰησοῦς Χριστὸς ὁ αὐτὸς ἐκ Πατρὸς θεϊκῶς κατὰ τὴν ἄφραστον γέννησιν, καὶ ἐκ γυναικὸς κατὰ σάρκα διὰ τὴν πρὸς ἡμᾶς ὁμοίωσιν ».
¶Nota 1. L’extrait vient d’une homélie perdue, éditée par Pusey à Oxford en 1872 à partir de la Panoplia dogmatica de l’historien byzantin Nicetas Choniates (1155 – 1217), doxographie d’un siècle postérieure à Nicétas et qui n’a pas encore fait l’objet d’une édition critique à ce jour. Pusey l’a collationné avec deux manuscrits de la version italiote de la chaîne de Nicétas, nous y ajoutons Pg208 (version interpolée utilisée par Nicolaï), Vg1611 étant ici mutilé.
¶Nota 2. Le sens de la phrase [2] diffère selon la façon dont on le ponctue et la façon dont on articule les trois quod qui s’y succèdent. Le textus receptus de la Catena correspond à une lectio facilior qui demande de lire platement trois propositions coordonnées : « Tu en déduis 1° que le Fils n’est pas moins (minus) Dieu en raison de l’incarnation ; 2° qu’il annonce sa venue dans la majesté du Père ; 3° qu’il sera servi par les anges en tant que juge de toute chose ». Mais la dynamique narrative de la sentence, impulsée par le segment [1] appelle une autre lecture et incite à considérer minus – que rien ne justifie dans le grec - comme une erreur de lecture pour maius qui se justifie par le sens, par les usages grammaticaux de Thomas et par les habitus mentis du traducteur de la Catena.
1° La sentence entend en effet distinguer la condition existentielle du Christ au moment de l’Incarnation de celle de son retour dans la Gloire ; ce changement concerne la manifestation de la Gloire ; il n’est pas corrélé à un changement ontologique de la relation du sujet de l’Incarnation à la divinité.
2° Le traducteur de Thomas a une forte propension à entrer en dialogue avec le grec plutôt que de le traduire. La traduction d’une question est souvent formulée comme une réponse. A Cyrille qui demande : « N’est-il donc pas (ἆρ’ οὖν) grand (μέγα) et stupéfiant que dans la Gloire de la divinité le fils de l’homme, né d’une femme selon la chair, annonce sa venue ?», la Catena répond par une affirmation : « le Fils n’est pas un Dieu plus grand parce qu’il est exalté et servi par les anges que dans il s’est abaissé à la mesure de l’homme».
3° Le glissement vers le textus receptus s’explique grammaticalement par la difficulté à comprendre quod au sens de quia que lui donne souvent Thomas. Si la leçon minus induit un contre-sens, elle ne semble pas s’être nécessairement imposée dès le premier exemplar. Paléographiquement, les copistes ont commis un de ces lapsus dont ils sont coutumiers, cultivant l’ambiguïté pour ne fermer la porte à aucune lecture. Là où le traducteur – ou Thomas post translatorem dictans - a lu Filius non m<a>ius <est> Deus (ἆρ’ οὖν μέγα ἐν δόξῃ θεότητος) le premier scripteur a abrégé « m̃^ius », puis le tilde est tombé (Li448 : « mi^us») ; avant que les copistes les plus tardifs et les imprimeurs ne développent minus en toutes lettres. [MM2020] [MM2021]

^AD ¶Codd. : Cbg133 La88 Li448 Mt366 Ed1657 Ed1953 {MM2021}

⁴⁴ tunc] om. Ed1953

⁴⁵ inertia] in hertia Cbg133

⁴⁶ min^us La88 , mi^us Li448 , min⁹ Mt366 , minus Ed1470 Ed1953 ] sic pro maius (coniec.)

^marg.| {CLC9d5.19} AMBROSIUS. − [a] Semper autem Dominus sicut erigit ad premia futura virtutum, atque utilem secularium rerum docet esse contemptum, ita etiam infirmitatem mentis humane presentium remuneratione sustentat. Arduum quippe est crucem tollere, et animam periculis, morti corpus offerre ; negare quod sis, cum velis esse quod non sis ; raroque quamvis excelsa virtus futuris commutat presentia. Ergo bonus magister, ne quis desperatione frangatur aut tedio, continuo se videndum fidelibus pollicetur, [b] dicens :

Numérotation du verset Lc. 9,27

Dico autem vobis : Vere sunt aliqui hic stantes qui non gustabunt mortem, donec videant regnum Dei.^bs

^bs ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 1, CCSL 14, p. 214.1-215.14 : «[b] Dico autem vobis vere : sunt aliqui hic stantes qui non gustabunt mortem, donec videant regnum Dei. [a] Semper Dominus sicut ad praemia erigit futura uirtutum atque utilem saecularium rerum docet esse contemtum, ita etiam infirmitatem mentis humanae praesentium remuneratione sustentat. Arduum quippe est crucem tollere et animam periculis, morti corpus offerre, negare quod sis, cum uelis esse quod non sis, raro que quamuis excelsa uirtus futuris conmutat praesentia. Difficile quippe uidetur hominibus, ut spem periculis emant damno que praesentium futurae lucrum mercentur aetatis. Ergo bonus et moralis magister ne qui desperatione frangatur aut taedio, quoniam uitae dulcis inlecebra constantem quoque mulcet adfectum, continuos uiuendi successus fidelibus pollicetur ; frigent enim solacia sub metu mortis manus que amor uitae aegre blanditias spei cum adpetitae salutis terrore conpensat». [FG2013]

^marg.| {CLC9d5.20} THEOPHYLACTUS. − Id est gloriam in qua iusti erunt. Hoc autem dixit de transfiguratione que forma erat future glorie ; ac si diceret sunt aliqui hic stantes, scilicet Petrus, Iacobus et Ioannes, qui non attingent mortem, donec in tempore transfigurationis videant in qua gloria erunt qui me confitentur.^bt

^bt ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 27), PG 123, 820B7-17. [CGC2015]

^marg.| {CLC9d5.21} GREGORIUS. In homiliario. ⁴⁷* − Vel regnum Dei hoc loco presens ecclesia vocatur et quidam ex discipulis usque adeo in corpore victuri erant ut Ecclesiam Dei constructam conspicerent, et contra mundi huius gloriam erectam.^bu

^bu ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. : 2, homilia 32, § : 6, p. 283.170-284.179 : «Sequitur : Dico autem uobis : Vere sunt hic aliqui stantes qui non gustabunt mortem donec uideant regnum Dei. Regnum Dei, fratres carissimi, non semper in sacro eloquio uenturum regnum dicitur, sed nonnumquam praesens ecclesia uocatur. Vnde scriptum est : Mittet Filius hominis angelos suos et colligent de regno eius omnia scandala. In illo quippe regno scandala non erunt, ubi profecto reprobi non admittuntur. Quo uidelicet exemplo colligitur quod hoc loco regnum Dei praesens ecclesia uocatur. Et quia nonnulli ex discipulis usque adeo in corpore uicturi erant, ut ecclesiam Dei constructam conspicerent et contra mundi huius gloriam erectam, consolatoria promissione nunc dicitur : Sunt quidam de hic stantibus qui non gustabunt mortem donec uideant regnum Dei». [FG2013]

⁴⁷ homiliario] scrips. , homil’ Li448 , Evangelia Ed1953

^marg.| {CLC9d5.22} AMBROSIUS. − [1] Itaque si⁴⁸ nos volumus mortem non timere, stemus ubi Christus est. Soli enim non queunt⁴⁹* gustare mortem qui possunt stare⁵⁰* cum Christo. In quo licet ex verbi ipsius qualitate perpendere, nec⁵¹ tenuem quidem sensum mortis habituros qui Christi videantur⁵²* meruisse consortia. Certe mors corporis libando gustetur, vita anime possidendo teneatur. [2] Non enim hic mors corporis, sed anime denegatur.^AE ^bv

^bv ¶Fons : [1] Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 2, CCSL 14, p. 215.21-29 : «Itaque si uolumus mortem non timere, stemus ubi Christus est, ut et de nobis dicat : uere sunt aliqui hic stantes, qui non gustabunt mortem. Non satis est stare, nisi ubi Christus est stetur ; soli enim non queunt gustare mortem qui possunt stare cum Christo. In quo licet ex uerbi ipsius qualitate perpendere ne tenuem quidem sensum mortis habituros qui Christi uideantur meruisse consortia. Certe mors corporis libando gustetur, uita animae possidendo teneatur. […]». [2] Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 4, CCSL 14, p. 215.44-45 : «Sed quis est homo qui non moriatur, cum resurrectio nisi mortui esse non possit? Quamuis de Enoch et Helia nullam mortem corporis acceperimus et de evangelista Iohanne Dominus dixerit : si eum uolo manere, donec uenio, tamen quoniam non de uno Iohanne hic putamus expressum, sed generale de multis hoc esse praeceptum, non hic mors corporis, sed animae denegatur». [FG2013]*

^AE ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁴⁸ si] + et Li448

⁴⁹ queunt] querunt Ed1953

⁵⁰ possunt stare] inv . Ed1953

⁵¹ nec] nec Li448

⁵² videantur] videntur Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,
* distinctio 6

^marg.| {CLC9d6.1} EUSEBIUS. − Cum Dominus discipulis suis secunde apparitionis sue promulgaverit ingens mysterium, ne solis verbis credere viderentur, procedit ad opera, ostendens eis oculata⁵³ fide imaginem regni sui.^AF ^bw
Unde dicitur :

^bw <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^AF ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁵³ oculata] oculta ! Li449

Numérotation du verset Lc. 9,28

Factum est autem post hec verba fere dies octo, et assumpsit Petrum et Iacobum et Ioannem, et ascendit in montem ut oraret.

^marg.| {CLC9d6.2} DAMASCENUS. ⁵⁴* − [d] Mattheus quidem et Marcus sexto die post factam promissionem discipulis, Lucas autem post octavum dicit celebratam⁵⁵ fuisse transfigurationem. Nec est dissonantia in dictis sed qui sex numeraverunt, demptis extremis, primo dico et ultimo, quo pollicitus est et quo fecit, medios computaverunt ; at qui octo connumeravit, utrumque predictorum computavit. [a] Sed cur non omnes sed aliqui vocati sunt ad hanc visionem? Unus quidem erat qui solus indignus erat⁵⁶ divinitatis visione, scilicet Iudas, secundum illud ^bx : « Tollatur impius ne videat gloriam Dei ». Si solus ergo esset⁵⁷ omissus, tamquam invidus ad maiorem esset malitiam provocatus. [c] Proinde proditori tollit proditionis⁵⁸ occasionem, cum dimisit inferius reliquam apostolorum congeriem. [e] Assumit⁵⁹* autem tres, [b] « ut in duobus vel tribus stet omne verbum”^by. [f] Petrum quidem assumpsit, volens testimonium quod testatus fuerat, ei ostendere per Patris testimonium confirmari et quasi presidem futurum totius Ecclesie. Sed Iacobum assumpsit tamquam moriturum pro Christo ante omnes discipulos. Ioannem vero tamquam theologie purissimum organum ut, visa gloria filii, que non subiacet tempori, resonet illud ^bz : « In principio erat Verbum ».^AG ^ca

^bx Is. 26, 10.

^by Cf. Mt. 18, 16 : «Si autem te non audierit, adhibe tecum adhuc unum, vel duos, ut in ore duorum, vel trium testium stet omne verbum» ; ἐὰν δὲ μὴ ἀκούσῃ, παράλαβε μετὰ σοῦ ἔτι ἕνα ἢ δύο, ἵνα ἐπὶ στόματος δύο μαρτύρων ἢ τριῶν σταθῇ πᾶν ῥῆμα ; 2Cor. 13, 1 : «Ecce tertio hoc venio ad vos : in ore duorum vel trium testium stabit omne verbum ; Ἐπὶ στόματος δύο μαρτύρων καὶ τριῶν σταθήσεται πᾶν ῥῆμα». <cuius fons> Dt. 19, 15 : «sed in ore duorum vel trium testium stabit omne verbum» ; ἐπὶ στόματος δύο μαρτύρων καὶ ἐπὶ στόματος τριῶν μαρτύρων σταθήσεται πᾶν ῥῆμα».

^bz Io. 1, 1.

^ca ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 28-31 (Krikones §1478 : Damascenus) Grec 208, f. 302v7 -9, -303r6 : «Τοῦ Δαμασκηνοῦ [a] Ἀλλὰ τίνος ἕνεκεν τινὲς καὶ οὐχ ἅπαντες // ἐπὶ τὴν θέαν ταύτην ἐκλήθησαν, οὐ πάντες μαθηταὶ καὶ ἀπόστολοι ; Ὀυ πάντες ὁμοίως ἐπηκολούτησαν, καὶ τοῦ ἴσου χαρίσματος τῶν ἰάσεων ἔτυχον ; Kαὶ πῶς οὐ πάντες καὶ τῆς ὑπὲρ θέαν ἠξιώθησαν ὄψεως Οὐχ ὁ Δεσπότης ἀπροσωπόληπτος; Πάντες μαθηταὶ καὶ ἀπόστολοι ἀλλ΄ οὐ πάντες τῇ νόσῳ τῆς φιλαργυρίας τυφλώττοντες, οὐδέ πάντες τῇ λήμῃ τῆς βασκανίας τὸ ὀξυδερκὲς ἀφῃρημένοι τοῦ ὄμματος. οὐδέ πάντες προδόται δι΄ ἀπογνώσεως βρόχῳ περιπειρόμενοι͵ καὶ κακῷ τὸ κακὸν διορθούμενοι. Πάντες φιλόχριστοι͵ εἷς δὲ φιλόχρυσος Ἰούδας οὗτος Ἰσκαριώτης, ὅς μόνος οὐκ ἄξιος ἦν τῆς θέας θεότητος" Ἀρθήτω, γὰρ͵ φησὶν͵ ὁ ἀσεβὴς͵ ἵνα μὴ ἴδῃ τὴν δόξαν Κυρίου". Μόνος μὲν οὖν τῶν λοιπῶν ἀφιέμενος͵ ἄτε φθονερώτερον τε καὶ βάσκανος, εἰς πλείονα ἂν μανίαν ἐξεπυρεύετο.·Ἔδει δὲ πάντως ἐπόπτας γενέσθαι τῆς δόξης͵ τοὺς θεατὰς τῶν παθημάτων ἐσομένους εἰς ὕστερον. Ἐντεῦθεν τοὺς κορυφαίους τῶν ἀποστόλων προσλαμβάνεται μάρτυρας τῆς οἰκείας δόξης τε καὶ θεότητος. Τρεῖς δὲ τὸν ἀριθμὸν τὸ τῆς Τριάδος σεπτὸν ὑπεμφαίνων μυστήριον [b] καὶ ἐπὶ δύο δὲ ἢ τριῶν μαρτύρων πᾶν ῥῆμα σταθήσεται. [c] «Οὕτως ἀποκλείει μὲν τῷ προδότῃ τὰ τῆς προδοσίας ἐγκλήματα, κάτω ἐάσας καὶ τὸν λοιπὸν τῶν ἀποστόλων χορόν. ὠς ἄν μή εἰπεῖν ἀπολογίας προσχήματι , λέγειν ἔχοι ὄτε τό μὴ τυχεῖν τῆς θέας, πρὸς τό ἀπεμπολῆσαι τὸν Δεσπότην κεκίνηται κεκίνηται[d] ἀλλὰ Ματθαῖος μὲν καὶ Μάρκος μεθ’ ἡμέρας ἓξ τῆς πρὸς τοὺς μαθητὰς ὑποσκέσεως. Λουκᾶς δὲ μετὰ ὀκτὼ γενέσθαι φασὶ τὴν μεταμόρφωσιν · οὐ διαφωνία δὲ τὸ λεγόμενον , ἀλλ’ οἱ μὲν ἕξ φήσαντες τὰς ἄκρας ὑπεξελόντες τἠν πρώτην λέγω καὶ τῆν τελευταίαν ἐν ᾗ ὑπέσκετο καὶ ἐν ᾗ ἐπλήρωσε τὰς μέσας ἠριθμησαν· ὁ δὲ τὰς ὀκτὼ ἀριθμήσας καὶ ταύτην κἀκείνην ἐναριθμίους πεποίηκε. Καὶ οὕτως γὰρ κἀκείνως ἀριθμεῖν τοῖς ἀνθρώποις εἴθισται· ἓξ μὲν οὖν οὗτος γὰρ πρῶτος τέλειος ἀριθμὸς, ἐκ τῶν οἰκείων μερῶν ἀπαρτίζόμενος […] [e] Ἀλλὰ τὶ τοὺς τρεῖς κορυφαίους παρέλαβε· [f] Πέτρον μὲν τὴν μαρτυρίαν ἥν ἐμαρτύρησεν ἀληθῶς ἐκ Πατρὸς μαρτυρουμένην δεικνύναι βουλόμενος, πιστούμενός τε τὴν οἰκείαν ἀπόφασιν ὡς ὁ πατὴρ ὁ οὐράνιοσς ταῦτην αῦτῷ ἀπεκάλυψε . Καὶ ὡς πρόεδρον καὶ πάσης ἐκκλησίας δεξόμενον τὰ πηδάλια . Ἰάκωβον δὲ ὡς πρὸ πάντων τῶν μαθητῶν ὑπὲρ Χριστοῦ τεθνηξόμενον καὶ αὐτοῦ πιούμενον τὸ ποτήριον Ἰωάννην δὲ αὐτῆς θεολογίας παρθένον καὶ καθαρώτατον ὄργανον· ὅπως τὴν ἄχρονον δόξαν τοῦ ὑιοῦ θεασάμενος τὸ ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος βροντήσειε [… cf. CLC9d6.5 … ]».
<cuius fons> Cf. Iohannes Damascenus , Homilia in transfigurationem salvatoris nostri Iesu Christi, § 7.13-9.10, ed. P. B. Kotter, Die Schriften des Johannes von Damaskos, t. 5, Patristische Texte und Studien 29, Berlin - New York, 1988, p. 445-447 (PG 96, 557A -560D) :
[a] Εἰσὶ τοίνυν τινὲς τῶν ὧδε ἑστώτων͵ φησί· τίνος ἕνεκεν͵ τινὲς͵ καὶ οὐχ ἅπαντες ; Οὐ πάντες μαθηταὶ καὶ ἀπόστολοι; οὐχὶ πάντες κληθέντες ὁμοίως ἐπηκολούθησαν; οὐ πάντες τοῦ ἴσου χαρίσματος τῶν ἰάσεων ἔτυχον; καὶ πῶς οὐ πάντες καὶ ταύτης ὁμοίως τῆς ὑπὲρ θέαν κατηξιώθησαν ὄψεως; Οὐχ ὁ Δεσπότης ἀπροσωπόληπτος; Πάντες μὲν μαθηταὶ͵ ἀλλ΄ οὐ πάντες τῇ νόσῳ τῆς φιλαργυρίας τυφλώττοντες. Πάντες μαθηταὶ͵ ἀλλ΄ οὐ πάντες τῇ λήμῃ τῆς βασκανίας τὸ ὀξυδερκὲς ἀφῃρημένοι τοῦ ὄμματος. Πάντες μαθηταὶ͵ ἀλλ΄ οὐ πάντες προδόται. Πάντες ἀπόστολοι͵ ἀλλ΄ οὐ πάντες δι΄ ἀπογνώσεως βρόχῳ περιπειρόμενοι͵ καὶ κακῷ τὸ κακὸν διορθούμενοι. Πάντες φιλόχριστοι͵ εἷς δὲ φιλάργυρος· Ἰούδας οὗτος Ἰσκαριώτης͵ ὄς μόνος οὐκ ἄξιος ἦν τῆς θέας τῆς θεότητος. Ἀρθήτω γὰρ͵ φησὶν͵ ὁ ἀσεβὴς͵ ἵνα μὴ ἴδῃ τὴν δόξαν Κυρίου. Μόνος μὲν οὖν τῶν λοιπῶν ἀφιέμενος͵ ὅ τε φθονερός τε καὶ βάσκανος͵ εἰς πλείονα μανίαν ἐξεπυρεύετο . Ἔδει δὲ πάντως τῆς δόξης ἐπόπτας γενέσθαι͵ τοὺς θεατὰς τῶν παθημάτων ἐσομένους εἰς ὕστερον. Ἐντεῦθεν τοὺς κορυφαίους τῶν ἀποστόλων προσλαμβάνεται μάρτυρας τῆς οἰκείας δόξης τε καὶ θεότητος · τρεῖς δὲ τὸν ἀριθμὸν͵ τῆς Τριάδος τὸ σεπτὸν ὑπεμφαίνων μυστήριον [b] · καὶ ἐπὶ δύο ἢ τριῶν μαρτύρων πᾶν ῥῆμα σταθήσεται. [c] Οὕτως ἀποκλείει μὲν τῷ προδότῃ τὰ τῆς προδοσίας ἐγκλήματα. Ἀποκαλύπτει δὲ τοῖς ἀποστόλοις τὴν οἰκείαν θεότητα. Τὸν γὰρ Ἀνδρέαν ὁρῶν οὐκ ἂν ἀπολογίας προσχήματι͵ τῷ μὴ τυχεῖν τῆς θέας͵ πρὸς τὴν ἀπεμπολὴν τοῦ Δεσπότου ἐνάγεσθαι ἔφασκεν. Τούτου χάριν Ἀνδρέας κάτω μεμένηκε͵ καὶ πᾶς ὁ λοιπὸς τῶν ἀποστόλων χορὸς͵ τῷ τόπῳ μὲν σωματικῶς διιστάμενοι͵ τῷ δεσμῷ δὲ τῆς ἀγάπης ἑνούμενοι͵ κάτω μὲν τῷ σώματι διατρίβοντες͵ ἄνω δὲ τῷ πόθῳ τῷ διδασκάλῳ ἑπόμενοι͵ καὶ τοῖς τῆς ψυχῆς τοῖς κινήμασι. [d] Καὶ μεθ΄ ἡμέρας ἓξ͵ Ματθαῖος καὶ Μάρκος οἱ θεῖοι εὐαγγελιζονταὶ · Λουκᾶς δὲ δὴ ὁ σοφώτατος· Ἐγένετο μετὰ τοὺς λόγους τούτους ὡς ἡμέραι ὀκτώ . Καιρίως καὶ ἀληθῶς ὀκτὼ͵ καὶ ἓξ ἡμέραι πρὸς τῶν τῆς ἀληθείας κηρύκων ἀναγορεύονται. Οὐ διαφωνία γὰρ τὸ λεγόμενον͵ συμφωνία δὲ μάλιστα τοῦ αὐτοῦ ἐκφερομένη πνεύματος. Οὐ γὰρ αὐτοί εἰσιν οἱ λαλοῦντες͵ ἀλλὰ τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ τὸ λαλοῦν ἐν αὐτοῖς. Ὅταν γὰρ ἔλθῃ͵ φησὶν͵ ὁ Παράκλητος͵ αὐτὸς διδάξει ὑμᾶς͵ καὶ ὑπομνήσει ὑμᾶς πάντα. Οἱ μὲν οὖν͵ μεθ΄ ἡμέρας ἓξ͵ φήσαντες͵ τὰς ἄκρας ὑπεξελόμενοι͵ τὴν πρώτην λέγω καὶ τελευταῖαν͵ τὰς μέσας ἠρίθμησαν· ὁ δὲ ἡμέρας ἀριθμῶν ὀκτὼ͵ ταύτας κἀκείνας ἀριθμίους πεποίηκεν. Οὕτως γὰρ κἀκείνως ἀριθμεῖν τοῖς ἀνθρώποις εἴθισται. Καὶ ἓξ μὲν ὡς πρῶτος καὶ τέλειος ἀριθμὸς παραλαμβάνεται. Ἐκ γὰρ τῶν οἰκείων μερῶν οὗτος ἀπαρτίζεται […] [e] Ἀλλὰ τί Πέτρον͵ καὶ Ἰάκωβον͵ καὶ Ἰωάννην παρείληφε; [f] Πέτρον͵ τὴν μαρτυρίαν͵ ἣν ἀληθῶς μεμαρτύρηκεν͵ ἐκ Πατρὸς μεμαρτυρημένην δεικνύναι βουλόμενος͵ πιστούμενός τε τὴν οἰκείαν ἀπόφασιν͵ ὡς ὁ πατὴρ ὁ οὐράνιος ταύτην αὐτῷ ἀπεκάλυψε͵ καὶ ὡς πρόεδρον͵ καὶ πάσης τῆς Ἐκκλησίας δεξόμενον τὰ πηδάλια· Ἰάκωβον͵ ὡς πρὸ πάντων τῶν μαθητῶν ὑπὲρ Χριστοῦ τεθνηξόμενον͵ καὶ αὐτοῦ πιόμενον τὸ ποτήριον͵ καὶ τὸ ὑπὲρ αὐτοῦ βαπτισθησόμενον βάπτισμα. Ἰωάννην͵ ὡς τῆς θεολογίας παρθένον καὶ καθαρώτατον ὄργανον͵ ὅπως τὴν ἄχρονον δόξαν τοῦ Υἱοῦ θεασάμενος͵ Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος͵ καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεὸν͵ καὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος͵ βροντήσειεν ὅθεν καὶ βροντῆς υἱὸς προηγόρευται». [MM2015] [ADL2020]
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^AG ¶Codd. : Li448 (83rb) Ed1953 {MM2018}

