Catena aurea

Capitulum 8

Numérotation du verset Lc. 8,1 

Et factum est deinceps et ipse iter faciebat per civitatem et castella1 predicans et evangelizans regnum Dei et duodecim cum illo
1 castella Catena Rusch ] castellum Weber
Numérotation du verset Lc. 8,2 

et mulieres alique que erant curate a spiritibus malignis et infirmitatibus, Maria que vocatur Magdalene
de qua demonia septem exierant2
2 exierant Li448 Rusch Weber ] eicerant Li448@
Numérotation du verset Lc. 8,3 

et Ioanna uxor Chuze3
3 Chuze Rusch ] Cuza Li448@ , Chuza Li448 Weber
procuratoris Herodis et Susanna
et alie multe que ministrabant ei de facultatibus suis.
Numérotation du verset Lc. 8,4 

Cum autem turba plurima conveniret4 et de civitatibus properarent ad eum dixit per similitudinem.
4 conveniret Cor1 LP ( sic)
Numérotation du verset Lc. 8,5 

Exiit qui seminat seminare semen suum,
et dum seminat aliud cecidit secus viam
et conculcatum est et volucres celi comederunt illud.
Numérotation du verset Lc. 8,6 

Et aliud cecidit supra petram
et natum aruit quia non habebat humorem.
Numérotation du verset Lc. 8,7 

Et aliud cecidit inter spinas
et simul exorte spine suffocaverunt illud.
Numérotation du verset Lc. 8,8 

Et aliud cecidit in terram bonam
et ortum fecit fructum centuplum.
Hec dicens clamabat: Qui habet aures audiendi
audiat.
Numérotation du verset Lc. 8,9 

Interrogabant autem eum discipuli eius
que esset hec parabola?
Numérotation du verset Lc. 8,10 

Quibus ipse dixit: Vobis datum est
nosse mysterium regni Dei,
ceteris autem
in parabolis ut videntes non videant et audientes non intelligant.
Numérotation du verset Lc. 8,11 

Est autem hec parabola. Semen est verbum Dei.
Numérotation du verset Lc. 8,12 

Quod5 autem secus viam hi6 sunt qui audiunt, deinde venit diabolus et tollit verbum de corde eorum ne credentes salvi fiant.
5 Quod Catena Rusch ] qui Weber |
6 hi Catena Rusch ] om. Weber |
Numérotation du verset Lc. 8,13 

Nam quod7 supra petram qui8 cum audierint cum gaudio suscipiunt verbum et hi radices non habent quia9 ad tempus credunt
7 quod Rusch ] qui Catena Weber |
8 qui Rusch Weber] hi sunt praem. Catena |
9 quia Catena Rusch ] qui Weber |
et in tempore temptationis recedunt.
Numérotation du verset Lc. 8,14 

Quod autem in spinas10 cecidit hi sunt qui audierunt et a sollicitudinibus et divitiis et voluptatibus
10 spinas Rusch ] spinis Catena Weber
vite euntes suffocantur
et non referunt fructum.
Numérotation du verset Lc. 8,15 

Quod autem in terram bonam11
11 terram bonam Catena Rusch ] inv. Weber
hi sunt qui in corde bono et optimo audientes verbum retinent et fructum afferunt in patientia.
Numérotation du verset Lc. 8,16 

Nemo autem lucernam accendens, operit eam vase12 aut subtus lectum ponit
12 vase Catena Rusch ] vaso Weber
sed supra13 candelabrum ponit ut intrantes lumen videant14.
13 supra Li448 Rusch Weber ] super Li448@ |
14 lumen videant Rusch ] inv. Catena Weber |
Numérotation du verset Lc. 8,17 

Non enim est occultum quod non manifestetur nec15 absconditum quod non cognoscatur et in palam veniat.
15 nec Li448 Rusch Weber ] neque Li448@
Numérotation du verset Lc. 8,18 

Videte ergo
quid auditias16,
16 quid audiatis Rusch ] quomodo auditis Catena Weber
Qui enim habet dabitur illi
et quicumque non habet, etiam quod putat se habere auferetur ab illo.
Numérotation du verset Lc. 8,19 

Venerunt
autem ad illum mater et fratres eius
et non poterant adire17 eum pre turba.
17 adire Li448@ Rusch ] + ad Li448 Weber
Numérotation du verset Lc. 8,20 

Et nuntiatum est illi: Mater tua
et fratres tui
foris stant18
18 foris stant Rusch ] inv. Catena Weber
volentes te videre.
Numérotation du verset Lc. 8,21 

Qui respondens dixit ad illos19: Mater mea et fratres mei hi sunt qui verbum Dei audiunt
19 illos Rusch ] eos Catena Weber
et faciunt.
Numérotation du verset Lc. 8,22 

Factum est autem in una dierum et ipse ascendit in naviculam et discipuli eius et ait ad illos: Transfretemus trans stagnum. Et ascenderunt.
Numérotation du verset Lc. 8,23 

Navigantibus autem illis obdormivit
et descendit procella venti in stagnum et compellebantur20
20 compellabantur CorS1 (al. corruptum) Rusch ] complebantur CorS1 (Glosa vel COMPLEBANTUR ) Catena Weber
et periclitabantur21.
21 periclitabantur ΩJ] complebantur Cor3 (greca littera , alii corrumpunt: COMPELLEBANTUR )
Numérotation du verset Lc. 8,24 

Accedentes autem suscitaverunt eum
dicentes: Preceptor perimus. At ille surgens increpavit ventum et tempestatem aque et cessavit et facta est tranquillitas magna22.
22 magna Rusch ] om. Li448@ Weber
Numérotation du verset Lc. 8,25 

Dixit autem illis: Ubi est fides vestra? Qui timentes mirati sunt
dicentes ad invicem23: Quis putas hic est quia et ventis
23 dicentes - ad invicem  Rusch Weber ] inv. Catena
imperat
et mari
et obediunt ei?
Numérotation du verset Lc. 8,26 

Enavigaverunt24 autem ad regionem25 Gerasenorum que est contra Galileam.
24 Enavigaverunt ΩJ ΩS Catena Weber ] Navigaverunt Rusch |
25 regionem ΩJ Catena Weber ] religionem Rusch |
Numérotation du verset Lc. 8,27 

Et cum egressus esset ad terram occurrit illi26 vir quidam
26 illi Li448 Rusch Weber ] ei Li448@
qui habebat demonium27 iam temporibus multis et vestimento non induebatur neque in domo manebat sed in monumentis.
27 habebat demonium Rusch Weber ] inv. Catena
Numérotation du verset Lc. 8,28 

Is ut vidit Iesum procidit ante eum28 et exclamans voce magna dixit: Quid mihi est et tibi29 Iesu Fili Dei Altissimi? Obsecro te ne me torqueas.
28 eum Rusch ] illum Catena Weber |
29 mihi est et tibi Rusch ] mihi et tibi est Li448@ Weber , mihi et tibi Li448 |
Numérotation du verset Lc. 8,29 

Precipiebat enim spiritui immundo ut exiret ab homine. Multis enim temporibus arripiebat illum et vinciebatur catenis et compedibus custoditus et ruptis vinculis
agebatur a demonio in deserto30.
30 deserto Catena Rusch ] deserta Weber
Numérotation du verset Lc. 8,30 

Interrogavit autem illum Iesus
dicens: Quod tibi nomen est? At ille31 dixit: Legio
31 ille Li448 Rusch Weber] om. Li448@
quia intraverunt demonia multa in eum.
Numérotation du verset Lc. 8,31 

Et rogabant illum32 ne imperaret illis
32 illum Li448 Rusch Weber ] eum Li448@
ut in abyssum
irent.
Numérotation du verset Lc. 8,32 

Erat autem ibi grex porcorum multorum pascentium in monte
et rogabant eum ut permitteret eis33 in illos ingredi et permisit illis34.
33 eis Rusch ] eos Li448@ Weber, om. Li448 |
34 illis Rusch ] illos Catena Weber |
Numérotation du verset Lc. 8,33 

Exierunt ergo demonia ab homine et intraverunt in porcos et impetu abiit grex per preceps in stagnum et suffocatus est.
Numérotation du verset Lc. 8,34 

Quod ut viderunt factum qui pascebant, fugerunt et nuntiaverunt in civitatem et in villas.
Numérotation du verset Lc. 8,35 

Exierunt autem
videre quod factum est et venerunt ad Iesum et invenerunt hominem sedentem a quo demonia exierant vestitum ac sana mente ad pedes eius et timuerunt.
Numérotation du verset Lc. 8,36 

Nuntiaverunt autem35 illis et36 qui viderant quomodo sanus factus esset37 a Legione
35 autem Li448@ Rusch Weber ] enim Li448 |
36 et Rusch Weber] om. Catena |
37 esset Rusch Weber ] est Catena |
Numérotation du verset Lc. 8,37 

et rogaverunt illum omnis multitudo regionis Gerasenorum ut discederet ab ipsis quia timore magno tenebantur.
Ipse autem ascendens navim reversus est.
Numérotation du verset Lc. 8,38 

Et rogabat illum vir38 a quo demonia exierant ut cum eo esset.
38 vir Rusch Weber] om. Catena
Dimisit autem eum39 Iesus dicens:
39 eum Ed1455 Rusch Weber] om. Catena
Numérotation du verset Lc. 8,39 

Redi40 domum tuam et narra quanta tibi fecit41 Deus.
40 Redi Catena Weber ] + in Weber (M) Wordsworth (D E H 1 Θ M Ο W ) Sarum Rusch Clementina |
41 fecit Catena@ Ed1455 Rusch Clementina Weber ] fecerit P9389 To22 Sarum Catena Wordsworth (B E G H Θ K O V Z ) |
Et abiit per universam civitatem predicans quanta illi fecisset Iesus.
Numérotation du verset Lc. 8,40 

Factum est autem cum redisset Iesus excepit illum turba.
Erant enim omnes exspectantes eum.
Numérotation du verset Lc. 8,41 

Et ecce venit vir cui nomen Iairus
et ipse princeps synagoge erat et cecidit ad pedes Iesu rogans eum ut intraret in domum eius
Numérotation du verset Lc. 8,42 

quia filia unica
erat illi fere annorum duodecim et hec moriebatur. Et contigit dum iret a turbis42 comprimebatur.
42 turbis Rusch Weber ] turba Catena
Numérotation du verset Lc. 8,43 

Et mulier quedam43 erat in fluxu sanguinis ab44 annis duodecim que45 in medicos46
43 quedam] + que Cor4 (P<arisiensis> interponit QUE ) |
44 ab Li448 Rusch Weber] om. Li448@ |
45 que Cor2 V (anti.) Rusch Weber ] |
46 medicos Cor2 V F (anti.) Cor4 V F (P<arisiensis>) Catena@ ΩS Rusch Weber ] medicis Cor2 V F (grec. anti.) Catena |
erogaverat omnem substantiam suam nec ab ullo47 potuit curari.
47 ullo ΩS Rusch Weber ] illis Catena
Numérotation du verset Lc. 8,44 

Accessit retro et tetigit fimbriam vestimenti eius48
48 vestimenti eius] Cor2 V (grec. anti.)
et confestim stetit fluxus sanguinis eius.
Numérotation du verset Lc. 8,45 

Et ait Iesus: Quis est qui me tetigit?
Negantibus autem omnibus dixit Petrus et qui cum illo erant: Preceptor, turbe te comprimunt
et affligunt
et49 dicis : Quis me tetigit?
49 et] + tu ΩS
Numérotation du verset Lc. 8,46 

Et dixit Iesus: Tetigit me aliquis50.
50 Tetigit me aliquis] aliquis me tetigit ΩS
Nam et51 ego novi virtutem de me exisse.
51 et Cor2V (anti.) Catena Rusch ] om. Weber
Numérotation du verset Lc. 8,47 

Videns autem mulier quia non latuit52,
52 latuit Rusch Clementina Weber] + eum Catena ΩS
tremens venit et procidit ante pedes illius53et ob quam causam tetigerit54 eum, indicavit coram omni populo et quemadmodum confestim sanata sit.
53 illius] eius Catena@ ΩS |
54tetigerit Cor2 ² (P<arisiensis>) Li448@ Mt366@ ] tetigit ΩS Cor2 V (sic habent anti.) Catena |
Numérotation du verset Lc. 8,48 

At ipse dixit illi55: Filia, fides tua
55 illi Cor2 V (anti.) ] ille Cor4
te salvam fecit.
Vade in pace.
Numérotation du verset Lc. 8,49 

Adhuc illo loquente venit quidem56 ad principem57 synagoge dicens ei58: Quia mortua est filia tua noli vexare illum59.
56 quidem Catena Rusch ] om. Weber , quidam ΩS |
57 ad principem Cor2 V (sic habent anti.) Cor4 Catena ΩS Rusch ] a principe Cor2 V (grecus) Weber |
58 ei] illi ΩS |
59 illum Cor2 V (anti.)] magistrum ΩS Cor2 V (Mc. 5, 35) |
Numérotation du verset Lc. 8,50 

Iesus autem60 audito hoc verbo respondit61 patri puelle: Noli timere62 crede tantum et salva erit.
60 autem] om. ΩS |
61 respondit Li448 ΩS Rusch Weber ] ait Li448@ |
62 timere] + sed ΩS |
Numérotation du verset Lc. 8,51 

Et pervenisset ad63* domum non permisit secum intrare64* quemquam
63 pervenisset ad ΩS Cas574 ] venisset ad Cor2 V (anti.) Li448 Rusch , venisset Cor4 ( <AD> cancellatum est in <Parisiensi>) Li448@ Weber |
64 secum intrare ΩS Cas574] inv. Rusch Weber |
nisi Petrum et Ioannem et Iacobum
et patrem
et matrem
puelle.
Numérotation du verset Lc. 8,52 

Flebant autem omnes et plangebant illam.
At ille dixit: Nolite flere
non est enim65 mortua puella66
65 enim Cor2V Catena ΩS Weber (Z P G Φ)] om. Rusch Weber |
66 mortua puella Cor2 V F ( grec. sic hab. sed Mt. 9, 24 et Mc. 5, 35 : puella) Li448 Rusch ] inv. Weber (G), mortua Cor2 V F² (puella cancellatum est in **) Li448@ Weber |
sed dormit.
Numérotation du verset Lc. 8,53 

Et deridebant eum
scientes quia mortua esset.
Numérotation du verset Lc. 8,54 

Ipse autem tenens manum eius clamavit dicens:
Puella surge.
Numérotation du verset Lc. 8,55 

Et reversus est spiritus eius et surrexit continuo67. Et iussit illi dare68 manducare
67 surrexit continuo Catena ΩS Weber ] inv. Rusch |
68 dare Weber ( s M G ) Catena Rusch = Concordantiae Hugonis, Som28, ] dari Weber |
Numérotation du verset Lc. 8,56 

et stupuerunt parentes eius quibus precepit ne alicui69 dicerent quod factum fuerat70.
69 alicui Cor2 V Catena Rusch ] cui ΩS |
70 fuerat] erat ΩS |

