Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

^marg.| {CLC24d1.1} BEDA. − Religiose mulieres non solum in die Parasceve sed etiam transacto sabbato¹*, id est sole occidente, mox ut operandi licentia remeavit, emerunt aromata, ut venientes ungerent corpus eius²*, sicut Marcus testatur. Preoccupante tamen iam noctis articulo, monumentum adire non valuerunt³.
Et ideo dicitur :

¹ transacto sabbato] sancto sabbato La88 , inv. Ed1657 Ed1953

² eius] Iesu Ed1657 Ed1953

³ valuerunt] voluerunt La88

Una autem sabbati valde diluculo venerunt ad monumentum, portantes que paraverant aromata.⁴

⁴ ad monumentum, portantes que paraverant aromata] etc. Ed1657

^marg.| Una sabbati , sive prima sabbati, prima est a sabbato, quam diem dominicam propter Domini resurrectionem mos Christianus appellat. Quod⁵ autem⁶ valde diluculo mulieres venere ad monumentum, magnus querendi et inveniendi Dominum fervor caritatis ostenditur.^A ^a

^a ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 23, CCSL 120, lin. 1867-1888 sqq. : «Mandatum erat ut sabbati silentium a uespera usque ad uesperam seruaretur, et ideo religiosae mulieres sepulto domino quamdiu licebat operari, id est usque ad solis occasum, in unguentis praeparandis erant occupatae. Quod non solum in die parasceues egerant uerum transacto sabbato, id est sole occidente, mox ut operandi licentia remeabat emerunt aromata ut mane uenientes ungerent corpus eius sicut marcus euangelista testatur. Neque enim uespere sabbati praeoccupante iam noctis articulo monumentum adire ualuerunt. Inspecta autem domini sepultura reuertentes parant aromata et unguenta qui lecta audita recordata passione dominica mox ad patranda se opera uirtutum quibus christus delectetur conuertunt et sabbato quidem paratis aromatibus silent uenturi post sabbatum cum muneribus ad dominum cum finita praesentis uitae parasceue beata in requie gaudentes exspectant quando tempore resurrectionis apparente redolentibus christo spiritalium actionum quas aromatibus occurrant. Vna autem sabbati ualde diluculo uenerunt ad monumentum portantes quae parauerunt aromata. Vna sabbati siue prima sabbati prima est dies a sabbato quam diem dominicam propter domini resurrectionem mos christianus appellat. Quod autem ualde diluculo mulieres uenerunt ad monumentum iuxta historiam quidem magnus quaerendi et inueniendi dominum feruor caritatis ostenditur iuxta intellectum uero mysticum nobis datur exemplum illuminata facie decussis que uitiorum tenebris ad sacrosanctum domini corpus accedere».
<Paral.> CMC16d1.2 [MM2020]

^A ¶Codd. : La88 (136ra) Li448 (203va ) Mt366 (229va) Ed1657 Ed1953 {MM2019} * {MM2020}

⁵ Quod] quid La88

⁶ autem] nunc La88

^marg.| {CLC24d1.2} AMBROSIUS. − [1] Sed magna oritur hoc loco plerisque dubitatio siquidem hic valde ⁷* Mattheus “vespere sabbati” - mulieres ad monumentum venisse dixerunt. [2] Sed evangelistas de diversis putes dixisse temporibus, ut personas alias mulierum, et alias conicias visiones. [3] Quod autem scriptum est “vespere sabbati, que lucescit in prima sabbati”^b, resurrexisse Dominum, [4] sic temperandum est ut neque mane Dominica, que est prima post sabbatum, neque sabbato resurrectio facta credatur. Nam quomodo triduum completur? Non ergo vesperascente die, sed vespere noctis resurrexit. Denique grecus sero dixit. Sero autem et⁸* horam signat⁹* in occasu diei, et rei cuiuslibet tarditatem ; quomodo¹⁰* si dicas sero mihi suggestum est. Est ergo et sero tempus noctis profundum [5] unde et mulieres ad monumentum accedendi habent facultatem, custodibus quiescentibus. [6] Et ut scias nocte factum, mulieres alie nesciunt, alie sciunt¹¹*. Sciunt que observant noctibus et diebus, nesciunt que recesserunt. Nescit una Magdalena Maria¹²*, secundum Ioannem, nam eadem et ante scire et postea nescire non potuit. Ergo si plures Marie, plures etiam fortasse Marie Magdalene ; cum illud nomen persone sit, hoc locorum¹³*». ^B ^c

^b Mt. 28, 1 : «Vespere autem sabbati, quæ lucescit in prima sabbati, venit Maria Magdalene, et altera Maria, videre sepulchrum».

^c ¶Fons : [1] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 147, CCSL 14, p. 387.1389-1394 sqq. : « Mane autem sabbati venerunt valde tempore ad monumentum . Magna oritur hoc loco plerisque dubitatio ; nam etsi non uidentur evangelistae dixisse contraria, tamen diuersa dixerunt, siquidem hic : mane ualde tempore, Marcus ualde mane, Matthaeus uespere sabbati, Iohannes prima sabbati, cum adhuc tenebrae essent, mulieres ad monumentum uenisse dixerunt. Deinde hic duos uiros, Marcus unum iuuenem in albis sedentem, Matthaeus unum angelum, Iohannes duos angelos in albis sedentes uisos esse memorarunt. Postremo quod uix enodabile uideatur, Iohannes scripsit dictum Mariae Magdalenae : noli me tangere ; nondum enim ascendi ad Patrem meum ; Matthaeus occurrisse Dominum Mariae scripsit Magdalenae et alterae Mariae et illas accessisse et tenuisse pedes eius et adorasse euidentissima descriptione digessit». [2] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 148, CCSL 14, p. 388.1402-1404 sqq. : «Quomodo ergo soluendum, nisi quattuor evangelistas de diversis quattuor putes dixisse temporibus, ut et personas alias mulierum et alias conicias uisiones? Denique aliae cum unguento prima sabbati ueniunt, aliae sine unguento uespere sabbati. Istarum nomen exprimitur, illae de Galilaea secutae Dominum designantur. Quo loco ne quem spinosae interpretationis in fine offendat asperitas, ubi suauia forte praesumta sunt, aestimate iam nos conplendi sermonis uela summittere, quoniam ad portum uenimus et nauis, quae cursu concito Maria transmeauerit, ubi litori coeperit adpropinquare, latentia cautium cursu praestringit infracto. Ergo ne tamquam inerti gubernatori in harenis litoris sermo mihi haereat, tamquam uada caeca legam lentandum iter quam praecipitandum arbitror, quo minus rimosa nobis fatiscat oratio». [3] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 150, CCSL 14, p. 388.1417-1418 sqq. : «Primum igitur illud spectandum est, quid est quod scriptum est uespere sabbati quae lucescit in prima sabbati, resurrexisse Dominum. Sic enim habes quia uespere sabbati uenit Maria Magdalene et altera Maria uidere sepulchrum. Et ecce terrae motus factus est magnus. Non enim die sabbati nam siluerunt sabbato secundum mandatum sed post sabbati diem nocte utique resurrexit. Denique quae mane uenerunt licet ualde tempore tamen iam Dominum resurrexisse cognouerunt». [4] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 151, CCSL 14, p. 388.1425-389.1435 sqq. : «Sic igitur temperandum est, ut neque mane dominica, quae est prima post sabbatum neque sabbato resurrectio facta credatur. Nam quomodo triduum conpletur? Non ergo uesperascente die, sed noctis uespere resurrexit. Denique Graecus sero dixit, hoc est opse. Sero autem et horam signat in occasu diei et cuiusce rei significat tarditatem, quomodo si dicas : sero mihi suggestum est, id est tarde ; sero uenit, id est : qui post praestitutum tempus aduenit. Licet mane sequenti die uenerit, sero est tamen, ubi agendi tempus emensum est. Est et sero tempus noctis profundum, ut si dicas : sero ad lucubrandum surrexi, hoc est : non uespertino tempore, sed profunda nocte surrexi». [5] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 152, CCSL 14, p. 389.1436-1447 : «Unde et mulieres ad monumentum accedendi habent facultatem iam utique custodibus quiescentibus, et ipsi custodes terrentur amplius, quod usu uenit somno excitis. Postremo etiam principes sacerdotum congregati cum senioribus nocte id factum esse confirmant dicentes custodibus : dicite quia discipuli eius nocte uenerunt et furati sunt eum nobis dormientibus. Ex tempore enim, quod a custodibus conpererunt, argumentum fraudis arripiunt. Nam et Iohannes mane, cum adhuc tenebrae essent, Mariam Magdalenam ad se et ad Petrum uenisse significat et tamen ignaram factae resurrectionis inducit ; nam utique, si aduesperascente die facta esset statim potuit innotescere». [6] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 153, CCSL 14, p. 389.1451-390.1458 : «Mane est et adhuc Petrus nescit, nescit Iohannes. Numquid patiebatur Dominus diutius torqueri discipulos suae mortis incerto, ad quos statim angelus, statim Dominus gestae rei nuntias mulieres destinauit? Et ut scias nocte factum, mulieres aliae nesciunt, aliae sciunt. Sciunt quae obseruarunt noctibus et diebus, nesciunt quae recesserunt. Nescit una Magdalena Maria secundum Iohannem, scit altera Maria Magdalena secundum Matthaeum ; nam eadem et ante scire et postea nescire non potuit. Ergo si plures Mariae, plures fortasse etiam Magdalenae, cum illud personae nomen sit, hoc locorum». [FG2013]*
<Paral.>CMC16d 2.7(Beda). [MM2018]

^B ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁷ valde] + diluculo Ed1953

⁸ et] om. Ed1953

⁹ signat] significat Ed1953

¹⁰ quomodo] om. Ed1953

¹¹ nesciunt… sciunt] inv. Ed1953

¹² Magdalena Maria] Maria Magdalene Ed1953

¹³ locorum] sumatur a loco Ed1953

^marg.| {CLC24d1.3} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Vel Mattheus a prima parte noctis, quod est vespere, ipsam noctem voluit signare¹⁴* ; cuius noctis fine venerunt ad monumentum. Et hoc ea de causa quia iam a vespere¹⁵* licebat afferre aromata transacto¹⁶ sabbato.^C ^d

^d ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 24, § 65, p. 355.11-15 : «A parte quippe prima noctis, quod est uespere, ipsam noctem uoluit significare mattheus, cuius noctis fine uenerunt mulieres ad monumentum. ea uero causa intellegitur eandem noctem sic appellasse, quia iam uespere licebat adferre aromata transacto utique sabbato». [FG2013]*

^C ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁴ noctem voluit signare] voluit noctem significare Ed1953

¹⁵ vespere] + paraverant et Ed1953

¹⁶ transacto] + a La88 * (expunct.)

^marg.| {CLC24d1.4} EUSEBIUS. − Iacebat autem organum Verbi extinctum. Magnus vero lapis claudebat sepulcrum, quasi mors eum duxisset captivum. Sed nondum lapso triduo vita se promit iterum post sufficientem mortis convictionem. ^D ^e
Unde sequitur :

^e ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. (Lc. 24, 4-8), (Krikones §3238bis : Eusebius ; om. Krikones) = Vat. gr. 1611, f. 311r12-a13 : « Εὐσεβίου. Ἔκειτο μὲν δὴ νεκρὸς αὐτόθι τὸ τοῦ ζῶντος λόγου ὄργανον , λίθος δ ´ ἀπέκλειε παμμεγέθης τὸ σπήλαιον . Καὶ πολὺς ἦν ἐν τούτῳ γαυριῶν ὁ θάνατος , ὡς ἂν καὶ τοῦτον μετὰ τῶν ἐξ αἰῶνος ἑλὼν ὑποχείριον , ἀλλ ´ οὔπω τριήμερος παρῄει χρόνος , καὶ ἡ ζωὴ πάλιν ἑαυτὴν ἔφαινε μετὰ τὸν αὐτάρκη τοῦ θανάτου ἔλεγχον [...] ». [VS2021]
<cuius fons> = Eusebius Caesariensis, Theophania [CPG 3488], frag. 3 [scholia ex Catena Nicetae in Lc.], Eusebius Werke 3.2, GCS 11.2, p. 14*.16-17 (PG 24, 620B1-3 ) .
¶Nota Ce scholion n’est pas signalé par Krikones. Le ms. Vg1611 diffère à cet endroit du ms. Ibiron décrit par Krikones selon la séquence suivante :
Kr3237 : Chrysostome (in Mt. : PG 58, 783 sic) = CLC24d1.6 ;
Kr3238 : Anonyme ; Vg1611, f. 310va30-311r8 : « Athanasius », De incarnatione [CPG 2091] incipit et explicit differunt a Kr3238, id est : «Τὸν γὰρ … -… θανάτου καὶ τῆς τούτου φθορᾶς ἐπιδειξάμενος τῷ σημείῳ τοῦ σταυροῦ »;
Kr3238bis : omis par Krikones ; Vg1611, f. 311r12-37 : Eusèbe = CLC24d1.4 ;
Kr3238ter : omis par Krikones ; Vg1611, f. 311ra-38-rb35 Chrysostome in Mt. (om. Krikones) ;
Kr3239 : Cyrille ; Vg1611 Coislin 201, f. 588r = CLC24d1.7. [MM2020] [MM2022]

^D ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Et invenerunt lapidem revolutum a monumento.

^marg.| {CLC24d1.5} THEOPHYLACTUS. − Nam angelus revolverat eum ut testatur Mattheus.^E ^f

^f ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 2), PG 123, 1112A9-10 : «Ἄγγελος γὰρ ἀπεκύλισεν αὐτὸν, ὡς ὁ Ματθαῖός φησιν». [CGC2015]* [VS2022]*.

^E ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC24d1.6} CHRYSOSTOMUS. ¹⁷* − Amotus est autem¹⁸ lapis post resurrectionem propter mulieres ut credant resurrexisse Dominum, videntes monumentum vacuum corpore. ^F ^g
Unde sequitur :

^g ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 1-3 (Krikones §3237 : Chrysostomus), Vat. gr. 1611, f. 310va29-30 : «Χρυσοστόμου. […] Μετὰ τὴν ἀνάστασιν δὲ ἦρθη ὁ λίθος διὰ τὰς γυναῖκας ἵνα πιστεύσωσιν ὅτι ἠγέρθη ὁ Κύριος, τὸν τάφον ἰδοῦσαι κενὸν τοῦ σώματος».
<cuius fons> Cf. Chrysostomus , In Mt., hom. 88 (89), § 2 (Mt. 27), PG 58, 783.49-54 :«Μετὰ τὴν ἀνάστασιν ἦλθεν ὁ ἄγγελος. Τίνος οὖν ἕνεκεν ἦλθε, καὶ τὸν λίθον ἦρε; Διὰ τὰς γυναῖκας· αὗται γὰρ αὐτὸν τότε εἶδον ἐν τῷ τάφῳ. Ἵν’ οὖν πιστεύσωσιν ὅτι ἠγέρθη, ὁρῶσι τὸν τάφον κενὸν τοῦ σώματος». [MM2020] [rev. VS2021]

^F ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

¹⁷ Chrysostomus Li448 Mt366] Origenes La88 Ed1953

¹⁸ autem] etiam Li448

Et ingresse non invenerunt corpus Domini Iesu¹⁹.

¹⁹ corpus Domini Iesu] Dominum Iesum La88

^marg.| {CLC24d1.7} CYRILLUS. − Cum ergo²⁰* non invenissent corpus Christi quod resurrexerat, ducebantur diversis cogitationibus et propter amorem Christi et adhibitam sollicitudinem meruerunt visionem angelicam.^G ^h

^h ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 41 (Krikones §3239 : Cyrillus), Vat. gr. 1611, f. 311rb42-v2 ; Paris, Coislin 201, f. 588r28-30 : «Κυρίλλου. Ἀφίκοντο μὲν αἱ γυναῖκες ἐπὶ τὸ μνῆμα·͘ ·͘͘οὐχ εὑροῦσαί [f. 311v] γε μὴν τὸ σῶμα* τοῦ Χριστοῦ, ἐγήγερτο γάρ, εἰς πολλὴν ⎾ πεπτώκασιν ἀπορίαν. Καὶ τί τὸ ἐντεῦθεν ; τῆς εἰς Χριστὸν ἀγάπης ἕνεκα, καὶ τῆς εἰς τοῦτο γενομένης** σπουδῆς ἠξιώθησαν ἰδεῖν ἁγίους ἀγγέλους».
* τὸ σῶμα] iter. Vg1611
** πολλὴν … σπουδῆς] macul. Vg1611
<cuius fons> = Cyrilllus Alexandrinus , Fragm. in Lc. (Lc. 24, 4) ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 273, n° 112.1-4 (PG 72, 940C15-941A4) ·[MOB2019]*
¶Nota La traduction suit de près la structure du grec, mais l’expression εἰς πολλὴν πεπτώκασιν ἀπορίαν, rendue par « ducebantur diverses cogitationibus » estompe l’idée de question, de doute et de perplexité exprimée par le grec. Dans Vg1611, une tache rend illisible le passage où se trouve l’expression. Le texte établi par Mai à partir de ce seul manuscrit est corroboré par Coislin201 et l’édition Reuss. [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]*

^G ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

²⁰ igitur] ergo Ed1953

^marg.| Sequitur enim :

Et factum est dum mente consternate essent de isto, ecce duo viri steterunt iuxta illas ^{|pecia 47|} ²¹ in veste fulgenti.

²¹ consternate... illas] + « pe. XLVII » La88 (136rb47 marg.) ; nihil in Cbg133 ( 176vb ) Li448

^marg.| {CLC24d1.8} EUSEBIUS. − Iocunditatis et gaudii indicia salutifere²² resurrectionis perfulgentes²³* amictus prestantes²⁴*. Moyses enim plagas Egyptiis preparans in flamma ignis angelum perspexit. Sed non tales visi sunt mulieribus in sepulcro sed mites et hilares, quales decebat conspici in regno et gaudio Domini. Et sicut in passione eclipsatus²⁵ est sol, meroris et angustie signa promens crucifigentibus Filium Dei, ita angeli vite ac resurrectionis precones habitum salutiferi festi candidati designabant. ^H ⁱ

ⁱ ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. (Lc. 24, 4-8), (Krikones §3244 : Eusebius) : Vat. gr. 1611, f. 311vb32 -312r9; Paris, BnF, Coislin 201, f. 589r11-30 ; ed. Mai, Eusebius Caesariensis, Fragmentum in Lc. ex catenis (Lc. 24, 4), PG 24, 605A3-C11 : «Εὐσεβίου. Χαρᾶς καὶ γέλωτος σημεῖα γνωρίσματά τε τῆς σωτηρίου ἀναστάσεως ὁρᾷν παρέχοντας [παρέχονται Mai] καὶ διὰ τῆς λευκῆς περιβολῆς, ὥστε καὶ ἀπὸ τοῦ σχήματος συμβαλεῖν τὰς γυναῖκας τὸ φαιδρὸν τῆς ἐγέρσεως, καὶ τῆς τοῦ Πάσχα ἑορτῆς σὺν τοῖς λευχείμοσιν ἀγγέλοις ἀπάρξασθαι. Μωϋσῆς [Μωσῆς Coisl.] μὲν γὰρ πληγὰς Αἰγυπτίοις [Αἰγυπτίων Mai] μέλλων διακονεῖσθαι καταλλήλως ἐν φλογὶ πυρὸς τὸν ἐπὶ τῆς βάτου ἄγγελον ἑώρα· ὁ δ’ αὐτὸς μοχθηροῖς ἀνδράσι νομοθετῶν, πῦρ καταναλίσκον τὸν Θεὸν εἶναι ἔλεγεν, τιμωρητικὸν καὶ κολαστὴν αὐτοῖς ἔσεσθαι αὐτὸν αἰνιττόμενος· διὸ καὶ ἐν στύλῳ πυρὸς ἡγεῖτο αὐτῶν ὁ Θεός. Οὕτω τοῖς ἀσεβέσι γενέσθαι τοὺς ἀγγέλους [+ αὐτοῦ Coislin] πυρὸς φλόγα ἐδίδαξεν εἰπών· “Ὁ ποιῶν τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ πυρὸς φλόγα”. Ἀλλ’ οὐ τοιούτους αἱ γυναῖκες τοὺς εἴσω [f. 312r] τοῦ μνήματος ⎾ ἑώρων, γαληνοὺς δέ τινας καὶ φαιδρούς, οἵους ἐχρῆν ἐπὶ Δεσπότου χαρᾷ ⏋ καὶ βασιλείᾳ φαίνεσθαι. Ἐπὶ μὲν γὰρ τῷ πάθει τοῦ Σωτῆρος ὁ ἥλιος ἐξέλιπε, σκότος ⎾περιβαλὼν τῷ παντί, θρήνων τε καὶ πένθους σύμβολα τοῖς ⏋ σταυροῦσι τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ δεικνύς͘͘͘· ͘καὶ οὐδεὶς μὲν ἐφαίνετο ⎾τῶν ἀγγέλων τὸ τηνικαῦτα ὡς εἰκὸς τοῖς μαθηταῖς, ὁμοίως καὶ αὐτῶν ὧδε κἀκεῖ διασκεδασθέντων⏋. Εἰ δ’ ἄρα καὶ ὀφθῆναί τινα ἐχρῆν, τάχα που ⎾τὴν ἐναντίαν τοῖς λευχείμοσιν ^⎾ἀνθρώποις τὴν [ἀγγέλοις Coisl.] ἀναστολὴν ἀνεδείξατο [Mai, macul. Vg1611, ἐπεδείξατο Coisl.]·αὐτίκα γοῦν ἐπὶ τῷ πάθει οὐχ ἥλιος⏋μόνον ἐσκότασεν, ἀλλὰ καὶ ὁ Σωτὴρ φωνῇ μεγάλῃ κράξας ἀφῆκε τὸ πνεῦμα, [+ καὶ Coisl.] τὸ ⎾καταπέτασμα τοῦ ναοῦ ἐσχίσθη εἰς δύο, μονονουχὶ περιῤῥηξαμένων⏋καὶ αὐτῶν τῶν πάλαι τὸ ἱερὸν ἐνοικούντων ἀγγέλων, περιῤῥηξάντων [macul. Vg1611] τε τὸ σεμνὸν ὕφασμα, ὡς ἄν, γυμνὸς καὶ ἔρημος ἀπολειφθεὶς τῆς αὐτῶν φρουρᾶς, ⎾ὁ τῶν ἀβάτων⏋καὶ ἀδύτων τόπος, ἕτοιμος ἐχθροῖς καὶ πολεμίοις κατασταίη. Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἐπὶ τῷ πάθει συνέβαινεν· ἐπὶ δὲ τῇ σωτηρίῳ ἀναστάσει, ὡς ⎾ ζωῆς ἄγγελοι καὶ ⏋ τῆς ἀναστάσεως κήρυκες, τὸν τόπον οὗ ἔκειτο τὸ σῶμα περιεῖπον, ἐξ αὐτῆς ὥσπερ τῆς ἐπαφῆς τοῦ τόπου ἁγιωσύνης κρείττονος ἢ κατ’ αὐτοὺς μετασχόντες, καὶ τῆς ἀναστάσεως αὐτοῦ κοινωνοῦντες. ∆ιὸ φαιδρὰ καὶ μειδιῶντα [macul. Vg1611] πρόσωπα, σχῆμά τε σωτηρίου ἑορτῆς παρέφαινον λευχειμονοῦντες».
¶Nota L’édition de Mai (PG) est corrigée en suivant l’accord de la Catena avec les deux manuscrits grecs collationnés. Dans Vg1611, une tache rend difficile la lecture des passages signalés ici entre⎾ ⏋ [MM2020]* [rev. VS2021]

^H ¶Codd. : La88 Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

²² salutifere] lucifere La88

²³ perfulgentes] nuntii et fulgentes Ed1657 Ed1953

²⁴ prestantes] prestant Ed1657 Ed1953

²⁵ eclipsatus] eg’ipsatus cacogr. Li448

^marg.| {CLC24d1.9} AMBROSIUS. − Sed quomodo Marcus unum iuvenem in albis sedentem, Mattheus unum, Ioannes et Lucas duos angelos in albis sedentes visos esse memoraverunt ? ^I ^j

^j ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 147, CCSL 14, p. 387.1389-388.1402 : « Mane autem sabbati venerunt valde tempore ad monumentum . Magna oritur hoc loco plerisque dubitatio ; nam etsi non uidentur evangelistae dixisse contraria, tamen diuersa dixerunt, siquidem hic : mane ualde tempore, Marcus ualde mane, Matthaeus uespere sabbati, Iohannes prima sabbati, cum adhuc tenebrae essent, mulieres ad monumentum uenisse dixerunt. Deinde hic duos uiros, Marcus unum iuuenem in albis sedentem, Matthaeus unum angelum, Iohannes duos angelos in albis sedentes uisos esse memorarunt. Postremo quod uix enodabile uideatur, Iohannes scripsit dictum Mariae Magdalenae : noli me tangere ; nondum enim ascendi ad Patrem meum ; Matthaeus occurrisse Dominum Mariae scripsit Magdalenae et alterae Mariae et illas accessisse et tenuisse pedes eius et adorasse euidentissima descriptione digessit». [FG2013]*

^I ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC24d1.10} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Possumus intelligere unum angelum visum a mulieribus, et secundum Mattheum et secundum Marcum²⁶* ut eas ingressas in monumentum accipiamus, scilicet in aliquod spatium quod erat aliqua maceria²⁷ communitum ante illum saxei sepulcri locum ; atque ibi vidisse angelum sedentem a dextris, quod dicit Marcus ; deinde intus ab eis, dum inspicerent locum in quo iacebat corpus Domini, visos alios duos²⁸* angelos stantes, sicut dixit Lucas, locutos ad earumdem exhortandum animum et edificandam fidem.^J ^k
Unde sequitur :

^k ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 24, § 67, p. 359.10-21 : «Possumus quidem adhuc intellegere unum angelum uisum a mulieribus et secundum mattheum et secundum marcum, sicut supra diximus, ut eas ingressas in monumentum sic accipiamus, in aliquod scilicet spatium, quod erat aliqua maceria communitum, ut intrari posset ante illum saxeum sepulchri locum, adque ibi uidisse angelum sedentem super lapidem reuolutum a monumento, sicut dicit mattheus, ut hoc sit sedentem a dextris, quod dicit Marcus, deinde intus ab eis, dum inspicerent locum, in quo iacebat corpus domini, uisos alios duos angelos stantes, sicut dicit Lucas, similia locutos ad earum exhortandum animum et aedificandam fidem». [FG2013]

^J ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

²⁶ Mattheum … Marcum] inv. Ed1953

²⁷ maceria] materia cacogr. Li448

²⁸ alios duos] inv. Ed1953

Cum timerent autem et declinarent vultum in terram.

^marg.| {CLC24d1.11} BEDA. − [b] Sancte mulieres astantibus sibi angelis, non in terram cecidisse, sed vultum dicuntur in terram declinasse ; nec quempiam sanctorum legimus tempore dominice resurrectionis vel ipsi Domino vel angelis sibi visis, terre prostratum adorasse. Unde mos obtinuit ecclesiasticus, ut vel in memoriam dominice, vel in nostre spem resurrectionis, omnibus dominicis diebus et toto quinquagesimo tempore non flexis genibus, sed declinatis in terram vultibus oremus. [a] Non erat autem in monumento, qui locus est mortuorum, querendus ille qui ad vitam resurrexit a mortuis.
[c] Et ideo nunc ²⁹* subditur :

²⁹ nunc] om. Ed1953

Dixerunt ad illas :

^marg.| scilicet angeli ad mulieres

Quid queritis viventem cum mortuis ?

Non est hic sed surrexit³⁰*.

³⁰ surrexit] resurrexit Ed1953

^marg.| Die autem tertia, sicut ipse inter discipulos tam viros quam feminas predixit, resurrectionis sue triumphum celebravit.
Unde sequitur :

Recordamini qualiter locutus est vobis, cum adhuc in Galilea esset,

dicens : Quia oportet filium hominis tradi in manus hominum peccatorum et crucifigi et tertia die resurgere.

^marg.| Die namque parasceve hora nona spiritum tradens, vespere sepultus ; mane prima sabbati surrexit³¹*.^K ^l

^l ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 1934 sqq. : «[a] Cum timerent autem et declinarent uultum in terram dixerunt ad illas : quid quaeritis uiuentem cum mortuis? non est hic sed surrexit.Nolite, inquiunt, cum mortuis, hoc est in monumento qui locus est proprie mortuorum, quaerere eum qui ad uitam iam resurrexit a mortuis. Et nos autem exemplo deuotarum deo feminarum quoties ecclesiam intramus mysteriis caelestibus appropinquamus siue propter angelicae praesentiam uirtutis seu propter reuerentiam sacrae oblationis cum omni humilitate et timore debemus ingredi. Ad conspectum quippe angelorum uultum declinamus in terram cum supernarum ciuium quae sint gaudia aeterna contemplantes humiliter nos cinerem esse terram que recolimus sicut beatus abraham, loquar, inquit, ad dominum meum cum sim puluis et cinis. [b] Et notandum quod sanctae mulieres adstantibus sibi angelis non in terram cecidisse sed uultum dicuntur in terram declinasse. Nec quempiam sanctorum legimus tempore dominicae resurrectionis uel ipso domino uel angelis sibi uisis terrae prostratum adorasse. Vnde mos obtinuit ecclesiasticus ut uel in memoriam dominicae uel in nostrae spem resurrectionis et omnibus dominicis diebus et toto quinquagesimae tempore non flexis genibus sed declinatis in terram uultibus oremus. Recordamini qualiter locutus est uobis cum adhuc in galilea esset dicens : quia oportet filium hominis tradi in manus hominum peccatorum et crucifigi et die tertia resurgere. [c] Die tertia dominus sicut ipse, quod ex hoc loco discimus, inter discipulos uiros etiam feminis quae eum sequebantur praedixit resurrectionis suae triumphum celebrauit. Die namque parasceues hora nona spiritum tradens uespere sepultus mane prima sabbati surrexit sicut aperte marcus euangelista designat». [MM2020]

^K ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

³¹ surrexit] resurrexit Ed1953

^marg.| {CLC24d1.12} ATHANASIUS. ³²* − Poterat siquidem statim suscitare corpus a morte sed dixisset aliquis eum nequaquam fuisse <mortuum>³³*, vel non plene³⁴ mortem ei inhesisse. Et fortasse, si resurrectio Domini fuisset dilata, latuisset³⁵* incorruptionis honor. Ut igitur corpus ostenderet mortuum, unius interpolationem³⁶ diei passus est et tertia die corpus suum ³⁷ incorruptum demonstravit.³⁸* ^L ^m

^m ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 3 (Krikones §3238: Anonymus), Vat. gr. 1611, f. 310va30-42 «Ἀθανασίου. [...] Ἠδύνατο μὲν γὰρ καὶ παρ' αὐτὰ τοῦ θανάτου τὸ σῶμα διεγεῖραι καὶ πάλιν δεῖξαι ζῶν· ἀλλὰ καὶ τοῦτο καλῶς προϊδὼν ὁ Σωτὴρ οὐ πεποίηκεν. Εἶπε γὰρ ἄν τις μηδόλως αὐτὸ τεθνηκέναι, ἢ μηδὲ τέλεον αὐτοῦ τὸν θάνατον ἐψαυ κ έναι , εἰ παρ' αὐτὰ τὴν ἀνάστασιν ἦν ἐπιδείξας. Τάχα δὲ καὶ ἐν ἴσῳ τοῦ διαστήματος ὄντος τοῦ τε θανάτου καὶ τῆς ἀναστάσεως, ἄδηλον ἐγίνετο τὸ περὶ τῆς ἀφθαρσίας κλέος. Ὅθεν, ἵνα δειχθῇ νεκρὸν τὸ σῶμα, καὶ μίαν ὑπέμεινε μέσην ὁ Λόγος, καὶ τριταῖον πᾶσι τοῦτο ἔδειξεν ἄφθαρτον. Ἕνεκα μὲν οὖν τοῦ δειχθῆναι τὸν θάνατον ἐν τῷ σώματι, τριταῖον ἀνέστησε τοῦτο. Ἵνα δὲ μὴ ἐπὶ πολὺ διαμείνῃ [διαμεῖναν PG] καὶ φθαρὲν τέλεον ὕστερον ἀναστήσας ἀπιστηθῇ, ὡς οὐκ αὐτὸ ἀλλ' ἕτερον σῶμα φέρων […]». [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]
<cuius fons> Athanasius Alexandrinus , Oratio de incarnatione Verbi [CPG 2091], § 26.1-3, SChr 199, p. 360.12-21 (PG 25, 141A-B ).
<Non hab.> ACO ; Mai , Nova Patrum bibliotheca, t. 2, 1844.
¶Nota 1. Ce scholion, «anonyme» d’après l’attribution du ms. Athos, Ibiron 371 (partie refaite au 15^e siècle), est attribué sans ambiguïté à Athanase dans le ms. Vg1611. Krikones n’a pas relevé l’identification de la source portée en regard à la mine de plomb par une main moderne (Mai ?), sans doute illisible sur microfilm.
¶Nota 2. Les éditeurs de la Piana ont remplacé la traduction thomasienne de la seconde partie de la sentence par la version récente de Pieter Nanninck ( Athanasii Magni, Opera in quatuor tomos distributa..., Basileae, Froben, 1556 : je cite l’édition de 1563, t. 3, p. 52.26 sqq. ), «Poterat quidem statim a morte corpus suum exitare, atque illud iterum vivum exhibere sed hoc ex provida cautione facere nolebat, nec fecit ; dixisset enim aliquis eum nequaquam mortuum fuisse aut non plene a morte perstrictum si continuo a morte resurrectionem superinduxisset. Forsitan enim si eodem momento sine inter capedine mors et resurrectio contigisset, gloria incorruptibilitatis in incerto haesisset. Quapropter ut corpus vere extinctum ostenderetur, ipsa meridie mortem sustinuit et tertio die illud incorruptibile iterum ostendit». La proximité du début de cette traduction avec la Catena suggère que Nanninck a pu y avoir recours. Les éditeurs dominicains de 1570 ont pu en déduire que la suite du passage était un témoin autorisé de la traduction utilisée par Thomas. (Alia translatio : Paris, Jean Petit, 1519, etc. 1532, p. 224 : diff.) [MM2020]

^L ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1569 Ed1570 Ed1571 Ed1657 Ed1746 Ed1861 Ed1953 {MM2020}

³² Athanasius] + De humanitate Verbi Ed1953

³³ fuisse] + mortuum Ed1570 Ed1657 Ed1746 Ed1861 Ed1953

³⁴ plene] plane Ed1657

³⁵ latuisset] iacuisset Ed1953

³⁶ interpolationem] interpellationem Ed1569 Ed1571 Ed1746 ( quatuor alia exemplaria )

³⁷ corpus suum] corpus suus Li448* (corr. al. m.), resurrexit praem. La88

³⁸ et fortasse... demonstravit La88 Li448 Mt366 Ed1470 Ed1569 Ed1571 Ed1657 ] Forsitan quoque si eodem momento mors et resurrectio contigissent, gloria incorruptibilitatis in incerto hesisset. Quapropter ut corpus vere extinctum ostenderetur, ipsa meridie mortem sustinuit, et tertia die illud incorruptibile redhibuit Ed1570 Ed1746 Ed1861 Ed1953

^marg.| {CLC24d1.13} BEDA. − Uno etiam die in sepulcro et duabus noctibus iacuit, quia lucem sue simple mortis tenebris duple nostre mortis adiunxit. ^M ⁿ

ⁿ ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 1960 sqq. : «Non ergo immerito uno die in sepulchro et duabus noctibus iacuit quia uidelicet lucem suae simplae mortis tenebris duplae nostrae mortis adiunxit». [MM2020]

^M ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC24d1.14} CYRILLUS. − Instructe autem mulieres angelorum affatibus, accelerantes ea retulerunt discipulis.
Unde sequitur :

Et recordate sunt verborum eius.