⁵⁴ Damascenus] + Homilia de transfiguratione Domini Ed1953

⁵⁵ celebratam] –bratum Ed1953

⁵⁶ qui solus indignus erat] om. hom. Li448

⁵⁷ esset] fuisset Li448

⁵⁸ t. pro.] inv . Li448

⁵⁹ Assumit Li448 cf. Mc. 14, 33] Assumpsit Ed1953

^marg.| {CLC9d6.3} AMBROSIUS. − Vel Petrus ascendit qui claves regni celorum accepit, Ioannes cui committitur mater, Iacobus qui primus solium sacerdotale conscendit.^AH ^cb

^cb ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 9, CCSL 14, p. 218.112-114 : «Utrimque sacratus numerus. Et hoc fortasse propterea, quia nemo potest resurrectionis uidere gloriam nisi qui integrum mysterium trinitatis incorrupta fidei sinceritate seruauerit. Petrus ascendit, qui claues regni caelorum accepit, Iohannes, cui committitur mater, Iacobus, qui primus solium sacerdotale conscendit». [FG2014]*

^AH ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2018}

^marg.| {CLC9d6.4} THEOPHYLACTUS. − Vel assumit hos tamquam hanc rem celare potentes et nulli alii revelare. Ascendit autem in montem ut oraret, docens nos solitarios et ascendentes orare ad nihil terrenorum declinantes.^AI ^cc

^cc ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 28), PG 123, 821 A2-6 (ad sensum). [CGC2015]

^AI ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| marg.|

^marg.| {CLC9d6.5} DAMASCENUS. − [1] Aliter tamen orant servi, aliter orabat Dominus. Nam servi orantis [2] oratio est per intellectus ascensum ad Deum⁶⁰. [3] Sed sacer intellectus Christi, qui secundum hypostasim Deo unitus erat⁶¹, manuducens nos ad ascensum - quo per orationem ad Deum ascenditur - et docens quod adversarius Dei non est, sed tamquam principium veneratur genitorem, quin etiam alliciens tyrannum explorantem si Deus esset quod miraculorum virtus predicabat, quasi sub quadam esca hamum contegeret ut qui spe deificationis hamaverat⁶² hominem, corporis amictu decenter hamaretur⁶³. ^AJ ^cd ^ce
Unde sequitur :

^cd ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 28-31 (Krikones §1478 : Damascenus) : Paris, Grec 208, f. 303r17-29 ; Paris, Coislin, f. 352r18-28 : «τοῦ Δαμασκηνοῦ. [… cf. CLC9d6.2 … ] [1] Ἄλλως μὲν οὖν οἱ δοῦλοι καὶ ἑτέρως ὁ Δεσπότης προσηύχετο. Δοῦλοι μὲν γὰρ φόβῳ καὶ πόθῳ δι’ αἰτήσεως τῷ Δεσπότῃ προσίασι, [2] καὶ τῆς πρὸς Θεὸν ἐκδημίας τε καὶ ἑνώσεως ἡ προσευχὴ τῷ νῷ γίνεται πρόξενος, τρέφουσα τοῦτον δι’ ἑαυτῆς καὶ ῥωννύουσα. [3] Ὁ δέ γε καθ’ ὑπόστασιν ἡνωμένος τῷ Θεῷ λόγῳ ἅγιος νοῦς πῶς προσεύξεται ; Πῶς δὲ Δεσπότης δεόμενος παραστήσεται ; Ἦ δῆλον, ὡς τὸ ἡμέτερον οἰκειούμενος πρόσωπον καὶ παιδαγωγῶν ἡμᾶς καὶ ὁδοποιῶν πρὸς τὴν διὰ προσευχῆς πρὸς θεὸν ἀνάβασιν καὶ διδάσκων , ὡς τῆς θείας δόξης ἡ προσευχὴ καθίσταται πρόξενος, καὶ δεικνύς, ὡς οὐκ ἔστιν ἀντίθεος, καὶ ὡς ἀρχὴν καὶ αἰτίαν ἑαυτοῦ τιμῶν τὸν γεννήτορα, καὶ παραχωρῶν τῇ σαρκὶ διὰ τῆς οἰκείας ἰέναι φύσεως, ἵνα δι’ αὐτῆς νευρωθῇ καὶ παιδευθῇ καὶ ἐν μυήσει καὶ ἕξει τῶν κρειττόνων γένηται, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ δελεάζων τὸν τύραννον ἐπιμελῶς τηροῦντα, εἰ θεὸς εἴη· τοῦτο γὰρ ἡ τῶν θαυμάτων ἐκήρυττε δύναμις . Διὰ τοῦτο πανταχοῦ τοῖς θείοις τὰ ἀνθρώπινα μίγνυσιν, ὥσπερ τινὶ βρώματι ὑποκρύπτων τὸ ἄγκιστρον. Οὕτω γὰρ ὁ θεώσεως [θεότητος Damasc.] ἐλπίδι δελεάσας τὸν ἄνθρωπον σαρκὸς προβλήματι εἰκότως δελεασθήσεται». [ADL2020] [MM2020]
<cuius fons> Iohannes Damascenus , Homilia in transfigurationem salvatoris nostri Iesu Christi, § 10.23-39, ed. P. B. Kotter, Die Schriften des Johannes von Damaskos, t. 5, Patristische Texte und Studien 29. Berlin - New York, 1988, p. 448-449 (PG 96, 557A-568A, hic § 10, PG 96, 561B-D). [2] Cf. Iohannes Damascenus, De fide orthodoxa, lib. 3, 24, Burgundionis uersio, c. 68, ed. Buytaert, p. 267.3 <cuius fons> id., Expositio fidei, c. 68, ed. P. B. Kotter, Die Schriften des Johannes von Damaskos, t. 2, p. 167, 4-6 : «Οὔτε γὰρ ἀναβάσεως τῆς πρὸς τὸν θεὸν ἐδεῖτο ὁ ἅγιος αὐτοῦ νοῦς ἅπαξ καθ' ὐπόστασιν τῷ θεῷ λόγῳ ἡνωμένος οὔτε τῆς παρὰ θεοῦ αἰτήσεως» (PG 94, 1090D) : «Oratio est ascensus intellectus ad Deum».

^ce ¶Nota La traduction reste ici très littérale, à l’exception du segment [2] que Thomas remplace par la définition de la prière extraite de la traduction latine du De fide orthodoxa. Damascène, plus nuancé, inscrit la prière dans le double mouvement néo-platonicien de sortie de soi (ἐκδημίας) et d’union à Dieu (ἑνώσεως ) par l’esprit. On notera aussi la traduction de πρόβλημα – qui désigne l’humanité du Christ comme enveloppe intermédiaire entre l’homme et Dieu - par amictus qui
<Paral.> CMT26d10.6 (Damascenus [De fide]) ; Super Psalmos, prol. § 9 ; In Sent. 3, d. 17 q. 1 a. 3 qa 1 arg 1 ; In Sent. 4, d. 15, q. 4 a. 1 qa 2 arg. 2 ; a. 2 qa 4 arg. 3 etc. : Summae theologiae Secundae secunda pars, q. 83 a. 1 ad 2 ; a. 13 arg. 2 ; a. 17 co. ; Summae theologiae tertia pars, q. 21 a. 1 arg. 3. etc. : «Oratio est ascensus intellectus in Deum».
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2016] [MM2020]

^AJ ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2018} {MM2020}

⁶⁰ ascensum ad Deum] ad assensum Li448*

⁶¹ erat] orat cacogr. Li448

⁶² hamaverat] hamarat (sive inescaverat) Ed1657

⁶³ hamaretur] + (sive ut hamo caperetur) Ed1657

Numérotation du verset Lc. 9,29

Et facta est, dum oraret, species vultus eius altera.

^marg.| {CLC9d6.6} CYRILLUS. − Non tamquam corpore humanam formam mutante, sed quadam splendida gloria superveniente.^AK ^cf

^cf <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^AK ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2018}

^marg.| {CLC9d6.7} DAMASCENUS. − [1] Videns autem diabolus orationibus refulgentem, recordatus est Moysi, cuius glorificata est facies^cg. Sed Moyses quidem glorificatur, extrinsecus adveniente gloria, Dominus autem⁶⁴ ex innato glorie divine fulgore. [2] Cum enim, secundum hypostasis unionem, una et eadem sit gloria Verbi et carnis, transfiguratur non quasi accipiens quod non erat, sed quod erat manifestans discipulis. [3] Unde secundum Mattheum dicitur ^ch quod transfiguratus est coram eis et quod facies eius refulsit ut sol . Quod enim est in sensibilibus sol, hoc in intelligibilibus Deus. Et, sicut sol, qui est lucis fons, de facili videri non potest, lux autem eius que ex eo ad terram provenit⁶⁵* aspicitur, sic facies Christi intensius fulget⁶⁶ ut sol, vestimenta autem⁶⁷ eius dealbantur « ut nix ” ⁶⁸.
Unde sequitur :

^cg Cf. Ex. 34, 29-30.

^ch Cf. Revera Mc. 9, 1 : «… coram ipsis» ; cf. Mt 17, 2 : «… ante eos et resplenduit facies eius sicut sol».

⁶⁴ autem] om. Ed1657

⁶⁵ que ex ... provenit Li448 ] ex eo quod ad terram pervenit Ed1570 Ed1657 Ed1953

⁶⁶ fulget] refulget Ed1570 Ed1657 Ed1953

⁶⁷ autem] om. Ed1570

⁶⁸ Cf. Mt. 17, 2 : « … sicut nix ».

Et vestitus eius albus refulgens,

^marg.| illustratus scilicet per divine lucis participationem. [4] His⁶⁹ autem ita se habentibus ut unus ostenderetur Dominus Novi et Veteris Testamenti, et hereticorum ora obturentur et fides fiat resurrectionis, necnon qui transfigurabatur, vivorum et mortuorum Dominus crederetur, Moyses et Elias tamquam famuli Domino assistunt⁷⁰ in gloria.
Unde sequitur :

⁶⁹ His] Et inferius praem. Ed1657

⁷⁰ D. a.] inv . Ed1570 Ed1657 Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,30

Et⁷¹ ecce duo viri loquebantur cum illo. Erant autem Moyses et Elias

⁷¹ Et] om. Ed1570 Ed1657 Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,31 :

visi in maiestate. ⁷²

⁷² Erat… maiestate] etc. Ed1657

^marg.| Oportebat enim ut, videntes conservorum gloriam et fiduciam, mirarentur quidem pium dominicum descensum⁷³, zelarent vero eos qui prius laboraverant, visuri ⁷⁴ amenitatem futurorum bonorum, et magis fortificarentur in agonibus⁷⁵*. Nam qui laborum novit⁷⁶ emolumenta, labores facilius tolerabit.^AL ^ci ^cj ^ck ^cl ^cm ^cn

^ci ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 28-31 (Krikones §1478 Damascenus)

^cj [1] Paris, Grec 208, f. 303r29-32 : «Τοῦ Δαλασκηνοῦ. […] Μετ’ εὐχῆς γὰρ ὁρῶν ἐξαστράπτοντα καὶ Μωσέως ἐμνήσθη δεδοξασμένου τὸ πρόσωπον. Ἀλλὰ Μωσῆς μὲν ἔξωθεν τῆς δόξης προσγινομένης δοξάζεται, ὁ δὲ κύριος Ἰησοῦς οὐκ ἐπίκτητον ἔσχε τὸ τῆς δόξης ὡράϊσμα, ἀλλ’ ἐκ τῆς ἐμφύτου τῆς θείας δόξης λαμπρότητος».
<cuius fons> = Iohannes Damascenus , Homilia in transfigurationem salvatoris nostri Iesu Christi, § 10.39-40, ed. P. B. Kotter, Die Schriften des Johannes von Damaskos, t. 5, Patristische Texte und Studien 29, Berlin - New York, 1988, p. 449 (PG 96, 562CD).

^ck [2] Paris, Grec 208, f. 303v17-21 : «Εἰ καὶ τοίνυν οὐδέποτε τὸ σῶμα τὸ ἅγιον ἀμέτοχον τῆς θείας δόξης ὑφέστηκεν͵ ἀλλ΄ ἐξ ἄκρας ἑνώσεως τῆς καθ΄ ὑπόστασιν τὴν δόξαν τῆς ἀοράτου θεότητος τελείως πεπλούτηκεν͵ ὡς μίαν καὶ τὴν αὐτὴν εἶναι δόξαν τοῦ Λόγου καὶ τῆς σαρκὸς͵ ἀλλ΄ ἀφανὴς ἡ δόξα ὑπάρχουσα ἐν τῷ φαινομένῳ σώματι͵ τοῖς μὴ χωροῦσι τὰ καὶ ἀγγέλοις ἀθέατα͵ τοῖς τῆς σαρκὸς δεσμίοις ἀοράτως ἐχρημάτιζε. Μεταμορφοῦται τοίνυν͵ οὐχ ὃ οὐκ ἦν προσλαβὼν [προσλαβόμενος Damasc.]͵ οὐδὲ εἰς, ὅπερ οὐκ ἦν, μεταβαλλόμενος ἀλλ΄ ὃπερ ἦν τοῖς οἰκείοις μαθηταῖς ἐκφαινόμενος͵ διανοίγων τούτων τὰ ὄμματα͵ καὶ ἐκ τυφλῶν ἐργαζόμενος βλέποντας».
<cuius fons> Iohannes Damascenus , Homilia in transfigurationem salvatoris nostri Iesu Christi, ed. P. B. Kotter, Die Schriften des Johannes von Damaskos, t. 5, Patristische Texte und Studien 29, Berlin - New York, 1988, § 12-17, p. 450 (PG 96, 564C).

^cl [3] Paris, BnF, Grec 208, f. 304r14-22 : «Ἐκνικᾷ δὲ τὸ θεῖον͵ καὶ μεταδίδωσι τῆς οἰκείας λαμπρότητος καὶ δόξης τῷ σώματι͵ καὶ ἐν πάθεσι αὐτὸ πάθους μένον ἀμέτοχον. Οὕτως ἔλαμψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος· οὐχ ὅτι μὴ τοῦ ἡλίου ὑπῆρχε λαμπρότερος͵ ἀλλ΄ ὅσον ἐχώρουν καθορᾷν οἱ βλέποντες. Πῶς γὰρ͵ εἰ πᾶσαν ὑπέδειξεν τὴν τῆς δόξης φανότητα͵ οὐκ ἂν κατεφλέχθησαν; Ἔλαμψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος. Ὅπερ γὰρ ἐν αἰσθητοῖς ἥλιος͵ τοῦτο ἐν νοητοῖς Θεός. ‘’Τὰ δὲ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένοντο λευκὰ ὡς τὸ φῶς‘’. Ὥσπερ ἕτερον μὲν ὁ ἥλιος· — πηγὴ γάρ ἐστι φωτὸς͵ καθορᾶσθαι τρανῶς μὴ δυνάμενος · — ἕτερον δὲ τὸ φῶς τὸ ἐξ αὐτοῦ πρὸς γῆν ἀφικνούμενον · — ὁρᾶται γὰρ καὶ προσβλέπεται σοφίας τοῦ Θεοῦ καὶ φιλανθρωπίας ἐνεργείᾳ͵ ὡς ἂν μὴ παντελῶς ἀμέτοχοι τῶν καλῶν κατασταίημεν· — οὕτω τὸ μὲν πρόσωπον λάμπει τρανότατον ὡς ὁ ἥλιος͵ ὡς δὲ φῶς λευκαίνεται τὰ ἱμάτια͵ μεταδόσει τοῦ θείου φωτὸς ἀγλαϊζόμενα».
<cuius fons> = Iohannes Damascenus , Homilia in transfigurationem salvatoris nostri Iesu Christi, ed. P. B. Kotter, Die Schriften des Johannes von Damaskos, t. 5, Patristische Texte und Studien 29, Berlin - New York, 1988, § 13.29-42, p. 451 (PG 96, 565D).

^cm [4] Paris, Grec 208, f. 304r22-28 : «Τούτων οὕτως τελουμένων͵ ὡς ἂν εἰς δειχθείη παλαιᾶς καὶ καινῆς διαθήκης Κύριος καὶ τῶν αἱρετικῶν , ὧν τάφοι ἀνεῳγμένοι οἱ λάρυγγες͵ ἐμφραγείη τὰ στόματα͵ καὶ πιστευθείη νεκρῶν ἀναβίωσις͵ ζώντων δὲ [τε Damasc.] καὶ νεκρῶν πιστευθείη δεσπότης ὁ μεταμορφοῦμενος καὶ πρὸς Πατρὸς μαρτυρούμενος͵ Μωσῆς καὶ Ἠλίας ὡς δοῦλοι δεσπότῃ ἐν δόξῃ παρίστανται͵ καὶ τούτῳ συλλαλοῦντες τοῖς συνδούλοις ὀπτάνονται. Ἔδει γὰρ αὐτοὺς τῶν ὁμοδούλων μὲν͵ Θεοῦ δὲ θεραπόντων τὴν δόξαν καὶ παῤῥησίαν ἑωρακότας͵ ἐκπλαγῆναι μὲν τὴν τοῦ δεσπότου φιλάνθρωπον συγκατάβασιν͵ ζηλῶσαι δὲ τοὺς προπεπονηκότας, τῶν ἐλπιζομένων ἀγαθῶν τῆς χλιδῆς ἀπολαύοντας καὶ πλέον νευρωθῆναι πρὸς τοὺς ἀγῶνας. Ὁ γὰρ τῶν πόνων τὰς ἐπικαρπίας εἰδὼς͵ ῥᾷστα ἂν τῶν ἀγώνων κατατολμήσειεν».
<cuius fons> = Iohannes Damascenus , Homilia in transfigurationem salvatoris nostri Iesu Christi, ed. P. B. Kotter, Die Schriften des Johannes von Damaskos, t. 5, Patristische Texte und Studien 29, Berlin - New York, 1988, § 14.1-10, p. 452 (PG 96, 565D-568A). [MM2015]* [ADL2020] [MM2020]
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil.

^cn ¶Nota Au segment [4], uisuri amenitatem traduit par métonymie τῆς χλιδῆς ἀπολαύοντας alors que le verbe ἀπολαύω signifie «jouir, bénéficier». On peut conjecturer que le traducteur a écrit usuri amenitate, abrégé uši qui doit être lu us<ur>i mais peut être soit déformé en v<i>s<ur>i, soit corrigé intentionnellement en ce sens pour un motif théologique et par métonymie. L’homme viator ne peut pas ‘jouir’ des bienfaits de l’au-delà, sinon par l’espérance et en raison d’une certaine connaissance, analogue à la vision. [MM2020]

^AL ¶Codd. : Li448 (83vb) Ed1570 Ed1657 Ed1953 {MM2018} {MM2020}

⁷³ dominicum descensum] Domini condescensum Ed1657

⁷⁴ visuri] sic pro usuri (us^uri) cum gr.

⁷⁵ agonibus Li448 ] laboribus Ed1570 Ed1953

⁷⁶ novit] noverit Ed1570 Ed1657 Ed1953

^marg.| {CLC9d6.8} CHRYSOSTOMUS. ⁷⁷*{hom.57} − Aliter quoque, quoniam vulgus asserebat eum esse Eliam vel ieremiam, ut discerneretur inter dominum et famulos, et ut pateat eum non esse adversarium Dei, et legis transgressorem, eos sibi assistentes monstravit non enim legislator Moyses, et qui pro gloria divina zelatus est Elias astitissent ei sed et propter virtutes virorum demonstrandas ; nam uterque pro mandatis divinis quampluries se morti exposuerat. volebat etiam discipulos eos imitari in regimine populi, ut fierent mites sicut Moyses, et zelantes sicut Elias. Inducit etiam eos, ut ostendat crucis gloriam, ad consolandum petrum et alios passionem timentes.^co
Unde sequitur :

^co <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

⁷⁷ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Et dicebant excessum eius quem completurus erat in Hierusalem.

^marg.| {CLC9d6.9} CYRILLUS. − Videlicet mysterium dispensationis in carne, necnon salutiferam passionem completam in venerabili cruce.^AM ^cp

^cp <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^AM ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC9d6.10} AMBROSIUS. − Mystice autem post verba predicta , transfiguratio Christi ostenditur ; quoniam is qui verba Christi audit et credit, resurrectionis gloriam videbit octava enim die facta est resurrectio unde et plerique psalmi pro octava scribuntur ; aut forte ut ostenderet nobis quod dixerat, quod is qui propter Dei verbum perdiderit animam suam, salvam faciet eam, quoniam promissa sua in resurrectione restituet.^cq

^cq ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 6, CCSL 14, p. 217.77-82 : «Ergo ut scias quia Petrus, Iohannes et Iacobus mortem non gustauerunt, gloriam resurrectionis uidere meruerunt ; solos enim tres istos post haec fere uerba in diebus octo adsumsit et duxit in montem. Quid est quod iste dicit : in diebus octo post haec uerba? Ne forte quia is qui uerba Christi audit et credit resurrectionis tempore gloriam Christi uidebit? Octaua enim die facta est resurrectio, unde et plerique psalmi in octauam scribuntur. Aut forte ut ostenderet nobis quia dixerat quod is, qui propter Dei uerbum perdiderit animam suam, saluam faciet eam, quoniam promissa sua in resurrectione restituat». [FG2014]*

^marg.| {CLC9d6.11} BEDA. − Nam sicut ipse⁷⁸* post septimam sabbati, qua⁷⁹ in sepulcro quieverat, a mortuis resurrexit, et nos post sex seculi huius⁸⁰* etates, et septimam quietis animarum, que interim in alia vita geritur, quasi octava etate resurgemus.^AN ^cr

^cr ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, lin. 1495 sqq. : «Nam et ipse octaua die, id est post sextam sabbati qua crucem ascendit et septimam sabbati qua in sepulchro quieuit, a mortuis resurrexit, et nos post sex huius saeculi aetates in quibus pro domino pati et laborare gaudemus et septimam quietis animarum quae interim in alia uita geritur quasi octaua aetate resurgemus». [MM2020]

^AN ¶Codd. : Li448 Ed1570 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

⁷⁸ ipse] om. Ed1953

⁷⁹ qua] quam Ed1570

⁸⁰ huius] om. Ed1570 Ed1953

^marg.| {CLC9d6.12} AMBROSIUS. − Sed Mattheus et Marcus post dies sex assumptos hos esse commemorarunt de quo possemus dicere, quod post sex millia annorum, ‘mille enim anni in conspectu Dei tamquam dies una’^cs Sed plures quam sex millia computantur anni ; et maluimus sex dies per symbolum intelligere, quod sex diebus mundi opera sunt creata, ut per tempus opera, et per opera mundum intelligamus. Et ideo mundi temporibus impletis, resurrectio futura monstratur, aut quia is qui supra mundum ascenderit, et huius seculi momenta transcenderit, velut in sublimi locatus, future resurrectionis fructus exspectabit in eternum.^ct

^cs Ps. 89, 4.