Capitulum 8

Numérotation du verset Lc. 8,
distinctio 1 
prol.| [Parall. bibl. : Lc. 8, 1-8 // Mt. 13, 1-9 ; 27, 55-56 // Mc. 4, 1-9]
marg.| {CLC8d1.1} THEOPHYLACTUS. − Quia1* celitus descendit ut exemplum fieret nobis et forma, instruit nos non impigritare2* in docendo. A a
Unde dicitur :
a ¶FonsG : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 8, 1), PG 123, 796 D1-4. [CGC2015]
A ¶Codd. : Li448 (67vb ) Ed1953 {MM2018}
1 Quia] Qui Ed1953
2 impigritare] scrips., inpigritare Li448, pigritare Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,1 
Et factum est deinceps et ipse iter faciebat per civitates et castella, predicans et evangelizans regnum Dei.
marg.| {CLC8d1.2} GREGORIUS NAZIANZENUS. − Vadit quippe de loco in locum, non solum ut plures lucretur, sed etiam ut multa dedicet loca. Dormit, laborat ut somnum et laborem sanctificet. Plorat ut det pretium lacrimis, predicat celestia ut audientes exaltet.B b
b ¶FonsG : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 1-3 (Krikones §1266 Gregorius Theologus) : Vat. gr. 1611, f. 121ra11- 18 = Pg208, f. 262v-263b  : «Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου. Ἀμέλει, τόπους ἐκ τόπων ἀμείβει. Τίνος ἕνεκεν οὐ μόνον ἵνα κερδάνῃ πλείονας ἐκ τῆς ἐπιφοιτήσεως, ἀλλὰ καὶ τόπους ἁγιάσῃ πλείονας. // Νῦν μὲν οὖν ἐπ᾿ ὄρους διδάσκει, νῦν δὲ ἐν πεδίοις διαλέγεται· νῦν δὲ εἰς πλοῖον μεταβαίνει. νῦν δὲ ἐπιτιμᾷ ζάλαις. Τάχα καὶ ὕπνον δέχεται, ἵνα καὶ ὕπνον εὐλογήσῃ· τάχα καὶ κοπιᾷ, ἵνα καὶ τὸν κόπον ἁγιάσῃ· τάχα καὶ δακρύει, ἵνα τὸ δάκρυον ἐπαινετὸν ἀπεργάσηται. Μεταβαίνει τόπων [Vg1611, τόπον Pg208] ἐκ τόπων ὁ μηδενὶ τόπῳ χωρούμενος· καὶ νῦν μὲν τῇ Γαλιλαίᾳ ἐπιδημεῖ, ἵνα ὁ λαὸς, ὁ καθήμενος ἐν σκότει, ἵδῃ φῶς μέγα. Νῦν δὲ εἰς τὴν Ἰουδαίαν μεθίσταται, ἵνα πείσῃ τοῦ γράμματος ἐξαναστάντας, ἀκολουθῆσαι [ἐξακολουθῆσαι Pg 208 ] τῷ πνεύματι. Καὶ οὐ μόνον ταῖς πολυάνδροις ἐμφιλοχορεῖ πόλεσιν, ἀλλὰ καὶ τὰς εὐτελεῖς περιέρχεται κώμας καὶ γίνεται πᾶσι πάντα ἵνα τοὺς πάντας κερδάνη καὶ κηρύσσει τὰ οὐράνια ἵνα τοὺς ἀκούοντας ἐπαγάγεται».
<cuius fons>   Gregorius Nazianzenus, Oratio 37 [CPG 3010.37], In Mt. 19, 1-12 (Εἰς τὸ ῥητὸν τοῦ Εὐαγγελίου ; al. De repudio), § 1-2, SChr 318, p. 270.2-272.11 (PG36, 281A1 - 284C9 ) : «Ὅτε ἐτέλεσεν ὁ Ἰησοῦς τοὺς λόγους τούτους, καὶ τὰ ἑξῆς. Ὁ τοὺς ἁλιεῖς προελόμενος Ἰησοῦς, καὶ αὐτὸς σαγηνεύει, καὶ τόπους ἐκ τόπων ἀμείβει. Τίνος ἕνεκεν ; Οὐ μόνον ἵνα κερδάνῃ πλείονας τῶν φιλοθέων διὰ τῆς ἐπιφοιτήσεως, ἀλλ᾿ ἔμοιγε δοκεῖ, ἵνα καὶ τόπους ἁγιάσῃ πλείονας. […] Νῦν μὲν ἐπ᾿ ὄρους διδάσκει, νῦν δὲ ἐν πεδίοις διαλέγεται, νῦν δὲ εἰς πλοῖον μεταβαίνει, νῦν δὲ ἐπιτιμᾷ ζάλαις. Τάχα καὶ ὕπνον δέχεται, ἵνα καὶ ὕπνον εὐλογήσῃ · τάχα καὶ κοπιᾷ, ἵνα καὶ τὸν τόπον ἁγιάσῃ· τάχα καὶ δακρύει, ἵνα τὸ δάκρυον ἐπαινετὸν ἀπεργάσηται. Μεταβαίνει τόπον ἐκ τόπου ὁ μηδενὶ τόπῳ χωρούμενος, ὁ ἄχρονος, ὁ ἀσώματος, ὁ ἀπερίληπτος. […] [§ 2] Γαλιλαίας ἐπιδημεῖ καλῶς, ἵνα ὁ λαὸς, ὁ καθήμενος ἐν σκότει, ἵδῃ φῶς μέγα. Εἰς τὴν Ἰουδαίαν μεθίσταται, ἵνα πείσῃ τοῦ γράμματος ἐξαναστάντας, ἀκολουθῆσαι τῷ πνεύματι». [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]
B ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2018}*
marg.| {CLC8d1.3} TITUS. – [1] Qui enim de celo ad terram descendit, annuntiat habitantibus terram regnum celeste, ut terram in celum convertat. [2] Quis3 autem predicare debebat regnum Dei, nisi Filius Dei, cuius est regnum ? Venerunt plures prophete, non tamen predicaverunt regnum celorum. Nam qualiter eorum que non viderunt sermonem pretenderent? C c
c ¶FonsG : <revera> [1] Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 1-3 (Krikones § 1265 Titus), Vat. gr. 1611, f. 121r9 : «Τίτου. Ὁ οὐρανόθεν παραγενόμενος διδάσκαλος ἐπὶ τὴν γῆν τοῖς ἐπὶ τῆς γῆς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν εὐαγγελίζεται, ἵνα τὴν γῆν ποιήσῃ οὐρανόν [...]».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 8, 1) ex catenis [CPG 3576], ed. J.   Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 171 .1-3.
[2] Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 1-3 (Krikones § 1267 Titus), Vat. gr. 1611, f. 121ra19 -22: «Τίτου. Τίς δὲ κηρύσσειν ἔμελλε βασιλείαν Θεοῦ ἢ ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, οὗ ἡ βασιλεία; οὐ γὰρ οἱ κάτω τὰ ἄνω κηρύσσομεν, ἀλλ´ὁ ἄνωθεν τὰ ἄνω ἀπαγγέλλει. Γεγόνασι γοῦν πολλοὶ προφῆται, ἀλλ´οὐκ ἐκήρυξαν [οὐ κεκήρυκαν Vg1611* ut vid.] οὐρανῶν βασιλείαν· ὧν γὰρ μὴ ἦσαν θεαταί, τὸν λόγον τούτων πῶς ἐδίδουν; [...]».
<cuius fons>   Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 8, 1) ex catenis [CPG 3576], ed. J.   Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 171 .7-8, 10-12. [VS2022] [MM2022]
<Nota> La Catena, comme l’édition critique de Sickenberger, réunissent en une seule sentence deux scholia attribués à Titus, séparés par Kr1266 (Grégoire de Nazianze) = CLC8d1.2 [MM2021]
C ¶Codd. : Li448 (67vb ) Ed1953 {MM2019}
3 Quis] Qui Li448
marg.| {CLC8d1.4} ISIDORUS ABBAS. − Hoc autem regnum Dei aliquibus videtur altius et melius regno celesti, quibusdam vero unum et idem secundum essentiam sed diversimode nominari, aliquando quidem regnum Dei a regnante, aliquando autem regnum celorum a subditis angelis et sanctis, qui celi dicuntur.D d
d ¶FonsG : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 1 (Krikones §1268 : Isidorus), Vat. gr. 1611, f. 121ra26-30  : «Ἰσιδώρου. Αὕτη μέντοι ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ· τισὶ μὲν δοκεῖ ἀνωτέρα καὶ ὑψηλοτέρα εἶναι τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν· τισὶ δὲ ἡ αὐτὴ καὶ μία εἶναι καθ’ ὕπαρξιν , βασιλεία θεοῦ καῖ βασιλεία ουρανῶν διαφόρως δὲ ἐκπεφωνῆσθαι ποτὲ μὲν ἀπὸ τοῦ βασιλεύοντος θεοῦ ὀνομάζομένη, ποτὲ ἀπὸ τῶν βασιλευομένων ἀγγέλων καὶ ἁγίων οὐρανῶν δηλονότι καλουμένων , προσαγορευμένη».
<cuius fons>   Isidorus Pelusiota , Epistolae, lib. 3, ep. 206 Arabiano, PG 78, 889A-B .
<Non hab.> Quarante-neuf lettres de saint Isidore de Péluse, R. Aigrin, Paris, 1911. [ADL2020][MM2020]
D ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}
marg.| {CLC8d1.5} BEDA. − More autem"aquile provocantis ad volandum pullos suos"e, Dominus pedetentim discipulos suos ad sublimia erigit. Siquidem primo docet4 in synagogis et miracula facit. Hinc discipulos facit. Ex his5* duodecim, quos apostolos nominat, eligit. Postmodum eos6* predicans secum ducit.E f
Unde sequitur :
e Cf. Dt. 32, 11 ; cf. Mt. 23, 37.
f¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 8, CCSL 120, lin. 249 sqq. : «Sicut, inquit, aquila prouocans ad uolandum pullos suos et super eos uolitans expandit alas suas et adsumpsit eum et portauit in umeris suis. Nam sicut mox nati pulli donec plumescant aera uolando superare non ualent ita quique fideles ut ad caelestia peruolanda sufficiant in nido prius fidei necesse est uirtutum penna se uestiant. Ita ipsi fidelium doctores apostoli pedetemtim ad sublimia quatenus et aliis erudiendis praefici possint ascendunt. Prius siquidem dominus docet in sinagogis miracula facit famam ubique dispergit conuenientes ad se turbas suscipit curat instruit hinc discipulos facit in sponsi nuptiis reficit per sata ducit atque a calumniatoribus pharisaeis quasi teneros aquila pullos a serpentinis morsibus allato aetite defendit. Ex his duodecim quos apostolos nominat eligit sed et hos primo praesente turba docet comitante cum eis turba solita miseris beneficia reddit. Postmodum uero ut in praesenti lectum est per ciuitates et castella praedicans solos se cum qui eum familiarius audiant retinet solis mysteria regni dei quae ceteris parabolatim dixerat exponit ac sic demum uirtutum suarum ostensione quasi alarum protectione firmatis dat et illis potestatem curandi mittit que praedicare regnum dei». [MM2022]
4 docet] decet cacogr. Mt366
5 Hinc... Ex his] Ex hinc Ed1953
6 eos] omnes Ed1953
Et duodecim cum illo.
marg.| {CLC8d1.6} THEOPHYLACTUS. − Non docentes aut predicantes sed instruendi ab eo. Ne autem femineus sexus prohiberi videretur sequi Christum, subditur :F g
g ¶FonsG : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 8, 2), PG 123, 796D6-8, 797A3-6. [CGC2015]
Numérotation du verset Lc. 8,2 
Et mulieres alique que erant curate a spiritibus malignis7* et infirmitatibus : Maria que vocatur Magdalene8* de qua demonia septem9* exierant.
7 malignis] malis Ed1953
8 Magdalene] Magdalena Ed1953
9 demonia septem] inv. Ed1953
marg.| {CLC8d1.7} BEDA. − Maria Magdalena ipsa est cuius, tacito nomine, proxima lectio penitentiam narrat. Nam pulchre evangelista ubi eam cum Domino iter facere commemorat, noto hanc vocabulo manifestat. Ubi vero peccatricem sed penitentem describit, ‘mulierem’ generaliter dicit ne nomen tante fame, prisci erroris nota fuscaret de qua demonia septem exiisse referuntur.G h
h¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 8, CCSL 120, lin. 265 sqq. : «Maria magdalenae ipsa est cuius tacito nomine proxima lectio paenitentiam narrat. Nam pulchre ac reuerenter euangelista ubi eam cum domino iter facere ei que de facultatibus suis ministrare commemorat noto hanc uocabulo manifestat. Vbi uero peccatricem sed paenitentem describit mulierem generaliter dicit ne uidelicet tantae nomen famae quo per omnes hodie ueneratur ecclesias prisci erroris nota fuscaret. De qua daemonia septem exisse referuntur ut innumeris immo uniuersis uitiis plena fuisse monstretur ». [MM2022]
G ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2022}
marg.| {CLC8d1.8} GREGORIUS. In homiliario. 10* − Quid enim per septem demonia nisi universa vitia designantur?11* Quia enim septem diebus omne tempus comprehenditur, recte septenario numero universitas figuratur. Septem ergo demonia Maria habuit que universis vitiis plena fuit. H i
i ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. : 2, homilia 33, § 1, p. 288.9-13 : «Et quid septem daemonia, nisi uniuersa uitia designantur? Quia enim septem diebus omne tempus comprehenditur, recte septenario numero uniuersitas figuratur. Septem ergo daemonia Maria habuit, quae uniuersis uitiis plena fuit». [FG2013]*
H ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2022}
10 homiliario] scrips. , homil’ Li448 , Evangelia Ed1953
11 designantur] intelliguntur Ed1953
marg.| Sequitur :
Numérotation du verset Lc. 8,3 
Et Ioanna uxor Chuza12* procuratoris Herodis, et Susanna et alie multe que ministrabant ei de facultatibus suis.
12 Chuza] Chuse Ed1953
marg.| {CLC8d1.9} HIERONYMUS. Contra Vigilantium. 13* − Consuetudinis iudaice fuit nec ducebatur in culpam14 more gentis15 antiquo ut mulieres de substantia sua victum atque vestitum16 preceptoribus ministrarent17*. Hoc quia scandalum facere poterat in nationibus, Paulus se abiecisse commemoratj Ministrabant autem Domino de substantia sua, ut meteret earum carnalia, cuius ille18* metebant spiritualia. Non quo19* indigeret20 cibis Dominus creaturarum sed ut typum ostenderet21 magistrorum, quod victu atque vestitu de discipulis deberent22 esse contenti.I k
j Cf. 1Cor. 9, 1-11.
k ¶Fons : <revera> Hieronymus, In Mt., lib. 4 (Mt. 27, 55-56), CCSL 77, p. 277.1847-1861 : «Consuetudinis [+ autem Beda in Mc, Rabanus] iudaicae fuit nec ducebatur in culpam more gentis antiquo ut mulieres de substantia sua [om. Sedulius] uictum atque uestitum praeceptoribus ministrarent. hoc quia scandalum facere poterat in nationibus paulus abiecisse se [om. Sedulius] memorat : [+ dicens Rabanus] numquid non habemus potestatem sorores [+ et Sedulius] mulieres circumducendi sicut et ceteri apostoli faciunt? ministrabant autem domino de substantia sua ut meteret eorum carnalia cuius illae metebant spiritalia, non quod [quo Beda Rabanus] indigeret cibis dominus creaturarum sed ut typum ostenderet magistrorum quod uictu atque [et Sedulius] uestitu ex discipulis deberent esse contenti». [FG2013]*
<ex quo> =   Beda Venerabilis , In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, lin. 1616-1625 sqq. =   Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 8, CCSL 120, lin. 286-294 sqq.
<ex quo>   = Rabanus Maurus , In Mt., lib. 8, CCCM174A, p. 760.54 sqq.
<ex quo>=   Sedulius Scotus, In Mt., lib. 4, c. 27, v. 55, ed. B. Löfstedt, 1989-1991 (Vetus Latina, 14 et 19), p. 620.58-63 sqq.
<ex quo> Glossa ordinaria (Lc. 8, 3) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 168a-b marg. Cas241 (77rb) Cas523 (57rb) Cas574 (355rb)] ed. Gloss-e  : «DE FACULTATIBUS etc. Antiquus mos erat Iudeorum, nec ducebatur in culpam ut mulieres [+ de Cas523] sua substantia pascerent et vestirent doctores. Hic quia hoc [Hoc quia Cas241 Cas523, quia hoc Cas574] in gentibus scandalum poterat facere [pot. facere scand. Cas241 Cas574], Paulus se memorat abstinuisse. Ministrabant ergo Domino carnalia, cuius metebant spiritualia, ut formam daret [daras ! Cas523] predicatoribus quod victu et vestitu deberent [debent Cas574] esse contenti [+ accipiendo a plebibus Cas523 Rusch]».
Cf.   Hieronymus, Adversus Vigilantium, § 13, CCSL 79C, p. 24 (PG 23, 350A-B), «Longum est nunc si de cunctis epistulis eius omnia testimonia reuoluere uoluero in quibus hoc agit et tota mente festinat, ut Hierosolymam et ad sancta loca credentibus pecuniae dirigantur, non in auaritiam, sed in refrigerium, non ad diuitias congregandas, sed ad imbecillitatem corpusculi sustentandam et frigus atque inediam declinandam, hac in Iudaea usque hodie perseuerante consuetudine, non solum apud nos, sed etiam apud Hebraeos, ut qui in lege Domini meditantur die ac nocte et partem non habent in terra nisi solum deum synagogarum et totius orbis foueantur ministeriis, ex aequalitate dumtaxat, non ut aliis refrigerium et aliis sit tribulatio, sed ut aliorum abundantia aliorum sustentet inopiam».
<Paral.> CMT27d10.16 .Hieronymus, CMC15d7.9 .Beda CLC8d1.9 , Hieronymus : Contra Vigilantium ; cf.   Thomas de Aquino, Contra impugnantes Dei cultum et religionem, c. 5 § 3, Leonina t. 41, p. A96.345-351 ; c. 7 § 5, p. A110.441-446.
<Non hab.>   Vincentius Bellavacensis , Speculum historiale.
¶Nota Cette sentence best-seller a été absorbée dans les commentaires de Bède, Raban et Sedulius Scot, Smaragde de Saint-Michel (PG 102, 195D) ;   Anselmus Laudunensis (?), Enarrationes in Mt. 27, PL 162, 1490C etc. Réécrite par la Glose, Thomas rectifie une fois de plus à partir de sa source première identifiée : le commentaire de Jérôme sur Matthieu. Elle est citée, avec plus ou moins de fidélité, à partir de Bède par Pierre le Mangeur (Historia scholastica, c. 170, PG 186, 585C-D), la CMC et Jean Pecham vers 1270 (Quaestio de perfectione evangelica, q. 1 § 86, 2002, p. 290). La Catena la cite donc trois fois, presque à l’identique. La référence à l’Adversus Vigilantium est propre à la CLC et ne correspond pas au texte de ce traité bien qu’elle ait été conservée par la totalité des éditions et des manuscrits examinés à ce jour, à l’exception de Nicolaï qui corrige tout en donnant l’explication du problème : «Non autem Contra Vigilantium ut prius notabatur etsi de ministrando sanctis quoad necessaria vitae ibi mentio est epistola 53 vel in illius appendice sub finem» (Ed1657, f. 80vb). Il ne s’agit donc pas d’une erreur de copiste, mais d’un vestige de la documentation primaire de la Catena. En marge de l’extrait du commentaire de Mt. 27, une note signalait le passage parallèle de l’Adversus Vigilantium dans lequel Jérôme traite du droit de ceux qui se consacrent à l’étude de l’Ecriture à une rétribution temporelle, fondé sur la coutume juive. Thomas connaissait ce passage qu’il cite littéralement dans le Contra impugnantes, mais qu’il n’y avait lieu de retenir ici puisqu’il ne commente pas directement l’évangile. Le préparateur de l’antigraphe a confondu la note avec une attribution régulière, à moins que la sentence du commentaire de Matthieu n’ait été aussi conservée dans le dossier du Contra Vigilantium. [MM2020]
13 Contra Vigilantium] Comm. Super Matthaeum Ed1953
14 culpam] culpa Fi309
15 gentis] gentium P638
16 vestitum] vestigium Cbg133
17 ministrarent] darent Ed1470 Ed1571 Ed1657 Ed1891 Ed1953
18 ille] ipse Ed1470 Ed1571 Ed1657 Ed1953
19 quo] quod Ed1470 Ed1571 Ed1657 Ed1891 Ed1953
20 indigeret] indigerent Cbg133 * ( al. m. corr.)
21 ostenderet] ostendet La88
22 deberent] debent Ed1470
marg.| {CLC8d1.10} BEDA. − Interpretatur autem Maria amarum mare propter penitentie rugitum ; Magdalena 23 turris, vel melius turrensis, a turre, de qua diciturl : « Factus est spes mea turris fortitudinis a facie inimici ». Ioanna Dominus gratia eius, vel Dominus misericors interpretatur, videlicet quia eius est omne quod vivimus. Si autem Maria mundata a sorde vitiorum Ecclesiam de gentibus insinuat, cur non Ioanna eamdem designat Ecclesiam quondam idolorum cultui subditam. Nam quilibet malignus spiritus dum pro regno diaboli facit, quasi Herodis procurator existit. Interpretatur autem24* Susanna lilium, aut gratia eius, propter odoriferum celestis vite25 candorem, aureumque interne dilectionis ardorem. J
l Ps. 60, 4.
J ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}
23 Magdalena] Magdalene Li448 Mt366
24 autem] om. Ed1953
25 vite] mdê Li448
Numérotation du verset Lc. 8,
distinctio 2 
prol.| [Lc. 8, 4-15 legitur Dominica in Sexagesima ; cf. Ordinarium OP 595]
marg.| {CLC8d2.1} THEOPHYLACTUS. − Quod David in persona Christi predixeratm : « Aperiam in parabolis os meum », hoc26* Dominus adimplet27*.
Unde dicitur :
m Ps. 77, 2.
26 hoc] hic Ed1470 Ed1953
27 adimplet] implet Ed1470 Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,4 
Cum autem turba plurima conveniret, et de civitatibus properarent ad eum, dixit per similitudinem.
marg.| Loquitur autem Dominus per similitudinem primo quidem ut attentiores faceret auditores. Consueverunt enim homines in obscuris se exercitare et spernere manifesta. Deinde ut non caperent indigni que mystice dicebantur. K n
n ¶FonsG : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 8, 4), PG 123, 797C9-D3 . [CGC2015]* : «…τῶν μυστηριωδῶς λεγομένον…». [MM2020]
marg.| {CLC8d2.2} ORIGENES. − [d] Et ideo signanter dicitur cum turba plurima conveniret . Non enim sunt multi sed pauci qui per arctam viam incedunt, et qui inveniunt viam"que ducit ad vitam"o. [b] Unde Mattheusp dicit [a] quod extra domum docebat per parabolas [c] sed intra domum parabolam discipulis exposuit.L q
o Cf. Mt. 7, 13-14.
p Mt. 13, 1 : « ... exiens Jesus de domo... » ; Mt. 13, 36 « Tunc, dimissis turbis, venit in domum et accesserunt ad eum discipuli ejus, dicentes : Edissere nobis parabolam zizaniorum agri ».
q ¶FonsG : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 4 (Krikones §1273 Origenes in Prv.), Vg1611, f. 121v2 -6, 12-14 ; Paris, BnF, grec 208, f.  263v  ; ex quo ed. Charles   Delarue , Fragmenta ex libro de Proverbiis Salomonis (Prv. 1, 6), in : Origenis Opera omnia quae Graece vel Latine tantum exstant..., t. 3, Paris, 1740, p. 3B-F = PG 13, 20C15-D12 , 21B7-11 : «’Ωριγένους Ἐκ τῶν Παροιμιῶν. [...] [cf. CLC8d2.21.] [...]· Ἰδοὺ ἐξῆλθεν ὁ σπείρων, καὶ τὰ ἑξῆς [Mt. 13,3 ; Mc. 4,3]. [a] Ἐγὼ μέντοι νομίζω τοῖς ἔξω λαλοῦντα τὸν Ἰησοῦν ἐν παραβολαῖς, οἷς, διὰ τὸ εἶναι ἔξω, οὐκ ἐδέ δοτο εἰδέναι τὰ μυστήρια τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ, ἐξεληλυθέναι τῆς οἰκίας, [b] ὡς ὁ Ματθαῖος ἀνέγραψεν, οὐ χωρὶς αἰτίας καὶ λόγου ποιήσας τὸ, Ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ, ἐξελθὼν ὁ Ἰησοῦς τῆς οἰκίας, ἐκάθητο παρὰ τὴν θάλασσαν. Ἔπρεπε γὰρ πρὸς τοὺς μὴ χωροῦντας εἰσελθεῖν αὐτοὺς εἰς τὴν οἰκίαν, ἀλλ' ὄντας ἔξω αὐτῆς, ἐξελθεῖν αὐτῆς. [c] Ὅτι δὲ τοιοῦτόν τι τῷ Ματθαίῳ κατὰ τὸν τόπον νενόηται, σαφὲς ἔσται τῷ τετηρηκότι τὰ ἐπιφερόμενα· Ἀφεὶς γὰρ, φησὶ, τοὺς ὄχλους, εἰσῆλθεν εἰς τὴν οἰκίαν αὑτοῦ, καὶ τοῖς μαθηταῖς ἀνακαλύπτει τὰ τῆς παραβολῆς. [...] [d] Παρατήρει δὲ, ὅτι πρὸς μὲν τὸν ἐξελθόντα τῆς οἰκίας καὶ καθήμενον παρὰ τὴν θάλασσαν Ἰησοῦν συνήχθησαν ὄχλοι πολλοί· οὐκ ἔτι δὲ ὄχλοι πολλοὶ, ἀλλ' οἱ τὴν στενὴν καὶ τεθλιμμένην ὁδεύοντες ὀλίγοι, καὶ εὑρίσκοντες τὴν ἐπάγουσαν εἰς τὴν ζωὴν ὁδὸν μαθηταὶ εἰσέρχονται πρὸς αὐτὸν εἰς τὴν οἰκίαν».
<cuius fons>   Origenes , In Prv. 1, 6 (traditio directa disperdita), fragmenta in catenis [CPG 1430.3a] ; cf. J.   Sickenberg , Die Lukaskatene des Nicetas von Herkleia, Leipzig, 1902, p. 83 ; M.   Rauer , ed., Homiliae in Lc., fragm. 114 (Lc. 8, 4), GCS 49 , Origenes Werke 9, 1959², p. 274 [d’après la Catena aurea, mais source non identifiée].
¶Nota 1. Nicétas intègre un extrait qu’il attribue à Origène sur les Proverbes. La version originale de ce commentaire est perdue. Aussi, la première édition des Homélies d’Origène sur Luc par M. Rauer (Origenes Werke 9, 1930, p. 288 ), dans la partie consacrée aux fragments d’Origène sur Luc, a considéré l’attribution de cette sentence et de CLC8d2.21 à Origène comme erronée. La seconde édition (1959² cit. supra) n’a pas davantage reconnu la source de la sentence thomasienne dans le scholion de Nicétas. Convenons que la réécriture de la sentence par Thomas rendait le repérage difficile. Pourtant la comparaison avec les sources de CLC8d2.21 montre que Thomas a bien recomposé Kr1273 dont il inverse les parties pour rétablir l’ordo expositionis et en extraire ces deux sentences. On peut éliminer toute correspondance littérale avec les sources latines ainsi que Théophylacte (loc. cit. supra ; In Mt. 7, 13-14 ; In Mt. 13), Cyrille (Kr1272), Eusèbe (Kr1275).
¶Nota 2. Delarue y assure que tous les fragments origéniens qu’il a pu repérer sont dans l’“Épitomé sur les Proverbes” de Procope de Gaza (c. 465-528) à l’exception (“illo excepto dumtaxat”) de ce qui concerne Prv. 1, 6 qu’il extrait de “la chaîne manuscrite sur Luc de la bibliothèque du cardinal Mazarin” (Delarue p. 1 = PG 13, 18 ). Ce manuscrit, notre Pg208, est celui qui avait permis à Nicolaï (Ed1657) de reconnaître la chaîne de Nicétas comme la source directe de la documentation grecque de la CLC. L’attribution reposerait donc sur le témoignage du seul Nicétas, ce qui ne saurait suffire à garantir l’authenticité du scholion. Il faudra attendre la publication des versions de la chaîne de Procope sur les Proverbes pour avoir une vue exacte de la des rapports de Nicétas avec ce commentaire, vecteur essentiel de la transmission du commentaire d’Origène. A ce propos, voir plus loin CLC8d2.21.[MM2021]
marg.| {CLC8d2.3} EUSEBIUS. − Satis autem congrue Christus primam28 proponit parabolam multitudini, non solum tunc astantium, sed etiam futurorum post illos29, inducentem30* ad audientiam verborum suorum, cum dicit :M r
r ¶FonsG : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 5 (Krikones §1275 Eusebius), Vg1611, f. 122r 15-18 = Pg208, f. 265r = ed. Mai, PG 24, 676A 13-17 : «Εὐσεβίου βιβλίῷ τετάρτῷ Θεοφανείας. Σφόδρα καταλλήλως· τοῖς ὅχλοις καὶ πλήθεσι τὴν πρώτην ἐποιήσατο παραβολὴν ὁ Χριστὸς οὐ τοῖς τότε παριστῶσιν αὑτῷ μόνοις, ἀλλὰ καὶ τοῖς μετὰ ταῦτα συνελευσομένοις ἐπ’ ἀκροάσει τῶν αὐτοῦ λόγων, τὰς διαφορὰς θεῖκῇ δηλώσας προγνώσει, προφήσας τε τὰς αἰτίας τῶν τῆς χάριτος τῆς θείας ἀποπεσουμένων ».
<diff.>   Eusebius Caesariensis, Theophania [CPG 3488], frag. 14, GCS 11.2, p. 33 * <cuius fons> versio syriaca IV, 33.12-14 ; cf. ibid., p. 211*.
¶Nota Nous suivons ici la lecture de Mai qui lit le lemme attributif comme un renvoi exprès au livre IV de la Théophanie d’Eusède tout en notant que le passage correspondant est bien plus court. Krikones transcrit « Εὐσεβίου Βίκτωρος Θεοφάωους », en omettant « τετάρτῷ » (sans référence bibliographique). L’édition critique d’Eusèbe omet toute mention de ce scholion qui ne permet en effet aucun rapprochement direct avec les textes grecs et syriaques édités par GCS 11.2. [MM2021]
M ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1470 Ed1953 {MM2020} {MM2021}
28 primam] prima cacogr. Li448
29 illos] om. Ed1470
30 inducentem] inducens Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,5 
Exiit qui seminat, seminare semen suum.
marg.| {CLC8d2.4} BEDA. − Satorem illum nullum melius quam filium Dei intelligere possumus, qui de sinu patris, quo creature non erat accessus, egrediens, ad hoc venit in mundum ut testimonium perhiberet veritati.
marg.| {CLC8d2.5} CHRYSOSTOMUS. 31* {hom.45}. − Exiit autem qui ubique est, non localiter, sed per amictum carnis nobis appropinquavit. Decenter autem adventum proprium Christus exitum nominat eramus enim exclusi a deo ; et sicuti condemnati et rebelles regi eiecti sunt ; qui vero reconciliare vult eos, exeundo ad ipsos extra cum eis loquitur, donec dignos iam factos aspectu regio eos introducat sic etiam Christus fecit.
31 Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953
marg.| {CLC8d2.6} THEOPHYLACTUS. − Exiit autem nunc, non ut agricolas perderet aut combureret terram ; sed exiit seminare sepe enim agricola qui seminat, ob aliam causam exit, non solum ut seminet.s
s ¶FonsG : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae, Praefatio), PG 123, 692 B7-12. [CGC2015]
marg.| {CLC8d2.7} EUSEBIUS. − Exierunt autem nonnulli a patria celesti, et ad homines descenderunt, non tamen ut sererent, neque enim satores erant, sed administratorii spiritus in ministerium missi. Moyses etiam et prophete post eum non inseruerunt hominibus mysteria regni celorum ; sed retrahendo insipientes ab errore nequitie et idolorum cultu, quasi colebant animas hominum, et in novalia redigebant. Solus autem omnium sator verbum Dei exivit, evangelizaturus nova semina, scilicet mysteria regni celorum.
marg.| {CLC8d2.8} THEOPHYLACTUS. − Non cessat autem Dei filius semper in nostris animabus seminare. Non32* solum cum docet sed etiam cum creat, in nostris animabus seminat semina bona.t N
t ¶FonsG : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 8, 5), PG 123, 797D8-12 : «Οὐ παύεται γὰρ ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ἀεὶ σπείρων ἐν ταῖς ἡμετέραις ψυχαῖς. Οὐ γὰρ μόνον ὅταν διδάσκῃ, ἀλλὰ καὶ διὰ τῆς κτίσεως ταύτης, καὶ τῶν καθ´ἑκάστην εἰς ἡμᾶς γινομένων, σπείρει ἐν ταῖς ἡμετέραις ψυχαῖς τὰ ἀγαθὰ σπέρματα». [CGC2015] [VS2022] [MM2022]
32 Non] + nam Ed1953
marg.| {CLC8d2.9} TITUS. −  Exiit autem ut   seminaret semen suum . Non enim33* accepit verbum quasi mutuatum34, cum ipse naturaliter sit Verbum divinum35*. Non est igitur suum proprium semen Pauli vel Ioannis sed habent cum acceperint. Christus autem habet proprium semen, proferens36 doctrinam ex sua natura. Unde et Iudei dicebantu : Qualiter hic litteras novit quas non didicit? O v
u Io. 7, 15.
v Fons G  : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 5 (Krikones § 1278 Titus), Vat. gr. 1611, f. 122rb40-v 6 : «Τίτου. [...] Ἐξῆλθεν ὁ σπείρων [f. 122v] τοῦ σπεῖραι τὸν ἴδιον σπόρον. Διὰ τί τὸν ἴδιον; οὐ γὰρ δανείζεται λόγον λόγος Θεοῦ ὑπάρχων τὴν φύσιν; οὐκ ἔστιν ἴδιος σπόρος Παύλου, οὐδὲ Ἰωάννου, οὐδ´ἄλλου τινὸς τῶν ἀποστόλων ἢ προφητῶν, ἀλλὰ σπόρος μὲν ἦν, οὐκ ἦν δὲ αὐτῶν ἴδιος, ἀλλὰ λαβόντες ἔχουσι. Χριστὸς δὲ ἴδιον ἔχει σπόρον ἐκ τῆς ἰδίας φύσεως τὴν διδασκαλίαν προφέρων. [...] Διὰ τοῦτο ἔλεγον [+ οἱ Sick.] Ἰουδαῖοι· Πῶς γράμματα οὗτος οἶδε μὴ μεμαθηκώς; [...] ».
<cuius fons>   Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 8, 5) ex catenis [CPG 3576], ed. J.   Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 173.7-10, 1 2-13, 23-25. [MM2021] [VS2022] [MM2022]