Et egresse a monumento, nuntiaverunt hec omnia illis undecim, et ceteris omnibus.

^marg.| Namque femina que quondam mortis fuit ministra, venerandum resurrectionis mysterium prima percepit et nuntiat. Adeptum est igitur femineum genus et ignominie absolutionem et maledictionis repudium.^o

^o ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 9-11 (Krikones §3246 : Cyrillus), Vat. gr. 1611, f. 312ra13-19 : «Κυρίλλου. Μυσταγωγηθεῖσαι διὰ φωνῆς ἀγγέλων αἱ γυναῖκες, ἀπαγγέλλουσι ταῦτα δρόμῳ τοῖς μαθηταῖς. Ἔδει γὰρ γυναιξὶ τὴν οὕτω λαμπρὰν δοθῆναι χάριν· ἡ γὰρ πάλαι γεγενημένη τοῦ θανάτου διάκονος, ἀπαλλάττεται τῆς αἰτίας, διακονοῦσα [διακωνοῦσα Reuss] φωναῖς ἁγίων ἀγγέλων, καὶ τὸ σεπτὸν τῆς ἀναστάσεως μυστήριον καὶ πρώτη μαθοῦσα καὶ ἀπαγγέλλουσα. Κεκέρδαγκε τοίνυν τὸ θῆλυ γένος, καὶ λύσιν ὀνειδισμοῦ καὶ κατάρας ἀνατροπήν [...]».
<cuius fons> = Cyrilllus Alexandrinus , Fragm. in Lc. (Lc. 24, 9-11) ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 274, n° 114.1-5 (PG 72, 941.28-36 ) [MOB2019]* [MM2019]* [rev. VS2021]
¶Nota : Repudium ajoute une signification matrimoniale et juridique à ἀνατροπή qui désigne un simple renversement ou retournement de situation. En grec, la répudiation matrimoniale correspond plutôt à ἀποπομπή (Forcellini). [ADL2020] [MM2020]

^marg.| {CLC24d1.15} AMBROSIUS. − Mulieribus autem docere in Ecclesia non permittitur ; sed domi viros suos interrogant. Ad eos ergo femina mittitur qui domestici sunt.^N ^p
Que autem fuerint he mulieres ostendit subdens :

^p ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 165, CCSL 14, p. 393.1565-1573 : «Quid est igitur : noli me tangere? Noli manum adhibere maioribus, sed uade ad fratres meos, hoc est ad perfectiores quicumque enim fecerit uoluntatem patris mei qui in caelis est ipse meus et frater et soror et mater est, quia resurrectio non facile nisi a perfectioribus capi potest, fundatioribus huius fidei praerogatiua seruatur, mulieribus autem docere in ecclesia non permitto ; domi uiros suos interrogent ad eos ergo mittitur qui domestici sunt et accepit praescripta mandata». [FG2013]

^N ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Erat autem Maria Magdalene.

^marg.| {CLC24d1.16} BEDA. − [b] Ipsa est soror Lazari « et Ioanna uxor Cuse procuratoris Herodis »^q.

^q Lc. 8, 3.

Et Maria Iacobi,

^marg.| id est mater Iacobi minoris et Ioseph. Et communiter de aliis subditur :

Et cetere, que cum eis erant, que dicebant ad apostolos hec.

^marg.| [a] Ut enim perpetui reatus apud viros mulier opprobrium non sustineret que culpam viro transfuderat, transfudit et gratiam.^r ^O

^r ¶Fons : <revera> [a] Glossa ordinaria (Lc. 24, 9) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 220a marg.], ed. Gloss-e : «NUNTIAVERUNT. Sicut in principio mulier auctor culpe viro fuit, vir executor fuit erroris, ita nunc que mortem prior gustaverat, resurrectionem vidit et ne perpetui reatus opprobrium apud viros sustineret, que culpam viro transfuderat, transfudit et gratiam. Et quia constantiam predicandi non habet inferior sexus et ad exequendum infirmior, mandatur viris officium evangelizandi».
[b] Glossa ordinaria (Lc. 24, 10) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 220a interl.], ed. Gloss-e : «Erat autem Maria Magdalena : ipsa est soror Lazari que unxit Dominum unguento. Et Iohanna : uxor Chuze procuratoris Herodis . Et Maria Iacobi : mater Iacobi minoris et Ioseph soror matris Domini unde Iacobus frater Domini dicitur : et cetere que cum eis erant que dicebant ad apostolos hec».
<cuius fons> Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 1978 sqq. : «[a] Sicut in principio mulier auctor culpae uiro fuit uir exsecutor erroris ita nunc quae prior mortem gustauerat resurrectionem prior uidit et ne perpetui reatus apud uiros obprobrium sustineret quae culpam uiro transfuderat transfudit et gratiam. Erat autem maria magdalene et iohanna et maria iacobi et ceterae quae cum eis erant quae dicebant ad apostolos haec. [b] Maria magdalene ipsa est soror lazari quae unxit dominum unguento iohanna uxor chuza procuratoris herodis de quibus supra lectum est. Maria iacobi mater est iacobi minoris et ioseph ut marcus euangelista dicit soror matris domini, unde et ipse iacobus frater domini meruit uocari». [MM2020]

^O ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC24d1.17} THEOPHYLACTUS. − Est autem naturaliter incredibile mortalibus resurrectionis miraculum.^P ^s
Unde sequitur :

^s ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 11), PG 123, 1112B6-9 : « Ὑποστρέψασαι δὲ ἀπὸ τοῦ μνημείου, καὶ τοῖς ἀποστόλοις ταῦτα λέξασαι, ληρεῖν ἔδοξαν· οὕτως ἄπιστον φύσει τοῖς ἀνθρώποις δοκεῖ τὸ τῆς ἀναστάσεως θαῦμα ». [CGC2015]* [VS2022]*.

^P ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Et visa sunt ante illos sicut deliramentum verba ista, et non credebant illis.

^marg.| {CLC24d1.18} GREGORIUS. In homiliario. ³⁹* − Quod non tam illorum infirmitas, quam nostra, ut ita dicam, futura firmitas fuit. Ipsa namque resurrectio illis dubitantibus per multa argumenta monstrata est, que dum nos legentes agnoscimus, de illorum⁴⁰* dubitatione solidamur. ^Q ^t

^t ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 29, § 1, p. 244.1-245.5 : «Quod resurrectionem dominicam discipuli tarde crediderunt, non tam illorum infirmitas quam nostra, ut ita dicam, futura firmitas fuit. Ipsa namque resurrectio illis dubitantibus per multa argumenta monstrata est, quae dum nos legentes agnoscimus, quid aliud quam de illorum dubitatione solidamur? Minus enim mihi Maria Magdalene praestitit quae citius credidit, quam Thomas qui diu dubitauit. Ille etenim dubitando uulnerum cicatrices tetigit, et de nostro pectore dubietatis uulnus amputauit». [FG2013]

^Q ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

³⁹ homiliario] scrips., homil’ Li448 , Evangelia Ed1953

⁴⁰ illorum] eorum Ed1953

^marg.| {CLC24d1.19} THEOPHYLACTUS. − Petrus autem hoc audiens tollit moras et vadit ad monumentum quia nec ignis novit moras ingestus materie.^R ^u
Unde sequitur :

^u ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 12), PG 123, 1112B9-11 [CGC2015].

^R ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Petrus autem surgens cucurrit ad monumentum.

^marg.| {CLC24d1.20} EUSEBIUS. − Solus enim ipse credit feminis dicentibus se angelos vidisse. Et cum esset eximii affectus, pre ceteris sedulum se promebat, passim circumspiciens Dominum.^S ^v
Unde sequitur :

^v ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 12 (Krikones §3247: Eusebius), Vat. gr. 1611, f. 312vb37-313r2 : «Εὐσεβίου. [...] Κατὰ δὲ τὸν [om. PG] Λουκᾶν, τῶν ἄλλων ἀπιστούντων μαθητῶν, μόνος αὐτὸς πάλιν πιστεύει ταῖς λεγούσαις ταῖς γυναιξὶν ἑωρακέναι τοὺς ὀφθέντας ἀγγέλους · οὐ γὰρ ἀπιστήσας ^⎾ὁμοίως τοῖς λοιποῖς, πιστεύσας* δὲ ταῖς τῶν γυναικῶν μαρτυρίαις, παλινδρομαῖος ἐπὶ τὸ μνημεῖον μόνος παραγίνεται· καὶ αὖθις παρακύψας βλέπει τὰ ὀθόνια μόνα ὡς καὶ τὸ πρότερον· εἶτα ἀπῄει, πρὸς ἑαυτὸν θαυμάζων τὸ γεγονός· καὶ νῦν μὲν ἀπῄει θαυμάζων τὸ γεγονὸς, ἐπεὶ δὲ πολὺς ἦν τῇ προθυμίᾳ [f. 313r] καὶ πλείονα σπουδὴν παρὰ πάντας ἐπεδείκνυτο, [σπεύδων mutil.] καὶ περιτρέχων, καὶ πάντη τὸν Σωτῆρα περιαθρῶν ἀνεωγόσι τοῖς τῆς ψυχῆς ὄμμασι, πανταχοῦ δὲ ζητῶν καὶ περιβλεπόμενος, οὐκ ἠτύχησε τῆς ἐλπίδος, ἀλλὰ καὶ αὐτὸς ἀξιοῦται τῆς αὐτῆς [αὐτοῦ Euseb.] θεοφανείας· τούτου μάρτυς ὁ αὐτὸς εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς ὧδέ πη προϊὼν ἑξῆς καὶ λέγων ὅτι ὄντως ἠγέρθη ὁ Κύριος καὶ ὤφθη Σίμωνι. Συμμαρτυρεῖ δὲ αὐτῷ καὶ ὁ ἱερὸς Ἀπόστολος ὧδε Κορινθίοις γράφων, ὅτι “Ὤφθη Κεφᾷ, εἶτα τοῖς ἔνδεκα”. Κεφᾶς δὲ αὐτὸς ἦν Σίμων ὁ καὶ Πέτρος, ᾧ καὶ πρὸ τῶν ἕνδεκα μόνος μόνῳ ὤφθη ὁ Σωτήρ, τῆς παρὰ πάντας ὑπερβαλλούσης αὐτοῦ χάριν σπουδῆς».
* ὁμοίως τοῖς λοιποῖς πιστεύσας] om. PG
<cuius fons> = Eusebius Caesariensis , Supplementa quaestionum ad Marinum [ex Catena Nicetae in Lc.] [CPG 3470.2], 4, PG 22, 989C4-14 [ADL2020] [MM2020]
¶Nota Le syntagme latin eximii affectus renforce et augmente la portée de πολὺς ἦν τῇ προθυμίᾳ peut-être sous l’influence d’une habitude stylistique. [MM2020] [rev. VS2021]

^S ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Et procumbens vidit sola linteamina posita.

^marg.| {CLC24d1.21} THEOPHYLACTUS. − Cum autem ad monumentum fuisset⁴¹, hoc primo consecutus est ut miraretur que prius ab ipso vel ab aliis deridebantur.
Unde sequitur :

⁴¹ fuisset] ivisset Li449

Et abiit secum mirans quod factum fuerat,

^marg.| id est apud se mirans rei eventum, qualiter sola linteamina derelicta fuere, corpore myrrha peruncto. Vel quantam opportunitatem habuisset fur, ut hec semotim involuta dimittens, circumstantibus militibus corpus auferret. ^T ^w

^w ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 12), PG 123, 1112B14-C6 [CGC2015].

^T ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC24d1.22} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Intelligitur autem hoc Lucas recapitulando posuisse de Petro. Tunc enim cucurrit Petrus ad monumentum quando et Ioannes, cum tantummodo a⁴² mulieribus, precipue a Maria Magdalene, nuntiatum eis fuerat de corpore ablato. Postea autem facta sunt hec de visione angelorum. Ideo autem Lucas Petrum solum commemoravit, quia illi primitus Maria nuntiaverat. Item potest movere quod Petrum non intrantem, sed procumbentem dicit Lucas sola linteamina vidisse et discessisse mirantem ; cum Ioannes dicat ita se vidisse linteamina⁴³* posita et seipsum post Petrum intrasse. Sed intelligendum est Petrum primo procumbentem vidisse. Quod Lucas commemorat, Ioannes tacet. Post autem ingressus est antequam Ioannes intraret.^U ^x

^x ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 25, § 70, p. 368.20-369.25 : «Sed intellegitur hoc Lucas recapitulando posuisse de petro. tunc enim cucurrit petrus ad monumentum, quando et iohannes. cum tantum modo a mulieribus, praecipue a maria magdalene, nuntiatum eis fuerat de corpore ablato ; tunc autem illa nuntiauerat, quando uidit lapidem auulsum a monumento, et postea facta sunt haec de uisione angelorum adque ipsius domini, qui bis numero apparuerat mulieribus, semel ad monumentum et iterum occurrens reuertentibus a monumento. hoc autem antequam duobus illis in uia uisus fuisset, quorum erat unus cleopas. namque et cleopas loquens cum domino, quem nondum agnoscebat, non petrum dixit isse ad monumentum ; sed abierunt quidam ex nostris, inquit, ad monumentum et ita inuenerunt, sicut mulieres dixerunt, quod et ipse recapitulando intellegitur dixisse, illud scilicet quod primo mulieres nuntiauerunt petro et iohanni de ablato corpore domini. ac per hoc cum ipse Lucas petrum dixerit cucurrisse ad monumentum et cleopan dixisse ipse rettulerit, quod quidam eorum ierant ad monumentum, intellegitur adtestari iohanni, quod duo ierant ad monumentum : sed petrum solum primo commemorauit, quia illi primitus maria nuntiauerat. item potest mouere, quod petrum non intrantem, sed procumbentem dicit idem Lucas uidisse sola linteamina et discessisse mirantem, cum iohannes dicat se potius ita uidisse, hoc est discipulum illum, quem diligebat iesus, non intrasse in monumentum, quo prior uenerat, sed, cum se inclinasset, uidisse posita linteamina ; sed et se ipsum postea dicit intrasse. ita et petrus intellegendus est primo procumbens uidisse, quod Lucas commemorat, iohannes tacet ; post autem ingressus, sed ingressus tamen, antequam iohannes intraret, ut omnes uerum dixisse sine ulla repugnantia repperiantur». [FG2013]*

^U ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1470 Ed1570 Ed1571 Ed1746 Ed1861 Ed1953 {MM2020}

⁴² a] om. Ed1570

⁴³ ita se vidisse linteamina] ita se linteamina vidisse Ed1470 Ed1570 Ed1571 Ed1746, intrasse linteamina vidisse Ed1861 Ed1953

^marg.| {CLC24d1.23} BEDA. − Iuxta intellectum vero mysticum ⁴⁴, per hoc quod mulieres valde diluculo veniunt ad monumentum, datur nobis exemplum, discussis vitiorum tenebris, ad Domini corpus accedere. Nam et sepulcrum illud⁴⁵ figuram dominici habebat altaris, in quo corporis Christi mysteria⁴⁶* non in serico, non in panno tincto, sed instar sindonis, quo eum Ioseph involvit, in linteo puro debent consecrari ; ut sicut ipse veram terrene nature⁴⁷ substantiam pro nobis morti obtulit, ita et nos in commemorationem ipsius purum de terre germine, candidumque, et multimodo quasi mortificationis genere castigatum altari linum imponamus. Aromata autem, que mulieres deferunt, signant⁴⁸* odorem virtutum et orationum suavitatem, quibus altari appropinquare debemus. Revolutio autem lapidis insinuat reserationem sacramentorum, que tegebantur velamine littere legis que in lapide scripta est ; cuius ablato tegmine, corpus Domini mortuum non invenitur, sed vivum evangelizatur quia etsi cognovimus secundum carnem Christum, sed iam nunc non novimus^y. Quomodo autem posito in sepulcro corpore Domini, angeli astitisse leguntur, ita etiam tempore consecrationis mysterii corporis Christi assistere sunt credendi. Nos ergo , exemplo devotarum mulierum, quoties mysteriis celestibus appropinquamus, propter angelicam presentiam, seu propter reverentiam sacre oblationis, cum omni humilitate vultum declinemus in terram, nos cinerem et terram esse recolentes.^V ^z

^y 2Cor. 5, 16.

^z ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 1889 sqq. : «Vna sabbati siue prima sabbati prima est dies a sabbato quam diem dominicam propter domini resurrectionem mos christianus appellat. Quod autem ualde diluculo mulieres uenerunt ad monumentum iuxta historiam quidem magnus quaerendi et inueniendi dominum feruor caritatis ostenditur iuxta intellectum uero mysticum nobis datur exemplum illuminata facie decussis que uitiorum tenebris ad sacrosanctum domini corpus accedere. Nam et sepulchrum illud uenerabile figuram dominici habebat altaris in quo carnis eius ac sanguinis solent mysteria celebrari. Vnde regula ecclesiastica tenet eadem mysteria non in serico non in panno tincto sed instar sindonis qua eum ioseph inuoluit in linteo puro debere consecrari ut sicut ipse ueram terrenae mortalis que naturae substantiam pro nobis morti obtulit ita et nos in commemorationem eiusdem tremendi et uenerabilis sacramenti purum de terrae germine candidum que et multimodo quasi mortificationum genere castigatum altari linum imponamus. Aromata autem quae mulieres deferunt odorem uirtutum et orationum quibus altari appropinquare debemus suauitatem significant. Vnde iohannes in apocalipsi sua cum fialas in manu angelorum aureas, id est mundas in electorum corde conscientias, plenas odoramentorum descripsisset subiunxit exponens atque ait, quae sunt orationes sanctorum. Et inuenerunt lapidem reuolutum a monumento et ingressae non inuenerunt corpus domini iesu. Quomodo lapis per angelum reuolutus sit matheus sufficienter exposuit. Sed reuolutio lapidis mystice reserationem sacramentorum quae uelamine litterae tegebantur insinuat. Lex enim in lapide scripta est cuius ablato tegmine corpus domini mortuum non inuenitur sed uiuum euangelizatur quia, et si cognouimus secundum carnem christum, sed iam nunc non nouimus. Et factum est dum mente consternatae essent de isto, ecce duo uiri steterunt secus illas in ueste fulgenti. Mente consternatae erant quia et lapidem tam immensae magnitudinis reuolutum stupebant et corpus tam eximiae uenerationis non inuentum dolebant. Sicut autem temptato in solitudine domino mox impleta uictoria accedentes ei angeli ministrant ita eodem passo in carne saluatore post deuictae certamina mortis ueniunt angeli qui non solum uerbo consolante sed et fulgente habitu gloriam triumphantis adnuntient. Quo modo autem posito in sepulchro corpore saluatoris angeli adstetisse leguntur ita etiam celebrandis eiusdem sacratissimi corporis mysteriis tempore consecrationis adsistere sunt credendi monente apostolo mulieres in ecclesia uelamen habere propter angelos. Cum timerent autem et declinarent uultum in terram dixerunt ad illas : quid quaeritis uiuentem cum mortuis? non est hic sed surrexit. Nolite, inquiunt, cum mortuis, hoc est in monumento qui locus est proprie mortuorum, quaerere eum qui ad uitam iam resurrexit a mortuis. Et nos autem exemplo deuotarum deo feminarum quoties ecclesiam intramus mysteriis caelestibus appropinquamus siue propter angelicae praesentiam uirtutis seu propter reuerentiam sacrae oblationis cum omni humilitate et timore debemus ingredi. Ad conspectum quippe angelorum uultum declinamus in terram cum supernarum ciuium quae sint gaudia aeterna contemplantes humiliter nos cinerem esse terram que recolimus sicut beatus abraham, loquar, inquit, ad dominum meum cum sim puluis et cinis». [MM2020]

^V ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁴⁴ mysticum] + vero Li448 * (cancel.)

⁴⁵ illud] + iuxta Li448

⁴⁶ mysteria] mysterio Ed1953

⁴⁷ nature] om. Li448

⁴⁸ signant] significant Ed1953

^prol.| [Lc. 24, 13-35 : In octava Paschae feria 2 ; cf. Ordinarium OP 666 = Cist. 70 = Rom.]

^marg.| {CLC24d2.1} GLOSSA<TOR>. − Post manifestationem resurrectionis Christi per angelos mulieribus factam, manifestatur ulterius eadem resurrectio per ipsius Christi apparitionem discipulis.^W ^aa
Unde dicitur :

^aa ¶Fons : Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.
<Non hab.> Gloss-e, LLT, PL [MM2020]

^W ¶Codd. : Li448 (205ra) Ed1953 {MM2020}

Et ecce duo ex illis ibant ipsa die in castellum.

^marg.| {CLC24d2.2} THEOPHYLACTUS. − Quidam alterum horum duorum ipsum⁴⁹* Lucam inquiunt esse et, ob hoc, suum nomen occultasse.^X ^ab

^ab ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 13), PG 123, 1113A10-13 [CGC2015].

^X ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁴⁹ ipsum] om. Ed1953

^marg.| {CLC24d2.3} AMBROSIUS. − Vel duobus discipulis [a] seorsum Dominus iam se vespere demonstrat, scilicet [b] Ammaoni et Cleophe.^Y ^ac

^ac ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 173, CCSL 14, p. 396.1643-1644 : «Videtur enim separatim, se istis undecim demonstrasse, sicut se [a] Ammaoni et Cleopae [b] seorsum iam uespere demonstrauerat, et quemadmodum isti duo ita etiam illi uidentur undecim ad confirmandos reliquos conuenire potuisse». [FG2013]*

^Y ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC24d2.4} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − [b] Castellum autem illud non absurde accipimus etiam⁵⁰ villam secundum Marcum potuisse appellari. [a] Deinde castellum describit dicens quod erat in spatio stadiorum sexaginta ab Hierusalem, nomine Emmaus.^ad

^ad ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 25, § 70, p. 367.10-11 : «[a] Ita enim narrat : ecce duo ex ipsis ibant ipsa die in castellum, quod erat in spatio stadiorum sexaginta ab hierusalem, nomine emmaus, et ipsi loquebantur ad inuicem de his omnibus quae acciderant». [b] Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 25, § 71, p. 371.10-11 : «Castellum quippe illud non absurde accipimus etiam uillam potuisse appellari, quod nunc iam appellatur ipsa bethlem, quae ciuitas ante uocitata est, quamuis nunc sit honoris amplioris nomine domini, qui in illa natus est, sic per ecclesias omnium gentium diffamato». [FG2013]*

⁵⁰ etiam] + secundum cacogr. Li448

^marg.| {CLC24d2.5} BEDA. − [b] Ipsa est⁵¹ Nicopolis, civitas insignis Palestine, que post expugnationem Iudee sub Marco Aurelio Antonino principe restaurata, cum statu mutavit et nomen. [a] Stadium autem, quod⁵²* Greci, auctore ut dicunt, hercule, viarum spatia mensurant, octava est pars milliarii. Et ideo sexaginta stadia, septem millia passuum et quingenta significant. Quod spatium itineris eis congruit qui de morte et sepultura Domini certi gradiebantur, de resurrectione Domini dubii. Nam resurrectionem, que post septimam sabbati facta est, octavo numero contineri nullus ambigit. Discipuli ergo, qui de Domino loquentes incedunt, sextum milliarium cepti itineris compleverant quia illum sine querela viventem usque ad mortem, quam in sexta sabbati subiit, pervenisse dolebant. Compleverant et septimum, quia hunc in sepulcro non dubitabant quievisse sed de octavo dimidium tanti⁵³* peregerant, quia gloriam iam celebrate resurrectionis non credebant perfecte.^Z ^ae

^ae ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 2024-2027 sqq. : «[a] Stadium quo graeci auctore ut dicunt hercule uiarum spatia mensurant octaua est pars miliarii et ideo sexaginta stadia septem milia passus et quingentos significant. Quod bene spatium itineris congruit eis qui de morte ac sepultura saluatoris certi dubii de resurrectione gradiebantur, nam resurrectionem quae post septimam sabbati facta est octauo numero concinere quis ambiget. Discipuli ergo qui de domino loquentes incedebant et sextum coepti itineris miliarium compleuerunt quia illum sine querella uiuentem usque ad mortem quam sexta sabbati subiit peruenisse dolebant compleuerunt et septimum quia hunc in sepulchro quieuisse non dubitabant uerum de octauo dimidium tantum peregerunt quia gloriam celebratae iam resurrectionis nondum perfecte credebant. [b] Emmaus autem ipsa est nicopolis ciuitas insignis palestinae quae post expugnationem iudaeae sub marco aurelio antonino principe restaurata cum statu mutauit et nomen» [MM2020]

^Z ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

⁵¹ est Mt366 Ed1953 ] enim Li448

⁵² quod Li448 Mt366] quo Ed1953 cum Beda

⁵³ tanti Li448 Mt366] tantum Ed1953 cum Beda

^marg.| {CLC24d2.6} THEOPHYLACTUS. − Predicti autem discipuli loquebantur ad invicem de his ⁵⁴ que acciderant, non quasi credentes sed sicut stupentes in rebus extraneis.^AA ^af
Unde sequitur :

^af ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 14), PG 123, 1113A12-B2 : « Ὡμίλουν δὲ πρὸς ἀλλήλους οὗτοι περὶ πάντων τῶν συμβεβηκότων, οὐχ ὡς πιστεύοντες, ἀλλʹ ὡς διαποροῦντες, καὶ ὡς ἐπὶ πράγμασιν ἐξαισίοις ἐξιστάμενοι, καὶ τῷ παραδόξῳ μὴ ῥᾳδίως ἔχοντες συνθέσθαι ». [CGC2015]* [VS2022]*
¶Nota: ἐξαισίοις est traduit exactement par extraneis pris au sens second de “étrange” ou “extraordinaire, “hors du commun”, bien attesté au Moyen Âge (v. g. Dictionary of Medieval Latin from British Sources ), mais inconnu de la vingtaine d’occurrences de la Vulgate où extraneus a toujours le sens de"étranger", ou"extérieur". Thomas utilise le mot 498 fois dans ce dernier sens, si l’on en croit l’état des éditions numérisées dans la Library of Latin Texts (Brepolis). Sur la trentaine d’occurrences de la Catena, le mot prend une seconde fois le sens de «extraordinaire » dans une glose, sans rapport avec le grec, insérée dans une citation de l’homélie de Chrysostome sur la péricope de la tempête apaisée (Mt. 8:26). Le fait que la tempête se soit arrêtée d’un coup est qualifié d’extraneus (CMT8d7.11) . Une confusion du copiste de l’apographe avec extraordinariis est peu probable, mais elle ne peut pas être exclue, compte-tenu du fait que le système graphique de l’antigraphe de la Catena a fait appel à des abréviations très drastiques qui sont à l’origine de plusieurs erreurs. Mais dans les manuscrits examinés, l’ambiguïté a soigneusement été évitée par la présence de la voyelle -e- : ex ^a neis. Par ailleurs, le mot « extraordinarius » est pour ainsi dire absent du vocabulaire propre de saint Thomas. Il ne l’utilise que six fois, dont cinq au sens canonico-juridique de rite ou de juridiction non ordinaire. A trois occasions, le terme est une réminiscence véhiculée par une sentence de la Magna Glossatura Glose de Pierre Lombard sur 1Cor. 5, 13 (« extraordinario / extra ordinem / usurpato iudicio »). Une seule occurrence rejoint le sens second de extraneus dont il est ici question, à propos de la production artificielle de phénomènes météréologiques comme le vent : In Iob. 1, Leon. t. 26, lin. 731. Il est probable que cet usage très rare de extraneus en contexte thomasien soit imputable à l’helléniste qui a conseillé Thomas dans ses révisions des traductions de Burgundio de Pise, lequel est peut-être aussi le traducteur de Théophylacte. [MM2024]

^AA ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

⁵⁴ ad invicem – de his] inv. Ed1953

Et ipsi loquebantur ad invicem de his omnibus que acciderant.

^marg.| {CLC24d2.7} BEDA. − Loquentes autem de se Dominus appropinquans comitatur ut et fidem resurrectionis mentibus eorum incendat et quod se facturum promiserat impleat, scilicet ut ^ag« ubi sunt duo vel tres in nomine meo congregati, ibi sum in medio eorum».^AB ^ah
Unde sequitur :

^ag Mt. 18, 20.

^ah ¶Fons : <revera> Glossa ordinaria (Lc. 24, 15) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 220b marg.] ed. Gloss-e : «Loquentes de se Dominus appropinquans comitatur, ut et fidem resurrectionis eorum mentibus incendat et quod se promiserat facturum impleat : Ubi sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum ». <ex quo> = Zacharias Chrysopolitanus , Unum ex quattuor, lib. 4, c. 176, PL 186, 600D-601A.
<cuius fons> Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 2032 sqq. : «Loquentes de se dominus appropinquans comitatur ut et fidem suae resurrectionis eorum mentibus incendat et occultae praesentia maiestatis semper se quod promisit impleturum designet : vbi enim sunt duo uel tres congregati in nomine meo ibi sum in medio eorum. Oculi autem eorum tenebantur ne eum agnoscerent ». [MM2021]

^AB ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Et factum est dum fabularentur, et secum quererent et ipse Iesus appropinquans ibat cum illis.

^marg.| {CLC24d2.8} THEOPHYLACTUS. − Obtento enim iam spirituali corpore, non obstat loci distantia quin adesset quibus volebat ne⁵⁵* ulterius naturalibus legibus corpus suum regebat, sed spiritualiter et supra naturam. Unde, ut Marcus dicit, sub alia forma eis videbatur, in qua non concedebatur eis eius cognitio.
Sequitur enim :

⁵⁵ nec] nec Ed1953

Oculi autem illorum⁵⁶* tenebantur ne illum agnoscerent

⁵⁶ illorum] eorum Ed1953

^marg.| ut scilicet totam suam dubiam intentionem revelent, et vulnus detegentes, recipiant medicinam et ut cognoscerent quod quamvis corpus ipsum quod passum fuerat, resurrexerit, non tamen amplius tale erat ut esset omnibus visibile, sed tantum ab⁵⁷* his a quibus vellet videri ; et ut non dubitent quare de cetero non conversatur inter plebem quia scilicet post resurrectionem conversatio eius non erat⁵⁸* digna hominibus, sed divina magis quod etiam est forma resurrectionis future, in qua sicut angeli conversabimur et filii Dei. ^AC ^ai

^ai ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 16), PG 123, 1113B2-C13 [CGC2015].