^ct ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 7, CCSL 14, p. 217.83-92 : «Sed Matthaeus et Marcus post dies sex adsumtos hos esse memorarunt. De quo possemus dicere post sex milia annorum mille enim anni in conspectu dei tamquam dies una, sed plures quam sex milia conputantur anni et malumus sex dies per symbolum intellegere, quod sex diebus mundi opera sunt creata, ut per tempus opera, per opera mundum intellegamus. Et ideo mundi temporibus inpletis resurrectio futura monstratur aut quia is qui supra mundum ascenderit et huius saeculi momenta transcenderit uelut in sublimi locatus futurae resurrectionis fructum exspectabit aeternum». [FG2014]*

^marg.| {CLC9d6.13} BEDA. − Unde in montem oraturus et transfigurandus ascendit, ut ostendat eos qui fructum resurrectionis exspectant et regem in decore suo videre desiderant, mente in excelsis habitare, et continuis precibus debere incumbere.^cu

^cu ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, lin. 1514 sqq. : «In montem namque oraturus et sic transfigurandus ascendit ut ostendat eos qui fructum resurrectionis exspectant qui regem in decore suo uidere desiderant mente in excelsis habitare et continuis precibus incumbere debere». [MM2020]

^marg.| {CLC9d6.14} AMBROSIUS. − Putarem in tribus qui ducuntur ad montem, mystice genus humanum comprehensum, quia ex tribus filiis Noe genus omne defluxit humanum, nisi electos cernerem. Tres igitur eliguntur qui ascendunt in montem ; quia nemo potest resurrectionis videre gloriam, nisi qui mysterium trinitatis incorrupta fidei sinceritate servaverit.^cv

^cv ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 9, CCSL 14, p. 217.99-218.121 : «Multi cognouimus, quia multi uidimus uidimus eum, et non habebat speciem neque decorem, tres autem soli et tres electi ducuntur ad montem. Putarem in tribus mystice genus hominum conprehensum, quia ex tribus filiis Noe genus omne defluxit humanum, nisi electos cernerem. Aut fortasse quia soli ex omnibus ad resurrectionis peruenire gratiam qui Christum confessi fuerint merebuntur, quia inpii in iudicium non resurgunt, sed tamquam habito iudicio puniuntur. Tres igitur eliguntur qui ascenderent montem, quia et duo eliguntur qui cum Domino uiderentur. Utrimque sacratus numerus. Et hoc fortasse propterea, quia nemo potest resurrectionis uidere gloriam nisi qui integrum mysterium trinitatis incorrupta fidei sinceritate seruauerit. Petrus ascendit, qui claues regni caelorum accepit, Iohannes, cui committitur mater, Iacobus, qui primus solium sacerdotale conscendit». [FG2013]

^marg.| {CLC9d6.15} BEDA. − Transfiguratus autem salvator gloriam future vel sue vel nostre resurrectionis ostendit ; qui qualis tunc apostolis apparuit, post iudicium cunctis apparebit electis. Vestitus autem talis Domini sanctorum illius chorus accipitur qui videlicet domino in terris consistente despectus videbatur ; sed illo montem petente, novo candore refulget quia « nunc filii Dei sumus, et nondum apparuit quid erimus ; scimus autem quoniam, cum apparuerit, similes ei erimus »^cw ^cx

^cw 1Io. 3, 2.

^cx ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, lin. 1514 sqq. : «Transfiguratus saluator non substantiam uerae carnis amisit sed gloriam futurae uel suae uel nostrae resurrectionis ostendit qui qualis tunc apostolis apparuit talis post iudicium cunctis apparebit electis. Nam in ipso tempore iudicandi et bonis simul et malis in forma serui uidebitur ut uidelicet impii quem spreuere iudaei quem negauere milites quem crucifixere pilatus herodes que quem iudicauere queant agnoscere iudicem. Vestitus autem domini sanctorum illius chorus accipitur quem glorificans apostolus ait : quotquot ergo in christo baptizati estis christum induistis. Qui uidelicet habitus domino in terris consistente despectus aliorum que similis uidebatur sed illo montem petente nouo candore refulget quia nunc filii dei sumus et nondum apparuit quid erimus ; scimus quia cum apparuerit similes ei erimus uidebimus enim eum sicut est». [MM2020]

^marg.| {CLC9d6.16} AMBROSIUS. − Vel aliter. [b] Pro tua possibilitate tibi verbum aut minuitur aut crescit ; ac nisi altioris prudentie cacumen ascendas, non tibi apparet quanta sit gloria in Dei verbo. Vestimenta autem verbi sunt sermones scripturarum, et quedam intellectus indumenta divini. Et sicut vestitus albus refulsit, ita in oculis tue mentis divinarum lectionum sensus albescit. [a] Inde apparet Moyses et Elias, hoc est lex et propheta in verbo ; neque enim lex potest esse sine verbo, nec propheta nisi qui de Dei filio prophetavit.^cy

^cy ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 10, CCSL 14, p. 218.114-121 : «Inde apparent Moyses et Helias, hoc est lex et propheta cum uerbo ; neque enim lex potest esse sine uerbo neque propheta nisi qui de Dei filio prophetauit. Et illi quidem filii tonitrui corporali gloria Moysen quoque et Heliam speculati sunt, sed etiam nos cotidie uidemus Moysen cum Dei filio ; uidemus enim legem in euangelio, cum legimus : diliges Dominum Deum tuum, uidemus Heliam cum dei uerbo, quando legimus : ecce uirgo in utero accipiet». [b] Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 12-13, CCSL 14, p. 218.134-219.159 : «Et haec enim mysteria sunt et referuntur altius ; etenim pro tua possibilitate tibi uerbum aut minuitur aut crescit, ac nisi altioris prudentiae cacumen ascendas, non tibi apparet sapientia, non tibi apparet mysteriorum cognitio, non tibi apparet quanta sit gloria, quanta sit species in Dei uerbo, sed Dei uerbum quasi quodam apparet in corpore non habens suam speciem neque decorem et apparet quasi homo in plaga, qui ferre possit infirmitates nostras, apparet tibi quasi quidam sermo natus ex homine litterarum opertus inuolucris, uirtute spiritus non refulgens. Sed si, dum hominem consideras, de uirgine credas esse generatum et paulatim adspiret fides quod de spiritu Dei natus sit, incipis montem ascendere. Si in cruce positum triumphantem de morte uideas, non peremtum, si uideas quod terra tremuit, sol refugit, tenebrae offusae sunt oculis perfidorum, monumenta aperta sunt, mortui resurrexerunt, ut esset indicio quia gentilis populus, qui mortuus erat Deo, tamquam reseratis corporis sui tumulis infuso crucis lumine resurrexit, si hoc uideas mysterium, in excelsum ascendisti montem, alteram uerbi gloriam cernis. Vestimenta eius alia deorsum sunt, alia sursum. Et fortasse uestimenta uerbi sermones sunt scripturarum et quaedam intellectus indumenta diuini, quia sicut ipse Petro et Iohanni et Iacobo in altera specie apparuit et uestitus eius albus refulsit, ita et oculis tuae mentis iam diuinarum lectionum sensus albescit. Fiunt igitur uerba diuina sicut nix, uestimenta uerbi candida nimis, qualia fullo super terram facere non potest». [FG2013]

Numérotation du verset Lc. 9,
* distinctio 7

^marg.| {CLC9d7.1} THEOPHYLACTUS. − Christo vacante orationi, Petrus somno deprimitur infirmus enim erat, et quod humanum erat implevit
Unde dicitur :

Numérotation du verset Lc. 9,32

Petrus vero et qui cum illo erant, gravati erant somno.

^marg.| Excitati autem gloriam eius cernunt, et duos viros cum eo.
Unde sequitur :

Et evigilantes viderunt maiestatem eius, et duos viros qui stabant cum illo.^cz

^cz ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 32), PG 123, 821 B7-11. [CGC2015]*

^marg.| {CLC9d7.2} CHRYSOSTOMUS. ⁸¹*{hom.57}. − Vel somnum vocat ingestum eis nimium stuporem ex illa visione. Neque enim nocturnum tempus erat, sed lucis excellentia gravabat oculorum debilitatem. ^AO

^AO ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁸¹ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC9d7.3} AMBROSIUS. − Premit enim incomprehensibilis splendor divinitatis, nostri corporis sensus nam si solis radium e regione oculorum contuentium corporea nequit acies continere, quomodo Dei gloriam humanorum ferret corruptela membrorum? Et fortasse ideo gravati somno erant, ut resurrectionis viderent speciem post quietem. Itaque vigilantes viderunt maiestatem eius nemo enim nisi vigilans gloriam videt Christi. Delectatus est Petrus et quem seculi huius illecebrosa non caperent, gloria resurrectionis illexit.^da
Unde sequitur :

^da ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 17, CCSL 14, p. 220.187-221.198 : «Vidit hanc gratiam Petrus, uiderunt et qui cum illo erant, et licet somno grauata fuissent. Premit enim inconprehensibilis splendor diuinitatis nostri corporis sensus. Nam si solis radium e regione oculorum contuentium corporea nequit acies sustinere, quomodo Dei gloriam humanorum ferret corruptela membrorum? Eo que purior et subtilior exhausta concretione uitiorum corporis habitus in resurrectione formatur. Et fortasse ideo grauati somno erant, ut resurrectionis speciem uiderent post quietem. Itaque euigilantes uiderunt maiestatem eius ; nemo enim nisi uigilans gloriam uidet Christi. Delectatus est Petrus, et quem saeculi huius inlecebrosa non caperent, gratia resurrectionis inlexit». [FG2013]

Numérotation du verset Lc. 9,33

Et factum est cum discederent ab illo, ait Petrus ad Iesum : Preceptor, bonum est nos hic esse.

^marg.| {CLC9d7.4} CYRILLUS. − Estimabat forsan divus Petrus imminere tempus regni Dei. Et ideo approbat montis incolatum.^AP ^db

^db <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^AP ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC9d7.5} DAMASCENUS. − [b] Non est autem bonum, [d] Petre⁸², tibi [a] quod Christus ibi moretur [c] quoniam si ibi ⁸³* mansisset, [e] nequaquam facta tibi⁸⁴* promissio consequeretur effectum neque enim [f] claves obtinuisses regni nec mortis tyrannis⁸⁵* abolita esset. Non queras ante tempus felicia ut Adam deificationem. Erit quando hunc aspectum indesinenter percipias⁸⁶ et cohabitabis illi qui lux est et vita.^AQ ^dc

^dc ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 32-33 (Krikones §1491 : Damascenus). : Paris, BnF, Grec 208, f. 306r26-31 : «Τοῦ Δαμασκηνοῦ. Πλὴν ἐπεὶ πάντα καλὰ ἐν καιρῷ αὐτῶν, καιρὸς γὰρ τῷ παντὶ πράγματι· // ἔδει δὲ μὴ μόνοις ἐν τῷ ὄρει τὸ καλὸν περικλείεσθαι͵ ἀλλ΄ ἐπὶ πάντας δηλαδὴ τοὺς πιστεύοντας͵ χεθῆναι καὶ ὁδεῦσαι τὸ ἀγαθὸν͵ ὡς πλείονας εἶναι τοὺς τῆς εὐεργεσίας μεθέξοντας· τοῦτο δὲ σταυρὸς͵ καὶ πάθος͵ [a] καὶ θάνατος ἐκπεραίνειν ἔμελλεν. [b] Οὐ καλὸν μένειν [c] αὐτόθι . // Εἰ γὰρ ἐν Θαβὼρ μεμενήκειτε͵ [d] ὦ Πέτρε, [e] οὐκ ἂν εἰς πέρας ἡ πρὸς σὲ ἐπαγγελία ἐκβέβηκεν. [f] Οὐ γὰρ ἂν τὰς κλεῖς ἔσχες τῆς βασιλείας, οὐκ ἂν λῃστῇ παράδεισος ἠνέῳκτο· οὐκ ἂν ἡ γαυρὸς τυραννὶς τοῦ θανάτου κατήργητο · οὐκ ἂν εἰς προνομὴν τὰ τοῦ ᾅδου βασίλεια δέδοτο· // οὐκ ἂν ἡ φύσις τὴν ἀφθαρσίαν περιβέβλητο. Μὴ ζήτει πρὸ καιροῦ τὰ καλὰ, ὡς ὁ Ἀδὰμ τὴν θέωσιν, ἔσταί ποτε ὅταν ἄληκτον τὴν θέαν ταύτην κομίσαιο καὶ τῷ αὐτοφωτὶ καὶ αὐτοζωὴν συνέσῃ». [MOB2015] [ADL2020] [MM2020]
<cuius fons> Iohannes Damascenus , Homilia in transfigurationem salvatoris nostri Iesu Christi, § 16.20-31, ed. P. B. Kotter, Die Schriften des Johannes von Damaskos, t. 5, Patristische Texte und Studien 29. Berlin - New York, 1988, p. 454-455 (PG 96, 569B-D), «Ἀλλ’ ἐπεὶ πάντα καλὰ ἐν καιρῷ αὐτῶν—«καιρὸς γὰρ τῷ παντὶ πράγματι» Σολομὼν ἀπεφθέγξατο—, ἔδει δὲ μὴ μόνοις τοῖς αὐτόθι τὸ καλὸν περικλείεσθαι, ἀλλ’ ἐπὶ πάντας δηλαδὴ τοὺς πιστεύοντας χεθῆναι καὶ ὁδεῦσαι τὸ ἀγαθόν, ὡς πλείονας εἶναι τοὺς τῆς εὐεργεσίας μεθέξοντας· τοῦτο δὲ σταυρὸς καὶ πάθος [a] καὶ θάνατος ἐκπεραίνειν ἔμελλεν. [b] Οὐ καλὸν μένειν αὐτόθι τὸν τῷ ἰδίῳ αἵματι πλάσμα τὸ οἰκεῖον ἐξαγοράσαντα, ἐφ’ ᾧ καὶ σεσάρκωτο. [c] Εἰ ἐν ὄρει Θαβὼρ μεμενήκειτε, [e] οὐκ ἂν εἰς πέρας ἡ πρὸς σὲ ἐπαγγελία ἐκβέβηκεν, [f] οὐ γὰρ ἂν κλειδοῦχος τῆς βασιλείας γεγένησο , οὐκ ἂν λῃστῇ ἠνέῳκτο ὁ παράδεισος, οὐκ ἂν ἡ γαῦρος τυραννὶς τοῦ θανάτου κατήργητο , οὐκ ἂν εἰς προνομὴν τὰ τοῦ ᾅδου βασίλεια δέδοτο, οὐκ ἂν Ἀδὰμ ἀνασέσωστο, οὐκ ἂν ἡ Εὔα λελύτρωτο, οὐκ ἂν πατριάρχαι, προφῆται καὶ δίκαιοι τῶν τοῦ ᾅδου μυχῶν ἀπηλλάγησαν, οὐκ ἂν ἡ φύσις τὴν ἀφθαρσίαν περιεβέβλητο. Εἰ Ἀδὰμ μὴ πρὸ καιροῦ τὴν θέωσιν ἐπεζήτησεν, ἔτυχεν ἂν τῆς ἐφέσεως. Μὴ ζήτει πρὸ καιροῦ τὰ καλά, [d] ὦ Πέτρε. [f2] Ἔσται ποτέ, ὅταν ἄληκτον τὴν θέαν ταύτην κομίσαιο».
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2015] [MM2020]

^AQ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁸² bonum Petre] inv . Li448

⁸³ ibi] om. Ed1953

⁸⁴ facta tibi] inv . Ed1953

⁸⁵ mortis tyrannis Li448 (sic cum graec.) ] mors tyrannis Ed1953

⁸⁶ percipias] percipies Ed1657

^marg.| {CLC9d7.6} AMBROSIUS. − Petrus autem non solum affectu sed etiam factorum devotione prestantior, ad edificanda tabernacula tria impiger operarius, communis obsequii ministerium pollicetur. ^AR ^dd

^dd ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 18, CCSL 14, p. 221.200-203 : « Bonum est inquit nos hic esse hinc et ille : dissolui enim et cum Christo esse multo melius nec laudasse contentus non solum adfectu sed etiam factorum deuotione praestantior ad exaedificanda tabernacula tria inpiger operarius conmunis obsequii ministerium pollicetur». [FG2013]*

^AR ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Sequitur enim :

Et faciamus tria tabernacula unum tibi et unum Moysi et unum Elie.

^marg.| {CLC9d7.7} DAMASCENUS. − Non autem te Dominus tabernaculorum, sed universalis Ecclesie constructorem constituit verba tua tui discipuli, oves tue, mandaverunt effectui, Christo tabernaculum construentes, necnon et servis eius. Hoc⁸⁷ autem non ex intentione Petrus proferebat, sed inspiratione Spiritus revelantis futura. ^AS ^de
Unde sequitur :

^de ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 32-33 (Krikones p. 270, § 1491 : Damascenus), Paris, BnF, Grec 208, f. 306r31-v3 : «Τοῦ Δαλασκηνοῦ. […] Οὐ σκηνῶν ὁ Δεσπότης, ἀλλ’ ἐκκλησίας παγκοσμίου κατέστησέ σε δομήτορα τοὺςσοὺςλόγους , οἱ σοὶ μαθηταί, τὰ σὰ πρόβατα, εἰς ἔργον προήγαγον Χριστῷ σκηνὴν τεκτηνάμενοι Μωσεῖ τε καὶ Ἠλίᾳ, τοῖς τούτου θεράπουσιν, ἐν αἷς καὶ πανηγυρίζομεν ταῦτα, οὐ λογισμῷ ἴσως οὐδὲ ἀτόπως ὁ Πέτρος ἐφθέγγετο, ἐπιπνοίᾳ δὲ τοῦ τὰ μέλλοντα προθεσπίζοντος πνεύματος ». [ADL2020] [MM2020]
<cuius fons> Iohannes Damascenus , Homilia in transfigurationem salvatoris nostri Iesu Christi, § 16.31-37, ed. P. B. Kotter, Die Schriften des Johannes von Damaskos, t. 5, Patristische Texte und Studien 29. Berlin - New York, 1988, p. 455 (PG 96, 569D-572A), «Οὐ σκηνῶν ὁ Δεσπότης, ἀλλ’ ἐκκλησίας παγκοσμίου κατέστησέ σε δομήτορα. Οἱ σοὶ μαθηταί, τὰ σὰ πρόβατα, ἅ σοι ὁ καλὸς ἀρχιποίμην ἐνεχείρισε, τοὺς σοὺς λόγους εἰς ἔργον προήγαγον Χριστῷ σκηνὴν τεκτηνάμενοι Μωσεῖ τε καὶ Ἠλίᾳ, τοῖς τούτου θεράπουσιν, ἐν αἷς πανηγυρίζομεν σήμερον. Οὐ λογισμῷ ταῦτα ὁ Πέτρος ἐφθέγγετο, ἐπιπνοίᾳ δὲ τοῦ τὰ μέλλοντα προθεσπίζοντος πνεύματος». [MM2015]
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^AS ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁸⁷ Hoc] Hec Li448

Nesciens quid diceret.

^marg.| {CLC9d7.8} CYRILLUS. − Nesciebat etiam quid diceret neque enim aderat tempus finis seculi, nec participande a sanctis promisse spei et cum iam sumeret exordium dispensatio, quo pacto Christum oportebat desistere a mundi dilectione, volentem pati pro eo?^AT ^df

^df <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^AT ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC9d7.9} DAMASCENUS. − Decebat etiam non solum perstringi⁸⁸ fructum incarnationis ad opus existentium in monte sed diffundi ad omnes credentes quod per crucem et passionem erat consummandum.^AU ^dg

^dg ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 32-33 (Krikones §1491 : Damascenus), Paris, BnF, Grec 208, f. 306r24-26 : «Τοῦ Δαλασκηνοῦ. […] ἔδει δὲ μὴ μόνοις ἐν τῷ ὄρει τὸ καλὸν περικλείεσθαι ͵ ἀλλ΄ ἐπὶ πάντας δηλαδὴ τοὺς πιστεύοντας χεθῆναι καὶ ὁδεῦσαι τὸ ἀγαθὸν͵ ὡς πλείονας εἶναι τοὺς τῆς εὐεργεσίας μεθέξοντας· τοῦτο δὲ σταυρὸς καὶ πάθος καὶ θάνατος ἐκπεραίνειν ἔμελλεν».
<cuius fons> Iohannes Damascenus , Homilia in transfigurationem salvatoris nostri Iesu Christi, § 16.17-20, ed. P. B. Kotter, Die Schriften des Johannes von Damaskos, t. 5, Patristische Texte und Studien 29. Berlin - New York, 1988, p. 454 (PG 96, 569C ) : «Ἀλλ’ ἐπεὶ πάντα καλὰ ἐν καιρῷ αὐτῶν—"καιρὸς γὰρ τῷ παντὶ πράγματι" Σολομὼν ἀπεφθέγξατο—, ἔδει δὲ μὴ μόνοις τοῖς αὐτόθι τὸ καλὸν περικλείεσθαι, ἀλλ’ ἐπὶ πάντας δηλαδὴ τοὺς πιστεύοντας χεθῆναι καὶ ὁδεῦσαι τὸ ἀγαθόν, ὡς πλείονας εἶναι τοὺς τῆς εὐεργεσίας μεθέξοντας· τοῦτο δὲ σταυρὸς καὶ πάθος καὶ θάνατος ἐκπεραίνειν ἔμελλεν». [MM2015] [ADL2020] [MM2020]
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^AU ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁸⁸ perstringi] perstringere Ed1953

^marg.| marg.|{CLC9d7.10} TITUS. − Ignorabat etiam Petrus quod dixerat quia non oportebat tribus tria tabernacula facere. Non enim connumerantur Domino famuli nec comparantur creature creatori. ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020} ^dh

^dh ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 32-33 (Krikones § 1490 : Titus), Roma, Angelica, gr. 100, f. 152r9-13 : «Τίτου. Οὐκ ᾔδει τοιγαροῦν ὁ Πέτρος, ὅπερ ἔφη, τά τε ἄλλα καὶ ὅτι οὐκ ἔδει οὔτε τὰ ἀσύγκριτα συγκρῖναι οὔτε διὰ τριῶν σκηνῶν ἀριθμῆσαι· οὐ γὰρ συναριθμοῦνται δοῦλοι δεσπότῃ οὐδὲ συγκρίνονται τῷ πλάστῃ τὰ πλάσματα. […]».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 9,33), ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 182-183 .
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020] [MM2021] [VS2022] [MM2023]

^marg.| {CLC9d7.11} AMBROSIUS. − [b] Neque capit humana conditio in hoc corruptibili corpore facere tabernaculum Deo, sive in animo, sive in corpore, sive in quolibet alio loco. [a] Et quamvis nesciret quid diceret, tamen pollicebatur officium ; cui non inconsulta petulantia, sed prematura devotio fructus pietatis accumulat. Nam quod ignorabat, conditionis fuit ; quod promittebat, devotionis.^AV ^di

^di ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 18, CCSL 14, p. 221.203-209 : «[a] Et quamuis nesciret quid diceret, tamen pollicebatur officium, quo [cui C (Paris, BnF, Nal. 1438)] non inconsulta petulantia, sed praematura deuotio fructus pietatis adcumulat. Nam quod ignorabat condicionis fuit, quod promittebat deuotionis. [b] Sed non capit humana condicio in hoc corruptibili, in hoc mortali corpore facere tabernaculum Deo. Siue in animo siue in corpore siue alio aliquo loco fuge quaerere quod non licet scire». [FG2013]*

^AV ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC9d7.12} CHRYSOSTOMUS. ⁸⁹*{hom.57}. − Vel aliter. Audiebat quod oportebat ipsum mori, et tertia die resurgere ; videbat autem multam distantiam et solitudinem ; unde consideravit quod plurimam haberet locus tutelam ; ob hoc dixit bonum est hic esse. Aderat quoque Moyses, qui nubem intravit, et Elias, qui in monte ignem deduxit. Igitur evangelista confusionem mentis eius ex qua hoc proferebat, ostendens, dixit nesciens quid diceret.^dj

^dj <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

⁸⁹ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC9d7.13} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Quod autem hic Lucas dixit⁹⁰ de Moyse et Elia et factum est dum discederent ab illo, ait Petrus ad Iesum : preceptor, bonum est nos hic esse , non debet putari contrarium ei quod Mattheus et Marcus ita coniunxerunt, Petrum hec suggessisse, quasi adhuc Moyses et Elias cum Domino loquerentur ; non enim expresserunt tunc, sed tacuerunt potius quod iste addidit, illis descendentibus, hoc Petrum Domino suggessisse.^dk
Unde sequitur :

^dk ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 56, § 114, p. 219.14-19 : «Item quod Lucas ait de moyse et helia : et factum est, dum discederent ab illo, ait petrus ad iesum : praeceptor, bonum est nos hic esse, et cetera, non debet putari contrarium ei quod mattheus Marcus que ita coniunxerunt petrum hoc suggessisse, quasi adhuc moyses et helias cum domino loquerentur. non enim expresserunt, quod tunc, sed tacuerunt potius, quod iste addidit, illis discedentibus hoc petrum de tribus tabernaculis faciendis domino suggessisse». [FG2013]

⁹⁰ dixit] dicit Li448

Nesciens quid diceret.