33 enim] autem Ed1470 Ed1953
34 mutuatum] om. Li448
35 divinum] Dei vivi Ed1470 Ed1953
36 proferens] proferent Ro18
marg.| {CLC8d2.10} EUSEBIUS. − Docet igitur duos esse gradus eorum qui recipiunt semina primum quidem eorum qui digni facti sunt vocatione celesti, sed labuntur a gratia propter negligentiam et torporem ; secundum vero multiplicantium semen in bonis fructibus. Ponit autem secundum Mattheum tres differentias in quolibet gradu. Nam qui corrumpunt semen, non similem habent perditionis modum ; et qui ab eo fructificant, non equam recipiunt copiam. Sane actiones37 perdentium ostendit semen38. Quidam enim cum non peccaverint, suis animabus insita sibi semina salubria perdiderunt, subtracta ab intentione et memoria eorum per spiritus malignos et demones, qui volant per aerem, vel viros fallaces et callidos, que volatilia nuncupavit. 39
Unde subdit
 :
37 actiones] occasiones Ro18
38 ostendit semen] inv. Ro18
39 Ro18 Ed1953 {MM2021}
Et dum seminat, aliud cecidit secus viam.
marg.| {CLC8d2.11} THEOPHYLACTUS. − Non dixit quod seminans proiecit aliud secus viam, sed quod semen cecidit. Qui enim seminat, docet rectum sermonem ; sed sermo diversimode cadit in audientes, ut quidam eorum via dicantur.40 w
w ¶FonsG : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 8, 5), PG 123, 800A10-14. [CGC2015]
40 Ro18 Ed1953 {MM2021}
Et conculcatum est et volucres celi comederunt illud.
marg.| {CLC8d2.12} CYRILLUS. − Arida enim est et inculta quodammodo omnis via, eo quod a cunctis conculcatur, ac nihil ex seminibus humatur in ea. Sic igitur habentes cor indocile non penetrat divina monitio, ut possit laudem germinare virtutum ; sed tales sunt via frequentata immundis spiritibus. Sunt iterum aliqui leviter gerentes fidem in se quasi in verborum simplicitate ; horum fides caret radice.
De quibus subditur :
Numérotation du verset Lc. 8,6 
Et aliud cecidit supra petram et natum aruit quia non habebat humorem.P
P ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}
marg.| {CLC8d2.13} BEDA. − Petram dicit durum et indomitum cor. Hoc est autem humor ad radicem seminis, quod iuxta aliam parabolam oleum ad lampades virginum nutriendas, id est amor et perseverantia virtutis.
marg.| {CLC8d2.14} EUSEBIUS. − Sunt etiam aliqui qui per avaritiam et appetitum voluptatum et mundanas sollicitudines, quas quidem spinas nuncupat, immissum sibi semen suffocari fecerunt.
De quibus subditur :
Numérotation du verset Lc. 8,7 
Et aliud cecidit inter spinas et simul exorte spine suffocaverunt illud.
marg.| {CLC8d2.15} CHRYSOSTOMUS. 41* {hom.4}. − Sicut enim spine non permittunt oriri semen, sed ex condensatione suffocant immissum ; sic sollicitudines vite presentis semen spirituale fructificare non sinunt. Increpandus autem esset agricola qui super sensibiles spinas, et petram, et viam seminaret. Non enim possibile est petram terram fieri, nec viam non esse viam, nec spinas non esse spinas ; in rationalibus autem secus est ; possibile est enim petram converti in terram pinguem, et viam non conculcari, et spinas dissipari.
41 Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953
marg.| {CLC8d2.16} CYRILLUS. − Sunt autem terra pinguis et ferax, anime honeste et bone, que in profundo suscipiunt verbi semina et retinent et fovent.
Et quantum ad hoc subditur :
Numérotation du verset Lc. 8,8 
Et aliud cecidit in terram bonam et ortum fecit fructum centuplum.
marg.| Cum enim in mentem mundam ab omnibus perturbationibus Verbum divinum infunditur, tunc immittit radices in profundum, et germinat tamquam spica, et convenienter perficitur.Q
Q ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}
marg.| {CLC8d2.17} BEDA. − Fructum enim centuplum, fructum perfectum dicit. Nam denarius numerus pro perfectione semper accipitur, quia42 in decem preceptis legis custodia continetur. Denarius autem numerus per semetipsum multiplicatus in centenarium surgit. Unde per centenarium magna perfectio designatur43*.R
R ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}
42 quia] quod Li448
43 significatur] designatur Li448
marg.| {CLC8d2.18} CYRILLUS. − Que autem sit sententia parabole, accipiamus per eum qui eam composuit.
Unde sequitur :
Hec dicens clamabat : Qui habet aures audiendi, audiat.
marg.| {CLC8d2.19} BASILIUS. − Audire pertinet ad intellectum. Unde per hoc Dominus excitat ad exaudiendum attente intentionem44* eorum que dicuntur. S
S ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}
44 intentionem] mentionem Ed1953
marg.| {CLC8d2.20} BEDA. − Quoties enim hec admonitio vel in evangelio, vel in Apocalypsi Ioannis interponitur, mysticum esse quod dicitur, querendumque a nobis intentius ostenditur ; unde discipuli ignorantes, salvatorem interrogant.
Sequitur enim :
Numérotation du verset Lc. 8,9 
Interrogabant autem eum discipuli eius que esset hec parabola.
marg.| Nemo tamen putet finita mox parabola discipulos hoc interrogasse ; sed, ut Marcus aitxcum esset singularis, interrogaverunt eum.
x Mc. 4, 10.
marg.| {CLC8d2.21} ORIGENES. 45 –  [a] Est autem parabola sermo quasi facti, non autem facti, iuxta quod dicitur, possibilis autem fieri46, rerum significativus per transumptionem eorum47 que in48 parabola traduntur. [c] Enigma vero est processus sermonis in his que dicuntur49* quasi facta, que tamen non sunt facta nec possibilia fieri. Significant50 vero aliquid in occulto, sicut quod dicitur in libro51 Iudicumyquod “ligna iverunt52 ut ungerent sibi regem”. [b] Non est53 autem ad litteram factum quod dicitur :   Exiit qui seminat , sicut ea que54* narrat historia, possibile55 tamen fuit fieri.T z
y Idc. 9, 8 : « Ierunt ligna ut ungerent super se [sibi Edmaior. (B² = Burgos, Seminar., sec. 10)] regem dixeruntque olivae : Impera nobis ».
z ¶FonsG : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 4 (Krikones § 1273 Origenes in Prv.), Vat. gr. 1611, f. 121rb35 , 40-121v1, 122r 4-6 ; Paris, BnF, grec 208, f.  263v13, 17-21 , 265r5-8  ; ex quo ed. Charles   Delarue , Fragmenta ex libro de Proverbiis Salomonis (Prv. 1, 6), in : Origenis Opera omnia quae Graece vel Latine tantum exstant..., t. 3, Paris, 1740, p. 3 A-B, 6 A = PG 13, 20C8-14 , 25B2-8  : «’Ωριγένους Ἐκ τῶν Παροιμιῶν. [...] [a] Ἔστι τοίνυν παραβολὴ λόγος ὡς περιγενομένου, μὴ γενομένου μὲν κατὰ τὸ ῥητόν, δυναμένου δὲ [f. 121v] γενέσθαι, τροπικῶς δηλωτικὸς πραγμάτων ἐκ μεταλήψεως τῶν ἐν τῇ παραβολῇ λελεγμένων . * [b] Οὐ γὰρ γέγονε κατὰ τὴν λέξιν τὸ Ἐξῆλθεν ὁ σπείρων, ὡς λέγομεν γεγονέναι τὰ τῆς ἱστορίας· πλὴν δυνατὸν γενέσθαι κατὰ τὸ ῥητὸν [+ τὸ interl. Vg1611]· Ἰδοὺ ἐξῆλθεν ὁ σπείρων, καὶ τὰ ἑξῆς [Mt. 13,3 ; Mc. 4,3]. [... f. 122r…] Λείπεται ἀποδοῦναι καὶ τίνα τὰ αἰνίγματα. [c] Αἴνιγμα δὲ εἶναι νομίζω διέξοδον τὴν [τινα edd.] περὶ ὡς γεγονότων, μὴ γεγονότων μήτε γενέσθαι δυναμένων, σημαινόντων δ’ἐν ἀποκρύψει [ἀποκρυφῇ edd.] ἀπόῤῥητόν τι· οἷον ὡς ἐπὶ [ἀπὸedd.] παραδείγματος τὸ ἐν τοῖς Κριταῖς : “Πορευόμενα ἐπορεύθησαν τὰ ξύλα τοῦ χρῖσαι ἐφ’ἑαυτῶν βασιλέα”. Τίνα γὰρ τὰ [om. edd.] τρία ξύλα καρποφόρα ; ἡ συκῆ ἡ ἄμπελος ἡ ἐλαία, μὴ βουληθέντα βασιλεύειν τῶν οὐκ ἀξίων τῆς αὐτῶν βασιλείας ξύλων· καὶ τίς ἡ ἀκανθώδης ῥάμνος καὶ πῦρ ἐξ αὐτῆς ἀφιεῖσα κατεσθίειν τὰς κέδρους τοῦ Λιβάνου ; τοῦ σοφοῦ ἐστιν εἰδέναι [ἰδεῖν Pg208 edd.], ἀναφέροντος ταῦτα μὲν ἐπὶ τὸν Πατέρα καὶ τὸν Υἱὸν καὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα, τὴν δὲ ῥάμνον ἐπὶ τὸν ἀντικείμενον. Ἔστι δὲ καὶ ἐν ταῖς Βασιλείαις αἴνιγμα τοιοῦτον· “ Ὁ ἀκάν* ὁ ἐν τῷ Λιβάνῳ ἀπέστειλε πρὸς τὴν Κέδρον τὴν ἐν τῷ Λιβάνῳ, λέγων· Δὸς τὴν θυγατέρα σου τῷ υἱῷ μου εἰς γυναῖκα ” [4Rg. 14, 9], καὶ τὰ ἑξῆς. Εὕροις δ’ἂν καὶ ἐν τοῖς προφήταις αἰνίγματα, ὡς ἐν τῷ Ἰεζεκιὴλ τό, [+ Ὁ Pg208 edd.] ἀετὸς ὁ μέγας ὁ μεγαλοπτέρυγος, ὁ μακρὸς τῇ ἐκτάσει, πλήρεις πτίλων**, καὶ τὰ ἑξῆς. Τοσαῦτα χωρῆσαι ἐπὶ τοῦ παρόντος δεδυνήμεθα εἰς τὸ προκείμενον [τὰ προκείμενα Pg208]· ταῦτα δὲ ἦν παραβολὴ καὶ σκοτεινὸς λόγος, ῥήσεις τε σοφῶν καὶ αἰνίγματα ». (lemmata rubricata cum Catena Procopii in Prv. infra laud. concordant)
* Ὁ ἀκάν Pg208 cum 4Rg. 4, 14, 9 (LXX translatum ab החוח = carduus Vulg.)] ὁ κ lac. 8* Vg1611 ; ἄκανθος edd. ; cf. 2Par. 25, 18 (αχουχ LXX transcriptum ab החוח = carduus Vulg.) ».
** πλήρεις πτίλων] πλήρης πτύλων Pg208, πλήρης πήλων Delarue, πλήρης πίλων PG
<cuius fons>   Origenes , In Prv. 1, 6 (traditio directa disperdita), fragmenta in catenis [CPG 1430.3a] ; cf. J.   Sickenberg , Die Lukaskatene des Nicetas von Herkleia, Leipzig, 1902, p. 83 ; M.   Rauer , ed., Homiliae in Lc., fragm. 115 (Lc. 8, 4), GCS 49 , Origenes Werke 9, 1959², p. 274 .
<ex quo>   Procopius Gazaeus , Epitome in Prv. [CPG 7432b1] : Athos, ms. Iviron 38 et 379 : «... τροπικῶς δηλωτικὸς αἰνιγμάτων ἐκ μεταλήψεως τῶν ἐν αὐτῇ λεγομένων ... »
<ex quo>Cf.   Procopius Gazaeus , Catena in Prv. 1, 6 [CPG 7432b2, C91], Paris, BnF, grec 153, f. 62v11-13 , 63.20 (cf. ed.   Delarue , p. 6 ; PG 13, 25C10-D10) : « [a] Παραβολή ἐστι λόγος ὡς περιγενομένου τοῦ μὴ γενομένου μὲν κατὰ τὸ ῥητόν, δυναμένου δὲ γενέσθαι, τροπικῶς δηλωτικὸς αἰνιγμάτων , [b] ὡς τὸ, Ἐξῆλθεν ὁ σπείρων τοῦ σπεῖραι οὐ γὰρ γέγονε κατὰ τὴν λέξιν, κἂν ἀνάγηται εἰς ἕτερα [...] [c] Τίνα δὲ τὰ αἰνίγματα τῶ σοφῶν ; αἴνιγμα τοίνυν εἶναι νομίζω διέξοδον τὴν ὡς περιγεγονότων μὴ γεγονότων μήτε γενέσθαι δυναμένων, σημαινόντων δὲ ἐν ἀποκρύψει ἀπόρρητον, ὡς τὸ “Πορευόμενα ἐπορεύοντο τὰ ξύλα τοῦ χρῖσαι ἐφ´ ἑαυτῶν βασιλέα” καὶ τὰ ἐξῆς. Τίνα γὰρ τὰ ξύλα τὰ ἄκαρπα καὶ τὰ τρία τὰ καρποφόρα, τὰ μὴ βουληθέντα βασιλεύειν τῶν οὐκ ἀξίων τῆς αὐτῶν βασιλείας ξύλων ; Καὶ τίς ἡ ἀκανθώδης καὶ πῦρ ἐξ ἑαυτῆς ἀφιεῖσα ῥάμνος ; τοῦ σοφοῦ ἐστιν εἰδέναι· ἣ σκοτινὸς μὲν λόγος, γενικὴ φωνή· ἡ δὲ παραβολὴ, εἰδική· σκοτεινὸν δὲ οὐ τὸν κατὰ στέρησιν φωτὸς ἀλλὰ τὸν κεκρυμμένον ὡς σκοτίζεσθαι τὸν ἀγνοοῦντα· ῥήσεις δὲ τὰ καλλιεπῆ ἀποφθέγματα· αἴνιγμα δὲ λόγος μετ´ ἐπικρύψεως σημαίνων τὸ ἀληθές· ὁποῖον τὸ “Διάνοιξον, ὁ Λίβανος τὰς θύρας σου, καὶ καταφαγέτω πῦρ τὰς κέδρους σου” [Za. 11.1] ».
<Non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e) ; LLT ; PL ; TLG ; Mai, Scriptorum veterum, t. 9, p. 670-673 ; Mai, PG 17, 161 ; Gallandi, PG 17, 156 ; Cordier in Lc et PG 78.2, 1779.
¶Nota 1 : Nicétas intègre un extrait qu’il attribue à Origène sur les Proverbes. La version originale de ce commentaire est perdue. Aussi, la première édition des Homélies d’Origène sur Luc par M. Rauer (Origenes Werke 9, 1930, p. 288 ), dans la partie consacrée aux fragments d’Origène sur Luc, a considéré l’attribution de cette sentence à Origène comme erronée, avant de renvoyer, dans sa seconde édition (cit. supra) et à la suite de   Sickenberger 1902 - au recueil de scholies d’Origène sur les Proverbes édité par Delarue (cit. supra = PG 13, 25C10-D10). Delarue y assure que tous les fragments origéniens qu’il a pu repérer sont dans l’“Épitomé sur les Proverbes” de Procope de Gaza (c. 465-528) à l’exception (“illo excepto dumtaxat”) de ce qui concerne Prv. 1, 6 qu’il extrait de “la chaîne manuscrite sur Luc de la bibliothèque du cardinal Mazarin” (Delarue p. 1 = PG 13, 18 ). Ce manuscrit, notre Pg208, est celui qui avait permis à Nicolaï (Ed1657) de reconnaître la chaîne de Nicétas comme la source directe de la documentation grecque de la CLC. L’attribution reposerait donc sur le témoignage du seul Nicétas, ce qui ne saurait suffire à garantir l’authenticité du scholion.
¶Nota 2 : L'Épitomé de Procope de Gaza [CPG 7432] subsiste en fait dans deux recensions principales : 1° l’Épitomé transmis à l’état isolé [Iviron 38 et 379 = CPG 7432B1] ; 2° une recension documentée par une chaîne de chaînes [Paris, BnF, grec 153 (prov. Le-Tellier de Reims, n°  10.6 ) et 154, ainsi que Iviron 676 (14e s.) : CPG 7432B2 = C91]. Cette seconde recension (type II Karo-Lietzmann) associe l’Épitomé [CPG 7432B1] et la Chaîne de Copenhague sur Prv. (type IV Karo-Lietzmann) tout en conservant le titre d’Épitomé ce qui explique que Delarue l’ait citée sous ce titre (cf. Pg153 f.  59r18  : “Εκλογῶν ἐπιτομὴ” et P.   Géhin Evagre le Pontique. Scholies aux Proverbes, Paris, 1987 (SChr 340), p. 68-69). Les collations de Meredith Danezan qui édite l'Épitomé de Procope établissent que “le texte édité en PG 13, 25C10-D10 est typiquement” celui de la recension de type II de l’Épitomé de Procope (et non de la Chaîne de Copenhague). Cette recension"n’est pas exactement celle qui est connue par les témoins de l’Athos”. Il faut exclure également, selon M. Danezan, que “Procope athonite ou de type II, en tout cas tel qu’il est conservé par la documentation, soit la source de Nicétas comme l’insinue la CPG 1430.3” [communications écrites, 1-8 juin 2021].
¶Nota 3 : Dans l’édition de Delarue, le scholion de Nicétas, qu’aucun signe diacritique ne permet de distinguer du reste, s’étale sur quatre colonnes (PG 13, 20B13-25C10) alors que le commentaire extrait de la chaîne de Procope se réduit à 25C10-D10. Seule les 4 premières lignes de Procope (25C10-14) coïncident avec le texte de Nicétas ([a-b] = PG 13, 20C8-14). M. Richard a signalé que ce ‘doublon’ n’est que le début d’un texte parallèle, omis par Delarue au profit de Nicétas : « Il est regrettable que Delarue se soit contenté de reproduire le début du long texte de Procope en appendice à celui de Nicétas ». Ce parallèle présente « de notables différences » par rapport à Nicétas, de sorte que « la comparaison de ces deux témoins montre que ni l’un ni l’autre ne donne le texte intégral d’Origène » (Richard, art. cit., n. 4). Le texte de Procope et celui de la Chaîne de Nicétas “comportent chacun - selon M. Danezan - des segments de texte propres ; par exemple PG 13, 25C14-D10 ne figure pas chez Nicétas”. De l’avis de M. Richard, l’Épitomé de Procope et Nicétas ont puisé différemment à leur(s) source(s) d’Origène. Bien que non édité par Delarue, le segment [c] de Nicétas a bien un équivalent dans les manuscrits de la recension de type II conservée à Paris au plus tard depuis 1700 et donc à la portée du Mauriste. Les mots rubriqués dans l’édition partielle ci-dessus indiquent une proximité assez étroite de la première partie du passage tout au moins. Faut-il en déduire que Delarue n’a pas utilisé les manuscrits Pg153 Pg154 puisqu’il dit formellement que Procope cite tous les fragments édités sauf celui de Nicétas (cit. sup.) ? Ces manuscrits prouvent le contraire. Je penche plutôt pour un malentendu. On peut comprendre que Delarue n’a trouvé ces fragments que chez Procope, sauf celui de Prv. 1, 6 qui se trouve aussi chez Nicétas. Mais pourquoi alors transcrire quand même les lignes 25C10-14 et omettre le reste ? En fait, l’édition, posthume, n’a pas été publiée par Dom Charles de La Rue (+1740), mais par son neveu et homonyme, Dom Charles Vincent de La Rue (+1762), appelé pour seconder son oncle à Saint-Germain-des-Prés après qu’en 1737 celui-ci soit devenu muet et hémiplégique. L’érudit n’a pas pu achever son travail et en formuler les nuances. Le neveu, n’ayant pas trouvé de transcription complète dans les papiers de son oncle aura pensé que Pg208 comblait un manque alors qu’il résultait d’un choix. Le monitum de l’édition est pour le moins ambigü.
¶Nota 4 : La comparaison de Nicétas et Procope caténaire laisserait croire que l’expression ἐκ μεταλήψεως (per transumptionem) est propre à Nicetas. Grâce à M. Danezan, la comparaison des Nicétas : τροπικῶς δηλωτικὸς πραγμάτων ἐκ μεταλήψεως τῶν ἐν τῇ παραβολῇ λελεγμένων
épitomé athonite : τροπικῶς δηλωτικὸς αἰνιγμάτων ἐκ μεταλήψεως τῶν ἐν αὐτῇ λεγομένων
épitomé de type II : τροπικῶς δηλωτικὸς αἰνιγμάτων trois versions montre que Nicétas concorde sur ce point avec l’Épitomé athonite : On peut donc raisonnablement présumer qu’Origène est bien ici la source de la notion de μετάληψις que les traducteurs médiévaux d’Aristote traduisίent par transumptio ; v. g. Topica (149a) ; Metaph. (1072b20) : αὑτὸν δὲ νοεῖ ὁ νοῦς κατὰ μετάληψιν τοῦ νοητοῦ· = « IPSUM autem intelligit intellectus secundum transumptionem intelligibilis » (translatio media et revisio moerbekana, Aristoteles Latinus, 25.2, p. 214 ; AL 25.3.1, p. 277). Cf.   Albertus Magnus , Analytica priora siue De syllogismo simpliciter (Commentarium in Aristotelis Analytica priora), 1, 6, 6, Opera omnia, ed. Borgnet, t. 2, 1890, p. 644a36 : « Transumptionem autem vocamus translationem a minus noto ad magis notum, vel e converso a magis noto ad minus notum ». Thomas utilise le terme une quarantaine de fois mais ne le formalise jamais en dehors de ce passage qui rend compte du processus noétique induit par la parabole comme figure rhétorique distinguée de l’énigme. La seule version de type II de Procope n’aurait pas permis cette distinction. Voir aussi CLC8d2.2 [MM2021] [rev. VS2021] [rev. Meredith Danezan2021]
45 Origenes] + in Catena graecorum patrum Ed1657
46 fieri] fierit Ed1657
47 earum Fi309 La88 Mt366 Ed1470 ] eorum Li448 Ed1657 Ed1953
48 in] om. La88
49 dicuntur] traduntur Ed1953
50 Significant] Significat Ed1657
51 dicitur – in libro] inv . Ed1657
52 iverunt] inerunt Fi309
53 est] om. Ed1657
54 que] om. Ed1953
55 possibile] possibilia Fi309
marg.| {CLC8d2.22} EUSEBIUS. − Dominus vero docuit eos causam quare turbis per parabolas loquebatur. U aa
Unde subditur 56 :
aa <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 9 (Krikones §1281 : Eusebius), Vg1611, f. 122v  : «Ὁ δὲ αὐτοὺς ἐδίδαξε τὴν αἰτίαν... <cuius fons>   Eusebius Caesariensis, Theophania [CPG 3488], frag. 19, GCS 11.2, p. 6* .5-9 = PG 24, 677D7-8 . [MM2020]
56 subditur] sequitur Ro18
Numérotation du verset Lc. 8,10 
Quibus ipse dixit : Vobis datum est57 nosse mysterium regni Dei.
57 datum est] inv . Ed1470
marg.| {CLC8d2.23} GREGORIUS NAZIANZENUS. 58 − Cum hoc audis, non introducas diversas naturas secundum quosdam hereticos qui putant hos quidam59* esse pereuntis nature, hos vero salubris ; quosdam vero sic se habere ut eorum voluntas eos ducat ad peius vel melius sed addas ei quod dicitur vobis datum est , id est volentibus et simpliciter60 dignis.V ab
ab ¶FonsG : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 10 (Krikones §1284 : Gregorius Theologus) : Vat. gr. 1611, f. 122va38-b15  ; Pg208, f. 266v15   : «Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου : Σὺ δὲ τὸ, δέδοται ὅταν ἀκούσης, μηδὲν [μηδὲ Vg1611*] αἱρετικὸν πάθης μὴ τὰς φύσεις εἰσάγαγῃς, μὴ τοὺς χοϊκοὺς, καὶ τοὺς πνευματικοὺς καὶ τοὺς μέσους. Εἰσὶ γὰρ οὕτω τινὲς κακῶς διακείμενοι, ὥστε οἴεσθαι, τοὺς μὲν πάντη ἀπολλυμένης εἶναι φύσεως, τοὺς δὲ σωζομένης, τοὺς δὲ οὕτως ἔχειν, ὅπως ἂν ἡ προαίρεσις ἄγῃ πρὸς τὸ χεῖρον, ἢ βέλτιον, ἀλλὰ τῷ δέδοται, πρόσθες ὅτι τοῖς βουλομένοις καὶ τοῖς οὕτω νεύουσι, καὶ ἁπλῶς τοῖς οὖσιν ἀξίοις, οὐ μἐν κατά τινα ἀποκλήρωσιν».
<cuius fons>   Gregorius Nazianzenus, Oratio 37 [CPG 3010.37], In Mt. 19, 1-12 (al. De repudio), § 13.1-13, SChr 318, p. 296-298 (  PG 36, 297B ) : «Οὐ πάντες, φησὶ, χωροῦσι τὸν λόγον τοῦτον, ἀλλ' οἷς δέδοται. Τὸ δέδοται, ὅταν ἀκούσῃς, μηδὲν αἱρετικὸν πάθῃς, μὴ τὰς φύσεις εἰσαγάγῃς, μὴ τοὺς χοϊκοὺς, καὶ πνευματικοὺς καὶ τοὺς μέσους. Εἰσὶ γὰρ οὕτω τινὲς διακείμενοι κακῶς, ὥστε οἴεσθαι, τοὺς μὲν πάντη ἀπολλυμένης εἶναι φύσεως, τοὺς δὲ σωζομένης, τοὺς δὲ οὕτως ἔχειν, ὅπως ἂν ἡ προαίρεσις ἄγῃ πρὸς τὸ χεῖρον, ἢ βέλτιον. Ἐπιτηδειότητα μὲν γὰρ ἄλλον ἄλλου μᾶλλον, ἢ ἔλαττον ἔχειν, κἀγὼ δέχομαι· οὐκ ἀρκεῖν δὲ [+ μόνην PG] τὴν ἐπιτηδειότητα πρὸς τελείωσιν· λογισμὸν δὲ εἶναι τὸν ταύτην ἐκκαλούμενον, ἵνα ἡ φύσις εἰς ἔργον προέλθῃ, καθάπερ λίθος πυρίτης σιδήρῳ κρουσθεὶς, καὶ οὕτω πῦρ γένηται. Ὅταν ἀκούσῃς, Οἷς δέδοται, πρόσθες, δέδοται μὲν τοῖς βουλομένοις [καλουμένοις PG] καὶ τοῖς οὕτω νεύουσι. Καὶ γὰρ ὅταν ἀκούσῃς, οὐ τοῦ θέλοντος οὐδὲ τοῦ τρέχοντος, ἀλλὰ τοῦ ἐλεοῦντος Θεοῦ, συμβουλεύω σοι ταυτὸν ὑπολαβεῖν». [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]
58 Nazianzenus] in omel. Li448
59 quidam] quidem Ed1953
60 simpliciter] similiter Ed1470
marg.| {CLC8d2.24} THEOPHYLACTUS. − His autem qui sunt indigni tantis mysteriis obscure dicuntur.
Unde subditur :
Ceteris autem in parabolis ut videntes non videant et audientes non intelligant.
marg.| Videre enim se putant, non vident autem ; et audiunt quidem, sed non intelligunt. Huius ergo gratia hoc eis Christus abscondit, ne maius eis preiudicium generetur, si postquam noverint Christi mysteria, contempserint. Qui enim intelligit et postea spernit, gravius punietur.ac
ac ¶FonsG : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 8, 10), PG 123, 800 B3-11. [CGC2015]
marg.| {CLC8d2.25} BEDA. − Recte igitur in parabolis audiunt, quando clausis sensibus cordis, non curant cognoscere veritatem, obliti eius quod Dominus dixeratad : « Qui habet aures audiendi, audiat ».
ad Mc. 8, 8.
marg.| {CLC8d2.26} GREGORIUS. In homiliario. 61* − Dominus autem dignatus est exponere quod dicebat, ut sciamus rerum significationes querere etiam in his que per semetipsum noluit explanare.ae
Sequitur enim :
ae ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 15, § 1, p. 104.7-10 : «Vnde et idem Dominus per semetipsum dignatus est exponere quod dicebat, ut sciatis rerum significationes quaerere in his etiam quae per semetipsum noluit explanare. Exponendo ergo quod dixit, figurate se loqui innotuit, quatenus certos uos redderet, cum uobis nostra fragilitas uerborum illius figuras aperiret». [FG2013]
61 homiliario] scrips. , homil’ Li448 , Evangelia Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,11 
Est autem hec parabola semen est verbum Dei.
marg.| {CLC8d2.27} EUSEBIUS. − Destruentium autem immissa semina suis animabus tres dicit esse causas. Quidam enim destruunt in se semen reconditum, dantes leviter auditum volentibus fallere.
De quibus subdit :
Numérotation du verset Lc. 8,12 
Quod autem secus viam, hi sunt qui audiunt ; deinde venit diabolus, et tollit verbum de corde eorum, ne credentes salvi fiant.
marg.| {CLC8d2.28} BEDA. − Qui scilicet verbum quod audiunt, nulla fide, nullo intellectu, nulla saltem temptande utilitatis actione percipere dignantur.
marg.| {CLC8d2.29} EUSEBIUS. − Quidam vero cum in mentis profundo non susceperint verbum Dei, facile extinguuntur adveniente adversitate ; de quibus subdit :
Numérotation du verset Lc. 8,13 
Nam qui supra petram, hi sunt qui cum audierint, cum gaudio suscipiunt verbum et hi radices non habent quia ad tempus credunt, et in tempore temptationis recedunt.
marg.| {CLC8d2.30} CYRILLUS. − Cum enim intrant ecclesiam, letanter attentant divina mysteria, sed ex levi voluntate ; ut autem egressi sunt Ecclesiam, obliviscuntur sacrarum disciplinarum et si fides christiana non fluctuet, permanent ; turbante vero persecutione, profugam habent mentem, quia fides eorum caret radice.
marg.| {CLC8d2.31} GREGORIUS. In homiliario. 62* − Multi boni63 operis initia proponunt ; sed mox ut fatigari adversitatibus vel temptationibus ceperint, inchoata derelinquunt. Petrosa ergo terra humorem non habuit, que hoc quod germinaverat, ad fructus perseverantiam non perduxit.af
af ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 15, § 2, p. 105.44-47 : «Curate ne petrosa terra semen excipiat, et fructum boni operis sine perseuerantiae radicibus mittat. Multis enim libet quod audiunt, boni operis initia proponunt ; sed mox ut fatigari aduersitatibus coeperint, inchoata derelinquunt. Petrosa ergo terra humorem non habuit, quae hoc quod germinauerat ad fructum perseuerantiae non perduxit. Multi namque cum uerbum contra auaritiam audiunt, eamdem auaritiam detestantur, rerum omnium contemptum laudant ; sed mox ut uiderit animus quod concupiscat, obliuiscitur quod laudabat». [FG2013]
62 homiliario] scrips. , homil’ Li448 , Evangelia Ed1953
63 boni] bone Li448
marg.| {CLC8d2.32} EUSEBIUS. − Quidam vero suffocant reconditum in eis semen divitiis et illecebris, quasi quibusdam suffocantibus spinis ; de quibus subditur :
Numérotation du verset Lc. 8,14 
Quod autem in spinis cecidit, hi sunt qui audierunt, et a sollicitudinibus, et divitiis, et voluptatibus vite, euntes suffocantur, et non referunt fructum.
marg.| {CLC8d2.33} GREGORIUS. In homiliario. 64* − [a] Mirum quomodo Dominus divitias spinas interpretatus sit, cum ille pungant, iste delectent ; et tamen spine sunt, quia cogitationum suarum punctionibus mentem lacerant, et cum usque ad peccatum pertrahunt, quasi inflicto vulnere cruentant. [b] Duo autem sunt que divitiis iungit, sollicitudines et voluptates [d] quia per curam mentem opprimunt, et per affluentiam resolvunt. [c] Suffocant autem semen, quia importunis cogitationibus guttur mentis strangulant et dum bonum desiderium intrare ad cor non sinunt, quasi aditum vitalis flatus vetant.ag ah
ag ¶Fons : [a] Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 15, § 1, p. 104.8-17 : «Vnde et idem Dominus per semetipsum dignatus est exponere quod dicebat, ut sciatis rerum significationes quaerere in his etiam quae per semetipsum noluit explanare. Exponendo ergo quod dixit, figurate se loqui innotuit, quatenus certos uos redderet, cum uobis nostra fragilitas uerborum illius figuras aperiret. Quis enim mihi umquam crederet, si spinas diuitias interpretari uoluissem, maxime cum illae pungant, istae delectent? Et tamen spinae sunt, quia cogitationum suarum punctionibus mentem lacerant, et cum usque ad peccatum pertrahunt, quasi inflicto uulnere cruentant. Quas bene hoc in loco, alio evangelista testante, nequaquam Dominus diuitias, sed fallaces diuitias appellat. Fallaces enim sunt, quae nobis cum diu permanere non possunt ; fallaces sunt, quae mentis nostrae inopiam non expellunt».
ah [b-d] Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 15, § 3, p. 106.69-71 : «Notandum uero est quod exponens Dominus dicit quia [b] sollicitudines et uoluptates et diuitiae suffocant. [c] Suffocant enim, quia importunis cogitationibus suis guttur mentis strangulant, et dum bonum desiderium intrare ad cor non sinunt, quasi aditum flatus uitalis necant. Notandum etiam quod duo sunt quae diuitiis iungit, sollicitudines uidelicet et uoluptates, [d] quia profecto et per curam mentem opprimunt, et per affluentiam resoluunt. Re enim contraria possessores suos et afflictos et lubricos faciunt. Sed quia uoluptas conuenire non potest cum afflictione, alio quidem tempore per custodiae suae sollicitudinem affligunt, atque alio per abundantiam ad uoluptates emolliunt». [FG2013]
64 homiliario] scrips. , homil’ Li448 , Evangelia Ed1953
marg.| {CLC8d2.34} EUSEBIUS. − Hec autem65 ex provisione a salvatore predicta sunt. Sic autem se habere patefacit effectus ; non enim aliter aliqui a verbo divini cultus deficiunt nisi secundum aliquem modorum predictorum ab eo.
65 autem] igitur Li448
marg.| {CLC8d2.35} CHRYSOSTOMUS. 66* {hom.45}. − Et ut plura brevibus comprehendam, hi quidem tamquam negligentes audire, hi tamquam delicati et debiles, hi vero tamquam servi facti voluptatis et rerum mundi, a bono desistunt. Bonus etiam ordo vie, petre et spinarum opus enim est primo memorie et cautele, deinde fortitudinis, consequenter contemptus presentium. Consequenter ponit bonam terram contrario modo se habentem ad viam, et petram, et spinas, cum subdit :
66 Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,15 
Quod autem in terram bonam, hi sunt qui in corde bono et optimo verbum retinent, et fructum afferunt in patientia.