^AC ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

⁵⁷ ab] om. Ed1953

⁵⁸ erat] esset Ed1953

^marg.| {CLC24d2.9} GREGORIUS. In homiliario. ⁵⁹* − Convenienter etiam eis speciem quam recognoscerent, non ostendit ; hoc agens foris in oculis corporis quod apud ipsos⁶⁰* agebatur intus in oculis cordis. Ipsi namque apud semetipsos⁶¹* intus et amabant et dubitabant. De se ergo loquentibus, presentiam exhibuit sed de se⁶²* dubitantibus, cognitionis sue speciem abscondit verba quidem eis contulit.^AD ^aj
Nam sequitur :

^aj ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 23, § 1, p. 193.9-194.15 : «Ecce audistis, fratres carissimi, quia duobus discipulis ambulantibus in uia, non quidem credentibus, sed tamen de se loquentibus Dominus apparuit, sed eis speciem quam recognoscerent non ostendit. Hoc ergo egit foris Dominus in oculis corporis quod apud ipsos agebatur intus in oculis cordis. Ipsi namque apud semetipsos intus et amabant et dubitabant, eis autem Dominus foris et praesens aderat et quis esset non ostendebat. De se ergo loquentibus praesentiam exhibuit, sed de se dubitantibus cognitionis suae speciem abscondit. Verba quidem contulit, duritiam intellectus increpauit, scripturae sacrae mysteria, quae de se ipso erant aperuit, et tamen quia adhuc in eorum cordibus peregrinus erat a fide, ire se longius finxit». [FG2013]

^AD ¶Codd. : Li448 ( 205vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁵⁹ in homiliario] in o‘ Mt366, Nissenus Li448 , in Evangelia Ed1953

⁶⁰ ipsos] illos Ed1953

⁶¹ semetipsos] seipsos Ed1953

⁶² se] om. Ed1953

Et ait ad illos : Qui sunt hi sermones quos confertis ad invicem ambulantes et estis tristes?

^marg.| {CLC24d2.10} GRECUS. − Conferebant quidem inter se, quasi non amplius exspectantes Christum viventem sed dolorosi, quasi perempto salvatore.^AE ^ak
Unde sequitur :

^ak ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 13-34, (Krikones §3250 : anepigraphum), ed. Mai , Scriptorum Veterum, t. 9, Romae, 1837, p. 718 = Vat. gr. 1611, f. 314rb29-31 : «Ἀνεπίγραφον.* Δύο τῶν μαθητῶν βαδίζοντες εἰς κώμην Ἐμμαοὺς** διαλέγοντ αι [λεγομένην Vg758 PG72 Reuss] πρὸς ἀλλήλους ὡς οὐ ζώντα προσδοκῶντες ἔτι [+ τὸν Vg758 PG72 Reuss] Χριστὸν ἀλλ’ὡς ἀνῃρημένου τοῦ Σ σωτῆρος [τοῦ σ. om. Vg758 PG72 Reuss], ἀνιώμενοι […]».
*Ἀνεπίγραφον] Τοῦ αὐτοῦ Mai, Κυρίλλου Vg758
** Ἐμμαοὺς Vg1611 Μai, Ἐμμαoῦς Vg758, Ἐμμαoῦν PG72 Reuss
<cuius fons> = Cyrillus Alexandrinus , Scholion in Lc. [CPG C137, cf. C132 ?], Vat. gr. 758, f. 82r (dat. 1173) ; ed. Mai , PG 72, 941D14-944A3 ; ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, § 116.1-2, p. 274.
<cuius fons> Cf. Catena Graecorum Patrum in Lc. [CPG C131], ed. Cramer, p. 171.16-19 (anon.), «Ἐπειδήπερ οἱ εἰς τὴν κώμην Ἐμμαοῦς μαθηταὶ πορευνόμενοι, ὡς οὐκέτι ζῇν τὸν Χριστὸν προσδοκῶντες, περὶ αὐτοῦ πρὸς ἀλλήλους ἀνιώμενοι διελέγοντο· [...]».[rev. VS2021]*
<Non hab.> Cordier, Catena in Lc.
¶Nota Cette sentence est la première d’une série de trois (CLC24d2.10 CLC24d2.14 CLC24d2.18) qui proviennent du même scholion ‘anépigraphe’ de la chaîne de Nicétas (Kr3250). Quelques éléments de ce scholion forment une pièce indépendante attribuée à Cyrille dans une chaîne sur l’évangile de Luc de type CPG C132/C137 (version augmentée du pseudo Pierre de Laodicée), connue par un seul ms. (Vg758) daté en colophon de 1173 et donc postérieur au ms. Vg1611 de Nicétas. Or quelques fragments de ce scholion de Vg758 se retrouvent, sans aucune attribution, dans la chaîne C131 (Cramer) composée au 7^e/8^e siècle. L’attribution à Cyrille est donc tardive et peu certaine à cet endroit. Ni Mai, ni Reuss, ni Krikones (ed. 1973 et ed. 1976) n’ont signalé les liens entre ces trois versions du même scholion dont Thomas cite à la lettre la forme la plus récente (Nicétas). [ADL2020] [MM2020]

^AE ¶Codd. : Li448 ( 205vb ) Mt366 Ed1657 Ed1953 {MM2019}

Et respondens unus cui nomen Cleophas⁶³ dixit ei : Tu solus peregrinus es in Hierusalem et non cognovisti que facta sunt in illa his diebus?⁶⁴

⁶³ Cleophas] Cleopha Ed1953

⁶⁴ peregrinus es in Hierusalem et non cognovisti que facta sunt in illa his diebus?] etc. Ed1657

^marg.| {CLC24d.11} THEOPHYLACTUS. − Quasi dicat : tu solus quasi tam⁶⁵* peregrinus es et extra confinia Hierusalem habitans⁶⁶*, et expers⁶⁷* eorum que in medio eius contigerunt ut hec ignores⁶⁸?^AF ^al

^al ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 18), PG 123, 1113D2-5 [CGC2015].

^AF ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁶⁵ quasi tam] q. tam Li448 , q. tâ. Mt366, om. Ed1953

⁶⁶ habitans] habitas Ed1953

⁶⁷ expers] + es Ed1953

⁶⁸ ut hec ignores] et ignoras Ed1953

^marg.| {CLC24d2.12} BEDA. − Vel hoc dicit quia peregrinum putabant eum cuius vultum non agnoscebant. Sed revera peregrinus erat eis, a quorum nature fragilitate, percepta iam resurrectionis gloria, longe distabat, et a⁶⁹* quorum fide, utpote resurrectionis⁷⁰* eius nescia, manebat extraneus. Sed adhuc Dominus interrogat.
Nam sequitur :

⁶⁹ a] om. Ed1953

⁷⁰ resurrectionis] resurrectioni Ed1953

Quibus ille dixit : Que ?

^marg.| Et ponitur eorum responsio cum subditur :

Et dixerunt ei : De Iesu Nazareno qui fuit vir propheta.

^marg.| Prophetam fatentur, filium Dei tacent, vel nondum perfecte credentes, vel solliciti ne inciderent in manus Iudeorum persequentium, quia nesciebant quis esset⁷¹* quod verum credebant celantes. ^AG ^am
Ad cuius commendationem subditur :

^am ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 2049 sqq. : «Peregrinum putabant eum cuius uultum non agnoscebant. Sed et re uera peregrinus erat eis a quorum naturae fragilitate percepta iam resurrectionis gloria longe distabat. Peregrinus erat eis a quorum adhuc fide utpote resurrectionis eius nescia manebat extraneus. Quibus ille dixit : quae? et dixerunt ei : de iesu nazareno qui fuit uir propheta potens in opere et sermone coram deo et omni populo. Prophetam et magnum fatentur filium dei tacent uel scilicet nondum perfecte credentes uel solliciti ne inciderent in manus iudaeorum persequentium quia nesciebant quis esset cum quo loquebantur quod uerum credidere celantes ».
<ex quo> <diff.> Glossa ordinaria (Lc. 24, 18-19) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 220b marg.] ed. Gloss-e = [MM2021]

^AG ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

⁷¹ esse] + vel Ed1953

Potens in opere et sermone.

^marg.| {CLC24d2.13} THEOPHYLACTUS. − Primo quidem est opus, secundo sermo. Nullus enim doctrine sermo approbatur, nisi prius is⁷² qui docet, se ostendat auctorem. Precedit enim opus aspectum. Nam nisi mundaveris speculum intellectus ⁷³* per opera, non emicat decor optatus.
Adhuc autem subditur :

⁷² is] hiis Li448 Mt366

⁷³ speculum intellectus] inv. Ed1953

coram Deo et omni populo.

^marg.| Nam primo complacendum est Deo, deinde curandum, quantum possibile est, de innocentia apud homines ut, precedente divino cultu, vivamus sine scandalo plurimorum.^AH ^an

^an ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 19), PG 123, 1113D12-1116A14 [CGC2015] : « ... πρότερον γὰρ ή πρᾶξις , εἶτα θεωρία καὶ ἔλλαμψις... » [MM2021].

^AH ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CLC24d2.14} GRECUS. − Deinde assignatur causa tristitie, traditio et passio Christi, cum sequitur :

Et quomodo tradiderunt eum summi sacerdotes et principes nostri in damnationem mortis, et crucifixerunt eum⁷⁴.

⁷⁴ summi sacerdotes et principes nostri in damnationem mortis, et crucifixerunt eum] etc. Ed1657

^marg.| Subditur autem desperantium vox, cum dicitur :

Nos autem sperabamus quod ipse esset redempturus Israel.

^marg.| Sperabamus, inquit⁷⁵*, non speramus⁷⁶, ac si mors Domini similis esset mortibus aliorum.^AI ^ao

^ao ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 13-34, (Krikones §3250 : anepigraphum), ed. Mai , Scriptorum Veterum, t. 9, Romae, 1837, p. 719 = Vat. gr. 1611, f. 314rb32-34 : «Ἀνεπίγραφον [...] ἀπεκρίθη ὁ Κλεόπας, ὅτι τὸ παραδοθῆναι Ἰησοὺν, καὶ παθεῖν εἴτα ἐπάγει, ἡμεῖς δὲ ἠλπίζομεν, ἀπηλπικότων ἡ φωνὴ, ἠλπίζομεν γάρ φησιν, οὐκ ἐλπίζομεν ὅμοιον ἡγούμενοι τὸν τοῦ Κυρίου θάνατον οἷον τὸν τῶν ἀνθρώπων». [ADL2020] [MM2020]
<Non hab.> [CPG 132] (Cramer) ; J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, ; PG 72 ; Vat. gr. 758 ; Corderius in Lc.
¶Nota Cette sentence est la seconde d’une série de trois (CLC24d2.10 CLC24d2.14 CLC24d2.18) qui proviennent du même scholion ‘anépigraphe’ de la chaîne de Nicétas (Kr3250). Cf. supra CLC24d2.10 nota . [MM2020]

^AI ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1657 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

⁷⁵ inquit] inquiunt Ed1953

⁷⁶ speramus] sperabamus Li448

^marg.| {CLC24d2.15} THEOPHYLACTUS. − Exspectabant enim Christum salvaturum et redempturum populum Israel ab ingruentibus malis, et a servitute Romanorum. Ipsum quoque credebant terrenum regem fieri, quem putabant nec⁷⁷* promulgatam in se mortis sententiam cavere potuisse.^AJ ^ap

^ap ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 21), PG 123, 1116B11-C3 [CGC2015].

^AJ ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

⁷⁷ nec] om. Ed1953

^marg.| {CLC24d2.16} BEDA. − Merito ergo tristes incedebant quia et seipsos quodammodo arguebant, quod in illo redemptionem speraverint, quem iam mortuum viderant, nec⁷⁸ resurrecturum credebant et maxime dolebant eum sine culpa⁷⁹* occisum quem noverant innocentem.^AK ^aq

^aq ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 2062 sqq. : «Merito tristes incedebant quia et se ipsos quodammodo arguebant quod in illo redemptionem sperauerunt quem iam mortuum uiderant nec resurrecturum credebant et maxime dolebant eum sine culpa occisum quia nouerant innocentem». [MM2020]

^AK ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

⁷⁸ nec] ne Li448

⁷⁹ culpa] causa Ed1953

^marg.| {CLC24d2.17} THEOPHYLACTUS. − Videntur tamen hi viri non omnino increduli esse, per hoc quod subditur :

Et nunc super hec omnia tertia dies est hodie quod hec facta sunt.

^marg.| In quo videntur habere memoriam eius quod eis Dominus dixerat, se die tertia⁸⁰* resurrecturum. ^AL ^ar

^ar ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 21), PG 123, 1116C8-12 [CGC2015].

^AL ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

⁸⁰ die tertia] inv. Ed1953

^marg.| {CLC24d2.18} GRECUS. − Porro relatam a mulieribus resurrectionis famam commemorant⁸¹ cum subditur :

⁸¹ commemorant] commemorat Ed1657

Sed et mulieres quedam ex nostris terruerunt nos que ante lucem fuerunt ad monumentum

et, non invento corpore eius, venerunt dicentes, se etiam visionem angelorum vidisse qui dicunt eum vivere.⁸²

⁸² que ante lucem... eum vivere] etc. Ed1657

^marg.| Dicunt quidem hoc quasi non credentes. Propter quod referunt se territos, id est stupefactos. Non enim quod erat eis relatum firmum estimabant aut angelicam illuminationem fuisse, sed stuporis et turbationis causam inde sumebant. Testimonium quoque Petri non certum estimabant, dum diceret se non⁸³ vidisse Dominum, sed resurrectionem eius conicere ex eo quod corpus ipsius ⁸⁴ in sepulcro non iacebat.^AM ^as

^as ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 13-34, (Krikones §3250: anepigraphum), ed. Mai , Scriptorum Veterum, t. 9, Romae, 1837, p. 719 = Vat. gr. 1611, f. 314rb33-40 : «Ἀνεπίγραφον. [...] ἔπειτα τὴν φήμην τῆς ἀναστάσεως τὴν διὰ τῶν γυκαικῶν , καὶ τὴν διὰ τοῦ Πέτρου, λέγουσι μέν, οὐ μὴν ὡς πιστευόντες· διὸ φασὶν ὅτι ἐξέστησαν ἡμᾶς αἱ γυναῖκες· οὐ γὰρ ἡγοῦντο πιστὸν τὸ λεγόμενον , οὐδὲ εὐαγγελισμὸν ἀληθείας καὶ φωτισμόν , ἀλλά τι ταραχῆς καὶ ἐκστάσεως αἴτιον · καὶ τήν γε τοῦ Πέτρου μαρτυρίαν , τὰ ὀθόνια μόνον ἐπὶ τοῦ μνήματος ἑωρακότος, οὐ πιστὴν εἶναι ἐνόμιζον τοῦ πάντως ἀναστῆναι τὸν Κύριον, ὅτι μὴ αὐτὸν ἰδὼν ἔλεγεν , ἀλλ ’ ἐκ τοῦ μὴ κεῖσθαι τὸ ἀναστῆναι τεκμαιρόμενος».
<cuius fons> Cf. Cyrillus Alexandrinus (?) , Scholion in Lc. [CPG C137, cf. C132 ?], Vat. gr. 758, f. 82r (dat. 1173) ; ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, § 116.7-13, p. 275 = PG 72, 944A11 -20: «ἔπειτα τὴν φήμην τῆς ἀναστάσεως τὴν διὰ τῶν γυναικῶν καὶ τὴν διὰ Πέτρου λέγουσι μέν, οὐ πιστεύουσι δέ· λέγοντες γὰρ καὶ γυναῖκες ἐξέστησαν ἡμᾶς τὸ σῶμα μὴ εὑροῦσαι, οὐχ ἡγοῦντο πρὸς τὸ λεγόμενον ἀληθεύειν οὐδὲ εὐαγγελισμὸν ἀληθείας, ἀλλ’ ὡς ταραχῆς τινος καὶ ἐκστάσεως αἴτιον ὑπέλαβον εἶναι. καὶ τὴν τοῦ Πέτρου μαρτυρίαν ,,τὰ ὀθόνια“ μόνον ἐπὶ τοῦ μνήματος ἑωρακότος οὐ πιστὴν εἶναι περὶ τὴν ἀνάστασιν ἐνόμιζον, ὅτι μὴ αὐτὸν εἶδον, ἔλεγεν, ἀλλ’ ἐκ τοῦ μὴ κεῖσθαι τὸ ἀνεστηκέναι [ἀνεστακέναι Vg758] αὐτὸν ἐτεκμαίρετο. ἰστέον δέ, ὅτι οὗτοι τῶν ἑβδομήκοντα ὑπῆρχον καὶ ὁ μετὰ Κλεοπᾶ ὁ Σίμων ἦν, οὐχ ό Πέτρος οὐδὲ ὀ ἀπὸ Κανᾶ, ἀλλ’ἕτερος τῶν ἑβδομήκοντα».
<Non hab.> [CPG 132] (Cramer); Corderius in Lc.
¶Nota Cette sentence est la dernière d’une série de trois (CLC24d2.10 CLC24d2.14 CLC24d2.18) extraites du même scholion ‘anépigraphe’ de la chaîne de Nicétas. Une partie de ce scholion se retrouve dans une autre chaîne sous le nom de Cyrille. Cf. supra CLC24d2.10 nota . [MM2019] [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]

^AM ¶Codd. : Li448 (206rb ) Mt366 Ed1657 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

⁸³ diceret se – non] inv . Ed1657

⁸⁴ ipsius] om. Li448

^marg.| Unde sequitur :

Et abierunt quidam ex nostris ad monumentum et ita invenerunt sicut mulieres dixerunt, ipsum vero non invenerunt⁸⁵.

⁸⁵ ex nostris ad monumentum, et ita invenerunt sicut mulieres dixerunt, ipsum vero non invenerunt] etc. Ed1657

^marg.| {CLC24d2.19} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Cum autem Lucas dixerit Petrum cucurrisse⁸⁶* ad monumentum et Cleopham dixisse ipse retulerit quod quidam eorum inerant⁸⁷* ad monumentum ; intelligitur attestari Ioanni quod duo ierint ad monumentum sed Petrum solum primo⁸⁸* commemoravit quia illi primitus Maria nuntiaverat.^AN ^at

^at ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 25, § 70, p. 369.12-16 : «Ac per hoc cum ipse Lucas Petrum dixerit cucurrisse ad monumentum et cleopan dixisse ipse rettulerit, quod quidam eorum ierant ad monumentum, intellegitur adtestari iohanni, quod duo ierant ad monumentum : sed petrum solum primo commemorauit, quia illi primitus maria nuntiauerat». [FG2013]*

^AN ¶Codd. : Li448 (206rb ) Mt366 Ed1657 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

⁸⁶ cucurrisse] accurrisse Ed1657 Ed1953

⁸⁷ inerant] ierant Ed1953

⁸⁸ solum primo] inv . Ed1657 Ed1953

^prol.| [Lc. 24, 13-35 legitur in feria 2 Paschae ; cf. Ordinarium OP 666 = Cist. 70 = Rom. = Barré]

^marg.| {CLC24d3.1} THEOPHYLACTUS. − Quia predicti discipuli nimia dubietate laborabant, Dominus eos redarguit.
Unde dicitur :

Et ipse dixit ad eos : O stulti.

^marg.| Fere enim eadem dixerant⁸⁹ que et astantes cruci^au : « Alios salvos fecit, seipsum non potest salvum facere ».

^au Mt. 27, 42.

⁸⁹ eadem dixerant] inv . Li448

Et tardi corde ad credendum in omnibus que locuti sunt prophete.

^marg.| Contingit enim credere que locuti sunt prophete, particulariter quedam et non universaliter⁹⁰ omnia. Puta, si aliquis credat que de cruce Christi dicuntur a prophetis, sicut est illud^av : « Foderunt manus meas et pedes meos », que vero spectant ad resurrectionem non credant⁹¹*, sicut est illud^aw : « Non dabis sanctum tuum videre corruptionem ». Decet autem in omnibus fidem adhibere prophetis ; tam in gloriosis que de Christo predixerunt, quam in gloriis quia ex passione malorum est ingressus in gloriam.
Unde sequitur :

^av Ps. 21, 17.

^aw Ps. 15, 10.

⁹⁰ que locuti sunt prophete particulariter quedam et non universaliter] quaedam ex his et non Ed1657

⁹¹ credant] credat Ed1657 Ed1953

Nonne hec oportuit pati Christum et ita intrare in gloriam suam?

^marg.| scilicet secundum humanitatem. ^AO ^ax

^ax ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 25), PG 123, 1117B4-C13. [CGC2015]

^AO ¶Codd. : La88 (137va) Li448 Mt366 Ed1570 Ed1657 (230) Ed1953 {MM2019} * {MM2020} {MM2021}

^marg.| {CLC24d3.2} ISIDORUS ABBAS. ⁹²* − Sed si⁹³* oportebat Christum pati , tamen qui crucifixerunt rei sunt pene⁹⁴*. Non enim satagebant perficere quod Deus disponebat. Unde et eorum executio fuit impia. Dei vero dispensatio prudentissima, qui nequitiam eorum in beneficia generis humani convertit, quasi utens vipereis carnibus ad antidoti salutiferi⁹⁵ confectionem.^AP ^ay

^ay ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 26 (Krikones §3255: Ididorus), Vat. gr. 1611, f. 314va37-b14 : «Ἰσιδώρου. Καὶ [Ἐπειδὴ γέγραφας Isid.] εἰ ἔδει φησὶ [om. Isid.] παθεῖν τὸν Χριστὸν διὰ τί οἱ σταυρώσαντες ἀπῃτήθησαν [ἀπέτισαν Isid.] δίκας; [+ φημὶ Isid.] ὅτι τὸ ´´ἔδει παθεῖν´´ τὴν ἑκούσιον ὁρμὴν τὴν πρὸς [εἰς Isid.] τὸ πάθος καὶ τὴν θείαν οἰκονομίαν δείκνυσιν, οὐκ ἀπολογίαν τοῖς δεδρακόσι μνᾶται· οὐ γὰρ σύνοιδε [συνῇδε Isid.] τῇ θείᾳ βουλήσει ἡ τῶν ἀλιτηρίων ἐπιβουλή . Οὐδὲ τοῦτ ´ ἐσπούδαζεν ἀνύσαι [ἀναλῦσαι Isid.] , ὅπερ ᾠκονόμει [+ ὁ Isid.] Θε ός . Ὥ στε τοῖς μὲν ἀλάστορσιν ἐκείνοις τ ὸ δρᾶμα ἀσέβημα ἦν· Θεῷ δὲ σοφὴ οἰκονομία , καὶ ἀνθρώποις ἐλευθερία· τὸ καὶ τ ὴ ν ἐκείνων [f. 314vb] πονηρίαν εἰς τὴν τοῦ γένους εὐεργεσίαν περιτρέ ψ αι [προστρήψαι Isid.] καὶ χρήσασθαι σαρξὶν ἐχίδνης πρὸς ἀλεξιφαρμάκου βοηθήματος κατασκευήν ». [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021] [MM2022]
<cuius fons> Isidorus Pelusiota , Epistolae, lib. 4, ep. 98 Nilammoni monacho, PG 78, 1164A4 -18. [MM2019]*
<Non hab.> ACO ; R. Aigrin ed., Quarante-neuf lettres de saint Isidore de Péluse, Paris, 1911.
¶Nota La traduction de σοφός par prudens est bien conforme au sens original de σοφός ; cf. Thomas de Aquino, In Aristotelis libros Metaphysicorum, lib. 1, lec. 3, n° 57, Marietti, p. 18.9 : «… sicut scientiae logicales, quae non propter se quaeruntur, sed ut introductoriae ad alias artes, tunc primo incoepit quaeri talis prudentia, idest sapientia» ; ibid. , lib. 4, lec. 12, n° 672, Marietti, p. 186.9 : «Dicit ergo primo, quod antiqui hoc opinabantur, quod prudentia sive sapientia vel scientia non esset nisi sensus. Non enim ponebant differentiam inter sensum et intellectum». [MM2020]

^AP ¶Codd. : La88 Li448 Li448 Mt366 Ed1657 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

⁹² abbas] om. Ed1953

⁹³ si] etsi Ed1657 , et si Ed1953

⁹⁴ pene] pena Ed1953

⁹⁵ salutiferi] sati/luferi cacogr. La88

^marg.| {CLC24d3.3} CHRYSOSTOMUS. − [1] Et ideo Dominus ostendit consequenter, hec omnia non evenisse simpliciter sed ex Dei proposito ante predestinato.
[2] Unde sequitur :

Et, incipiens a Moyse et omnibus prophetis, interpretabatur illis⁹⁶ in omnibus Scripturis que de ipso erant,

⁹⁶ illis] om. Ed1657

^marg.| quasi dicat⁹⁷* : Postquam estis tardi, ego promptos vos⁹⁸ reddam, mysteria Scripturarum vobis exponendo . Nam sacrificium Abrahe cum, Isaac dimisso, immolatus est aries, hoc prefiguravit. Sed et⁹⁹* in aliis scripturis propheticis sparsim iacent crucis et resurrectionis Christi mysteria ¹⁰⁰*.^AQ ^az

^az ¶Fons^G : [1] <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 27 (Krikones §3256 : Chrysostomus), Vat. gr. 1611, f. 314vb14 : «Χρυσοστόμου. Κατὰ Ἰουδαίων. Δείκνυσιν ὅτι ταῦτα πάντα οὐχ ἁπλῶς γέγονεν, ἀλλὰ μετὰ προαιρέσεως [προῤῥήσεως PG48] πρὸ πολλοῦ γεγενημένης χρόνου // ἀναγκαῖον δὲ τὰ βιβλία τῶν σταυρωσάντων αὐτὸν Ἰουδαίων εἰς μέσον προθεῖναι, καὶ τὰς περὶ αὐτοῦ μαρτυρίας ἐκ τῶν παρ’ αὐτοῖς φυλαττομένων Γραφῶν ἔτι καὶ νῦν ἐπ’ [ὑπ´ PG48] ὄψεσι τῶν ἀπειθούντων διεξελθεῖν [...]». [MM2020]*
<cuius fons> Chrysostomus , Contra Iudeos et Gentiles quod Christus sit Deus [CPG 4326] § 2, PG 48, 814.42-43 .
[2] <revera> Theophylactus, Enarratio in evangelium Lucae (Lc. 24, 25-35), PG 123, 1117D4 - 1121A6 : «Ἀλλ’ ἐπεί, φησὶν,"ὑμεῖς ἀνοήτοι", ἥτοι βραδεῖς· εἰ γὰρ ἀνόητοι ἦσαν, οὐδ’ἂν οὐδ’αὐτὸς ἐλάλει αὐτοῖς· ἐπεὶ οὖν βραδεῖς ὑμεῖς ἔστε, ἐγὼ διαβαστάσω τὴν ὑμῶν διάνοιαν, καὶ νοεῖν ὀξέως ποιήσω. Διὸ καὶ ἀπὸ Μωσέως καὶ ἀπὸ πάντων τῶν προφητῶν διηρμήνευεν αὐτοῖς· τό τε γάρ τῆς Ἀβρααμ θυσίας μυστήριον, ὅτι Ἰσαὰκ ἀφεθέντος, κριὸς ἐτύθη, ταῦτα τὰ κατὰ τὸν Κύριον προετύπου, ὡς καὶ αὐτὸς ὁ Κύριός φησιν, ἰδεῖν τὸν Ἀβραὰμ τὴν ἡμέραν αὐτοῦ καὶ ἀγαλλιάσασθαι· καὶ τὸ ‘Ὅψεσθε τὴν ζωὴν ἡμῶν κρεμαμένην’, ἐν ταυτῷ καὶ τὴν σταύρωσιν δηλοῖ διὰ τοῦ κρεμαμένην εἰπεῖν, καὶ τὴν ἀνάστασιν διὰ τοῦ τὴν ζωὴν ὀνόμασαι. Καὶ ἐν ταῖς λοιπαῖς δὲ προφητείαις σποράδην κεῖνται τὰ περὶ τοῦ σταυροῦ καὶ τῆς ἀναστάσεως, καὶ μάλιστα ἐν τοῖς ἐπιφανεστέροις, καὶ πάρεστιν ἐκεῖθεν ταῦτα ἀναλέγεσθαι». [ADL2020]* [VS2021]
<Non hab.> Chrysostomus [CPG 4326] ; TLG.
¶Nota La sentence est composée de deux segments hétérogènes. Le premier est emprunté à un très long scholion de la chaîne de Nicétas dont la source n’a pas été identifiée par Krikones (f. 314vb-315vb). Il est composé d’extraits du traité Contra Iudaeos de Chrysostome, dont le propos est de passer en revue les principales figures du Christ dans l’Ancien Testament. Thomas s’est contenté de reprendre l’introduction du scholion ; il s’est ensuite tourné vers le commentaire de Théophylacte qui résume en quelques lignes, mais de façon non littérale, la quintessence et du scholion de Nicétas et du traité de Chrysostome. Il n’y a donc pas lieu de supposer ici une erreur de rubrication de l’archétype de la Catena. Même si Chrysostome n’est pas la source littérale de toute la sentence, celle-ci relève bel et bien de son autorité intellectuelle. Nicolaï ne propose aucune source pour cette sentence. [MM2019] [MM2020]*

^AQ ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1657 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

⁹⁷ quasi dicat] scrips., q. d. Li448 Mt366, quasi diceret Ed1657 Ed1953

⁹⁸ promptos vos] inv . Ed1657

⁹⁹ et La88 Mt366 Ed1657] etiam Li448 , om. Ed1953

¹⁰⁰ crucis... Christi - mysteria] inv . Ed1657 Ed1953

^marg.| {CLC24d3.4} BEDA. − Si autem Moyses et prophete de Christo locuti sunt, et eum per passionem in gloriam intraturum predixerunt ; quomodo gloriatur se esse christianum qui neque qualiter Scripture ad Christum pertineant investigat, neque ad gloriam quam cum Christo habere cupit, per passionem attingere desiderat^? ^AR ^ba

^ba ¶Fons : <revera> Glossa ordinaria (Lc. 24, 25) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 220b marg.] ed. Gloss-e = Cas574, f. 477r ; Md044v, t. 14, f. 120v ; P15536, f. 114rb : «O STULTI ET TARDI CORDE. Hic [Hec Md044] gemina [+ nos P15536] humiliandi necessitas incumbit, qui nec in Scripturis quantum oportet edocti, nec adimplenda que novimus quantum decet, sumus intenti. Nam si Moyses et prophete de Christo locuti sunt et eum per passionem et [+ in Md044] gloriam intraturum [adintraturum P15536] predixerant [predixerunt Cas574 Md044 P15536], quomodo gloriatur se esse christianum, qui neque in Scripturis qualiter ad Christum pertinent [-net Md044] investigat, neque ad gloriam quam cum Christo habere cupit, per passiones [passionem P15536] attingere [contingere Cas574 P15536] desiderat ?»
<cuius fons> Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 2090 sqq. = Homilia 62 (inc. «Stadium quo Graeci», Lc. 24, 13, feria II Paschae) PL 94, 428C = BAV, Reg. 307, f. 94ra-b : «Nam si moyses et omnes prophetae christum locuti sunt et hunc per angustiam passionis in gloriam suam intraturum, qua ratione se gloriantur esse christianos qui iuxta uirium suarum modulum neque scripturas qualiter ad christum pertineant inuestigare neque ad gloriam quam cum christo habere cupiunt per passiones tribulationum desiderant attingere?»
<Non hab.> Liturgia OP (Urfels, Lectionnaire du sanctoral) [MM2020]
¶Nota Thomas dépend de la réécriture du passage par la Glose ordinaire. [MM2020]

^AR ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1571 Ed1657 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

^marg.| {CLC24d3.5} GRECUS. − Quia vero predixit evangelista^bb« Tenebantur oculi eorum ne eum agnoscerent », donec sermo Domini mentem eorum moveret ad fidem, convenienter opportunum aspectum sui ¹⁰¹ auditui subiunxit¹⁰².^AS ^bc
Unde sequitur :

^bb Lc. 24, 16.

^bc ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 25, (Krikones §3257: anepigraphum) Vat. gr. 1611, f. 316r1-2 (ed. Mai , Scriptorum Veterum, t. 9, Romae, 1837, p. 719 ) = «Ἀνεπίγραφον. [...] Τέως γὰρ προείρηκεν ὁ εὐαγγελιστὴς “ἐκρατοῦντο οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτῶν τοῦ μὴ ἐπιγνῶναι”, ἕως οὗ ὁ λόγος εἰσέλθοι κινεῖν τὴν διάνοιαν εἰς τὴν πίστιν, ἔπειτα οὕτω καιρίαν τὴν ὄψιν ἐπὶ τῇ ἀκοῇ παραστήσει τὸ προακουσθὲν καὶ πιστωθὲν ἐμφανὴς καθιστάς [...]». <cuius fons> Fons non reperta.
<Non hab.> Corderius; LLT; PL. [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]

^AS ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1571 Ed1657 Ed1775 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

¹⁰¹ aspectum sui] inv . Ed1657 Ed1953

¹⁰² subiunxit cum gr. ] Li448² (in ras.), subiungit Ed1657 Ed1953

Et appropinquaverunt castello quo ibant et ipse se finxit¹⁰³ longius ire¹⁰⁴.