^marg.| {CLC9d7.14} THEOPHYLACTUS. − [a] Petro autem dicente faciamus tria tabernacula , Dominus tabernaculum non manufactum fabricat, et in eum ingreditur cum prophetis.
Unde subditur :

Numérotation du verset Lc. 9,34

Hec autem illo loquente, facta est nubes et obumbravit eos,

^marg.| ut ostenderet quod non minor est Patre. Sicut enim in Veteri Testamento in nube habitare Dominus dicebatur, sic et nunc nubes suscepit Dominum, non caliginosa [c] sed lucida. [b] ⸢Nam obscuritas legis transierat.⁹¹* ^AW ^dl ^dm ^dn ^do

^dl ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 33), PG 123, 821D2-12 [CGC2015]* :

^dm«[a] … [b] Παρῆλθε γὰρ ἡ σκιὰ τοῦ νόμου………….… [c] ἀλλὰ νεφέλη φωτεινή».

^dn [b] <cuius fons> = Athanasius Alexandrinus, Synopsis scripturae sacrae, PG 28, 413.7.

^do [c] <cuius fons> = Chrysostomus , In Acta apostolorum, hom. 2 § 2, PG 60, 28.50 . [MM2020]

^AW ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁹¹ Nam obscuritas… transierat Li448 cum gr. ] om. Ed1953 (cf. cf. CLC9d7.15 )

^marg.| {CLC9d7.15} BASILIUS. ⁹²* − Sicut enim fumus ab igne, sic nubes a luce⁹³ causata est. Verum, quia nebula signum tranquillitatis est, quies future mansionis ostenditur per nubis operimentum.^AX ^dp

^dp <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^AX ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁹² Basilius] + Nam obscuritas legis transierat Ed1953 (cf. CLC9d7.14)

⁹³ luce] igne Li448

^marg.| {CLC9d7.16} AMBROSIUS. − Divini enim spiritus est obumbratio ista, que non caligat affectibus hominum, sed revelat occulta.^AY ^dq

^dq ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 19, CCSL 14, p. 221.215-220 : « Et inter haec verba facta est nubes et obumbravit eos. Diuini spiritus est obumbratio ista, quae non caligat affectibus hominum, sed reuelat occulta. Quae etiam alio conperta est loco dicente angelo : et uirtus altissimi obumbrabit tibi. Cuius profectus ostenditur audita Dei uoce dicentis : hic est filius meus dilectus, ipsum audite ». [FG2013]

^AY ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC9d7.17} ORIGENES. ⁹⁴*{tract.3}. − Hanc autem gloriam discipuli sufferre nequeuntes, procubuerunt humiliati sub potenti dextera Dei, nimium timentes, cum scirent quod dictum fuit Moysi^dr : Non videbit homo faciem meam, et vivet.^ds
Unde sequitur :

^dr Ex. 33, 20.

^ds <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

⁹⁴ Origenes] + in Matthaeum Ed1953

Et timuerunt intrantibus illis in nubem.

^marg.| {CLC9d7.18} AMBROSIUS. − [b] Cognosce autem nubem istam non coacti aeris caligine piceam⁹⁵* que celum tenebrarum horrore subtexat, sed lucidam nubem, que nos non pluvialibus aquis immadidet, sed de⁹⁶* qua mentes hominum⁹⁷* voce Dei omnipotentis emissa fidei ros rigavit.
Sequitur enim :

⁹⁵ piceam] + et Ed1953

⁹⁶ de] om. Ed1953

⁹⁷ hominum] + in Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,35

Et vox facta est⁹⁸ de nube, dicens : hic est filius meus dilectus.

⁹⁸ facta est] om. Ed1953

^marg.| [a] Non Elias filius, non Moyses filius sed hic est filius quem solum videtis.^AZ ^dt

^dt ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 20, CCSL 14, p. 221.220-222.230 : «Hoc est : [a] non Helias filius, non Moyses filius, sed hic est filius, quem solum uidetis ; recesserant enim illi, ubi coepit Dominus designari. Vides hanc non solum incipientium, sed etiam perfectorum, immo etiam caelestium fidem esse perfectam filium Dei scire. Sed quoniam haec iam supra diximus, [b] cognosce nubem istam non fumigantium esse montium nebuloso umore concretam et coacti aeris caliginem piceam, quae caelum tenebrarum horrore subtexat, sed lucidam nubem, quae nos non pluuialibus aquis et umentis adluuione imbris inmadidet, sed de qua mentes hominum uoce Dei omnipotentis emissa fide ros rigauit». [FG2013]*

^AZ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC9d7.19} CYRILLUS. − [c] Qualiter ergo oportet⁹⁹* eum qui revera filius est, factum vel creatum existimare, Deo Patre desuper intonante : ‘Hic est filius meus’, quasi dicat : Non¹⁰⁰ unus ex filiis sed qui vere et naturaliter filius est¹⁰¹? Ad cuius exemplar alii sunt filii¹⁰²* adoptivi. [b] Illi ergo iussit obedire, [a] cum subdit :

⁹⁹ oportet] oportebat Ed1953

¹⁰⁰ Non] + est Mt366

¹⁰¹ filius est] inv. Ed1953

¹⁰² filii] om. Ed1953

Ipsum audite.

^marg.| Et magis quam Moysen vel¹⁰³* Eliam, quia Christus est finis legis et prophetarum.
Unde signanter evangelista subdit :

¹⁰³ vel] et Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,36

Et dum fieret vox, inventus est Iesus solus.^BA ^du

^du ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9,34-36 (Krikones § 1498: Cyrillus) : Angelica gr. 100, f. 154r17-26 : «Κυρίλλου. [...] Πέπρακταί τι καὶ ἕτερον χρήσιμον εἰς βεβαίωσιν τῆς ἐπ’ αὐτῷ πίστεως τοῖς τε μαθηταῖς καὶ πᾶσιν ἡμῖν. Ἐκ νεφέλης γὰρ ἄνωθεν ὡς ἐκ τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς κατεπέμφθη φωνὴ λέγουσα· « Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητὸς, [a] αὐτοῦ ἀκούετε·» καὶ ἐν τῷ γενέσθαι τὴν φωνὴν, εὑρέθη φησὶν, ὁ Ἰησοῦς ἑστὼς μόνος. Ἑστῶτος Μωσέως καὶ Ἠλίου αὐτοῦ μᾶλλον αὐτοῦ ἀκούειν αὐτοὺς ἐπιτάττει. Ἵνα δὲ μὴ συκοφαντῆται παρά τινων ἡ ἀλήθεια λεγόντων, ὅτι Μωσέως μᾶλλον ἀκούειν αὐτοὺς προστέταχεν ὁ Πατὴρ καὶ οὐ τοῦ πάντων ἡμῶν Σωτῆρος Χριστοῦ ἀναγκαίως ὁ εὐαγγελιστὴς ἐπεσημήνατο λέγων, ὅτι ἐν τῷ γενέσθαι τὴν φωνήν, εὑρέθη Ἰησοῦς μόνος. Αὐτοῦ τοιγαροῦν ἀκούειν προστέταχε· καὶ γάρ ἐστιν αὐτὸς τέλος νόμου καὶ προφητῶν [...] ».
<cuius fons> = Cyrillus Alexandrinus , Scholia in Lucam ex catenis, PG 72, 656 Β13-C5 ( = Fragmenta in Lc. ex catenis (Lc. 9,36), 2, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 95, n° 83.2-6): « Πέπρακταί τι καὶ ἕτερον χρήσιμον εἰς βεβαίωσιν τῆς ἐπ’ αὐτῷ πίστεως τοῖς τε μαθηταῖς καὶ πᾶσιν ἡμῖν. Ἐκ νεφέλης γὰρ ἄνωθεν ὡς ἐκ τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς κατεπέμφθη φωνὴ λέγουσα· « Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητὸς, [a] αὐτοῦ ἀκούετε·» καὶ ἐν τῷ γενέσθαι τὴν φωνὴν, εὑρέθη φησὶν, ὁ Ἰησοῦς ἑστὼς μόνος. [b] Μωϋσέως δὲ καὶ προφητῶν μᾶλλον αὐτοῦ ἀκούειν* ἐπιτάττει. Ἵνα δὲ μὴ συκοφαντῆται παρά τινων ἡ ἀλήθεια λεγόντων, ὅτι Μωϋσέως μᾶλλον ἀκούειν αὐτοὺς προστέταχεν [+ ὁ Πατὴρ καὶ οὐ τοῦ πάντων ἡμῶν Σωτῆρος Χριστοῦ ἀναγκαίως Reuss] ἐπεσημήνατο ὁ εὐαγγελιστὴς [inv. ὁ εὐαγγελιστὴς ἐπεσημήνατο Reuss] λέγων, ὅτι ἐν τῷ γενέσθαι τὴν φωνὴν, εὑρέθη ὁ Ἰησοῦς μόνος. Αὐτοῦ τοιγαροῦν προστέταχεν ἀκούειν [inv. ἀκούειν προστέταχεν Reuss]· καὶ γάρ ἐστιν αὐτὸς τέλος νόμου καὶ προφητῶν ».
* Μωϋσέως δὲ καὶ προφητῶν μᾶλλον αὐτοῦ ἀκούειν] ἑστῶτος Μωϋσέως καὶ Ἠλίου αὐτοῦ μᾶλλον ἀκούειν αὐτοὺς Reuss
[1] <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9,34-36 (Krikones § 1499: Thesauri) : Angelica gr. 100, f. 154v8-12 : « Θησαυρῷ. [...] Εἶτα πῶς ἐνδέχεται τὸν ὄντως Υἱὸν ποιητὸν ἢ κτιστὸν ὑπολαμβάνειν, καὶ ταῦτα τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς ἄνωθεν ἐπιβοῶντος· “Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός μου”; Οὐχ εἷς τῶν υἱῶν, ἀλλ´ ὁ κυρίως καὶ κατὰ φύσιν Υἱός, οὗ κατὰ μίμησιν οἱ κατὰ θέσιν υἱοί, διὰ τὸ δύνασθαι βοᾷν ἐν τῷ Πνεύματι τοῦ Υἱοῦ· “Ἀββᾶ, ὁ Πατήρ”. [...] ».
<cuius fons> = Cyrillus Alexandrinus , Scholia in Lucam ex catenis, PG 75, 528 B12-C1 : « Εἶτα πῶς ἐνδέχεται τὸν ὄντως Υἱὸν ποιητὸν ἢ κτιστὸν ὑπολαμβάνειν, καὶ ταῦτα τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς ἄνωθεν ἐπιβοῶντος· “Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός μου ;” Οὐχ εἷς τῶν υἱῶν, ἀλλ´ ὁ κυρίως καὶ κατὰ φύσιν Υἱὸς, οὗ κατὰ μίμησιν οἱ κατὰ θέσιν υἱοὶ, διὰ τὸ δύνασθαι βοᾷν ἐν τῷ Πνεύματι τοῦ Υἱοῦ· “Ἀββᾶ, ὁ Πατήρ.” ». <Non hab.> J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche.
[3] <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9,34-36 (Krikones §1496 + 1498: Cyrillus) : Angelic. gr. 100, f. 154r7-8. 17-18 : «Κυρίλλου. [...] “Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητὸς, ὁ ἐκλελεγμένος.” [...] Καὶ ἐν τῷ γενέσθαι, φησίν, τὴν φωνὴν, εὑρέθη Ἰησοῦς μόνος [...] ».
<cuius fons> = Cyrillus Alexandrinus , Scholia in Lucam ex catenis, PG 72, 656 B11-12 [ = Fragmenta in Lc. ex catenis (Lc. 9,36), 2, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 95, n° 83.1]: « “Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητὸς, [+ ἐν ᾧ εὐδόκησα Reuss] αὐτοῦ ἀκούετε·” καὶ ἐν τῷ γενέσθαι [+ φησίν Reuss] τὴν φωνὴν, εὑρέθη, φησὶν [om. Reuss], ὁ Ἰησοῦς ἑστὼς [om. Reuss] μόνος ».
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020] [VS2023]

^BA ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2023}

^marg.| {CLC9d7.20} THEOPHYLACTUS. − Ne scilicet putaret aliquis hoc dictum est¹⁰⁴* : hic est filius meus dilectus , de Moyse vel Elia fuisse prolatum.^BB ^dv

^dv ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 35), PG 123, 824A3-5 . [CGC2015]*

^BB ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁰⁴ est] om. Li448

^marg.| {CLC9d7.21} AMBROSIUS. − Recesserunt ergo illi ubi ceperat Dominus designari. Tres etiam in principio videntur, unus in fine¹⁰⁵ - perfecta¹⁰⁶ enim fidei¹⁰⁷* unum sunt. Ergo et illi quasi recipiuntur in Christi corpus, quia et nos unum erimus in Christo Iesu ; aut fortasse quia lex et prophete ex verbo. ⸢Que autem ex verbo ceperunt, in verbo desinunt¹⁰⁸*.^BC ^dw

^dw ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 20, CCSL 14, p. 221.220-222.240 : «Hoc est : non Helias filius, non Moyses filius, sed hic est filius, quem solum uidetis ; recesserant enim illi, ubi coepit Dominus designari. Vides hanc non solum incipientium, sed etiam perfectorum, immo etiam caelestium fidem esse perfectam filium Dei scire. Sed quoniam haec iam supra diximus, cognosce nubem istam non fumigantium esse montium nebuloso umore concretam et coacti aeris caliginem piceam, quae caelum tenebrarum horrore subtexat, sed lucidam nubem, quae nos non pluuialibus aquis et umentis adluuione imbris inmadidet, sed de qua mentes hominum uoce Dei omnipotentis emissa fide ros rigauit. Et dum fit uox, inuentus est Iesus solus. Itaque cum tres essent, unus est factus. Tres in principio uidentur, unus in fine ; perfecta enim fide unum sunt. Denique hoc etiam Dominus patrem orat, ut omnes unum simus. Nec solum Moyses et Helias in Christo unum sunt, sed etiam nos unum corpus Christi sumus. Ergo et illi tamquam recipiuntur in Christi corpus, quia et nos unum erimus in Christo Iesu, aut fortasse quia lex et prophetae ex uerbo, quae autem ex uerbo coeperunt in uerbo desinunt ; finis enim legis est Christus ad iustitiam omni credenti». [FG2013]*

^BC ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁰⁵ fine] fide Li448

¹⁰⁶ perfecta] perfecte Li448

¹⁰⁷ fidei] fine Ed1953

¹⁰⁸ Que autem ex… desinunt] om. Ed1953 (cf. CLC9d7.22 )

^marg.| {CLC9d7.22} THEOPHYLACTUS. − Per¹⁰⁹* hoc enim innuit quod usque ad tempus aliquod lex et prophete apparerent, sicut hic Moyses et Elias ; postmodum autem solus Iesus, illis recedentibus. Nam nunc evangelium manet transactis legalibus.^BD ^dx

^dx ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 36), PG 123, 824A5-9 . [CGC2015]* [MM2020]

^BD ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁰⁹ Per] Que autem ex verbo ceperunt, in verbo desinunt praem. Ed1953 (cf. CLC9d7.22)

^marg.| {CLC9d7.23} BEDA. − Et nota sicut Domino in Iordane baptizato sic etiam in monte clarificato totius Trinitatis mysterium declarari quia gloriam illius, quam in baptismate confitemur, in resurrectione videbimus. Nec frustra Spiritus sanctus hic in lucida nube, illic apparet in columba quia qui nunc simplici corde fidem quam percipit¹¹⁰* servat, tunc luce aperte visionis quod¹¹¹* crediderat contemplabitur.^BE ^dy

^dy ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 207.1615-1621 : « Et nota sicut domino in iordane baptizato sic et in monte clarificato totius trinitatis mysterium declarari quia gloriam illius quam in baptismate confitemur in resurrectione uidebimus. Nec frustra spiritus sanctus hic in lucida nube illic apparet in columba quia qui nunc simplici corde fidem quam percipit [percepit A B E] seruat tunc luce apertae uisionis quod crediderat contemplabitur ipsa que qua illustrabitur in perpetuum gratia protegetur». [MM2024]

^BE ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

¹¹⁰ percepit] percepit Ed1953

¹¹¹ quod] que Ed1953

^marg.| {CLC9d7.24} ORIGENES. − Non vult autem Iesus dici que ipsius spectant ad gloriam ante suam passionem.
Unde sequitur :

Et ipsi tacuerunt et nemini dixerunt in illis diebus quicquam ex his que viderant.

^marg.| O ffensi enim fuissent, et precipue vulgus, si vidisset crucifigi eum qui sic fuerat glorificatus.^dz

^dz <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^marg.| {CLC9d7.25} DAMASCENUS. − Hoc etiam precepit Dominus, sciens discipulos imperfectos, qui nondum sortiti fuerant¹¹²* plenam spiritus participationem ; ne corda aliorum qui non viderant subverterentur tristitia, et ne proditor incitaretur ad invidie rabiem.^BF ^ea

^ea ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 36 (Krikones §1504 : Damascenus), Paris, Grec, f. 308.8-10 : «τοῦτο γὰρ ὁ ἐντέλλεται ἀτελεῖς, οἶμαι , τοὺς μαθητὰς ἐπιστάμενος· οὔπω γὰρ τῆς τελείας τοῦ πνεύματος μεθέξεως τετυχήκασιν. Ὡς ἂν μὴ τὰς τούτων καρδίας ἡ λύπη πληρώσειεν, μὴ δὲ τὸν προδότην πρὸς τὴν τοῦ φθόνου λύσσαν ἐκμήνειε».
<cuius fons> Iohannes Damascenus , Homilia in transfigurationem salvatoris nostri Iesu Christi, § 19.5-8, ed. P. B. Kotter, Die Schriften des Johannes von Damaskos, t. 5, Patristische Texte und Studien 29. Berlin - New York, 1988, p. 457-458 (PG 96, 573C) : «Τίνος δὲ ἕνεκεν καὶ τοῦ γε χάριν, ἐρῶ—ἀτελεῖς, οἶμαι, τοὺς μαθητὰς ἐπιστάμενος· οὔπω γὰρ τῆς τελείας τοῦ πνεύματος μεθέξεως τετυχήκασιν—. Ὡς ἂν ἡ λύπη μὴ τὰς τούτων καρδίας πληρώσειεν, ὡς ἂν μὴ τὸν προδότην πρὸς τὴν τοῦ φθόνου λύσσαν ἐκμήνειε». [MM2015] [ADL2020] [MM2020]
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^BF ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹¹² fuerant] erant Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,
distinctio 8

^marg.| marg.|{CLC9d8.1} BEDA. − Loca rebus congruunt. In monte Dominus orat, transformatur, discipulis arcana sue maiestatis aperit aperit] aperuit Ed1953 * in inferiora descendens, turbe occursu excipitur
Unde dicitur :

^prol.| 37

^prol.| Factum est autem in sequenti die, descendentibus illis de monte, occurrit illis turba multa.

^marg.| marg.| Sursum patris vocem pandit, deorsum spiritus malos expellit. ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2023}
Unde sequitur :

^prol.| 38

^prol.| Et ecce vir de turba exclamavit dicens : Magister, obsecro te, respice respice] + in filium meum Ed1953 *.

^marg.| marg.|{CLC9d8.2} TITUS. − Videtur mihi mihi] tamen La88 sapiens quidem hic esse. Non enim dixit salvatori ‘Fac hoc vel illud’ illud] istud Ed1953 * sed respice. Hoc enim sufficit ad salutem, sicut propheta dicebat ^eb : « Respice in me et miserere mei ». Et dicit super super] in Ed1953 * filium meum ut rationabilem demonstret inverecundiam quod solus in multitudine clamat. Et Et cum graeco] om. Ed1953 * addit :

^eb Ps. 85, 16.

^prol.| Quia unicus est mihi.

^marg.| marg.| Quasi dicat : Nullus alius exspectatur futurus remedium senectutis. Consequenter explicat passionem ut moveat audientem moveat – audientem cum graeco] inv. La88 Ed1953 * ad pietatem, dicens ad pietatem dicens] om. La88* (al. m. post. compl. marg.) :

^prol.| 39

^prol.| Et Et] om. La88 ecce spiritus apprehendit eum, et subito clamat et elidit et dissipat eum cum spuma et vix discedit dilanians eum.

^marg.| marg.| Deinde videtur criminari discipulos sed magis respondet respondet (-d3) codd.] respondit Ed1953 * quod iuste verecundiam deposuerit subdens subdens] dicens Ed1953 * :

^prol.| 40

^prol.| Et rogavi discipulos tuos discipulos tuos] inv. Li448 ut eicerent illum et non potuerunt.

