^a ¶Fons : Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.
<Non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e), Hugo de Sancto Caro : Postille, LLT, PL [MM2020]

^b ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 21, 2), PG 123, 1049B8-C2  : « Ἐνόησαν δέ τινες χήραν δύνασθαι ἐκληφθῆναι πᾶσαν ψυχὴν τὸν πρότερον ἄνδρα, τὸν παλαιὸν νόμον ἀποβαλοῦσαν, οὔπω δὲ τῆς πρὸς τὸν Θεὸν Λόγον συναφείας ἀξίαν· καὶ ταύτην προσάγειν ἀῤῥαβῶνος λόγῳ τὴν λεπτὴν καὶ τέως σύμμετρον αὐτῇ πίστιν καὶ ἀγαθὴν συνείδησιν. Δεῖ γὰρ μετὰ τῆς πίστεως καὶ ἀγαθὴν συνείδησιν ἤτοι βίον ἀδιάστροφον φέρεσθαι, καὶ εἰ οὕτω προσέρχεταί τις Θεῷ, μείζω πάντων βαλεῖν δοκεῖ τῶν ἐν λόγῳ πλουσίων, καὶ ἠθικαῖς ἑλληνικαῖς περιττῶν ». [CGC2015]* [VS2022] [MM2022] <Diff.> Cf. Theophylacti Archiepiscopi Bulgariae, in quatuor Evangelia enarrationes / Ioanne Oecolampadio interprete, Basel, 1524, p. 132r . [MM2022]

^c ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 21, CCSL 120, lin. 54 sqq. : «Propterea sane [denique Orig.] diuina dispensatio procurauit ut et ciuitas ipsa et templum et omnia illa pariter subuerterentur ne qui forte adhuc paruulus et lactans in fide, si uiderit [videret Orig.] illa constare, dum sacrificiorum ritum dum ministeriorum ordinem attonitus stupet [stuperet Orig. (E=Cas345 g q Ald. Del.)] ipso diuersarum formarum raperetur intuitu ».
<cuius fons> =   Origenes,   H omiliae in Lv. (transl. Rufini), hom. 10, § 1, Origenes Werke 6, p. 442.2-6.
<Paral.>   Thomas de Aquino, Super Io. reportatio (Io. 16, lectio 1), Marietti n° 2081 : « [...] Hic autem addit unum quod maxime poterat eos attonitos facere, scilicet quod mors eorum reputaretur a Iudaeis obsequium ».   Thomas de Aquino, Super Io. reportatio (Io. 16, lectio 1), Marietti n° 2084 : « Chrysostomus (CIO16d1.8) enim dicit quod discipuli audientes quod deberent interfici et absque synagogis fieri, ita tristati et attoniti facti sunt, ut quasi obliti de recessu Christi et locutionem amittentes, eum de suo recessu non interrogarent ».
¶Nota. Le parallèle de la reportation sur Jean confirme la leçon contristare (sous réserve de confirmation du texte par l’édition critique en préparation). - Sur attonitus chez Thomas voir notre note sur CLC2d9.6 [MM2024]

^d ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 6, CCSL 14, p. 347.67-79 : «Verum autem dictum est iuxta proposita de templo, quod Salomon condidit, id que primum ab hoste iudicii esse tempore subuertendum ; nihil est enim opere et manu factum quod non aut uetustas conficiat aut uis subruat aut ignis exurat. Tamen est et aliud templum constructum ex speciosis lapidibus et ornatum donis, cuius euersionem dominus significare uideatur, synagoga m scilicet Iudaeorum, cuius structura uetus ecclesia surgente dissoluitur. Est etiam templum in unoquoque, quod deficiente fide labitur et maxime, si quis falso Christi nomen obtendat, quo interiorem expugnet affectum». [FG2013]

^e ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 9, CCSL 14, p. 348.100-107 : «cum autem audieritis proelia et opiniones proeliorum. [a] Interrogatus Dominus quando templi futura destructio et quod signum esset aduentus, de signis docet, de tempore non putat intimandum. [b] Sed Matthaeus interrogationem tertiam addidit, ut et templi tempora destruendi et signum aduentus et consummatio saeculi a discipulis quaereretur, Lucas satis putauit de consummatione saeculi cognitum, si de aduentu Domini disceretur». [FG2013]

^f Cf. 1Ptr. 5, 8 : «Sobrii estote, et vigilate : quia adversarius vester diabolus tamquam leo rugiens circuit, quærens quem devoret».