marg.| Nam qui secus viam positi sunt, non retinent verbum, sed rapit eis semen diabolus qui vero sunt in petra, non sustinent in patientia temptationis insultum propter imbecillitatem ; qui vero sunt in spinis, non fructificant, sed suffocantur.
marg.| {CLC8d2.36} GREGORIUS. In homiliario. 67* − Terra ergo bona fructum per sapientiam reddit quia nulla sunt bona que agimus, si non equanimiter etiam proximorum mala toleramus. Fructum ergo per patientiam reddunt quia cum humiliter flagella suscipiunt, post flagella ad requiem sublimiter cum gaudio suscipiuntur.ai
ai ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 15, § 4, p. 106.76-107.86 : «Terra autem bona fructum per patientiam reddit, quia scilicet nulla sunt bona quae agimus, si non aequanimiter etiam proximorum mala toleramus. Quanto enim quisque altius profecerit, tanto in hoc mundo inuenit quod durius portet, quia cum a praesenti saeculo mentis nostrae delectatio deficit, eiusdem saeculi aduersitas crescit. Hinc est enim quod plerosque cernimus et bona agere et tamen sub graui tribulationum fasce desudare. Terrena namque iam desideria fugiunt, et tamen flagellis durioribus fatigantur. Sed iuxta uocem Domini fructum per patientiam reddunt, quia cum humiliter flagella suscipiunt, post flagella ad requiem sublimiter suscipiuntur. Sic uua calcibus tunditur, et in uini saporem liquatur». [FG2013]
67 homiliario] scrips. , homil’ Li448 , Evangelia Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,
distinctio 3* 
marg.| {CLC8d3.1} BEDA. − Quia supra dixerat Apostolisaj : « Vobis datum est nosse mysterium regni Dei, ceteris autem in parabolis », nunc ostendit per eos aliquando etiam ceteris idem mysterium esse revelandum, dicens :
aj Mc. 8, 10.
Numérotation du verset Lc. 8,16 
Nemo autem lucernam accendens operit eam vase, aut subtus lectum ponit, sed supra candelabrum ponit, ut intrantes videant lumen.
marg.| {CLC8d3.2} EUSEBIUS. − Quasi dicat : Sicut lucerna accenditur ut luceat, non ut operiatur sub modio vel lecto ; sic etiam secreta regni celorum in parabolis edita, quamvis lateant alienos a fide, tamen penes omnes manifestum habebunt sensum ; unde subdit :
Numérotation du verset Lc. 8,17 
Non enim est occultum quod non manifestetur, nec absconditum quod non agnoscatur et in palam veniat.
marg.| Quasi dicat quamvis plurima in parabolis dicta sint, ut videntes non videant, et audientes non intelligant propter sui incredulitatem, totus tamen sermo patebit.
marg.| {CLC8d3.3} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. 68 − Vel aliter totum 69. [1] His verbis typice docet fiduciam predicandi, ne quis timore carnalium incommodorum lucem scientie abscondat. Vasis enim et lecti nomine carnem, lucerne autem vocabulo verbum designat. Quod ob metum carnalium incommodorum occultat qui ipsam carnem preponit manifestationi veritatis, et ea quasi operit verbum qui predicare trepidat. [2] Supra candelabrum autem   ponit lucernam qui corpus suum ministerio Dei subicit, ut superior sit predicatio veritatis, et inferior servitus corporis.W ak
ak ¶Fons : <revera> Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 8, CCSL 120, p. 177.457-466 : «[1] Quibus etiam uerbis typice fiduciam docet praedicandi ne quis timore carnalium incommodorum lucem scientiae quam nouit abscondat. Vasis enim et lecti nomine carnem lucernae autem uocabulo uerbum designat. Quod qui ob metum ut dixi carnalium incommodorum occultat ipsam carnem utique praeponit manifestationi ueritatis et ea quasi operit uerbum quod praedicare trepidat. Supra candelabrum autem ponit lucernam qui corpus suum ministerio dei subicit ut superior sit praedicatio ueritatis et inferior seruitus corporis per ipsam tamen corporis seruitutem excelsior luceat doctrina quae per officia corporalia, id est per uocem et linguam et ceteros corporis motus, in bonis operibus insinuatur discentibus».
<Potius quam> <cuius fons> [1] Augustinus Hipponensis   , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 12, CCSL 44B, p. 55.1-56.7 : «Quod dominus dicit : nemo autem lucernam accendens operit eam uase aut subtus lectum ponit, sed super candelabrum ponit, ut intrantes uideant lumen ; qui uerbum dei timore carnalium incommodorum abscondit, ipsam carnem utique praeponit manifestationi ueritatis, et eam quasi cooperit uerbum timendo praedicare». [2] Augustinus Hipponensis   , De sermone Domini in monte, lib. 1, § 17, CCSL 35, linea 372 sqq. : «Sub modio ergo lucernam ponit quisquis lucem doctrinae bonae commodis temporalibus obscurat et tegit, super candelabrum autem qui corpus suum ministerio dei subicit, ut superior sit praedicatio ueritatis et inferior seruitus corporis». [FG2017]
W ¶Codd. : Li448 Ed1953 {FG2017}
68 De…evangeliorum] marg . Li448
69 totum Ed1953 ] totam Li448
marg.| {CLC8d3.4} ORIGENES. 70 {1,12}. − Sed et qui vult adaptare lucernam perfectioribus Christi discipulis persuadebit nobis per ea que dicta sunt de Ioanne, quoniam ipse erat lucerna ardens et lucens. Non decet ergo eum qui lucernam rationalem accendit in anima, abscondere eam sub lecto ubi quis requiescit, nec sub aliquo alio vase quia qui facit hoc, non providet intrantibus domum, quibus lucerna paratur sed oportet superponere candelabro, id est omni ecclesie.
70 Origenes] + De sermone Domini Ed1953
marg.| {CLC8d3.5} CHRYSOSTOMUS. 71* {hom.45}. − Hoc autem dicens, inducit eos ad vite diligentiam, docens eos strenuos esse quasi expositos aspectibus omnium, ac pugnantes in mundo quasi in theatro ; quasi dicat ne consideretis quod manemus in modica parte mundi ; eritis enim omnibus noti quia tantam virtutem impossibile est latere.
71 Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953
marg.| {CLC8d3.6} MAXIMUS. 72 − Vel forsan seipsum appellat Dominus lucernam radiantem cunctis habitantibus domum, id est mundum, cum sit naturaliter Deus, et factus dispensative caro. Et sic quasi lux ad instar lucerne retinetur in testa carnis per mediam animam, sicut per licinium73 ignis in testa lucerne. Vocat autem ‘candelabrum’ Ecclesiam, supra quam Verbum divinum effulgens74, quasi quamdam domum illuminat radiis veritatis. Dixit autem similitudinarie vas ut 75* lectum corporalem cultum legis, sub quo verbum76* contineri non vult.X al
al ¶FonsG : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc.8, 16-18 (Krikones §1314 Maximus), Vat. gr. 1611, f. 125ra30-40  : «Μαξίμου. Τάχα δὲ λύχνον ἑαυτὸν καλεῖ ὁ Κύριος πᾶσι λάμποντα τοῖς ἐν τῇ οἰκίᾳ· λέγω δὲ τῷδε τῷ κόσμῳ ὡς κατὰ φύσιν θεὸς ὑπάρχων καὶ σὰρξ κατ οἰκονομίαν γεγόμενος· οἷα δὲ φῶς κατ’ οὐσίαν λύχνου δίκην· ἀπεριγράφως διὰ μέσης ψυχῆς ὡς διὰ θρυαλλίδος τὸ πῦρ τῷ τῆς σαρκὸς ὀστράκῳ κρατούμενος . Λύχνίαν ὀνομάζει τὴν ἁγίαν ἐκκλησίας ἐφ’ ἧς τῷ κηρύγματι λάμπων ὁ τοῦ θεοῦ λόγος πάντας τοὺς ἐν τῷ δὲ τῷ κόσμῳ ὡς ἐν οικίᾳ τινὶ τυγχάνοντας καταφωτίζει ταῖς ἀκτῖσι τῆς ἀληθείας , τάς πάντων διανοίας θείας πληρῶν ἐπιγνώσεως. Μόδιον δέ, τῷ τῆς συμβολικῆς κέκληκε τήν συναγωγήν τῶν Ἰουδαίων· ἤγουν τήν σωματικήν τοῦ νόμου λατρείαν, τῷ παχεῖ τῶν ἐν τῷ γράμματι συμβόλων παντελῶς ἀδιάγνωστον ἔχουσαν τό φῶς τῆς ἐν νοήμασιν ἀληθοῦς ἐπιγνώσεως · ὑφ ᾿ ὅν μόδιον κρατεῖσθαι παντελῶς ὁ λόγος οὐ βούλεται». [ADL2020] [MM2020]
<cuius fons>   Maximus Confessor, Quaestiones ad Thalassium, q. 63, PG 90, 668B7-669A4  : «Τό δέ λαμπάδιοντό ἐπάνω αὐτῆς ἐστι, τό πατρικόν φῶς καί ἀληθινόν, ὅ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τόν κόσμον, ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός· διά τήν πρόσληψιν τῆς ἐξ ἡμῶν καί ἡμετέρας σαρκός, λαμπάδιον καί γεγεννημένος καί προσηγορευμένος· ἤγουν ἡ κατά φύσιν τοῦ Θεοῦ καί Πατρός Σοφία καί Λόγος· ὁ ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ τοῦ Θεοῦ κηρυττόμενός τε κατά τήν εὐσεβῆ πίστιν, καί τῷ βίῳ τῷ κατ᾿ ἀρετήν διά τῆς τῶν ἐντολῶν φυλακῆς ὑψούμενος ἐν τοῖς ἔθνεσι καί διαφαινόμενος· καί πᾶσι λάμπων τοῖς ἐν τῇ οἰκίᾳ· λέγω δή τῷδε τῷ κόσμῳ· καθά πού φησιν αὐτός ὁ Θεός καί Λόγος· Οὐδείς ἅπτει λύχνος, καί τίθησιν αὐτόν ὑπό τόν μόδιον· ἀλλ᾿ ἐπί τήν λυχνίαν, καί λάμπει πᾶσι τοῖς ἐν τῇ οἰκίᾳ· λύχνον ἑαυτόν δηλαδή λέγων, ὡς κατά φύσιν Θεός ὑπάρχων, καί σάρξ κατ᾿ οἰκονομίαν γενόμενος· οἷα δή φῶς κατ᾿ οὐσίαν, λύχνου δίκην ἀπεριγράφως διά μέσης ψυχῆς, ὡς διά θρυαλλίδος τό πῦρ, τῷ τῆς σαρκός ὀστράκῳ κρατούμενος· ὅπερ οἶμαι νοήσας καί ὁ μέγας Δαβίδ, λύχνον κέκληκε τόν Κύριον, φήσας· Λύχνος τοῖς ποσί μου ὁ νόμος σου, καί φῶς ταῖς τρίβοις μου. Σκότους γάρ ἀγνοίας τε καί πονηρίας λυτήριος ὁ ἐμός ὑπάρχει Σωτήρ καί Θεός· διό καί λύχνος τῇ Γραφῇ προσηγορεύθη. Λύχνος γάρ, παρά τό λύειν τό νύχος λέγεται. Νύχος δέ καλοῦσι τό σκότος οἱ περί λόγους σπουδάζοντες. Ὅς δή μόνος οἷα δή λύχνος τόν ζόφον τῆς ἀγνοίας καί τόν σκότον τῆς κακίας διαλύσας, πᾶσιν ὁδός γέγονε σωτηρίας· δι᾿ ἀρετῆς καί γνώσεως πρός τόν Πατέρα φέρων τούς αὐτόν ὡς δικαιοσύνης ὁδόν διά τῶν θείων ἐντολῶν ὁδεύειν βουλομένους. Λυχνίαν δέ τήν ἁγίαν Ἐκκλησίαν, ἐφ᾿ ἧς τῷ κηρύγματι λάμπων ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, πάντας τούς ἐν τῷδε τῷ κόσμῳ ὡς ἐν οἰκίᾳ τινί τυγχάνοντας καταφωτίζει ταῖς ἀκτῖσι τῆς ἀληθείας, τάς πάντων διανοίας θείας πληρῶν ἐπιγνώσεως. Μόδιον δέ, τῷ τῆς συμβολικῆς διαπλάσεως τρόπῳ κέκληκε τήν συναγωγήν τῶν Ἰουδαίων· ἤγουν τήν σωματικήν τοῦ νόμου λατρείαν, τῷ παχεῖ (669) τῶν ἐν τῷ γράμματι συμβόλων παντελῶς ἀδιάγνωστον ἔχουσαν τό φῶς τῆς ἐν νοήμασιν ἀληθοῦς ἐπιγνώσεως· ὑφ᾿ ὅν μόδιον κρατεῖσθαι παντελῶς ὁ λόγος οὐ βούλεται»
¶Nota Le scholion a été attribué par erreur à Origène dans le ms. Paris, BnF, Coislin 201 ; cf.   Origenes , Scholia in Lc. (Lc. 8, 16) § 12, GCS 49 , Origenes Werke 9, p. 237 -238.
<Non hab.> Catena Graecorum in Lc. (Cramer) ;   Maximus Taurinensis , Homiliae, PL 57 ; Patrologia latina Database. [MM2018] [MM2019]
X ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2020}
72 Maximus] lac. La88
73 licinium La88 Li448 ] lychnum Ed1953
74 effulgens] fulgens La88
75 ut] aut Ed1953
76 verbum] om. Ed1953
marg.| {CLC8d3.7} BEDA. − Instanter autem nos dominus docet verbo auscultare, ut et nostro illud pectore continue ruminare, et alieno eructare sufficiamus auditui.
Unde sequitur :
Numérotation du verset Lc. 8,18 
Videte ergo quid audiatis? Qui enim habet, dabitur illi et quicumque non habet, etiam quod putat se habere, auferetur ab illo.
marg.| Quasi dicat tota intentione verbo quod auditis operam date quia qui amorem habet verbi, dabitur illi et sensus intelligendi quod amat at qui verbi audiendi amorem non habet, etsi vel naturali ingenio, vel litterario callere se putaverit exercitio, nulla sapientie dulcedine gaudebit. Sepe enim desidiosus ingenium accipit, ut de negligentia iustius puniatur ; quia quod sine labore assequi potuit, scire contemnit ; et nonnumquam studiosus tarditate intelligentie premitur, ut eo maiora premia retributionis inveniat, quo magis studio inventionis elaborat.
Numérotation du verset Lc. 8,
distinctio 4 
marg.| {CLC8d4.1} TITUS. – [1] Derelictis cognatis carnalibus, Dominus insistebat doctrine paterne. Quia vero desiderabatur propter absentiam, accedunt ad eum.
Unde dicitur :
Numérotation du verset Lc. 8,19 
Venerunt autem ad illum mater et fratres eius, et non poterant adire ad77* eum pre turba.
77 ad Li448 Mt366 Mt366@ ] om. Li448@ Ed1953
marg.| [2] Si audiveris de fratribus Domini, addisce pietatem et intellige gratiam. Nullus enim secundum divinitatem salvatoris frater est, unigenitus enim est. Sed pietatis gratia communicavit nobis in carne et sanguine et factus est frater noster, cum esset naturaliter Deus. Y am
am ¶FonsG : <revera> [1] Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 19-21 (Krikones § 1315 Titus), Vat. gr. 1611, f. 125rb27-30   : « Τίτου. Ἐντεῦθεν δῆλον ὅτι οὐκ ἦν ἀεὶ ὁ Σωτὴρ μετὰ τῶν κατὰ σάρκα συγγενῶν· καταλιπὼν γὰρ τούτους ἐσχόλαζε τῇ πατρικῇ διδασκαλίᾳ· ἐπειδὴ δὲ ποθητὸς ἦν διὰ τὴν ἀπόλειψιν καὶ ἐπιθυμητὸς εἰς θέαν διὰ τὴν χρονίαν ἀναχώρησιν, “παραγίνεται ἡ μήτηρ καὶ οἱ ἀδελφοί”, οἱ τοῦ Ἰωσὴφ δηλαδὴ υἱοὶ κληθέντες Χριστοῦ ἀδελφοί [...]».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 8, 19) ex catenis [CPG 3576], ed. J.   Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 174 .1-7.
[2] Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 19-21 (Krikones § 1317a Titus) : Vat. gr. 1611, f. 125va22-25  : «Τίτου. Χρείαν γὰρ ἔχει ἀκοὴ ἐργασίας. Ἐὰν μέντοι ἀκούσῃς περὶ ἀδελφῶν τοῦ Κυρίου, μὴ ἀναβιβάσῃς εἰς τὴν φύσιν, ἀλλὰ μάθε τὴν φιλανθρωπίαν καὶ τὸ ἐκ χάριτος νόησον. Οὐδεὶς γὰρ κατὰ τὴν θεότητα ἀδελφὸς τοῦ Σωτῆρος· μονογενὴς γάρ. Διὰ δὲ φιλανθρωπίαν ἐκοινώνησεν ἡμῖν σαρκὸς καὶ αἵματος καὶ γέγονεν ἡμῶν ἀδελφός, Κύριος κατὰ φύσιν ὑπάρχων. [...]»
<cuius fons>   Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 8, 21) ex catenis [CPG 3576], ed. J.   Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 175.1-7 . [MM2021] [VS2022] [MM2022]
Y ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021} {MM2022}
marg.| {CLC8d4.2} BEDA. − Fratres tamen Domini secundum carnem dicuntur non filii beate Marie genitricis Dei, secundum Elvidium, nec filii Ioseph de alia uxore secundum quosdam putandi sunt ; sed eorum potius intelligendi sunt esse cognati.
marg.| {CLC8d4.3} TITUS. − Putabant autem fratres eius quod cum eorum audiret presentiam, dimitteret populum, reveritus maternum nomen et flexus amore materno.Z an
an ¶FonsG : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 19-21 (Krikones § 1315 Titus), Vat. gr. 1611, f. 125r b36-38 : «Τίτου. [...] Ἐνόμιζε γὰρ καὶ ἡ μήτηρ καὶ οἱ ἀδελφοὶ ὅτι ἴσως ἀκούσας καταλείψει μὲν τὰ πλήθη, αἰδεσθήσεται δὲ τὸ μητρικὸν ὄνομα καὶ δυσωπηθήσεται τὴν ἀδελφικὴν διάθεσιν [...]».
<cuius fons>   Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 8, 19) ex catenis [CPG 3576], ed. J.   Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 175.15-17 . [MM2021] [VS2022] [MM2022]
Z ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}
marg.| Unde sequitur :
Numérotation du verset Lc. 8,20 
Et nuntiatum est illi : Mater tua et fratres tui foris stant78 volentes te videre.
78 foris stant] inv . Li448
marg.| {CLC8d4.4} CHRYSOSTOMUS. 79* {hom.45}. − Considera quale erat, astante ei toto populo, et ab ore eius pendente, iam inchoata doctrina, eum foras extrahere. Ob hoc Dominus quasi increpando respondit.AA
Sequitur enim :
AA ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}
79 Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,21 
Qui respondens dixit ad eos mater mea et fratres mei hi sunt qui verbum Dei audiunt et faciunt.
marg.| {CLC8d4.5} AMBROSIUS. − [a] Moralis magister, qui de se ceteris prebet exemplum, prescripturus ceteris quoniam qui non reliquerit patrem aut matrem suam, non est filio Dei dignus, sententie huic ipse primus se subicit non quod materne refutet pietatis obsequia ipsius enim preceptum est : ‘Qui non honorificaverit patrem et matrem, morte moriatur’ao; sed quia paternis se mysteriis amplius quam maternis affectibus debere cognoscit. Neque tamen iniuriose refutantur parentes ; sed religiosiores copule mentium docentur esse quam corporum. [b] Ergo hic non, ut quidam heretici tendiculas aucupantur, mater negatur, que etiam de cruce agnoscitur ; sed necessitudini corporali prescriptorum celestium forma prefertur.ap
ao Ex. 20, 12 ; Dt. 27, 16 ; Ex. 21, 16.
ap ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 36, CCSL 14, p. 187.380-390 : «Moralis magister, qui de se ceteris praebet exemplum, atque ipse praeceptor, ipse etiam suorum exsecutor est praeceptorum. Praescripturus enim ceteris quoniam qui non reliquerit patrem et matrem suam non est filio Dei dignus, sententiae huic primus ipse se subicit, non quo maternae refutet pietatis obsequia ipsius enim praeceptum est : qui non honorauerit patrem et matrem morte mori etur * sed quia paternis se mysteriis amplius quam maternis affectibus debere cognoscat. Neque tamen iniuriose refutantur parentes, sed religiosiores copulae mentium docentur esse quam corporum».
[b]   Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 38, CCSL 14, p. 188.397-407 : «Nec putet aliqui offendiculum esse pietatis, ubi mandatum legis inpletur ; si enim relinquet homo patrem et matrem et adhaerebit uxori suae et erunt duo in carne una, recte sacramentum hoc in Christo seruatur et in ecclesia. Et ideo parentes corpori proprio non oportuit anteferri. Ergo hic non, ut quidam haeretici tendiculas aucupantur, mater negatur, quae etiam de cruce agnoscitur, sed necessitudini corporali praescriptorum caelestium forma praefertur. Illud quoque intellegere non abhorret, quia per figuram parentum demonstrat Iudaeis, ex quibus est Christus secundum carnem, ecclesiam quae credidit praeferendam».
* moriatur ] (editio Maurinorum, 1686). Cf. CCSL 14, p. 187, in apparatu. [FG2013]
marg.| {CLC8d4.6} BEDA. − Hi igitur qui80 Verbum Dei audiunt et faciunt, mater Domini vocantur eo quod illum quotidie suo exemplo vel dicto quasi parturit81* in cordibus proximorum, fratres quoque sunt eius, cum et ipsi faciant voluntatem Patris eius qui in celis est.AB aq
aq¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 8, CCSL 120, lin. 527 sqq. : «Qui respondens dixit ad eos: mater mea et fratres mei hi sunt qui uerbum dei audiunt et faciunt. Tota uitae caelestis perfectio duobus his comprehenditur uerbum scilicet dei audire et facere. Vnde supra dominus parabolam seminis exponens ait eos qui auditu tantum uerbum susceperint terram esse reprobam bonam uero eos qui in corde bono et optimo uerbum quod audiunt retineant et fructum afferant in patientia. Qui mater domini uocantur eo quod illum cotidie suo uel exemplo uel dicto quasi pariant in mente proximorum. Fratres quoque sunt eius cum et ipsi faciunt uoluntatem patris eius qui in caelis est ». [MM2022}
80 igitur qui] inv. Bar484*
81 parturit] parturiunt Ed1953
marg.| {CLC8d4.7} CHRYSOSTOMUS. 82* {hom.45}. − Non autem hoc dixit increpando matrem, sed eam plurimum adiuvando. Nam si erga ceteros sollicitus erat, ut generaret eis de se debitam opinionem, multo magis erga matrem non autem elevasset eam ad illa fastigia, si semper exspectaret honorari ab eo tamquam a filio, non autem eum dominum reputaret.
82 Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953
marg.| {CLC8d4.8} THEOPHYLACTUS. − Quidam vero hoc sic intelligunt, quod Christo docente quidam invidentes, subsannantes eum super doctrina eius, dixerunt mater tua, et fratres tui stant foris volentes te videre tamquam propter hoc ignobilem eum demonstrarent. Et ideo qui mentem eorum cognovit, sic eis respondit, quoniam non nocet vilis consanguinitas ; sed si ignobilis quis existat, audiat autem verbum Dei, ipsum consanguineum reputat. Quia tamen audire solum neminem salvat, sed magis condemnat, subiungit et faciunt decet enim audire, et facere. verbum autem Dei dicit suam doctrinam quecumque enim ipse dicebat, patris erant.ar
ar ¶FonsG : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 8, 20), PG 123, 804A7-11, A11-B10 (ad sensum). [CGC2015]
marg.| {CLC8d4.9} AMBROSIUS. − Mystice autem non debuit foris stare qui Christum querebat ; unde et ille ait : ‘Accedite ad eum, et illuminamini’as Si enim foris stant, nec ipsi agnoscuntur parentes ; et propter nostrum fortasse non agnoscuntur exemplum, quemadmodum nos non agnoscimur si foris stemus. Illud quoque intelligere non abhorret, quia per figuram parentum demonstrat iudeos, ex quibus est Christus secundum carnem, ecclesiamque synagoge credidit preferendam.at
as Ps. 33, 6.
at ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 37, CCSL 14, p. 187.391-188.407 : «Ergo non debuerant foris stare qui Christum uidere quaerebant ; prope est enim uerbum in corde tuo et in ore tuo. Intus igitur uerbum, intus est lumen. Unde et ille ait : accedite ad eum et inluminamini. Si enim foris stantes nec ipsi agnoscuntur parentes et propter nostrum fortasse non agnoscuntur exemplum, quemadmodum nos agnoscimur, si foris stemus?. Nec putet aliqui offendiculum esse pietatis, ubi mandatum legis inpletur ; si enim relinquet homo patrem et matrem et adhaerebit uxori suae et erunt duo in carne una, recte sacramentum hoc in Christo seruatur et in ecclesia. Et ideo parentes corpori proprio non oportuit anteferri. Ergo hic non, ut quidam haeretici tendiculas aucupantur, mater negatur, quae etiam de cruce agnoscitur, sed necessitudini corporali praescriptorum caelestium forma praefertur. Illud quoque intellegere non abhorret, quia per figuram parentum demonstrat Iudaeis, ex quibus est Christus secundum carnem, ecclesiam quae credidit praeferendam». [FG2013]
marg.| {CLC8d4.10} BEDA. − Intus enim eo docente venientes intrare nequeunt, cuius spiritualiter intelligere dicta negligunt. Preoccupans autem turba ingreditur83* domum quia differente Iudea, gentilitas confluxit ad Christum.
83 ingreditur] intravit in Ed1953
Foris autem stantes volunt Dominum84* videre, qui spiritualem in lege sensum non querentes, sese ad custodiam littere foris fixerunt ; et quasi Christum potius ad carnalia docenda85* cogunt exire, quam se ad discenda spiritualia consentiunt intrare.au AC
Numérotation du verset Lc. 8,
* distinctio 5
marg.| {CLC8d5.1} CYRILLUS. − Quia discipuli omnes beneficiatos a Christo videbant, decebat etiam ipsos sensim in beneficiis Christi delectari non enim similiter quis considerat que fiunt in alienis corporibus ut in suo et ideo dominus discipulos et Mari et ventis exposuit
Unde dicitur :
Numérotation du verset Lc. 8,22 
Factum est autem in una dierum et ipse ascendit in unam naviculam et discipuli eius et ait ad illos : Transfretemus trans stagnum. Et ascenderunt.
marg.| {CLC8d5.2} CHRYSOSTOMUS. 86* {hom.29}. − Vitans quidem Lucas questionem que sibi fieri posset de temporum ordine, dicit eum in una dierum intrasse naviculam.
86 Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953
marg.| {CLC8d5.3} CYRILLUS. − Si autem vigilante domino accidisset tempestas, vel non timuissent discipuli, vel non exhorruissent, vel non credidissent eum posse tale aliquid facere. Quapropter dormit, prestans tempus timori.
Sequitur enim :
Numérotation du verset Lc. 8,23 
Navigantibus autem illis, obdormivit et descendit procella venti in stagnum.
marg.| {CLC8d5.4} AMBROSIUS. − [b] Supra habes quia pernoctabat in oratione ; quomodo hic in tempestate dormit? Sed exprimitur securitas potestatis ; quomodo omnibus timentibus solus intrepidus quiescebat, [a] sed quiescebat corporis somno cum intenderet divinitatis mysterio ; nihil enim sine verbo fit.av
av ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 41, CCSL 14, p. 188.419-189.425 : «At ille surgens increpauit uentum, quid est surgens? [a] Quiescebat enim, sed quiescebat corporis somno, cum intenderet diuinitatis mysterio ; ubi enim sapientia, ubi uerbum, nihil sine uerbo fit, nihil sine prudentia. [b] Supra habes quia pernoctabat in oratione : quomodo hic in tempestate dormiret? Sed exprimitur securitas potestatis, quod omnibus timentibus solus intrepidus quiescebat. Non est ergo consors naturae qui non est consors periculi. Etsi corpus dormit, operatur diuinitas, operatur fides. Denique dicit : modicae fidei quare dubitastis? Et bene arguuntur qui praesente Christo timebant, cum utique qui ei adhaereat perire non possit». [FG2013]
marg.| {CLC8d5.5} CYRILLUS. − Cum magna autem dispensatione videtur esse peractum ne mox postquam tempestas invadere cepit naviculam, quererent ab eo suffragium, sed postquam malum invaluit, ut manifestior fiat divine maiestatis potestas
Unde dicitur :
Et compellebantur et periclitabantur.
marg.| Quod quidem dominus permisit exercitationis gratia, ut cum confessi fuerint periculum, cognoscant miraculi magnitudinem. Unde postquam magnitudo periculi in intolerabilem metum eos urgebat, tamquam aliam spem non habentes salutis nisi solum ipsum dominum virtutum, eum excitaverunt.
Sequitur :
Numérotation du verset Lc. 8,24 
Accedentes autem suscitaverunt eum, dicentes preceptor, perimus.
marg.| {CLC8d5.6} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Mattheus quidem dicit Domine, salva nos, perimus ; Marcus autem : « Magister, non ad te attinet quia perimus? »awEadem autem est sententia excitantium dominum, volentiumque salvari. Nec opus est querere quis horum potius Christo dictum sit. Sive enim aliquid horum trium dixerint, sive alia verba que nullus evangelistarum commemoravit, tantumdem autem valentia, quid ad rem interest? Quamquam etiam hoc fieri potuerit ut, pluribus eum excitantibus, omnia hec, aliud autem ab alio diceretur.ax
aw Mc. 4, 38.
ax ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 24, § 55, p. 157.18-158.2 : «Et illud quod excitantes eum dixerunt mattheus sic : domine, salua nos, perimus, Marcus : magister, non ad te pertinet, quia perimus? Lucas : praeceptor, perimus, una eadem que sententia est excitantium dominum uolentium que saluari, nec opus est quaerere, quid horum potius christo dictum sit. siue enim aliquid horum trium dixerint, siue alia uerba quae nullus evangelistarum commemorauit, tantundem tamen ualentia ad eandem sententiae ueritatem, quid ad rem interest? quamquam et hoc fieri potuit, ut pluribus eum simul excitantibus omnia haec, aliud ab alio, dicerentur». [FG2013]
marg.| {CLC8d5.7} CYRILLUS. − Non autem erat possibile eos perire existente cum eis omnipotente unde illico surgit Christus, qui habet omnium potestatem, et sedat confestim procellam et ventorum impetum. Et cessavit tempestas, et facta est tranquillitas in quo ostendit se deum esse, cui dicituray : « Tu dominaris potestati maris, motum autem fluctuum eius tu mitigas ».
ay Ps. 88, 10.
marg.| {CLC8d5.8} BEDA. − Sic igitur in hac navigatione dominus utramque unius eiusdemque persone naturam ostendit, dum is qui ut homo dormit in navi, furorem maris ut Deus verbo coercet.
marg.| {CLC8d5.9} CYRILLUS. − Simul autem cum tempestate aquarum solvit tempestatem animarum.
Unde sequitur :
Numérotation du verset Lc. 8,25 
Dixit autem illis ubi est fides vestra?
marg.| In quo verbo ostendit quod timorem non facit temptationum inductio, sed imbecillitas mentis. Sicut enim aurum probatur in igne, sic in temptationibus fides.
marg.| {CLC8d5.10} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Hoc autem ab aliis evangelistis aliis verbis dictum est. Mattheus enim dicit eum dixisseaz : « Quid timidi estis modice fidei? » Marcus autem dicitba : « Quid timidi estis necdum habetis fidem », id est illam perfectam velut granum sinapis. Hoc ergo et ille ait modice fidei ; Lucas autem : ubi est fides vestra? Et totum quidem dici potuit quid timidi estis? Ubi est fides vestra? Modice fidei? Unde aliud hic, aliud ille commemorat.bb
az Mt. 8, 26.
ba Mc. 4, 40.
bb ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 24, § 55, p. 157.10-18 : «Verbis aliis dictae sunt ab alio atque alio quaedam sententiae, non tamen aliae, uelut illud quod eum dicit dixisse mattheus : quid timidi estis, modicae fidei? Marcus ita dicit : quid timidi estis? necdum habetis fidem? id est illam perfectam uelut granum sinapis. hoc ergo et ille ait : modicae fidei. Lucas autem : ubi est fides uestra? et totum quidem dici potuit : quid timidi estis? ubi est fides uestra? modicae fidei. unde aliud hic, aliud ille commemorat». [FG2013]