^marg.| marg.| Quasi dicat : ‘Non putes quod leviter ad te pervenerim. Stupenda est dignitas tua, nec statim te molestavi, ad discipulos tuos accessi primo. Nunc ubi ubi] quia Ed1953 * non curaverunt curaverunt] curaverit Li448 , cogor proficisci ad te’ . Unde et Dominus non ipsum sed genus incredulum increpat. ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2023} ^ec

^ec ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9,38 (Krikones § 1510: Titus), Roma, Angelica, gr. 100, f. 158r27-v : «Τίτου. Ἴσως δὲ οὐκ ἄπιστός ἐστιν ὁ τοῦ δαιμονῶντος πατήρ, ἀλλὰ καὶ ἄξιος ἐπαίνου. Καὶ μοι φρόνιμος δοκεῖ τις οὗτος· οὐ γὰρ εἶπε τῷ Σωτῆρι· ποίησον τόδε ἢ τόδε. Ἀλλ´· ἐπίβλεψον. Ἀρκεῖ γὰρ τοῦτο πρὸς τὸ ὑγιάσαι πάντως ὡς ἔλεγεν ὁ προφήτης τῷ Θεῷ· ἐπίβλεψον ἐπ´ ἐμὲ καὶ ἐλέησόν με. Ἄκουε δὲ καὶ τοῦ εὐαγγελιστοῦ· ἰδού, φησίν, [f. 158v] ἀνὴρ ἀπὸ τοῦ ὄχλου ἐβόησε – θαυμαστὸς τὴν βοήν, καλὸς τὴν ἀναισχυντίαν πατὴρ ὑπὲρ υἱοῦ παρακαλεῖ. Ἐπειδὴ ὁ υἱὸς ἐν ἀναισθησίᾳ ἦν ὑπὸ πνεύματος ἀκαθάρτου κατειλημμένος –· δέομαί σου, ἐπίβλεψον, δώρησαί μοι τὸ βούλημά σου μόνον καὶ καθαίρεταί σου τὸ πλάσμα. Καὶ λέγει· ἐπὶ τὸν υἱὸν μου, ἵνα δείξῃ εὔλογον τὴν ἀναισχυντίαν, ὅτι μόνος ἐν πλήθει βοᾷ. Καὶ προστίθησιν· ὅτι μονογενής μοί ἐστιν. Οὐδείς μοι, φησίν, ἕτερος προσδοκᾶται παραμύθιον ἔσεσθαι τοῦ γήρως. Εἶτα ἑρμηνεύει τὸ πάθος, ἵνα οἶκτον ἐμποιήσῃ τῷ ἀκούοντι. Καὶ κατηγορεῖ τάχα τῶν μαθητῶν, ἀλλ´ ἀπολογεῖται ὅτι δικαίως ἀναισχυντεῖ. Μὴ γὰρ δὴ νόμιζε, φησίν, ὦ διδάσκαλε, ὅτι ῥᾳδίως ἄν σοι προσῆλθον· οὐ γὰρ δὴ πρόχειρον τὸ σοὶ προσελθεῖν, φρικτόν σου τὸ ἀξίωμα, φοβερὰ ἡ κατάστασις· οὐχ ἅμα σοι ἠνώχλησα, τοῖς μαθηταῖς σου πρῶτον προσῆλθον – καὶ εἴθεγε ἐθεράπευσαν, ἵνα μή σοι τῷ τιμίῳ ἐνοχλήσω· νῦν δὲ ἐπεὶ οὐκ ἐθεράπευσαν, ἀνάγκην ἔχω προσελθεῖν σοι· μονογενής μοί ἐστι. Καὶ εἴγε ἔλαβον παρὰ τῶν μαθητῶν τὴν σωτηρίαν, σοὶ ἂν ἐλογισάμην τὸ κατόρθωμα· τί γὰρ ποιεῖ μαθητὴς ἄνευ συνεργίας [-είας Sickenb.] διδασκάλου ; δοκεῖ μὲν οὖν κατηγορίαν ἔχειν τῶν μαθητῶν τὸ ῥῆμα· οὐκ ἔστι δὲ ἴσως κατηγορία, ἀλλ´ ἀπολογία τῆς προσόδου. Τί οὖν ὁ Κύριος ; Ἐγὼ μέν, φησίν, ἔδωκα τὴν ἐξουσίαν, τὸ δὲ ὀλιγόπιστον ἐμπόδιον τῶν ἐνεργημάτων καὶ τὸν μὲν πατέρα ἀποδέχεται, τῆς δὲ γενεᾶς καταβοᾷ ὡς ἀπίστου· εἴ τις γὰρ χρῄζει σημείων, οὗτος ἄπιστος ».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 9,38) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 183-184. <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020] [VS2022] [MM2023]
¶Nota : La traduction de ἐπεὶ par ubi avec le sens de lorsque est exacte et de latinité classique. La leçon quia des éditions est une correction facilitante ; ἅμα, traduit par statim, prend le sens de en même temps que, conformément au sens latin du terme. [MM2023]

^marg.| Sequitur enim :

^prol.| 41

^prol.| Respondens autem Iesus dixit illis illis] om. Textus@ Ed1953 * : O generatio infidelis et perversa, usquequo ero apud vos et patiar vos?

^marg.| marg.|{CLC9d8.3} CHRYSOSTOMUS. Chrysostomus] + In Matthaeum Ed1953 * {hom.58}. − Sed hunc hominem multum infirmari in fide, evangeliorum scriptura ostendit ex pluribus ; ex eo scilicet quod dixit ^ed : « Adiuva incredulitatem meam », et si potes, et ex eo quod Christus dixit ^ee : Credenti omnia possibilia sunt. ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2020} {MM2023}

^ed Mc. 9, 23-24.

^ee <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^marg.| Sequitur enim :

Numérotation du verset Lc. 9,41

^prol.| Respondens autem Iesus dixit illis illis] om. Textus@ Ed1953 * : O generatio infidelis et perversa, usquequo ero apud vos et patiar vos?

^marg.| {CLC9d8.3} CHRYSOSTOMUS. ¹¹³*{hom.58}. − Sed hunc hominem multum infirmari in fide, evangeliorum scriptura ostendit ex pluribus ; ex eo scilicet quod dixit^ef : « Adiuva incredulitatem meam », et si potes, et ex eo quod Christus dixit^eg : Credenti omnia possibilia sunt.^BG

^ef Mc. 9, 23-24.

^eg <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^BG ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2020} {MM2023}

¹¹³ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC9d8.4} CYRILLUS. − Unde melius puto incredulum reputatum¹¹⁴ demoniaci patrem, quod et sacros apostolos obiurgavit, dicens eos non posse imperare demonibus. Potius autem erat honorando Deum¹¹⁵ ab eo petere gratiam ; annuit enim veneratus. Qui autem dicit debilitari erga vir tutem que est in spiritus malignos, eos qui a¹¹⁶ Christo adepti sunt potestatem eiciendi eos, gratiam magis calumniatur quam fulgentes ea, in quibus Christus operatur.

¹¹⁴ reputatum] reputari Li448

¹¹⁵ Deum] Iesum Li448

¹¹⁶ a] om. Li448

^prol.| Unde offenditur Christus accusatis sanctis quibus est commissum¹¹⁷ verbum predicationum sacrarum ; propter quod Dominus increpat eum et concordes ei, dicens o generatio infidelis ¹¹⁸ * quasi dicat : Causa tue infidelitatis, gratia effectum sortita non est. ^BH ^eh

^eh <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^BH ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2023}

¹¹⁷ est commissum] inv. Li448

¹¹⁸ infidelis] + et perversa Ed1953

^marg.| {CLC9d8.5} CHRYSOSTOMUS. ¹¹⁹*{hom.58}. − Non autem dirigit sermonem ad eum tantum, sed ad omnes Iudeos, ne faciat eum hesitare oportebat enim scandalizari quamplures.^ei ^BI

^ei <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^BI ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2023}

¹¹⁹ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC9d8.6} THEOPHYLACTUS. − Quod autem dicit perversa, demonstrat quod non a principio, neque naturaliter inerat eis malitia ; sed natura quidem erant recti semen Abrahe existentes, sed per malitiam erant perversi.^ej ^BJ

^ej ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 41), PG 123, 824 C12-15. [CGC2015]

^BJ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2023}

^marg.| {CLC9d8.7} CYRILLUS. − Quasi nescientes procedere rectis incessibus. Cum eis autem qui sic sunt dispositi, Christus commorari dedignatur.
Unde dicitur ¹²⁰ :

¹²⁰ dicitur] dicit Li448

Usquequo ero apud vos et patiar vos ?

^marg.| ferens quasi moleste eorum conversationem propter pravitatem ipsorum.^BK ^ek

^ek <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^BK ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}*

^marg.| {CLC9d8.8} CHRYSOSTOMUS. ¹²¹*{hom.58}. − Per hoc etiam ostendit desideratum sibi esse suum recessum, et quod non erat grave crucis patibulum, sed magis ipsorum conversatio.^BL ^el

^el <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^BL ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹²¹ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC9d8.9} BEDA. − Non quod tedio superatus sit mansuetus et¹²² mitis ; sed in similitudinem¹²³ medici si egrotum videat contra sua precepta se gerere, dicat usquequo accedam ad domum tuam, me aliud iubente, te¹²⁴ aliud faciente. Intantum autem non est iratus homini, sed vitio ut statim intulerit :^BM

^BM ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2023}

¹²² et] ac Li448

¹²³ similitudinem] similitudine Li448

¹²⁴ te] et praem. Li448

Adduc huc filium tuum.

^marg.| {CLC9d8.10} TITUS. − Poterat quidem solo iussu eum liberare sed propalat¹²⁵* passionem, subiciens infirmum presentium visioni. Deinde demonium, postquam Dominum sensit, concutit puerum.
Unde sequitur :

¹²⁵ propalat] + suam Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,42

Et cum accederet, elisit¹²⁶ illum demonium et dissipavit,

¹²⁶ elisit Textus@ Mt366 Ed1953 ] elidit La88, elicit Li448

^marg.| ut sic prius exprimatur¹²⁷ passio et¹²⁸* deinde adhibeatur¹²⁹ remedium.^em ^BN

^em ¶Fons G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9,41 (Krikones § 1512: Titus), Roma, Angelica, gr. 100, f. 159r 7-12 : «Τίτου. Πρότερον δὲ εἶπε· προσάγαγε τὸν υἱόν σου ὧδε. Τίς δὲ χρεία τῆς προσαγωγῆς καὶ ὅτου χάριν κελεύεις προσαχθῆναι ; οὐκ ἠδύνασο, Κύριε, προστάγματι θεραπεῦσαι τοῦτον ; ἠδύνατο μέν, ἀλλὰ φανερὸν καθίστησι τὸ πάθος, ὑπ´ ὄψιν τῶν παρόντων ἄγει τὸ παιδάριον ἀῤῥωστοῦν, εἶτα τὸ δαιμόνιον, ὡς εἶδε τὸν Κύριον, ἀποῤῥήσσει τὸ παιδίον. Πρῶτον γὰρ ἀποκαλύπτεται τὸ πάθος καὶ οὕτως ἐπιδίδοται ἡ θεραπεία, ἵνα φανερὸν τὸ θαῦμα γένηται».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 9, 41) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 184-185.
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020] [VS2022] [MM2023]

^BN ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2023}

¹²⁷ exprimatur] exprius praem. La88

¹²⁸ et] om. Ed1953

¹²⁹ exprimatur] exprimat ut vid. La88

^marg.| {CLC9d8.11} CHRYSOSTOMUS. ¹³⁰*{hom.58}. − Non tamen hoc Dominus ad ostentationem facit sed causa Patris ut, cum viderit demonium conturbari propter solam vocationem, sic saltem inducatur ad fidem futuri miraculi.

¹³⁰ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| De quo sequitur : ^BO ^en

^en <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^BO ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

Numérotation du verset Lc. 9,43

Et increpavit Iesus spiritum immundum et sanavit puerum et reddidit illum patri eius.

^marg.| {CLC9d8.12} CYRILLUS. − Antea enim¹³¹* non erat Patris sed demonis occupantis. Subdit autem evangelista stupere plebem in magnaliis Dei, dicens :

¹³¹ enim] autem Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,44

Stupebant autem omnes in magnitudine Die.

^marg.| Quod dicit propter donum Christi, qui sacris quoque apostolis contulit potestatem agendi divina miracula, et imperandi demonibus.^BP ^eo

^eo <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^BP ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC9d8.13} BEDA. − [1] Mystice autem pro qualitate meritorum quotidie aliis ascendit Dominus, dum perfectos, quorum « conversatio in celis est »^ep, sublimius extollendo glorificat et de eternis instruit et docet que a turbis audiri non valent. Aliis autem descendit, dum terrenos et insipientes confortat, docet et castigat. [2] Hunc autem demoniacum Mattheus^eqlunaticum, Marcus^ersurdum et mutum describit. Significat enim illos qui ut luna mutantur, per diversa vitia crescentes et decrescentes. Qui muti sunt non confitendo fidem¹³²*, surdi nec ipsum fidei audiendo sermonem. [3] Dum¹³³* puer autem ad Dominum accedit, eliditur quia conversi ad Dominum plerumque a demonio gravius pulsantur [4] ut vel odium virtutis incutiat, vel expulsionis sue vindicet iniuriam. Sicut Ecclesie primordiis tot gravissima intulit certamina, quot suo regno doluit subito illata dispendia. [5] Non puerum autem qui vim patiebatur sed demonium¹³⁴* qui inferebat increpat quia qui peccantem emendare desiderat, vitium arguendo et odiendo depellere, sed hominem debet amando refovere, donec sanatum spiritualibus Ecclesie possit reddere patribus.^BQ ^es

^ep Phil. 3, 20.

^eq Mt. 17, 14.

^er Mc. 9, 17 ; Mc. 9, 24.

^es ¶Fons : [1] <revera> Glossa ordinaria (Lc. 9, 37) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 175b marg. Cas574 (p. 372c)] ed. Gloss-e : «FACTUM EST AUTEM etc. [a] B<eda> [om. Rusch]. Pro qualitate meritorum quotidie Dominus aliis ascendit [inv. Cas574], [c] dum perfectos quorum conversatio in celis est [est in celis Cas574] sublimius extollendo glorificat et de eternis instruit et docet que a turba non audiri valeant. [b] Aliis descendit, dum terrenos et incipientes confortat et [om. Cas574] docet et castigat».
[2] <revera> Glossa ordinaria (Lc. 9, 39) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 175b marg. Cas574 (p. 373c)] ed. Gloss-e : «ET ECCE SPIRITUS. Mattheus lunaticum, Marcus surdum et mutum describit . Significat autem illos qui ut luna mutantur, numquam in eodem statu manentes, sed per diversa vitia crescunt et decrescunt, qui nec fidem confitentur nec ipsius fidei audire volunt [inv. Cas574] sermonem».
<cuius fons> Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, lin. 1647-1658 sqq. : «[1] [a] Qui etiam nunc pro qualitate meritorum aliis ascendere [b] aliis descendere non desinit, nam terrenos adhuc et incipientes quasi ima petens confortat docet castigat [c] perfectos autem quorum conuersatio in caelis est sublimius extollendo glorificat liberius de aeternis instruit et saepe ea quae a turbis ne audiri quidem ualeant docet. Et ecce spiritus adprehendit illum et subito clamat et elidit et dissipat eum cum spuma et uix discedit dilanians eum. [2] Daemoniacum hunc quem descendens de monte dominus sanauit matheus lunaticum marcus surdum mutum que describit. Significat autem eos de quibus scriptum est, stultus ut luna mutatur, qui numquam in eodem statu permanentes nunc ad haec nunc ad illa uitia mutati crescunt atque decrescunt muti non confitendo fidem surdi nec ipsum aliquatenus fidei audiendo sermonem».
[3] <revera> Glossa ordinaria (Lc. 9, 42) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 175b-176a marg. Cas574 (p. 373a)] ed. Gloss-e : «ET CUM ACCEDERET. B<EDA> [om. Rusch]. Dum puer ad Dominum accedit eliditur, quia conversi ad Dominum plerumque a demonio gravius pulsantur, ut vel ad vitia reducantur, vel de sua expulsione diabolus se vindicet, sicut in principio nascentis Ecclesie multa et gravia opposuit certamina illis quos suo regno subtrahi videbat».
[5] <revera> Glossa ordinaria (Lc. 9, 43) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 176a marg. Cas574 (p. 373a)] ed. Gloss-e : «B<EDA> [om. Rusch]. ET INCREPAVIT. Non puer vim patiens sed diabolus vim inferens increpatur, quia qui peccantem vult sanare, vitium debet arguere et depellere sed hominem amando refovere donec sanatum spiritalibus reddat patribus Ecclesie»
<cuius fons> Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, lin. 1686 sqq. : «[3] Appropinquantem iesu puerum elidit daemon et dissipat quia saepe conuersi ad deum post peccata maioribus nouis que antiqui hostis pulsamur insidiis agentis uidelicet ut uel odium uirtutis incutiat uel expulsionis suae uindicet iniuriam. Vnde est ut de specie transeamus ad genus quod ecclesiae primordiis tot grauissima intulit certamina quod suo regno doluit subito illata dispendia. Et increpauit iesus spiritum immundum et sanauit puerum et reddidit illum patri eius. [4] Non puerum qui uim patiebatur sed daemonem qui inferebat increpat quia qui peccantem emendare desiderat uitium utique arguendo et odiendo depellere sed hominem debet amando refouere donec sanatum spiritalibus ecclesiae possit reddere patribus».
¶Nota La Catena réunit et compile quatre sentences de la Glose ordinaire, portant sur 4 versets différents, attribuées à Bède de seconde main dans certains manuscrits (ici Cas574). La rédaction des segments 1 et 3 est plus proche de celle de la Glose que de Bède, celle des segments 2, 4 et 5 est plus proche de Bède que de la Glose, nouvel indice de la méthode de Thomas qui compare la Glose à ses sources, puis retient de l’une et l’autre ce qui lui semble le plus adéquat. On notera la différence avec Bonaventure qui cite partiellement le même passage en référence à la Glose, sans mention de Bède : «Simul etiam cum hoc ostenditur, quod diabolus maxime adversatur, ne quis ab eo obsessus convertatur ad Christum, secundum quod dicit Beda in Glossa :"Unde puer ad Dominum accedens eliditur, quia conversi ad Dominum plerumque a daemone gravius pulsantur, ut ad vitia revertantur"«(In Lc. 9, 42, § 79, ed. 1895, t. 7, p. 241b). [MM2020]

^BQ ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1470 Ed1953 {MM2020}

¹³² fidem] + sic Ed1470, + et Ed1953

¹³³ Dum] Beda Ed1953

¹³⁴ demonium] demonem Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,
distinctio 9

^marg.| {CLC9d9.1} CYRILLUS. ¹³⁵ − Omnia quecumque operabatur Iesus, admiratione¹³⁶ digna penes omnes erant. Irradiabat enim quiddam precipuum et divinum in qualibet operatione ipsius¹³⁷, secundum illud^et :"Gloriam et decorem superpones ei". Etsi omnes quidem mirarentur in his que faciebat, ipse tamen hec que sequuntur non omnibus sed discipulis retulit.
Unde dicitur :

^et Ps. 20, 6.

¹³⁵ Cyrillus] Theoph. La88

¹³⁶ Iesus admiratione] Christus ac mutat<i>o<n>e La88

¹³⁷ ipsius] illius La88

Omnibusque mirantibus in omnibus que faciebat, dixit ad discipulos suos : Ponite vos in cordibus vestris sermones istos.

^marg.| Ostenderat in monte discipulos gloriam suam, et post hoc liberaverat quemdam a spiritu nequam. Sed oportebat eum sustinere passionem pro nobis. Poterant autem discipuli conturbari dicentes : Numquid decepti fuimus¹³⁸* dum Deum esse eum arbitraremur ut ergo scirent quod¹³⁹* circa ipsum futurum erat, velut quoddam depositum iubet eos in mente habere passionis mysterium, dicens ponite vos in cordibus vestris. Quod dicit ‘vos’, distinguit eos ab aliis. Neque enim oportebat vulgares scire quoniam passurus esset sed erant potius certificandi quoniam mortuus resurgeret¹⁴⁰, destruens mortem, ne scandalizarentur.^BR ^eu

^eu <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^BR ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2023}

¹³⁸ fuimus Li448 Mt366 ] fuerimus La88, sumus Ed1953

¹³⁹ quod La88 Li448 Mt366] quid Ed1953

¹⁴⁰ resurgeret] surgeret La88

^marg.| {CLC9d9.2} TITUS. − Cunctis igitur admirantibus signa, ipse prenuntiat passionem. Non enim signa salvant sed crux beneficia prestat.^BS ^ev

^ev ¶Fons G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9,43-44 (Krikones § 1519: Titus), Roma, Angelica, gr. 100, f. 162r21 -24 : «Τίτου. Πάντων τοίνυν θαυμαζόντων τὰ σημεῖα αὐτὸς καταγγέλλει τὸ πάθος. Οὐ γὰρ τὰ σημεῖα σώζει, ἀλλὰ σταυρὸς εὐεργετεῖ· […]».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 9,44), ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 185 .
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020] [VS2022] [MM2023]

^BS ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2023}

^marg.| Unde subdit : ¹⁴¹

¹⁴¹ subdit] subditur Ed1953

Filius enim hominis futurum est ut tradatur in manus hominum.

^marg.| {CLC9d9.3} ORIGENES. ¹⁴²*{tract.4}. − Non autem exprimit manifeste a quo tradendus sit. Aliquis enim dicet¹⁴³* eum traditum¹⁴⁴* a Iuda, aliquis a populo¹⁴⁵. Paulus autem dicit^ewquod « Deus Pater pro nobis omnibus tradidit eum » sed Iudas, tamquam pro pecunia tradens eum, hostiliter eum¹⁴⁶* prodidit, sed Pater beneficii causa. ^BT ^ex

^ew Rm. 8, 32.

^ex <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^BT ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2023}

¹⁴² Origenes] + in Matthaeum Ed1953

¹⁴³ dicet La88 Li448] d’t Mt366, dicit Ed1953

¹⁴⁴ traditum] tradendum Ed1953

¹⁴⁵ aliquis a populo] appll’o La88

¹⁴⁶ eum La88 Li448] om. Ed1953

^marg.| {CLC9d9.4} THEOPHYLACTUS. − Eorum autem infirmitati Dominus condescendens et eorum¹⁴⁷* disciplina quadam gubernans, quod de cruce dictum est¹⁴⁸, intelligere non permisit.^BU ^ey
Unde sequitur :

^ey ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 44-45), PG 123, 825 B3-6. [CGC2015]

^BU ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁴⁷ eorum] eos Ed1953

¹⁴⁸ est] om. Li448

Numérotation du verset Lc. 9,45

At illi ignorabant verbum istud et erat velatum ante eos ut non sentirent illud.

^marg.| {CLC9d9.5} BEDA. − Hec ignoratio¹⁴⁹* discipulorum non tam de tarditate quam de amore nascitur ; qui carnales adhuc et mysterii crucis ignari, quem Deum verum cognoverunt¹⁵⁰*, moriturum credere nequiverunt. Et quia per figuras eum sepe loquentem audire solebant, etiam que de sua traditione loquebatur, figurate¹⁵¹* eum aliud¹⁵²* significare putabant.^BV ^ez

^ez ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 209.1703-1708 : « Haec ignoratio discipulorum non tam de tarditate quam de amore pronascitur qui carnales adhuc et mysterii crucis ignari quem deum uerum cognouerunt moriturum credere nequiuerunt. Et quia per figuras eum saepe loquentem audire solebant etiam quae de sua traditione loquebatur figurate aliud significare putabant ». [MM2024]

^BV ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

¹⁴⁹ ignoratio] ignorantia Ed1953

¹⁵⁰ cognoverunt] crediderunt Ed1953

¹⁵¹ figurate] figurative Ed1953

¹⁵² aliud] illud Ed1953

^marg.| {CLC9d9.6} CYRILLUS. − Dicet autem aliquis forsan qualiter ignoraverunt discipuli crucis Christi mysterium, cum per umbram legis in pluribus locis tangeretur? Sed, ut Paulus^facommemorat : « Usque ad hodiernum diem, quando legitur, Moyses velamen adiacet cordi eorum ». Expedit ergo accedentes ad Christum dicere¹⁵³ ^fb : « Detege oculos meos et contemplabor mirabilia de lege tua ».^BW ^fc

^fa 2Cor. 3, 15.

^fb Ps. 118, 18.

^fc <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^BW ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2023}

¹⁵³ dicere] om. Mt366

^marg.| {CLC9d9.7} THEOPHYLACTUS. − Vide etiam discipulorum reverentiam in hoc quod sequitur :

Et timebat interrogare eum de hoc verbo.

^marg.| Nam timor gradus est reverentie.^fd

^fd ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 45), PG 123, 825 B6-8. [CGC2015]

Numérotation du verset Lc. 9,
* distinctio 10

^marg.| {CLC9d10.1} CYRILLUS. − Insidiatur diabolus multimode diligentibus optimam vitam ; et si quidem per carnales illecebras obsidere valet alicuius mentem, affectus voluptatem exacuit si quis hos effugerit laqueos cupidinis, glorie suscitat passionem, que quidem passio vane glorie invasit quemdam apostolorum suorum
Unde dicitur :

Numérotation du verset Lc. 9,46

Intravit autem cogitatio in eos quis eorum esset maior.