^g ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 22-23 (Krikones §2917 Athanasius), Vat. gr. 1611, f. 268vb31 -269.3 , f. 269r8-9  : «[1] Ἀθαναςίου. [...] Ἐγερθήσονται ψευδο προφῆται καὶ ψευδόχριστοι, καὶ δώσουσι σημεῖα [+ μεγάλα καὶ τέρατα Athan.], ὥστε πλανᾶσθαι, εἰ δυνατὸν, καὶ τοὺς ἐκλεκτούς· ἰδοὺ προείρηκα ὑμῖν. Τὰ μὲν γὰρ ἐν ἡμῖν ἀποτεθέντα μαθήματά τε καὶ χαρίσματα παρ’ αὐτοῦ πολλὰ τε καὶ ὑπὲρ ἄνθρωπόν ἐστιν· οὐρανίου γὰρ πολιτείας τύπος, καὶ δύναμις κατὰ δαιμόνων, υἱοποίησίς τε καὶ τὸ ὑπὲρ πᾶν χάρισμα [+ καὶ ἐξαίρετον Athan.], ἡ περὶ τοῦ Πατρὸς γνῶσις καὶ αὐτοῦ τοῦ Λόγου, καὶ δωρεὰ Πνεύματος ἁγίου . Ἡ δὲ τοῦ ἀνθρώπου διάνοια, ἐπιμελῶς ἐπὶ τὰ πονηρὰ ἔγκειται· καὶ ὁ ἀντίδικος ἡμῶν // περιέρχεται ζητῶν ἁρπάσαι τὰ εἰς ἡμᾶς τοῦ Λόγου σπέρματα. Διὰ τοῦτο γοῦν, ὥσπερ ἴδια κειμήλια τὰ μαθήματα σφραγίζων ἐν ἡμῖν διὰ τῆς προῤῥήσεως , ἔλεγεν ὁ Κύριος· Βλέπετε μή τις ὑμᾶς πλανήσῃ καὶ τὰ ἑξῆς. // Μέγα τι χάρισμα δέδωκεν ἡμῖν ὁ Λόγος, ὥστε μὴ ἐκ τῶν φαινομένων ἀπατᾶσθαι, ἀλλὰ μᾶλλον καὶ ταῦτα κἂν κεκαλυμμένα τυγχάνῃ, διακρίνειν τῇ τοῦ Πνεύματος χάριτι. Ἐπειδὴ γὰρ ὅλος ἐστὶ μισητὸς ὁ τῆς κακίας εὑρετὴς // μόνον τε φαινόμενος βάλλεται παρὰ πάντων, ὡς ὄφις, [f. 269r] ὡς δράκων, ὡς λέων ζητῶν ἁρπάσαι τινας καὶ καταπιεῖν· διὰ τοῦτο ὃ μὲν ἔστιν αὐτὸς, ὑποκρύπτει καὶ σκέπει, τὸ δὲ παρὰ πάντων ποθούμενον ὄνομα ὑποκρίνεται πανούργως , ἵνα, ἀπατήσας τῇ φαντασίᾳ, λοιπὸν τοὺς πλανηθέντας τοῖς ἰδίοις περιπείρῃ δεσμοῖς ὥσπερ ἂνεἴ τις, ἀνδραποδίσασθαι θέλων ἀλλοτρίους παῖδας, ἀποδημούντων τῶν γονέων, ὑποκρίνηται τὰς ἐκείνων ὄψεις, καὶ ποθοῦντας τοὺς υἱοὺς ἀπατήσῃ , καὶ λοιπὸν ἀπαγαγὼν αὐτοὺς μακρὰν, ἀπολέσῃ· τὸν αὐτὸν τρόπον. // ὁ διάβολος οὐκ ἔχων μὲν αὐτὸς παῤῥησίαν, εἰδὼς δὲ τὸν εἰς τὴν ἀλήθειαν ἔρωτα τῶν ἀνθρώπων, ὑποκρίνεται μὲν ταύτην τῇ φαντασίᾳ, τὸν δὲ ἴδιον ἰὸν ἐπιβάλλει τοῖς ἐπακολουθήσασιν αὐτῷ. [...] [2] Ἀμέλει γὰρ ἑκάστῃ τῶν αἱρέσεων οὕτω σχηματισάμενος [+ ὁ διάβολος Athan.] λέξεις ὑπέβαλε μεστὰς δολιότητος // λέγων δι’ ἑκάστης· Ἐγώ εἰμι ὁ Χριστὸς, καὶ παρ’ ἐμοὶ τὸ ἀληθές ἐστι· καὶ πάσας ἰδίᾳ καὶ κοινῇ ψεύσασθαι πεποίηκεν ὁ συκοφάντης [...] ».
<cuius fons> [1]   Athanasius Alexandrinus , Epistola ad episcopos Egypti et Libyae [CPG 2092], § 1, Athanasius Werke 1.1.1, p. # (PG 25, 540A4-C4 ) : «Ἐγερθήσονται ψευδο προφῆται καὶ ψευδόχριστοι, καὶ δώσουσι σημεῖα μεγάλα καὶ τέρατα, ὥστε πλανᾶσθαι, εἰ δυνατὸν, καὶ τοὺς ἐκλεκτούς· ἰδοὺ προείρηκα ὑμῖν. Τὰ μὲν γὰρ ἐν ἡμῖν ἀποτεθέντα μαθήματά τε καὶ χαρίσματα παρ’ αὐτοῦ πολλὰ καὶ ὑπὲρ ἄνθρωπόν ἐστιν· οὐρανίου γὰρ πολιτείας τύπος, καὶ δύναμις κατὰ δαιμόνων, υἱοποίησίς τε καὶ τὸ ὑπὲρ πᾶν χάρισμα καὶ ἐξαίρετον, ἡ περὶ τοῦ Πατρὸς γνῶσις καὶ αὐτοῦ τοῦ Λόγου, καὶ δωρεὰ Πνεύματος ἁγίου. Ἡ δὲ τῶν ἀνθρώπων διάνοια ἐπιμελῶς ἐπὶ τὰ πονηρὰ ἔγκειται· καὶ μὴν ὁ ἀντίδικος ἡμῶν διάβολος, φθονῶν ἐπὶ τοῖς τοσούτοις ἡμῖν ἀγαθοῖς γενομένοις, περιέρχεται ζητῶν ἁρπάσαι τὰ εἰς ἡμᾶς τοῦ Λόγου σπέρματα. Διὰ τοῦτο γοῦν, ὥσπερ ἴδια κειμήλια τὰ μαθήματα σφραγίζων ἐν ἡμῖν διὰ τῆς προῤῥήσεως, ἔλεγεν ὁ Κύριος· Βλέπετε μή τις ὑμᾶς πλανήσῃ. Πολλοὶ γὰρ ἐλεύσονται ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου, λέγοντες· Ἐγώ εἰμι· καὶ ὁ καιρὸς ἤγγικε, καὶ πολλοὺς πλανήσουσι· μὴ οὖν πορευθῆτε ὀπίσω αὐτῶν. Μέγα τι χάρισμα δέδωκεν ἡμῖν ὁ Λόγος, ὥστε μὴ ἐκ τῶν φαινομένων ἀπατᾶσθαι, ἀλλὰ καὶ μᾶλλον, κἂν ταῦτα κεκαλυμμένα τυγχάνῃ, διακρίνειν τῇ τοῦ Πνεύματος χάριτι. Ἐπειδὴ γὰρ ὅλος ἐστὶ μισητὸς ὁ τῆς κακίας εὑρετὴς καὶ μέγας δαίμων ὁ διάβολος, μόνον τε φαινόμενος βάλλεται παρὰ πάντων, ὡς ὄφις, ὡς δράκων, ὡς λέων ζητῶν τινας ἁρπάσαι καὶ καταπιεῖν· διὰ τοῦτο ὃ μὲν ἔστιν αὐτὸς, ὑποκρύπτει καὶ σκέπει, τὸ δὲ παρὰ πάντων ποθούμενον ὄνομα ὑποκρίνεται πανούργως, ἵνα, ἀπατήσας τῇ φαντασίᾳ, λοιπὸν τοὺς πλανηθέντας τοῖς ἰδίοις περιπείρῃ δεσμοῖς. Καὶ ὥσπερ ἂνεἴ τις, ἀνδραποδίσασθαι θέλων ἀλλοτρίους παῖδας, ἀποδημούντων τῶν γονέων, ὑποκρίνηται τὰς ἐκείνων ὄψεις, καὶ ποθοῦντας τοὺς υἱοὺς ἀπατήσῃ, καὶ λοιπὸν ἀπαγαγὼν αὐτοὺς μακρὰν, ἀπολέσῃ· τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ ὁ κακοδαίμων καὶ σκολιὸς διάβολος, οὐκ ἔχων μὲν αὐτὸς παῤῥησίαν, εἰδὼς δὲ τὸν εἰς τὴν ἀλήθειαν ἔρωτα τῶν ἀνθρώπων, ὑποκρίνεται μὲν ταύτην τῇ φαντασίᾳ, τὸν δὲ ἴδιον ἰὸν ἐπιβάλλει τοῖς ἐπακολουθήσασιν αὐτῷ».
[2]   Athanasius Alexandrinus , Epistola ad episcopos Egypti et Libyae [CPG 2092], § 4, PG 25, 545C6-12  : « Ἀμέλει ἐν ἑκάστῃ τῶν αἱρέσεων οὕτω σχηματισάμενος ὁ διάβολος, λέξεις ὑπέβαλε μεστὰς δολιότητος· περὶ γὰρ τούτων ὁ Κύριος εἴρηκεν, ὅτι Ἐγερθήσονται ψευδόχριστοι καὶ ψευδοπροφῆται, ὥστε πλανῆσαι πολλούς· τοιγαροῦν ὁ διάβολος ἦλθε, λέγων δι’ ἑκάστης· Ἐγώ εἰμι ὁ Χριστὸς, καὶ παρ’ ἐμοὶ τὸ ἀληθές ἐστι· καὶ πάσας ἰδίᾳ καὶ κοινῇ πεποίηκε ψεύδεσθαι ὁ συκοφάντης ». [MM2020] [MM2021]