¹⁰³ se finxit] inv . Ed1953

¹⁰⁴ quo ibant et ipse se finxit longius ire] etc. Ed1571

^marg.| {CLC24d3.6} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Quod non ad mendacium pertinet. Non enim omne quod fingimus, mendacium est sed quando id fingimus quod nihil significat, tunc est mendacium¹⁰⁵*. Cum autem fictio nostra refertur ad aliquam significationem, non est mendacium sed aliqua figura veritatis. Alioquin omnia que a sapientibus et sanctis viris, vel etiam ab ipso Domino figurate dicta sunt, mendacia deputabuntur quia secundum usitatum intellectum non consistit veritas in talibus dictis. Sicut autem dicta, ita etiam finguntur facta sine mendacio ad aliquam rem significandam.^AT ^bd

^bd ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 51, CCSL 44B, p. 116.1-117.18 : «Quod scriptum est de domino : finxit se longius ire, non ad mendacium pertinet. non enim omne quod fingimus mendacium est ; sed quando id fingimus quod nihil significat, tunc est mendacium. cum autem fictio nostra refertur ad aliquam significationem, non est mendacium sed aliqua figura ueritatis. alioquin omnia quae a sapientibus et sanctis uiris, uel etiam ab ipso domino figurate dicta sunt mendacia deputabuntur, quia secundum usitatum intellectum non subsistit ueritas talibus dictis. non enim homo qui habuit duos filios, quorum minor accepta parte patrimonii sui profectus est in regionem longinquam et cetera quae in illa narratione contexuntur, ita dicuntur tamquam uere fuerit quisquam homo qui hoc in filiis suis duobus aut passus sit aut fecerit. ficta sunt ergo ista ad rem quandam significandam tam longe alte que maiorem et tam incomparabiliter differentem, ut per illum fictum hominem deus uerus intellegatur. sicut autem dicta ita etiam facta finguntur sine mendacio ad aliquam rem significandam». [FG2017]*

^AT ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

¹⁰⁵ est mendacium] inv . Ed1953

^marg.| {CLC24d3.7} GREGORIUS. In homiliario. ¹⁰⁶* − Quia ergo adhuc in eorum cordibus peregrinus erat a fide, ire se longius finxit. Fingere namque componere dicimus unde et compositores luti, figulos vocamus. Nihil ergo simplex veritas per duplicitatem fecit sed talem se exhibuit in corpore, qualis apud illos erat in mente. Sed quia esse extranei a caritate non poterant hi cum quibus caritas gradiebatur, eum ad hospitium quasi peregrinum vocant.
Unde sequitur :

¹⁰⁶ homiliario] scrips. , homil’ Li448 , Evangelia Ed1953

Et cegerunt illum,

^marg.| ex quo exemplo colligitur quia peregrini ad hospitium non solum invitandi sunt, sed etiam trahendi.^AU ^be

^be ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 23, § 1, p. 194.16-27 : «Verba quidem contulit, duritiam intellectus increpauit, scripturae sacrae mysteria, quae de se ipso erant aperuit, et tamen quia adhuc in eorum cordibus peregrinus erat a fide, ire se longius finxit. Fingere namque componere dicimus, unde et compositores luti figulos uocamus. Nihil ergo simplex Veritas per duplicitatem fecit, sed talem se eis exhibuit in corpore, qualis apud illos erat in mente. Probandi autem erant, si hi qui eum etsi necdum ut Deum diligerent, saltem ut peregrinum amare potuissent. Sed quia esse extranei a caritate non poterant hi cum quibus Veritas gradiebatur, eum ad hospitium quasi peregrinum uocant. Cur autem dicimus : uocant, cum illic scriptum sit : Et coegerunt eum? Ex quo nimirum exemplo colligitur quia peregrini ad hospitium non solum inuitandi sunt, sed etiam trahendi. Mensam ponunt, cibos afferunt, et Deum quem in scripturae sacrae expositione non cognouerant, in panis fractione cognoscunt». [FG2013]

^AU ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC24d3.8} GLOSSA<TOR>. − Nec solum factis eum¹⁰⁷ cogunt sed etiam verbis inducunt. Sequitur enim :

¹⁰⁷ eum] eorum Li448

Dicentes : Mane nobiscum quoniam advesperascit et inclinata est iam dies,

^marg.| scilicet ad occasum.^AV ^bf

^bf ¶Fons : Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino. Cf. Glossa dominicana in loc. cit., Wi1112 ( 776 ), « et coegerunt etc. non solum vocaverunt. G<lossa> [...] veritas melius operando quam audiendo intelligitur».
<Non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e, Cas574) LLT, PL, Hugo de Sancto Caro : Postille [MM2020]

^AV ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC24d3.9} GREGORIUS. In homiliario. ¹⁰⁸* − [b] Ecce autem cum per membra sua Christus suscipitur, susceptores suos etiam per semetipsum requirit.
Sequitur enim :

¹⁰⁸ homiliario] scrips. , homil’ Li448 , Evangelia Ed1953

Et intravit cum illis.

^marg.| [a] Mensam ponunt, cibos afferunt et Deum, quem in Scripture sacre expositione non cognoverant, in panis fractione cognoscunt.^AW ^bg
Sequitur enim :

^bg ¶Fons : [a] Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 23, § 1, p. 194.27-29 : «Ex quo nimirum exemplo colligitur quia peregrini ad hospitium non solum inuitandi sunt, sed etiam trahendi. Mensam ponunt, cibos afferunt, et Deum quem in scripturae sacrae expositione non cognouerant, in panis fractione cognoscunt». [b] Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 23, § 2, p. 195.51-53 : «Ecce in iudicium ueniens dicit : Quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis. Ecce ante iudicium cum per membra sua suscipitur, susceptores suos etiam per semetipsum requirit, et tamen nos ad hospitalitatis gratiam pigri sumus. Pensate, fratres, quanta hospitalitatis uirtus sit. Ad mensas uestras Christum suscipite, ut uos ab eo suscipi ad conuiuia aeterna ualeatis. Praebete modo peregrino Christo hospitium, ut uos in iudicio non quasi peregrinos nesciat, sed ut proprios recipiat ad regnum». [FG2013]*

^AW ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

Et factum est, dum recumberet cum illis, accepit panem et benedixit ac fregit et porrigebat illis.

Et aperti sunt oculi eorum et cognoverunt eum.

^marg.| {CLC24d3.10} CHRYSOSTOMUS. − Quod non de sensibilibus oculis dictum est sed de sensu mentali.^AX ^bh

^bh ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 31 (Krikones §3258 Chrysostomus), Vat. gr. 1611, f. 316r6-7 ; Paris, BnF, Coislin 201, f. 595v26 : «Χρυσοστόμου. Τὸ μέντοι ἐν τῇ Γενέσει περὶ τῶν πρωτοπλάστων ῥηθὲν ὅτι " διηνοίχθησαν αὐτῶν οἱ ὀφθαλμοὶ" , οὐ περὶ τῶν αἰσθητῶν ὀφθαλμῶν ἀλλὰ περὶ τῆς κατὰ διάνοιαν εἴρηται αἰσθήσεως, ὡς ἂν εἴποι τις, // παρεσκεύασεν [–αζεν Coisl.] αὐτοὺς αἴσθησιν λαβεῖν τῆς γυμνώσεως· τοιοῦτον καὶ τὸ // "διήνοιξεν ὁ Θεὸς τοὺς ὀφθαλμοὺς τῆς Ἅγαρ" οὐκ ἐπειδὴ πρὸ τούτου [τούτων Coisl.] οὐκ ἔβλεπον ἀλλ’ ὅτι τὴν διάνοιαν αὐτῆς ἤγειρεν».
<cuius fons> Chrysostomus , In Genesim [CPG 4409], hom. 6 (Gn. 2, 7) § 6, PG 53, 131.59-132.14 : «Ἐπεὶ οὖν ἡ τοιαύτη πρόφασις τῆς βρώσεως τὴν παρακοὴν εἰργάσατο, διὰ τοῦτό φησιν ἡ Γραφὴ, “Καὶ ἔφαγον, καὶ διηνοίχθησαν αὐτῶν οἱ ὀφθαλμοὶ", οὐ περὶ τῶν αἰσθητῶν ὀφθαλμῶν φάσκουσα, ἀλλὰ περὶ τῆς κατὰ διάνοιαν αἰσθήσεως. Ἐπειδὴ γὰρ παρέβησαν τὰ προστεταγμένα, αἰσθάνεσθαι αὐτοὺς λοιπὸν ἐποίησεν, ὧν πρότερον οὐκ ἐλάμβανον αἴσθησιν διὰ τὴν εὔνοιαν, ἣν περὶ αὐτοὺς ὁ Δεσπότης ἐπεδείκνυτο. Ὅταν οὖν ἀκούσῃς, ὅτι “Διηνοίχθησαν αὐτῶν οἱ ὀφθαλμοὶ",τοῦτο νόει, ὅτι παρεσκεύασεν αὐτοὺς αἴσθησιν λαβεῖν λοιπὸν τῆς γυμνότητος, καὶ τῆς ἐκπτώσεως τῆς δόξης, ἧς πρὸ τῆς βρώσεως ἀπήλαυον. Ὅτι δὲ τοῦτο τῆς Γραφῆς ἐστι τὸ ἔθος, ἄκουε αὐτῆς καὶ ἀλλαχοῦ λεγούσης· ἡνίκα γὰρ ἡ παιδίσκη τῆς Σάῤῥας ἀποδιδράσκουσα τὴν δεσποτείαν ἐπλανᾶτο, ῥίψασα τὸ παιδίον πλησίον μιᾶς ἐλάτης, ἀπὸ διαστήματος περιεσκόπει τούτου τὴν τελευτὴν, καί φησι"Διήνοιξεν ὁ Θεὸς τοὺς ὀφθαλμοὺς τῆς Ἅγαρ", οὐκ ἐπειδὴ πρὸ τούτου οὐκ ἔβλεπεν, ἀλλ’ὅτι τὴν διάνοιαν αὐτῆς διήγειρεν». [ADL2020] [MM2020] [VS2021]*

^AX ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC24d3.11} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Neque enim clausis oculis ambulabant, sed inerat aliquid, quo non sinerentur agnoscere quod videbant ; quod scilicet caligo et aliquis humor efficere solet ; non quia Dominus non poterat transformare carnem suam, ut alia revera esset effigies quam solebant intueri ; quandoquidem et ante passionem transformatus est in monte, ut facies eius claresceret sicut sol sed non ita nunc factum est. Non enim incongruenter accipimus hoc impedimentum in oculis eorum a satana factum fuisse, ne agnosceretur Iesus. Sed tantum a Christo facta est permissio usque ad sacramentum panis, ut veritate corporis eius participata, removeri intelligatur impedimentum inimici, ut Christus possit agnosci.^bi

^bi ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 25, § 72, p. 372.9-24 : «Neque enim clausis oculis ambulabant ; sed inerat aliquid quo non sinerentur agnoscere quod uidebant, quod scilicet et caligo et aliquis umor efficere solet. non quia dominus non poterat transformare carnem suam, ut alia re uera esset effigies, non quam solebant illi contueri, quando quidem et ante passionem suam transformatus est in monte, ut facies eius claresceret sicut sol - quale uult enim corpus de qualicumque corpore uerum de uero facit qui de aqua uera uinum uerum fecit -, sed non ita fecerat, cum apparuit illis duobus in alia effigie. non enim sicut erat apparuit eis quorum oculi tenebantur, ne agnoscerent eum. non autem incongruenter accipimus hoc inpedimentum in oculis eorum a satana fuisse, ne agnosceretur iesus ; sed tamen a christo est facta permissio usque ad sacramentum panis, ut unitate corporis eius participata remoueri intellegatur inpedimentum inimici, ut christus possit agnosci». [FG2013]

^marg.| {CLC24d3.12} THEOPHYLACTUS. − Sed et aliud innuit quod scilicet sumentibus sacrum panem aperiuntur oculi, ut eum agnoscant. Magnam enim et ineffabilem vim habebat Domini caro.^AY ^bj

^bj ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 30), PG 123, 1120A13-B1 [CGC2015].

^AY ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC24d3.13} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Vel quod Dominus se ire longius finxit cum comitaretur discipulos, exponens eis Sacras scripturas, utrum ipse esset, ignorantibus, significat quia hospitalitatis officio ad suam cognitionem pervenire posse homines intimavit ; ut, cum longius ipse ab hominibus abscesserit super omnes celos, cum eis tamen sit qui hec exhibent servis eius. Tenet ergo Christum, ne longius ab eo eat, quisquis catechizatus verbo in omnibus bonis ei qui se catechizat communicat. Etenim isti catechizati erant verbo, cum exponeret eis scripturas et quia hospitalitatem sectati sunt, quem in ipsa expositione scripturarum non cognoverunt, in panis fractione cognoscunt. Non enim auditores legis iusti sunt apud Deum, sed factores legis iustificabuntur^bk ^bl

^bk Rm. 2, 13.

^bl ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 51, CCSL 44B, p. 117.24-118.41 : «Quid ergo significat quod se ire longius dominus finxit, cum comitaretur discipulis exponens eis sanctas scripturas, utrum ipse esset ignorantibus? quid putamus nisi quia hospitalitatis officio ad suam cognitionem peruenire posse homines intimauit, ut cum longius ipse ab hominibus abscesserit super omnes caelos, tamen ita cum eis sit qui haec exhibent seruis eius, ut cum dicere coeperint : domine, quando te uidimus hospitem et adduximus?, tamquam eum scilicet qui longe abscesserat, respondeat ille : cum uni ex minimis meis fecisti mihi fecistis. tenet ergo christum, ne longius ab illo eat, quisquis cathecizatus uerbo in omnibus bonis ei qui se cathecizat communicat, sicut apostolus dicit : communicet qui cathecizatur uerbo ei qui se cathecizat in omnibus bonis, et alio loco cum dixisset : necessitatibus sanctorum communicantes, statim subiecit : hospitalitatem sectantes. et isti enim cathecizati erant uerbo, cum eis exponeret scripturas ; et quia hospitalitatem sectati sunt, eum quem in ipsa expositione scripturarum non cognouerant, in panis fractione cognoscunt. non enim auditores legis iusti sunt apud deum, sed factores legis iustificabuntur». [FG2017]

^marg.| {CLC24d3.14} GREGORIUS. In homiliario. ¹⁰⁹* − Quisquis ergo audita vult intelligere, festinet ea que iam intelligere potuit, opere implere. Ecce Dominus non est cognitus dum loqueretur, et dignatus est cognosci dum pascitur. ^AZ ^bm

^bm ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 23, § 2, p. 194.32-35 : «Audiendo ergo praecepta Dei illuminati non sunt, faciendo illuminati sunt, quia scriptum est : Non auditores legis iusti sunt apud Deum, sed factores legis iustificabuntur. Quisquis ergo uult audita intelligere, festinet ea quae iam intelligere potuit opere implere. Ecce Dominus non est cognitus dum loqueretur, et dignatus est cognosci dum pascitur. Hospitalitatem ergo, fratres carissimi, diligite, caritatis opera amate». [FG2013]

^AZ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁰⁹ homiliario] scrips. , homil’ Li448 , Evangelia Ed1953

^marg.| Sequitur enim :

Et ipse evanuit ex oculis eorum.

^marg.| {CLC24d3.15} THEOPHYLACTUS. − Non enim tale corpus habebat ut diutius cum eis commorari deberet, ut ex hoc pariter augeret affectum eorum.^bn
Unde sequitur :

^bn ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 31-32), PG 123, 1120B2-4 [CGC2015].

Et dixerunt ad invicem nonne cor nostrum ardens erat in nobis dum loqueretur in via, et aperiret nobis Scripturas?

^marg.| {CLC24d3.16} ORIGENES. − Per quod innuit quod prolati sermones a Salvatore accendebant audientium cor ad amorem divinum.^BA ^bo

^bo ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. (Lc. 24, 32) (Krikones §3261 : Origenes) : Vat. gr. 1611, f. 316ra32-35 : «Ὠριγένους. Ἑτέρως δέ· Σίμων καὶ Κλεόπας ὁμολογοῦντες ἐπὶ τοῖς λόγοις τοῦ Σωτῆρος τὸ· “ἡ καρδία ἡμῶν καιομένη ἦν” καὶ τὰ ἑξῆς δηλοῦσιν, ὅτι οἱ ἀπὸ ἀγάπης τῆς πρὸς τοὺς ἀκούοντας ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος ἀπαγγελλόμενοι λόγοι ἐχούσης φλόγας [φλόγα Orig.] πυρὸς ἔκαιον, ἀνάπτοντες τὴν καρδίαν τῶν ἀκουόντων πρὸς ἀγάπην Θεοῦ».
<cuius fons> Origenes , Scholia in Lc. (Lc. 24, 32), GCS 49 , Origenes Werke 9, p. 274 .
¶Nota Scholion sine fonte. [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]

^BA ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC24d3.17} GREGORIUS. In homilia penultima. ¹¹⁰* − Ex audito enim sermone inardescit animus, torporis frigus recedit, fit mens in superno desiderio¹¹¹* anxia. Audire libet precepta celestia et quod mandatis instruitur, quasi tot facibus inflammatur.^BB ^bp

^bp ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 30, § 5, p. 260.141-146 : «Hoc doctrinae incendium ab ipso Veritatis ore conceperant qui dicebant : Nonne cor nostrum ardens erat in nobis cum loqueretur in uia et aperiret nobis Scripturas? Ex audito quippe sermone inardescit animus, torporis frigus recedit, fit mens in superno desiderio anxia, a concupiscentiis terrenis aliena. Amor uerus qui hanc repleuerit, in fletibus cruciat, sed dum tali ardore cruciatur, ipsis suis cruciatibus pascitur. Audire ei libet praecepta caelestia, et quot mandatis instruitur, quasi tot facibus inflammatur, et quae torpebat prius per desideria, ardet postmodum per uerba». [FG2013]

^BB ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

¹¹⁰ In omelia penultima Li448 ] In Evangelia Ed1953

¹¹¹ fit – mens... desiderio] inv. Li448

^marg.| {CLC24d3.18} THEOPHYLACTUS. − Ardebat ergo cor eorum vel igne verborum Domini, quibus intendebant tamquam veris vel quia eo disserente Scripturas, percellebatur intrinsecus cor eorum, quod ille qui disserebat Dominus esset. Adeo ergo letati sunt ut nullam moram passi, mox reversi sint in Hierusalem.
Et hoc est quod sequitur :

Et surgentes eadem hora regressi sunt in Hierusalem.

^marg.| Surrexerunt quidem eadem hora, pervenerunt autem per plures horas, sicut oportebat sexaginta stadia transeuntes.^BC ^bq

^bq ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 32-33), PG 123, 1120B12-15. [CGC2015]

^BC ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CLC24d3.19} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Iam autem fama erat quod surrexerat Iesus, a mulieribus facta, et a Simone Petro, cui iam apparuerat. Hoc enim isti duo invenerunt¹¹²* invenerunt loquentes illos ad quos in Hierusalem venerunt.^BD ^br
Sequitur enim :

^br ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 25, § 73, p. 373.7-10 : «Iam ergo erat fama, quod resurrexerat iesus ab illis mulieribus facta et a simone petro, cui iam apparuerat ; hoc etenim isti duo inuenerunt loquentes, ad quos in hierusalem uenerunt». [FG2013]

^BD ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

¹¹² Hoc enim isti duo invenerunt] Etenim isti duo hec Ed1953

Et invenerunt congregatos undecim et eos qui cum ipsis erant,

dicentes quod surrexit Dominus vere et apparuit Simoni.

^marg.| {CLC24d3.20} BEDA. − Omnium enim virorum primo Dominus apparuisse intelligitur¹¹³* Petro ex his quos evangeliste quatuor et Paulus apostolus commemoraverunt.^BE ^bs

^bs ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 2143 sqq. : «omnium ergo uirorum primo apparuisse intellegitur petro, ex his dumtaxat omnibus quos euangelistae quattuor et paulus apostolus commemorauerunt». [MM2020]

^BE ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹¹³ intelligitur] videtur Ed1953

^marg.| {CLC24d3.21} CHRYSOSTOMUS. − Non enim ¹¹⁴ simul omnibus se manifestabat ut sereret fidei semina. Nam qui primo viderat et certus erat, aliis referebat. Deinde sermo prodiens preparabat animum ¹¹⁵ auditoris visioni. Et ideo primo digniori et fideliori omnibus apparuit. Erat enim opus anime fidelissime¹¹⁶ que prius acciperet hunc aspectum ut minime turbaretur inopinata visione. Et ideo primo videtur a¹¹⁷ Petro ut, qui primo confessus est eum Christum, primo resurrectionem videre mereatur. Et etiam, quia eum negaverat, prius ei ¹¹⁸ voluit apparere, consolans eum ne desperaret. Post Petrum vero aliis apparuit, quandoque paucioribus, quandoque pluribus, quod duo discipuli confitentur.^BF ^bt
Sequitur enim :

^bt ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 33-35 (Krikones §3264 Chrysostomus in 1Cor.) : Vat. gr. 1611, f. 316rb26- v2 : «Χρυσοστόμου Πρὸς Κορινθίους Α. […] Καὶ διὰ τί οὐχ ὁμοῦ πᾶσιν ἑωρᾶτο ; Ἵνα προκαταβάλῃ τῆς πίστεως τὰ σπέρματα. Ὁ γὰρ πρῶτος ἰδὼν καὶ ἀκριβῶς πληροφορηθείς, τοῖς ἄλλοις ἀπήγγελλεν · εἶτα ὁ λόγος προφθάνων, ἐν προσδοκίᾳ καθίστη τοῦ μεγάλου τούτου θαύματος τὸν ἀκούοντα, καὶ προωδοποίει τῇ τῆς ὄψεως πίστει . Διὰ τοῦτο οὔτε ὁμοῦ πᾶσιν ὤφθη, οὔτε ἐν ἀρχῇ πλείοσιν, ἀλλ’ ἑνὶ μόνῳ πρῶτον , καὶ τούτῳ τῷ κορυφαίῳ πάντων καὶ πιστοτάτῳ. Καὶ γὰρ πιστοτάτης ἔδει ψυχῆς σφόδρα* τῆς πρώτης δεχομένης ταύτην τὴν ὄψιν . Οἱ μὲν γὰρ μετὰ τὸ ἑτέρους ἰδεῖν καὶ ἀκοῦσαι, παρ’ αὐτῶν βλέποντες, εἶχον οὐ μικρὰ** συντελοῦσαν εἰς τὴν πίστιν αὐτοῖς τὴν ἐκείνων μαρτυρίαν, καὶ προπαρασκευάζουσαν αὐτῶν τὴν διάνοιαν· ὁ δὲ πρῶτος καταξιωθεὶς τοῦτον ἰδεῖν, πολλῆς, ὅπερ ἔφην,*** ἐδεῖτο τῆς πίστεως, ὥστε μὴ θορυβηθῆναι τῷ παραδόξῳ τῆς θέας. Διὰ τοῦτο Πέτρῳ φαίνεται πρώτῳ.**** Ὁ γὰρ πρῶτος αὐτὸν ὁμολογήσας Χριστόν, εἰκότως καὶ τὴν ἀνάστασιν ἠξιώθη πρῶτος ἰδεῖν. Οὐ διὰ τοῦτο δὲ φαίνεται πρώτῳ μόνον,***** ἀλλ’ ἐπειδὴ καὶ ἀρνησάμενος ἦν , ἐκ περιουσίας αὐτὸν παρακαλῶν καὶ δεικνὺς ὅτι οὐκ ἀπέγνωσται , πρὸ τῶν ἄλλων καὶ τῆς ὄψεως αὐτὸν ταύτης κατηξίωσε, καὶ πρώτῳ τὰ πρόβατα ἐνεχείρισε. Διὰ τοῦτο καὶ γυναιξὶν ἐφάνη πρώταις. Ἐπειδὴ τὸ γένος ἠλάττωτo [ἠλάττωται Chrys.] τοῦτο, διὰ τοῦτο καὶ ἐν τῇ γεννήσει καὶ ἐν τῇ ἀναστάσει [f. 316v] πρώτη γυνὴ [αὐτὴ Chrys.] αἰσθάνεται τῆς χάριτος. Μετὰ δὲ Πέτρον καὶ διεσπαρμένως ἑκάστῳ φαίνεται, καὶ ποτὲ μὲν ἐλάττοσι, ποτὲ δὲ πλείοσιν, ἀλλήλων αὐτοὺς μάρτυρας καὶ διδασκάλους ἐν τούτῳ ποιῶν, καὶ τοὺς ἀποστόλους ἀξιοπίστους κατασκευάζων ἐν οἷς ἔλεγον».
* ἔδει ψυχῆς - σφόδρα] inv. Chrys. | ** μικρὰ] μικρὰν Chrys. | *** ἔφην] ἔφθην εἰπὼν Chrys. | **** πρώτῳ] πρῶτον Chrys. | ***** μόνον] μόνῳ Chrys.
<cuius fons> = Chrysostomus , In 1Cor. hom. 38, § 4 (1Cor. 15, 8), PG 61, 327 .14-37. [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021] [MM2022]*

^BF ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

¹¹⁴ enim] + se cacogr. Li448

¹¹⁵ animum] ai’m Li448

¹¹⁶ fidelissime] fidissime Li448

¹¹⁷ a] om. Li448

¹¹⁸ ei] sibi Li448

Et ipsi narraverunt que gesta erant in via et quomodo cognoverunt eum in fractione panis.

^marg.| {CLC24d3.22} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Quod autem ait Marcus^bu : « Annuntiaverunt ceteris, nec illis crediderunt », cum Lucas dicat quod iam inde loquebantur vere resurrexisse Dominum, quid intelligendum est, nisi aliquos ibi fuisse qui hoc credere nollent?^BG ^bv

^bu Mc 16, 13.

^bv ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 25, § 73, p. 373.15-19 : «Quod autem ait Marcus : adnuntiauerunt ceteris nec illis crediderunt, cum Lucas dicat, quod iam inde loquebantur uere resurrexisse dominum et simoni apparuisse. quid intellegendum est nisi aliquos ibi fuisse qui hoc nollent credere?». [FG2013]

^BG ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CLC24d4.1} CYRILLUS. ^bw − Undique resurrectionis fama per apostolos divulgata et affectu discipulorum erecto ad Christi visionem, venit desideratus et querentibus et exspectantibus revelatur nec disceptat ut de alio¹¹⁹* sed evidenter se offert.^BH ^bx

^bw [Lc. 24, 36-47 legitur in octava Paschae feria 3 ; cf. Ordinarium OP 667 = Cist. 71 = Rom.]

^bx ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 36 (Krikones §3268 : Cyrillus), Vat. gr. 1611, f. 317rb26-30 ; Paris, BnF, Coislin 201, f. 598r20 ; ed. PG 72, 945B7-13 : «Κυρίλλου. Νῦν δὲ τῆς ἀκολουθίας ἐχόμενοι, φαμέν, ὅτι ἤδη [+ τοίνυν Reuss] πολλαχόθεν τοῦ Λόγου τῆς ἀναστάσεως περιθέοντος τοὺς ἀποστόλους, καὶ τοῦ πόθου πρὸς τὴν ὄψιν ἐγηγερμένου, [+ ὁ Coislin] ποθούμενος ἔρχεται, καὶ ζητοῦσι καὶ προσδοκῶσιν [+ ἐμφανίζεται καὶ PG72, +ἀποκαλύπτεσθαι τούτοις Coislin] ἀποκαλύπτεται· πλὴν οὐκέτι κρατουμένοις τοῖς [Coislin Vg1611, om. PG72 Reuss] ὀφθαλμοῖς ἐπιφαίνεται, οὐκέτι ὡς περὶ ἑτέρου διαλέγεται, ἀλλ’ ἐμφανῆ ἑαυτὸν δίδωσι καὶ θαῤῥεῖν παρακελεύεται [...]».
<cuius fons> Cyrilllus Alexandrinus , Fragm. in Lc. (Lc. 24, 25-35) ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 275-276, n° 117.21-25. [MOB2019] [MM2020] [rev. VS2021]

^BH ¶Codd. : Li448 (207vb) Ed1570 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

¹¹⁹ disceptat… alio cum graec. ] disceptatorie Ed1657, disceptatur de alio Ed1953

^marg.| Unde dicitur :

Dum autem hec loquuntur, stetit Iesus in medio eorum.^BI

^BI ¶Codd. : Li448 (207vb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC24d4.2} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − [a] Hanc ostensionem Domini post resurrectionem etiam¹²⁰* Ioannes commemorat. [c] Sed quod dicit Ioannes, non cum illis fuisse apostolum Thomam, [f] cum secundum Lucam duo illi regressi in Hierusalem, invenerunt congregatos undecim, [b] proculdubio intelligendum est quod inde Thomas exierit, antequam eis¹²¹* Dominus hec loquentibus appareret. [d] Dat enim Lucas locum in sua narratione quo¹²²* possit intelligi, dum hec loquerentur, prius inde exisse Thomam, et postea Dominum intrasse ; [e] nisi quis dicat, non illos undecim qui iam¹²³* apostoli vocabantur, sed discipulos illic¹²⁴* undecim fuisse ex multo numero discipulorum. [g] Sed cum adiunxit Lucas et eos qui cum ipsis erant, satis utique declaravit eminentius¹²⁵* illos undecim appellatos qui vocabantur¹²⁶ apostoli, cum quibus ceteri erant. [h] Sed videamus cuius mysterii gratia, secundum Mattheum^byet Marcum^bzresurgens ita mandaverit : “Precedam vos in Galileam, ibi me videbitis”. Quod etsi completum est, tamen post multa completum est ; cum sic mandatum sit, ut aut hoc solum, aut hoc primum exspectaretur fieri debuisse.^BJ ^ca

^by Mt. 26, 32.

^bz Mc. 14, 28.