^marg.| Hoc enim cogitare est cupientis ceteris superesse. Improbabile autem puto omnes discipulos hanc egritudinem incurrisse et ideo ne crimen aliquod contra aliquem discipulorum evangelista machinari videretur, exprimit indeterminate dicens quod intravit in eos cogitatio.^fe

^fe <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^marg.| {CLC9d10.2} THEOPHYLACTUS. − Videtur autem hanc passionem ex hoc ortam fuisse quod demoniacum curare non valuerunt, eis de hoc altercantibus ; uno dicente quod non propter meam impotentiam, sed alterius curari non valuit, ut ex hoc accensa contentio fuerit quis eorum maior esset.^ff

^ff ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 46), PG 123, 825 C8-14 [CGC2015]

^marg.| {CLC9d10.3} BEDA. − Vel quia viderant Petrum, Iacobum et Ioannem seorsum ductos in montem, et Petro claves regni celorum promissas fuisse, irati sunt, vel ipsos tres ceteris, vel petrum omnibus esse prelatum vel quia tributi solutione petrum ipsi domino parificatum viderant, ipsum pre ceteris arbitrabantur preferendum. Sed diligens lector hanc intra eos questionem etiam ante didrachma redditum inveniet fuisse versatam. Denique Mattheus^fghoc in Capharnaum memorat esse gestum. Dicit autem Marcus^fhEt venerunt Capharnaum. Qui cum in domo essent, interrogabat eos quid in via tractabatis at illi tacebant siquidem inter se in via disputaverant quis illorum esset maior.

^fg Mt. 18, 1.

^fh Mc. 9, 33-34.

^marg.| {CLC9d10.4} CYRILLUS. − Dominus autem, qui novit salvos facere, videns in mente discipulorum super hoc cogitationem exortam, velut quamdam amaritudinis radicem, priusquam augmentum susciperet, radicitus eam evellit cum enim inchoant passiones in nobis, facile devincuntur ; sed aucte difficile sunt mobiles.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 9,47

At Iesus videns cogitationes cordis eorum, apprehendit puerum et statuit illum penes se.

^marg.| Discat qui nudum hominem putat esse Iesum, se errasse ; quamvis enim verbum caro factum sit, mansit tamen Deus nam solius Dei est posse rimari corda et renes. Quod autem puerum assumpsit, et ponebat penes se, agebatur causa apostolorum utilitatis et nostre. Depascitur enim inanis glorie morbus ut plurimum eos, qui preeminent in hominibus aliis. Puer autem sinceram gerit mentem, immaculatum cor, et manet in simplicitate cogitationum non ambit honores, nec novit cuiusvis prerogative modum, nec refugit videri minus se habere, non multam gerit severitatem in mente et corde. Tales autem dominus amplexatur, et diligit, et prope se dignatur habere, quasi qui elegerunt que sua sunt sapere. Ait enim^fi : « Discite a me, quia mitis sum et humilis corde ».
Unde sequitur :

^fi Mt. 11, 29.

Numérotation du verset Lc. 9,48

Et ait : Quicumque susceperit puerum istum in nomine meo, me recipit.

^marg.| Quasi dicat : quando una et eadem est merces honorantibus sanctos, sive forsan minimus sit, sive preclarus honore et gloria, quia in eo Christus suscipitur ; quomodo non vanum est petere invicem fungi prerogativa?^fj

^fj <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^marg.| {CLC9d10.5} BEDA. {super Qui apprehendens}. − In hoc autem vel simpliciter pauperes Christi ab his qui velint esse maiores, pro eius docet honore suscipiendos ; vel malitia parvulos istos esse suadet ; unde cum diceret quicumque susceperit puerum istum, addit in nomine meo ; ut scilicet formam virtutis, quam natura duce puer observat, ipsi pro nomine Christi rationis industria sequantur. Sed quia et se in puero suscipi docet, et ipse puer natus est nobis, ne putaretur hoc esse solum quod videbatur, subiunxit et quicumque me recipit, recipit illum qui misit me talem se utique ac tantum credi volens, qualis et quantus est pater.

^marg.| {CLC9d10.6} AMBROSIUS. − Qui enim imitatorem Christi recipit, Christum recipit ; et qui imaginem Dei recipit, recipit Deum¹⁵⁴*. Sed quia imaginem Dei non poteramus videre, facta est nobis per incarnationem Verbi presens ut conciliaretur¹⁵⁵* nobis que supra nos est, divinitas.^BX ^fk

^fk ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 24, CCSL 14, p. 222.255-223.261 : «Et ideo ait : quicumque receperit puerum istum in nomine meo me recipit. Et qui me recipit recipit eum qui me misit . Qui enim imitatorem Christi recipit Christum recipit et qui imaginem Dei receperit, recipit Deum. Sed quia imaginem Dei non poteramus uidere, facta est ad nos per incarnationem uerbi praesentia, ut conciliaretur nobis quae supra nos est diuinitas». [FG2013]*

^BX ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁵⁴ recipit Deum] inv . Ed1953

¹⁵⁵ conciliaretur] reconciliaretur Ed1953

^marg.| {CLC9d10.7} CYRILLUS. − Adhuc autem magis insinuat premissi verbi intentionem, dicens :

Nam qui minor est inter vos omnes, hic maior est.

^marg.| Quod de modesto dicit, qui nihil de se sublime¹⁵⁶ putat propter honestatem.^BY ^fl

^fl <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^BY ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁵⁶ de se – sublime] inv . Li448

^marg.| {CLC9d10.8} THEOPHYLACTUS. − Quia ergo¹⁵⁷* dominus dixerat qui minor est inter vos omnes, hic maior est, timuit Ioannes ne forte malum aliquod fecerint, propria potestate quemdam hominem prohibentes ; nam prohibitio non minorem prohibentem ostendit, sed maius aliquid sapientem. Unde subditur :

¹⁵⁷ ergo] om. Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,49

Respondens autem Ioannes dixit : Preceptor, vidimus quemdam in nomine tuo eicientem demonia et prohibuimus eum.

^marg.| Non quidem invidentes, sed operationem miraculorum diiudicantes. Non enim cum eis miraculorum potestatem acceperat, neque eum dominus miserat sicut illos, neque Iesum in omnibus sequebatur.

Unde subdit :

Qui non sequitur te nobiscum.^fm

^fm ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 48), PG 123, 828 A10-B8. [CGC2015]

^marg.| {CLC9d10.9} AMBROSIUS. − Ioannes enim plurimum diligens et ideo redamatus plurimum, excludendum putat beneficio eum qui non utatur obsequio.^BZ ^fn

^fn ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 24, CCSL 14, p. 223.261-267 : «Quod autem propensius studio caritatis Iohannes plurimum diligens et ideo redamatus plurimum excludendum putat a beneficio eum qui non utatur obsequio, recte non reprehenditur, sed docetur ; non reprehenditur, quia amore faciebat, docetur, ut nouerit infirmorum esse firmorum que distantiam. Et ideo Dominus etsi fortiores remuneratur, tamen non excludit infirmos». [FG2013]*

^BZ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC9d10.10} CYRILLUS. − Sed oportebat magis pensare non hunc ipsum esse miraculorum auctorem, sed gratiam que est in eo qui in virtute Christi miracula perficit. Quid autem si non connumerentur apostolis qui Christi gratia coronantur multe sunt differentie Christi donorum ; sed quia tradidit salvator potestatem apostolis ut spiritus immundos eicerent, putaverunt nulli aliorum quam sibi solis licere concessam gerere dignitatem ; et ideo accedunt sciscitantes si liceat et aliis hoc agere.^fo

^fo <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^marg.| {CLC9d10.11} AMBROSIUS. − Non reprehenditur autem Ioannes, quia amore faciebat, sed docetur, ut noverit infirmorum esse firmorumque distantiam. Et ideo dominus etsi fortiores remunerat, tamen non excludit infirmos.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 9,50

Et ait ad illos Iesus :Nolite prohibere qui enim non est adversum vos, pro vobis est.

^marg.| Bene, Domine nam et Ioseph et Nicodemus, occulti discipuli propter metum, in tempore tamen suum tibi officium non negaverunt. Sed tamen, quia alibi dixisti : ‘Qui non est mecum, adversum me est, et qui mecum non colligit, dispergit’^fp, aperi nobis, ne videatur esse contrarium. Et puto, quia si quis mentium consideret scrutatorem, non debeat dubitare uniuscuiusque factum mente discerni.^fq

^fp Lc. 11, 23.

^fq ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 25-26, CCSL 14, p. 223.261-275 : «Quod autem propensius studio caritatis Iohannes plurimum diligens et ideo redamatus plurimum excludendum putat a beneficio eum qui non utatur obsequio, recte non reprehenditur, sed docetur ; non reprehenditur, quia amore faciebat, docetur, ut nouerit infirmorum esse firmorum que distantiam. Et ideo Dominus etsi fortiores remuneratur, tamen non excludit infirmos. Sinite eos et nolite prohibere ; qui enim non est adversum vos pro vobis est . Bene, Domine ; nam et Ioseph et Nicodemus occulti discipuli propter metum in tempore tamen suum tibi officium non nega runt. Sed tamen quia alibi dixisti : qui non est me cum aduersum me est qui me cum non colligit dispergit, aperi nobis, ne uideatur esse contrarium. Et puto quia si quis mentium consideret scrutatorem, dubitare non debeat uniuscuiusque factum mente discerni. Denique alii dicit : sequere me, alii : uulpes foueas habent. Ille cogitur, iste remouetur, ut scias quia deuotus admittitur, indeuotus excluditur». [FG2013]

^marg.| {CLC9d10.12} CHRYSOSTOMUS. − Illic enim cum dixit qui non est mecum, adversum me est, ostendit diabolum et iudeos sibi esse contrarios ; hic autem ostendit eum qui in nomine Christi demones eiciebat, in parte cum eis existere.^fr

^fr <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^marg.| {CLC9d10.13} CYRILLUS. − Quasi dicat : Pro vobis, qui Christum diligitis, sunt qui prosequi volunt que ad ipsius gloriam spectant, eiusdem gratia coronati.^CA ^fs

^fs <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^CA ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC9d10.14} THEOPHYLACTUS. − Mirare autem Christi virtutem, qualiter per indignos et non discipulos eius gratia operatur. Sicut¹⁵⁸ et per sacerdotes sanctificantur homines, quamvis sacerdotes sancti non fuerint.^CB ^ft

^ft ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 50), PG 123, 828, B15-C6. [CGC2015]

^CB ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁵⁸ Sicut] Sic Li448

^marg.| {CLC9d10.15} AMBROSIUS. − Cur autem hic eos qui possunt per manus impositionem immundis imperare spiritibus in nomine Iesu, neget¹⁵⁹* esse prohibendos secundum Mattheum dicit his : ‘non novi vos’^fu Sed advertere debemus, non esse sententiarum discordiam ; sed illud censeri, quod non solum officii in clericos, sed etiam virtutis opera requirantur ; tantumque esse Christi nomen, ut etiam parum sanctis opituletur ad presidium, etsi non opituletur ad gratiam. Unde nemo purgati hominis sibi gratiam vindicet, in quo eterni nominis virtus operata sit. Non enim merito suo diabolus sed odio sui vincitur.^CC ^fv

^fu Mt 7, 23.

^fv ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 29, CCSL 14, p. 224.310-225.322 : «Sed ne illud inprouide praeterisse uideamur, cur hic eos qui possunt per manus inpositionem inmundis imperare spiritibus in nomine Iesu neget esse prohibendos, secundum Matthaeum autem dicat his : non noui uos. Discedite a me omnes operarii iniquitatis, aduertere debemus non esse distantiam sensus sententiarum que discordiam, sed illud censeri eo quod non solum officia in clerico [clericos a (Milan, Ambros. C 127) C (Paris, BnF, Nal. 1438)], sed etiam uirtutis opera requirantur tantum que esse Christi nomen, ut etiam parum sanctis opituletur ad praesidium, etsi non opituletur ad gratiam. Unde nemo iactare se debet nec purgati hominis sibi gratiam uindicare, in quo aeterni nominis uirtus, non aliqua possibilitas humanae fragilitatis operata sit ; non enim merito tuo diabolus, sed odio sui uincitur». [FG2013]*

^CC ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁵⁹ neget] negat Ed1953

^marg.| {CLC9d10.16} BEDA. − Itaque in hereticis et malis catholicis non sacramenta communia in quibus nobiscum sunt et adversum nos non sunt, sed divisionem paci veritatique contrariam, qua¹⁶⁰ adversum nos sunt, et Dominum non sequuntur nobiscum, detestari et prohibere debemus. ^CD ^fw

^fw ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, lin. 1763 sqq. : «Itaque in hereticis et malis catholicis non sacramenta communia in quibus nobis cum sunt et aduersum nos non sunt sed diuisionem paci ueritati que contrariam qua aduersum nos sunt et dominum non sequuntur nobis cum detestari et prohibere debemus». [MM2020]

^CD ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁶⁰ qua] quia Li448

Numérotation du verset Lc. 9,
distinctio 11

^marg.| {CLC9d11.1} CYRILLUS. – [b] Cum immineret tempus quo decebat Dominum, peracta¹⁶¹ passione salubri, celum ascendere, decrevit ascendere Hierosolymam.
[a] Unde dicitur :

¹⁶¹ peracta] paracta Ed1470

Numérotation du verset Lc. 9,51

Factum est autem, dum complerentur dies assumptionis eius, et ipse faciem suam firmavit ut iret in Hierusalem. ^CE ^fx

^fx ¶Fons^G :<revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 51 (Krikones § 1530 : Cyrillus), Roma, Angelica, gr. 100, f. 166v2-9 : «[a] Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ συμπληροῦσθαι τὰς ἡμέρας τῆς ἀναλήμψεως αὐτοῦ καὶ αὐτὸς τὸ πρόσωπον ἐστήρισεν τοῦ πορεύεσθαι εἰς Ἰερουσαλήμ. Κυρίλλου. [b] Τουτέστιν ένστάντος τοῦ καιροῦ καθ΄ὃν ἔδει λοιπὸν τὸ σωτήριον ὑπομείναντα πάθος άναβῆναι μὲν εἰς τὸν οὐρανόν, συνεδρεῦσαι δὲ τῷ θεῷ καὶ πατρί, ἔκρινεν ἀνελθεῖν εἰς Ἱεροσόλυμα τοῦτο γὰρ οἶμαι δηλοῦν τὸ ἐστήρισε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ».
<cuius fons> Cyrilllus Alexandrinus , Homilia 56 (Lc. 9, 51-54), in : Fragmenta in Lc. ex catenis (Lc. 9, 51), ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 101, n° 92.1-5 ; ed. J. Sickenberger , Fragmenta der Homilien des Cyrill von Alexandrien zum Lukasevangelium (TU 34, 1), Leipzig, 1909, p. 91 . <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020] [MM2023]

^CE ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1470 Ed1953 {MM2020} {MM202}

^marg.| { CLC9d11.2} TITUS. − [b] Quia ibi oportebat verum agnum offerri, ubi figuralis agnus immolabatur. [a] Dicit autem firmavit faciem suam, id est non huc¹⁶² et illuc ibat, nec perambulabat vicos et municipia sed iter tenebat versus Hierusalem.^CF ^fy

^fy ¶Fons^G :<revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 51 (Krikones § 1531: Titus), Roma, Angelica, gr. 100, f. 166v10-13 : «Τίτου. [a] Τουτέστιν οὐκέτι ὧδε κἀκεῖ ἀπήρχετο, οὐδὲ περιώδευε κώμας καὶ πόλεις, ἀλλὰ τὴν εἰς Ἱερουσαλὴμ ἀπῄει ὁδόν. [b] Ἐν γὰρ τῇ μητροπόλει ἐχρῆν τὸν ἀμνὸν προσαχθῆναι, ὅπου καὶ τὸ πρόβατον ἐθύετο. Ὅρᾷς ὡς ἑκουσίως ἑαυτὸν παραδίδωσι καὶ οὐκ ἄγεται βίᾳ».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 9,51) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 185 . [VS2022] [MM2023].
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]
¶Nota : Dans le corpus thomasien, municipium n’est employé pour désigner la ville au sens d’habitat urbain que pour traduire πόλις (CLC9d11.2.Titus ; CLC13d5.2.Theophylactus). Thomas lui-même ne l’adopte jamais. Dans son vocabulaire propre, il utilise 2 fois municipium et toujours au sens institutionnel et juridique 1° de fonction municipale ( Thomae de Aquino, In IV Sent., d. 36 q. 1 a. 4 co. : « In his quae pertinent ad dignitatem […] sequitur patrem, sicut in honoribus et municipiis et hereditate et aliis ») ; 2° de communauté civique ( Thomas de Aquino, Sententia libri Politicorum, 2.5.179 (Bekker 1264), Leon. 48 : « Habitationem municipii ») ; il cite aussi Augustin qui donne au terme le sens d’une entité extérieure à la cité (« extra civitatem ») (CMC16d2.12) . Dans le commentaire de la Politique, postérieur à la Catena, la cité territoriale est appelée civitas ou civitas municipum ( Thomas de Aquino, Sententia libri Politicorum, 2.5.183, Leon. 48). Guillaume de Moerbeke y recourre toutefois habituellement dans sa traduction de la Politique (Bekker 1264a et b ; 1319, 1321-1322, 1327). Ni Alexandre de Halès, Albert le Grand, Bonaventure ne l’utilisent jamais. Il est donc probable que l’acception retenue dans la Catena soit plutôt attribuable au traducteur qu’à Thomas. Municipium est inconnu des actes de la pratique de l’Italie méridionale ; il ne désigne pas non plus les communes italiennes, inconnues de l’Italie méridionale où la ville est appelée kastron / castrum, distinguée de l’habitat rural (chôrion). Le mot est demeuré d’un usage plus fréquent dans les chroniques, le droit et les sources d’origine transalpine et germanique. Selon une définition de Bède intégrée au patrimoine commun par la Glossa ordinaria (Act. 22, 3 et source citée) municipium désigne le «territoire » de la cité. En Italie du Nord, au milieu du 11^e siècle, Papias le définit par métonymie, comme une ville de petite taille régie par l’institution communale ; Papias Vocabulista, Elementarium, ed. 1496 : «Municipium est civitacula […] ».
Il semblerait qu’en Italie du Sud, à la fin de l’époque normande, la taxinomie ‘romaine’, se soit surimposée aux structures urbaines italo-byzantine de l’époque antérieure sous l’influence des Souabes et des usages septentrionaux où municipium semble d’un usage commun. La Chronique du Mont-Cassin version A § 51 (12e s.) utilise municipium comme équivalent de castrum à propos des villes épiscopales de Capitanate Le Liber Augustalis, promulgué par Frédéric II en 1231 pour le Royaume de Sicile, atteste l’utilisation de municipium au sens d’espace urbain intermédiaire doté de notaires et d’une administration municipale qui les distingue des villages: « Ex parvis autem civitatibus, locis et municipiis […] » ( MGH Const. 2 Suppl. p. 229 ). La traduction de πόλις par municipium semble donc moins attribuable à Thomas qu’à son traducteur. Elle trahit peut-être les représentations mentales italo-byzantines et la familiarité du traducteur avec le langage administratif de son époque ; elle ne relève certainement pas des habitudes lexicales des théologiens contemporains. Voir aussi J .-M. Martin , « L'empreinte de Byzance dans l'Italie normande. Occupation du sol et institutions », Annales. Histoire, Sciences Sociales 2005/4 (60), p. 733-765 , ici §17 . [MM2023]

^CF ¶Codd. : Bar484 Ka12 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2023}

¹⁶² huc] adhuc Li448* (exp.)

^marg.| {CLC9d11.3} BEDA. − Cessent ergo pagani quasi hominem irridere¹⁶³* crucifixum, quem et tempus sue crucifixionis constat quasi Deum previdisse, et quasi sponte crucifigendus locum quo crucifigendus erat firmata facie, id est obstinata atque imperterrita mente, petisse.^CG ^fz

^fz ¶Fons : <revera> Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, lin. 1772 sqq. : «Cessent ergo pagani quasi hominem irridere crucifixum. Et tempus suae crucifixionis constat quasi deum praeuidisse et quasi sponte crucifigendum locum quo crucifigendus erat firmata facie, id est obstinata atque imperterrita mente, petisse». [MM2020]

^CG ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁶³ irridere] ridere Ed1953

^marg.| {CLC9d11.4} CYRILLUS. − Misit autem nuntios paraturos ei et comitibus eius¹⁶⁴ hospitium. Qui cum venissent¹⁶⁵* ad terram Samaritanorum, non fuerunt admissi.^CH ^ga
Unde sequitur :

^ga <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^CH ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁶⁴ eius] suis Li448

¹⁶⁵ venissent] ivissent Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,52

Et misit nuntios suos¹⁶⁶* ante conspectum suum ; et euntes intraverunt in civitatem Samaritanorum ut pararent illi.

¹⁶⁶ suos] om. Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,53

Et non receperunt eum¹⁶⁷*.

¹⁶⁷ eum] illum Li448@ Ed1953

^marg.| {CLC9d11.5} AMBROSIUS. − [a] Disce quia recipi noluit ab his quos sciebat non simplici mente conversos ; nam si voluisset, ex indevotis devotos¹⁶⁸ fecisset ; [c] sed Deus quos dignatur vocat, et quem vult religiosum facit. [b] Cur autem non receperint eum¹⁶⁹*, evangelista memorat dicens :

¹⁶⁸ devotos] votos Li448²

¹⁶⁹ receperint eum] receperint Ed1953

Quia facies eius erat euntis in Hierusalem.^CI ^gb

^gb ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 27, CCSL 14, p. 223.282-224.289 : «Denique Samaritani citius crediderunt, a quibus hoc loco ignis arcetur. Simul [a] disce quia recipi noluit ab his quos sciebat non simplici mente conuersos ; nam si uoluisset, ex indeuotis deuotos fecisset. [b] Cur autem non receperint eum, evangelista ipse memorauit dicens : quia facies eius erat euntis in Hierusalem. Discipuli autem recipi intra Samariam gestiebant, [c] sed Deus quos dignatur uocat et quem uult religiosum facit». [FG2013]

^CI ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC9d11.6} THEOPHYLACTUS. − Sed si intelligamus quod propter hoc illum non receperunt quia ire Hierusalem determinaverat, inveniuntur hi excusati qui non receperunt eum. Sed dicendum est quod in hoc quod dicit evangelista et non receperunt illum, intelligitur ¹⁷⁰* quod neque in Samariam venit. Deinde quasi aliquo interrogante quare non receperunt ipsum, neque eos adivit, solvens hoc¹⁷¹* dicit non quia impotens esset sed quod¹⁷² illuc ire nolebat sed magis Hierosolymam.^CJ ^gc

^gc ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 53), PG 123, 829B13-C9 : « Ἆρα τοῦτο λέγει, ὅτι οὐκ ἐδέξαντο αὐτὸν, διότι ἀφώρισεν αὐτὸς ἀπελθεῖν εἰς Ἱερουσαλήμ ; Καὶ λοιπὸν ἐὰν οὕτω νοήσωμεν, ὅτι διὰ τοῦτο αὐτὸν οὐκ ἐδέξαντο, διότι αὐτὸς ἀφώρισεν ἀπελθεῖν εἰς ἱερουσαλὴμ, εὑρίσκονται ἐκεῖνοι ἀναίτιοι, οἱ μὴ δεξάμενοι ; Ἔστιν οὖν εἰπεῖν ὅτι τοῦτο λέγει ὁ εὐαγγελιστὴς, ὅτι οὐκ ἐδέξαντο αὐτὸν, οὐδὲ εἰσῆλθεν εἰς Σαμάρειαν. Εἶτα ὥσπερ τινὸς ἐρωτήσαντος, καὶ διατί οὐχ ὑπεδέξαντο αὐτὸν καὶ ἄκοντες, οὐδὲ εἰσῆλθεν, ἆρα διότι ἀδύνατος ἦν, ἢ οὐκ ἴσχυε κἂν ἐκεῖνοι μὴ ἐβούλοντο, εἰσελθεῖν ; Λύων τοῦτο, φησίν· οὐχὶ διὰ τὸ ἀδύνατος εἶναι, ἀλλὰ διότι οὐκ ἐβούλετο ἐκεῖ εἰσελθεῖν, ἀλλὰ ἀπελθεῖν εἰς Ἱεροσόλυμα, ἐπεὶ εἰ μὴ τοῦτο ἦν, καὶ μὴ βουλομένων ἐκείνων εἰσῆλθεν ἂν εἰς τὴν κώμην ». [CGC2015]* [ VS2022]* [MM2024]

^CJ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

¹⁷⁰ intelligitur] + illud Ed1953

¹⁷¹ hoc Li448 ] om. Ed1953

¹⁷² quod ] quia Li448

^marg.| {CLC9d11.7} BEDA. − Vel Hierusalem ire conspiciunt Samarite¹⁷³*, Dominum non recipiunt. Non enim coutuntur Iudei Samaritanis¹⁷⁴* ut Ioannes^gdostendit.^CK ^ge

^gd Io. 4, 9.