^h ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 21, 7-8 (Krikones §2918 Titus), Vat. gr. 1611, f. 269ra16-17 : «Τίτου. Τάχα δὲ οὐ τοὺς πρὸ τῆς συντελείας παραγινομένους ψευδοχρίστους λέγει, ἀλλὰ τοὺς ἐπὶ τῶν ἀποστόλων […]».
<cuius fons>   Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (21, 8) ex catenis [CPG 3576], ed. J.   Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 236.1-3 . [MM2021] [rev. VS2022]

ⁱ Act. 8, 10.

^j ¶Fons : Beda Venerabilis , In Mc., lib. 4, c. 13, CCSL 120, p. 596.45-sqq. : «Multi imminente hierosolimorum excidio principes extitere qui se esse christos tempus que libertatis iam iam que appropinquare referrent. Multi in ecclesia ipsis etiam temporibus apostolorum heresiarchae prodiere qui inter alia plurima ueritati contraria diem domini instare praedicarent quos apostolus in epistola ad thessalonicenses damnat. Multi in nomine christi uenere antichristi quorum primus est simon magus cui sicut in actibus apostolorum legimus auscultabant omnes qui in samaria erant a minimo usque ad maximum dicentes, hic est uirtus dei quae uocatur magna».
<Paral.>CMC13d2.4.a // CLC21d2.9 [MM2021]

^k ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 35, § 1, p. 321.3-13 : «Quia longius ab urbe digressi sumus, ne ad reuertendum nos tardior hora praepediat, necesse est ut expositionem sancti evangelii breuior sermo transcurrat. Dominus ac Redemptor noster perituri mundi praecurrentia mala denuntiat, ut eo minus perturbent uenientia, quo fuerint praescita. Minus enim iacula feriunt quae praeuidentur, et nos tolerabilius mundi mala suscipimus si contra haec per praescientiae clipeum munimur. Ecce etenim dicit : Cum audieritis proelia et seditiones, nolite terreri : oportet primum haec fieri, sed nondum statim finis. Pensanda sunt uerba Redemptoris nostri, per quae nos aliud interius, aliud exterius passuros denuntiat. Bella quippe ad hostes pertinent, seditiones ad ciues. Vt ergo nos indicet interius exterius que turbari, aliud nos fatetur ab hostibus, aliud a fratribus perpeti. Sed his malis praeuenientibus, quia non statim finis sequatur, adiungit : Surget gens contra gentem et regnum aduersus regnum, et terrae motus magni erunt per loca et pestilentiae et fames, terrores que de caelo et signa magna erunt». [FG2013]

^l ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 9, CCSL 14, p. 348.100-107 : «Verborum autem caelestium nulli magis quam nos testes sumus, quos mundi finis inuenit. Quanta enim proelia et quas opiniones accepimus proeliorum ! Chuni in Halanos, Halani in Gothos, Gothi in Taifalos et Sarmatas insurrexerunt, nos quoque in Illyrico exules patriae Gothorum exilia fecerunt et nondum est finis. Quae omnium fames, lues pariter boum atque hominum ceteri que pecoris, ut etiam, qui bellum non pertulimus, debellatis tamen pares nos fecerit pestilentia ! Ergo quia in occasu saeculi sumus, praecedunt quaedam aegritudines mundi. Aegritudo mundi est fames, aegritudo mundi est pestilentia, aegritudo mundi est persecutio». [FG2013]*

^m ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 35, § 1, p. 321.14-27 : «Sed his malis praeuenientibus, quia non statim finis sequatur, adiungit : Surget gens contra gentem et regnum aduersus regnum, et terrae motus magni erunt per loca et pestilentiae et fames, terrores que de caelo et signa magna erunt. Vel sicut in quibusdam codicibus inuenitur : Terrores que de caelo et tempestates, atque post subditur : et signa magna erunt. Vltima tribulatio multis tribulationibus praeuenitur, et per crebra mala quae praeueniunt indicantur mala perpetua quae subsequentur. Et ideo per bella et seditiones non statim finis, quia multa debent mala praecurrere, ut malum ualeant sine fine nuntiare. Sed cum tot signa perturbationis dicta sint, oportet ut eorum considerationem breuiter per singula perstringamus, quia necesse est ut alia e caelo, alia e terra, alia ab elementis, alia ab hominibus patiamur. Ait enim : Surget gens contra gentem, ecce perturbatio hominum ; erunt terrae motus magni per loca, ecce respectus irae desuper ; erunt pestilentiae, ecce inaequalitates corporum ; erit fames, ecce sterilitas terrae ; terrores que de caelo et tempestates, ecce inaequalitas aeris». [FG2013]