^ca ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 25, § 74, p. 374.19-20 : «Hanc ostensionem domini post resurrectionem intellegitur et iohannes commemorasse sic loquens : cum esset ergo sero die illo una sabbatorum et fores essent clausae, ubi erant discipuli propter metum iudaeorum, uenit iesus et stetit in medio et dixit eis : pax uobis». [b] Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 25, § 74, p. 376.17-19 : «Quod autem dicit iohannes non cum illis fuisse tunc apostolum thomam, cum secundum Lucam duo illi, quorum erat unus cleopas, regressi hierusalem inuenerint congregatos undecim et eos qui cum ipsis erant, procul dubio intellegendum est, quod inde thomas exierit, antequam eis dominus haec loquentibus appareret». Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 25, § 76, p. 379.12-19 : «Aperte quippe [c] iohannes dicit non cum eis tunc fuisse apostolum thomam, quem credimus exisse inde, antequam dominus ad eos intraret, posteaquam illi duo redeuntes de castello cum ipsis undecim conlocuti sunt, sicut aput Lucam inuenitur. [d] sed Lucas in sua narratione dat locum, quo possit intellegi, dum haec loquerentur, prius inde exisse thomam et postea dominum intrasse». Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 25, § 81, p. 387.14-20 : «[e] Nisi quis dicat non illos undecim, qui iam tunc apostoli uocabantur, sed discipulos illic undecim fuisse ex multo numero discipulorum. soli quippe adhuc uocabantur apostoli illi undecim, sed non soli erant discipuli. potest ergo fieri, ut non omnes, sed aliqui eorum ibi fuerint, alii uero discipuli cum eis ita, ut undecim conplerentur, ac sic non ibi fuisse thomam, qui post illos dies octo primo dominum uidit. Marcus quippe, quando illos undecim memorauit, non utcumque undecim, sed illis, inquit, undecim apparuit.Lucas etiam : [f] regressi sunt, inquit, hierusalem et inuenerunt congregatos undecim et eos qui cum ipsis erant. et iste ostendit illos undecim, hoc est apostolos fuisse. [g] nam cum adiunxit : et eos qui cum ipsis erant, satis utique declarauit eminentius illos undecim appellatos, cum quibus erant ceteri, ac per hoc illi intelleguntur qui iam uocabantur apostoli». [h] Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 25, § 86, p. 391.17-22 : «Nunc iam uideamus, quod distuleramus, cuius mysterii gratia secundum mattheum et marcum resurgens ita mandauerit : praecedam uos in galilaeam, ibi me uidebitis, quod etsi conpletum est, tamen post multa conpletum est, cum sic mandatum sit - quamquam sine praeiudicio necessitatis -, ut aut hoc solum aut hoc primum exspectaretur fieri debuisse». [FG2013]

^BJ ¶Codd. : Li448ra ) Ed1953 {MM2019}

¹²⁰ etiam] om. Ed1953

¹²¹ eis] om. Ed1953

¹²² quo Li448 ! ] quomodo Ed1953

¹²³ iam] + tunc Ed1953

¹²⁴ illic] illos Ed1953

¹²⁵ eminentius] evidentius Ed1953

¹²⁶ vocabantur] vocabant Li448

^marg.| {CLC24d4.3} AMBROSIUS. − Unde hoc convenientius arbitror quod Dominus quidem mandaverit discipulis ut in Galilea eum viderent. Sed illis ob metum intra conclave residentibus primum se obtulisse.^BK ^cb

^cb ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 184, CCSL 14, p. 400.1773-1780 : «Unde hoc conuenientius arbitror quod Dominus quidem mandauerit discipulis ut in Galilaea se uiderent, sed illis metu intra conclaue residentibus primo se obtulisse, postea uero confirmatis animis undecim illos Galilaeam petisse. Vel certe hoc quoque diligentibus scriptoribus placuisse repperio nihil obstat, si dicamus pauciores intra conclaue, in monte conplures fuisse». [FG2013]*
<Paral.> Thomas de Aquino, Summae theologiae tertia pars, q. 55 a. 3 ad 4 : «Ad quartum dicendum quod, sicut Chrysostomus dicit, exponens illud quod dicitur matth. 26, postquam resurrexero, praecedam vos in Galilaeam, non, inquit, in longinquam quandam regionem, ut eis appareat, vadit, sed in ipsa gente, et in ipsis fere regionibus in quibus cum eo plurimum fuerant conversati, ut et hinc crederent quoniam qui crucifixus est, ipse est et qui resurrexit. Propter hoc etiam in Galilaeam se ire dicit, ut a timore Iudaeorum liberarentur. Sic ergo, ut Ambrosius dicit, super lucam, dominus mandaverat discipulis ut in Galilaea eum viderent, sed illis ob metum intra conclave residentibus primum ipse se obtulit. Nec hoc est promissi transgressio, sed potius festinata ex benignitate impletio. Postea vero, confirmatis animis, illos Galilaeam petisse. Vel nihil obstat si dicamus pauciores intra conclave, quamplures in monte fuisse». Cf. CLC24d4.3 CLC24d4.4 CLC24d4.6 CLC24d4.7 CLC24d4.8. [MM2020]

^BK ¶Codd. : Li448 (208ra ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC24d4.4} GRECUS. − [b] Nec hoc est promissi transgressio sed potius festinata ex benignitate impletio, [a] propter pusillanimitatem discipulorum.^BL ^cc

^cc ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 34 (Krikones §3266: Photius) Vat. gr. 1611, f. 317r1-3 , ed. Mai , Scriptorum Veterum, Romae, t. 1837, t. 9, p. 720 : «Φωτίου. [a] Συντέμνει τὴν ὑπόσχεσιν διὰ τὴν ὀλιγοψυχίαν τῶν μαθητῶν · καὶ διὰ τοῦτο πρὸ τῆς Γαλιλαίας ἐν αὐτοῖς Ἱεροσολύμοις, αὐτοῖς ἐμφανίζεται, [b] καὶ οὐδήπου τοῦτο τῆς ἐπαγγελίας παράβασις· ταχεῖα δὲ μᾶλλον ἐκ πολλῆς φιλανθρωπίας ἐκπλήρωσις [...]».
<cuius fons> = Photius Constantinopolitanus , In Lc. (Lc. 24, 36), ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 317, n° 54 = PG 101, 1229 D8-12 .
<Non hab.> Corderius in Lc. ; PL ; LLT ; Glossa ordinaria (Gloss-e).
<Paral.> Thomas de Aquino, Summae theologiae tertia pars, q. 55 a. 3 ad 4 : «Ad quartum dicendum quod, sicut Chrysostomus dicit, exponens illud quod dicitur matth. xxvi, postquam resurrexero, praecedam vos in Galilaeam, non, inquit, in longinquam quandam regionem, ut eis appareat, vadit, sed in ipsa gente, et in ipsis fere regionibus in quibus cum eo plurimum fuerant conversati, ut et hinc crederent quoniam qui crucifixus est, ipse est et qui resurrexit. Propter hoc etiam in Galilaeam se ire dicit, ut a timore Iudaeorum liberarentur. Sic ergo, ut Ambrosius dicit, super lucam, dominus mandaverat discipulis ut in Galilaea eum viderent, sed illis ob metum intra conclave residentibus primum ipse se obtulit. Nec hoc est promissi transgressio, sed potius festinata ex benignitate impletio. Postea vero, confirmatis animis, illos Galilaeam petisse. Vel nihil obstat si dicamus pauciores intra conclave, quamplures in monte fuisse». Cf. CLC24d4.3 CLC24d4.4 CLC24d4.6 CLC24d4.7 CLC24d4.8. [MM2020] [rev. VS2021]

^BL ¶Codd. : Li448 (208ra ) Mt366 Ed1657 (232ra) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC24d4.5} AMBROSIUS. − Postea vero confirmatis animis, undecim illos Galileam petiisse. Vel nihil obstat si dicamus¹²⁷ pauciores intra conclave, in¹²⁸* monte quamplures fuisse.^BM ^cd

^cd ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 184, CCSL 14, p. 400.1773-1780 : «Unde hoc conuenientius arbitror quod Dominus quidem mandauerit discipulis ut in Galilaea se uiderent, sed illis metu intra conclaue residentibus primo se obtulisse, postea uero confirmatis animis undecim illos Galilaeam petisse. Vel certe hoc quoque diligentibus scriptoribus placuisse repperio nihil obstat, si dicamus pauciores intra conclaue, in monte con plures fuisse». [FG2013]

^BM ¶Codd. : Li448 (208ra ) Mt366 Ed1657 Ed1953 {MM2019}

¹²⁷ dicamus] dicantur Ed1657 Ed1953

¹²⁸ in] et praem. Ed1657 Ed1953

^marg.| {CLC24d4.6} EUSEBIUS. − [c] Duo enim evangeliste, scilicet Lucas et Ioannes, solis undecim hunc scribunt apparuisse¹²⁹* Hierusalem. Ceteri vero duo¹³⁰ in Galileam properare, non solum undecim, sed¹³¹* universis discipulis et fratribus dixerunt angelum et salvatorem iussisse, [b] de quibus et¹³²* Paulus meminit dicens^ce : “Deinde apparuit plusquam quingentis fratribus simul”. [d] Est autem verior solutio, quod prius quam¹³³* [a] in Hierusalem latitantibus, semel aut bis visus est ad eorum consolationem ; in Galilea vero non clam¹³⁴* aut semel aut bis, sed cum multa potestate ostensionem sui fecit, “prebens se eis viventem post passionem in signis multis”, ut Lucas testatur in Actibus^cf ^BN ^cg

^ce 1Cor. 15, 6 : «Deinde visus est plus quam quingentis fratribus simul».

^cf Cf. Act. 1, 3 : «Prebuit seipsum vivum post passionem suam in multis argumentis».

^cg ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 36 (Krikones §3267 : Eusebius), Vat. gr. 1611, f. 317r : «Εὐσεβἰου. Ἔτι εἰ μὲν τοὺς ἕνδεκα μόνους μαθητὰς τοῦ Σωτῆρος ἡ τῶν Εὐαγγελίων ἠπίστατο γραφὴ, καὶ οὕτως εἶπεν ἄν τις μηδὲν τὸν λόγον λείπειν, εἰ τέως μὲν ἀπιστοῦντας ταῖς τῶν γυναικῶν ἐπαγγελίαις τοὺς αὐτοῦ μαθητὰς θεραπεύων, [a] ἅπαξ καὶ δεύτερον αὐτοῖς λαθραίως κρυπταζομένοις ἐν τῇ [om. PG] Ἱερουσαλὴμ ἐφάνη· ἔν γε μὴν τῇ Γαλιλαίᾳ οὐκέτ' ἐπικεκρυμμένως, οὐδὲ ἅπαξ οὐδὲ δεύτερον, [+ ἀλλ' PG] οὐδ' ἐγκεκλεισμένοις διὰ τὸν φόβον τῶν Ἰουδαίων, σὺν πολλῇ δὲ τῇ παῤῥησίᾳ τὴν θεοφάνειαν αὐτοῦ, καὶ τῆς θεότητος τὴν ἔνδειξιν ἐποιεῖτο, παριστῶν αὐτοῖς ἑαυτὸν ζῶντα μετὰ τὸ παθεῖν, ἐν πολλοῖς τεκμηρίοις, [+ δι' ἡμερῶν τεσσαράκοντα ὀπτανόμενός τε καὶ λέγων τὰ περὶ τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ PG], καὶ συναυλιζόμενος, ταῦτα γὰρ ὁ Λουκᾶς ὡς ἐν ταῖς Πράξεσι μαρτυρεῖ* · καὶ αὕτη μὲν πρώτη λύσις. Ἐπεὶ δὲ τῶν ἀποστόλων [μαθητῶν PG] οἱ μὲν ἔκκριτοι καὶ πρῶτοι τὸν τῶν δώδεκα συνεπλήρουν χορόν, δεύτερον δὲ παρὰ τούτους ἐτύγχανε τάγμα τὸ τῶν ἑβδομήκοντα περὶ ὧν φησι Λουκᾶς ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ·"Μετὰ δὲ ταῦτα ἀνέδειξεν ὁ Κύριος καὶ ἑτέρους ἑβδομήκοντα”· τούτων δὲ ἐκτός, ὑπῆρχον καὶ ἕτεροι πλείους γνώριμοι τοῦ Σωτῆρος, [b] οὓς καὶ ἔφησεν ὁ ἱερὸς Ἀπόστολος λέγων·"Ἔπειτα ὤφθη ἐπάνω πεντακοσίοις ἀδελφοῖς", καὶ αὐτοὶ δὲ οὗτοι τοῦ τῶν μαθητῶν ὀνόματος ἠξιωμένοι ἦσαν, οἷς οὐχ οἷόν τε ἦν ὁμοῦ πᾶσι κατὰ ταυτὸ συνηθροισμένοις ἐν τῇ Ἱερουσαλὴμ ὀφθῆναι αὐτὸν μετὰ τὴν ἀνάστασιν, [c] εἰκότως δύο μὲν τῶν εὐαγγελιστῶν, ὅ τε Λουκᾶς καὶ ὁ Ἰωάννης, μόνοις τοῖς ἕνδεκα ὦφθαι αὐτὸν ἀναγράφουσιν ἐν τῇ Ἱερουσαλήμ. Δύο δὲ τούτων οἱ λοιποὶ οὐ τοῖς ἕνδεκα ἔνδεκα μόνον σπεύδειν εἰς τὴν Γαλιλαίαν, ἀλλ' ἁπλῶς τοῖς μαθηταῖς ἅπασι καὶ ἀδελφοῖς ἔφασαν παρακελεύσασθαι αὐτόν τε τὸν Σωτῆρα καὶ τὸν προφανέντα αὐτοῦ ἄγγελον, ἀορίστως καὶ ἀπολύτως τοὺς πάντας δηλώσαντες. [d] Ἀμείνων δὲ καὶ ἀληθεστέρα ἡ πρώτη λύσις· [...]».
* ταῦτα γὰρ ... μαρτυρεῖ] ὥς φησιν ὁ Λουκᾶς ἐν ταῖς Πράξεσι PG22 [ADL2020 [MM2020] [VS2021]
<cuius fons> Eusebius Caesariensis , Quaestiones ad Marinum [ex Catena supra edita], q. 10.70, PG 22, 1004B-D
<Paral.> Thomas de Aquino, Summae theologiae tertia pars, q. 55 a. 3 ad 4 : «[...] Vel nihil obstat si dicamus pauciores intra conclave, quamplures in monte fuisse. Ut enim Eusebius dicit, duo Evangelistae, scilicet Lucas et Ioannes, solis undecim hunc scribunt apparuisse in Ierusalem, ceteri vero duo in Galilaeam properare non solum undecim, sed universis discipulis et fratribus dixerunt Angelum et salvatorem iussisse. De quibus Paulus meminit, dicens, deinde apparuit plus quam quingentis fratribus simul. Est autem verior solutio quod prius in Ierusalem latitantibus semel aut bis visus est, ad eorum consolationem. In Galilaea vero non clam, aut semel aut bis, sed cum multa potestate ostensionem sui fecit, praebens se eis viventem, post passionem in signis multis, ut Lucas testatur in actibus». Cf. CLC24d4.3 CLC24d4.4 CLC24d4.6 CLC24d4.7 CLC24d4.8.
<Non hab.> Cordier ; non identifié par Antoine de Sienne et Nicolaï. [MM2020]

^BN ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

¹²⁹ apparuisse] + in Ed1657 Ed1953

¹³⁰ duo] om. Li448

¹³¹ sed] + etiam Ed1657 Ed1953

¹³² et Li448 Mt366 Ed1657] om. Ed1953

¹³³ quam] quidem Ed1657 Ed1953

¹³⁴ clam] in conclavi Ed1657 Ed1953

^marg.| {CLC24d4.7} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Vel quod ab angelo, hoc est a Domino, dictum est, prophetie accipiendum est. [c] In Galilea enim, secundum transmigrationis significationem, intelligendum occurrit, quia de populo Israel transmigraturi erant ad gentes ; quibus apostoli predicantes evangelium non crederent nisi ipse Dominus viam in cordibus hominum prepararet ; et hoc intelligitur^ch : « Precedet vos in Galileam ». [b] Secundum autem illud quod Galilea interpretatur revelatio, [d] non iam in forma servi intelligendum est, sed in qua est equalis patri, quam promisit electis suis ; [f] illa erit revelatio tamquam vera Galilea, cum videbimus eum sicut est^ci Ipsa etiam erit beatior transmigratio ex isto seculo in illam eternitatem, [e] unde ad nos veniens non recessit, et quo nos precedens non deserit.^cj

^ch Mt 28, 7.

^ci 1Io. 3, 2.

^cj ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 25, § 86, p. 391.22-393.9 : «Procul dubio ergo, quoniam uox est ista non evangelistae narrantis, quod ita factum sit, sed angeli ex mandato domini et ipsius postea domini, evangelistae autem narrantis, sed quod ita [a] ab angelo et a domino dictum sit, prophetice dictum accipiendum est. [b] Galilaea namque interpretatur uel transmigratio uel reuelatio. Prius itaque [c] secundum transmigrationis significationem quid aliud occurrit intellegendum praecedit uos in galilaeam, ibi eum uidebitis, nisi quia christi gratia de populo israhel transmigratura erat ad gentes? quibus apostoli praedicantes evangelium nullo modo crederentur, nisi eis ipse dominus uiam in cordibus hominum praepararet ; et hoc intellegitur : praecedit uos in galilaeam. quod autem gaudentes mirarentur disruptis et euictis difficultatibus aperiri sibi ostium in domino per inluminationem fidelium, hoc intellegitur : ibi eum uidebitis, id est ibi membra eius inuenietis, ibi uiuum corpus eius in his qui uos susceperint agnoscetis. secundum illud autem quod galilaea interpretatur reuelatio [d] non iam in forma serui intellegendum est, sed in illa in qua aequalis est patri, quam promisit aput iohannem dilectoribus suis, cum diceret : et ego diligam eum et ostendam me ipsum illi. non utique secundum id quod iam uidebant et quod etiam resurgens cum cicatricibus non solum uidendum sed etiam tangendum postmodum ostendit, sed secundum illam ineffabilem lucem, qua inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum, secundum quam lucet in tenebris et tenebrae eum non conprehendunt. illuc nos praecessit, [e] unde ad nos ueniens non recessit et quo nos praecedens non deseruit. [f] illa erit reuelatio tamquam uera galilaea, cum similes ei erimus ; ibi eum uidebimus sicuti est. ipsa erit etiam beatior transmigratio ex isto saeculo in illam aeternitatem, si eius praecepta sic amplectamur, ut ad eius dexteram segregari mereamur». [FG2013]
<Paral.> Thomas de Aquino, Summae theologiae tertia pars, q. 55 a. 3 ad 4 : «[...] Vel, sicut dicit Augustinus, in libro de consensu evang., quod ab Angelo et domino dictum est, quod praecederet eos in Galilaeam, prophetice accipiendum est. In Galilaea enim, secundum transmigrationis significationem, intelligendum occurrit quia de populo Israel transmigraturi erant ad gentes, quibus apostoli praedicantes non crederentur, nisi ipse viam in cordibus hominum praepararet. Et hoc intelligitur, praecedet vos in Galilaeam. Secundum autem illud quod Galilaea interpretatur revelatio, non iam in forma servi intelligendum est, sed in illa in qua aequalis est patri, quam promisit dilectoribus suis, quo nos praecedens non deseruit». Cf. CLC24d4.3 CLC24d4.4 CLC24d4.6 CLC24d4.7 CLC24d4.8. [MM2020]

^marg.| {CLC24d4.8} THEOPHYLACTUS. − Primo igitur Dominus in medio discipulorum stans, solito pacis affatu eorum turbinem sedat, ostendens quod ipse idem est magister eorum, qui hoc verbo gaudebat, quo etiam eos munivit cum ad predicandum misit. ^BO ^ck
Unde sequitur :

^ck ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 35-36), PG 123, 1120D3-11 [CGC2015]

^BO ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

Et dixit eis : Pax vobis ego sum, nolite timere.

^marg.| {CLC24d4.9} GREGORIUS <NAZIANZENUS.> ¹³⁵* − [d] Pudeat ergo nos pacis munus^cldeserere, quam nobis hinc descendens¹³⁶* Christus reliquit. [a] Pax et res et nomen dulce quam et Dei esse accepimus, iuxta illud^cm : « Pax Dei » ; et eius esse Deum, iuxta illud ^cn : « Deus pacis » ; ipsam ¹³⁷* esse Deum iuxta illud ^co : « Ipse est pax nostra ». Pax bonum commendatum ab omnibus, observatum autem a paucis. [b] Que autem est causa ? Fortassis ambitio dominii aut facultatum aut livor aut odium aut contemptus aut aliquid huiusmodi ex his que Dei ignaros videmus incurrere. [c] Dei quippe precipue pax est que confederat omnia, cuius nihil est adeo proprium sicut unitas nature et pacificus status. Transumitur vero ab¹³⁸* angelis et divinis potestatibus, que ad Deum et ad invicem pacifice se habent. Diffunditur vero per totam creaturam, cuius est decor ; tranquillitas in nobis autem manet secundum animam quidem per investigationem virtutum et communicationem, secundum corpus vero in membrorum et elementorum commensuratione¹³⁹* quorum alterum pulchritudo, alterum sanitas appellatur.^BP ^cp ^cq ^cr ^cs ^ct ^cu ^cv

^cl Cf. Io. 14, 27 «Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis» ; Io. 16, 28 : «Iterum relinquo mundum, et vado ad Patrem».

^cm Phil. 4, 7 : «Et pax Dei, que exuperat omnem sensum, custodiat corda vestra, et intelligentias vestras in Christo Iesu».

^cn 2Cor. 13, 11 : «De cetero, fratres, gaudete, perfecti estote, exhortamini, idem sapite, pacem habete, et Deus pacis et dilectionis erit vobiscum».

^co Eph. 2, 14 : «Ipse enim est pax nostra, qui fecit utraque unum, et medium parietem maceriæ solvens, inimicitias in carne sua».

^cp ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 36 (Krikones §3269 : Gregorius Theologus), [a] Vat. gr. 1611, f. 317rb33 -36, f. 317v3-8 , f. 317va19-20 :

^cq«Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου. Εἰρήνη τὸ γλυκὺ καὶ πρᾶγμα καὶ ὄνομα, ἣν Θεοῦ ἀκούομεν καὶ ἧς τὸν Θεὸν καὶ αὐτοθεόν, ὡς ἐν τῷ· “Ἡ εἰρήνη τοῦ Θεοῦ”· καὶ “Ὁ Θεὸς τῆς εἰρήνης”· καὶ “Αὐτός ἐστιν ἡ εἰρήνη” ἡμῶν. Εἰρήνη, τὸ παρὰ πάντων μὲν ἐπαινούμενον ἀγαθόν, ὑπὸ ὀλίγων δὲ φυλασσόμενον […] // [f. 317v] [b] Καὶ τὸ αἴτιον, τί; Φιλαρχία τυχὸν, ἢ φιλοχρηματία, ἢ φθόνος, ἢ μῖσος, ἢ ὑπεροψία, ἤ τι τῶν ὅσα μηδὲ τοὺς ἀθέους ὁρῶμεν πάσχοντας. // Ταῦτα δὲ [οὖν SC ] ὁρίσαι καὶ στῆσαι μάλιστα μὲν Θεοῦ, τοῦ πάντα συνδέοντος· ἔπειτα δὲ καὶ ἀνθρώπων, ὅσοις τὸ καλὸν διεσπούδασται, καὶ τὸ τῆς ὁμονοίας ἀγαθὸν γνωρίζεται. // [c] Ἀπὸ μὲν τῆς Τριάδος ἀρξάμενον, ἧς οὐδὲν οὕτως ἴδιον ὡς τὸ ἓν τῇ φύσει, καὶ πρὸς ἑαυτὴν εἰρηναῖον· μεταληφθὲν δὲ ὑπὸ τῶν ἀγγελικῶν καὶ θείων δυνάμεων, αἳ καὶ πρὸς Θεὸν καὶ πρὸς ἀλλήλας εἰρηνικῶς ἔχουσι· προελθὸν δὲ μέχρι πάσης τῆς κτίσεως, ἧς κόσμος τὸ ἀστασίαστον· ἐν ἡμῖν δὲ πολιτευόμενον [–σάμενον SC], κατὰ μὲν ψυχὴν τῇ τῶν ἀρετῶν ἀντακολουθήσει καὶ κοινωνίᾳ, κατὰ δὲ σῶμα τῇ τῶν μελῶν ἢ τῶν στοιχείων πρὸς ἄλληλα εὐαρμοστίᾳ καὶ συμμετρίᾳ· ὧν τὸ μὲν κάλλος, τὸ δὲ ὑγεία [ὑγίεια SC] ἔστι τε καὶ ὀνομάζεται. […] [d] Αἰδεσθῶμεν τὸ δῶρον τοῦ εἰρηνικοῦ, τὴν εἰρήνην, ἣν ἐνθένδε ἀπιὼν ἀφῆκεν ἡμῖν, ὥσπερ ἄλλ ο τι ἐξιτήριον [...]».
<cuius fons>

^cr [a] Gregorius Nazianzenus , Oratio 22 [CPG 3010.22], In Pace secunda, § 1, SChr 270, p. 218.1-12 (PG 35, 1132A ) : «Εἰρήνη φίλη, τὸ γλυκὺ καὶ πρᾶγμα καὶ ὄνομα, ὃ νῦν ἔδωκα τῷ λαῷ καὶ ἀντέλαβον· οὐκ οἶδα εἰ παρὰ πάντων γνησίαν φωνὴν καὶ ἀξίαν τοῦ Πνεύματος, ἀλλὰ μὴ δημοσίας συνθήκας ἀθετουμένας ὑπὸ Θεῷ μάρτυρι, ὥστε καὶ μεῖζον εἶναι ἡμῖν τὸ κατάκριμα. Εἰρήνη φίλη, τὸ ἐμὸν μελέτημα καὶ καλλώπισμα, ἣν Θεοῦ τε εἶναι ἀκούομεν, καὶ ἧς Θεόν, τὸν Θεὸν καὶ αὐτόθεον, ὡς ἐν τῷ· “Ἡ εἰρήνη τοῦ Θεοῦ”· καὶ, “Ὁ Θεὸς τῆς εἰρήνης”· καὶ, “Αὐτός ἐστιν ἡ εἰρήνη” ἡμῶν· καὶ οὐδ' οὕτως αἰδούμεθα. Εἰρήνη φίλη, τὸ παρὰ πάντων μὲν ἐπαινούμενον ἀγαθόν, ὑπ' ὀλίγων δὲ φυλασσόμενον, ποῦ ποτε ἀπέλιπες ἡμᾶς, τοσοῦτος ἐξ οὗ χρόνος ἤδη; Καὶ πότε ἐπανήξεις ἡμῖν;» [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021] [rev. VS2022]

^cs [b] Gregorius Nazianzenus , Oratio 22s [CPG 3010.22], In Pace secunda, § 5.23-26 , SChr 270, p. 228 (PG 35, 1136C ) et § 14.16 , SChr 270, p. 252 (PG 35, 1148B).

^ct [c] Gregorius Nazianzenus , Oratio 22 [CPG 3010.22], In Pace secunda, § 14.19-27 , SChr 270, p. 252 (PG 35, 1148B-C ).

^cu [d] Gregorius Nazianzenus , Oratio 22 [CPG 3010.22], In Pace secunda, § 16.1-2, SChr 270, p. 256 (PG 35, 1149B6 ).

^cv ¶Nota Descendens est une erreur de l’antigraphe ; le traducteur de Thomas a sûrement traduit correctement ἀπιὼν par discedens, mais, contre le sens général de la phrase, le copiste a transcrit descendens (abrégé de manière quasi identique à discendens), sans doute par réminiscence avec Iac. 1, 17 : «Omne datum optimum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum, apud quem non est transmutatio, nec vicissitudinis obumbratio ; voir aussi Io. 6, 50 : «Hic est panis de celo descendens». [MM2020] [rev. VS2021]

^BP ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1470 Ed1953 {MM2020}

¹³⁵ Gregorius] Grecus Ed1470, Cyrillus Ed1953

¹³⁶ descendens] discedens Ed1470 Ed1953

¹³⁷ ipsam] et praem. Ed1953

¹³⁸ ab] om. Ed1953

¹³⁹ commensuratione] commensurationem Ed1953

^marg.| {CLC24d4.10} BEDA. − [1] Discipuli autem¹⁴⁰ noverant Christum fuisse¹⁴¹* verum hominem, [2] cum quo tanto tempore fuerant conversati. [3] Sed postquam mortuus est, non credunt tertia die potuisse veram carnem de sepulcro resurgere. [4] Putant ergo se videre spiritum quem emisit in passione.
Unde sequitur :

¹⁴⁰ autem] enim Li447

¹⁴¹ fuisse] om. Ed1953

Conturbati vero et conterriti, existimabant se spiritum videre.

^marg.| [5] Error ille apostolorum secta est Manicheorum.^BQ ^cw ^cx

^cw ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, p. 2181 sqq. = PL 92, 628D = BAV, Reg. 307, f. 94va : «[1] Et illi quidem manichei numquam credunt iesum fuisse hominem, discipuli autem nouerant hominem [2] cum quo tanto tempore fuerant conuersati. [3] Sed postea quam mortuus est quod nouerant quando crederent hoc potuisse resuscitari quod potuit mori? apparuit ergo oculis ipsorum talis qualem illum nouerant, et non credentes tertio die potuisse ueram carnem de sepulchro resurgere [4] putauerunt se spiritum uidere. [5] Error iste apostolorum secta est manicheorum».
<ex quo> Glossa ordinaria (Lc. 24, 37) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 221b marg.] ed. Gloss-e = P15536, f. 114v ; Md44v, f. 121v : «[1] Noverant discipuli fuisse verum hominem [3] sed postquam mortuus est, non credunt tertia die [tertio die Md44v Rusch] potuisse veram carnem de sepulcro resurgere . [4] Putant ergo se videre spiritum quem emisit [misitP15536 ] in passione, sed hunc errorem aufert Dominus».

^cx ¶Nota La sentence de la Catena associe les paragraphes 1, 3 et 4 de la Glose avec les sentences 2 et 5 du commentaire original de Bède. [MM2019]

^BQ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC24d4.11} AMBROSIUS. − Adductis autem virtutum exemplis, Petrum et Ioannem non credimus potuisse dubitare. Cur ergo Lucas inducit fuisse turbatos? Primo omnium quia paucorum opinionem sententia maioris partis includit. Deinde quia, etsi Petrus de resurrectione crediderat, turbari tamen potuit quod se Dominus cum corpore, vectibus obseratis improvisus infunderet.^BR ^cy

^cy ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 184, CCSL 14, p. 400.1773-1780 : «Tot igitur adducti uirtut is exemplis Petrum credimus non potuisse dubitare. Iohannem quoque credidisse manifestum est, cum saluatorem uideret ; qui iam tunc credidit posteaquam uacuum corporis uidit sepulchrum. Cur ergo Lucas inducit fuisse turbatos? Primo omnium quia paucorum opinionem sententia maioris partis includit, deinde quia etsi Petrus de resurrectione crediderat, turbari tamen potuit, cum uideret quod se Dominus cum corpore et in ea quae uestibulis obseratis et constructis erant saepta parietibus inprouisus infunderet. Lucas ergo historice singula prosecutus est, ille finem spectauit, hic seriem. Nam utique dicendo : tunc aperuit illis sensum, ut intellegerent ea quae scripta sunt etiam ipse discipulos credidisse profitetur». [FG2013]

^BR ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC24d4.12} THEOPHYLACTUS. − Verum, quia per verbum pacis non est sedatus turbo in animabus discipulorum, aliunde indicat eis se filium Dei esse, qui mentis cognoscebat arcana.^BS ^cz
Unde sequitur :

^cz ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 37-38), PG 123, 1120D11-1121A1 [CGC2015].

^BS ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

Et dixit eis¹⁴² quid turbati estis et cogitationes ascendunt in corda vestra?

¹⁴² Et dixit eis] om. Li448

^marg.| {CLC24d4.13} BEDA. − Quales utique cogitationes, nisi false et perniciose. Perdidit enim Christus fructum passionis, si non esset veritas¹⁴³ resurrectionis. Tamquam¹⁴⁴* bonus agricola diceret quod ibi plantavi, inveniam, id est fidem, que in cor descendit, quia desuper est. Cogitationes autem iste non desuper descenderunt sed de imo in cor, sicut herba mala, ascenderunt.^BT ^da

^da ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 2201 sqq. : «quales utique cogitationes nisi falsae morbidae perniciosae? perdidit enim christus fructum passionis, si non esset ueritas resurrectionis. Quid turbati estis, et cogitationes ascendunt in corda uestra? tamquam bonus agricola diceret, quod ibi plantaui ibi inueniam non spinas quas non plantaui ; in cor uestrum descendit fides quia desuper est, cogitationes autem istae non desuper descenderunt sed in ipso corde sicut herba mala ascenderunt ». [MM2021]

^BT ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁴³ esset veritas] inv . Li448

¹⁴⁴ tamquam Ed1657 ] + si Ed1953

^marg.| {CLC24d4.14} CYRILLUS. − Hoc autem fuit evidentissimum signum quod non alius est qui videtur sed ille idem quem viderant in ligno mortuum et positum in sepulcro, quem non latebat aliquid eorum que erant in homine.^BU ^db

^db ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 38-39 (Krikones §3270 Cyrillus), Vat. gr. 1611, f. 317va34-37va : «Κυρίλλου. [...]’Απόδειξις αὕτη καὶ μάλα σαϕὴς τοῦ μὴ ἕτερον εἶναί τινα τὸν ὁρώμενον, ἀλλ' ἐκεῖνον αὐτὸν, ὃν καὶ τεθέανται τὸν ἐπὶ ξύλου παθόντα θάνατον καὶ τεθειμένον ἐν μνημείῳ, ὃς καὶ νεϕροὺς ὁρᾷ καὶ καρδίαν, καὶ οὐκ ἂν αὐτὸν λάθοι τῶν ἐν ἡμῖν οὐδέν [...]».
<cuius fons> Cyrilllus Alexandrinus , Fragm. in Lc. (Lc. 24, 38-39) ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 276, n° 119.3-6 (PG 72, 945C13-946A3 ). ·[MOB2019]* [VS2021]*

^BU ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC24d4.15} AMBROSIUS. − Consideremus autem qua gratia, secundum Ioannem, apostoli crediderunt qui¹⁴⁵* gavisi sunt¹⁴⁶*, secundum Lucam quasi¹⁴⁷* increduli redarguuntur. Et videtur mihi Ioannes quasi apostolus maiora et altiora tetigisse his sequentia et humanis proxima ; hic historico usus circuitu, ille compendio quia et de illo dubitari non potest quia testimonium perhibet de his quibus ipse interfuit. Et ideo utrumque verum putamus. Nam etsi in primo Lucas eos non credidisse dicat, postea tamen credidisse demonstrat.^BV ^dc

^dc ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 171, CCSL 14, p. 394.1611,-395.1627 : «Et quoniam sermo huc noster euasit, consideremus qua gratia secundum Iohannem crediderint apostoli, qui gauisi sunt, secundum Lucam quasi increduli redarguantur, ibi Spiritum acceperint sanctum, hic sedere in ciuitate iubeantur, quoadusque induantur uirtute ex alto. Et uidetur mihi quasi Apostolus maiora et altiora tetigisse hic sequentia et humanis proxima : hic historico usus circuitu, ille conpendio, quia et de illo dubitari non potest qui testimonium perhibet de his quibus ipse interfuit, et uerum est testimonium eius. Ab hoc quoque, qui evangelista esse meruit, uel neglegentiae uel mendacii suspicionem aequum est propulsari. Et ideo utrumque uerum putamus, non sententiarum uarietate nec personarum diuersitate distinctum. Nam etsi in primo Lucas eos non credidisse dicat, postea tamen credidisse demonstrat. Et si prima consideremus, contraria sunt, si sequentia, certum est conuenire. Ipsa igitur scripturae uerba consideremus». [FG2013]*

^BV ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

¹⁴⁵ qui] om. Ed1953

¹⁴⁶ sunt] + qui Ed1953

¹⁴⁷ quasi] om. Ed1953

^marg.| {CLC24d4.16} CYRILLUS. − Comprobans autem Dominus devictam esse mortem et humanam naturam, iam in ipso¹⁴⁸* corruptionem exuisse primo, ostendit eius manus et pedes et clavorum foramina.^BW ^dd ^de
Unde subdit :

^dd ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 41 (Krikones §3270), Vat. gr. 1611, f. 317v a39-41 (Cyrillus) : «Κυρίλλου. [...] Πιστούμενος δὲ καὶ ἑτέρως, ὅτι καὶ νενίκηται θάνατος, καὶ ἀπεδύσατο τὴν φθορὰν ἡ ἀνθρώπου φύσις, ὡς ἐν αὐτῷ καὶ πρώτῳ, δείκνυσι τὰς χεῖράς τε καὶ τοὺς πόδας, καὶ τὰς διατρήσεις τῶν ἥλων, καὶ ψηλαφᾷν ἐπιτρέπει καὶ πληροφορεῖσθαι διὰ τρόπου παντός, ὅτι τὸ πεπονθός, ὡς ἔφην, ἐγήγερται σῶμα [...]».
<cuius fons> Cyrilllus Alexandrinus , Fragm. in Lc. (Lc. 24, 4) ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 273, n° 119.1-4 (PG 72, 948A4-10) .

^de ¶Nota πρώτῳ doit être lu avec αὐτῷ ; il ne détermine donc pas le verbe ostendit. [MOB2019] [ADL2020] [MM2020]* [rev. VS2021]

^BW ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

¹⁴⁸ ipso] Christo Ed1953

Videte manus meas et pedes quia ego ipse sum.