^ge ¶Fons : <revera> Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, lin. 1778 sqq. : «Quia hierusalem ire conspiciunt samaritae dominum non recipiunt. Non enim coutuntur iudaei samaritanis ut euangelista iohannes ostendit». [MM2020]

^CK ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁷³ conspiciunt Samarite] conspicientes Samaritani Ed1953

¹⁷⁴ Samaritanis] Samaritani Ed1953

^marg.| {CLC9d11.8} CYRILLUS. − Sed cum Dominus, quia omnia noverat, sciret quod eius nuntii non essent a Samaritanis recipiendi, ideo tamen precepit eis quod precederent, quia mos erat ei omnia satagere erga profectum discipulorum. Ascendebat quidem Hierosolymam propinquante tempore passionis. Ut igitur quando pati eum viderent, non scandalizarentur, considerantes quod oportet patientes esse cum contumelias inferunt aliqui, premisit quasi quoddam preludium Samaritanorum repulsam. Profuit autem eis et aliter. Futuri enim erant doctores orbis terrarum, civitates et villas percurrentes ad predicandum evangelicam doctrinam ; quibus aliquando occurrerent aliqui minime recipientes sacram predicationem, quasi non concedentes secum commorari Iesum. Docuit igitur eos quod divinam annuntiantes doctrinam pleni esse debebant patientia et mansuetudine ; non autem hostiles et iracundi, et in peccantes in eos atrociter insurgentes sed adhuc non erant tales ; immo zelo fervido concitati, volebant ignem de celo super eos deducere.^gf
Sequitur :

^gf <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

Numérotation du verset Lc. 9,54

Cum vidissent autem discipuli eius Iacobus et Ioannes, dixerunt : Domine, vis dicimus ut ignis descendat de celo, et consumat illos?

^marg.| {CLC9d11.9} AMBROSIUS. − Sciebant enim, et Phinees reputatum ad iustitiam quia sacrilegos interemerat, et ad preces Elie ignem descendisse de celo, ut prophete vindicaretur iniuria.^CL ^gg

^gg ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 27, CCSL 14, p. 224.289-292 : «Cur autem non receperint eum, evangelista ipse memorauit dicens : quia facies eius erat euntis in Hierusalem . Discipuli autem recipi intra Samariam gestiebant, sed Deus quos dignatur uocat et quem uult religiosum facit. Nec discipuli peccant qui legem sequuntur ; sciebant enim et Phinees reputatum ad iustitiam quia sacrilegos interemerat, et ad preces Heliae ignem descendisse de caelo, ut prophetae uindicaretur iniuria. Sed uindicetur qui timet, uindictam non quaerit qui non timet. Simul ostenditur nobis in apostolis fuisse merita prophetarum, quando eandem sibi potestatem, quam propheta magnus emeruit, inpetrandi iure praesumunt. Et bene praesumunt quia ad sermonem suum ignis de caelo descenderit, quoniam sunt filii tonitrui». [FG2013]*

^CL ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC9d11.10} BEDA. − Sancti enim viri qui¹⁷⁵* optime scirent mortem istam, que animam dissolvit a corpore, non esse formidandam ; secundum eorum tamen animum qui illam timerent, nonnulla peccata morte punierunt, quo et viventibus utilis metus incuteretur, et illis¹⁷⁶ qui morte puniebantur, non ipsa mors noceret, sed peccatum quod augeri posset si viverent.^CM

^CM ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2023}

¹⁷⁵ qui] quod Ed1953

¹⁷⁶ illis] illos Mt366

^marg.| {CLC9d11.11} AMBROSIUS. − Sed vindicetur qui timet vindictam non querit qui non timet. Similiter ostenditur nobis in apostolis fuisse merita prophetarum, quando eamdem sibi potestatem quam propheta meruit, impetrandi iure presumunt. Et bene presumunt quod ad sermonem suum ignis de celo descenderet, quoniam filii sunt tonitrui.^CN ^gh

^gh ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 27, CCSL 14, p. 224.292-297 : «Nec discipuli peccant qui legem sequuntur ; sciebant enim et Phinees reputatum ad iustitiam quia sacrilegos interemerat, et ad preces Heliae ignem descendisse de caelo, ut prophetae uindicaretur iniuria. Sed uindicetur qui timet, uindictam non quaerit qui non timet. Simul ostenditur nobis in apostolis fuisse merita prophetarum, quando eandem sibi potestatem, quam propheta magnus emeruit, inpetrandi iure praesumunt. Et bene praesumunt quia ad sermonem suum ignis de caelo descenderit, quoniam sunt filii tonitrui». [FG2013]

^CN ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2023}

^marg.| {CLC9d11.12} TITUS. – [1] Censetur autem ab eis multo iustius esse Samaritanos perire Dominum non admittentes, quam quinquaginta servum excludere temptantes ^gi.
[2] Dominus autem in eos non commovetur ut ostenderet quia non habet ultionis studium perfecta virtus, nec ulla sit iracundia ubi plenitudo est caritatis, nec¹⁷⁷* excludenda est infirmitas, sed iuvanda, procul a religiosis indignatio, procul a magnanimis cupiditas ultionis.^CO ^gj
Unde sequitur :

^gi Cf. 4Rg. 1, praesertim vv. 9, 11-14.

^gj [1]¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9,54 sqq. (Krikones § 1535: Titus), Roma, Angelica, gr. 100, f. 167v21 -22 : «Τίτου. Παρίσταται γὰρ αὐτοῖς δικαιότατον ὂν πολὺ τοὺς Σαμαρείτας ἀπολέσθαι ἢ τοὺς δὶς πεντήκοντα παρὰ τοῦ Θεσβίτου προφήτου· εἴπερ αἱ μὲν τότε πεντηκοντάδες τῶν ἀπεσταλμένων τὸν δοῦλον ἀπάξουσαι παρῆσαν, νῦν δὲ Σαμαρεῖται τὸν Κύριον οὐ δέχονται. – Ἀλλ´ ὁ Κύριος ἀπαράβλητον ἔχων πρὸς ἡμᾶς τὴν ἡμερότητα καὶ φιλανθρωπίαν ἐπιτιμᾷ, ὅτι ὁρῶντες αὐτὸν οὐκ ἐξουσίᾳ πρὸς τιμωρίαν χρώμενον, ἀλλ´ ὑποχωρήσει καὶ ἡσυχίᾳ πολλῇ αὐτοὶ πῦρ ἐπάγειν ἐξ οὐρανοῦ πειρῶνται».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 9, 54 sqq.) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 185.1-5. [MM2020] [VS2022] [MM2023]
[2]¶Fons : <revera> Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 28, CCSL 14, p. 224.298-303 : «simul ostenditur nobis in apostolis fuisse merita prophetarum, quando eandem sibi potestatem, quam propheta magnus emeruit, inpetrandi iure praesumunt. et bene praesumunt quia ad sermonem suum ignis de caelo descenderit, quoniam sunt filii tonitrui. dominus autem mire omnia. nec illum temere se offerentem recipit nec in hos indeuote dominum refutantes proprium conmouetur, ut ostenderet quia non habet ultionis studium perfecta uirtus nec ulla sit iracundia, ubi plenitudo est caritatis nec excludenda infirmitas, sed iuuanda. procul a religiosis indignatio, procul a magnanimis cupiditas ultionis, procul etiam a prudentibus inconsiderata coniunctio et incauta simplicitas. vnde et isti dicitur: uulpes foueas habent nec obsequium eius admittitur cuius non probatur officium ».
<Non hab.> Titus Bostrensis ; Theophylactus in loc. cit. ; Vat. gr. 1611 mutil.
¶Nota: Une erreur qui remonte à la documentation thomasienne ou à l’un des antigraphes de la tradition du texte a conduit à placer une citation littérale d’Ambroise de Milan sous l’autorité de Titus de Bostra. [MM2023]

^CO ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2023}

¹⁷⁷ Nec] nam praem. Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,55

Et conversus increpavit illos et dixit : Nescitis cuius spiritus estis.

^marg.| {CLC9d11.13} BEDA. − Reprehendit in eis dominus non exemplum prophete sancti, sed ignorantiam vindicandi, que adhuc erat in rudibus, animadvertens eos non amore correptionem, sed odio desiderare vindictam. Itaque posteaquam eos docuit quid esset diligere proximum tamquam seipsum, infuso etiam spiritu sancto non defuerunt tales vindicte, quamvis multo rarius quam in Veteri Testamento quia, sicut sequitur :

Numérotation du verset Lc. 9,56

Filius hominis non venit animas perdere, sed salvare.

^marg.| Quasi dicat et vos ergo, qui eius spiritu signati estis, etiam acta eius imitamini, nunc pie consulentes, sed in futuro iuste iudicantes.

^marg.| {CLC9d11.14} AMBROSIUS. − Non enim semper in eos qui peccaverint¹⁷⁸* est vindicandum quia nonnumquam amplius prodest clementia, tibi ad patientiam, lapso ad correptionem. Denique Samaritani citius crediderunt, a quibus hoc loco ignis arcetur.^CP ^gk

^gk ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 27, CCSL 14, p. 223.279-283 : «Quod uero discipulos increpauit quia ignem supra eos descendere gestiebant qui non receperant Christum, ostenditur nobis non semper in eos qui peccauerint uindicandum, quia nonnumquam amplius prodest clementia tibi ad patientiam, lapso ad correctionem. Denique Samaritani citius crediderunt, a quibus hoc loco ignis arcetur». [FG2013]*

^CP ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2023}

¹⁷⁸ peccaverint] scrips., peccaver’nt Li448 Mt366, peccaverunt Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,
distinctio 12

^marg.| {CLC9d12.1} CYRILLUS. − Etsi munificus sit omnium Dominus, non simpliciter et improvide singulis dat superna et divina dona, sed illis qui digni sunt recipere, qui scilicet animam suam alienant a maculis pravitatum. Et hoc nos docet evangelicorum verborum virtus, cum dicitur :

Numérotation du verset Lc. 9,57

Factum est autem ambulantibus illis in via, dixit quidam ad illum : Sequar te quocumque ieris.

^marg.| Primo quidem plurima continetur in accessu inertia. Consequenter ostenditur quod plenus sit¹⁷⁹* impudentia nimia. Neque enim simpliciter Christum sequi petebat, sicut alii plures de populo ; sed magis insiliebat ad apostolicas dignitates, cum Paulus dicat^gl : « Non assumat quisquam sibi honorem, sed a Deo vocatus ».^CQ ^gm

^gl Hbr. 5, 4.

^gm <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^CQ ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2023} {MM2024}

¹⁷⁹ sit] om. Ed1953

^marg.| {CLC9d12.2} ATHANASIUS. − Ausus etiam fuit equiparare¹⁸⁰* se incomprehensibili salvatoris potestati, dicens : Sequar te quocumque ieris eo quod sequi salvatorem simplicius¹⁸¹* ad eius audiendam doctrinam possibile est humane nature pro pietate¹⁸²* qua fungitur erga homines. Non est autem possibile secum concurrere ubilibet existenti. Ipse namque incomprehensibilis est et non circumscribitur loco. ^CR ^gn

^gn ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 57 (Krikones § 1541: Athanasius), Roma, Angelica, gr. 100, f. 170r8-18 ( Vat. gr. 1611 def. ) ed. Montfaucon, Athanasius Alexandrinus, Scholia in Lc. [CPG 2141.9] = PG 27, 1401.A14-B12 (iuxta Paris, BnF, gr. 208 , f. 315v : «Ἀθανασίου. [...] Αμέλει ἐκ τῆς τόλμης τὸ γνώρισμα τῆς προπετείας καὶ ἀπαιδευσίας ἔξεστιν αὐτοῦ καταμαθεῖν. Εἰ γὰρ ἡπίστατο τοῦ Λόγου τὴν δύοναμιν οὐκ ἂν ὅλως φαντασίαν εἰλήφει πνευματικοῦ Λόγου οὐκ ἂν ἄνθρωπος ὢν ἐξισοῦν ἑαυτὸν ἐτόλμα τῇ τοῦ Σωτῆρος ἀκαταλήπτῳ δυνάμει λέγων : Ακουλουθήσω σοι ὅπου ἐὰν ἀπέρχῃ Ακολουθεῖν μὲν γὰρ ἁπλούστερον τῷ Σωτῆρι πρὸς τὸ τῆς διδασκαλίας αὐτοῦ ἀκούειν δυνατὸν τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει καὶ τοῦτο κατὰ τὴν αὐτοῦ φιλανθρωπίαν συνεκτείνεσθαι δὲ καὶ συντρέχειν αὐτῷ πανταχοῦ τοῦτο καὶ ἀδύνατον καὶ τολμηρὸν τῷ ἐπαγγελλομένῳ. Οὔτε γὰρ ἀναπαυομένῳ αὐτῷ παρὰ τῷ Πατρὶ συνεῖναι δυνάμεθα πῶς γὰρ ἄλλης φύσεως τυγχάνοντες οὔτε πανταχοῦ αὐτῷ ὄντι συνδραμεῖν οἷόν τε. Ὁ μὲν γὰρ ἀχώρητος οἱ δὲ χωρητοί καὶ ὁ μὲν ἐν τῷ παντὶ καὶ ἔξω τοῦ παντός ἐστιν οἱ δὲ ἐν τῷ παντί μεμετρημένην ἔχομεν τὴν σύστασιν, καὶ ὁ μὲν Κύριος ἀκινήτως καὶ ἀμεταβάτως κινεῖ τὰ πανταχοῦ καὶ τὰ ὅλα διοικεῖ ἄνθρωποι δὲ μεταβαίνοντες ἀφ οὗ κινούμεθα λειπόμεθα τῇ ἀπολείψει τοῦ τόπου πρὸς τὴν ἀμετάβα τον πανταχοῦ τῆς θεότητος αὐτοῦ παρουσίαν. [...] » ; sequentia CLC9d12.8.
<Non hab.> Mai, Nova Patrum bibliotheca, t. 2.2, Roma, 1844, p. 567-582 . [MM2024]

^CR ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

¹⁸⁰ equiparare] comparare Ed1953

¹⁸¹ simplicius] simpliciter Ed1953

¹⁸² pro pietate] proprietate Ed1953

^marg.| {CLC9d12.3} CYRILLUS. − Alio quoque modo non immerito recusabilem facit eum. Decebat enim ipsum"crucem suam accipere"^go ad sequendum Dominum et abrenuntiare presentis vite affectibus. Et hoc Dominus in eo reprehendit, non vituperans sed corrigens.
Sequitur :

^go Cf. Mt. 16, 24 ; Mc. 8, 34 ; Lc. 9, 23.

Numérotation du verset Lc. 9,58

Et ait illi¹⁸³* Iesus : Vulpes foveas habent¹⁸⁴ et volucres celi nidos, Filius autem hominis non habet ubi caput suum reclinet. ^CS ^gp

^gp ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 57-58 (Krikones §1537: Cyrillus) : Roma, Angelica, gr. 100, f. 169r.5-11 ( Vat. gr. 1611 def. ) = ed. J. Sickenberger , Fragmenta der Homilien des Cyrill von Alexandrien zum Lukasevangelium (TU 34, 1), Leipzig, 1909, p. 95.6-13 : «Κυρίλλου. [...] Καὶ καθ´ ἕτερον δὲ τρόπον δικαίως αὐτὸν ἀπόπεμτον ἐποιήσατο· ἐχρῆν γὰρ αὐτὸν λαβεῖν “τὸν ἑαυτοῦ σταυρόν”, τουτέστιν ἀποθανεῖν τῷ κόσμῳ ἤγουν ἀποτάξασθαι τοῖς ματαίοις τοῦ παρόντος βίου περισπασμοῖς. “Ἡ γὰρ φιλία τοῦ κόσμου ἔχθρα τοῦ Θεοῦ ἐστιν”. Τοιοῦτον ὄντα τὸν ἄνθρωπον ἐλέγχει πλαγίως οὐκ ὀνειδίζων μᾶλλον, ἀλλ´ ἐπανορθῶν, ἵνα ἑαυτοῦ γένηται βελτίων. διὰ τοῦτό φησιν ·: Αἱ ἀλώπεκες φωλεοὺς ἔχουσι, καὶ τὰ ἑξῆς ».
<cuius fons> Cyrilllus Alexandrinus , Homilia 57, in : Fragmenta in Lc. ex catenis (Lc. 9, 57-58), ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 103, n° 96.20-24. 91 .
<potius quam> Cyrillus Alexandrinus , Scholia in Lucam ex catenis, PG 72, 661B5-10 (BAV, Pal. gr. 20, f. 98v): « Δικαίως αὐτὸν ἀπεπέμψατο· ἐχρῆν γὰρ αὐτὸν λαβεῖν τὸν ἑαυτοῦ σταυρὸν, ἤγουν ἀποτάξασθαι τοῖς ματαίοις τοῦ βίου τούτου περισπασμοῖς. “Ἡ γὰρ φιλία τοῦ κόσμου ἔχθρα τοῦ Θεοῦ ἐστι”. Τοιοῦτον ὄντα τὸν ἄνθρωπον ἐλέγχει πλαγίως, οὐκ ὀνειδίζων μᾶλλον, ἀλλ´ ἐπανορθῶν ». [VS2023]* [MM2024]
¶Nota : περισπασμός, ‑οῦ, ὁ désigne toute espèce d’agitation périphérique ; affectus doit donc être compris ici au sens négatif de trouble. [MM2020] [MM2024]

^CS ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

¹⁸³ illi Mt366] om. Ed1953

¹⁸⁴ foveas habent] inv. Bar484 Mt366

^marg.| {CLC9d12.4} THEOPHYLACTUS. − Quia enim viderat Dominum multum populum adducentem, putavit quod ab eis haberet pretium, et quod si ipse Dominum sequeretur, posset pecuniam congregare. ^CT ^gq

^gq ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 9, 58), PG 123, 830D13-832A4. [CGC2015]

^CT ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC9d12.5} BEDA. − Unde dicitur ei : Quid me propter divitias et seculi lucra¹⁸⁵* cupis sequi, cum tante sim paupertatis ut nec hospitiolum quidem habeam, et non meo utar tecto?^CU

^CU ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

¹⁸⁵ secula lucri ] lucra huius seculi Ed1953

^marg.| {CLC9d12.6} CHRYSOSTOMUS. − Aspice qualiter paupertatem quam Dominus docuerat, per opera demonstrat. Non erat ei mensa, non candelabrum, non domus, nec quicquam aliud¹⁸⁶ talium.^gr ^CV

^gr <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^CV ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

¹⁸⁶ aliud] aliū

^marg.| {CLC9d12.7} CYRILLUS. − Mystica autem significatione¹⁸⁷ vulpes et volatilia celi malignas et astutas potestates demonum vocat quasi dicat : Quando vulpes et volatilia mansionem in te¹⁸⁸* habent, qualiter Christus in te requiescet? Quid commune est luci et tenebris?^gs ^CW

^gs <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^CW ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

¹⁸⁷ significatione] significatõ Li448

¹⁸⁸ mansionem – in te] inv. Ed1953

^marg.| {CLC9d12.8} ATHANASIUS. − Vel in hoc Dominus magnitudinem sui muneris docet ; quasi dicat : Omnia generabilia loco¹⁸⁹* circumscribi possunt. Verbum vero Dei incomprehensibilis potestatis est. Et ideo ne dicas Sequar te quocumque ieris. Ceterum si velis discipulus fieri, abdices irrationabilia eo quod impossibile est¹⁹⁰ eum qui moratur in irrationabilitate Verbi¹⁹¹ discipulum fieri.^gt ^CX

^gt ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 57 (Krikones § 1541: Athanasius), Roma, Angelica, gr. 100, f. 170r28-170v5 (Vat. gr. 1611 def.) ; ed. Montfaucon, Athanasius Alexandrinus, Scholia in Lc. [CPG 2141.9] = PG 27, 1401C3-11 (iuxta Paris, BnF, gr. 208 , f. 315v ) : «Ἀθανασίου. [... ut supra CLC9d12.2] Αλλ ὁ Κύριος κατ’ ἀμφότερα τοῦτον διορθοῦται καὶ τὸ μὲν ἀνέτοιμον τῆς προθέσεως διελέγχει τὴν δὲ τῆς θεότητος αὐτοῦ μεγαλειότητα παιδεύει λέγων· Αἱ ἀλώπεκες φωλεοὺς ἔχουσι καὶ τὰ ἑξῆς Ἴσον δὲ τούτῳ εἰπεῖν ἐστι τὰ μὲν γενητὰ πάντα χωρητὰ τυγχάνει καὶ τόποις διίσταται, ὁ δὲ Λόγος ὁ τοῦ Θεοῦ ἀχώρητον ἔχει τὴν δύναμιν· ὥστε τοῦ μὲν λέγειν ὅτι Ὅπου ἐὰν ἀπέρχῃ ἀκολουθήσω σοι παῦσαι· εἰ δε μαθητεύεσθαι θέλεις ἀπόστα τῶν ἀλόγων οἰκειώθητι δὲ τῷ λόγῳ· ἀδύνατον γὰρ τὸν ἀλογία συνόντα Λόγου γενέσθαι μαθητήν».
<Non hab.> Mai, Nova Patrum bibliotheca, t. 2.2, Roma, 1844, p. 567-582 . [MM2020] [MM2024]

^CX ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

¹⁸⁹ loco Bar484] om. Ed1953

¹⁹⁰ est] om. Li448

¹⁹¹ verbi] verbū Bar484

^marg.| {CLC9d12.9} AMBROSIUS. − [d] Vel vulpes hereticis comparat. [c] Fallax quippe animal et insidiis semper intentum, rapinam fraudis exercet nihil tutum, nihil otiosum, nihil patitur esse securum, eo quod intra ipsa hospitia hominum predam requirit. [e] Ita sunt heretici, qui domum sibi parare non norunt, sed circumscriptionibus suis alios decipere conantur. Hoc animal neque mansuescit umquam ; unde Apostolus ait : ‘Hereticum hominem post unam correctionem devita’^gu [f] Volucres vero celi frequenter ad nequitie spiritualis similitudinem derivantur ; et veluti nidos quosdam struunt in pectoribus improborum et ideo dominante versutia in affectibus singulorum, nulla potest divinitatis esse possessio ; ubi autem mentem probaverit innoxiam, supra ipsum quodammodo vim sue maiestatis reclinat, quia profusiore quadam gratia honorum pectoribus inseritur. [a] Sic igitur non videtur convenire rationi ut simplicem fidelemque ipsum arbitremur qui Domini dignatione respuitur, cum indefessi famulatus obsequium spopondisset. Sed Dominus non obsequiorum speciem, sed puritatem querit affectus. [b] Nec obsequium eius admittitur cuius non probatur officium circumspectum etenim fidei debet esse hospitium ne dum infidelibus nostre domus interna reseramus, in alienam perfidiam improvida credulitate labamur. [g] Itaque ut advertas Deum non cultus aspernantem esse, sed fraudis ; qui repudiavit fraudulentum, elegit innocentem.
Sequitur enim :

^gu Tit. 3, 10.

Numérotation du verset Lc. 9,59

Ait autem ad alterum : Sequere me.