ⁿ ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 35, § 1, p. 321.29-322.51 : «Sed cum tot signa perturbationis dicta sint, oportet ut eorum considerationem breuiter per singula perstringamus, quia necesse est ut alia e caelo, alia e terra, alia ab elementis, alia ab hominibus patiamur. Ait enim : Surget gens contra gentem, ecce perturbatio hominum ; erunt terrae motus magni per loca, ecce respectus irae desuper ; erunt pestilentiae, [a] ecce inaequalitates corporum ; erit fames, ecce sterilitas terrae ; terrores que de caelo et tempestates, ecce inaequalitas aeris. Quia ergo omnia consummanda sunt, ante consummationem omnia perturbantur, et qui in cunctis delinquimus, in cunctis ferimur, ut impleatur quod dicitur : Pugnabit pro eo orbis terrarum contra insensatos. [b] Omnia namque quae ad usum uitae accepimus, ad usum conuertimus culpae ; sed cuncta quae ad usum prauitatis infleximus, ad usum nobis uertuntur ultionis. Tranquillitatem quippe humanae pacis ad usum uertimus uanae securitatis ; peregrinationem terrae pro habitatione dileximus patriae ; salutem corporum redigimus in usum uitiorum ; ubertatis abundantiam non ad necessitatem carnis sed ad peruersitatem intorsimus uoluptatis ; ipsa serena blandimenta aeris ad amorem nobis seruire coegimus terrenae delectationis. Iure igitur restat ut simul nos omnia eriant, quae simul omnia uitiis nostris male subacta seruiebant, ut quot prius in mundo incolumes habuimus gaudia, tot de ipso postmodum cogamur sentire tormenta. Notandum uero quod dicitur : Terrores de caelo et tempestates. Cum tempestates hiemales uenire ex ordine temporum soleant, cur hoc loco tempestates uenire in perditionis signo praedicuntur, nisi quod eas tempestates Dominus uenire denuntiat, [c] quae nequaquam ordinem temporum seruant? Quae enim ordinate ueniunt, signum non sunt ; sed tempestates in signo sunt, quae ipsa quoque temporum statuta confundunt. Quod nos quoque nuper experti sumus, quia aestiuum tempus omne conuersum in pluuiis hiemalibus uidimus». [FG2013]

^o ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 9, CCSL 14, p. 348.100-107 : «Verborum autem caelestium nulli magis quam nos testes sumus, quos mundi finis inuenit. Quanta enim proelia et quas opiniones accepimus proeliorum ! Chuni in Halanos, Halani in Gothos, Gothi in Taifalos et Sarmatas insurrexerunt, nos quoque in Illyrico exules patriae Gothorum exilia fecerunt et nondum est finis. Quae omnium fames, lues pariter boum atque hominum ceteri que pecoris, ut etiam, qui bellum non pertulimus, debellatis tamen pares nos fecerit pestilentia! ergo quia in occasu saeculi sumus, praecedunt quaedam aegritudines mundi. Aegritudo mundi est fames, aegritudo mundi est pestilentia, aegritudo mundi est persecutio». [FG2013]*

^p ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 21, 11), PG 123, 1052A4-B6 [CGC2015].

^q ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 11, CCSL 14, p. 348.118-120 : «Sunt autem et alia bella, quae uir sustinet Christianus, diuersarum quoque proelia cupiditatum studiorum que conflictus multo que grauiores domestici hostes quam extranei. Nunc auaritia stimulat, nunc accendit libido, nunc metus terret, nunc iracundia exagitat, nunc ambitio mouet, nunc terrere temtant spiritalia nequitiae, quae sunt in caelestibus. Itaque quasi quibusdam urgetur proeliis et quibusdam terrae motibus quatitur mobilis animi nutantis adfectus». [FG2013]*

^r ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 35, § 2, p. 322.55-323.64 : «Quia autem cuncta haec non de iniustitia ferientis sunt, sed de merito mundi patientis, facta prauorum hominum praemittuntur cum dicitur : Sed ante haec omnia incipient uobis manus suas inicere et persequentur et tradent uos in synagogis, ducentes ad reges et praesides propter nomen meum. Ac si aperte dicat : Prius corda hominum et post elementa turbantur, ut cum rerum ordo confunditur, ex qua iam retributione ueniat, demonstretur. Nam quamuis finis mundi ex ipso suo ordine pendeat, peruersiores tamen quosque inueniens, quia digne ruinis illius opprimantur innotescit. Et subditur : Ducentes ad reges et praesides propter nomen meum. Contingent haec uobis in testimonium. In testimonium uidelicet quorum, nisi eorum qui aut persequendo mortes inferunt, aut uidendo non imitantur? Mors quippe iustorum bonis in adiutorium est, malis in testimonium, ut inde peruersi sine excusatione pereant, unde electi exemplum capiunt ut uiuant». [FG2013]*

^s ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 21, 12-13 (Krikones §2925 : Cyrillus), Vat. gr. 1611, f. 269rb21-2 6  : « [a] Ἀποβήσεται δὲ ὑμῖν εἰς μαρτύριον. Κυρίλλου. [b] Πρὸ γὰρ τῶν τῆς συντελείας καιρῶν, ἥλω μὲν ἡ τῶν Ἰουδαίων χώρα, καταδραμούσης αὐτὴν τῆς Ῥωμαίων στρατιᾶς, ἐμπέπρησται δὲ ὁ ναός, κατεσείσθη τὰ παρ’ αὐτοῖς βασίλεια, πέπαυται τῆς κατὰ νόμον λατρείας ἡ δύναμις. Πρὶν δὲ ταῦτα συμβῆναι, ἐδιώχθησαν παρ’αὐτῶν οἱ μακάριοι μαθηταί, δεσμῶται γεγόνασι, ἤχθησαν ἐπ’ ἄρχοντας, ἐπέμφθησαν ἐπὶ βασιλέας· ἀπεστάλη γοῦν ὁ Παῦλος εἰς Ῥώμην πρὸς Καίσαρα, καὶ Φήστῳ παρέστη καὶ Ἀγρίππᾳ. [c]Πλὴν γέγονεν αὐτοῖς εἰς μαρτύριον, τουτέστιν, εἰς μαρτυρίου δόξαν, τὰ ἐπενηνεγμένα».
<cuius fons> =   Cyrillus Alexandrinus , Scholia in Lucam ex catenis, PG 72, 897A13-B8 [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]
¶Nota Les sentences CLC21d4.2 et CLC21d4.3 proviennent du même scholion de Cyrille et ne faisaient qu’une à l’origine. Grecus résulte ici d’une confusion entre une simple note adventice et la « note d’attente » indiquant au rubricateur la teneur du lemme attributif qu’il devrait ajouter à l’encre rouge, une fois le texte principal copié à l’encre noire. L’accident est survenu lors de la préparation de l’apographe (plutôt que de l’exemplar). L’antigraphe avait donc une simple glose - «grec<e>» - insérée de seconde main à quelque part entre «in testimonium» et « in martyrium » pour signifier que la Vulgate est la traduction du grec «εἰς μαρτύριον» et donc l’équivalent strict de «in martyrium». Nous avons déjà noté des erreurs d’attribution similaires, affectant des phrases séparées de leur sentence native au moment de l’insertion du lemme biblique principal (ici en bleu) qui ne fait pas partie du texte original des sentences. L’insertion de ce ‘fil de chaîne’ dans la trame de sentences a donné lieu à des annotations explicatives ou justificatives. Ici, clairement, grec. justifiait linguistiquement l’ajout du lemme biblique avant in martyrium. Le préparateur de l’apographe a interprété cette annotation comme une note d’attente grec ⁹ et le rubricateur l’a développée en   Grecus , conduisant à la division de la sentence initiale en deux sentences distinctes  . [MM2020]*