marg.| {CLC8d5.11} CYRILLUS. 87* − Pacata igitur tempestate, ad imperium Christi, discipuli stupefacti miraculo, susurrabant ad invicem.
Unde sequitur :
87 Cyrillus Li448 ] Ambrosius La88 Mt366 Ed1953
Qui timentes, mirati sunt, ad invicem dicentes : Quis, putas, hic est, quia et ventis imperat et mari et obediunt ei88*.
88 ad invicem… obediunt ei] etc. Ed1657 , ad invicem… obediunt] Ed1953 (om. ei)
marg.| Non autem discipuli, ut ignorantes eum, hoc dicebant89* ad invicem. Noverant enim90* Deum esse et Filium Dei Iesum. Admirantur autem innate potestatis abundantiam et divinitatis gloriam, quamvis similis nobis esset et visibilis secundum carnem. Unde dicunt : Quis est hic ? Id est qualis et quantus et in quanta virtute et maiestate? Imperiosum enim est opus, dominativum preceptum, non servilis petitio.AD bc
bc ¶FonsG : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 25 (Krikones §1320 : Cyrillus) : Vat. gr. 1611, f. 126r8-13  : «Κυρίλλου. […] Παυσαμένου δὲ τοῦ χειμῶνος. καὶ εἰς γαλήνην καὶ εὐδίαν, νεύματι Χριστοῦ, τῆς θαλάσσης μεταβληθείσης, καταπεπληγμένοι τὴν θεοσημείαν οἱ μαθηταὶ, παρεψιθύριζον ἀλλήλοις λέγοντες·"Τίς ἄρα οὗτός ἐστιν, ὅτι καὶ τοῖς ἀνέμοις ἐπιτάσσει, καὶ τῷ ὕδατι, καὶ ὑπακούουσιν αὐτῷ ;" Ἆρ’ οὖν ὡς οὐκ εἰδότες αὐτὸν, τὸ,"Τίς οὗτός ἐστι ;" παρηγόρευον ἀλλήλων ; Εἶτα, πῶς οὐκ ἀπίθανον παντελῶς τὸ χρῆμά ἐστιν ; ᾜδεσαν γὰρ ὄντα Θεὸν καὶ Υἱὸν Θεοῦ τὸν Ἰησοῦν, καταπληττόμενοι δὲ τῆς ἐνούσης αὐτῷ δυνάμεως τὴν ὑπερβολὴν, καὶ τὴν τῆς θεότητος δόξαν· καίτοι καθ’ ἡμᾶς ὄντι τε καὶ ὁρωμένῳ κατὰ τὴν σάρκα, λέγουσι τό·"Τίς οὗτός ἐστιν" ἀντὶ τοῦ, Πόσος καὶ οἷος, καὶ ἐν ὅσῃ δυνάμει καὶ ἐξουσίᾳ, ὅτι καὶ αὐτοῖς ἐπιτάσσει τοῖς ὕδασι καὶ τῷ ἀνέμῳ, καὶ ὑπακούουσιν αὐτῷ ; Ἐπιτακτικὸν γάρ ἐστι τὸ ἔργον, Δεσποτικὴ πρόσταξις, καὶ οὐκ ἀξίωσις οἰκετική».
<cuius fons> =   Cyrillus Alexandrinus , Scholia in Lucam ex catenis (Lc. 6, 24), PG 72, 632B –C (17-49) . [MM2020]
<Non hab.> Ambrosius, in op. cit. ; LLT [FG2013]*
AD ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1657 Ed1953 {FG2017} * {MM2020}
89 dicebant] dixerunt Ed1657 Ed1953
90 enim Mt366 ] eum La88 Li448 , enim eum Ed1657 Ed1953
marg.| {CLC8d5.12} BEDA. − Vel non discipuli, sed naute et alii mirantur qui in navi erant. Allegorice autem mare vel stagnum tenebrosus est et amarus mundi estus. Navicula arbor crucis, cuius beneficio fideles adiuti, emensis mundi fluctibus, obtinent littus patrie celestis.
marg.| {CLC8d5.13} AMBROSIUS. − Itaque Dominus, qui se intelligit propter divinum in terras mysterium venisse, relictis navem ascendit parentibus 91.AE bd
bd ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 39, CCSL 14, p. 188.407-414 : «Itaque qui se intellegeret propter diuinum in terras uenisse mysterium ecclesiae que conuentum, relictis nauem ascendit parentibus. Neque enim quisquam poterat hunc mundum enauigare sine Christo, quando eos quoque quibus Dominus adest temtationum saecularium saepe procella perturbat. Et oeconomia seruatur in apostolis, ut aduertas sine temtatione neminem posse ex hoc uitae curriculo demigrare, quia exercitium fidei temtatio est». [FG2013]*
AE ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}
91 navem ascendit - parentibus] inv . Ed1953 navem] navim Li448
marg.| {CLC8d5.14} BEDA. − Ascendunt autem et discipuli admoniti cum eo ; unde ipse aitbe : « Si quis vult post me venire, abneget semetipsum et tollat crucem suam et sequatur me ». Discipulis navigantibus, id est fidelibus seculum calcantibus, et futuri seculi animo quietem meditantibus, et per sancti spiritus flatum, vel etiam proprii remigii conatum, infidos mundi fastus certatim post terga iactantibus, subito obdormivit Dominus ; id est advenit tempus dominice passionis. Et descendit procella, quia domino somnum mortis in cruce subeunte, fluctus persecutionum demoniacis flatibus exsurgunt. Fluctibus autem non domini patientia turbatur, sed discipulorum imbecillitas concutitur et trepidat qui suscitarunt dominum ne eo dormiente pereant quia cuius mortem viderant, resurrectionem optant que si differetur, ipsi in perpetuum perirent. Unde surgens increpat ventum quia celeri resurrectione per mortem destruit superbiam diaboli, qui habebat imperium mortis. Tempestatem autem aque facit cessare, quia rabiem Iudeorum morti eius insultantium resurgens labefacit.
be Mt. 16, 24.
marg.| {CLC8d5.15} AMBROSIUS. − [a] Et advertas, sine temptatione neminem posse ex hoc vite curriculo demigrare, quia exercitium fidei temptatio est. Subiecti igitur sumus nequitie spiritualis procellis ; sed quasi pervigiles naute gubernatorem excitemus, qui non serviat, sed imperet ventis ; [c] qui etsi iam non dormiat sui corporis somno, caveamus tamen ne nostri corporis somno nobis dormiat, et quiescat. [b] Bene autem arguuntur qui presente Christo timebant, cum utique ibi aderat qui perire non possit92*.bf
bf ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 39-40, CCSL 14, p. 188.412-418 : «Itaque qui se intellegeret propter diuinum in terras uenisse mysterium ecclesiae que conuentum, relictis nauem ascendit parentibus. Neque enim quisquam poterat hunc mundum enauigare sine Christo, quando eos quoque quibus Dominus adest temtationum saecularium saepe procella perturbat. Et oeconomia seruatur in apostolis, ut aduertas sine temtatione neminem posse ex hoc uitae curriculo demigrare, quia exercitium fidei temtatio est. Subiecti igitur sumus nequitiae spiritalis procellis, sed quasi peruigiles nautae gubernatorem excitemus. Verum et ipsi periclitari solent. Quem igitur gubernatorem requiram? Illum utique qui non seruiat, sed imperet uentis, de quo scriptum est».   Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 42-43, CCSL 14, p. 189.428-438 : «Supra habes quia pernoctabat in oratione : quomodo hic in tempestate dormiret? Sed exprimitur securitas potestatis, quod omnibus timentibus solus intrepidus quiescebat. Non est ergo consors naturae qui non est consors periculi. Etsi corpus dormit, operatur diuinitas, operatur fides. Denique dicit : modicae fidei quare dubitastis? Et [b] bene arguuntur qui praesente Christo timebant, cum utique qui ei adhaereat perire non possit. Ergo confirmauit fidem, refudit tranquillitatem, uentum cessare praecepit, non aquilonem non africum, sed illum utique uentum, cui dictum est ab angelo Michael in epistula Iudae : imperet tibi Dominus. Unde etiam sanctus Matthaeus imperauit inquit uento et mari. Atque utinam in nobis flatus eius asperos cohibere dignetur, ut fluctuanti uitae refusa tranquillitas naufragii metum demat ! [c] etsi iam non dormiat sui corporis somno, caueamus tamen ne nostri corporis somno nobis dormiat et quiescat». [FG2013]
92 possit] posset Ed1953
marg.| {CLC8d5.16} BEDA. − Cui simile est quod post mortem discipulis apparens exprobravit incredulitatem eorum et sic tumidis gurgitibus sedatis, patefecit cunctis potentiam sue divinitatis.
Numérotation du verset Lc. 8,
distinctio 6 
marg.| {CLC8d6.1} CYRILLUS. 93* − Salvator navigando una cum discipulis ad portum pervenit.AF bg
Unde dicitur :
bg In catenis graecorum Ed1657 [MM2017]
AF ¶Codd. : Li448 ( 72rb ) Ed1470 Ed1657 Ed1704 Ed1775 Ed1953 {MM2017}
93 Cyrillus Li448 Ed1657] Chrysostomus Ed1470 Ed1704 Ed1775 Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,26 
Enavigaverunt94 autem95 ad regionem Gerasenorum que est contra Galileam.
94 Enavigaverunt Li448 (E/navigaverunt) Li448 Ed1470] Et navigaverunt Ed1657 Ed1704 Ed1775 Ed1953
95 autem Li448 Ed1470] om. Ed1657 Ed1704 Ed1775 Ed1953
marg.| {CLC8d6.2} TITUS. − Veraciora exemplaria nec Gerasenorum bhhabent nec ‘Gadarorum’, sed ‘Gergesinorum’96*. Est enim Gadara civitas in Iudea, stagnum autem vel mare nullatenus invenitur in ea. Sed Gerasa 97* civitas Arabie est nec stagnum nec mare iuxta habens98. Est autem Gergesa99, a qua Gergesei100*, urbs antiqua iuxta Tibiriacum101 stagnum, circa quam est rupes stagno vicina in quod ostenditur deiectos fuisse porcos a demonibus. Quia tamen Gerasa et Gedara102 confinium habent cum terra Gergesinorum103, verisimile est inde ad horum terram porcos fuisse adductos.AG bi
bh Mc. 5, 1 ; Lc. 8, 16.
bi ¶FonsG : <revera> Niceta Heracleensis , Catena in Lc. 8, 26 (Krikones §1329 : Titus), Vat. gr. 1611, f.126vb26- 37 : «Τίτου. Οὔτε Γαδαρηνῶν, οὔτε Γερασηνῶν τὰ ἀκριβῆ ἔχει τῶν ἀντιγράφων, ἀλλὰ Γεργεσηνῶν. [b] Γάδαρα γὰρ πόλις ἐστὶ τῆς Ἰουδαίας, λίμνη δὲ κρημνοῖς παρακειμένη οὐδαμῶς ἐστιν ἐν αὐτῇ ἢ θάλασσα. [a] Γέρασα δὲ τῆς Ἀραβίας ἐστὶ [+ δὲ Vg1611²] πόλις οὔτε θάλασσαν οὔτε λίμνην πλησίον ἔχουσα. Καὶ οὐκ ἂν οὕτω ψεῦδος εὐέλεγκτον οἱ εὐαγγελισταὶ εἰρήκασιν, ἄνδρες ἐπιμελῶς γινώσκοντες τὰ περὶ τῆς Ἰουδαίας. // Γέργεσα τοίνυν ἐστὶν ἀφ᾿ ἧς οἱ Γεργεσαῖοι, πόλις ἀρχαία περὶ τὴν νῦν καλουμένην Τιβεριάδα λίμνην, περὶ ἣν κρημνὸς παρακείμενος τῇ λίμνῃ, ἀφ᾿ ἧς [οὗ Sick.] δείκνυται τοὺς χοίρους ὑπὸ τῶν δαιμόνων καταβεβλῆσθαι. [...] Πλὴν ἐπεὶ καὶ [om. Sick.] ἡ Γάδαρα ὅμορός ἐστι τῇ χώρᾳ τῶν Γεργεσηνῶν, εἰκός ἐστιν ἐκεῖθεν εἰς τὴν τούτων χώραν ἐλαθῆναι τοὺς χοίρους ὑπὸ τῶν δαιμόνων [...]».
<cuius fons>   Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 8, 26) ex catenis [CPG 3576], ed. J.   Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 176 .1-11, 16-18.
<cuius fons> Cf.   Origenes, In Io. 6, 41, GCS 4, p. 150.7-17 (209-214) : « Τὸ μέντοι γε ἡμαρτῆσθαι ἐν τοῖς Ἑλληνικοῖς ἀντιγράφοις τὰ περὶ τῶν ὀνομάτων πολλαχοῦ καὶ ἀπὸ τούτων ἄν τις πεισθείη ἐν τοῖς εὐαγγελίοις. ἡ περὶ τοὺς ὑπὸ τῶν δαιμονίων κατακρημνιζομένους καὶ ἐν τῇ θαλάσσῃ συμπνιγομένους χοίρους οἰκονομία ἀναγέγραπται γεγονέναι ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Γερασηνῶν. [a] Γέρασσα δὲ τῆς Ἀραβίας ἐστὶν πόλις, οὔτε θάλασσαν οὔτε λίμνην πλησίον ἔχουσα. καὶ οὐκ ἂν οὕτως προφανὲς ψεῦδος καὶ εὐέλεγκτον οἱ εὐαγγελισταὶ εἰρήκεισαν, ἄνδρες ἐπιμελῶς γινώσκοντες τὰ περὶ τὴν Ἰουδαίαν. / ἐπεὶ δὲ ἐν ὀλίγοις εὕρομεν· “Εἰς τὴν χώραν τῶν Γαδαρηνῶν” καὶ πρὸς τοῦτο λεκτέον. / [b] Γάδαρα γὰρ πόλις μέν ἐστιν τῆς Ἰουδαίας, περὶ ἣν τὰ διαβόητα θερμὰ τυγχάνει, λίμνη δὲ κρημνοῖς παρακειμένη οὐδαμῶς ἐστιν ἐν αὐτῇ <ἢ> θάλασσα. ἀλλὰ Γέργεσα, ἀφ´ ἧς οἱ Γέργεσαῖοι, πόλις ἀρχαία περὶ τὴν νῦν καλουμένην Τιβερίαδα λίμνην, περὶ ἣν κρημνὸς παρακείμενος τῇ λίμνῃ, ἀφ´ οὗ δείκνυται τοὺς χοίρους ὑπὸ τῶν δαιμόνων καταβεβλῆσθαι».
<Paral.> CMC5d1.3 (Chrysostomus) : idem fons graecus, alia translatio.
¶Nota : Dans la Catena, Thomas cite deux fois sous des autorités différentes ce même texte par l’intermédiaire de deux chaînes différentes traduites par deux traducteurs distincts qui le placent elles-mêmes sous des autorités différentes. Le passage cité par Thomas sous le nom de Chrysostome à partir de la chaîne de Victor d’Antioche est explicitement attribué par la version 2 (C125.2 Cramer) à “Origène [qui] explique tout cela dans le tome 6 de ses exégèses sur l’évangile de Jean” (ed. cit. supra, lin. 19-21 : «καὶ ταῦτα Ὠριγένης φησὶν ἐν τῷ ἑκτῷ τόμῳ τῶν εἰς τὸ κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγέλιον ἐξηγητικῶν»). Mais cette remarque est absente de la version vulgate de la chaîne utilisée par Thomas (C125.1, cf. Vg 358, 756, 757, 1229, Coislin gr. 23). La CMC attribue le même passage à Titus, conformément à l’attribution faite par la chaîne de Nicétas. En réalité, les deux caténistes grecs dépendent d’un même scholion extrait d’une homélie de Titus de Bostra sur Luc qui cite lui-même Origène. [MM2019] [VS2022] [MM2023]
AG ¶Codd. : Li448 ( 72 va ) Ed1611A Ed1657 Ed1953 {MM2019}
96 Gergesinorum] Gergezenorum Ed1657 , Gergezinorum Ed1611A Ed1953
97 Gerasa] Geraza Ed1611A Ed1657 Ed1953
98 habens] habent Ed1611A
99 Gergesa] Gergeza Ed1611A Ed1657 Ed1953
100 Gergesei] Gergezeni Ed1611A Ed1657 , Gergezei Ed1953
101 Tibiriacum] scrips. , Tybiriacum Li448 , Tiberiacum Ed1611A Ed1657 Ed1953
102 Gerasa et Gedara] Geraza et Gadara Ed1611A Ed1657
103 Gergesinorum] Gergezenorum Ed1657
marg.| {CLC8d6.3} BEDA. − Gerasa104 enim urbs est insignis Arabie trans Iordanem iuncta monti Galaad, quam tenuit tribus Manasse, non longe a stagno Tiberiadis in quod105* porci precipitati sunt.AH bj
bj¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 1, c. 3, CCSL 120, lin. 663 sqq. : « Gerasa est urbs insignis arabiae trans iordanen iuncta monti galaad quam tenuit tribus manasse non longe a stagno tiberiadis in quod porci praecipitati sunt ».
<Paral.> CMT8d8.2 (Raban.) CMC5d1.2 (Beda) CLC8d6.3 (Beda) [MM2022]
AH ¶Codd. : Li448 ( 72 va ) Ed1953 {MM2019}
104 Gerasa] Geraza Ed1953
105 quod] quo Ed1953
marg.| {CLC8d6.4} CHRYSOSTOMUS. 106* {hom.29}. − Cum autem Dominus descendisset a mari, occurrit ei aliud terribilius miraculum. Nam demoniacus, tamquam servus videns Dominum, servitutem confitetur.
Unde sequitur :
106 Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,27 
Et cum egressus esset ad terram, occurrit illi vir quidam qui habebat demonium107* iam temporibus multis.AI
AI ¶Codd. : Li448 ( 72 va ) Ed1953 {MM2019}
107 ha. de.] inv . Ed1953
marg.| {CLC8d6.5} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Quod Mattheus duos dicit fuisse demoniacos, Marcus autem et Lucas unum commemorant, intelligas unum eorum fuisse persone alicuius clarioris et famosioris, quem regio illa maxime dolebat, et pro cuius salute plurimum satagebat. Hoc volentes significare duo evangeliste, solum commemorandum iudicaverunt de quo facti huius fama latius preclariusque fragraverat.bk
bk ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 24, § 56, p. 158.11-18 : «Quod uero mattheus duos dicit fuisse, qui legionem illam demonum patiebantur, quae in porcos ire permissa est, Marcus autem et Lucas unum commemorant, intellegas unum eorum fuisse personae alicuius clarioris et famosioris, quem regio illa maxime dolebat et pro cuius salute plurimum satagebat. hoc uolentes significare duo evangelistae solum commemorandum iudicauerunt, de quo facti huius fama latius praeclarius que fraglauerat». [FG2013]
marg.| {CLC8d6.6} CHRYSOSTOMUS. 108*{hom.29}. − Vel Lucas elegit ex illis duobus eum qui sevior erat unde flebilius narrat eius infortunium, cum subdit :
108 Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953
Et vestimentis non induebatur neque in domo manebat sed in monumentis.
marg.| Visitant autem demones mortuorum sepulcra, volentes imbuere homines periculosa doctrina, quod scilicet mortuorum anime demones fiunt.
marg.| {CLC8d6.7} CYRILLUS. − Quod autem nudus petebat defunctorum sepulcra, demoniace ferocitatis erat indicium. Permittit autem quosdam dispensative Deus subesse demonibus, ut nos perpendamus per eos quales sunt demones erga nos, ut renuamus eis subici velle ; et sic uno patiente edificantur quamplures.
marg.| {CLC8d6.8} CHRYSOSTOMUS. 109*{hom.29}. − Quia vero hominem eum populi fatebantur, accesserunt demones divinitatem predicantes ipsius, quam etiam mare sua tranquillitate clamaverat.
Unde sequitur :
109 Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,28 
Is ut vidit Iesum, procidit ante illum et exclamavit voce magna et110 dixit.AJ
AJ ¶Codd. : Li448 ( 73ra ) Ed1953 {MM2019}
110 et] om. Li448
marg.| {CLC8d6.9} CYRILLUS. − Attendas hic timorem connexum111 audacie et desperationi multe. Signum112* diabolice desperationis est in audendo dicere : Quid mihi et tibi 113*  , Iesu fili 114   Dei altissimi ? Timoris vero cum precatur. O  bsecro te, ne me torqueas . Sed si nosti eum esse filium Dei altissimi, fateris eum Deum celi et terre, et eorum que continentur in eis. Qualiter igitur non tua sed115*sua usurpas et dicis : Quid mihi et tibi ? Quis autem principum terrenorum omnino sustinebit a barbaris lacessiri suo subiectos imperio?
Unde sequitur :
111 connexum] annexum Ed1953
112 signum] + enim Ed1953
113 tibi] + est Ed1953
114 Iesu filii] inv . Li448*
115 sed] immo Ed1959
Numérotation du verset Lc. 8,29 
Precipiebat enim spiritui immundo ut exiret ab homine.
marg.| Et necessitatem precepti ostendit subdens :
Multis enim temporibus arripiebat illum et vinciebatur catenis et compedibus116*. Et ruptis vinculis agebatur a demonio in deserto117*.AK
AK ¶Codd. : Li448 ( 73ra ) Ed1953 {MM2019}
116 compedibus] + custoditus Ed1953
117 deserto] deserta Ed1953
marg.| {CLC8d6.10} CHRYSOSTOMUS. 118*{hom.29}. − Unde, quia nemo audebat demoniacum tenere, ipse Christus ad eum vadit, alloquens ipsum.
Sequitur :
118 Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,30 
Interrogavit autem illum Iesus dicens : Quod tibi nomen est?
marg.| Non velut inscius nomen inquirit, sed ut confessa peste quam tolerabat, virtus curantis gratior emicaret.
marg.| {CLC8d6.11} BEDA. − Sed et nostri temporis sacerdotes qui per exorcismi gratiam demones eicere norunt, solent dicere, patientes non aliter valere curari, nisi omne quod ab immundis spiritibus vigilantes dormientesve pertulerint, confitendo patenter exponant ; et maxime quando corporis humani concubitum petere se ac patrare confingunt. Unde et hic confessio subditur :
At ille dixit : Legio quia intraverant demonia multa in eum.
marg.| {CLC8d6.12} GREGORIUS NYSSENUS. − Imitantes quidam demones supernas militias et legiones angelicas, dicunt se legionem, sicut et eorum princeps dicit se positurum thronum super astra, ut fiat altissimo similis.AL bl
bl <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. #, # (Krikones § # Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. # #  : «Γρηγορίου Νύσσης».
<cuius fons>   Gregorius Nyssenus , # [CPG 3#], Gregorii Nysseni opera, t. # #, 19#, p. # (PG 4#, #),
<Non hab.> Némésius d’Emèse, De natura hominis, selon E.   Dobler , Falsche Väterzitate bei Thomas von Aquin, Fribourg (CH), 2001, p. 136. [MM2019]
AL ¶Codd. : Li448 ( 73rb ) Ed1953 {MM2017}
marg.| {CLC8d6.13} CHRYSOSTOMUS. 119*{hom.29}. − Postquam autem Dominus supervenerat demonibus creaturam Dei perturbantibus, putabant eum propter excessum eorum que fiebant non exspectare tempus supplicii et quia culpam diffiteri non poterant, instant ne cito sustineant penam.
Unde sequitur :
119 Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,31 
Et rogaverunt illum ne imperaret illis ut in abyssum irent.
marg.| {CLC8d6.14} THEOPHYLACTUS. − Quod quidem postulant demones, volentes adhuc cum hominibus conversari.AM bm
bm ¶FonsG : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 8, 31), PG 123, 805C7-10  : [CGC2015]* : «Αἰτοῦνται δὲ οἱ δαίμcονες μὴ εἰσελθεῖν εἰς τὴν ἄβυσσον, ἀλλὰ συγχωρηθῆναι ἔτι ἐν τῇ γῇ διατρίβειν. Ὁ δὲ Κύριος συγχωρεῖ αὐτοῖς εἶναι ἐν τῇ γῇ, ὡς ἂν παλαίοντες τοῖς ἀνθρώποις, δοκιμωτέρους αὐτοὺς ποιῶσιν». [MM2021]
AM ¶Codd. : Li448 ( 73va ) Ed1953 {MM2019}
marg.| {CLC8d6.15} CYRILLUS. − Hic autem palam est quod emule caterve maiestatis divine, ineffabili potentia salvatoris detrudebantur ad inferna.AN
AN ¶Codd. : Li448 ( 73va ) Mt366 Ed1953 {MM2019} {MM2020}
marg.| {CLC8d6.16} MAXIMUS. − [1] Statuit autem Deus unicuique maneriei120* peccatorum consonam penam : [2] gehennam ignis propter carnis incendium, stridorem dentium propter risum lascivum, intolerabilem sitim propter voluptatem et crapulam, pervigilem vermem propter obliquum et malignum cor, caliginem perpetuam propter ignorantiam et fallaciam, limbum abyssi propter superbiam. Unde demonibus tamquam superbis abyssus delegatur.AO bn
Sequitur :
bn ¶FonsG : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 31 (Krikones §1341 Maximus), Vat. gr. 1611, f. 127va14-21  : «Μαξίμου [1] Ἑκάστου γάρ εἴδους τῶν ὑμετέρων ἁμαρτημάτων πρόσφορον ἡμῖν ὁ Θεὸς ἀντέδωκε βάσανον · [2] τὴν γεέννην τοῦ πυρὸς διὰ τὴν τῆς σαρκὸς πύρωσιν, τὸν βυγμὸν τῶν ὀδόντων διὰ τὸν ἄσεμνον γέλωτα, τὴν ἀφόρητον δίψαν καὶ τὸν ἐκτη γανισμὸν διὰ τὴν τρυφὴν καὶ τὴν μέθην, τὸν ἀκοίμητον σκώληξ διὰ τὴν σκαμβὴν καὶ σκολιὰν καρδίαν· ἀφ’ ἧς μῖσος, δόλος, ὑπόκρισις λοιδορία συκοφαντία ψεύδος ὲπιοργία, τὸ ἀιώνιον σκότος διὰ τὴν πρόσκαιρον ἁπάτην καὶ ἄγνοιαν, τὸ ἀχανὲς βάθος ἀβύσσης , διὰ τὴν ὑπερφανίαν. Διὸ καὶ τῷ διαβόλῳ τοῖς δαίμωσι ἡ ἀβυσσος καὶ ὁ τάρτατος καὶ τὸ σκότος τὸ ἐξώτερον κεκλήρωται». [ADL2020] [MM2020]
[1-2] <cuius fons>   Maximus Confessor, Epistolae, ep. 1 ad Georgium, PG 91, 385A3-4 , 388A1-7  : «[1] Πῶς ἑκάστου τῶν ἡμετέρων ἁμαρτημάτων εἴδους πρόσφορον ἡμῖν ἀντέδωκε βάσανον. [...] [2] Ἄξια τοιγαροῦν ὧν ἐπράξαμεν ἀπολαμβάνομεν μᾶλλον δέ, τῆς οἰκείας κατά πρόθεσιν διαθέσεως ἄξια κομιζόμεθα τά ἐπίχειρα· πυρός ἡδονῆς, πῦρ γεέννης· καί σκότους ἀγνοίας καί ἀπάτης προσκαίρου, σκότος αἰώνιον· καί σκώληκα κολαστικόν καί ἀκοίμητον, σκώληκος τοῦ διά μίσους καί ψεύδους τήν καρδίαν σκολιώσαντός τε καί σκαμβώσαντος · καί ψόφου παρειῶν ἀσελγοῦς καί βράσματος, ψόφον καί ὀδόντων βρυγμόν· καί ὕψους ὑπερηφανίας ματαίας καί διαχύσεως, πτῶσιν καί βάθος ἀχανές, καί στυγνότητα πτήξεως. [...]».
[1] <cuius fons> =   Athanasius Alexandrinus, Sermo ad Antiochenum ducem [CPG 2256], PG 28, 593.27. [MM2020]
<Non hab.>   Maximus Taurinensis , Homiliae, PL 57 ; PL. [MM2018]
¶Nota 1. Le choix de maneries pour traduire εἴδους ne manque pas de surprendre. Thomas n’utilise jamais ce mot qui a disparu de la Catena par la faute de De Rubeis (Ed1746). Cependant, le terme est relativement fréquent chez les auteurs médiévaux ; son équivalence avec species, modus ou genus est clairement attestée dès la fin du 12e siècle dans la littérature philosophique latine ; cf. v. g. Paolo   Lucentini , «Glosae super Trismegistum. Un commento medievale all’Asclepius ermetico», AHDLMA 62 (1995), p. 248  : «Dicunt quidam quatuor rerum maneries sive species» et les références de la note 126.
¶Nota 2. Le traducteur choisit limbus (abyssi) - qui désigne ici l’extrémité (inférieure) de l’abysse où précipite l’orgueil - pour traduire βάθος (ἀχανὲς) (profondeur sans limite). Le terme n’a rien à voir avec les limbes des enfants morts sans baptême. [MM2020]
120 maneriei] materiei cacogr. Ed1657, om. Ed1746 Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,32 
Erat autem ibi grex multorum porcorum pascentium in monte.
marg.| {CLC8d6.17} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Quod Marcus dixit circa montem fuisse gregem porcorum, Lucas autem in monte, non repugnat. Grex enim porcorum tam magnus fuit, ut aliquid eius esset in monte, aliquid circa montem. Erant enim duo millia porcorum, sicut Marcus expressitAP.bo
bo ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 24, § 56, p. 158.20-159.6 : «Nec quia pluraliter aput mattheum, aput illos autem singulariter loquitur, cum et ipsi narrent, quod interrogatus quid uocaretur legionem se esse respondit eo quod multa essent demonia, nec quod Marcus circa montem fuisse gregem porcorum, Lucas autem in monte, quicquam repugnat. Grex enim porcorum tam magnus fuit, ut aliquid eius esset in monte, aliquid circa montem. Erant enim duo milia porcorum, sicut Marcus expressit». [FG2014]*
AP ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2015}
marg.| {CLC8d6.18} AMBROSIUS. − Demones autem celestis luminis claritatem sustinere non poterant ut qui oculos dolent, radios solis ferre non possunt. AQ bp
bp ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 46, CCSL 14, p. 190.472-474 : «Et primum clementiam Domini debemus aduertere, quod nullum prius ipse condemnat, sed unusquisque sibi auctor est penae, non mittuntur in porcos daemones, sed ipsi petunt, quia caelestis luminis claritatem sustinere non poterant, ut qui oculos dolent radium solis ferre non possunt, sed tenebrosa eligunt et splendentia derelinquunt». [FG2013]*
AQ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2023}
marg.| {CLC8d6.19} CYRILLUS. − Et ideo turba immundorum spirituum petit mitti in conformem sibi gregem immundorum porcorum.bq
Sequitur :
bq ¶Fons : Cf. Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 31 (Krikones §1340) «Ἀθανασίου Εἰς Ἀντὠνιον...». [MM2017]
Et rogabant eum ut permitteret eis in illos ingredi.
marg.| {CLC8d6.20} ATHANASIUS. In vita Antonii. − [1] Quod, si super porcos potestatem non habent, multo magis nullum habent dominium contra homines factos ad imaginem Dei. [2] Oportet ergo Deum solum timere, illos autem contemnere121.AR br
br ¶FonsG : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 32-33 (Krikones §1343 : Athanasius), Vat. gr. 1611, f. 127vb31-33  : «Ἀθανασίου Εἰς Ἀντὠνιον. Εἰ δὲ μηδὲ χοίρων ἔχουσιν ἐξουσίαν , πολλῷ μᾶλλον τῶν κατ’ εἰκόνα Θεοῦ γεγενημένων ἀνθρώπων οὐ κυριεύουσιν . Τὸν Θεὸν μόνον ἄρα δεῖ φοβεῖσθαι· τούτων δὲ καταφρονεῖν , καὶ ἐπιτείνον τὴν ἄσκησιν».
<cuius fons>   Athanasius Alexandrinus, Vita Antonii [CPG 2101], c. 4, § 29.18-20, SChr 400, p. 218 (PG 26, 885BC28-32)  :«Εἰ δὲ μηδὲ χοίρων ἔχουσιν ἐξουσίαν, πολλῷ μᾶλλον τῶν κατ’ εἰκόνα Θεοῦ γεγενημένων ἀνθρώπων οὐκ ἔχουσιν ἐξουσίαν [κυριεύουσιν BDWZ]. Τὸν Θεὸν ἄρα μόνον δεῖ φοβεῖσθαι · τούτων δὲ καταφρονεῖν, καὶ μηδ’ ὅλως αὐτοὺς προσποιεῖσθαι [δεδιέναι WZr PG26]».
<Potius quam> Versio latina vetustissima, BAV, Arch.Cap.S.Pietro.A.2, f. 62rb1-10  : «Rogabat enim Dominum ut scriptum est in evangelio dicentem. Permitte nos vel in porcos ire. Si autem porcorum habent potestatem multo magis nec hominum qui ad imaginem Dei facti sunt. Ergo Deus solus debet timere. Hii autem contemnendi sunt et ex toto abiciendi».
<Potius quam> Cf.   Athanasius Alexandrinus, Vita Antonii abbatis interprete Evagrio Antiocheno [BHL 609  ], c. 4 § 29, ed. Pascal Bertrand   , Die Evagriusübersetzung der Vita Antonii, Utrecht, 2005, p. 170.470-473 (  PL 73, 142D.143A  ; c. 7 § 43, AASS Ian. 2 (17 ian.),   « Quin potius ex hoc animaduertat, nec contra unum quidem hominem diabolum quicquam potuisse, si non postestatem accepisset a Domino, nullus enim quod suae ditionis est ab alio deprecatur. Sed quid Iob memoro, quem nec expetitum potuit euincere? Nec contra iumenta quidem eius, et contra oues suas in Evangelio, sine concessu Dei proprium robur exercuit, sicut scriptum est : Daemones autem rogabant eum, dicentes :   Si eiicis nos, mitte nos in gregem porcorum . Quaemadmodum igitur, qui porcorum expetunt mortes, imaginem Dei hominem, et tam charum Conditori animal, suo ualebunt iure peruertere? [§ 30] Magna, dilectissimi, aduersum daemones arma sunt, uita sincera et intemerata ad Deum fides. [...] Nouit teterrimus coluber, ex praecepto Domini sub iustorum se iacere uestigiis, qui ait : ‘Ecce dedi uobis potestatem calcare super serpentes et scorpiones, et super omnem uirtutem inimici’”».
<Potius quam>   Iohannes Cassianus , Collationes, 7, 22, CSEL 13, p. 201 : «Non habere autem eos potestatem quemquam hominum laedendi exemplum beati Iob manifesta ratione demonstrat, ubi non amplius eum temptare audet inimicus quam diuina ei dispensatione conceditur, et confessio eorundem spirituum evangelicis monumentis inserta testatur dicentium : si   eicis nos, mitte nos in gregem porcorum . qui multo magis credendi sunt in nullum hominum qui ad imaginem dei creati sunt introire pro arbitrio suo posse, cum in animalia inmunda ac muta ingrediendi absque dei permissu non habuerint potestatem. ceterum nemo posset non dicam iuuenum, quos uidemus in hac heremo constantissime conmorari, sed ne perfectorum quidem tantis talium que hostium agminibus circumsaeptus in heremo singularis habitare, si in ipsis esset pro uoluntate sua nocendi uel adtemptandi facultas atque libertas. quod euidentius etiam domini ac saluatoris nostri confirmat sententia, quam pro humilitate hominis adsumpti protulit ad Pilatum ita dicens : non haberes in me ullam potestatem, nisi datum tibi fuisset de sursum».