^marg.| Sed hoc dicit ei cuius patrem iam sciebat mortuum.
Unde sequitur :

Ille autem dixit Domine, permitte mihi primum ire et sepelire patrem meum.^gv

^gv ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 22, CCSL 14, p. 222.241-247 : « Vulpes foveas habent et volucres caeli nidos, ubi requiescant ; nam filius hominis non habet ubi caput suum reclinet . Non uidetur conuenire rationi, ut simplicem fidelem que istum arbitremur qui Domini dignatione respuitur, cum indefessi famulatus obsequium spopondisset, sed Dominus non obsequiorum speciem, sed puritatem quaerit adfectus. Denique supra ait : quicumque receperit puerum istum in nomine meo». [b] Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 28, CCSL 14, p. 224.305-309 : «Unde et isti dicitur : uulpes foueas habent nec obsequium eius admittitur cuius non probatur officium. Circumspectum etenim fidei esse debet hospitium, ne dum infidelibus nostrae domus interna reseramus, in alienae perfidiae casses inprouida credulitate labamur». [c] Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 30-33, CCSL 14, p. 225.322-266.362 : «Quod potest homo, sinceram exhibeat fidem et obseruantiam mandatorum religiosa mente custodiat, ne dicatur ei : uulpes foueas habent. Fallax quippe animal et insidiis semper intentum rapinam fraudis exercet. Nihil tutum, nihil otiosum, nihil patitur esse securum, quod inter ipsa hospitia hominum praedam requirat. [d] Haereticis autem uulpes conparat. Denique cum gentes uocet, haereticos excludit ; uulpes enim plenum fraudis est animal foueam parans et in fouea semper latere desiderans. [e] Ita sunt haeretici, qui domum sibi parare non norunt, sed circumscriptionibus suis alios decipere conantur. Iacob domum habitat, haereticus in fouea est, ut fraudulenta uulpis gallinae illi evangelicae dolum semper intendens, de qua scriptum est : quotiens uolui congregare filios tuos sicut gallina pullos suos, et noluisti? Ecce relinquetur domus uestra deserta. Merito ergo foueas habent, quia domum quam habuerant perdiderunt. Hoc animal neque mansuescit umquam, unde et apostolus ait : haereticum post unam correptionem deuita, neque ulli usui est aut cibo utile ; non enim de hoc dicit Christus : meus cibus est, ut faciam uoluntatem patris mei, qui in caelo est. Quin etiam has a fructibus suis relegat dicens : capite nobis uulpes pusillas exterminantes uineas, hoc est quae minorem uineam, non maiorem exterminent. Et ideo Samson ad caudas earum faces ligauit et dimisit in messes alienigenarum, eo quod haeretici fructus incendere conentur alienos latratibus magis sonori quam uocibus expoliti qui enim uerbum negat nec uocem habet ad praesens ore libero, sed in futurum fine iam uincto caudae facibus significantes sui finis incendium. [f] Volucres quoque caeli, quae frequenter ad nequitiae spiritalis similitudinem deriuantur, ueluti nidos quosdam struunt in pectoribus inproborum, et ideo filius hominis, quia abundauit iniquitas, non habet ubi caput suum reclinet. Etenim dominante uersutia cum simplicitati locus nullus sit, nulla potest in affectibus singulorum diuinitatis esse possessio. Caput enim Christi Deus est, qui ubi mentem probarit innoxiam, supra ipsam quodammodo uim suae maiestatis reclinat, quod esse uidetur indicio quia profusior quaedam gratia bonorum pectoribus inseratur. [g] Itaque ut aduertas Deum non cultus aspernantem esse, sed fraudis, qui repudiauerat fraudulentum eligit innocentem dicens : sequere me. Sed hoc dicit ei cuius patrem iam sciebat mortuum, illum utique patrem, de quo dictum est illi : obliuiscere domum patris tui. Vide igitur quia Dominus quos miseratur etiam inprudentes aduocat et postulanti paternae ueniam sepulturae respondit : sine mortui sepeliant mortuos suos, tu autem uade adnuntia regnum Dei». [FG2013]

^marg.| {CLC9d12.10} BEDA. − Non discipulatum respuit sed expleta primum paterni funeris pietate, liberior assequi desiderat.^CY

^CY ¶Codd. : Bar484 La88 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC9d12.11} AMBROSIUS. − Sed Dominus quos miseretur advocat.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 9,60

Dixitque Iesus : Sine ut mortui sepeliant mortuos suos. Tu autem vade et annuntia regnum Dei.

^marg.| Cum religiosum humani corporis sepeliendi acceperimus officium, quomodo paterni quoque funeris sepultura prohibetur, nisi ut intelligas humana posthabenda divinis? Bonum studium, sed maius impedimentum ; nam qui partitur studium, derivat affectum ; qui dividit curam, differt profectum ; ergo prius sunt obeunda que maxima nam et apostoli ne occuparentur studio dispensandi, ministros pauperibus ordinaverunt.^gw

^gw ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 33-34, CCSL 14, p. 226.363-373 : «Vide igitur quia Dominus quos miseratur etiam inprudentes aduocat et postulanti paternae ueniam sepulturae respondit : sine mortui sepeliant mortuos suos, tu autem uade adnuntia regnum Dei. Itaque cum religiosum humandi acceperimus officium, quemadmodum hic paterni quoque funeris sepultura prohibetur nisi ut intellegas humana posthabenda diuinis? Bonum studium, sed maius inpedimentum ; nam qui partitur studium deriuat affectum, qui diuidit curam differt profectum. Ergo prius obeunda quae maxima ; nam et apostoli, ne occuparent studium disputandi, ministros pauperibus ordinarunt et ipsis, cum a domino mitterentur, neminem in uia salutare praescriptum est, non quo beniuolentiae displiceret officium, sed quo persequendae deuotionis intentio plus placeret». [FG2013]

^marg.| {CLC9d12.12} CHRYSOSTOMUS. ¹⁹²*{hom.34}. − Quid autem magis necessarium paternis exequiis ; quid facilius, cum non esset multum temporis dandum per hoc docemur quod minime tempus frustra ducere decet, etsi mille cogentia sint ; immo preferre spiritualia cunctis admodum necessariis. Diabolus enim insistit attentius, volens aliquem aditum invenire ; et si modicam sumat negligentiam, magnam operatur pusillanimitatem.

¹⁹² Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC9d12.13} AMBROSIUS. − [b] Non ergo paterni funeris sepultura prohibetur sed necessitudini generis divine religionis pietas antefertur. Illud consortibus relinquitur, hoc mandatur relictis. [a] Quomodo autem mortui sepelire mortuos possunt, nisi geminam hic intelligas mortem, unam nature, alteram culpe? Est etiam mors tertia, in qua peccato morimur, Deo vivimus.^gx

^gx ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 35, CCSL 14, p. 226.376-227.381 : «Quomodo autem mortui sepelire mortuos possunt nisi geminam hic intellegas mortem, unam naturae, alteram culpae? Est etiam mors tertia, in qua peccato morimur, Deo uiuimus sicut Christus, qui peccato mortuus est ; quod enim mortuus est peccato mortuus est semel, quod autem uiuit uiuit Deo». [b] Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 41, CCSL 14, p. 228.420-426 : «Non ergo patrii funeris sepultura prohibetur, sed necessitudini generis diuinae religionis pietas antefertur ; illud consortibus relinquitur, hoc mandatur electis. Aut quia sepulchrum patens guttur est inpiorum, memoria eorum abolenda praescribitur quorum simul cum corpore meritum occidit, nec reuocatur ab officio patris filius, sed fidelis a perfidi communione secernitur». [FG2013]

^marg.| {CLC9d12.14} CHRYSOSTOMUS. ¹⁹³*{hom.28}. − Cum ergo dixisset mortuos suos, ostendit hunc non esse mortuum eius ; puto enim de numero infidelium fuisse defunctum.^CZ ^gy

^gy <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^CZ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁹³ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC9d12.15} AMBROSIUS. − [a] Aut quia sepulcrum patens est guttur impiorum, memoria eorum abolenda prescribitur quorum simul cum corpore meritum occidit ; nec revocatur ab officio patris filius, sed fidelis a perfido communione secernitur ; [b] non interdictum est muneris, sed religionis mysterium, communionem nobis cum gentibus mortuis non futuram.^gz

^gz ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 35, CCSL 14, p. 226.376-227.381 : «Non ergo patrii funeris sepultura prohibetur, sed necessitudini generis diuinae religionis pietas antefertur ; illud consortibus relinquitur, hoc mandatur electis. Aut quia sepulchrum patens guttur est inpiorum, memoria eorum abolenda praescribitur quorum simul cum corpore meritum occidit, nec reuocatur ab officio patris filius, sed fidelis a perfidi communione secernitur». [b] Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 43, CCSL 14, p. 228.430-229.437 : «Est et illa prophetica, ut supra sepulchra maiorum quaedam ponamus, quae lector agnoscis, infidelis intellegere non debet, non quo cibus imperetur aut potus, sed sacrae oblationis ueneranda communio reueletur. Non ergo interdictum est muneris, sed religionis mysterium communionem nobis cum gentilibus mortuis non futuram ; nam cum sacramenta uiuorum sint, non uidentur mortui qui habent uitam». [FG2013]

^marg.| {CLC9d12.16} CYRILLUS. − Vel aliter. Erat enim¹⁹⁴ pater senectute gravatus. Putabat¹⁹⁵* autem honestum aliquid agere, dum proponeret observare ei debitam pietatem, secundum illud^ha : « Honora patrem tuum et matrem tuam ». Unde ubi vocatus est ad evangelicum ministerium, dicente Domino Sequere me ^hb , querebat inducias que sufficere possent ad decrepiti patris sustentationem dicens permitte mihi primum ire et¹⁹⁶ sepelire patrem meum, non quod defunctum patrem sepelire rogaret neque enim Christus hoc agere volentem impedivisset ; sed dixit sepelire, id est sustentare in senectute usque ad mortem. Sed Dominus ad eum dixit^hc :"Sine mortuos sepelire mortuos suos". Erant enim et alii curatores linea parentele astricti, sed, ut estimo, mortui, eo quod nondum Christo crediderant. Hinc percipe quod preferenda sit pietas qua deo tenemur, amori parentum ; quibus reverentiam exhibemus, quia per eos geniti sumus ; sed omnium Deus, cum non essemus, ad esse nos conduxit. Parentes autem facti sunt ministri introitus ad esse.^hd ^DA

^ha Ex. 20, 12.

^hb Lc. 9, 53.

^hc Cf. Mt. 8, 22.

^hd <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^DA ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

¹⁹⁴ enim] ei cacogr. Li448

¹⁹⁵ Putabat] Putat Ed1953

¹⁹⁶ et] om. Li448

^marg.| {CLC9d12.17} AUGUSTINUS. De verbis Domini. ¹⁹⁷* − Hec ¹⁹⁸* ergo dicebat Dominus illi cui dixerat : Sequere me . Alius vero discipulus misit se in medio, cui nemo aliquid dixerat.
Unde sequitur :

¹⁹⁷ De verbis Domini] om. La88, De consensu evangelistarum Ed1953

¹⁹⁸ hec] hoc Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,61

Et alter ait : Sequar te, Domine, sed primum permitte mihi¹⁹⁹ ire et renuntiare his qui domi sunt,

¹⁹⁹ mihi La88 Li448 codd@ Ed1953] me Bar484 Mt366

^marg.| ne forte, quomodo fieri solet, querant me.^DB ^he

^he ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Sermones, sermo 100 § 2.2-3 (De verbis Domini 7), PL 38, 604 = RevBén. 104, p. 81.53-82.55 : «Quod docuit mater filios, hoc docebat dominus iesus christus istum cui dicebat, sequere me. quia nunc alius discipulus misit se in medio, cui nemo aliquid dixit : prosequar te, domine, ait ; sed uado primum renuntiare his qui in domo sunt. Credo hic sensus est : 'Nuntiem meis, ne forte quomodo fieri solet, quaerant me.' Et Dominus : Nemo ponens manum super aratrum et respiciens retro, aptus est regno caelorum».
<Non hab.> Augustinus, De consensu. [FG2013]* [MM2020]

^DB ¶Codd. : Bar484 La88 Li448 Mt366 Ed1953 {FG2017} {MM2024}

^marg.| {CLC9d12.18} CYRILLUS. − Imitanda autem²⁰⁰ huiusmodi promissio et omni laude plena. Sed querere renuntiare his qui domi sunt, licentiando se ab eis, ostendit quod utcumque divisus sit ac nondum hoc²⁰¹* perfecte adire proposuerit mente. Nam velle consulere proximos non consensuros huic proposito, indicat se utcumque labentem propter quod Dominus hoc improbat.
Sequitur enim ²⁰² :

²⁰⁰ autem] est Mt366

²⁰¹ ac non dum hoc Bar484 ] ad non dum hoc La88 Li448 Mt366 Urb28 (nondum) a domino dum hoc non Ed1953

²⁰² enim] om. Ed1953

Numérotation du verset Lc. 9,62

Ait ad illum Iesus : Νemo mittens manum suam in²⁰³* aratrum et respiciens retro, aptus est regno Dei.

²⁰³ in] ad Ed1953

^marg.| Apponit²⁰⁴* manum aratro qui affectuosus est ad sequendum. Tamen respicit retro qui dilationem petit, occasione redeundi ad domum et cum propinquis conferendi.^hf ^DC

^hf ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 61-62 (Krikones § 1553: Cyrillus) : Roma, Angelica, gr. 100, f. 175v5-16.26-30 = ed. Sickenberger, 1909, p. 98.1-29 : «Κυρίλλου. Ἀξιοζήλωτος μὲν ἡ ὑπόσχεσις καὶ παντὸς ἐπαίνου μεστή. Τὸ δέ γε ζητεῖν ἀποτάξασθαι τοῖς εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ διαδείκνυσιν ὅτι μεμέρισταί πως καὶ οὔπω νῷ βεβηκότι πρὸς τοῦτο βαδίζει· τὸ γὰρ ὅλως προσανακοινοῦσθαι θέλειν τοῖς κατὰ γένος οἰκείοις καὶ συμβούλους ἔχειν τοὺς μὴ τὰ ἴσα φρονεῖν ἑλομένους αὐτῷ μήτε μὴν ἀποδεξομένους ἔσθ´ ὅτε τὸν ἐπὶ τούτῳ σκοπὸν ἀποφήνειεν ἂν εὐθὺς ἀσθενοῦντά πως ἔτι καὶ σκάζοντα. Διὸ καὶ μᾶλλον ἐπιτιμητικῶς ἢ διδασκαλικῶς [δισκαλικῶς Reuss, sic] ἀκούει [om. Reuss] τὸ Οὐδεὶς βαλὼν τὴν χεῖρα ἐπ´ ἄροτρον καὶ βλέπων εἰς τὰ ὀπίσω εὔθετός ἐστιν εἰς τὴν βασιλείαν του Θεοῦ. [...] Ὁ δὲ μὴ τοιοῦτος ἐπιβάλλει μὲν ἀρότρῳ [ἀράτρῳ Reuss] τὴν χεῖρα διότι πρόθυμός ἐστιν ἐπακολουθεῖν, ὀπίσω δὲ βλέπει διότι μελλήσεως καὶ ἀναβολῆς ποιεῖται πρόφασιν τὴν οἴκαδε πορείαν καὶ τὴν πρὸς τοὺς οἰκείους διάλεξιν. [...] ».
<potius quam> Cyrillus Alexandrinus , Scholia in Lucam ex catenis, PG 72, 664B4- 10.C5-7 (BAV, Pal. gr. 20, f. 99v ) ; cf. Fragmenta in Lc. ex catenis (Lc. 9, 61-62), 2, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 105, n° 99.1-8.13-16: « Ἀξιοζήλωτος μὲν οὗτος τὴν ὑπόσχεσιν ἐνεδείξατο καὶ ἐπαινουμένην· τὸ δὲ ζητεῖν ἀποτάξασθαι τοῖς οἰκείοις, μεμερισμένην ἔχειν ἐνδείκνυται τὴν διάνοιαν· τὸ γὰρ ἐθέλειν ὅλως προανακοινοῦσθαι τοῖς μὴ ἀποδεξαμένοις, οὐ βεβηκότος ἐστὶ λογισμοῦ. Διὸ καί φησι πρὸς αὐτόν· “Οὐδεὶς ἐπιβαλὼν τὴν χεῖρα αὐτοῦ,” καὶ τὰ ἑξῆς. [...] Ὁ γὰρ τοιοῦτος ἐπιβάλλει μὲν ἀρότρῳ τὴν χεῖρα, διὸ πρόθυμός ἐστιν ἀκολουθεῖν · ὀπίσω δὲ βλέπει, διότι ἀναβολῆς πρόφασιν ποιεῖται τὴν πρὸς τοὺς οἰκείους διάλεξιν καὶ συμβουλήν ». [transcr. VS2023] [MM2024]
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]
¶Nota : Le sens de la première partie de la sentence demeure difficile à saisir sans recours au grec.Thomas aura sans doute jugé la réécriture impossible. Sans être littérale, la traduction latine remeure proche du grec et, de ce fait, absconse, tant la syntaxe du texte original est complexe. On a été habitué à mieux. Le texte du ms. Palatin gr. 20 comporte certaines expressions (ici exceptionnellement en rouge) qui semblent plus proches du texte traduit que la version de la majorité des manuscrits.
¶Nota 2 : Le texte du ms. Pal. gr. 20 contient des expressions (exceptionnellement en rouge ici) qui semblent mieux répondre à la traduction latine que le texte de la version majoritaire. [MM2024]

^DC ¶Codd. : Bar484 La88 Li448 Mt366 Urb28 Ed1953 {MM2024}

²⁰⁴ Apponit cum graec. ] Apposuit Ed1953

^marg.| {CLC9d12.19} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − Quasi dicat ei : Vocat te oriens et tu attendis occidentem.^DD ^hg

^hg ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Sermones, sermo 100 § 2.3 (De verbis Domini 7), PL 38, 604 = RevBén. 104, p. 82.57-59 : «Nemo ponens manum super aratrum et respiciens retro, aptus est regno caelorum. Vocat te oriens, et tu attendis occidentem. In hoc capitulo hoc discimus, quoniam quos uoluit Dominus, hos elegit. Elegit autem, sicut dicit apostolus, et secundum suam gratiam, et secundum illorum iustitiam».
<Paral.> Thomas de Aquino, Contra doctrinam retrahentium a religione, c. 9, Leonina t. 41, p. C55 : «Aspicit enim retro, qui dilationem quaerit occasione redeundi domum et cum propinquis conferendi. Non hoc invenimus fecisse sacros apostolos, qui protinus omissa navicula et parente secuti sunt Christum. Sed et Paulus statim non acquievit carni et sanguini. Tales esse decet volentes sequi Christum. Et Augustinus hoc exponens in libro de verbis domini dicit : vocat te oriens, et tu attendis occidentem. Oriens quidem Christus est, secundum illud zach. vi, 12 : ecce vir, oriens nomen eius. Occidens autem est quilibet homo in mortem cadens, et in tenebras peccati vel ignorantiae cadere valens.» - Summae theologiae, IIa IIae, q. 189 a. 10 co. : «Circa ingressum autem religionis tria possunt considerari. Primo quidem, ipse religionis ingressus secundum se. Et sic certum est quod ingressus religionis est melius bonum, et qui de hoc dubitat, quantum est in se, derogat Christo, qui hoc consilium dedit. Unde Augustinus dicit, in libro de verbis domini, vocat te oriens, idest Christus, et tu attendis occidentem, idest ad hominem mortalem et errare potentem». [MM2021]*

^DD ¶Codd. : Bar484 Mt366 Li448 Urb28 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

^marg.| {CLC9d12.20} BEDA. − Manum etiam cuilibet in aratrum mittere est quasi quodam compunctionis instrumento, ligno et ferro dominice passionis duritiam²⁰⁵* sui cordis atterere, atque ad proferendos²⁰⁶* bonorum operum fructus aperire. Quam si quis excolere incipiens cum uxore Loth ad ea que reliquerat, respicere delectatur, futuri iam regni munere privatur.^DE

^DE ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

²⁰⁵ duritiem] duritiam Bar484

²⁰⁶ proferendos Bar484 ] serendos Ed1953

^marg.| {CLC9d12.21} GRECUS. − Crebri namque intuitus eorum que deservimus, propter consuetudinem, trahunt ad retroacta. Violentum^hhenim quid, usus²⁰⁷* ad retinendum sibi. Nam²⁰⁸* habitus ex usu, ex habitu vero natura innascitur. Naturam vero amovere vel alterare difficile. Nam et si paulisper declinet coacta, redit ad seipsam velociter.^DF ^hi

^hh Cf. Mt. 11, 12 : «A diebus autem Joannis Baptistæ usque nunc, regnum cælorum vim patitur, et violenti rapiunt illud».

^hi ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 42-44 (Krikones §1558 : Nilus) Roma, Angelica, gr. 100, f. 176v5-15 = Paris, Coislin 201, f. 266r15-20 = Paris, BnF, Grec 208, f. 319r1-6 = Firenze, Conv. soppr. 176, f. 190v26-191r3 : «Νείλου. [...] Αἰ γὰρ συνεχεῖς πρὸς τὰ ἀφ ὧν ἐξεληλύθαμεν νεύσεις, παντελῶς ἀπὸ τῆς συνηθείας ἐπὶ τὰ ὀπίσω ἕλκουσι · καὶ τὴν ἐπὶ τὰ πρόσω χαυνώσασαι ὁρμὴν, ὅλην ἀντισπῶσι καὶ νοςτῆσαι ἐπὶ* τὰ ἀρχαῖα παρασκευάζουσι κακά [cap. 54] · δεινὸν γὰρ ἡ[=Coislin Fi176 Pg208,ἦ Angelica]συνήθεια κατασχεῖν πρὸς ἑαυτὴν καὶ μὴ συγχωρῆσαι πάλιν ἐπὶ τὴν πρώτην ἕξιν διαναστῆναι τῆς ἀρετῆς· ἕξις μὲν γὰρ ἀπὸ συνηθείας, ἀπὸ δὲ ἕξεως φύσις ἐγγίνεται, φύσιν δὲ μετακινῆσαι ἤ[καὶNilus]μεταβαλεῖν χαλεπόν. Κἃν γὰρ κλίνῃ [κλιθῇ Nilus] μικρὸν βίᾳ, ταχέως πρὸς ἑαυτὴν ἀνατρέχει».
* καὶ νοςτῆσαι ἐπὶ] πρὸς ἑαυτήν καὶ Nilus
<cuius fons> Nilus Ancyranus , Liber de monastica exercitatione, c. 53-54, PG 79, 785B7-C6 .
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]
¶Nota L’expression latine est ici encore calquée sur le grec. Le traducteur a lu ἤ (conjonction) au lieu ἡ (article défini), soit par erreur, soit en raison du manuscrit utilisé. Quid traduit donc probablement la conjonction exclamative ἤ, entendue au sens indéfini «que» dans les constructions qui associent un adjectif et un verbe : «Chose violente que (de recourir à) l’habitude pour se réfréner». Violentum enim quid est alors à comprendre comme apposition de usus. Quid, entendu au sens indéfini de «chose», est courant dans le latin des écoles où il désigne les qualités essentielles d’un être. [MM2020]

^DF ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1657 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

²⁰⁷ usus] + est Ed1657 Ed1953

²⁰⁸ Nam] Nonne Ed1657 Ed1953

^marg.| {CLC9d12.22} BEDA. − Si autem secuturus Dominum discipulus, quia vel domi renuntiare velit arguitur, quid fiet illis qui nulla utilitatis gratia sepius²⁰⁹* visitant domos illorum quos in mundo reliquerunt?^DG

^DG ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

²⁰⁹ sepius] saepe Ed1657 Ed1953

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Lc. Capitulum 9 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 05/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=57&chapitre=57_9)

Signaler un complément d'information

Notes :

<57. - Lucae evangelium>

Capitulum 9

<57. Catena aurea in Lucam>

Capitulum 9