^t ¶Fons : [1] Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 35, § 2, p. 322.55-323.64 : «Quia autem cuncta haec non de iniustitia ferientis sunt, sed de merito mundi patientis, facta prauorum hominum praemittuntur cum dicitur : Sed ante haec omnia incipient uobis manus suas inicere et persequentur et tradent uos in synagogis, ducentes ad reges et praesides propter nomen meum. Ac si aperte dicat : Prius corda hominum et post elementa turbantur, ut cum rerum ordo confunditur, ex qua iam retributione ueniat, demonstretur. Nam quamuis finis mundi ex ipso suo ordine pendeat, peruersiores tamen quosque inueniens, quia digne ruinis illius opprimantur innotescit. Et subditur : Ducentes ad reges et praesides propter nomen meum. Contingent haec uobis in testimonium. In testimonium uidelicet quorum, nisi eorum qui aut persequendo mortes inferunt, aut uidendo non imitantur? Mors quippe iustorum bonis in adiutorium est, malis in testimonium, ut inde peruersi sine excusatione pereant, unde electi exemplum capiunt ut uiuant».
[2]   Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 35, § 3, p. 323.70-73 : «Sed auditis tot terroribus turbari poterant infirmorum corda, atque ideo consolatio adiungitur cum protinus subinfertur : Ponite ergo in cordibus uestris non praemeditari quemadmodum respondeatis». [FG2013]

^u ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 21, 14), PG 123, 1052D8-1053A8. [CGC2015].

^v ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 35, § 3, p. 323.74-77 : «Sed auditis tot terroribus turbari poterant infirmorum corda, atque ideo consolatio adiungitur cum protinus subinfertur : Ponite ergo in cordibus uestris non praemeditari quemadmodum respondeatis. Ego enim dabo uobis os et sapientiam, cui non poterunt resistere et contradicere omnes aduersarii uestri. Ac si aperte membris suis infirmantibus dicat : Nolite terreri, nolite pertimescere ; uos ad certamen acceditis, sed ego proelior ; uos uerba editis, sed ego sum qui loquor». [FG2013]

^w ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 12, CCSL 14, p. 349.125-143 : «Sed fortior dicit : si consistant aduersus me castra, non timebit cor meum ; si exsurgat in me proelium, in hoc ego sperabo. Stat in acie ferens hosti obuium pectus ; etiamsi quis Golias exsurgat inmitis atque praecelsus, timentibus tamen ceteris exsurgit humilis quasi Dauid regis abiciens arma terreni, sumens fidei tela leuiora et triplici sparto iaculum purae confessionis intorquens persecutoris uulnerat inpudentiam, contemtor minarum, neglegens potestatum, etiam idoneus in quo Christus loquatur. Alibi Christus, alibi pater, alibi Spiritus loquitur Patris. Non discordant ista, sed congruunt. Quod unus loquitur tres loquuntur, quia uox una est trinitatis. Huic uictori, qui suo Golian gladio peremerit, dum mortem pro Christo excipit, fugatis allophylis occurrunt iuuenculae, illae scilicet sicut aquilae, dicentes : percussit Saul in milibus, Dauid in decem milibus. Quod indicio est uictores saeculi principibus anteferri. Denique mortuis regibus in perpetuum martyres regnum caelestis gratiae honore succedunt et illi fiunt supplices, hi patroni». [FG2013]

^x ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 21, 15), PG 123, 1053A14-B3. [CGC2015].

^y ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 35, § 3, p. 323.80-83 : «Minorem dolorem mala ingerunt quae ab extraneis inferuntur. Plus uero in nobis ea tormenta saeuiunt quae ab illis patimur de quorum mentibus praesumebamus, quia cum damno corporis mala nos cruciant amissae caritatis. Hinc est enim quod de Iuda traditore suo per psalmistam Dominus dicit : Et quidem si inimicus meus maledixisset mihi, supportassem utique, et si is qui oderat me super me magna locutus fuisset, absconderem me utique ab eo». [FG2013]*

^z <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. #, # (Krikones § # Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. # #  : «Γρηγορίου Νύσσης».
<cuius fons>   Gregorius Nyssenus , # [CPG 3#], Gregorii Nysseni opera, t. # #, 19#, p. # (PG 4#, #),
<Non hab.> Némésius d’Emèse, De natura hominis, selon E.   Dobler , Falsche Väterzitate bei Thomas von Aquin, Fribourg (CH), 2001, p. 136. [MM2019]

^aa ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 21, 17), PG 123, 1053B7-9. [CGC2015].

^ab ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 35, § 4, p. 324.98-104 : «Sed quia dura sunt quae praedicuntur de afflictione mortis, protinus consolatio subditur de gaudio resurrectionis, cum dicitur : Capillus de capite uestro non peribit. Scimus, fratres, quia caro incisa dolet, capillus incisus non dolet. Ait ergo martyribus suis : Capillus de capite uestro non peribit, uidelicet aperte dicens : Cur timetis ne pereat quod incisum dolet, quando et illud in uobis perire non potest quod incisum non dolet? Sequitur : In patientia uestra possidebitis animas uestras». [FG2013]

^ac ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob , lib. 5 § 16, CCSL 143, lin. 34 sqq. : «[a] Quid est enim animas possidere, nisi perfecte in omnibus uiuere, cunctis mentis motibus ex uirtutis arce dominare? [b] Qui igitur patientiam tenet, animam possidet ; quia inde contra aduersa omnia fortis efficitur, unde sibi et semetipsum uincendo dominatur». [MM2020]*

^ad ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 35, § 4, p. 324.106-111 : «Sequitur : In patientia uestra possidebitis animas uestras. [a] Idcirco possessio animae in uirtute patientiae ponitur quia radix omnium custos que uirtutum patientia est. [b] Per patientiam uero possidemus animas nostras, quia dum nobis ipsis dominari discimus, hoc ipsum incipimus possidere quod sumus. [c] Patientia uero est aliena mala aequanimiter perpeti, contra eum quoque qui mala irrogat nullo dolore morderi. Nam qui sic proximi mala portat, ut tamen tacitus doleat et tempus dignae retributionis quaerat, patientiam non exhibet, sed ostendit. Scriptum quippe est : Caritas patiens est, benigna est». [FG2013]*