<Non hab.> Lectionarius sanctoralis Ecclesiastici officii O. P. (ed. Urfels-Capot, 2007, p. 182-183, § 20). [MM2017]
¶Nota 1. La Catena distingue le pouvoir du démon (potestatem / ἐξουσίαν) et la seigneurerie de Dieu (dominium / κυριεύουσιν). Le texte critique d’Athanase ne connaît que ἐξουσία et les versions latines anciennes potestas. Thomas suit en cela la chaîne de Nicétas dont le texte dépend de la version de la Vie d’Antoine attestée par les ménologes métaphrastiques et une poignée de témoins du 11e siècle, parmi lesquels le ms. Vat. gr. 504 qui contient aussi le texte rare de la Vie de la Vierge de Jean Géomètre, amplement exploité par Nicétas. [ADL2020] [MM2020]
¶Nota 2 A la différence de CLC1d4.10 (voir note), Thomas abondonne ici la version latine d’Evagre, incomplète et moins dense, pour une traduction littérale et élégante qui se rapproche ponctuellement de la Vetustissima translatio qui n’est connue que par un seul manuscrit du 11e siècle conservé aux archives de Saint-Pierre de Rome. Il est plausible que Thomas y ait eu accès durant sa période romaine. Je pense cependant que les accords de la Catena avec la Vetustissima viennent du commun effort des deux traducteurs de rester proches du grec. Voir aussi CLC23d10 . [MM2020]
AR ¶Codd. : Li448 (73vb ) Ed1470 Ed1656 Ed1775 Ed1953 {MM2017}
121 illos autem contemnere Li448 Ed1470] contemnere autem illos inv . Ed1657 Ed1775 Ed1953
marg.| {CLC8d6.21} CYRILLUS. − Dominus autem concessit eis potestatem, ut hoc inter cetera fiat nobis causa salutis, et roboris spes.
Sequitur :
et permisit illos.
marg.| Considerare ergo oportet, quod demones pravi sunt, et hostiles his qui eis sunt subditi ; ut potest patere ex eo quod precipitaverunt et suffocaverunt porcos in aquis.
Unde sequitur :
Numérotation du verset Lc. 8,33 
Exierunt ergo demonia ab homine, et intraverunt in porcos, et impetu abiit grex per preceps in stagnum, et suffocatus est.
marg.| Et ideo concessit eis Christus petentibus, ut ex eventu appareat quam sint crudeles. Erat etiam necessarium ostendere filium Dei providentiam rerum habere non minus quam pater ut equalitatis decor in utroque appareat.
marg.| {CLC8d6.22} TITUS. − [1] Fugam autem pastores arripiunt, ne cum porcis perirent.
Unde sequitur :
Numérotation du verset Lc. 8,34 
Quod ut122 viderunt factum, qui pascebant fugerunt
122 ut] om. Li448
marg.| Et huiusmodi123* terrorem civibus intulerunt.
Unde sequitur : 124*
123 huiusmodi] coniec., hi9 Li448 , huius Ed1953
124 Dixit autem... sequitur] om. Ed1953
Et nuntiaverunt in civitatem et in villas125.
125 villas] + et huiusmodi terrorem civibus intulerunt Ed1953
marg.| Duxit autem eos ad salvatorem damni necessitas.
Sequitur enim 126* :
126 enim] om. Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,35 
Exierunt autem videre quod factum est et venerunt ad Iesum.
marg.| Ubi considera quod, dum Deus homines punit in rebus, confert beneficium animabus. Cum autem profecti essent, viderunt sanum eum qui iugiter vexabatur.
Sequitur enim 127* :
127 enim] om. Ed1953
Et invenerunt hominem sedentem, a quo demonia exierant, vestitum
marg.| qui, antea continuo nudus erat,
ac sana mente ad pedes eius.
marg.| Non enim discedit a pedibus a quibus est nactus salutem. Et sic agnoscentes signum, mirati sunt passionis remedium et obstupuerunt in facto.
Sequitur enim 128* :
128 enim] om. Ed1953
Et timuerunt.
marg.| Hoc autem factum partim visu comperiunt, partim verbis audiverant.
Sequitur enim : 129*
129 enim] om. Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,36 
Nuntiaverunt enim130* illis qui viderant quomodo sanus factus esset a legione.
130 enim] autem Ed1953
marg.| [2] Oportebat autem eos supplicare Domino ne inde recederet sed custos esset regionis, ne demones haberent accessum ad eos sed pre timore propriam salutem pretermiserunt131*, rogantes salvatorem recedere.
Sequitur enim 132* : AS bs
bs ¶FonsG : <revera> [1] Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 34-35 (Krikones § 1352 Titus), Vat. gr. 1611, f. 129ra25 -34 = Paris, BnF, Grec 208, f. 281r19-28 : «Τίτου. Ἔφυγον οἱ βόσκοντες, ἵνα μὴ συναπόλωνται τοῖς χοίροις καὶ ἀπήγγειλαν τὸ φρικῶδες τοῦτο τοῖς ἐν τῇ πόλει. Οἱ δὲ ἦλθον πρὸς τὸν Ἰησοῦν, ἤγαγεν αὐτοὺς τῆς ζημίας ἡ ἀνάγκη πρὸς τὸν Σωτῆρα﮲ εἰ γὰρ ἦσαν ἀζήμιοι, οὐκ ἤρχοντο. Ὁρ ς πῶς δι’ ν ζημιοῖ χρήματα, εὐεργετεῖ ψυχάς. Ἐλθόντες δὲ εὑρίσκουσι καθήμενον τὸν ἀεὶ ἐλαυνόμενον, ἱματισμένον τὸν ἀεὶ γυμνόν, παρὰ τοὺς πόδας τὸν μηδὲ δεσμοῖς κατεχόμενον· οὐ γὰρ ὰναχωρεῖ τῶν ποδῶν , ὅ θεν ἔλαβε τὴν σωτηρίαν καὶ τὴν κάθαρσιν καὶ τὴν ἀπαλλαγὴν τῶν δαιμόνων. Ἐπέγνωσαν τὸν χαρακτῆρα, ἐθαύμασαν τὴν θεραπείαν τοῦ πάθους, ἐξεπλάγησαν [ἐπεπλάγησαν Sickenb.] ἐπὶ τῷ γενομένῳ. Ἀπήγγειλαν δὲ αὐτοῖς καὶ οἱ ἰδόντες, πῶς ἐσώθη ὁ δαιμονισθείς﮲ καὶ πῇ μὲν λόγῳ παραλαμβάνουσι, πῇ δὲ ὄψει θεῶνται».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 8, 34-36) ex catenis [CPG 3576], ed. J.   Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 178.1 -14. [rev. VS2022]
<Paral.>CMC5d1.22
[2] Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 37 (Krikones § 1353 Titus) : Vat. gr. 1611, f. 129ra36-39  : «Τίτου. Ὢ τῆς ἀνοίας· δέον εἰπεῖν τῷ Κυρίῳ· δεόμεθά σου, ἐντεῦθεν μὴ ἀναχωρήσῃς· γενοῦ φυλακτὴρ τῆς περιχώρου, ἵνα μὴ οἱ δαίμονες ἡμᾶς ἐνεδρεύσωσιν, οἱ δὲ ἀπὸ φόβου, τὴν μὲν σωτηρίαν ἑαυτῶν παρῆκαν, ἀναχωρῆσαι δὲ τὸν Σωτῆρα παρεκάλεσαν. Τοῦτο γὰρ δηλοῖ τὸ ἠρώτησαν». [VS2022]
<cuius fons>   Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 8, 37) ex catenis [CPG 3576], ed. J.   Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 178.1-5 .
[MM2021]
AS ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}
131 pretermiserunt] amiserunt Ed1953
132 enim] om. Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,37 
Et rogaverunt illum omnis multitudo regionis Gerasenorum, ut discederet ab ipsis, quia timore magno tenebantur.
marg.| {CLC8d6.23} THEOPHYLACTUS. − Timebant enim ne iterum damnum aliquod paterentur, sicut passi fuerant in submersione porcorum.AT bt
bt ¶FonsG : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 8, 37), PG 123, 808 A12-14. [CGC2015]
AT ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}
marg.| {CLC8d6.24} CHRYSOSTOMUS. 133*{hom.29}. − Attendas autem Christi humilitatem postquam enim collatis a se talibus beneficiis emittebant eum, non obstat, sed discedit, eos qui se ipsos indignos sua doctrina promulgaverant relinquens.
Sequitur enim : 134*
133 Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953
134 enim] om. Ed1953
Ipse autem, ascendens navim, reversus est.
marg.| {CLC8d6.25} TITUS. − Sed eo discedente, ille qui passus fuerat a salvatore non discedit. AU bu
Sequitur enim :135*
bu ¶Fons G : Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 38 (Krikones § 1355 Titus), Vat. gr. 1611, f. 129rb20  : «Τίτου. Ἀυτὸς μὲν ἀνεχώρησεν, ἀλλ´ ὁ πάσχων οὐκ ἀναχωρεῖ τοῦ Σωτῆρος […]».
<cuius fons>   Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 8, 38) ex catenis [CPG 3576], ed. J.   Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 178.1-2 . [MM2021] [VS2022]*
AU ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}
135 enim] om. Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,38 
Et rogabat illum vir a quo demonia exierant ut cum eo esset.
marg.| {CLC8d6.26} THEOPHYLACTUS. − Nam, sicut expertus, timebat ne forte elongatus a Iesu, rursus demonibus esset paratus. Dominus autem ostendit ei quod quamvis non sit cum eo presentialiter, tamen potest eum gratia sua protegere.
Sequitur enim :
Dimisit autem136* Iesus dicens :
136 autem] + eum Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,39 
Redi domum tuam137* et narra quanta tibi fecerit138* Deus.
137 Redi] + in Ed1953
138 fecerit cum gr. ἐποίησέ] fecit Li448 @ Mt366 @ Ed1953
marg.| Non autem dixit ‘ quanta tibi feci ego’, formam prebens humilitatis et139* ut rectitudines nostras referamus in Deum. AV bv
bv ¶FonsG : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 8, 37), PG 123, 808B1-10 [CGC2015] : « Καὶ γάρ, ὡς ἔοικεν, ἐφοβεῖτο μήπως μακρυνθεὶς ἀπὸ τοῦ Ἰησοῦ, πάλιν εὐεπιχείρητος ἔσται τοῖς δαίμοσιν. Ὁ δὲ Κύριος, δεικνύων αὐτῷ ὅτι κἂν μὴ συνῇ τῷ Ἰησοῦ, δύναται τῇ χάριτι αὐτοῦ σκεπόμενος ἀνώτερος εἶναι δαιμονικῆς ἐπηρείας, Ὑπόστρεφε, φησίν, εἰς τὸν οἶκόν σου, καὶ διηγοῦ ὅσα ἐποίησέ σοι ὁ Θεός. Οὐκ εἶπεν, ὅσα σοι ἐποίησα ἐγώ, τύπον ἡμῖν ταπεινοφροσύνης διδούς. Καὶ ἵνα πάντα πρὸς Θεὸν ἀναφέρωμεν τὰ κατορθώματα».
¶Nota La leçon fecerit n’est pas simplement la traduction de l’aoriste indicatif actif ἐποίησέ, citation de Lc. 8, 39 faite par Théophylacte. Elle est une variante latine solidement étayée par les témoins de la Littera communis. [MM2021] [rev. VS2022]*
AV ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}
139 et] om. Ed1953
marg.| {CLC8d6.27} TITUS. − [b] Nec tamen prevaricatur in lege veritatis. Quidquid enim Filius operatur, Pater operatur. Cur autem qui ubique140 omnes liberatos monebat nulli dicere, hic141* liberato a legione dicit : Narra quanta tibi fecit Deus quia scilicet tota regio illa Deum ignorabat, irretita cultibus demonum. Vel verius, quandoquidem ad Patrem retorquet miraculum, dicit   narra. C um vero loquitur de seipso, monet nulli dicere. [a] Ille autem qui liberatus est a demonibus noverat Deum esse Iesum, et ideo predicavit quanta fecit illi Iesus. AW bw
Sequitur enim :
bw ¶FonsG : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 38-39 (Krikones § 1356 Titus), Vat. gr. 1611, f. 129rb27 -39 : «Τίτου. [a] Ἵνα μὴ δόξῃ διὰ τῆς παρουσίας φυλάσσειν – παρὼν γὰρ καὶ ἀπὼν φυλάσσει οὓς βούλεται –, ἀπέλυσεν αὐτὸν εἰπών· μνημόνευε τῆς εὐεργεσίας, διηγοῦ τὸ θαῦμα, ἵνα βεβαιώσῃς τὴν χάριν. Διηγοῦ ὅσα σοι ἐποίησεν ὁ Θεός. Οὐ λέγει· ἐγώ, τύπος ἡμῖν ταπεινοφροσύνης γινόμενος, ἀλλ´ εἰς τὸν Πατέρα τὸ πᾶν ἀναφέρει. Θεὸν δὲ ἄρα ᾔδει τὸν Ἰησοῦν καὶ ὁ τῶν δαιμονίων [δαιμόνων Sickenb.] ἀπαλλαγεὶς κηρύσσων ὅσα ἐποίησεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς ὁ εἰπὼν αὐτῷ· διηγοῦ ὅσα σοι ἐποίησεν ὁ Θεός. [b] Καὶ ἄλλως δὲ οὐ παραβαίνει τὸν νόμον. Ὃ γὰρ ἐνεργεῖ Υἱός, ἐνεργεῖ Πατήρ. Ἐντεῦθεν μανθάνομεν ὡς οὐ δεῖ σιωπᾶν τὰς τοῦ Θεοῦ εὐεργεσίας. Τί δήποτε δὲ ὁ πανταχοῦ καὶ πᾶσι τοῖς τεθεραπευμένοις παραγγέλλων μηδενὶ εἰπεῖν μηδὲ φανερῶσαι αὐτόν ἐνταῦθα τῷ ἰαθέντι ἐκ τοῦ λεγεῶνός φησι· διηγοῦ “ὅσα ἐποίησέ σοι ὁ Θεός“; ἔστιν οὖν εἰπεῖν ὅτι τοῦτο ἁρμοδίως πεποίηκε. Διότι πᾶσα ἡ χώρα ἐκείνη ἄθεος ἦν, δεισιδαιμονίᾳ κρατουμένη, καὶ οὐδεὶς ἦν ἐκεῖ φοβούμενος τὸν Θεόν. Ἢ τό γε ἀληθέστερον· ὅταν μὲν εἰς τὸν Πατέρα ἀνάγῃ τὸ θαῦμα, φησί· διηγοῦ· ὅταν δὲ περὶ ἑαυτοῦ λέγῃ παραγγέλλει μηδενὶ εἰπεῖν τὸ γεγονός».
<cuius fons>   Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 8, 38-39) ex catenis [CPG 3576], ed. J.   Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 179.6-20 . [MM2021] [VS2022]*
AW ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}
140 ubique] + est Mt366
141 hic Mt366 Li448 cum gr. ] huic Ed1953
Et abiit per universam civitatem predicans quanta illi fecit Iesus.
marg.| {CLC8d6.28} CHRYSOSTOMUS. 142*{hom.29}. − Et sic illos qui se indignos sua doctrina promulgaverant derelinquens, statuit eis in magistrum eum143* qui fuerat a demonibus liberatus.AX
AX ¶Codd. : Li448 (74rb ) Ed1953 {MM2019}
142 Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953
143 in magistris - eum] inv . Ed1953
marg.| {CLC8d6.29} BEDA. − Mystice autem Gerasa significat nationem gentium, quas post passionem et resurrectionem suam Dominus per predicatores visitavit. Unde Gerasa vel Gergesi, ut quidam legunt, interpretatur ‘colonum eiciens’, id est diabolum, a quo prius incolebatur. Vel advena propinquans qui prius longe erat.AY bx
bx <Paral.> CMC5,1-20 § 1 (Beda) [MM2019]
AY ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}
marg.| {CLC8d6.30} AMBROSIUS. − [b] Licet autem discordet numerus curatorum a Christo secundum Lucam et Mattheum, tamen concordat mysterium ut enim iste qui habebat demonium, populi figura gentilis est144*, duo quoque illi similiter figuram populi gentilis accipiunt quoniam cum tres filios Noe generaverit145* - Sem, Cham et Iaphet - Sem tantummodo familia in possessionem ascita est Dei ex duobus illis diversarum nationum populi pullularunt. [c] Qui multis, inquit, temporibus habebat demonium utpote qui a diluvio usque ad adventum Domini vexabatur. [a] Nudus autem erat quia tegumentum nature sue et virtutis amisit. AZ by
by ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 44-45, CCSL 14, p. 189.438-190.458 : «Et quoniam quae loco superiore praestrinximus delibasse satis est, nunc quia in libro secundum Matthaeum duos homines in regione Gerasenorum daemoniis adflatos Christo occurrisse cognouimus, hic autem sanctus Lucas unum inducit eundem que nudum [a] nudus enim est quicumque tegumentum naturae suae et uirtutis amisit qua ratione de numero evangelistae dissonare uideantur non otiose praetereundum, sed requirendum arbitror. Et quidem [b] licet discordet numerus, tamen concordat mysterium ; uir enim iste qui habebat daemonium populi figura gentilis est, opertus uitiis, nudus errori, patens crimini. Duo illi quoque similiter figuram populi gentilis accipiunt, quoniam, cum tres filios Noe generauerit, Sem Cham Iaphet, Sem tantummodo familia in possessionem adscita est Dei. Ex duobus illis diuersarum nationum populi pullularunt, quorum alter maledictus, quod nudatum patrem non texerat, benedictus alter, quod auersus licet, ne confusionem nudati parentis hauriret, duce tamen patrem pietate texisset et fraterni maledictum seminis eluisset. [c] Qui multis inquit temporibus agebatur, utpote qui a diluuio usque ad aduentum Domini uexabatur, furore dementi rumpens uincla naturae». [FG2013]
AZ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}
144 figura – gentilis est] inv. Ed1953
145 generaverit] generavit Ed1953
marg.| {CLC8d6.31} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. −  In domo non habitabat , hoc est in conscientia sua non requiescebat.   In monumentis manebat, id est in mortuis operibus, hoc est146 peccatis, delectabatur. BA bz
bz ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 13, CCSL 44B, p. 56.5-7 : «Quod in regione gerasenorum curauit dominus eum ; quiain quo erat legio daemoniorum, significatae sunt gentes, quae multis daemonibus seruiebant ; quod sine uestimento erat, non habebat fidem ; quod in domo non habitabat, in conscientia sua non requiescebat ; quod in monumentis manebat, in mortuis operibus, hoc est peccatis, delectabatur». [FG2017]*
BA ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}
146 est] + in Li448
marg.| {CLC8d6.32} AMBROSIUS. − Vel quid sunt corpora perfidorum nisi quedam sepulcra in quibus Dei verba non habitant?BB ca
ca ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 45, CCSL 14, p. 190.462-463 : «Quid enim aliud sunt corpora perfidorum nisi quaedam defunctorum sepulchra, in quibus Dei uerba non habitent [habitant : P (Leningrad F. v. I, n. 6) L (Oxford, Bodleian Laud. Misc. 259)] ? Agebatur ergo in loca deserta spiritalium scilicet infecunda uirtutum profugus a lege, discretus a prophetis, remotus a gratia». [FG2013]*
BB ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}
marg.| {CLC8d6.33} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − [b] Quod autem compedibus ferreis et catenis ligabatur, significat graves et duras leges gentium, quibus etiam in eorum republica peccata cohibentur quod autem vinculis talibus diruptis agebatur a demonio in desertum, significat quod etiam ipsis transgressis legibus ad ea scelera cupiditate ducebatur que iam vulgarem consuetudinem excederent, [a] quod vero in eo legio demonum erat, significate sunt gentes, que multis demonibus serviebant ; [c] quod in porcos pascentes in montibus demonia ire concessa sunt, significat etiam immundos et superbos homines, quibus demonia dominantur propter idolorum cultus.cb
cb ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 13, CCSL 44B, p. 56.1-57.15 : «Quod in regione gerasenorum curauit dominus eum [a] in quo erat legio daemoniorum, significatae sunt gentes, quae multis daemonibus seruiebant ; quod sine uestimento erat, non habebat fidem ; quod in domo non habitabat, in conscientia sua non requiescebat ; quod in monumentis manebat, in mortuis operibus, hoc est peccatis, delectabatur. [b] Quod autem conpedibus ferreis et catenis ligabatur, significat graues et duras leges gentium, quibus et in eorum re publica peccata cohibentur. quod etiam talibus uinculis disruptis agebatur a daemonio in heremum, significat quod etiam ipsis transgressis legibus ad ea scelera cupiditate ducebatur, quae iam uulgarem consuetudinem excederent. [c] quod autem in porcos pascentes in montibus daemonia ire permissa sunt, significat immundos et superbos homines, quibus daemonia dominantur per cultus idolorum». [FG2017]
marg.| {CLC8d6.34} AMBROSIUS. − Porci enim147* sunt qui immundorum usu animalium, vocis et rationis expertes, lutulentis148 vite sue actibus naturalium coinquinaverunt ornamenta virtutum.BC cc
cc ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 47, CCSL 14, p. 191.486-491 : «Qui sunt isti porci nisi forte illi de quibus dictum est : nolite dare sanctum canibus neque miseritis margaritas porcis, ne forte conculcent eas pedibus suis? Illi scilicet, qui inmundorum usu animalium uocis et rationis expertes lutulentis uitae suae actibus naturalium coinquinauerint * ornamenta uirtutum, qui inpetu feruntur in praeceps, quoniam nullius meriti contemplatione reuocantur, sed tamquam de superioribus ad inferiora per inprobitatis procliue detrusi suffocantur in aquis inter fluitantia mundi istius strangulatorum in modum intercluso pereuntes spiritus conmeatu ; neque enim in his qui fluuido aestu uoluptatum huc atque illuc feruntur incerti ullius spiritus potest esse uitale conmercium».
* conquinauerunt] E (München Clm. 14117) T (München Clm/ 18522b). Cf. CCSL 14, p. 191, in apparatu. [FG2013]
BC ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}
147 enim] + hi Ed1953
148 lutulentis] luculentis Li448
marg.| {CLC8d6.35} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Quod autem in stagnum precipitati sunt, significat quod iam clarificatur Ecclesia et, liberato populo gentium a dominatione demoniorum, in abditis agunt sacrilegos ritus suos qui Christo credere noluerunt, ceca et profunda curiositate submersi.cd
cd ¶Fons : = Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 13, CCSL 44B, p. 57.15-19 : «Quod autem in stagnum praecipitati sunt, significat quod iam clarificata ecclesia et liberato populo gentium a dominatione daemoniorum in abditis agunt sacrilegos ritus suos qui christo credere noluerunt, caeca et profunda curiositate submersi». [FG2017]*
marg.| {CLC8d6.36} AMBROSIUS. − [1] Impetu autem feruntur in preceps, quoniam nullius meriti contemplatione revocantur ; sed tamquam de superioribus ad inferiora per improbitatis proclive detrusi, inter fluenta mundi huius149 intercluso pereunt spiritus commeatu. Neque enim in his qui fluido estu voluptatis huc atque illuc feruntur, illius spiritus potest esse vitale150 commercium. Videmus igitur quia homo ipse sibi151* est auctor erumne. Nam nisi quis porci more vixisset, numquam accepisset in eum diabolus potestatem ; aut si accepisset, non ut perderet, sed ut probaret et fortasse diabolus, quia post Domini adventum bonos iam depredari non poterat, non omnium hominum, sed levium querit interitum ; ut latro non armatis, sed insidiatur inermibus. [2] Viderunt hoc magistri gregum et fugerunt neque enim vel philosophie professores vel principes synagoge pereuntibus populis possunt ferre medicinam. Solus est Christus qui aufert peccata populorum.BD ce
ce ¶Fons : [1] Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 47, CCSL 14, p. 191.486-503 : «Qui sunt isti porci nisi forte illi de quibus dictum est : nolite dare sanctum canibus neque miseritis margaritas porcis, ne forte conculcent eas pedibus suis? Illi scilicet, qui inmundorum usu animalium uocis et rationis expertes lutulentis uitae suae actibus naturalium coinquinauerint ornamenta uirtutum, qui inpetu feruntur in praeceps, quoniam nullius meriti contemplatione reuocantur, sed tamquam de superioribus ad inferiora per inprobitatis procliue detrusi suffocantur in aquis inter fluitantia mundi istius strangulatorum in modum intercluso pereunt es spiritus conmeatu ; neque enim in his qui fluuido aestu uoluptatum huc atque illuc feruntur incerti ullius spiritus potest esse uitale conmercium. Videmus igitur quia homo ipse sibi est auctor aerumnae. Nam nisi quis porci more uixisset, numquam accepisset in eum diabolus potestatem aut, si accepisset, non ut perderet, sed probaret. Aut fortasse, quia post Domini aduentum bonos iam deprauare non poterat, non omnium hominum, sed leuium iam quaerit interitum, ut latro non armatis insidiatur, sed inermibus, et iniuriis lacessit infirmum, qui se intellegit uel a forte contemni uel a potente damnari». [2]   Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 50, CCSL 14, p. 192.511-514 : «Viderunt inquit hoc magistri gregum et fugerunt. Neque enim aliquam uel philosophiae professores uel principes synagogae pereuntibus populis possunt ferre medicinam. Solus est Christus, qui aufert peccata populorum, si tamen medendi patientiam non recusent. Ceterum curare non dignatur inuitos et cito infirmes deserit, quibus oneri uideat esse praesentiam suam, sicut Gerasenorum populis, qui exeuntes de ciuitate, in qua species synagogae uidetur exsistere, rogabant ut discederet quia timore magno tenebantur». [FG2013]
BD ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}
149 mundi huius] inv . Li448
150 vitale] om. Li448
151 sibi] sue Ed1953
marg.| {CLC8d6.37} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. 152 − Vel quod porcorum pastores fugientes ista nuntiaverunt, significat quosdam primates impiorum, quamquam153 christianam legem fugiant154*, potentiam tamen eius per gentes stupendo et mirando predicare. Quod autem Geraseni cognoscentes quod factum est, rogant Iesum ut ab eis discederet, magno timore perculsi155, significat magnitudinem vetusta suavitate delectatam, honorare quidem, sed nolle pati christianam legem, dum dicunt quod eam implere non possunt ; admirantes tamen fidelem populum a pristina perdita conversatione sanatum. BE cf
cf ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 13, CCSL 44B, p. 57.19-30 : «Quod autem pastores porcorum fugientes ista nuntiarunt, significat quosdam etiam primates impiorum, quamquam christianam legem fugiant, potentiam tamen eius per gentes stupendo et mirando praedicare. quod geraseni prodeunt uidere quod factum est, et inueniunt hominem uestitum et mente sana sedere ad pedes iesu, et cognoscentes quid factum sit, rogant iesum ut ab eis discederet magno timore perculsi, significat multitudinem uetusta sua uita delectatam honorare quidem sed nolle pati christianam legem, dum dicunt quod eam implere non possint, admirantes tamen fidelem populum a pristina perdita conuersatione sanatum». [FG2017]
BE ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}
152 Augustinus… Evangeliorum] om. Li448
153 quamquam] tamquam Li448
154 fugiant] fugientes Li448
155 perculsi] propulsi Li448
marg.| {CLC8d6.38} AMBROSIUS. − Vel in Gerasenorum civitate species synagoge videtur existere qui rogabant ut discederet, quia timore magno tenebantur. I nfirma enim mens non capit Dei verbum, nec potest pondus sustinere sapientie. Et ideo diutius molestus non fuit, sed ascendit ab inferioribus ad superiora, a synagoga scilicet ad ecclesiam et regressus est per stagnum nemo enim de ecclesia ad synagogam sine periculo transit salutis ; sed ille qui de synagoga ad ecclesiam transire desiderat, crucem suam tollat, ut discrimen evadat.cg
cg ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 50-52, CCSL 14, p. 192.517-528 : «Ceterum curare non dignatur inuitos et cito infirmes deserit, quibus oneri uideat esse praesentiam suam, sicut Gerasenorum populis, qui exeuntes de ciuitate, in qua species synagogae uidetur exsistere, rogabant ut discederet quia timore magno tenebantur. Infirma enim mens non capit Dei uerbum nec potest pondus sustinere sapientiae ; fatiscit et soluitur. Et ideo diutius molestus non fuit, sed ascendit et regressus est. Ascendit utique ab inferioribus ad superiora, a synagoga scilicet ad ecclesiam et regressus per stagnum est ut hic ait aut sicut Matthaeus per fretum ; inter nos enim et illos fretum magnum est. Itaque nemo de ecclesia ad synagogam sine periculo transit salutis, sed et ille qui de synagoga ad ecclesiam transire desiderat crucem suam tollat, ut discrimen euadat». [FG2013]
marg.| {CLC8d6.39} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Quod autem ille sanatus cupit iam esse cum Christo, et dicitur ei : Redi in domum tuam et narra quanta tibi fecit Deus . Sic intelligitur, ut sic quisquis intelligat post remissionem peccatorum redeundum sibi in conscientiam bonam sicut in domum, et serviendum evangelio propter aliorum salutem, ut deinde cum Christo requiescat ne cum prepropere vult esse cum Christo, negligat ministerium predicationis fraterne redemptioni accommodatum.ch
ch ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 13, CCSL 44B, p. 57.30-58.39 : «Quod ille cupit iam esse cum christo et dicitur ei : redi domum tuam, et narra quanta tibi fecit deus, ex illa apostoli sententia recte potest intellegi, cum ait : dissolui et esse cum christo multo magis optimum ; manere in carne necessarium propter uos, ut sic quisque intellegat post remissionem peccatorum redeundum sibi esse in conscientiam bonam, et seruiendum evangelio propter aliorum etiam salutem, ut deinde cum christo requiescat, ne cum praepropere iam uult esse cum christo, neglegat ministerium praedicationis, fraternae redemptioni accommodatum». [FG2017]
Numérotation du verset Lc. 8,
distinctio 7 
prol.| [Parall. bibl. : Lc. 8, 40-42 // Mt. 9, 18-26 // Mc. 5, 21-43]
marg.| {CLC8d7.1} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. 156 − Post narratum apud Gerasenos miraculum, transit ad narrandum miraculum 157* de archisynagogi filia dicens  : BF ci
ci ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 28, § 64, p. 169.12-16 : «Similiter et Lucas, cum post narratum aput gerasenos miraculum transit ad narrandum de archisynagogi filia, non sic transit, ut renitatur mattheo, qui post illas de panno et uino similitudines hoc gestum esse demonstrat dicendo haec illo loquente. iste quippe, cum terminasset quod aput gerasenos factum narrauerat, hoc modo transit in aliud : factum est autem, inquit, cum redisset iesus, excepit illum turba : erant enim omnes exspectantes eum». [FG2013]
BF ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2019} {MM2022}
156 De consensu evangelistarum] De questionibus evangelii La88
157 miraculum Li448 ] om. Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,40 