^marg.| {CLC24d4.17} THEOPHYLACTUS. − Sed et aliud subiungit palpationem scilicet manuum atque pedum, cum dicit :

Palpate et videte quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere.

^marg.| Quasi diceret¹⁴⁹ : Vos putatis me esse spiritum, id est phantasma, sicut plures defunctorum circa sepulcra videri sunt soliti. Sed scitote quod spiritus neque carnem habet neque ossa. Ego autem carnem et ossa habeo.^BX ^df

^df ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 39), PG 123, 1121A2-8 [CGC2015].

^BX ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

¹⁴⁹ diceret] d. Li448

^marg.| {CLC24d4.18} AMBROSIUS. − [a] Hoc autem Dominus ideo dixit ut speciem nobis sue resurrectionis ostenderet. [c] Nam quod palpatur corpus est. In corpore autem resurgemus ; sed illud subtilius, hoc crassius, utpote adhuc terrene labis qualitate concretum. [b] Non ergo per incorpoream naturam, sed per resurrectionis corporee qualitatem¹⁵⁰* clausa penetravit.^BY ^dg

^dg ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 169, CCSL 14, p. 394.1594-1602 : «Denique conturbati discipuli aestimabant se spiritum uidere, et ideo [a] Dominus, ut speciem nobis resurrectionis ostenderet, palpate inquit et uidete quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me uidetis habere. [b] Non ergo per incorpoream naturam, sed per resurrectionis corporeae qualitatem inperuia usu clausa penetrauit. [c] Nam quod tangitur corpus est, quod palpatur corpus est ; in corpore autem resurgimus ; seminatur enim corpus animale, surgit corpus spiritale, sed illud subtilius, hoc crassius, utpote adhuc terrenae labis qualitate concretum». [FG2013]*

^BY ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

¹⁵⁰ qualitatem] + Christus Ed1953

^marg.| {CLC24d4.19} GREGORIUS. Decimo quarto Moralium. ¹⁵¹* − [a] Non enim [c] in¹⁵²* illa resurrectionis gloria corpus nostrum erit [d] impalpabile et ventis aereque subtilius, [b] ut Eutychius dixit , [e] sed subtile quidem per effectum spiritualis potentie, palpabile autem per veritatem nature.^BZ ^dh
Sequitur :

^dh ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob, lib. 14, § 56, CCSL 143A, lin. 1-5 : «Dum aperte pellis dicitur, omnis dubitatio uerae resurrectionis aufertur ; [a] quia non, [b] sicut eutychius constantinopolitanae urbis episcopus scripsit, [c] corpus nostrum in illa resurrectionis gloria erit [d] impalpabile, uentis aere que subtilius. [e] In illa enim resurrectionis gloria erit corpus nostrum subtile quidem per effectum spiritalis potentiae, sed palpabile per ueritatem naturae». [a-e] <ex quo> = Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, lin. 2216 sqq.
<Paral.> Thomas de Aquino, In IV Sententiarum, d. 44 q. 2 art.2 qua 6, s. c. 1 : «Sed contra est quod dominus cum corpore glorioso resurrexit, et tamen corpus palpabile habuit, ut patet Lc. 14, 39 : palpate et videte, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere. Ergo et corpora gloriosa erunt palpabilia. Praeterea, haec est haeresis Eutychii Constantinopolitanorum episcopi, ut Gregorius dicit 14 lib. moral., qui dixit, quod corpus nostrum in resurrectionis gloria erit impalpabile». CLC24d4.19 ; CIO20d4.7 ; Thomas de Aquino, Summae theologiae tertia pars, q. 54 a. 3 co. : «Dicere autem quod corpus Christi carnem et ossa non habuerit, et alias huiusmodi partes humano corpori naturales, pertinet ad errorem aacEutychii, Constantinopolitanae urbis episcopi, qui dicebat quod corpus nostrum in illa resurrectionis gloria erit impalpabile, et ventis aere que subtilius ; et quod dominus, post confirmata corda discipulorum palpantium, omne illud quod in eo palpari potuit, in subtilitatem aliquam redegit». [MM2020]

^BZ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁵¹ Decimo quarto] om. Ed1953

¹⁵² in] om. Ed1953

Et cum hec dixisset, ostendit eis manus et pedes.

^marg.| {CLC24d4.20} BEDA. − Quibus scilicet indita¹⁵³* clavorum vestigia claruere. Sed secundum Ioannem etiam latus eis ostendit, cum fuerit lancea perforatum, ut scilicet ¹⁵⁴ ostensa vulnerum cicatrice, dubietatis eorum vulnus sanaret. Solent autem in hoc loco gentiles calumniam struere, quasi non valuerit Dominus vulnera sibi inflicta curare. Quibus respondendum est quia non est consequens ut qui maiora fecisse probatur, minora facere nequiverit. Sed certe dispensationis gratia qui mortem destruxit, signa mortis delere noluit¹⁵⁵ primo quidem, ut per hec¹⁵⁶* discipulis fidem¹⁵⁷ sue resurrectionis astrueret ; deinde ut Patri pro nobis supplicans, quale genus mortis pro homine pertulerit, semper ostendat ; tertio¹⁵⁸* ut sua morte redemptis quam misericorditer sint adiuti, propositis eiusdem mortis indiciis, insinuet ; postremo ut in iudicio quam iuste damnentur impii, denuntiet.^CA ^di

^di ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 2246 sqq. : «Non solum manus et pedes quibus indita clauorum claruere uestigia sed attestante iohanne etiam latus quod lancea foratum fuerat ostendit ut uidelicet ostensa uulnerum suorum cicatrice dubietatis atque infidelitatis eorum uulnus sanaret. Verum quo modo post resurrectionem clauorum uel lanceae loca pandendo discipulorum dignatus est fidem spem que roborare ita in die iudicii et eadem suae passionis indicia et ipsam pariter crucem monstrando uenturus est impietatem superborum infidelitatem que confundere scilicet ut ipsum se esse qui ab impiis et pro impiis mortuus est cunctis palam angelis et hominibus ostendat uideant que ut scriptum est in quem pupunxerunt et plangant se super eum omnes tribus terrae. Sane notandum quod solent in hoc loco gentiles calumniam struere et fidem speratae a nobis resurrectionis stulta garrulitate deridere. Si enim ipse deus uester, inquiunt, nec sibi inflicta a iudaeis uulnera curare praeualuit sed cicatricum uestigia caelo se cum ut dicitis inuexit, qua temeritate putatis eum uestra de puluere membra ad integrum esse restauraturum? quibus respondendum quia deus noster qui suam perpetua iam immortalitate glorificatam de sepulchro carnem resuscitare quando uoluit et quomodo uoluit potuit etiam qualem uoluit suscitauit. Neque enim consequens est ut qui maiora fecisse probatur minora facere nequiuerit sed certae dispensationis gratia qui maius fecit minus facere supersedit, hoc est qui mortis regna destruxit signa mortis obliterare noluit, primo uidelicet ut per haec discipulis fidem suae resurrectionis astrueret deinde ut patri pro nobis supplicans quale genus mortis pro mortalium uita pertulerit semper ostendat tertio ut sua morte redemptis quam misericorditer sint adiuti propositis semper eiusdem mortis innouet indiciis ideo que misericordias domini in aeternum cantare non cessent sed dicant qui redempti sunt a domino quoniam bonus quoniam in aeternum misericordia eius postremo ut etiam perfidis in iudicio quam iuste damnentur ostensa inter alia flagitia etiam uulnerum quae ab eis suscepit cicatrice denuntiet». [MM2021]

^CA ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

¹⁵³ indita] indicata Ed1953

¹⁵⁴ scilicet] om. Li448

¹⁵⁵ noluit] voluit Li448 Mt366

¹⁵⁶ hec] hoc Ed1953

¹⁵⁷ fidem] quidem cacogr. Li448

¹⁵⁸ tertio] tertia Ed1953

^marg.| {CLC24d5.1} CYRILLUS. ^dj − Ostenderat Dominus discipulis manus et pedes ut certificaret discipulos quod corpus quod passum fuerat resurrexit. Ut adhuc autem magis certificaret, aliquid manducabile petiit^CB.^dk
Unde dicitur :

^dj [Lc. 24, 36-47 legitur in octava Paschae feria 3 ; cf. Ordinarium OP 667 = Cist. 71 = Rom.]

^dk ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 41 (Krikones §3285 Cyrillus), Vat. gr. 1611, f. 319r26-29 : «Κυρίλλου. [...] Ἀλλ’ ὅπερ ἐλέγομεν, δείξας “τὰς χεῖρας καὶ τοὺς πόδας” τοῖς μαθηταῖς ὁ Κύριος ἐπληροφόρησεν αὐτούς , ὅτι τὸ παθὸν ἀνέστη σῶμα· ἵνα δὲ πρὸς τούτοις καὶ ἔτι μειζόνως ἱδρυμένην [scrips., ἱδρυμμένην Vg1611, ἱδρουμένην Reuss] αὐτοῖς ἐργάσηται τὴν ἐπὶ τούτῳ πίστιν, ᾔτησέ τι τῶν ἐδωδίμων […]».
<cuius fons> Cyrilllus Alexandrinus , Fragm. in Lc. (Lc. 24, 41) ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 277, n° 121.1-3 ; PG 72, 948C5-9 : [MOB2019] [MM2019] [ADL2020] [rev. VS2021]

^CB ¶Codd. : Li448 ( 208vb ) Ed1953 { MM2019}

Adhuc autem illis non credentibus et mirantibus pre gaudio dixit : Habetis hic aliquid quod manducetur?

^marg.| {CLC24d5.2} GREGORIUS NYSSENUS. − Et iussu quidem legis Pascha cum amaricantibus edebatur ; quia adhuc amaritudo manebat, post resurrectionem vero cibus favo mellis dulcoratur. ^CC ^dl
Unde sequitur :

^dl ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 42 (Krikones §3284 Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. 319rb22-26 : «Γρηγορίου Νύσσης. Ἔτι ὁ μὲν τοῦ Πάσχα ἄρτος ἐπὶ πικρίδων ἠσθίετο ὡς ὁ νόμος διεκελεύετο· πρὸς τὸ παρὸν γὰρ ἡ πικρία, // ὁ δὲ μετὰ τὴν ἀνάστασιν ἄρτος τῷ κηρίῳ τοῦ μέλιτος ἡδύνετο· ὄψον γὰρ ἑαυτοῖς τὸ μέλι ποιησόμεθα , ὅταν ἐν τῷ ἰδίῳ καιρῷ ὁ καρπὸς τῆς ἀρετῆς καταγλυκαίνῃ τὰ τῆς ψυχῆς αἰσθητήρια ».
<cuius fons> Gregorius Nyssenus , In Canticum canticorum homelia (Ct. 5, 1) [CPG 3158], Gregorii Nysseni opera, t. 6, 1960, p. 306.17-307.2 (PG 44, 988D2 ), «Τῷ μὲν γὰρ διὰ τῆς εὐωδίας τρυφῶντι σμύρνα γίνεται μετὰ ἀρωμάτων [μ. ἀ. om. PG] διὰ τῆς τῶν ἐπιγείων μελῶν νεκρότητος τὸν καθαρὸν καὶ εὐώδη μυρεψοῦντα [μυρεψῶν PG] βίον τὸν ἐκ ποικίλων τε καὶ διαφόρων τῶν τῆς ἀρετῆς ἀρωμάτων συγκεραννύμενον, τῷ δὲ τὴν τελειοτέραν ἐπιζητοῦντι τροφὴν ἄρτος γίνεται οὐκέτι ἐπὶ πικρίδων ἐσθιόμενος, ὡς ὁ νόμος διακελεύεται (πρὸς γὰρ τὸ παρόν ἐστιν ἡ πικρία [πικρίς PG]), ἀλλ' ὄψον ἑαυτοῦ [ἑαυτῷ PG] τὸ μέλι ποιούμενος, ὅταν ἐν τῷ ἰδίῳ καιρῷ ὁ καρπὸς τῆς ἀρετῆς καταγλυκαίνῃ τὰ τῆς ψυχῆς αἰσθητήρια […]». [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]*

^CC ¶Codd. : Li448 Ed1953 { MM2019}

At illi obtulerunt ei partem piscis assi et favum mellis.

^marg.| CLC24d5.3 BEDA. − Ad insinuandam¹⁵⁹* ergo resurrectionis sue veritatem, non solum tangi a discipulis, sed etiam convesci cum illis dignatur, ne arbitrarentur¹⁶⁰* non solide¹⁶¹, sed imaginaliter¹⁶²* sibi apparere.
Unde sequitur :

¹⁵⁹ insinuandam] insinuandum Ed1953

¹⁶⁰ arbitrarentur] arbitrentur eum Ed1953

¹⁶¹ ne arbitrarentur – non solide] inv. La88

¹⁶² imaginaliter] coniec. imagimal’r Li448 , imaginabiliter La88 Mt366 Ed1953

Et cum manducasset coram eis, sumens reliquias, dedit eis.

^marg.| Manducavit quidem potestate non ex necessitate. Aliter enim¹⁶³* absorbet aquam terra sitiens, aliter solis radiis calens¹⁶⁴*, illa indigentia, iste potentia. ^CD ^dm

^dm ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 2297 sqq. : «Ad insinuandam resurrectionis suae ueritatem non solum tangi a discipulis sed etiam conuesci cum illis dignatur non quidem quasi post resurrectionem cibo indigens nec quasi nos in resurrectione quam exspectamus cibis egere significans sed ut eo modo naturam corporis resurgentis astrueret ne illud non corpus sed spiritum esse arbitrarentur et sibi non solide sed imaginaliter apparere. Manducauit potestate non necessitate. Aliter enim absorbet aquam terra sitiens aliter solis radius candens illa indigentia iste potentia».
<ex quo> <diff> Glossa ordinaria (Lc. 24, 41) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 221b marg.] ed. Gloss-e = Cas547 (479ra) : « Ad insinuandam veritatem resurrectionis, non solum tangi sed convesci voluit, non quidem vel ipse vel nos post resurrectionem cibo debeamus indigere, sed ut corpus non spiritum esse manifestaret, manducavit potestate non necessitate. Aliter absorbet aquam terra sitiens, aliter solis radius calens , iIlla indigentia iste potentia ». [MM2021]

^CD ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

¹⁶³ enim] om. Ed1953

¹⁶⁴ solis radiis calens] sol cadens Ed1953

^marg.| {CLC24d5.4} GRECUS. − Sed dices¹⁶⁵ : ‘Si damus Dominum vere comedisse, demus et omnes homines post resurrectionem uti ciborum fomentis’. Sed que ex quadam dispensatione fiunt a salvatore, non sunt regula et norma nature quoniam et¹⁶⁶ in quibusdam aliis dispensavit. Resuscitabit¹⁶⁷ enim nostra corpora¹⁶⁸ incorrupta qui tamen dereliquit proprii corporis foramina que clavi foraverant et lateris cicatricem ut ostendat quod mansit post resurrectionem natura corporis nec est in aliam mutatus substantiam.^CE ^dn ^do

^dn ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24 34 (Krikones §3282 : Theodoretus Eranistes), Vat. gr. 1611, f. 319r5-15 : «Θεοδωρήτου Ἐρανιστής. [...] Ναί φησι [Καὶ ἔφη Theod.] “Ἀλλ’ εἰ δοίημεν ἀληθῶς βεβρωκέναι τὸν Κύριον, δῶμεν καὶ πάντας ἀνθρώπους μετὰ τὴν ἀνάστασιν μεταλαμβάνειν τροφῆς”. Ἀλλὰ [om. PG] τὰ διά τινα οἰκονομίαν ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος γενόμενα, οὐκ ἔστι κανὼν καὶ ὅρος τῆς φύσεως· ἐπεὶ καὶ ἄλλα τινὰ ᾠκονόμησεν, ἃ τοῖς ἀναβιώσκουσιν οὐδ’ὅλως. συμβήσεται. Αὐτίκα [Τίνα ταῦτα; PG] τῶν ἀνισταμένων τὰ σώματα, // [+ οὐκ Theod.] ἄφθαρτα γενήσεται καὶ ἀθάνατα; Οὕτως γὰρ ἡμᾶς ὁ θεῖος Παῦλος [1Cor. 15, 42-44] ἐδίδαξε. “Σπείρεται γάρ”, ἔφη, “ἐν φθορᾷ, ἐγείρεται ἐν ἀφθαρσίᾳ”. // Ἀλλ’ ὁ Κύριος, ἄπηρα καὶ ἀλώβητα πάντων ἀνθρώπων ἐγείρων τὰ σώματα· οὔτε γὰρ χωλότης οὔτε τυφλότης ἐν τοῖς ἀνισταμένοις εὑρίσκεται· τῷ δέ γε [δέ γε om. Theod. (I S V)] οἰκείῳ σώματι τὰς ἐκ τῶν ἥλων γεγενημένας διατρήσεις κατέλιπε καὶ τὴν τῆς πλευρᾶς ὠτειλήν, καὶ τούτου μάρτυρες αὐτός τε ὁ Κύριος, καὶ τοῦ Θωμᾶ αἱ χεῖρες. // [+ Ἀληθές. Theod.] Εἰ τοίνυν μετὰ τὴν ἀνάστασιν τροφῆς τε μετέλαβεν ὁ Δεσπότης, καὶ τὰς χεῖρας ἔδειξε καὶ τοὺς πόδας τοῖς μαθηταῖς, καὶ τὰς ἐν τούτοις διατρήσεις τῶν ἥλων, καὶ μέντοι γε καὶ τὴν πλευρὰν καὶ τὴν ἐν αὐτῇ γεγενημένην ἐκ τῆς πληγῆς ὠτειλήν, καὶ ἔφη πρὸς αὐτούς· “Ψηλαφήσατέ με, καὶ ἴδετε ὅτι πνεῦμα σάρκα καὶ ὀστέα οὐκ ἔχει, καθὼς ἐμὲ θεωρεῖτε ἔχοντα”, μεμένηκεν ἄρα καὶ μετὰ τὴν ἀνάστασιν ἡ τοῦ σώματος φύσις, καὶ εἰς ἑτέραν οὐσίαν οὐ μετεβλήθη […]».
<cuius fons> Theodoretus Cyri , Eranistes sive Polymorphus [CPG 6217], dial. 2, ed. G. H. Ettlinger, Oxford, 1975, p. 147.22-148.13 ; PG 83, 160D4 - 161B12 . [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]* [MM2024]
<Non hab.> ACO.

^do ¶Nota Fomenta ciborum est une expression technique utilisée par la théologie latine à propos de la physiologie du corps humain avant le péché originel et surtout à la résurrection ( Petrus Lombardus , Sent., II d. 30 c. 15 § 2 a. 1). Nécessaires à la croissance des corps (Summa theologiae, ΙΙ ΙΙ q. 164 a. 2 ad 8) les «principes actifs de la nourriture» n’ont plus d’utilité pour les corps glorieux. La Catena rend ici exactement le sens de τροφῆς qui signifie non seulement la nourriture ordinaire, mais de manière plus abstraite les principes nutritifs de la nourriture ( Liddell Scott : τροφῆς § 3). [MM2020]

^CE ¶Codd. : Li448 ( 209ra ) Mt366 Ed1657 (233a) Ed1953 { MM2019}

¹⁶⁵ Sed dices] Verum quispiam dicet Ed1657 , om. Ed1618 Ed1953

¹⁶⁶ et cum gr.] om. Ed1618 Ed1657 Ed1953

¹⁶⁷ Resuscitabit] Resuscitavit Ed1618

¹⁶⁸ corpora] + non mutila sed perfecta et Ed1657

^marg.| {CLC24d5.5} BEDA. − [1] Manducavit ergo post resurrectionem, non¹⁶⁹ quasi cibo indigens nec quasi nos¹⁷⁰* in resurrectione quam exspectamus, cibis egere significans sed ut, eo modo, naturam corporis resurgentis astrueret. [2] Mystice autem piscis assus quem Christus comedit significat Christum passum. [3] Ipse enim latere dignatus in aquis generis humani, capi voluit laqueo mortis nostre. Et quasi tribulatione assatus est tempore passionis sue sed favus mellis nobis extitit in resurrectione. In favo quidem mellis utramque naturam exprimere voluit persone sue. Favus quippe mel¹⁷¹* in cera est. Mel vero in cera est divinitas in humanitate.^CF ^dp

^dp ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 2310 sqq. : «[1] Adhuc autem illis non credentibus et mirantibus prae gaudio dixit : habetis hic aliquid quod manducetur? ad insinuandam resurrectionis suae ueritatem non solum tangi a discipulis sed etiam conuesci cum illis dignatur non quidem quasi post resurrectionem cibo indigens nec quasi nos in resurrectione quam exspectamus cibis egere significans sed ut eo modo naturam corporis resurgentis astrueret ne illud non corpus sed spiritum esse arbitrarentur et sibi non solide sed imaginaliter apparere. Manducauit potestate non necessitate. Aliter enim absorbet aquam terra sitiens aliter solis radius candens illa indigentia iste potentia. At illi obtulerunt ei partem piscis assi et fauum mellis. Et cum manducasset coram eis sumens reliquias dedit eis. [2] Quid signare credimus piscem assum nisi ipsum mediatorem dei et hominum hominem passum? [3] ipse enim latere dignatus in aquis generis humani capi uoluit laqueo mortis nostrae et quasi tribulatione assatus est tempore passionis suae. Sed qui piscis et assus fieri dignatus est in passione fauus mellis nobis extitit in resurrectione. An qui in pisce asso figurari uoluit tribulationem passionis suae in fauo mellis utramque naturam exprimere uoluit personae suae? fauus quippe mel in cera est, mel uero in cera est diuinitas in humanitate».
[2] Cf. <revera> Augustinus Hipponensis , In Iohannis evangelium tractatus, tract. 123, § 2.20, CCSL 36, p. 676 : «Piscis assus, Christus est passus» <ex quo> Alcuinus , In Io., PL 100, 998.8 : «Quid enim piscis assus significat, nisi Christum passum?» <ex quo> Glossa ordinaria (Io. 21, 12) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 270a ma rg.], ed. Gloss-e : «Hic dicitur manducasse Iesus cum pisce panem. In alio evangelio cum pisce favum mellis. Piscis assus : Christus passus . Piscis, quia latuit in aquis humani generis captus laqueo mortis. In favo mellis notatur dulcedo divinitatis vel ultraque natura Christi, quia favus est mel in cera, id est divinitas in humanitate. Idem significat panis. Unde : ‘Ego sum panis qui de celo descendi’. Christus ergo piscis assus in passione. Favus vel panis in resurrectione. Comedit autem piscem assum vel panem ut suo cibo nobis ostenderet, quia et passionem ex nostra humanitate pertulit et resurrectionem nostram ex sua divinitate procuravit».
<Paral.> CIO21d2.6 [2], CIO21d1.24 [MM2020]

^CF ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

¹⁶⁹ non] om. Li448

¹⁷⁰ nos] om. Ed1953

¹⁷¹ mel] mellis Ed1953

^marg.| {CLC24d5.6} THEOPHYLACTUS. − Videntur autem et comesta aliud habere mysterium. Quod enim manducavit partem piscis assati¹⁷²* significavit quod naturam nostram in huius vite mari natantem, assans eam igne proprie deitatis, et exsiccans eius humiditatem, quam a profundis undis contraxerat, escam fecit divinam ; et eam que prius erat abominabilis, preparavit Deo cibum suavem ; quod significat favus mellis. Vel per piscem assum significat vitam activam consumentem nostram humilitatem laborum prunis ; contemplationem vero significat per favum mellis, propter dulcedinem eloquiorum Dei.^dq ^CG

^dq ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 23, 42), PG 123, 1121C3-D4 : « Ἔχειν δέ τι καὶ αἴνιγμα ἕοικε τὰ τότε βρωθέντα· ἰχθύος γὰρ ὀπτοῦ μέρος φαγὼν, αἰνίττεται ὅτι τὴν φύσιν ἡμῶν τὴν ἐν τῷ ἁλμυρῷ τούτῳ βίῳ νηχομένην τῷ πυρὶ τῆς οἰκείας θεότητος ἐκτήξας, καὶ πᾶσαν ἦν εἶχεν ἐκ τῶν βαθέων τῶν ὑδάτων, μᾶλλον δὲ τῶν κυμάτων, ὑγρότητα ἐξικμάσας, θείαν βρῶσιν πεποίηκε ταύτην, τὴν πρώην βδελυκτὴν ἡδεῖαν βρῶσιν ἐργασάμενος τῷ Θεῷ. Τοῦτο γὰρ, φησὶν, αἰνίττεται τὸ μελίσσιον κηρίον, τὴν νῦν γλυκύτητα λέγω τῆς πρὶν ἀποβλήτου ἡμῶν φύσεως. Ἢ καὶ τοῦτο, οἶμαι, αἰνίττεται, διὰ μὲν τοῦ ὀπτοῦ ἰχθύος τὴν πρακτικὴν, ὑφαιροῦσαν ἡμῶν τὴν πολλὴν ὑγρότητα καὶ παχύτητα διὰ τῆς τῶν ἐρημικῶν καὶ ἡσυχαστικῶν ἀνθράκων βοηθείας· τὴν δὲ γνῶσιν, ἤτοι θεωρίαν, διὰ τοῦ μελισσίου κηρίου, εἴπερ γλυκέα τὰ τοῦ Θεοῦ λόγια ». [CGC2015]* [VS2022]*

^CG ¶Codd. :¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

¹⁷² assati] assi Ed1953

^marg.| {CLC24d5.7} BEDA. − [d] Postquam autem visus est, tactus est et manducavit, ne in aliquo sensus humanos ludificasse videretur, misit manus ad Scripturas.
[a] Unde sequitur :

Et dixit ad illos : Hec sunt verba que locutus sum ad vos cum adhuc essem vobiscum,

^marg.| [b] id est cum adhuc essem in carne mortali, in qua estis et vos. Tunc quidem in eadem carne resuscitatus erat sed cum illis in eadem mortalitate non erat. ^CH ^dr
[c] Et subdit :

^dr ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 2324-2332 sqq. : «[a] Et dixit ad illos : haec sunt uerba quae locutus sum ad uos cum adhuc essem uobis cum, [b] id est cum adhuc essem in carne mortali in qua estis et uos. Tunc enim in eadem carne resuscitatus erat sed cum illis in eadem mortalitate non erat. Et cum illis quidem postea quam resurrexit fuit quadraginta diebus ut legitur exhibitione corporalis praesentiae sed non cum illis fuit consortio infirmitatis humanae. [c] Quoniam necesse est impleri omnia quae scripta sunt in lege moysi et prophetis et psalmis de me. Vide quomodo tulit omnes ambages ; [d] uisus est tactus est manducauit ipse certe erat. Tamen ne in aliquo sensus humanos ludificasse uideretur misit manus ad scripturas. Dicant pagani quicquid uolunt, magus fuit potuit se sic ostendere. Numquid magus ante quam natus potuit se prophetare de scripturis? quia quod uidetis ante prouisum est quod cernitis ante praedictum est».
<ex quo> diff. Glossa ordinaria (Lc. 24, 43-44) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 222a] ed. Gloss-e [MM2021]

^CH ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

Quoniam necesse est impleri omnia que scripta sunt in lege Moysi et Prophetis et Psalmis de me.

^marg.| {CLC24d5.8} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Illud attendant qui¹⁷³ magicis artibus Christum tanta potuisse, et nomen suum ad apostolos in se convertendos arte ipsa consecrasse delirant, utrum potuerit¹⁷⁴* magicis artibus prophetas divino spiritu antequam in terra nasceretur implere. Neque enim, si magicis artibus fecit, ut coleretur et mortuus, magus erat antequam natus, cui prophetando venturo gens una deputata est.^CI ^ds

^ds ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 1, c. 11, § 17, p. 16.17-17.4 : «Illud quoque adtendant, qui magicis artibus tanta potuisse et nomen suum ad populos in se conuertendos arte ipsa consecrasse delirant, utrum potuerit magicis artibus tantos prophetas diuino spiritu antequam in terra nasceretur implere, qui de illo talia futura praelocuti sunt, qualia iam praeterita in evangelio legimus et qualia in orbe terrarum praesentia nunc uidemus. neque enim, si magicis artibus fecit, ut coleretur et mortuus, magus erat antequam natus, cui prophetando uenturo gens una deputata est, cuius reipublicae tota administratio prophetia esset illius regis uenturi et ciuitatem caelestem ex omnibus gentibus condituri». [FG2013]*

^CI ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

¹⁷³ qui] quod Li448

¹⁷⁴ potuerit] potuit Ed1953

^prol.| [Lc. 24, 36-47 legitur in octava Paschae feria 3 ; cf. Ordinarium OP 667 = Cist. 71 = Rom.]

^marg.| {CLC24d6.1} BEDA. − Postquam prebuit se videndum oculis, manibus contrectandum, legis commemoravit Scripturas, consequenter aperuit sensum, ut intelligatur quod legitur.^CJ ^dt
Unde dicitur :

^dt ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 2342sqq. : «Praebet se uidendum oculis praebet manibus contrectandum. Parum est, lege, commemorat scripturas. Et hoc parum est, aperit sensum ut quod legis intellegas. Deinde post commendatam sui corporis ueritatem commendat ecclesiae unitatem».
<ex quo> diff. Glossa ordinaria (Lc. 24, 45) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 222a marg.] ed. Gloss-e [MM2020]

^CJ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Tunc aperuit illis sensum ut intelligerent Scripturas.

^marg.| {CLC24d6.2} THEOPHYLACTUS. − Alioquin quomodo eorum anima turbata et vacillans, circa Christi mysterium studuisset sed et verbis eos docuit.
Sequitur enim :

Et dixit eis : Quoniam sic scriptum est et sic oportebat Christum pati.

^marg.| scilicet per lignum crucis.^CK ^du

^du ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 45), PG 123, 1124B3-7. [CGC2015]

^CK ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC24d6.3} BEDA. − [1] Perdidit autem Christus fructum passionis, si non esset veritas resurrectionis.
Unde subdit :

Et resurgere a mortuis die tertia.

^marg.| [2] Deinde post commendatam sui corporis veritatem, commendat Ecclesie unitatem cum subdit : ^CL ^dv

^dv ¶Fons : [1] Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 2201 sqq. : «Et dixit eis : quid turbati estis, et cogitationes ascendunt in corda uestra? quales utique cogitationes nisi falsae morbidae perniciosae? perdidit enim christus fructum passionis, si non esset ueritas resurrectionis».
[2] Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 2342 sqq. : «Praebet se uidendum oculis praebet manibus contrectandum. Parum est, lege, commemorat scripturas. Et hoc parum est, aperit sensum ut quod legis intellegas. Deinde post commendatam sui corporis ueritatem commendat ecclesiae unitatem. Et praedicari in nomine eius paenitentiam et remissionem peccatorum in omnes gentes incipientibus ab hierosolimis». [MM2020]

^CL ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Et predicari in nomine eius penitentiam et remissionem peccatorum in omnes gentes.

^marg.| {CLC24d6.4} EUSEBIUS. − [a] Dictum enim erat^dw : « Postula a me et dabo tibi gentes hereditatem tuam ». [c] Oportebat autem conversus ex gentibus expiari “a quolibet contagio”^dx et macula per ipsius virtutem, quasi contaminatos ab errore demonum et¹⁷⁵* idololatrie, et quasi nuper conversos a vita execrabili et impudica. [b] Et ideo dicit quod oportet predicari prius quidem penitentiam , consequenter remissionem peccatorum in omnes gentes . [d] Eis enim qui prius quidem veram ostenderunt malorum penitentiam, salubris¹⁷⁶* gratia veniam commissorum donavit, pro quibus et Christus¹⁷⁷* mortem subiit. ^CM ^dy

^dw Ps. 2, 8.

^dx Cf. 2Cor. 7, 1.