^ae ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 21, CCSL 120, lin. 175 sqq. : «Hactenus ea quae per quadraginta annos necdum fine adueniente futura erant hinc ipse finis desolationis quae a romano exercitu facta est domini uerbis exponitur. Tunc qui in iudaea sunt fugiant in montes ». [MM2022]

^af ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Epistulae, epist. 199 (al. 80) § 9, CSEL 57, p. 268.18-21 : «lucas uero, ut ostenderetur tunc factam fuisse abominationem desolationis, quae a danihele praedicta est, quando expugnata est hierusalem, haec eodem loco domini uerba commemorat : cum autem uideritis circumdari ab exercitu hierusalem, tunc scitote, quia adpropinquauit desolatio eius».
<Paral.> CMT24d5.3  ; CMC13d4 (Augustinus) [MM2019]

^ag ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 15, CCSL 14, p. 350.168-179 : «Cum videritis circumdari ab exercitu Hierusalem. Vere Hierusalem ab exercitu obsessa est et expugnata Romano ; unde et Iudaei putauerunt tunc factam abominationem desolationis, eo quod caput porci in templum iecerint inludentes Romani Iudaeicae ritum obseruantiae. Quod ego nec furens dixerim. Abominatio enim desolationis exsecrabilis aduentus antichristi est, eo quod sacrilegiis infaustis mentium interiora contaminet sedens iuxta historiam in templo, ut sibi diuinae uindicet solium potestatis. Iuxta interpretationem autem spiritalem pulchre inducitur stare, eo quod in affectibus singulorum uestigium perfidiae suae confirmare desideret, ex scripturis disputans esse se Christum». [FG2013]*

^ah Cf. Mt. 24, 17 : «Et qui in tecto non descendat tollere aliquid de domo sua».

^ai Mc. 13, 15 : «Et qui super tectum, ne descendat in domum, nec introeat ut tollat quid de domo sua».

^aj ¶Fons : Cf. Augustinus Hipponensis , Epistulae, epist. 199 (al. 80) § 9, CSEL 57, p. 268.14-269.7 : «tunc, qui in iudaea sunt, fugiant in montes et, qui in tecto, non descendat tollere aliquid de domo sua et, qui in agro, non reuertatur tollere tunicam suam. uae autem praegnantibus et nutrientibus in illis diebus et cetera ; marcus uero ita : “cum autem uideritis abominationem desolationis stantem, ubi non debet, qui legit, intellegat. tunc, qui in iudaea sunt, fugiant in montes et, qui super tectum, ne descendat in domum nec introeat, ut tollat quid de domo sua, et, qui in agro erit, non reuertatur retro tollere uestimentum suum”. Vae autem praegnantibus et nutrientibus in illis diebus et reliqua. lucas uero, ut ostenderetur tunc factam fuisse abominationem desolationis, quae a danihele praedicta est, quando expugnata est hierusalem, haec eodem loco domini uerba commemorat : cum autem uideritis circumdari ab exercitu hierusalem, tunc scitote, quia adpropinquauit desolatio eius. apparet itaque tunc ibi positam desolationis abominationem, de qua duo illi euangelistae locuti sunt. denique etiam iste similiter sequitur : tunc, qui in iudaea sunt, fugiant in montes. et pro eo, quod dixerunt illi : et qui super tectum, ne descendat in domum nec introeat, ut tollat quid de domo, iste dixit : et qui in medio eius, discedant, ut ostenderetur illis uerbis apud alios euangelistas positis festinationem fugae fuisse praeceptam». [MM2019]

^ak ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 21, CCSL 120, lin. 186 sqq. : «Videtur quidem ad congruam pertinere admonitionem ut qui extra sunt non in eam intrent qui autem in medio sunt quomodo discedent ab exercitu iam ciuitate circumdata, nisi forte quod praemisit tunc, id est tunc qui in iudaea sunt fugiant, non ad ipsum tempus obsidionis sed ad proximum ante obsidionem tempus cum se primo miles romanus per galileae uel samariae fines coepisset diffundere pertinere dicimus ut tunc fugere quisque cum fugae adhuc tempus esset acceleraret». [MM2022]

^al Cf. Mt. 24, 18 : «Et qui in agro, non revertatur tollere tunicam suam».

^am Mc. 13, 16.

^an ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Epistulae, epist. 199 (al. 80) § 9, CSEL 57, p. 268.8-13 : «et pro eo, quod illi posuerunt : et qui in agro erit, non reuertatur retro tollere uestimentum suum, apertius iste ait : et qui in regionibus, non intrent in eam, quia dies ultionis hi sunt, ut impleantur omnia, quae scripta sunt». [MM2019].

^ao ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Epistulae, epist. 199 (al. 80) § 9, CSEL 57, p. 269.18-20 : «deinde similiter etiam iste sequitur, ut prorsus manifestum sit de hac ipsa re omnium trium esse hunc euangelii locum : uae autem praegnantibus et nutrientibus in illis diebus et cetera ad hoc pertinentia, quae iam commemoraui superius. lucas ergo patefecit, quod esse posset incertum, non ad saeculi finem sed ad expugnationem hierusalem pertinere id, quod dictum est de abominatione desolationis et quod dictum est de dierum breuiatione propter electos, quia, etsi ea ipse non dixit, dixit tamen apertius cetera de hoc ipso, quo et ista pertinere monstrauit».[MM2019]

^ap ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 21, 23), PG 123, 1056C4-5. [CGC2015].

^aq Rm. 11, 25-26.