Factum est autem cum rediisset Iesus excepit illum turba. Erant158 enim omnes exspectantes eum.
158 Erant] Erunt Clementina
marg.| {CLC8d7.2} THEOPHYLACTUS. − Simul quidem propter doctrinam et propter miracula.BG cj
cj ¶FonsG : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 8, 40), PG 123, 808D1-2  : « Προσεδόκων δὲ αὐτὸν οἱ ὄχλοι, ἅμα μὲν διὰ τὴν διδασκαλίαν, ἅμα δὲ διὰ τὰ θαύματα ». [CGC2015] [VS2022] [MM2022]
BG ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}
marg.| {CLC8d7.3} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum.159 − Quod vero adiungit :
159 De consensu evangelistarum] De questionibus evangelii La88
Numérotation du verset Lc. 8,41 
Et ecce160* vir cui nomen Iairus,
160 Et ecce] ecce La88, + venit Ed1953
marg.| non continuo161* factum accipiendum est, sed prius illud de convivio publicanorum, sicut narrat Mattheus, cui rei162 sic coniungit hoc ut non possit aliud factum consequenter intelligi.BH ck
ck ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 28, § 64, p. 170.1-5 : «Quod uero adiunxit : et ecce uir, cui nomen erat iahirus, non continuo factum accipiendum est, sed prius illud de conuiuio publicanorum, sicut narrat mattheus, cui rei sic coniungit hoc, ut non possit aliud factum consequenter intellegi». [FG2013]*
BH ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2019} {MM2022}
161 continuo] continue Ed1953
162 rei] re cacogr. Ed1953
marg.| {CLC8d7.4} TITUS. − [a] Est autem positum nomen, Iudeorum causa, qui tunc noverunt quod accidit, ut nomen demonstratio miraculi fiat. [c] Accessit autem non aliquis infirmorum, sed princeps synagoge, ut magis obturarentur Iudeorum ora.
[b] Unde sequitur :
Et ipse princeps synagoge Iudeorum163* erat.
163 synagoge Iudeorum La88 ] Iudeorum Li448, synagoge La88@ Li448@ Clementina Ed1953
marg.| [e] Accessit autem ad Christum causa necessitatis. [d] Urget enim aliquando dolor ad agendum164* que decent, secundum illud Psalmi165*cl : « In camo et freno maxillas eorum constringe qui non approximant166 ad te ».BI cm
cl Ps. 31, 9.
cm Fons G  : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8,411 (Krikones § 1359: Titus), Vat. gr. 1611, f. 129va34-vb16  : «Τίτου. [a] Ἰάειρος γάρ τις πρὸς αὐτὸν παρεγένετο. Τὸ δὲ ὄνομα κεῖται διὰ τοὺς Ἰουδαίους τοὺς εἰδότας τότε τὸ γεγονός, ἵνα γένηται τὸ ὄνομα ἀπόδειξις τοῦ θαύματος. [b]"Καὶ οὗτος ἄρχων ἦν τῆς συναγωγῆς τῶν Ἰουδαίων". [c] Οὐκ ἦλθέ τις τῶν εὐτελῶν οὐδὲ τῶν τυχόντων, ἀλλὰ ἀρχισυνάγωγος ὥστε πλέον τοὺς φαρισαίους ἐπιστομισθῆναι. Εἴθε μὲν οὖν προὔλαβε καὶ διὰ πίστιν προσέπεσε καὶ δι´ εὐγνωμοσύνην ἐπέγνω, ἀλλὰ μὴ διὰ χρείαν παρεγένετο· ἡ γὰρ χρεία διαβάλλει τὴν παράκλησιν. [d] Ὅμως θλίψις [129vb] ἔσθ´ ὅτε καταβιάζεται πρὸς τὸ ἑλέσθαι δρᾶν τὰ χρήσιμα καὶ συμφέροντα. Ταύτῃ τοι καὶ ὁ μακάριος ἔφη Δαυίδ· “ Ἐν κημῷ καὶ χαλινῷ τὰς σιαγόνας αὐτῶν ἄγξαις τῶν μὴ ἐγγιζόντων πρὸς σέ”. [e] Καὶ τοῦτον τοίνυν ἡ χρεία κατηνέγκασεν [κατηνάγκασεν Sickenb.] ἐλθεῖν πρὸς τὸν Ἰησοῦν· διὸ ἔλεγεν· “ Ἐὰν μὴ σημεῖα καὶ τέρατα ἴδητε, οὐ μὴ πιστεύσητε”».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 8, 41) ex catenis [CPG 3576], ed. J.   Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 180 . [VS2022] [MM2022]
BI ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2019} {MM2022}
164 agendum] + ea Ed1953
165 Psalmi] om. Ed1953
166 approximant Li448 Ed1953 ] proximant La88
marg.| {CLC8d7.5} THEOPHYLACTUS. − Unde necessitate instante cecidit ad pedes eius.
Sequitur enim :
Et cecidit ad pedes Iesu.
marg.| Decebat autem ut absque necessitate cogente caderet ad pedes eius et cognosceret ipsum Deum esse.BJ cn
cn ¶FonsG : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 8, 41), PG 123, 808D6-9 : «Προσπίπτει δὲ οὗτος τῷ Ἰησοῦ, χρείας ἐνστάσης. Καίτοι ἔδει αὐτὸν καὶ μὴ ταύτης ἀναγκαζούσης, προσπεσεῖν, καὶ ἐπιγνῶναι αὐτὸν Θεὸν ὄντα, ὅμως καὶ θλίψις ἔσθ´ ὅτε ἐκβιάζεται τοὺς ἀνθρώπους πρὸς τὴν τοῦ κρείττονος ἐπιλογήν». [CGC2015] [VS2022] [MM2022]
BJ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}
marg.| marg.| {CLC8d7.6} CHRYSOSTOMUS. − Sed considera167 eius ineptiam168*. Querit enim a Christo ut in domum veniat.
Sequitur enim :
167 considera] deo sidera cacogr. La88
168 ineptiam cum graeco ] inertiam Ed1657 Ed1953
Rogans eum ut intraret in domum eius,
marg.| marg.|ignorans scilicet quod et169* absens poterat liberare. Nam si sciret170*, dixisset sicut Centurioco : « Dic verbo et curabitur filia mea ».| BK cp ||
co Mt. 8, 8.
cp ¶Nota Sentence composée d’extraits de Chrysostome et Titus d’après Nicetas, Catena in Lc.
BK ¶Codd. : La88 Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2019} {MM2020}
169 et] om. Ed1657 Ed1953
170 sciret] scivisset Ed1657 Ed1953
marg.| { CLC8d7.7} GRECUS. − [b] Causa autem adventus eius ponitur [a] cum subditur :
Numérotation du verset Lc. 8,42 
Quia unica filia erat illi,
marg.| domus fundamentum, successio generis,
fere annorum duodecim,
marg.| in ipso scilicet flore etatis.
Et hec moriebatur171,
171 moriebatur] morietur La88*
marg.| pro thalamis efferenda ad tumulum.BL cq
cq ¶FonsG : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 41 (Krikones § 1360 : Asterius), ed.   Mai , Scriptorum Veterum , Romae, 1837, p. 671 = Vat. gr. 1611, f. 129vb17-19 = Paris, BnF, Grec 208, f. 282v9-12  : «Ἀστερίου. [a] Εἰς δεινὸν δὲ τῷ ἀνθρώπῳ περιειστήκει τὸ πράγμα· θυγάτηρ καὶ [om. Pg208] μόνη, ἐτῶν γεγονυῖα δώδεκα, αὐτὸ τῆς ἡλικίας τὸ ἄνθος* αὐτὸ τῆς οἰκίας** ἔρεισμα, τοῦ γένους διαδοχὴ, μέλλουσα φέρεσθαι πρὸ τῶν θαλάμων εἰς ἐκφορὰς [ἐκφορὰν Pg208 Photius], πρὸ τῆς παστάδος εἰς τάφον [τάφην Pg208] [b] Αὕτη τῆς προσόδον τῷ Ἰαείρῳ πρόφασις».
* αὐτὸ τῆς ἡλικίας τὸ ἄνθος Vg1611 Pg208] om. hom. Athos, Iviron 371 ; Datema ; Mai (distractus)
**αὐτὸ τῆς οἰκίας] τῆς οἰκίας τὸ P208
Cf.   Photius Constantinopolitanus , Bibliotheca, 271, PG104, 221A10-13 .
Cf.   Chrysostomus , In Mt., hom. 31 (al. 32), § 1, PG 57, 369.49-50 : «Καὶ γὰρ μονογενὲς ἦν τὸ παιδίον, καὶ ἐτῶν δώδεκα γεγονὸς αὐτὸ τῆς ἡλικίας τὸ ἄνθος· ὃ δὴ μάλιστα καὶ εὐθέως αὐτὸ ἀνέστησεν».
<cuius fons>   Asterius Amasenus , Homilia disperdita in Iairum et in mulierem sanguinis profluvio labentem [CPG3261.2], fragm. B.2, ed. C.   Datema , «Les homélies XV et XVI d’Astérius d’Amasée», Sacris Erudiri 23 (1978-1979), p. 88.9-12 . [ADL2020] [MM2020]
<Non hab.> TLG ; PL ; ACO.
¶Nota : La proposition «in ... flore etatis» a échappé aux éditeurs d’Astérius : elle est absente du ms. Iviron 373 et de l’édition critique de Datema parce que sa lecture du ms. Vg1611 repose uniquement sur la transcription de Mai qui l’a omis par ‘saut du même au même’. L’expression in flore aetatis courante en latin classique, possède son exact équivalent en grec comme en italien, en français et dans la plupart des langues romanes («dans la fleur de l’âge»). Elle n’en est pas moins un hapax du corpus thomasien, ce qui, dans la Catena, est souvent l’indice d’une expression traduite du grec. D’après le TLG, on la retrouve chez deux contemportains d’Astérius : une fois chez Grégoire de Nysse et quatre fois chez Chrysostome (dont le commentaire du lieux parallèle Mt. 9, 18-26, cf. supra). [MM2020]
BL ¶Codd. : La88 Li448 Ed1569 Ed1657 Ed1953 {MM2019} {MM2020}
marg.| {CLC8d7.8} CHRYSOSTOMUS. − Advenerat autem Dominus, non ut iudicaret mundum sed ut salvaret. Quapropter non examinat dignitatem petentis sed equanimiter arripit opus, sciens quod maius erat futurum eo quod querebatur. Vocabatur autem ut172* ad remedium egrotantis. Novit autem se suscitaturum iam mortuam173 et inserturum terrenis firmam spem resurrectionis.BM
BM ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2020}
172 ut] om. Ed1953
173 mortuam] mortuum La88
marg.| {CLC8d7.9} AMBROSIUS. − Suscitaturus autem mortuam, ad faciendum fidem, hemorrhoissam ante curavit ; sicut et resurrectio temporalis in passione Domini celebrabatur174* ut perpetua illa credatur.BN cr
Unde sequitur 175* :
cr ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 60, CCSL 14, p. 195.609-615 : «Et primum illud consideremus quod suscitaturus mortuam ad faciendam fidem aemorrousam ante curauit. Et ut scias exempli gratia stetisse sanguinis fluxum, dum illa petitur, ista curatur. Sic et resurrectio temporalis in Domini passione celebratur, ut et perpetua illa credatur. Sic et Mariae paritura sterilis indicatur, ut conceptura uirgo credatur. Denique audiuit parituram Elisabet nec de sua generatione dubitauit». [FG2013]*
BN ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2019} {MM2020}
174 celebrabatur] celebratur Ed1953
175 Unde sequitur] om. Ed1953
Et contigit dum iret, a turba comprimebatur.
marg.| {CLC8d7.10} CYRILLUS. − Quod maximum erat indicium quod veram carnem indueret176* et omnem conculcaret superbiam. Neque enim a longe sequebantur sed eum circumdabant.BO
BO ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2019} {MM2020}
176 indueret] induerat Ed1953
marg.| { CLC8d7.11} GRECUS. 177 − Quedam autem mulier, gravi morbo detenta, cuius infirmitas corpus178*, medici vero179 divitias consumpserant, solam spem in tanta diffidentia reperit ut procideret Domino, de qua sequitur : BP cs
cs ¶FonsG : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 42-44 (Krikones § 1362 : Asterius), Vat. gr. 1611, f. 130r2-4 = Paris, BnF, grec 208, f. 282v31-283r1 = ed.   Mai , Scriptorum Veterum, Romae 1837, p. 671  : «Ἀστερίου. Γυνή τις ἀσθενοῦσα χαλεπῶς διὰ φλεβῶν ἀταξίαν, καὶ πᾶσαν τὴν ζωτικὴν ὕλην κενώσασα, καὶ δαπανηθεῖσα λοιπὸν ἐκ μὲν τῆς τηκεδόνος τὸ σῶμα*, τοῖς ἰατροῖς δὲ τὴν εὐπορίαν, μίαν εἶδεν [οἶδεν Pg208] ἐν ἀπόροις ἐλπίδα προσπεσεῖν τῷ Kυρίῳ».
*τὸ σῶμα] τῷ σώματι Iviron371 Pg208
Cf.   Photius Constantinopolitanus , Bibliotheca, 271, PG104, 221B1-5
<cuius fons>   Asterius Amasenus , Homilia disperdita in Iairum et in mulierem sanguinis profluvio labentem, fragm. B.3, ed. C.   Datema , «Les homélies XV et XVI d’Astérius d’Amasée», Sacris Erudiri 23 (1978-1979), p. 88.14-17 . [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]
¶Nota La traduction originale, exacte et littérale, a été abusivement corrigée par Ed1569 et la filiation de la Piana pour plus de clarté mais en désaccord avec le sens et la lettre de la source grecque. [MM2020]
177 Grecus Ed1571 (marg.) ] Gregorius Ed1569 Ed1570 Ed1571
178 cuius infirmitas corpus] ob cuius infirmitatis curam Ed1569 Ed1570 Ed1953
179 vero] + omnes Ed1571 Ed1657 , omnes Ed1569 Ed1570 Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,43 
Et mulier quedam180* erat in sanguinis fluxu181* ab annis duodecim, que in medicis182* erogaverat omnem substantiam suam, nec ab illo poterat183* curari,
180 quedam] que Ed1570 Ed1571 Ed1657 Ed1953
181 s. fl.] inv. Ed1570 Ed1571 Ed1657 Ed1953
182medicis cum gr. (ἥτις ἰατροῖς προσαναλώσασα) ; cf. Weber (Z P D Φ ) Cor2 V ( greci antiqui )] me. Ed1570, medicos Li448@ Ed1953
183 illo poterat] ullo potuit Ed1953 (cum Clementina)
Numérotation du verset Lc. 8,44 
accessit retro184.
184 que in medicis... retro] etc. Ed1569 Ed1571 Ed1657
marg.| {CLC8d7.12} TITUS. − Qualiter autem non est digna preconio hec mulier que, viribus extinctis corporeis ob continuum sanguinis fluxum, et, tanto populo concurrente circa Iesum185*, affectu roborata et fide, petierat populum et, retro latens, tetigit186* fimbriam vestimenti ?BQ ct
Sequitur enim :
ct Fons G  : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8,43-44 (Krikones § 1373: Titus), Vat. gr. 1611, f. 130rb40-v3  : «Τίτου. Πῶς γὰρ οὐκ ἐπαίνου ἀξία ἡ τὴν ἰσχὺν τοῦ σώματος ἀποβαλοῦσα διὰ τὴν [f.130v] ἀδιάλειπτον τοῦ αἵματος ῥύσιν, καὶ τοσούτου ὄχλου περιεστῶτος καὶ συμπαρατρέχοντος τῷ Ἰησοῦ ὡς ἐπὶ σημεῖον ἀπιόντι τοιοῦτον καὶ τῇ προθυμίᾳ καὶ τῇ πίστει ἐπιῤῥωσθεῖσα διαῤῥήξασα τὰ πλήθη καὶ τὸν ὄχλον διαστήσασα καὶ μήτε χειρὸς ἢ ποδὸς ἁψαμένη – ἦν γὰρ ἀκάθαρτος. Ἀλλ´ ὄπισθεν λαθοῦσα καὶ ἁψαμένη τοῦ κρασπέδου τοῦ ἰματίου αὐτοῦ ;»
<cuius fons>   Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 8,43-44) ex catenis [CPG 3576], ed. J.   Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 181. [VS2022] [MM2022]
¶Nota: Le choix de petierat (peto) pour traduire διαῤῥήξασα (διαρρήγνυμι : fendre ou pourfendre). n’est pas un contre-sens si peto est pris au sens littéral premier de « courir sus, fendre la multitude ». Une fois de plus le traducteur préfère une acception rare à un terme commun. [MM2022]
185 Iesum] illum Ed1570 Ed1953 , ipsum Ed1571 Ed1657
186 tetigit] teti. Ed1571, tetigerat Ed1953 retro] petro ! al. m. marg. La88²
Et187* tetigit fimbriam vestimenti eius.
187 enim et] om. Ed1571 Ed1657 Ed1953
marg.| {CLC8d7.13} CYRILLUS. − Neque enim licebat immundis vel tangere quemquam sanctorum, vel appropinquare viro sancto.BR
marg.| {CLC8d7.14} CHRYSOSTOMUS. 188*{hom.32}. − Ritu autem legis huiusmodi passio reputabatur immunditia magna. Aliter etiam : Nondum enim nec ipsa dignam habebat189 opinionem de eo. Non enim putavisset latere ; sed tamen confisa de sanitate accedit.BS
BS ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}
188 Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953
189 dignam hab.] inv . Ed1953
marg.| {CLC8d7.15} THEOPHYLACTUS. − Sicut autem cum aliquis oculum190 lucerne lucenti adhibet, aut igni spinas, statim operationem illorum experitur ; sic quidem191 qui fidem affert potenti curare, statim curationem consequitur :
Unde sequitur 192* :
190 oculum] osculum cacogr. Li448
191 operationem illorum experitur sic quidem] operantur sic qui Li448
192 Unde sequitur] om. Ed1953
Et confestim stetit fluxus sanguinis eius.BT cu
cu ¶FonsG : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 8, 44), PG 123, 809 A8-11. [CGC2015]
BT ¶Codd. : Li448 (75vb , Ed1953 {MM2019}
marg.| {CLC8d7.16} CHRYSOSTOMUS. − Non autem sola vestimenta ipsius mulierem salvaverunt193*. Nam et milites sortiti sunt ea inter se sed fidei eius intentio.BU
BU ¶Codd. : Li448 (75vb , Ed1953 {MM2019}
193 salvaverunt] scrips., salvaverut Li448
marg.| {CLC8d7.17} THEOPHYLACTUS. − Credidit enim et salvata est et, ut congruum fuit, primo tetigit Christum intellectualiter, deinde corporaliter.BV cv
cv ¶FonsG : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 8, 44), PG 123, 809 A13-15. [CGC2015]
BV ¶Codd. : Li448 (75vb , Ed1953 {MM2019}
marg.| { CLC8d7.18} GRECUS. − Audivit autem Dominus tacitas mulieris considerationes et, tacens, liberavit tacentem, passus sua sponte sanitatis rapinam sed postmodum194* miraculum publicat.BW cw
Unde sequitur :
cw ¶FonsG : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 42-44 (Krikones §1375 : Asterius), ed.   Mai , Scriptorum Veterum , Romae 1837, p. 672 = Vat. gr. 1611, f. 130v7-8 = Paris, BnF, grec 208, f. 284r10 -13  : «Ἀστερίου. Ἥκουσε τῶν ἀφώνων τῆς γυναικὸς λογισμῶν Κύριος, καὶ σιωπῶν σιωπώσαν ἱάσατο, ἐπειδὴ τοῦ κρασπέδου προσήψατο· αἵματος γἀρ ἔστησεν ὀχετοὺς, ἑκοντὶ τὴν ἴασιν συληθεὶς· καὶ ἡ μὲν ἐνόμιζε κεκλoφέναι τὴν δωρεάν, ὁ δὲ ἐκλάπη τὴν χάριν, [§ 5] καὶ τέως μὲν, οὐκ ἐκλαλεῖ τὴν θεραπείαν ὕστερον δὲ δημοσιεύει οὐ φιλοδοξῶν [...]».
<cuius fons> Cf.   Photius Constantinopolitanus , Bibliotheca, 271, PG 104, 221B5-10
<cuius fons>   Asterius Amasenus , Homilia disperdita in Iairum et in mulierem sanguinis profluvio labentem, fragm. B.4-5, ed. C.   Datema , «Les homélies XV et XVI d’Astérius d’Amasée», Sacris Erudiri 23 (1978-1979), p. 88.18-23 . [ADL2020] [MM2020]
BW ¶Codd. : Li448 (75vb , Ed1953 {MM2019}
194 postmodum Li448 ] postea Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,45 
Et ait Iesus : Quis est qui me tetigit?
marg.| {CLC8d7.19} CYRILLUS. − Non enim latuit Dominum perpetratum miraculum sed qui cuncta cognoscit, quasi nesciret interrogat.BX
BX ¶Codd. : Li448 , Ed1953 {MM2019}
marg.| {CLC8d7.20} GRECUS. − Nescientibus autem discipulis quod querebatur sed putantibus de simplici quodam tactu dicere, Domini195 questioni respondent.
Sequitur enim :
195 Domini] dûm cacogr. Li448
Negantibus autem omnibus, dixit Petrus et qui cum illo erant : Preceptor196, turbe comprimunt te197 et affligunt et dicis : Quis me tetigit?
196 preceptor] precepto cacogr. Li448
197 comprimunt te] inv . Ed1953
marg.| Et ideo Dominus tactum sua responsione distinguit.
Sequitur enim :
Numérotation du verset Lc. 8,46 
Et dixit illis198 Iesus : Aliquis tetigit me199.
198 illis] om. Li448
199 aliquis – me tetigit] inv . Ed1953
marg.| Sicut etiam dicebatcx« Qui habet aures audiendi audiat », quamvis omnes habeant huiusmodi corporalem auditum, sed non est vere audire si audiatur incaute, nec vere tangere si infideliter tangatur.BY cy
cx Mc. 8, 8.
cy ¶FonsG : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. (Lc. 8, 45) (Krikones §1372 Victor), Vat. gr . 1611, f. 130rb30-36 (ed.   Mai , Scriptorum veterum nova collectio, t. 9, Rome, 1837, p. 672)  : «Bίκτωρος. [...] τῶν μαθητῶν οὐκ εἰδότων τὸ ζητούμενον, ἀλλ ἁπλῆν τινα ἐπαφὴν οἰομένων λέγειν τὸν Κύριον καὶ τοιαύτην οἵαν οἱ λοιποὶ πάντες ἐφήπτοντο٠ διόπερ ὁ Κύριος διαστέλλων, ἥψατό μου τίς, φησιν٠ὥσπερ καὶ ἐλεγεν ‘ὁ ἔχων ὦτα ἀκούειν, ἀκούετο’, καίτοι πάντων τὴν σωματικὁν ταύτην ἐχόντων ἀκοὴν καὶ μέχρι γε ψιλῆς τῆς τῶν λόγων ἀκροάσεως ἀκουόντων٠ ἀλλ οὔτε ἀκούειν ἦν τὸ μὴ συνετῶς, οὔτε ἅπτεσθαι τὸ μὴ πιστῶς».
<Non hab.> Catena Graecorum patrum in Mc. (Mc. 5, 21-42), [CGP 135.1] : Vg756, f. 112rv ; [CGP 135.2] : ed. Cramer, p. 319-323.
¶Nota Ce scholion n’a pas de source éditée connue. Les oeuvres de Victor d’Antioche n’ont subsisté qu’à travers les scholia des chaînes exégétiques. [ADL2020] [MM2020]
BY ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}
marg.| {CLC8d7.21} CYRILLUS. − Propalat autem consequenter quod factum est, cum subdit :200*
200 subdit] subditur Ed1953
Nam et ego novi virtutem de me exiisse.
marg.| Materialius respondet secundum opinionem audientium. Hic tamen nobis manifestatur quod ipse verus est Deus et ex eo quod prodigialiter factum est, et etiam201 ex sermonibus transcendit enim nostram naturam, et forsan angelicam, posse quamquam202 virtutem emittere quasi a propria natura. Convenit autem hoc soli supreme nature. Nulla namque creaturarum aliquam gerit salvandi203 potestatem, vel etiam aliqua alia, scilicet miracula, faciendi, sed divinitus prestitam. Non autem204 ambitione glorie non dimisit latere divine virtutis ostensionem qui multoties preceperat taceri sua miracula sed quia spectabant205* ad utilitatem eorum qui vocabantur per fidem ad gratiam.BZ
BZ ¶Codd. : Li448 , Ed1953 {MM2019}
201 etiam] om. Li448
202 quamquam Li448 ] quemquem Ed1953
203 salvandi] sanandi Li448
204 autem] enim Li448
205 spectabant Li448 ] spectabat Ed1953
marg.| {CLC8d7.22} CHRYSOSTOMUS. 206*{hom.32}. − Primo enim solvit femineum metum, ne remorsum conscientie pateretur quasi surripiens gratiam ; secundo corrigit eam, quia latere putaverat ; tertio fidem eius exprimit cunctis, ut et alii imitentur proditque non minus miraculum retentione sanguinis, dum ostendit sibi cuncta patere.
206 Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953
marg.| {CLC8d7.23} CYRILLUS. − Insuper principem synagoge persuadebat indubitabiliter207 credere quod a laqueis mortis eripiet filiam eius. CA
CA ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}
207 indubitabiliter] invisibiliter Li448
marg.| {CLC8d7.24} CHRYSOSTOMUS. 208*{hom.32}. − Ob hoc autem Dominus non statim eam manifestaverat ut, ostenso quod omnia sibi liquent, faciat mulierem predicare quod factum est ut suspicione miraculum careat. CB
Unde sequitur
 :
CB ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}
208 Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953
Numérotation du verset Lc. 8,47 
Videns autem mulier quia209 non latuit eum, tremens venit et procidit ante pedes eius, et ob quam causam tetigerit210* eum, indicavit coram omni populo et quemadmodum confestim sanata sit.
209 quia] quod Li448
210 tetigerit Li448@ Mt366@ cum Cor2 ² (P<arisiensis>) ] teti. Li448 Mt366, tetigit Ed1953
marg.| {CLC8d7.25} ORIGENES. − Eamdem autem sanitatem qua211* nacta est mulier ex contactu212, verbis confirmavit salvator.
Unde sequitur :
211 qua] quam Ed1953
212 contactu] tactu Li448
Numérotation du verset Lc. 8,48 
At ipse dixit illi : Filia, fides tua te salvam fecit ; vade in pace
marg.| id est esto sana a213 tuo flagello et sanat quidem prius214* per fidem animam, deinde vero corpus.CC
CC ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}
213 a] om. Li448
214 prius] primo Ed1953
marg.| {CLC8d7.26} TITUS. − Vocat autem filiam iam fidei causa sanatam. Fides enim gratiam adoptionis impendit. CD cz
cz Fons G  : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8,48 (Krikones § 1384: Titus), Vat. gr. 1611, f. 130vb27-29 : «Τίτου. Καλεῖ δὲ καὶ θυγατέρα τὴν τεθεραπευμένην πίστεως ἕνεκα. Ἡ γὰρ πίστις αὐτῇ τῆς θεραπείας τὸ κρεῖττον, τὴν υἱοθεσίαν, ἐχαρίσατο·ἡ γὰρ πίστις σου [om. Sickenb.], φησί, σέσωκέσε».
<cuius fons>   Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 8,48) ex catenis [CPG 3576], ed. J.   Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 182. [VS2022] [MM2022]
CD ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2021}
marg.| {CLC8d7.27} EUSEBIUS. In Ecclesiastica historia. 215* − [1°] Dicunt autem hanc mulierem in Paneade, [2] que est Cesarea Philippi, [1b] unde fuit oriunda, statuisse triumphos insignes collati sibi beneficii a Salvatore. Stabat namque super altam basim ad limina domus eius eneum simulacrum mulieris flexis genibus manibusque iunctis, quasi precaretur ; ex cuius opposito aliud erectum216 simulacrum ad instar viri, eiusdemque materie, amictum diploide et manum versus mulierem extendens. Ante cuius pedes super ipsam basim aliena species plante orta, que usque ad enee diploidis oras217 pertingens, medicina omnium passionum esse ferebatur. Hanc autem statuam dicebant representare Christum, quam Maximinus218* destruxit.CE da db
da ¶FonsG :
db [1] <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. (Lc. 8, 48) (Krikones §1388 : Eusebius), ed.   Mai , PG 24, 541C = Vat. gr. 1611, f. 131ra  : « Ἐυσεβίου . Ἐγὼ δὲ οὐκ ἄξιον ἡγοῦμαι παρελθεῖν διήγησιν καὶ τοῖς μεθ' ἡμᾶς μνημονεύεσθαι ἀξίαν. Τὴν γὰρ αἱμοῤῥοοῦσαν // ἐκ Πανεάδος ἔλεγον ὁρμᾶσθαι , τόν τε οἶκον αὐτῆς ἐπὶ τῆς πόλεως δείκνυσθαι, καὶ τῆς ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος εἰς αὐτὴν εὐεργεσίας θαυμαστὰ τρόπαια παραμένειν. Ἑστάναι γὰρ ἐφ' ὑψηλοῦ λίθου πρὸς μὲν ταῖς πύλαις τοῦ αὐτῆς οἴκου γυναικὸς ἐκτύπωμα χάλκεον, ἐπὶ γόνυ κεκλιμένον, καὶ τεταμέναις ἐπὶ τὸ πρόσθεν ταῖς χερσὶν, ἱκετευούσῃ ἐοικός· τούτου δὲ ἀντικρὺ ἄλλο τῆς αὐτῆς ὕλης ἀνδρὸς ὄρθιον σχῆμα, διπλοΐδα κοσμίως περιβεβλημένον, καὶ τὴν χεῖρα τῇ γυναικὶ προτεῖνον· οὗ παρὰ τοῖς ποσὶν ἐπὶ τῇ στήλῃ ξένον τι βοτάνης εἶδος φυὲν, ὃ, μέχρι τοῦ κρασπέδου τῆς τοῦ χαλκοῦ διπλοΐδος ἀνιὸν, ἀλεξιφάρμακόν τι παντοίων νοσημάτων τυγχάνει. Τοῦτον τὸν ἀνδριάντα τοῦ Ἰησοῦ εἰκόνα φέρειν ἔλεγον, ὃν Μαξιμῖνος τῆς ἑαυτοῦ δυσσεβείας πάρεργον· ἐποιήσατο».
<cuius fons>   Eusebius Caesariensis , Historia ecclesiastica (grecus), lib. 7, c. 14.18.1-3, GCS 9.2, p. 672.7-20 .
<ex quo>   Eusebius Caesariensis , Historia ecclesiastica (transl. Rufini), lib. 7, c. 14.18.1-3, GCS 9.2, p. 673.4-20  : «Verum quia urbis huius fecimus mentionem, iustum videtur commemorare etiam illud in ea, quod historia dignum duximus. mulierem, quam sanguinis profluvio laborantem a salvatore curatam euangelia tradiderunt, huius urbis civem constat fuisse domusque eius in ea etiam nunc ostenditur. pro foribus vero domus ipsius basis quaedam in loco editiore conlocata monstratur, in qua mulieris ipsius velut genibus provolutae palmasque suppliciter tendentis imago aere videtur expressa. adstat vero alia aere nihilominus fusa statua habitu viri stola compte circumdati et dexteram mulieri porrigentis. huius ad pedem statuae e basi herba quaedam nova specie nascitur, quae cum exorta fuerit, excrescere usque ad stolae illius aerei indumenti fimbriam solet ; quam cum summo vertice crescens herba contigerit, vires inde ad depellendos omnes morbos languoresque conquirit, ita ut, quaecumque illa fuerit infirmitas corporis, haustu exiguo madefacti salutaris graminis depellatur, nihil omnino virium gerens, si antequam aereae fimbriae summitatem crescendo contigerit, decerpatur. hanc statuam ad similitudinem vultus lesu formatam tradebant, quae permansit ad nostra usque tempora, sicut ipsi oculis nostris inspeximus».
[2] Cf. v. g.   Beda Venerabilis, De locis sanctis, 10.1, CCSL 175 : «Ipsius autem iordanis exordium uulgo putatur in prouincia foenice ad radices montis libani, ubi panium, id est caesarea philippi, sita est, unde et idem panium, hoc est speleum, per quod sese adtollit iordanis, a rege agrippa decore admirabili extructum uenustatum que accipimus».
<Non hab.>   Eusebius Caesariensis , Onomasticon, [CPG 3466].
<Non hab.> Glossa ordinaria in Lc. 8 (Gloss-e).
¶Nota 1 : La Catena dépend du scholion forgé par Nicétas à partir d’Eusèbe et remplace la traduction de Rufin par une traduction à la fois plus littérale et plus intelligible.
¶Nota 2 : A la différence d’Eusèbe, Nicétas précise le lieu de l’exemplum. Thomas ajoute à son tour une précision au sujet de la ville de Panae, peut-être à partir de Bède. Nicétas ajoute également le nom de l’iconoclaste. Au sujet de son identité, les sources hésitent : Philostorgue (7.3) et Nicephore Calliste (10.30) désignent Julien ; Nicétas et la Catena : Maximinus, Asterius : Maximianus (Scholion in Lc, in   Nicetas , Catena in Lc., Pal. gr. 20, f. 85r) ; d’après A. Mai, PG 24, 541, n. 54 . Maximinus a parfois été remplacé par Maximus dans les éditions de la Catena. [MM2020]
CE ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}
215 In] om. Ed1953
216 erectum] rectum Li448
217 oras] horam Li448
218 Maximinus] Maximus Ed1953
marg.| {CLC8d7.28} AMBROSIUS. − Mystice autem reliquerat in Gerasenis synagogam Christus, et quem sui non receperant, recipiunt alieni.dc
dc ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 54, CCSL 14, p. 192.538-193.539 : «Et ecce uenit uir, cui nomen iairus, et ipse princeps synagogae erat, et cecidit ante pedes Iesu rogans eum ut intraret domum suam, quia filia unica erat illi fere annorum duodecim et haec moriebatur. Reliquerat in Gerasenis synagogam Christus, ut diximus, et quem sui non receperant excepimus quem exspectabamus». [FG2013]
marg.| {CLC8d7.29} BEDA. − Vel in fine seculi Dominus est ad Iudeos rediturus, atque ab eis per fidei confessionem libenter excipiendus.
marg.| {CLC8d7.30} AMBROSIUS. − Quem autem putamus synagoge principem esse nisi legem, cuius contemplatione Dominus synagogam non penitus dereliquerit?dd
dd ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 54, CCSL 14, p. 192.545-546 : «Quem putamus synagogae principem esse nisi legem, cuius contemplatione Dominus synagogam non penitus dereliquit, medicinam salutis credentibus reseruauit?». [FG2013]