^dy ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 47 (Krikones §3292 : Eusebius), ed. Mai , PG 22, 629B-C (52.1) ; Vat. gr. 1611, f. 319vb26-320r2 : «Ἐυσεβίου. [a] Καὶ ἐπειδήπερ ἐν προφητείαις ἀναγράπτοις εἰς αὐτοῦ πρόσωπον εἴρηται προφητικῶς · “Αἴτησαι παρ' ἐμοῦ καὶ δώσω σοι ἔθνη τὴν κληρονομίαν σου καὶ τὴν κατάσχεσίν σου τὰ πέρατα τῆς γῆς”, διὰ τοῦτο ὡς ἂν τῆς προφητικῆς μαρτυρίας ἔργῳ νῦν πληρωθείσης, [b] φησὶ τοῖς αὐτοῦ μαθηταῖς· κατὰ μὲν τὸν Ματθαῖον, “Ἐδόθη μοι πᾶσα ἐξουσία ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ γῆς”· κατὰ δὲ τὸν Λουκᾶν, ὃτι δεῖ κηρυχθῆναι ἐπὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ μετάνοιαν καὶ ἄφεσιν ἁμαρτιῶν εἰς πάντα τὰ ἔθνη· * τῶν μὲν γὰρ κατ' οὐρανὸν ἐξ αἰῶνος ἐπεῖχε τὴν βασιλείαν, τῶν δ' “ἐπὶ γῆς” νῦν αὐτῷ δεδόσθαι φησὶ τὴν ἀρχὴν [+ “ὑπὸ τοῦ πατρὸς” ἀκολούθως τῷ “αἴτησαι παρ' ἐμοῦ καὶ δώσω σοι ἔθνη τὴν κληρονομίαν σου” Theophania]. Πάλαι μὲν γάρ, ὡς Μωσῆς μαρτυρεῖ [ + <“ὅτε διεμέριζεν ὁ ὕψιστος ἔθνη, ἔστησεν ὅρια ἐθνῶν κατὰ ἀριθμὸν ἀγγέλων”> (Dt. 32, 8) Theophania], ἄγγελοι Θεοῦ ἦσαν τοὺς [πάντας τοὺς πρότερον Theophania] ἐπὶ γῆς ἐγκεχειρισμένοι. Διατραπείσης δὲ τῆς ἀνθρωπότητος ἐπὶ τὴν πολύθεον πλάνην, καὶ τῶν ἐπιστατούντων ἀγγέλων μηδὲν πρὸς τοῦτο ἐπικουρεῖν δυναμένων, αὐτὸς δὴ λοιπὸν ὁ [+ <κοινὸς> Theophania] τῶν ὅλων Σωτὴρ διὰ τῆς αὐτοῦ θεοφανείας, μετὰ τὴν κατὰ τοῦ θανάτου νίκην διδάσκει, ὅτι μηκέτ' ἀγγέλοις ἀλλ' αὐτῷ πρὸς τοῦ Πατρὸς ἡ τῶν ἐπὶ γῆς ἐθνῶν ἐξουσία δέδοται. Διὸ τοῖς αὐτοῦ μαθηταῖς οὐ πρότερον, ἀλλὰ νῦν παρεκελεύσατο περιελθεῖν καὶ μαθητεῦσαι πάντα τὰ ἔθνη. Ἀναγκαίως δὲ προστίθησι [+ <καὶ> Theophania] τὸ μυστήριον τῆς ἀποκαθάρσεως. [c] Ἐ χρῆν γὰρ τοὺς ἐξ ἐθνῶν ἐπιστραφέντας “παντὸς μολυσμοῦ” καὶ μιάσματος διὰ [f. 320r] τῆς αὐτοῦ δυνάμεως ἀποκαθαίρεσθαι, ἐκ τῆς δαιμονικῆς καὶ εἰδωλολάτρου πλάνης [+ <ἐρρυπωμένους Theophania>], μιάσμασί τε παντοίοις ἐνισχημένους [ἐνεσχημένους Theophania] ἄρτι τε πρῶτον ἐξ ἀκολάστου καὶ παρανόμου βίου μεταβεβλημένους . [...]».
* κατὰ δὲ τὸν Λουκᾶν … πάντα τὰ ἔθνη·] om. Theophania
<cuius fons> Eusebius Caesariensis , Theophania, 4.8 [scholia ex catena Nicetae in Lc.], Eusebius Werke 3.2, GCS 11.2, p. 21*.13 -22*.9.
[d] Nicetas Heracleensis , Catena in Lc. 24, 47 (Krikones §3292: Eusebius), ed. Mai , PG 22, 633A15-B4 = Vat. gr. 1611, f. 320ra37-39 : «Εὐσεβίου. […] Τ οῖς γὰρ γνησίαν [γνησίοις Mai] πρότερον κακῶν μετάνοιαν ἐνδειξαμένοις ἡ σωτήριος χάρις τὴν συγχώρησιν τῶν πεπραγμένων ἐδωρήσατο, δι' οὓς καὶ τὸν θάνατον ἀνεδέξατο, λύτρον ἑαυτὸν ἐπιδοὺς καὶ ἀντίψυχον τῶν μελλόντων δι' αὐτοῦ σωθήσεσθαι [...]».
<cuius fons> Eusebius Caesariensis, Theophania [CPG 3488], 4.9 [scholia ex Catena Nicetae in Lc.], Eusebius Werke 3.2, GCS 11.2, p. 24*.3-5 . [MM2020]*

^CM ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁷⁵ et cum graec.] om. Ed1953

¹⁷⁶ salubris] salubri Ed1953

¹⁷⁷ Christus] om. Ed1953

^marg.| {CLC24d6.5} THEOPHYLACTUS. − In hoc vero quod dicit penitentiam et remissionem peccatorum, etiam de baptismate meminit, in quo per depositionem priorum scelerum subsequitur venia peccatorum. Sed quo pacto intelligetur in solo Christi nomine baptisma fieri, cum alibi mandet hoc fieri in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti? Et primo quidem dicimus, quod non intelligitur quod in solo Christi nomine fiat baptisma, sed quod Christi baptismate aliquis baptizetur, id est spiritualiter, non iudaice, nec tali quali Ioannes baptizabat ad solam penitentiam, sed ad spiritus almi participationem sicut et Christus in Iordane baptizatus ostendit Spiritum sanctum in specie columbina. Porro baptisma in Christi nomine, id est morte Christi, intelligas. Sicut enim ipse post mortem triduo resurrexit, sic et nos ter in aquam mergimur¹⁷⁸, et consequenter emergimur, incorruptibilitatis spiritus arrham recipientes. Hoc etiam Christi nomen¹⁷⁹ continet in se et Patrem quasi unctorem, et Spiritum quasi unctionem, et Filium quasi unctum, scilicet secundum humanam naturam. Non autem decebat amplius bipartitum esse humanum genus in Iudeos et gentiles. Et ideo, ut omnes in unum uniret, mandavit incipere sermonem a Hierusalem et ad gentes terminari.^CN ^dz
Unde sequitur :

^dz ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 47), PG 123, 1124B12-1125A9. [CGC2015]

^CN ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

¹⁷⁸ aquam mergimur] aqua immergimur Li448

¹⁷⁹ Christi nomen] inv. Li448

Incipientibus ab Hierusalem.

^marg.| {CLC24d6.6} BEDA. − Non solum quia credita sunt illis eloquia Dei et eorum est adoptio filiorum et gloria ; verum etiam ut gentes variis erroribus implicate, hoc maxime indicio divine pietatis ad spem venie provocentur quod eis¹⁸⁰ qui filium Dei crucifixerunt, venia conceditur ¹⁸¹*.^CO ^ea

^ea ¶Fons : <revera> Glossa ordinaria (Lc. 24, 46) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 222a marg.] ed. Gloss-e Cas574 (480vb) ; P15536 ( 115v a) ; Md044v ( 122v ) : «OPORTEBAT CHRISTUM PATI. […] Non solum quia illis credita sunt eloquia Dei et quia eorum est adoptio filiorum et gloria et [om. P15536 ] testamenta et legislatio, sed ideo etiam ut gentes variis erroribus et facinoribus implicite [+ vel implicate Md044], hoc maxime indicio divine pietatis ad spem venie provocentur quod eis qui Filium Dei crucifixerunt , venia relaxatur».
<cuius fons> Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 2353 sqq. : «Et merito sic scriptum est inter cetera dominicae pietatis sacramenta et sic oportebat ut ministri sermonis qui in nomine christi crucifixi et resuscitati a mortuis paenitentiam erant et remissionem peccatorum in omnes gentes praedicaturi ab hierosolimis inciperent non solum quia credita sunt illis eloquia dei quia eorum adoptio est filiorum et gloria et testamenta et legislatio et obsequium et promissa quia eorum patres et ex his christus secundum carnem qui est super omnia deus benedictus in saecula uerum etiam ut gentes quae uariis erant erroribus et facinoribus implicatae hoc maxime diuinae pietatis indicium et spem impetrandae ueniae prouocaret quod eis quoque qui filium dei crucifixerunt non tantum ueniam reatus a patre sed et uitae aeternae gaudium uiderent esse donatum».
¶Nota Aucun des manuscrits de la Glose consulté n’attribue cette sentence à Bède. [MM2020]

^CO ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁸⁰ eis] illis La88

¹⁸¹ conciditur] , concedr. La88 , concedatur Ed1953

^marg.| {CLC24d6.7} CHRYSOSTOMUS. − Insuper ne dicerent aliqui quod omissis notis iverunt se ostentaturos ad extraneos, ideo primo ¹⁸²* apud ipsos occisores pandunt resurrectionis signa in eadem civitate in qua prorupit temerarius ausus. Ubi enim crucifixores credere videntur, resurrectio plurimum demonstratur.^CP ^eb

^eb ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. (Krikones §3294 : Chrysostomus) Vat. gr. 1611, f. 320rb28-34 : «Χρυσοστόμου Ἐκ τῶν Πράξεων. […] Οὐ διὰ τοῦτο δὲ μόνον, ἀλλὰ καὶ ἐπειδὴ πολλοὶ ἦσαν οἱ μέλλοντες πιστεύειν αὐτόθι. Καὶ πρὸς τούτοις πάλιν , ἵνα μὴ λέγωσί τινες, ὅτι τοὺς γνωρίμους ἀφέντες παρὰ τοῖς ξένοις ἦλθον κομπάσαι , τούτου χάριν παρ’ αὐτοῖς τοῖς πεφονευκόσι παρέχουσι τὰ τεκμήρια τῆς ἀναστάσεως // ἐν αὐτῇ τῇ πόλει ἐν ᾗ τὸ πρᾶγμα τὸ παράνομον ἐτολμήθη , ὥστε καὶ τοὺς ἔξωθεν ἐπιστομισθῆναι ἅπαντας. Ὅταν γὰρ οἱ ἐσταυρωκότες αὐτοὶ φαίνωνται καὶ πεπιστευκότες , εὔδηλον, ὅτι καὶ ὁ σταυρὸς καὶ τοῦ τολμήματος δείκνυται [ἐδείκνυτο Chrys.] ἡ παρανομία, καὶ τῆς ἀναστάσεως πολλὴ ἡ ἀπόδειξις [...]». ».
<cuius fons> Chrysostomus , In Acta apostolorum, hom. 1.4, PG 60, 20.1-11 .
¶Nota Le syntagme «prorupit temerarius ausus» traduit le grec τὸ πρᾶγμα ἐτολμήθη [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]

^CP ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

¹⁸² primo] prius Ed1953

^marg.| {CLC24d6.8} EUSEBIUS. − [c] Quod si ea que Christus predixit, iam sortiuntur effectum et verbum eius vivax et efficax per universum mundum oculata fide perspicitur, tempus est non incredulos esse erga eum qui protulit verbum. Eum¹⁸³ enim necesse est divinam vitam ducere cuius opera¹⁸⁴ vivida verbis consona ostenduntur. [a] Que quidem ministerio apostolorum impleta sunt.
[b] Unde subdit :

¹⁸³ Eum] Cum Mt366

¹⁸⁴ opera] om. Li448

Vos autem estis testes horum¹⁸⁵,

¹⁸⁵ horum] + etc. Ed1657

^marg.| mortis scilicet¹⁸⁶ et resurrectionis. ^CQ ^ec

^ec ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 47 (Krikones §3292 Eusebius) Vat. gr. 1611, f. 319vb29-30, 320ra22-30 : «Ἐυσεβίου. […] [a] διὰ τοῦτο ὡς ἂν τῆς προφητικῆς μαρτυρίας ἔργῳ νῦν πληρωθείσης, φησὶ τοῖς αὐτοῦ μαθηταῖς· […] [b] [ f. 320ra22-23 ] οἷς καὶ ἔφη ‘ὑμεῖς δὲ ἐστε μάρτυρες τούτων τοῦ θανάτου δηλαδὴ καὶ τῆς ἀναστάσεως’ [c] [f. 320ra26-30 ] Ἅπαξ οὖν ἀποφηναμένου δεῖν κηρυχθῆναι ἐπὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ μετάνοιαν ἐπὶ πάντα τὰ ἔθνη, εἰ μὴ τοὖργον ἐπηκολούθηκε τῷ λόγῳ, μηδὲ τὰ τῆς ἐκ νεκρῶν ἀναβιώσεως αὐτοῦ πιστευέσθω πιστευέσθω · εἰ δὲ εἰσέτι καὶ νῦν τὰ τῆς προρρήσεως εἰς ἔργον χωρεῖ, ὅ τε λόγος αὐτοῦ ζῶν καὶ ἐνεργῶν καθ' ὅλης τῆς οἰκουμένης ὀφθαλμοῖς ὁρᾶται, ὥρα μηδὲ τῷ τὸν λόγον προεμένῳ ἀπιστεῖν. Οὗ γὰρ ἡ δύναμις ζῶσα καὶ ἐνεργὴς ὁρᾶται, τοῦτον ἀνάγκη πᾶσα πολὺ πρότερον [ὁμολογεῖν Mai] ζῆν καὶ Θεοῦ ζωὴν τοῦτον ἐκτελεῖν, οὗ ζῶντα τὰ ἔργα σύμφωνα ταῖς φωναῖς ἀποδείκνυται. Πᾶσαν γοῦν ἀκοὴν παντοίων ἐθνῶν οἱ αὐτοῦ λόγοι διῆλθον, μεταβαλλόμενοι καὶ μεθερμηνευόμενοι εἰς παντοίαν γλῶτταν Ἑλληνικήν τε καὶ βάρβαρον, ὡς ἐξάκουστον αὐτοῦ τὴν διδασκαλίαν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι γενομένην, εἰς ἐπιστροφὴν καὶ μετάνοιαν ἀγαγεῖν μυρία πλήθη τῶν πρότερον ἐν πολυθέῳ πλάνῃ καὶ εἰδωλολατρείᾳ πλημμελῶς καὶ ἀσέμνως βιούντων [...]».
<cuius fons> [a] Eusebius Caesariensis, Theophania [CPG 3488], 8 [scholia ex Catena Nicetae in Lc.], Eusebius Werke 3.2, GCS 11.2, p. 21*.15-17 ; [c] Eusebius Caesariensis, Theophania [CPG 3488], 9 [scholia ex Catena Nicetae in Lc.], Eusebius Werke 3.2, GCS 11.2, p. 23*.19-24*.1 (ed. Mai, PG 22, 630B-633A ) [ADL2020] [MM2020] [VS2021]
¶Nota Le segment [b] est un ajout de Nicétas; cf. E. Klostermann, Eusebius Werke 3.1, GCS 11.1, p. IX*. Thomas l’a déplacé en fin de sentence pour qu’il serve de charnière avec la sentence suivante où Théophylacte reprend ce passage en remplaçant τοῦ θανάτου par τῶν παθῶν [voir note sur CLC24d6.9]. Je remercie Adele Di Lorenzo qui a repéré la présence du segment [b] chez Eusèbe. [MM2020]

^CQ ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

¹⁸⁶ mortis scilicet] inv . Ed1657

^marg.| {CLC24d6.9} THEOPHYLACTUS. − Consequenter ne turbati cogitarent quomodo nos homines idiote testimonium perhibebimus¹⁸⁷ gentibus et Iudeis qui te occiderunt subiungit :

¹⁸⁷ perhibebimus] perhibimus Li448

Et ego mitto¹⁸⁸* promissum Patris mei in vos ¹⁸⁹

¹⁸⁸ mitto Li448 @ Mt366 Mt366 @] mit. Li448 , mittam Ed1657 Ed1953

¹⁸⁹ in vos] etc. Ed1657

^marg.| quod scilicet per Ioelem promiserat dicens^ed : « Effundam spiritum meum super omnem carnem¹⁹⁰ ».^CR ^ee

^ed Ioel. 2, 28.

^ee ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 49), PG 123, 1125A9-B2 [CGC2015]* : «Ὑμεῖς δὲ, φησὶν, ἐστε μάρτυρες τοὺτων τῶν παθῶν, τῆς άναστάσεως [cf. supra CLC24d6.8b]. Εἴτα ἵνα μὴ ταραχθῶσι παρ’ ἑαυτοῖς καὶ λογίσωνται. Πῶς μαρτυρήσομεν ἄνθρωποι ἱδιώται πρὸς ἔθνην ἀποστελλόμενοι, πρὸς τοὺς Ἱεροσολυμίτας ἀντιπαρεκδυόμενοι τοὺς καὶ σὲ ἀποκτείναντας, Θαρσεῖτε, φησι, τούτου ἔνεκα. Ἀποστελῶ γὰρ ὅσον οὔπω τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ πατρός μου, ἣν εἴπον δι’ Ἰωὴλ, ὅτι ‘Ἐχεῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός μου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα’ καὶ τὰ ἐξῆς». [ADL2020] [MM2020]
¶Nota L’expression ἐστε μάρτυρες τοὺτων τῶν παθῶν, τῆς άναστάσεως correspondau segment [b] de la sentence précédente qui en est probablement la source, compte tenu des relations de Théophylacte avec Nicétas. [MM2020] [MM2024]

^CR ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

¹⁹⁰ carnem] + etc. Ed1657

^marg.| {CLC24d6.10} CHRYSOSTOMUS. − Sicut autem milites invasuros multos nemo¹⁹¹* exire sinit donec armati sint, sic et discipulos ante Spiritus descensum, ad conflictum egredi non permittit. ^CS ^ef

^ef ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. (Krikones §3294 : Chrysostomus) Vat. gr. 1611, f. 320rb21-26 : «Χρυσοστόμου Ἐκ τῶν Πράξεων. Παρήγγειλε δὲ καθῆσθαι ἐν Ἱερουσαλήμ [...] Τί δήποτε; Καθάπερ τινὰς στρατιώτας μέλλοντας εἰς πλῆθος ἐμπίπτειν, οὐδεὶς ἀφίησιν ἐξελθεῖν, ἕως ἂν ὁπλίσωνται · οὐδὲ ἵππους προπηδᾷν τῆς βαλβῖδος, ἕως ἂν τὸν ἡνίοχον λάβωσιν · οὕτω δὴ καὶ αὐτοὺς πρὸ τῆς τοῦ Πνεύματος καθόδου φανῆναι ἐπὶ τῆς παρατάξεως οὐκ ἠφίει , ὥστε μὴ γενέσθαι τοῖς πολλοῖς εὐχειρώτους […]».
<cuius fons> Chrysostomus , In Acta apostolorum, hom. 1.4, PG 60, 19.55-60 : «“Παρήγγειλε μὴ ἀπὸ Ἱεροσολύμων χωρίζεσθαι”. Τί δήποτε; Καθάπερ τινὰς στρατιώτας μέλλοντας εἰς πλῆθος ἐμπίπτειν, οὐδεὶς ἀφίησιν ἐξελθεῖν, ἕως ἂν ὁπλίσωνται· οὐδὲ ἵππους προπηδᾷν τῆς βαλβῖδος, ἕως ἂν τὸν ἡνίοχον λάβωσιν· οὕτω δὴ καὶ αὐτοὺς πρὸ τῆς τοῦ Πνεύματος καθόδου φανῆναι ἐπὶ τῆς παρατάξεως οὐκ ἠφίει, ὥστε μὴ γενέσθαι εὐχειρώτους καὶ ἁλωσίμους τοῖς πολλοῖς». [MM2020]* [rev. VS2021]

^CS ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁹¹ nemo cum graec.] + dux Ed1953

^marg.| Unde subdit :

Vos autem sede¹⁹²* in civitate quoadusque induamini virtute ex alto.

¹⁹² sedete] sedebitis Ed1953

^marg.| {CLC24d6.11} THEOPHYLACTUS. − Id est virtute non humana sed celesti. Nec dixit : ‘Suscipiatis’ sed ‘induamini’, integram tutelam spiritualis muniminis¹⁹³ indicans.^CT ^eg ^.

^eg ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 24, 49), PG 123, 1125B4-7 : «Καθίσατε οὖν, οἱ νῦν δειλοὶ καὶ ἄνανὅροι, ἕως οὗ ἐνδύσησθε δύναμιν οὐκ ἀνθρωπίνην, ἀλλ’ οὐράνιον. Οὐκ εἶπε δὲ, Δέξησθε, ἀλλ ̓ Ἐνδύσησθε, τὸ πάντοθεν φρουρητικὸν τῆς πνευματικῆς ὁπλίσεως ὑποφαίνων». [CGC2015]* [MM2024]

^CT ¶Codd. : Li448 La88 (140) Ed1660 (234b) Ed1953 {MM2015}

¹⁹³ muniminis Li448 Ed1660 ] velaminis Ed1953

^marg.| {CLC24d6.12} BEDA. − De hac autem virtute, id est Spiritu sancto, et Marie dicit angelus¹⁹⁴ ^eh : « Et virtus Altissimi obumbrabit tibi ». Et ipse Dominus alibi^ei : « Nam et ego novi virtutem de me exisse ».^CU ^ej

^eh Lc. 1, 35.

^ei Lc. 8, 46.

^ej ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 2372 sqq. : «De qua uirtute, id est spiritu sancto, et mariae dicit angelus : et uirtus altissimi obumbrabit tibi ; et ipse dominus alibi : nam et ego noui uirtutem de me exisse ; sed et ipse lucas apertius in actibus apostolorum huius promissae uirtutis ex alto et praeceptae in ciuitate sessionis meminit, praecepit, inquit, eis ab hierosolimis ne discederent sed exspectarent promissionem patris quam audistis per os meum ; quia iohannes quidem baptizauit aqua, uos autem baptizabimini spiritu sancto non post multos hos dies, et paulo post, sed accipietis uirtutem superuenientis spiritus sancti in uos et eritis mihi testes». [MM2020]

^CU ¶Codd. : Li448 La88 (140b) Ed1660 (234b) Ed1953 { MM2015}

¹⁹⁴ et Marie dicit angelus Li448 La ] dicit etiam Angelus Marie Ed1660 Ed1953

^marg.| {CLC24d6.13} CHRYSOSTOMUS. ¹⁹⁵ − Cur autem, non Christo presente vel eo discedente, statim Spiritus venit? Decebat enim eos fieri cupidos rei, et demum¹⁹⁶ recipere gratiam. Tunc enim magis ad Deum erigimur, cum incumbit necessitas. Oportebat enim¹⁹⁷ nostram comparere naturam in celo et federa consummari, ac deinde Spiritum advenire et gaudia celebrari serena. Attende etiam quantam eis necessitatem imposuit Hierosolymis esse, in eo quod illic Spiritum promisit largiri. Ne enim rursus post eius resurrectionem aufugerent, hac exspectatione quasi quodam vinculo omnes simul eos ibi¹⁹⁸ detinuit. Dicit autem : Donec induamini virtute ex alto, nec expressit quando, ut sint iugiter vigiles. Quid ergo miraris, si diem¹⁹⁹ novissimum non pandit, nisi²⁰⁰ diem hunc²⁰¹ propinquum pandere noluit?^CV ^ek

^ek ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. (Krikones §3294: Chrysostomus) Vat. gr. 1611, f. 320rb34-v11 : «Χρυσοστόμου Ἐκ τῶν Πράξεων. [...] Τίνος δὲ ἕνεκεν οὐχὶ παρόντος Χριστοῦ οὐδὲ ἀπελθόντος εὐθέως τὸ Πνεῦμα παρεγένετο , ἀλλ’ αὐτὸς μὲν τῇ τεσσαρακοστῇ ἡμέρᾳ ἀνῆλθε, τὸ δὲ Πνεῦμα // ἐν // τῇ // πεντηκοστῇ παρεγένετο; Καὶ πῶς, εἰ μηδέπω παρεγεγόνει, ἔλεγε, “Λάβετε Πνεῦμα ἅγιον”; Ἵνα δεκτικοὺς αὐτοὺς ποιήσῃ, καὶ ἀρκοῦντας πρὸς τὴν ὑποδοχήν. Εἰ γὰρ ἄγγελον μέλλων ὁρᾷν ὁ Δανιὴλ διελύετο, πολλῷ μᾶλλον οὗτοι μέλλοντες τοσαύτην δέχεσθαι χάριν. Ἢ τοῦτο οὖν ἔστιν εἰπεῖν, ἢ ὅτι τὸ μέλλον ἔσεσθαι ὡς ἤδη γεγενημένον εἴρηκεν, ὥσπερ ὅταν λέγῃ, “Πατεῖτε ἐπάνω ὄφεων καὶ σκορπίων”. // Τίνος δὲ ἕνεκεν οὐδέπω τότε παρεγεγόνεν ; Ἐν ἐπιθυμίᾳ αὐτοὺς ἔδει γενέσθαι τοῦ πράγματος, [f. 320va] καὶ οὕτως δέξασθαι τὴν χάριν . Διὰ τοῦτο // αὐτὸς ἀπέπτη, τότε ἐκεῖνο ἦλθεν. [Εἰ δὲ ἦλθε, παρόντος αὐτοῦ, οὐκ ἂν ἐν τοσαύτῃ ἐγένοντο προσδοκίᾳ. Διὰ macul. Vg1611] τοῦτο οὐδὲ αὐτοῦ ἀνελθόντος εὐθέως παραγίνεται, ἀλλὰ μετὰ ὀκτὼ ἢ ἐννέα ἡμέρας. [Οὕτω καὶ ἡμεῖς πρὸς τὸν Θεὸν τότε μάλιστα διεγειρόμεθα, ὅταν ἐν χρείᾳ macul. Vg1611] καταστῶμεν. // Ἄλλως δὲ, ἔδει ἐν οὐρανῷ τὴν ἡμετέραν φανῆναι φύσιν, καὶ τὰς καταλλαγὰς γενέσθαι ἀπηρτισμένας, καὶ τότε ἐλθεῖν τὸ Πνεῦμα, καὶ καθαρὰν γενέσθαι τὴν ἡδονήν. [...] Σκόπει δὲ ἡλίκην ἀνάγκην αὐτοῖς ἐπέθηκεν ἐν Ἱεροσολύμοις εἶναι, τῷ ὑποσχέσθαι ἐκεῖ τὸ Πνεῦμα παρέχεσθαι. Ἵνα γὰρ μὴ πάλιν μετὰ τὴν ἀνάληψιν αὐτοῦ φύγωσι, τῇ προσδοκίᾳ ταύτῃ καθάπερ τινὶ δεσμῷ κατέχει πάντας αὐτοὺς ἐκεῖσε . Εἶπεν · // ”ἕως οὗ ἐνδύσησθε δύναμιν ἐξ ὕψους”. Οὐκ ἐδήλωσε δὲ πότε, // ἵνα ἀεὶ νήφωσι. // Τί τοίνυν θαυμάζεις, εἰ τὴν ἡμέραν τῆς συντελείας μὴ λέγει , ὅπου γε ταύτην τὴν οὕτως ἐγγὺς οὖσαν οὐκ ἠθέλησε ποιῆσαι κατάδηλον; Καὶ μάλα εἰκότως, ἵνα ἀεὶ ἐγρηγορότες ὦσι καὶ ἐν προσδοκίᾳ καὶ μερίμνῃ [...]».
<cuius fons> Chrysostomus , In Acta apostolorum, hom. 1.5, PG 60, 20.22-21.59 : «Καὶ τίνος ἕνεκεν οὐχὶ παρόντος αὐτοῦ οὐδὲ ἀπελθόντος εὐθέως παρεγένετο, ἀλλ’ αὐτὸς μὲν τῇ τεσσαρακοστῇ ἡμέρᾳ ἀνῆλθε, τὸ δὲ Πνεῦμα παρεγένετο ἐν τῷ συμπληροῦσθαι τὴν ἡμέραν τῆς πεντηκοστῆς; Καὶ πῶς, εἰ μηδέπω παρεγεγόνει, ἔλεγε, “Λάβετε Πνεῦμα ἅγιον”; Ἵνα δεκτικοὺς αὐτοὺς ποιήσῃ, καὶ ἀρκοῦντας πρὸς τὴν ὑποδοχήν. Εἰ γὰρ ἄγγελον μέλλων ὁρᾷν ὁ Δανιὴλ παρίετο, πολλῷ μᾶλλον οὗτοι μέλλοντες τοσαύτην δέχεσθαι χάριν. Ἢ τοῦτο οὖν ἔστιν εἰπεῖν, ἢ ὅτι τὸ μέλλον ἔσεσθαι ὡς ἤδη γεγενημένον εἴρηκεν, ὥσπερ ὅταν λέγῃ, “Πατεῖτε ἐπάνω ὄφεων καὶ σκορπίων, καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ”. Τίνος δὲ ἕνεκεν οὐκ εὐθὺς τότε παρεγεγόνει; Ἐν ἐπιθυμίᾳ αὐτοὺς ἔδει γενέσθαι τοῦ πράγματος, καὶ οὕτω δέξασθαι τὴν χάριν. Διὰ τοῦτο ὅτε αὐτὸς ἀπέπτη, τότε ἐκεῖνο ἦλθεν. Εἰ δὲ ἦλθε, παρόντος αὐτοῦ, οὐκ ἂν ἐν τοσαύτῃ ἐγένοντο προσδοκίᾳ. Διὰ τοῦτο οὐδὲ εὐθέως ἀνελθόντος αὐτοῦ παραγίνεται, ἀλλὰ μετὰ ὀκτὼ ἢ ἐννέα ἡμέρας. Οὕτω καὶ ἡμεῖς πρὸς τὸν Θεὸν τότε μάλιστα διεγειρόμεθα, ὅταν ἐν χρείᾳ καταστῶμεν. Διὰ τοῦτο καὶ Ἰωάννης τότε μάλιστα πέμπει τοὺς μαθητὰς πρὸς τὸν Χριστὸν, ὅτε ἔμελλον ἐν χρείᾳ εἶναι τοῦ Ἰησοῦ, τὸ δεσμωτήριον οἰκοῦντος ἐκείνου. Ἄλλως δὲ, ἔδει ἐν οὐρανῷ φανῆναι τὴν ἡμετέραν φύσιν, καὶ τὰς καταλλαγὰς γενέσθαι ἀπηρτισμένας, καὶ τότε ἐλθεῖν τὸ Πνεῦμα, καὶ καθαρὰν γενέσθαι τὴν ἡδονήν. Εἰ γὰρ παρόντος αὐτοῦ, ὁ μὲν ἀπῆλθεν, ὁ δὲ ἔμεινεν, οὐκ ἂν ἦν τοσαῦτα τὰ τῆς παραμυθίας· καὶ γὰρ σφόδρα αὐτοῦ δυσαποσπάστως εἶχον. Διὸ καὶ ἔλεγε παραμυθούμενος αὐτούς· “Συμφέρει ὑμῖν ἵνα ἐγὼ ἀπέλθω”. Διὰ τοῦτο καὶ ἡμέρας ἀναμένει τὰς μεταξὺ, ἵνα μικρὸν ἀθυμήσαντες, καὶ ἐν χρείᾳ, ὅπερ ἔφην, καταστάντες, ὁλόκληρον καὶ καθαρὰν καρπώσωνται τὴν ἡδονήν. Εἰ δὲ ἔλαττον ἦν τὸ Πνεῦμα, οὐκ ἦν ἀρκοῦσα ἡ παραμυθία. Πῶς δὲ καὶ ἔλεγε, “Συμφέρει ὑμῖν”; Διὰ τοῦτο τὰ μείζονα αὐτῷ τετήρηται τῆς διδασκαλίας, ἵνα μὴ ἔλαττον αὐτὸ νομίσωσι. Σκόπει δὲ ἡλίκην αὐτοῖς ἀνάγκην ἐπέθηκεν ἐν Ἱεροσολύμοις εἶναι, τῷ ὑποσχέσθαι ἐκεῖ τὸ Πνεῦμα παρέχεσθαι. Ἵνα γὰρ μὴ πάλιν μετὰ τὴν ἀνάληψιν αὐτοῦ φύγωσι, τῇ προσδοκίᾳ ταύτῃ καθάπερ τινὶ δεσμῷ κατέχει πάντας αὐτοὺς ἐκεῖσε. [...] Καὶ οὐκ ἐδήλωσε πότε, ἵνα ἀεὶ γρηγορῶσιν, ἀλλ’ ὅτι μὲν ἐγγὺς ἔσται εἶπεν, ἵνα μὴ ἐκλυθῶσι· πότε δὲ, οὐκ ἔτι προσέθηκεν, ἵνα ἀεὶ νήφωσιν. Οὐ τούτῳ δὲ μόνον αὐτοὺς πιστοῦται, τῇ ταχύτητι λέγω τοῦ καιροῦ, ἀλλὰ καὶ τῷ λέγειν, “Τὴν ἐπαγγελίαν, ἣν ἠκούσατέ μου”. [...] Τί τοίνυν θαυμάζεις, εἰ τὴν ἡμέραν τῆς συντελείας μὴ λέγει, ὅπου γε ταύτην τὴν οὕτως ἐγγὺς οὖσαν οὐκ ἠθέλησε ποιῆσαι κατάδηλον; Καὶ μάλα εἰκότως, ἵν’ ἀεὶ ἐγρηγορότες ὦσι καὶ ἐν προσδοκίᾳ καὶ μερίμνῃ».