^ar ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 15, CCSL 14, [1] p. 350.173-179 : «Cum videritis circumdari ab exercitu Hierusalem. Vere Hierusalem ab exercitu obsessa est et expugnata Romano ; unde et Iudaei putauerunt tunc factam abominationem desolationis, eo quod caput porci in templum iecerint inludentes Romani Iudaeicae ritum obseruantiae. Quod ego nec furens dixerim. Abominatio enim desolationis exsecrabilis aduentus antichristi est, eo quod sacrilegiis infaustis mentium interiora contaminet sedens iuxta historiam in templo, ut sibi diuinae uindicet solium potestatis. Iuxta interpretationem autem spiritalem pulchre inducitur stare, eo quod in affectibus singulorum uestigium perfidiae suae confirmare desideret, ex scripturis disputans esse se Christum». [2]   Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 16, CCSL 14, p. 350.179-187 : «Tunc adpropinquabit desolatio, quoniam a uera religione plerique lapsi errore desciscent . Tunc erit Domini dies, quod etiam Apostolus euidenter exposuit dicens obseruandum esse nobis, quasi instet dies Domini, ne quis nos seducat ullo modo, quoniam nisi uenerit discessio primum et reuelatus fuerit homo peccati, filius perditionis, qui aduersatur et extollitur supra omne quod dicitur Deus aut quod colitur ita ut in templo Dei sedeat, ostendens se tamquam sit Deus et reliqua». [3]   Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 17, CCSL 14, p. 350.187-351.194 : «Ergo sedebit in templo, et in templo interiore Iudaeorum, qui Christum negabunt, in templo non inuiolabili, sed corruptelae obnoxio, quod aut perfidiae inuoluat ruina aut iracundiae uis subruat aut cupiditatum ignis exurat. Et bene tunc ueniet dies Domini et breuiabuntur dies propter electos, quoniam sicut primus aduentus Domini propter redimenda peccata ita et secundus propter reprimenda delicta, ne plures perfidiae errore labantur. Tunc pseudoprophetae, tunc fames. Repete mihi Heliae tempora, et inuenies tunc prophetas confusionis, tunc zezabel, tunc famem, tunc ariditatem terrae. Qua ratione? Quia abundauerat iniquitas, refrixerat caritas. Denique iustus in deserto, iniquus in regno». [4]   Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 19, CCSL 14, p. 351.200-214 : «Est et alius antichristus auctor huius, diabolus scilicet, qui meam Hierusalem, meam animam, certe animam Dei, animam pacificam obsidere nitatur suae legionis * exercitu. Non est enim conluctatio nobis aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus principatus et potestates, aduersus mundi huius rectores, tenebrarum harum. Tunc est discessio, cum anima a se ipsa desciscit et rursus, cum dominum cogitat, tremit atque turbatur. Tunc cum iste antichristus tenet, donec de medio fiat, iustitia exulat, iniquitas regnat, tunc fides rara, ut ipse quasi addubitans dominus dixit : tunc ueniens filius hominis numquid inueniet fidem super terram? Vel in nostra utique terra uel in orbe terrarum. Sic et alibi : dominus respexit super filios hominum si est intellegens aut requirens Deum, non quia dubitet Deus, sed quia ita rara erat in hominibus fides, ut secundum opinionem hominum uideretur esse dubitandum». [5]   Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 20, CCSL 14, p. 351.214-219 : «Ergo quando in medio templi est diabolus, desolatio abominationis est secundum Danihel prophetam, cum autem unicuique laboranti christi praesentia spiritalis inluxerit, tollitur iniquus e medio, et incipit regnare iustitia, quae omnem fidelium mentibus euacuat principatum». [6]   Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 21, CCSL 14, p. 351.219-352.225 : «Est etiam tertius antichristus a ut Arrius aut Sabellius, immo omnes sunt antichristi qui praua nos interpretatione seducunt. Et ideo qui legit intellegat ; qui intellegit non seducitur, ut credat falsa pro ueris, more utique Iudaeorum, qui uerum Christum negarunt, unde consequens erit ut credant uerum esse qui falsus est. Sic et Arriani quod negant Christo antichristo non negabunt». [7]   Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 23, CCSL 14, p. 352.233-245 : «Sed quia ibi bellum est, conuertamur ad spiritum pacis ; pax enim dixit : mulier cum parturit, tristitiam habet, quia uenit hora eius ; cum autem pepererit, iam non meminit tristitiae et subiecit : et uos modo quidem tristitiam habetis, iterum autem uidebo uos et gaudebit cor uestrum, ut ostenderet perfectorum esse laetari, nutare infirmorum quasi adhuc incerta metuentium. Sed et hic in superioribus dixit : edebant et bibebant, nubebant et uxores ducebant, ligantes scilicet se in hanc uitam et sollicitudinibus saecularibus uincientes. Hae sunt utique praegnantes, quibus uae dicitur, quae aruinam suae carnis extendant et quibus intimorum gressus pigrescat animorum, effetae uirtutum fetae que uitiorum». [8]   Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 24, CCSL 14, p. 352.245-353.258 : «Sed nec illae praegnantes condemnationis exortes ** sunt, quae in bonorum actuum molimine constitutae necdum aliquos suscepti operis dedere processus. Sunt enim et quae de Dei timore concipiunt, quae dicunt : de timore tuo concepimus et parturiuimus. Sed non omnes pariunt, non omnes perfecti, non omnes possunt dicere : peperimus spiritum salutis in terra, non omnes Mariae, quae de Spiritu sancto Christum concipiant, uerbum pariant. Sunt enim quae abortiuum excludant uerbum, antequam pariant, sunt quae in utero Christum habeant, sed nondum formauerint, quibus dicitur : filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur Christus in uobis. Ergo qui adhuc in utero sunt parturiuntur quasi inperfecti ; iam illi perfectiores, quibus dicitur : ego uos per evangelium genui». [9]   Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 25, CCSL 14, p. 353.258-266 : «Multi patres per evangelium et multae matres, quae Christum pariunt. Quis mihi igitur Christi monstret parentes? Ipse monstrauit dicens : quae mihi est mater aut qui fratres? Qui fecerit uoluntatem patris mei, qui in caelis est, ipse mihi et frater et soror et mater est. Fac uoluntatem patris, ut Christi mater sis. Multae conceperunt Christum et non generauerunt. Ergo quae parit iustitiam Christum parit, quae parit sapientiam Christum parit, quae parturit uerbum Christum parturit». [10]   Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 31, CCSL 14, p. 354.302-311 : «Ergo et nos, ne quasi inperfectorum parentes operum aut iudicii dies aut mortis inueniat, paruulos nostros ablactare properemus. Ablactatus Isaac non fuit somno matris obnoxius, et ideo epulum magnum exhibuit Abraham, quando ablactauit filium. Ablactatus Dauid retributionem animae suae sperat ; non enim Corinthius in primordio fidei escae adhuc inualidus fortiori lacte potatur, sed iam pane solido firmatus in plenitudinem perfectae aetatis adoleuerat. Ergo non sat est cura generandi, nisi suppetat efficacia nutriendi». [11]   Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 32, CCSL 14, p. 354.311-318 : «Itaque et tibi tamquam Mariae uerbum Dei crescat, sapientia et aetate proficiat. Quod ita fit, si omnia dicta iustitiae in corde custodias nec senectutis tempus exspectes, sed in prima aetate desponsata uiro iusto sapientiam sine corruptela corporis tui cito concipias, cito parias, cito nutrias. Vide mihi Paulum hesterno persequentem, hodie credentem, die crastina praedicantem». [12]   Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 36, CCSL 14, p. 355.343-350 : «Et erunt signa in sole et luna et stellis. Et prophetiae uera series et integra causa mysterii quod et captiui Iudaei secundo in Babyloniam Assyriam que ducentur, captiui in toto erunt orbe, qui negauerunt Christum, et Hierusalem quae uidetur ab hostili exercitu calcabitur cadentibus Iudaeis in ore gladii et Iudaea omnis a nationibus credituris subicietur in ore gladii spiritalis, qui est sermo bis acutus, et fient signa diuersa in sole et luna et stellis».* legis] legionis x (familia codicum G g E T M s). Cf. CCSL 14, p. 351, in apparatu.** expertes] experte P (Leningrad F. v. I, n. 6) L (Oxford, Bodleian Laud. Misc. 259). Cf. CCSL 14, 352, in apparatu. [FG2013]

^as Mt. 24, 29.