marg.| {CLC8d7.31} BEDA. − Vel princeps synagoge Moyses intelligitur unde bene iairus, id est illuminans vel illuminatus, vocatur quia qui accipit verba vite dare nobis, et per hoc ceteros illuminat, ipse a spiritu sancto illuminatur. Cecidit autem archisynagogus ad pedes Iesu, quia legislator cum tota patrum progenie Christum in carne apparentem longe sibi preferendum esse cognovit. Si enim caput Christi Deus, convenienter pedes accipiendi sunt incarnatio, qua terram nostre mortalitatis tetigit. Rogavit autem intrare in domum eius, quia eius videre desiderabat adventum. Filia autem unica eius est synagoga, que sola legali est institutione composita ; que duodecimo etatis anno, hoc est tempore pubertatis appropinquante, moriebatur ; quia nobiliter a prophetis educata, postquam ad intelligibiles annos pervenerat, in quibus spirituales deo fructus gignere debebat, subito errorum languore consternata, spiritualis vite viam amisit et si Christus non succurreret, corruisset in mortem. Ad puellam autem sanandam pergens dominus a turba comprimitur, quia genti iudee salutaria monita prebens, carnalium populorum est consuetudine gravatus.
marg.| {CLC8d7.32} AMBROSIUS. − Ad hanc autem principis filiam dum properat Dei verbum, ut salvos faceret filios Israel, sancta ecclesia ex gentibus congregata, que inferiorum lapsu criminum deperibat, paratam aliis fide preripuit sanitatem.de
de ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 54, CCSL 14, p. 193.547-550 : «Quem putamus synagogae principem esse nisi legem, cuius contemplatione Dominus synagogam non penitus dereliquit, medicinam salutis credentibus reseruauit? Ad hanc ergo principis filiam dum properat Dei uerbum, ut saluos faceret filios Israhel sancta ecclesia ex gentibus congregata, quae inferiorum lapsu criminum deperibat, paratam aliis fide praeripuit sanitatem». [FG2013]
marg.| {CLC8d7.33} BEDA. {super Erat in fluxu sanguinis}. − Dupliciter autem sanguinis fluxus potest intelligi ; hoc est, et super idolatrie prostitutione, et super his que carnis et sanguinis oblectatione patrantur.
marg.| {CLC8d7.34} AMBROSIUS. − Quid autem sibi vult quod hec principis filia annorum duodecim moriebatur, et mulier ista fluxu sanguinis ab annis duodecim laboravit, nisi ut intelligatur quia quamdiu synagoga viguit, laboravit Ecclesia?df
df ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 57, CCSL 14, p. 193.568-194.571 : «Cur autem retro tangitur Christus? an quia scriptum est : post Dominum Deum tuum ambulabis? Quid etiam sibi uult quod et principis filia annorum xii moriebatur et mulier ista fluxu sanguinis ab annis xii laborabat nisi ut intellegatur quia quamdiu synagoga uiguit laborauit ecclesia? Defectus illius huius est uirtus, quia illorum delicto salus gentibus, et consummatio illius huius exordium, non naturae exordium, sed salutis, quia caecitas ex parte Israhel contigit, donec plenitudo gentium intraret». [FG2013]
marg.| {CLC8d7.35} BEDA. {super Erat in fluxu sanguinis}. − Una enim pene seculi etate synagoga in patriarchis nasci cepit, et gentilium nationem idololatria fedavit.
marg.| {CLC8d7.36} AMBROSIUS. − Sicut autem in medicis219* erogaverat omnem substantiam suam, ita congregatio gentium amiserat omnia dona nature.CF dg
dg ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 56, CCSL 14, p. 193.555-557 : «Nam sicut illa quae in medicis erogauerat omnem substantiam suam, ita etiam congregatio gentium amiserat omnia dona naturae et patrimonium uitale prodegerat, sancta, uerecunda, religiosa, fide promtior, pudore cunctatior : hoc est enim pudoris et fidei agnoscere infirmitatem, non desperare ueniam». [FG2013]*
CF ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}
219 in mledicis] illa in medicos Ed1953
marg.| {CLC8d7.37} BEDA. {super In medicos erogaverat}. − Medicos autem intellige sive falsos theologos, sive philosophos, legumque doctores secularium, qui multa de virtutibus vitiisque disserentes, utilia se vivendi instituta mortalibus dare promittebant ; se ipsos immundos spiritus, qui velut hominibus consulendo, se pro deo colendos ingerebant ; quibus audiendis gentilitas quanto magis naturalis industrie vires expenderat, tanto minus potuit ab iniquitatis sue sorde curari.
marg.| {CLC8d7.38} AMBROSIUS. − [b] Audiens autem egrotare populum Iudeorum, sperare cepit salutis sue remedium ; tempus venisse cognovit quo medicus adesset de celo surrexit ut occurreret [a] fide promptior, pudore contractior hoc enim est pudoris et fidei, agnoscere infirmitatem, non desperare veniam. Verecunda ergo fimbriam tetigit, fidelis accessit, religiosa credidit, sapiens sanatam se esse cognovit sic sancta plebs gentium, que Deo credidit, peccatum erubuit ut desereret, fidem detulit ut crederet, devotionem exhibuit ut rogaret, sapientiam induit ut sanitatem suam ipsa sentiret, fiduciam sumpsit ut fateretur quod preripuisset alienum. [c] Retro autem tangitur Christus, quia scriptum estdh : « Post Dominum Deum tuum ambulabis ».di
dh Dt. 13, 4.
di ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 56-57, CCSL 14, p. 193.555-194.581 : «Nam sicut illa quae in medicis erogauerat omnem substantiam suam, ita etiam congregatio gentium amiserat omnia dona naturae et patrimonium uitale prodegerat, sancta, uerecunda, religiosa, fide promtior, pudore cunctatior : hoc est enim pudoris et fidei agnoscere infirmitatem, non desperare ueniam. Verecunda ergo fimbriam tetigit, fidelis accessit, religiosa credidit, sapiens sanatam se esse cognouit. Sic sancta plebs gentium, quae Deo credidit, peccatum erubuit ut desereret, fidem detulit ut crederet, deuotionem exhibuit ut rogaret, sapientiam induit ut sanitatem suam et ipsa sentiret, fiduciam sumsit ut fateretur quod praeripuisset alienum. [c] Cur autem retro tangitur Christus? an quia scriptum est : post Dominum Deum tuum ambulabis? Quid etiam sibi uult quod et principis filia annorum xii moriebatur et mulier ista fluxu sanguinis ab annis xii laborabat nisi ut intellegatur quia quamdiu synagoga uiguit laborauit ecclesia? Defectus illius huius est uirtus, quia illorum delicto salus gentibus, et consummatio illius huius exordium, non naturae exordium, sed salutis, quia caecitas ex parte Israhel contigit, donec plenitudo gentium intraret. Non igitur tempore, sed specie sanitatis antiquior synagoga quam ecclesia, quia quamdiu illa credebat ista non credidit et per uarias corporis atque animae passiones inmedicabili remedio aegra languebat. [b] Audiuit aegrotare populum Iudaeorum, sperare coepit salutis suae remedium, tempus uenisse cognouit, quo medicus adesset e caelo, surrexit ut occurreret uerbo, uidit quia conprimebatur a turbis ; non enim credunt qui conprimunt, credunt qui tangunt. Fide tangitur Christus, fide Christus uidetur, non corpore tangitur, non oculis conprehenditur ; neque enim uidet qui uidens non uidet neque audit qui ea quae audit non intellegit neque tangit qui non fideliter tangit. Denique ut fidem tangentis exprimeret, ait :   tetigit me aliquis  ;   nam ego cognovi de me virtutem exisse ». [FG2013]
marg.| {CLC8d7.39} BEDA. {super Accessit retro}. − Et ipse aitdj : S i quis mihi ministrat, me sequatur , sive quia presentem in carne Dominum non videns, vel quia peractis dispensationis sacramentis per fidem cepit eius vestigia220* subsequi.CG
dj Io. 12, 26.
CG ¶Codd. : Li448 (76vb ) Ed1953 {MM2019}
220 eius – vestigia] inv . Li448
marg.| {CLC8d7.40} GREGORIUS. Quarto Moralium. − Premente autem turba, una redemptorem nostrum mulier tetigit quia carnales quique in Ecclesia eum comprimunt a quo longe sunt, et soli tangunt qui huic veraciter humiles adiunguntur. Turba igitur premit et non tangit quia et importuna est per presentiam et absens per vitam.CH dk
dk ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob 2, 9, lib. 3 § 20, CCSL 143, lin. 9 sqq. : «Hinc est quod premente turba, una redemptorem nostrum mulier tetigit ; unde et isdem noster protinus redemptor dicit : quis me tetigit? Cui cum discipuli responderent : turbae te comprimunt et affligunt et dicis : quis me tetigit? Ilico adiunxit : tetigit me aliquis, nam ego noui uirtutem de me exisse. Multi ergo dominum comprimunt et una tangit, quia carnales quique in ecclesia eum premunt a quo longe sunt ; et soli tangunt qui huic ueraciter humiles adiunguntur. Turba igitur premit, quia multitudo carnalium quo intus admittitur, grauius toleratur. Premit et non tangit, quia et importuna est per praesentiam et absens per uitam». [MM2020]
CH ¶Codd. : Li448 (76va ) Ed1953 {MM2019}
marg.| {CLC8d7.41} BEDA. {super Preceptor,turbe comprimunt te}. − Vel una credula mulier Dominum tangit quia qui diversis heresibus inordinate affligitur, solo catholice Ecclesie corde fideliter queritur.CI
CI ¶Codd. : Li448 (76vb ) Ed1953 {MM2019}
marg.| {CLC8d7.42} AMBROSIUS. − Non enim credunt qui comprimunt ; credunt qui tangunt fide tangitur Christus, fide videtur. Denique ut fidem credentis exprimeret, dicit :
Ego cognovi virtutem de me exiisse.
marg.| Quod est evidentius indicium quia non intra possibilitatem conditionis humane atque intra corporis claustrum divinitas coarctata est, sed ultra fines nostre mediocritatis virtus exundat eterna ; non enim humana ope plebs gentium liberatur ; sed Dei munus est congregatio nationum, que etiam brevi fide misericordiam inclinat eternam. Nam si consideremus quanta sit fides nostra, et intelligamus quantus sit Dei filius ; videmus quia comparatione eius fimbriam tantummodo tangimus, superiora vero vestimenti eius nequimus attingere. Si igitur et nos curari volumus, fide tangamus fimbriam Christi. Non autem latet eum quicumque tetigerit. Beatus qui extremam partem verbi tetigerit. Nam totum quis potest comprehendere?dl
dl ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 57-59, CCSL 14, p. 194.581-195.604 : «Audiuit aegrotare populum Iudaeorum, sperare coepit salutis suae remedium, tempus uenisse cognouit, quo medicus adesset e caelo, surrexit ut occurreret uerbo, uidit quia conprimebatur a turbis ; non enim credunt qui conprimunt, credunt qui tangunt. Fide tangitur Christus, fide Christus uidetur, non corpore tangitur, non oculis conprehenditur ; neque enim uidet qui uidens non uidet neque audit qui ea quae audit non intellegit neque tangit qui non fideliter tangit. Denique ut fidem tangentis exprimeret, ait :   tetigit me aliquis  ;   nam ego cognovi de me virtutem exisse . Quod est euidentis indicii quia non intra possibilitatem condicionis humanae atque intra corporis claustrum inclusa sapientia, diuinitas coartata est non capitur angustiis corporalibus, non tenetur, sed ultra fines nostrae mediocritatis uirtus exundat aeterna. Non enim humana ope plebs gentium liberatur, sed Dei munus est congregatio nationum, quae etiam breui fide misericordiam inclinat aeternam. Nunc si consideremus quanta sit fides nostra et intellegamus quantus sit Dei filius, uidemus quia conparatione eius fimbriam tantummodo tangimus, superiorem uero uestimenti eius partem nequimus adtingere. Si igitur et nos curari uolumus, fide tangamus fimbriam Christi. Non latet eum quicumque fimbriam tetigerit, qui tetigerit auersum ; neque enim Deus indiget oculis ut uideat neque corporaliter sentit, sed in se habet cognitionem omnium. Beatus ergo qui uel extremam partem uerbi contigerit ; nam totum quis potest conprehendere? Verum ut ad illam quae adhuc aegra est reuertamur, ne per nos magis quam per suam moram mortua esse credatur, uenerunt inquit serui dicentes principi : noli uexare illum ; filia tua mortua est». [FG2013]
Numérotation du verset Lc. 8,
distinctio 8 
marg.| {CLC8d8.1} CHRYSOSTOMUS. 221*{hom.32}. − Opportune Dominus exspectabat puelle mortem, ut propalaretur resurrectionis miraculum propter quod et tardius incedit, et loquitur cum muliere diutius, ut archisynagogi filia exspiraret, et huius eventus222 nuntii advenirent223. CJ
Unde dicitur :
CJ ¶Codd. : Li448 (76vb ) Ed1953 {MM2017}
221 Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953
222 eventus] adventus Li448
223 advenirent] adveniret Li448
Numérotation du verset Lc. 8,49 
Adhuc illo loquente, venit quidam ad principem synagoge dicens ei quia mortua est filia tua, noli vexare illum.
marg.| {CLC8d8.2} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. – Sed, cum Mattheus archisynagogum non morituram filiam suam narret Domino nuntiasse sed omnino defunctam, Lucas autem et Marcus nondum mortuam, usque adeo ut dicant venisse postea qui mortuam nuntiarent, considerandum est ne repugnare videatur. Et intelligendum est, brevitatis causa, Mattheum hoc224 potius dicere voluisse, rogatum esse Dominum ut faceret quod eum fecisse manifestum est, ut scilicet mortuam suscitaret225. Attendit enim non verba patris de filia sua, sed, quod est potissimum, voluntatem. Sane si alii duo vel quisquam eorum patrem commemorasset dixisse quod venientes de domo dixerunt, ut iam non vexaretur Iesus, quia puella mortua fuisset ; repugnarent eius cogitationi verba que posuit Mattheus. Nunc vero illud nuntiantibus et prohibentibus ne magister veniret, non legitur quod ipse226 consenserit. Unde Dominus non diffidentem reprehendit, sed credentem robustius confirmavit. CK dm
Unde 227 sequitur :
dm ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 28, § 66, p. 170.15-171.20 : «At uero cum mattheus archisynagogum non morituram uel morientem uel in extremo uitae positam filiam suam narrat domino nuntiasse, sed omnino defunctam, illi autem duo morti iam proximam, nondum tamen mortuam, usque adeo, ut dicant uenisse postea qui mortuam nuntiarent et ob hoc iam non debere uexari magistrum, tamquam sic ueniret, ut manum inponendo mori non sineret, non ut qui posset mortuam suscitare, considerandum est, ne repugnare uideatur, et intellegendum breuitatis causa mattheum hoc potius dicere uoluisse rogatum esse dominum, ut faceret quod eum fecisse manifestum est, ut scilicet mortuam suscitaret ; adtendit enim non uerba patris de filia sua, sed, quod est potissimum, uoluntatem, et talia uerba posuit, qualis uoluntas erat. ita enim desperauerat, ut potius eam uellet reuiuescere, non credens uiuam posse inueniri quam morientem reliquerat. duo itaque posuerunt, quid dixerit iahirus, mattheus autem, quid uoluerit adque cogitauerit. utrumque ergo petitum est a domino, ut uel morientem saluam faceret uel mortuam suscitaret ; sed cum instituisset mattheus totum breuiter dicere, hoc insinuauit patrem rogantem dixisse quod et ipsum certum est uoluisse et christum fecisse. sane si illi duo uel quisquam eorum patrem ipsum commemorasset dixisse quod sui de domo uenientes dixerant, ut iam non conuexaretur iesus, quod puella mortua fuisset, repugnarent eius cogitationi uerba, quae posuit mattheus. nunc uero et illud suis nuntiantibus et prohibentibus, ne iam magister ueniret, non legitur, quod ille consenserit. ac per hoc et illud quod ei dominus ait : noli timere, crede tantum et salua erit, non diffidentem reprehendit, sed credentem robustius confirmauit». [FG2013]
CK ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}
224 Mattheus – hoc] inv. Ed1953
225 suscitaret] suscitare Li448
226 ipse] ille Li448
227 Unde] Cum Li448
Numérotation du verset Lc. 8,50 
Iesus autem audito hoc verbo respondit patri puelle : Noli timere sed crede tantum et salva erit.
marg.| {CLC8d8.3} ATHANASIUS. − Fidem Dominus exigit ab invocantibus eum, non228 quia indiget adminiculo aliorum - ipse namque et dominus et largitor est fidei - sed ne videretur ex acceptione personarum sua dona conferre, ostendit quod credentibus favet et229*, ne sine fide accipiant beneficia et ea per infidelitatem aboleant. Vult enim benefaciens durare gratiam, et sanans inconcussum permanere remedium.CL dn
dn¶Fons G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 49-50 (Krikones § 1390 : Athanasius), Vat. gr. 1611, f. 131ra27-33, ed. PG 27, 1400B7-C3  : «Ἀθανασίου. Πίστιν γὰρ [γε PG 28, 1400B7] ἀπαιτεῖ πρῶτον τοὺς ἐπικαλουμένους αὐτὸν ὁ Κύριος* ὡς ἐπὶ τοῦ τυφλοῦ λέγων"Πιστεύεις ὅτι δύναμαί σοι τοῦτο ποιῆσαι ;" καὶ ἐπὶ τοῦ σεληνιαζομένου δέ φησιν ὅτι"Ἐὰν πιστεύης γίνεται". Απαιτεῖ δὲ τοῦτο ὁ Σωτὴρ οὐκ ἐπειδὴ περ ἔχρηζετῆς παρ ἑτέρων συνεργίας αὐτὸς γὰρ καὶ τῆς πίστεως κύριος καὶ χορηγός ἐστιν ἀλλ ̓ ἵνα μὴ ὡς προσώποις χαριζόμενος φανῇ ἀλλ ὅτι τοῖς πιστεύουσιν ἐπινεύει καὶ ἵνα μὴ χωρὶς πίστεως δέξωνται τὰς εὐεργεσίας καὶ τῇ ἀπιστία ταύτας ἀπολέσωσι. Θέλει γὰρ χαριζόμενος παραμένειν τὴν χάριν καὶ θεραπεύων ἀδιάπτωτον εἶναι τὴν θεραπείαν ».
*
Πίστιν γὰρ ... αὐτὸν ὁ Κύριος] Διὰ τοῦτο καὶ ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς τοὺς ἐπικαλουμένους αὐτὸν πίστιν ἀπαιτεῖ πρῶτον PG28
<cuius fons>   Athanasius Alexandrinus , De passione et cruce Domini, [CPG 2247], § 4, PG 28, 192A1 -13 (ut supra). [MM2024]
CL ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}
228 non] om. Li448
229 Et] om. Ed1953
marg.| {CLC8d8.4} THEOPHYLACTUS. − [b] Mortuam autem suscitaturus eiecit omnes, quasi nos docens absque inani gloria esse, et nihil ad demonstrationem facere. Et quod cum230 quis debet miracula perpetrare, non decet ipsum esse in medio plurimorum, sed solitarium, et ab aliis separatum.
Unde sequitur :
230 cum] om. Li448
Numérotation du verset Lc. 8,51 
Et cum pervenisset ad domum, non permisit intrare secum quemquam nisi Petrum et Ioannem et Iacobum et patrem et matrem puelle.
marg.| [a] Solos autem hos intromisit tamquam discipulorum vertices, et potentes miraculum occultare. Non enim volebat ipsum ante tempus pluribus revelari, forte propter invidiam Iudeorum. Sic et cum quis nobis invidet, non debemus iustitias nostras ei revelare, ne ei maioris invidie occasio tribuatur. CM do
do ¶FonsG : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 8, 51), PG 123, 812 [a] B5-15 [b] C12-15-D1. [CGC2015]
CM ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}
marg.| {CLC8d8.5} CHRYSOSTOMUS. 231*{hom.32}. − Ceteros autem discipulos non assumpsit, provocans eos ad appetitum maiorem, ob id quoque quod nondum erant plene dispositi, ut et alii istos imitentur. Assumpsit etiam parentes in testes, ne quis dicere posset232 fallax esse resurrectionis indicium. Ad hoc etiam illud nota quod deflentes exclusit a domo, et indignos ostendit huius visione.
Sequitur enim :
231 Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953
232 posset] possit Li448
Numérotation du verset Lc. 8,52 
Flebant enim233 omnes, et plangebant illam.
233 enim] autem Li448
marg.| Quod si tunc exclusit, multo magis nunc. Tunc enim nondum patuerat in somnum mortem fuisse conversam. Nullus ergo de cetero se contemnat234, iniuriam inferens Christi victorie235, qui superavit mortem, et eam in somnum convertit ; ad cuius ostensionem subditur :
234 contemnat] contundat Li448
235 Christi victorie] inv . Li448
At ille dixit : Noli236 flere. Non est enim mortua puella, sed dormit
236 Noli] Nolite Li448
marg.| ostendens singula sibi fore in promptu, et quod eam vivificaret, quasi suscitaret a somno. Nihilominus tamen deridebant eum .
Sequitur enim :
Numérotation du verset Lc. 8,53 
Et deridebant eum scientes quia mortua esset.
marg.| Quos non obiurgavit, nec derisionem repressit, ut etiam derisio fiat mortis indicium. Nam, quia ut plurimum post acta miracula homines perseverant increduli, verbis propriis eos prevenit. Ut autem quasi per visum disponeret ad resurrectionis fidem, tenet manum puelle.
Unde sequitur :
Numérotation du verset Lc. 8,54 
Ipse autem tenens manum eius, clamavit dicens puella, surge.
marg.| Cumque tenuisset, suscitat eam.
Unde sequitur :
Numérotation du verset Lc. 8,55 
Et reversus est spiritus eius et surrexit continuo.
marg.| Non enim infudit aliam animam, sed illam eamdem que exspiraverat restituit. Nec solummodo suscitat, immo237 iubet etiam illam238 cibari.
Sequitur enim :
237 immo] + quoque Li448
238 illam] eam Li448
Et iussit illi dare manducare,
marg.| ne scilicet phantasticum esse videatur quod factum est nec ipse propinat, sed aliis mandat ; sicut et in Lazaro dixitdp : « Solvite eum ac239 deinde participem mense fecit ».CN
dp Io. 11, 44.
CN ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}
239 ac] et Li448
marg.| {CLC8d8.6} GRECUS. − Deinde stupefactos miraculo et pene clamantes parentes cohibet ne factum predicent.
Sequitur enim :
Et stupuerunt parentes eius.
marg.| quibus precepit ne alicui dicerent quod factum erat ostendens quod largitor bonorum est. Non autem cupidus glorie datque totum, nihil recipiens. Qui vero venatur operum gloriam, aliquid quidem exhibuit, aliquid vero recepit.CO dq
dq ¶FonsG : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 42-44 (Krikones §1395 : Severus), ed.   Mai , Classicorum auctorum, t. 10, p. 424 = Vat. gr. 1611, f. 131va25-29  : «Σεβήρου. [...] ἐξεστηκότας τῷ θαῦματι καὶ μονονουχὶ βοῶντων τοὺς γονέας, ἐπέχει τοῦ διακηρύττειν τὸ πρᾶγμα, δείξας ὄτι δοτήρ ἐστιν ἀγαθῶν καὶ οὐ δόξης ἐρατής· καὶ τὸ ὅλον δίδωσι λαμβάνειν δὲ οὐδὲν, ὥσπερ οὐδὲ θεμιτὸν περὶ ἀνθρώπον δίδοσθαί τε θεῷ, δὲ ἀνθρώποις ὑπάρχειν περὶ θεοῦ· ὁ μὲν γὰρ δόξαν τῶν ἔργων ὠνούμενος, τὸ μὲν ἔδωκε, τὸ δὲ ἐκομίσατο».
<cuius fons> =   Severus Antiochenus, Fragmenta in Lucam ex catenis [CGP 7080.13].
¶Nota Ce scholion n’a pas de source éditée connue. Les oeuvres de Victor d’Antioche n’ont subsisté qu’à travers les scholia des chaînes exégétiques. [ADL2020] [MM2020]
CO ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}
marg.| {CLC8d8.7} BEDA. − Mystice autem salvata a fluxu sanguinis muliere, mox filia principis mortua nuntiatur quia dum ecclesia a vitiorum labe mundata est, continuo synagoga perfidia atque invidia soluta est perfidia quidem, quia in Christum credere noluit ; invidia vero, quia Ecclesiam credidisse doluit.
marg.| {CLC8d8.8} AMBROSIUS. − Adhuc autem et servi 240* principis increduli erant ad resurrectionem, quam Iesus in lege predixit, in evangelio complevit.
Unde dicunt :241 CP dr
dr ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 61, CCSL 14, p. 195.615-620 : «  Venerunt inquit   servi dicentes principi  :   noli vexare illum . Adhuc et hi increduli ad resurrectionem, quam Iesus in lege praedixit, in evangelio conpleuit. Itaque cum uenisset in domum, paucos futurae resurrectionis arbitros adsciuit ; non enim a multis continuo est credita resurrectio». [FG2013]*
CP ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}
240 servi] servuli Ed1953
241 dicunt] dicitur Mt366
Noli vexare illum. 242*
242 illum] + Quasi sit sibi impossibile suscitare mortuam
marg.| {CLC8d8.9} BEDA. − Vel per eos significantur qui adeo destitutum synagoge statum vident, ut restaurari posse non credant ; ideoque pro suscitatione illius supplicandum esse non estiment. Sed que impossibilia sunt apud homines, possibilia sunt apud Deum unde dominus ei dixit noli timere, crede tantum, et salva erit. Pater puelle cetus doctorum legis accipitur qui si credere voluerit, etiam subiecta ei synagoga salva erit.
marg.| {CLC8d8.10} AMBROSIUS. − [a] Itaque cum venisset in domum, paucos future resurrectionis arbitros ascivit non enim a multis continuo est credita resurrectio. [c] Que tamen tante diversitatis est causa? Supra publice filius vidue suscitatur, hic removentur plures arbitri. Sed puto quod pietas ibi Domini declaratur, quia vidua mater unici filii non patiebatur moras. Est etiam forma sapientie, in filio vidue cito ecclesiam credituram in archisynagogi filia credituros quidem Iudeos, sed ex pluribus pauciores. [b] Denique dicente Domino non est mortua puella, sed dormit, deridebant eum quicumque enim non credit, irridet. Fleant igitur mortuos suos, qui putant mortuos ubi resurrectionis fides est, non mortis species, sed quietis est.ds
ds ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 61-62, CCSL 14, p. 195.618-624 : «Venerunt inquit servi dicentes principi : noli vexare illum. Adhuc et hi increduli ad resurrectionem, quam Iesus in lege praedixit, in evangelio conpleuit. Itaque cum uenisset in domum, paucos futurae resurrectionis arbitros adsciuit ; non enim a multis continuo est credita resurrectio. [b] Denique dicente Domino : non est mortua puella sed dormit, deridebant inquit eum. Quicumque enim non credit inridet. Fleant igitur mortuos suos qui putant mortuos, ubi resurrectionis fides est, non mortis species, sed quietis est». [c]   Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 64, CCSL 14, p. 196.638-645 : «Quae tamen tantae diuersitatis est causa? Supra publice uiduae filius suscitatur, hic remouentur plures arbitri. Sed puto quod in eo quoque pietas ibi Domini declaretur * , quia uidua mater unici non patiebatur moras, et ideo ne amplius adficeretur maturitas additur. Est etiam forma sapientiae in uiduae filio cito ecclesiam credituram, in archisynagogae filia credituros quidem Iudaeos, sed ex pluribus pauciores».* declaratur ] P (Leningrad F. v. 1 n. 6) L (Oxford, Bodleian Laud. Misc. 259). [FG2013]
marg.| {CLC8d8.11} BEDA. − Synagoga etiam, quia sponsi letitiam, qua vivere possit, amisit, quasi inter plangentes mortua iacens, nec hoc ipsum quare plangatur intelligitur.
marg.| {CLC8d8.12} AMBROSIUS. − Tenens autem Dominus manum puelle sanavit eam. Beatus enim si cuius manus sapientia teneat, inducat in penetralia sua, iubeat manducare panis enim celestis est Dei verbum inde et illa sapientia, que Dei corporis et sanguinis altaria replevit alimentis. ‘Venite, inquitdt, edite panes meos, et bibite vinum quod miscui vobis’.du
dt Prv. 9, 5.
du ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 6, § 62, CCSL 14, p. 196.629-638 : «Tenens ergo manum puellae Iesus sanauit eam et iussit dari ei manducare. Quod est testimonium uitae, ut non phantasma, sed ueritas crederetur. Beatus ille cui manum sapientia tenet. Utinam meos quoque teneat actus, teneat manum iustitia, teneat Dei uerbum, inducat in penetralia sua, spiritum auertat erroris, conuertat salutis, dari mihi iubeat manducare ! Panis enim caelestis est Dei uerbum. Inde et illa sapientia, quae diuini corporis et sanguinis sacrosancta altaria repleuit alimentis, uenite inquit edite panes meos et bibite uinum, quod miscui uobis». [FG2013]
marg.| {CLC8d8.13} BEDA. − Surrexit autem puella continuo, quia Christo manum confortante, homo a morte anime resipiscit. Sunt enim nonnulli qui latente tantum cogitatione peccati sibi mortem consciscunt ; sed tales se vivificare significans dominus, suscitavit filiam archisynagogi. Alii vero ipsum malum quo delectantur agendo, mortuum suum quasi extra portas efferunt ; et hos se suscitare demonstrans, suscitavit filium vidue extra portas civitatis. Quidam vero etiam peccati consuetudine se quasi sepeliendo corrumpunt ; et ad hos etiam erigendos adest gratia salvatoris ; ad quod intimandum resuscitavit Lazarum quatuor dies in monumento habentem. Quanto autem gravior est mors anime, tanto acrior penitentis fervor insistat. Unde iacentem in conclavi mortuam levi voce resuscitat ; delatum foras iuvenem pluribus dictis corroborat ; ad quatriduanum vero suscitandum fremuit spiritu, lacrimas fudit, et voce magna clamavit. Sed et hic notandum quod publica noxia publico egent remedio ; levia peccata secreta queunt penitentia deleri. Puella in domo iacens paucis arbitris resurgit ; iuvenis extra domum turba multa comitante suscitatur ; Lazarus de monumento vocatus multis populis innotuit.



Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Lc. Capitulum 8 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 05/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=57&chapitre=57_8)

Notes :