<Paral.>Cf. CLC24d6.16.
¶Nota 1. Source non identifiée par Krikones. Les premières lignes de Vg1611, f. 320v1-12 sont fortement maculées et partiellement mutilées.
¶Nota 2. On relèvera le recours à resurrectio pour traduire ἀνάληψις qui exprime la réassomption par le Christ de son humanité corporelle après la résurrection autant que son ascension aux cieux. Novissimus dies traduit le «jour de l’accomplissement». [ADL2020] [MM2020]. [rev. VS2021]

^CV ¶Codd. : Li448 La88 (140) Ed1660 (234b) Ed1953 . {MM2015}

¹⁹⁵ Chrysostomus Li448 La88 Ed1660 ] + ut supra Ed1660 , Theophylactus Ed1953

¹⁹⁶ demum La88 (dem)] deinde Li448 Ed1660 Ed1953

¹⁹⁷ enim Li448 La] + interim Ed1660 Ed1953

¹⁹⁸ ibi La88 Ed1660 Ed1953 ] om. Li448

¹⁹⁹ diem La88 Li448 ] + nobis Ed1660 Ed1953

²⁰⁰ nisi La88 Li448 ] cum Ed1660 Ed1953

²⁰¹ hunc La88 Ed1660 Ed1953 ] huc Li448

^marg.| {CLC24d6.14} GREGORIUS. In Pastorali. ²⁰²* − Admonendi sunt ergo quos a predicationis officio vel imperfectio vel etas prohibet, et tamen precipitatio impellit, ne dum sibi tantum onus officii precipitatione arrogant, viam sibi subsequentis meliorationis abscindant. Ipsa enim veritas, que repente quos vellet roborare potuisset ; ut exemplum sequentibus daret, ne imperfecti predicare presumerent ; postquam plene discipulos de virtute predicationis instruxit, mandavit eis ut in civitate sederent donec induerentur virtute ex alto. In civitate quippe sedemus, si intra mentium nostrarum nos claustra constringimus, ne loquendo exterius evagemur ; ut cum virtute divina perfecte induimur, tunc quasi a nobismetipsis foras etiam alios instruentes exeamus.^CW ^el

^el ¶Fons : Gregorius Magnus , Regula Pastoralis, pars 3, c. 25.90 sqq., CCSL 141 : «At contra admonendi sunt quos a praedicationis officio uel imperfectio, uel aetas prohibet, et tamen praecipitatio impellit, ne dum tanti sibi onus officii praecipitatione arrogant, uiam sibi subsequentis meliorationis abscidant, et cum arripiunt intempestiue quod non ualent, perdant etiam quod implere quandoque tempestiue potuissent, atque scientiam, quia incongrue conantur ostendere, iuste ostendantur amisisse. Admonendi sunt ut considerent quod pulli auium si ante pennarum perfectionem uolare appetunt, unde ire in alta cupiunt, inde in ima merguntur. Admonendi sunt ut considerent quod, structuris recentibus necdum que solidatis, si tignorum pondus superponitur, non habitaculum, sed ruina fabricatur. Admonendi sunt, ut considerent quod conceptas suboles feminae si priusquam plene formentur proferunt, nequaquam domos, sed tumulos replent. Hinc est enim quod ipsa ueritas, quae repente quos uellet roborare potuisset, ut exemplum sequentibus daret, ne imperfecti praedicare praesumerent, postquam plene discipulos de uirtute praedicationis instruxit, ilico adiunxit : uos autem sedete in ciuitate quoadusque induamini uirtute ex alto. In ciuitate quippe considemus , si intra mentium nostrarum nos claustra constringimus, ne loquendo exterius euagemur, ut cum uirtute diuina perfecte induimur, tunc quasi a nobismetipsis foras etiam alios instruentes exeamus».
<Diff.> Alulfus sancti Martini Tornacensis , Liber gregorialis, pars III : Expositio Novi Testamenti, exp. Euang. sec. Lucam, c. : 97, PL 73, 1237 ; Rabanus Maurus, De institutione clericorum, lib. 3, c ; 37 ; Paterius (PL 79) ; Garnerius de Sancto Victore, PL 193 [MM2019]

^CW ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

²⁰² In Pastorali] Regula Pastoralis Ed1953

^marg.| {CLC24d6.15} AMBROSIUS. − [a] Consideremus autem quomodo secundum Ioannem acceperint Spiritum sanctum. Hic autem in civitate iubentur sedere, quoadusque induantur virtute ex alto. [b] Sed Spiritum sanctum vel illis undecim quasi perfectioribus insufflavit et reliquis postea tribuendum promittit. Vel eisdem ibi insufflavit, hic spopondit²⁰³. Nec videtur esse contrarium, cum divisiones sint gratiarum. Ergo aliam insufflavit²⁰⁴ ibi operationem, hic aliam pollicetur. Ibi enim remittendorum gratia tributa est peccatorum ; quod esse videtur²⁰⁵* augustius et ideo insufflatur a Christo ut credas²⁰⁶* Spiritum sanctum Christi et credas de Deo spiritum. Deus enim solus peccata dimittit. Lucas autem linguarum gratiam describit effusam^CX ^em

^em ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 171, CCSL 14, p.394.1611,-395.1615 : «Et quoniam sermo huc noster euasit, consideremus qua gratia secundum Iohannem crediderint apostoli, qui gauisi sunt, secundum Lucam quasi increduli redarguantur, ibi spiritum acceperint sanctum, hic sedere in ciuitate iubeantur , quoadusque induantur uirtute ex alto». [FG2017] [b] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 180, CCSL 14, p. 398.1731-399.1746 : «Spiritum autem sanctum uel illis undecim quasi perfectioribus insufflauit et reliquis postea tribuendum esse promittit uel isdem ibi insufflauit, hic spopondit. Nec uidetur esse contrarium, cum diuisiones sint gratiarum ; alii enim datur sermo sapientiae, alii sermo scientiae secundum eundem spiritum, alteri fides in eodem spiritu, alii gratia curationum, alii genera linguarum. Ergo aliam insufflauit ibi operationem, hic aliam pollicetur ; ibi enim remittendorum gratia tributa est peccatorum, quod esse uidetur angustius [augustius marg. L (Oxford, Bodleian Laud. Misc. 259), V (BAV, Vat. lat. 3835-3836)], et ideo insufflatur a Christo, ut credas spiritum Christi et credas de Deo spiritum ; Deus enim solus peccata dimittit. Lucas autem linguarum gratiam describit effusam. Denique ibi habes : accipite Spiritum sanctum ; quorum remiseritis peccata, remissa erunt. At uero in Actibus apostolorum sic habes : et repleti sunt omnes Spiritu sancto et coeperunt loqui uariis linguis quomodo spiritus dabat eloqui his». [FG2013]

^CX ¶Codd. : La88 ( 140va ) Li448 Mt366 ( 232va ) Ed1953 {MM2019}

²⁰³ spopondit] spospondit La88 Mt366

²⁰⁴ hic spopondit... insufflavit] om. hom. Li448

²⁰⁵ esse videtur] inv . Ed1953

²⁰⁶ credas] + de Deo Ed1953

^marg.| {CLC24d6.16} CHRYSOSTOMUS. − Vel dicit^en : « Accipite Spiritum sanctum » ut eos idoneos faceret ad receptionem aut quod futurum est ut presens indicavit.^CY ^eo

^en Io 20, 22.

^eo ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. (Krikones §3294), Vat. gr. 1611, f. 320rb37-40 «Χρυσοστόμου Ἐκ τῶν Πράξεων. [...] Τίνος δὲ [om. Chrys.] ἕνεκεν οὐχὶ παρόντος Χριστοῦ [αὐτοῦ Chrys.] οὐδὲ ἀπελθόντος εὐθέως τὸ Πνεῦμα παρεγένετο, ἀλλ’ αὐτὸς μὲν τῇ τεσσαρακοστῇ ἡμέρᾳ ἀνῆλθε, τὸ δὲ Πνεῦμα ἐν τῇ Πεντηκοστῇ παρεγένετο // ; Καὶ πῶς, εἰ μηδέπω παρεγεγόνει ἔλεγε, “Λάβετε Πνεῦμα ἅγιον”; Ἵνα δεκτικοὺς αὐτοὺς ποιήσῃ καὶ ἀρκοῦντας πρὸς τὴν ὑποδοχήν. Εἰ γὰρ ἄγγελον μέλλων ὁρᾷν ὁ Δανιὴλ διελύετο [παρίετο Chrys.] πολλῷ μᾶλλον οὗτοι μέλλοντες τοσαύτην δέχεσθαι χάριν. Ἢ τοῦτο οὖν ἔστιν εἰπεῖν, ἢ ὅτι τὸ μέλλον ἔσεσθαι ὡς ἤδη γεγενημένον εἴρηκεν , ὥσπερ ὅταν λέγῃ, “Πατεῖτε ἐπάνω ὄφεων καὶ σκορπίων” [Lc. 10, 19] […]».
<cuius fons> Cf. Chrysostomus , In Acta apostolorum, hom. 1, § 5, PG 60, 20.26-32 .
<Paral.>Cf. CLC24d6.13. [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]

^CY ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC24d6.17} AUGUSTINUS. Quindecimo de Trinitate. ²⁰⁷* − Vel Dominus post resurrectionem suam bis dedit Spiritum sanctum, semel in terra propter dilectionem proximi²⁰⁸*, et iterum de celo propter dilectionem Dei.^CZ ^ep

^ep ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De trinitate, lib. 15, c. 26, CCSL 50A, lin. 24 sqq. : «quid uero fuerit causae ut post resurrectionem suam et in terra prius daret et de caelo postea mitteret spiritum sanctum, hoc ego existimo quia per ipsum donum diffunditur caritas in cordibus nostris qua diligamus deum et proximum secundum duo illa praecepta in quibus tota lex pendet et prophetae. hoc significans dominus iesus bis dedit spiritum sanctum, semel in terra propter dilectionem proximi et iterum de caelo propter dilectionem dei». [MM2020]*

^CZ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

²⁰⁷ Quindecimo] om. Ed1953

²⁰⁸ proximi] proximorum Ed1953

^marg.| {CLC24d7.1} BEDA. − Pretermissis autem ²⁰⁹* omnibus que per quadraginta²¹⁰ dies agi a Domino cum discipulis potuerunt, primo diei resurrectionis eius coniungit tacite novissimum diem quo ascendit in celum, dicens :

²⁰⁹ autem] om. La88 Ed1953

²¹⁰ quadraginta] + tres Li448

Eduxit autem eos foras in Bethaniam.

^marg.| Primo quidem propter nomen civitatis que domus obedientie dicitur. Qui enim propter inobedientiam perversorum descendit, propter obedientiam conversorum ascendit. Deinde propter situm eiusmodi ville, que in latere Montis olivarum posita esse narratur quia videlicet obedientis Ecclesie domus in ipsius summi montis, id est²¹¹ Christi, latere, fidei, spei dilectionisque sue fundamenta locavit. Eis autem benedicit²¹²* quibus precepta docendi tradiderat.^DA ^eq
Unde sequitur :

^eq ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 2395-2426 sqq. : «Praetermissis omnibus quae per quadraginta dies agi ab illo cum discipulis potuerunt primo diei resurrectionis eius coniungit tacite nouissimum diem quo ascendit in caelum . Pulchre autem ascensurus in caelum discipulos quibus benedicat foras in bethaniam educit primo quidem propter nomen ciuitatis quae domus oboedientiae dicitur quia qui propter inoboedientiam peruersorum descendit propter oboedientiam nimirum conuersorum ascendit, mortuus est enim, sicut apostolus ait, propter delicta nostra et resurrexit propter iustificationem nostram, deinde etiam propter situm eiusdem uillae siue ciuitatulae quae in latere montis oliuarum posita esse narratur quia uidelicet oboedientis ecclesiae domus apostolico digna hospitio non alibi quam in ipsius summi montis, id est christi, latere fidei spei dilectionis que suae fundamenta locauit de quo nimirum latere lancea patefacto sacramenta sibi sanguinis et aquae quibus nascatur simul et nutriatur gaudet emanasse de cuius uertice uberrimo, id est apice diuinitatis, unctionis spiritalis munera desiderat lucis que ac pacis perpetuae promissa inhianter exspectat, tertio quia sicut iohannes scribit, erat bethania iuxta hierosolima quasi stadiis quindecim, qui profecto numerus propter septem et octo quibus constat scripturarum mysteriis accommodus uel uitam quae nunc est et futuram uel uetus et nouum testamentum uel sabbatum animarum in futuro et carnis resurrectionem uel certe aliud aliquid caelestis semper et spiritalis continet archani, et ideo recte quibus utriusque testamenti scientiam aperuit quos omnem uiuendi et sperandi regulam edocuit eos quindecim stadiis in locum quo eis benediceret et praecepta docendi traderet eduxit recte quindecim stadiis locum gloriosae ascensionis a loco uictoriosissimae passionis secreuit ut omnes pro se uel uiuere uel mori cupientes et primo quiescendi post mortem et in fine a mortuis resuscitandi desiderio pariter et amore firmaret».
<cuius fons> Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 25, § 83, CSEL 43, p. 388.21 sqq. : «inuenimus itaque aput quattuor euangelistas deciens commemoratum dominum uisum esse ab hominibus post resurrectionem : semel ad monumentum mulieribus, iterum eisdem regredientibus a monumento in itinere, tertio petro, quarto duobus euntibus in castellum, quinto pluribus in hierusalem ubi non erat thomas, sexto ubi eum uidit thomas, septimo ad mare tiberiadis, octauo in monte galilaeae secundum mattheum, nono, quod dicit marcus, nouissime recumbentibus, quia iam non erant in terra cum illo conuiuaturi, decimo in ipso die, non iam in terra, sed eleuatum in nubem, cum in caelum ascenderet, quod marcus et lucas commemorant, marcus quidem post illud, quod eis discumbentibus apparuit, ita continuans, ut diceret : et dominus quidem postquam locutus est eis, adsumptus est in caelum, lucas autem praetermissis omnibus quae per quadraginta dies agi ab illo cum discipulis potuerunt illi primo diei resurrectionis eius, quando in hierusalem pluribus apparuit, coniungit tacite nouissimum diem, quo ascendit in caelum, ita narrans : eduxit autem illos foras in bethaniam et eleuatis manibus suis benedixit eis. [MM2020]

^DA ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

²¹¹ id est] + in Li448 Ed1953

²¹² Eis] Eos Ed1953

Et elevatis manibus suis benedixit eis.

^marg.| {CLC24d7.2} THEOPHYLACTUS. − Forsan vim conservativam influens eis usque ad adventum spiritus. Et fortassis instruens nos ut, quoties recedimus, benedictionibus subditos Deo²¹³* commendemus.^DB ^er

^er ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 23, 50), PG 123, 1125B14-18. [CGC2015]

^DB ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

²¹³ Deo] Dei Ed1953

^marg.| {CLC24d7.3} ORIGENES. − Quod autem elevatis manibus benedixit eos, signat²¹⁴* quod deceat benedicentem cuiquam ornatum esse variis operibus et arduis respectu aliorum. Sic enim manus tolluntur in altum.^DC ^es

^es ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. (Lc. 24, 50) (Krikones §3297 : Origenes) : Vat. gr. 1611, f. 320va34-36.40-41 ; Paris, Coislin 201, f. 604r12-15 ; Origenes , Scholia in Lc. 87 (Lc. 24, 50), GCS 49 , Origenes Werke 9, p. 275.1-6 : «Ὠριγένους. Tοιοῦτον δέ τι καὶ περὶ τοῦ Ἀαρὼν ἐν τῷ Λευϊτικῷ γέγραπται ὅτι “ἐξάρας τὰς χεῖρας αὐτοῦ ἐπὶ τὸν λαὸν, εὐλόγησεν [ηὐλόγησεν GCS49] αὐτοὺς” [Lv. 9, 22]. Ὑπολαμβάνω δὲ ἐνθάδε αἰνίσσεσθαι τὸν λόγον ὅτι δεῖ τὸν εὐλογοῦντά τινα κεκοσμῆσθαι ἐν ἔργοις διαφέρουσι καὶ ἐπηρμένοις παρὰ τοὺς πολλοὺς. […] Τούτου σύμβολον ἦν καὶ ἡ ἔπαρσις τῶν χειρῶν τοῦ Σωτῆρος· ταῖς γὰρ ὑπὲρ ἄνθρωπον πράξεσιν ὕψωσεν αὐτοῦ τὰς χεῖρας καὶ ἔσωσε τοὺς πιστεύοντας*».
* ὕψωσεν αὐτοῦ τὰς χεῖρας καὶ ἔσωσε τοὺς πιστεύοντας] om. Coisl.
¶Nota Scholion sine fonte. [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]

^DC ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

²¹⁴ signat La88 Li448 ] significat Ed1953

^marg.| {CLC24d7.4} CHRYSOSTOMUS. − [a] Attende autem quod Dominus bravia repromissa aspectu²¹⁵* subicit. Promiserat quidem corporum resurrectionem [c] a mortuis resurrexit et per quadraginta dies discipulos certificat. [b] Promittitur etiam quod in nubibus rapiemur in aere²¹⁶* et hoc ipse patefecit per opera.^DD ^et
Sequitur enim :

^et ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24,52 (Krikones §3300: Chrysostomus), Paris, Coislin 201, f. 604v15-21 : «Χρυσοστόμου. [a] Ὅρα δὲ πῶς τὰ ἔπαθλα ὁ Δεσπότης ἡμῶν εἰς μέσον ἄγει καὶ ὑπὸ τοὺς ὀφθαλμοὺς δείκνυσι· πῶς δὲ εἰς μέσον ἠγαγον, ἄκουσον· ὑπέσχετο σωμάτων ἀνάστασιν, ἀφθαρσίαν, [b] τὴν εἰς ἀέρα ἀπάντησιν , τὴν ἐν νεφέλαις ἁρπαγήν · ταῦτα τὰ ῥήματα, ὅρα πῶς διὰ τῶν πραγμάτων ἔδειξεν. [c] Ἀποθανὼν γὰρ ἀνέστη·καὶ ὅπερ διὰ τῶν ῥημάτων ἐφιλοσόφεῖ, τοῦτο διὰ τῶν ἔργων ἐποίησε δῆλον. Διὰ δὴ τοῦτο καὶ τεσσαράκοντα ἡμέρας τοῖς μαθηταῖς συνῆν , ἵνα αὐτοὺς καὶ ὀφθαλμοῖς πληροφορήσῃ καὶ δείξῃ ἡλίκα ἡμῶν εἶναι μέλλει τὰ σώματα μετὰ τὴν ἀνάστασιν [...]».
<cuius fons> Chrysostomus, De futurae vitae deliciis, § 6, PG 51, 352.21-28 : «[a] Διὰ δὴ τοῦτο ἔλεγε· “Μάθετε ἀπ’ ἐμοῦ, ὅτι πρᾶός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ”. Ἑτέρως πάλιν τὸ τὰ βραβεῖα αὐτὰ καὶ τὰ ἔπαθλα εἰς μέσον ἀγαγεῖν, καὶ ὑπὸ ὀφθαλμοὺς δεικνύναι, ἄκουσον. Ὑπέσχετο σωμάτων ἀνάστασιν, ἀφθαρσίαν, [b] τὴν εἰς ἀέρα ἀπάντησιν, τὴν ἐν νεφέλαις ἁρπαγήν· ταῦτα διὰ τῶν πραγμάτων ἔδειξε. Πῶς καὶ τίνι τρόπῳ; [c] Ἀποθανὼν ἀνέστη· διὸ καὶ τεσσαράκοντα ἡμέρας αὐτοῖς συνῆν, ἵνα αὐτοὺς πληροφορήσῃ καὶ δείξῃ ἡλίκα ἡμῶν εἶναι μέλλει τὰ σώματα μετὰ τὴν ἀνάστασιν». [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]

^DD ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2019}

²¹⁵ aspectu] aspectui Ed1953

²¹⁶ aere] aera Ed1953

Et factum est, dum benediceret illis, recessit ab eis et ferebatur in celum.

^marg.| {CLC24d7.5} THEOPHYLACTUS. − Et Elias quidem videbatur quasi assumi in celum ; sed salvator ipse²¹⁷ precursor omnium ascendit in celum, appariturus divino conspectui in sacro suo corpore et iam nostra natura in Christo honoratur a qualibet virtute angelica.^DE ^eu

^eu ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 23, 51), PG 123, 1125C4-10. [CGC2015]

^DE ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

²¹⁷ ipse] proprie Li448

^marg.| {CLC24d7.6} CHRYSOSTOMUS. − [1] Sed dices : Quid interest mea ? Quia et tu suscipieris in nubibus²¹⁸* similiter. Nam corpus tuum connaturale est illi corpori. Erit igitur et corpus tuum tam agile ut possit transire per aera. Nam sicut caput, sic et corpus sicut principium, sic et finis. Aspice autem quomodo honoratus es per hoc principium. [2] Infima pars rationalis creature homo erat ; sed pedes effecti sunt caput, sublimati in regiam sedem in suo capite.^DF ^ev

^ev ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24,52 (Krikones §3300 : Chrysostomus): Paris, Coislin 201, f. 604v22-32 : «Χρυσοστόμου. [...] [1] Πάλιν λέγων διὰ τοῦ Παύλου, ὅτι ὲν νεφέλαις ἁρπαγησόμεθα εἰς ἀέρα , καὶ τοῦτο αὐτὸς διὰ τῶν ἔργων ἔδειξε . Βλεπόντων γὰρ τῶν μαθητῶν ἐπήρθη, καὶ νεφέλη ὑπέλαβεν αὐτόν· καὶ τί τοῦτο πρὸς ἐμέ, φησί, ὅτι καὶ σὺ οὔτως ἁρπαγήσῃ· πόθεν δῆλον ὅτι τὸ σῶμα τὸ σὸν ὁμοούσιον ἐκείνῳ τῷ σώματι καὶ ἐκ τοῦ αὐτοῦ φυράματος ἔσται τοίνυν καὶ μετὰ τὸν θάνατον οὕτω κοῦφον οὕτως ἀεροπορεῖν δυνάμενον. Ὥσπερ γὰρ ἡ κεφαλή, οὕτω καὶ τὸ σῶμα· ὥσπερ ἡ ἀρχ ή , οὕτω καὶ τὸ τέλος. [...] [2] Καὶ νῦν δὲ ὅρα τὴν τιμὴν ἣν τετίμησαι διὰ τῆς ἀπαρχῆς . Οὐδὲν ἦν εὐτελέστερον ἀνθρώπου, καὶ οὐδὲν γέγονε τιμιώτερον ἀνθρώπου. Τὸ ἔσχατον μέρος τῆς λογικῆς κτίσεως οὗτος ἦν· ἀλλ' οἱ πόδες ἐγένοντο τὸ κεφάλαιον, καὶ εἰς τὸν θρόνον ἀνηνέχθησαν τὸν βασιλικὸν διὰ τῆς ἀπαρχῆς […]».
<cuius fons> [1] Chrysostomus , De futurae vitae deliciis [CPG 4388], § 6, PG 51, 352.34-40 : «Πάλιν λέγων διὰ τοῦ Παύλου, ὅτι Ἐν νεφέλαις ἁρπαγησόμεθα εἰς ἀπάντησιν αὐτοῦ εἰς ἀέρα, καὶ τοῦτο ἔδειξεν ἔργοις. Μετὰ γὰρ τὴν ἀνάστασιν, ἡνίκα ἔμελλεν ἀνιέναι εἰς οὐρανοὺς, παρόντων αὐτῶν"Ἐπήρθη, φησὶ, καὶ νεφέλη ὑπέλαβεν αὐτὸν ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν" · καὶ ὡς ἀτενίζοντες ἦσαν, πορευομένου αὐτοῦ. Οὕτως οὖν καὶ τὸ ἡμέτερον σῶμα ὁμοούσιον ἔσται ἐκείνῳ τῷ σώματι, ἅτε ἐκ τοῦ φυράματος ὄν· ὥσπερ γὰρ ἡ κεφαλὴ, οὕτω καὶ τὸ σῶμα· ὥσπερ ἡ ἀρχὴ, οὕτω καὶ τὸ τέλος».
[2] Chrysostomus , De diabolo tentatore [CPG 4332], hom. 1, § 2, PG 49, 246.54 -247.1 : «Οὐδὲν ἦν εὐτελέστερον ἀνθρώπου, καὶ οὐδὲν γέγονε τιμιώτερον ἀνθρώπου. Τὸ ἔσχατον μέρος τῆς λογικῆς κτίσεως οὗτος ἦν· ἀλλ' οἱ πόδες ἐγένοντο κεφαλὴ, καὶ εἰς τὸν θρόνον ἀνηνέχθησαν τὸν βασιλικὸν διὰ τῆς ἀπαρχῆς».
<ex quo> = Theodoretus Cyri , Eranistes sive Polymorphus [CPG 6217], dial. 2 § 63 : Ioannis Chrysostomi, ed. G. H. Ettlinger, Oxford, 1975, p. 290#.8-10 (PG 83, 200C13-D1 ).
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020] [rev. 2021]

^DF ¶Codd. : Li448 Ed1637 Ed1657 Ed1953 {MM2019}

²¹⁸ sucipieris – in nubibus] inv . Ed1653 Ed1657 Ed1953

^marg.| {CLC24d7.7} BEDA. − Ascendente autem in celum Domino, discipuli adorantes ubi steterunt novissime pedes eius, confestim Hierosolymam redeunt, ubi promissionem Patris sunt exspectare precepti.
Sequitur enim :

Et ipsi adorantes regressi sunt in Hierusalem cum gaudio magno.

^marg.| Gaudia magna agunt quia Deum ac Dominum suum post triumphum resurrectionis etiam celos penetrasse letantur.^DG ^ew

^ew ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 2430 sqq. : «Ascendente in caelum domino discipuli adorantes loco ubi steterunt nouissime pedes eius confestim hierosolima redeunt quia ibi promissionem patris quam audiere per os domini sunt exspectare praecepti gaudia magna referunt quia deum ac dominum suum post triumphum resurrectionis etiam caelos penetrasse laetantur». [MM2020]

^DG ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC24d7.8} GRECUS. − Et erant vigilantes²¹⁹, non degentes in propriis laboribus ²²⁰* sed, exspectantes supernam gratiam, conversantur²²¹ in templo , inter cetera etiam loci²²²* honestatem²²³ addiscentes²²⁴*.^DH ^ex
Unde dicitur :

^ex ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 24, 52-53 (Krikones §3302 anepigraphum) ; Paris, Coislin 201, f. 605r31-35 ; Münich, BSB, Cod.graec. 33, f. 397v : «Ἀνεπίγραφον [om. Cgm33]. Ἐστήριξε ταῖς εὐλογίαις τοὺς μαθητὰς τῇ ἐπαγγελίᾳ τοῦ Πνεύματος εὔφρανε. Τῇ εἰς οὐρανοὺς ἀναφοιτήσει μετεώρους καὶ αὐτῶν εἰργάσατο τὰς ψυχὰς ταῦτά τοι [supra lineam Cgm33²] καὶ προσκυνοῦσι καὶ χαίροντες εἰς τὴν Ἱερουσαλὴμ ἐπανίασιν [ἐπανίησιν Cgm33], ἐν ᾗ καὶ καθῆσθαι προσετάχθησαν καὶ τὴν ἐξ ὕψους ἐκδέχεσθαι δύναμιν, καὶ ἦσαν νήφοντες οὐκ ἐν κοιναῖς οἰκίαις διάγοντες· ἀλλ’ ἐν τῷ ἱερῷ ἁγίῳς ἀναστρεφόμενοι τά τε ἄλλα, καὶ [ om. Cgm33 ] τὴν ἀπὸ τοῦ τόπου εὐλάβειαν διδασκόμενοι […]».
<cuius fons> Non inveni.
<ex quo> Corderius, Catena LXV Patrum in Lc. 24, 52-53, 1628, p. 633b (non attributum) : «Discipulos benedictionibus confirmavit, Spiritus sancti promissione recreavit et ascensione ad celum illorum animos erexit ac sublimes reddidit unde et adorantes regressi sunt in Ierusalem cum gaudio magno ubi resederunt, orando virtutem ex alto prestolantes, erantque ieiunantes, non in communibus edibus commorantes, sed in templo sancte conversantes, cum aliunde, tum ab ipso etiam loco pietatem ac devotionem edocti et virtutem promissi Spiritus laudabant qui promissionem recipiebant. Laudemus igitur et nos quoque incarnatum Dei Verbum post mortem assumpte carnis a mortuis resuscitatum quo corruptionem aboleret qui et celum ascendit ac denuo in fine seculi venturus est iudicare vivos et mortuos per quem et cum quo Deo Patri sit gloria et potestas cum sancto Spiritu in secula seculorum. Amen».
<Non hab.> TLG ; Cyrillus ; BAV, Pal. gr. 220 (ut in PL 106, 1218 ) ; BAV, Vat. gr. 1611 (mutil.) ; Münich, BSB, Cod.graec. 473 (diff.) ; Napoli, BN, Gr. 3. ; CPG C130 (Bibliothecae Veterum Patrum, t. 2, graeco-latinus, p. 836) ; CPG C131 : Catena graecorum patrum in Lc., ed. Cramer ; Photius , Fragmenta in Lc., PL 101, 1230 ; Reuss. ; Photius : Reuss ; Titus Bostrensis ( Sickenberger , p. 245 ). [MM2019] [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]
¶Nota Il y a conflit entre la traduction originale du scholion (in propriis laribus), confirmée par le grec οἰκίαις, et la version publiée de la Catena (... laboribus). Le scholion n’entend pas désigner les maisons où les apôtres vivaient en commun, mais les maisons ordinaires de leur vie quotidienne ( Liddell Scott : κοινός § III common, ordinary [...] profane ). La traduction littérale de κοιναῖς οἰκίαις par communibus aedibus (v. g. Cordier) aurait conduit à un contre-sens. Le traducteur de la Catena a donc eu recours à l’expression in propriis laribus qui désigne le foyer domestique (chez soi, Heim), distingué du temple où les disciples se tenaient depuis l’Ascension. L’expression est demeurée dans l’usage de la langue classique italienne, indice possible de l’origine du traducteur. (Encyclopedia Treccani, Vocabulario on line : lare «[...] ai proprii lari : a casa sua»). Mais la leçon laribus n’est attestée que par un seul manuscrit, tardif, copié à Naples par Wanceslaw Crispi, peut-être à partir de manuscrits du couvent San Domenico et d’un manuscrit proche de l’antigraphe thomasien. Incomprise par le stationnaire parisien, responsable de la fabrication de l’exemplar, la formule du traducteur a été transformée en in propriis laboribus et reproduite par la quasi totalité des manuscrits collationnés (12/13) et la totalité des éditions antérieures à Nicolaï qui restitue laribus (Ed1657). Nous conservons laboribus à regret, puisque nous éditons le texte diffusé à partir des exemplars. [MM2020]

^DH ¶Codd. : Arag5 Cbg133 Clv160.7 La88 Ka12 Li448 Fi263 Fi309 Mt366 P638 Ros282 Urb28 Ut294 V795 WI1391 ‎ Ed1470 Ed1475 Ed1475C Ed1476 Ed1486 Ed1493 Ed1546 Ed1570 Ed1571 Ed1637 Ed1657 Ed1746 Ed1861 Ed1876 Ed1953 {MM2019} {MM2020} {MM2021}

²¹⁹ vigilantes] + orantes ieiunantes quia scilicet Ed1657

²²⁰ laboribus] laribus Arag5 Ed1657 Ed1746 Ed1861 Ed1876 Ed1953

²²¹ conversantur] conversabantur Ed1657

²²² loci] ex ipso loco pietatem et Ed1657

²²³ honestatem] honestatis WI1391 ‎

²²⁴ addiscentes] adiscentes V795, adicientes Ed1746 Ed1861 Ed1876 Ed1953

Et erant semper in templo.

^marg.| {CLC24d7.9} THEOPHYLACTUS. − Nondum aderat spiritus, et iam spiritualiter conversantur prius erant reclusi, iam stant in medio principum sacerdotum, nec aliquo distrahuntur mundano, sed omnibus contemptis iugiter Deum laudant.^DI ^ey
Sequitur enim :

^ey ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 23, 53), PG 123, 1125C12-15. [CGC2015]

^DI ¶Codd. : Li448 Ed1637 Ed1657 Ed1746 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

Laudantes et benedicentes Deum.

^marg.| {CLC24d7.10} BEDA. − [1] Et attende quod Lucas inter quatuor celi animalia²²⁵* designatus accipitur per vitulum cuius victima, qui in sacerdotium eligebantur, initiari sunt iussi, eo quod ipse sacerdotium Christi ceteris amplius exponendum suscepit et evangelium suum quod a ministerio templi per sacerdotium Zacharie cepit, in templi devotione complevit et apostolos ibi ministros novi sacerdotii futuros, non in victimarum sanguine, sed in laude Dei et in²²⁶ benedictione conclusit [2] ut in loco orationis²²⁷ et inter laudum devotiones promissum Spiritus sancti adventum paratis cordibus exspectent²²⁸.^DJ ^ez

^ez ¶Fons : [1] Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 24, CCSL 120, lin. 2451-2460 sqq. : «Quia uero beatus euangelista lucas inter quattuor caeli animalia per uitulum cuius uictimatione qui in sacerdotium eligebantur initiari sunt iussi designatus accipitur eo quod ipse sacerdotium christi ceteris amplius exponendum susceperit pulcherrime qui euangelium suum a ministerio templi per sacerdotium zachariae coepit hoc in templi deuotione compleuit cum apostolos inibi ministros uidelicet noui sacerdotii futuros non in uictimarum sanguine sed in laude dei et benedictione conclusit. Amen».
[2] <revera> Glossa ordinaria (Lc. 24, 53) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 222b ma rg.], ed. Gloss-e : «Ut in loco orationis inter laudum devotiones, promissum Sancti Spiritus adventum paratis per omnia cordibus exspectent». [MM2019]

^DJ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

²²⁵ celi animalia] inv . Ed1953

²²⁶ in] om. Li448

²²⁷ orationis] devotionis Li448

²²⁸ exspectent] exspectent Li448

^marg.| {CLC24d7.11} THEOPHYLACTUS. − Quos nos imitantes, in sacra vita semper degamus, laudantes et benedicentes Deum, cui est gloria et benedictio et virtus in secula. Amen.^DK ^fa

^fa ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 23, 53), PG 123, 1125C16-18. [CGC2015]

^DK ¶Codd. : Li448 Mt366 ( 232vb ) V795 Ed1953 {MM2019}

<57. - Lucae evangelium>

Capitulum 24

<57. Catena aurea in Lucam>

Capitulum 24