^at ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 37, CCSL 14, p. 355.350-356.363 : «Quae signa secundum Matthaeum euidentius exprimuntur. Tunc inquit sol obscurabitur et luna non dabit lumen suum et stellae cadent. Plurimis enim a religione deficientibus clara fides obscurabitur nube perfidiae, quia mihi sol ille caelestis mea fide uel minuitur uel augetur. Quemadmodum si plurimi radios mundani solis aspiciant, pro captu uidentis aut pallidior sol uidetur aut clarior, ita pro deuotione credentis unicuique spiritale lumen infunditur. Et quemadmodum menstruis cursibus luna uel terrae oppositu, cum fuerit e regione solis, uanescit, sic et sancta ecclesia, cum lumini caelesti uitia carnis obsistunt, fulgorem diuini luminis de christi radiis non potest mutuari. Namque in persecutionibus lucem Dei solus plerumque amor uitae huius excludit». [FG2013]

^au ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 21, 26), PG 123, 1056C10-D1. [CGC2015].

^av 1Th. 5, 3.

^aw ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Epistulae, epist. 199 (al. 80) § 11, CSEL 57, p. 275.6-276.14 : «sed confiteri nos , inquis , poena nostra compellit adesse iam finem, dum impletur, quod praenuntiatum est : arescentibus hominibus prae timore et exspectatione, quae superueniunt uniuerso orbi. nullam, inquis, patriam, nullum locum nostris temporibus non affligi aut tribulari certum est, sicut dictum est : prae timore et exspectatione, quae superueniunt uniuerso orbi. si ergo ista mala, quae nunc patitur genus humanum, certa sunt indicia iam dominum esse uenturum, quid est quod ait apostolus : cum dixerint : pax et securitas? cum enim dixisset euangelium : arescentibus hominibus prae timore et exspectatione, continuo subiunxit : nam uirtutes caelorum mouebuntur. et tunc uidebunt filium hominis uenientem in nube cum potestate magna et maiestate. uideamus itaque , ne forte melius intellegatur non ea modo impleri, quae praedicta sunt illis uerbis, sed tunc potius esse uentura, quando sic erit tribulatio uniuerso orbi, ut ad ecclesiam pertineat, quae uniuerso orbe tribulabitur, non ad eos, qui tribulabunt eam. ipsi enim dicturi sunt : pax et securitas, ut repentinus illis superueniat interitus et eos aduentus domini sicut fur in nocte comprehendat, quando e contrario gaudebunt et exultabunt, qui diligunt manifestationem domini. nunc autem ista mala, quae tamquam summa et extrema creduntur, utrique genti et utrique regno et christi scilicet et diaboli uidemus esse communia ; pariter quippe his et boni affliguntur et mali nec est, qui dicat : pax et securitas, ubicumque contingunt uel metuitur, ne contingant. inter quae tamen mala adhuc usque quaque frequentantur luxuriosa conuiuia, feruet ebriositas, auaritia grassatur, perstrepunt lasciui cantus, organa, tibiae, lyrae, citharae, tesserae, multa et uaria genera sonorum atque ludorum. hocine est arescere prae timore an potius madescere prae libidine?» [MM2019]

^ax ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 21, 26), PG 123, 1056D7-11. [CGC2015].

^ay ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 1, § 1, p. 7.34-39 : «Quid enim Dominus uirtutes caelorum nisi angelos, archangelos, thronos, dominationes, principatus et potestates appellat, quae in aduentu districti iudicis nostris (nostri : A) tunc oculis uisibiliter apparent, ut districte tunc a nobis exigant hoc quod nos modo inuisibilis conditor aequanimiter portat? Vbi et subditur : Et tunc uidebunt Filium hominis uenientem in nubibus in potestate magna et maiestate. Ac si aperte diceretur : In potestate et maiestate uisuri sunt quem in humilitate positum audire noluerunt, ut uirtutem eius tanto tunc districtius sentiant, quanto nunc ceruicem cordis ad eius patientiam non inclinant». [FG2013]

^az Iob. 26, 11.

^ba ¶Fons : Beda Venerabilis , In Mc., lib. 4, c. 13, CCSL 120, p. 600.229-601.235=   Rabanus, In Mt., lib. 7, CCSL 174A, p. 631.66 sqq. =   Id., In Lc., CCSL 120, lin. 264: «Quid mirum homines qui et natura sunt et sensu terrestres ad hoc* iudicium perturbari cuius aspectum et ipsae caelorum uirtutes, hoc est angelicae trement potestates beato quoque iob attestante qui dicit : columnae caeli contremescunt et pauent ad nutum eius. Quid ergo faciunt tabulae quando trement columnae, quid uirgula deserti patitur cum cedrus paradisi concutitur?» *Quid mirum... ad hoc] Nec mirum homines, hoc est uel natura uel sensu terrestres, ad eius in Lc. <ex quo> =   Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 2, CCCM 116B, lin. 132 sqq.
<Paral.> CMC13d5.8 CLC21d6.12 [FG2017]* [MM2020] [MM2023]

^bb Ct. 6, 9.

^bc ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Epistulae, epist. 199 (al. 80) § 11, CSEL 57, p. 277.16-278.12 : «haec quippe in ecclesia melius existimo intellegi, ne dominus iesus propinquante secundo aduentu suo ea pro magno praedixisse uideatur, quae huic mundo et ante primum eius aduentum euenire consueuerant, et inrideamur ab eis, qui haec, quae uelut nouissima et omnium maxima horrescimus, plura in historia gentium et multo maiora legerunt. ecclesia est enim sol et luna et stellae, cui dictum est : speciosa sicut luna, electa sicut sol ab hac adoratur ioseph noster in hoc mundo uelut in aegypto ex humillimo sublimatus ; nam illum ioseph mater certe adorare non potuit, quae ante defuncta est, quam iacob uenisset ad filium, ut illius somnii prophetici ueritas adimplenda christo domino seruaretur. quando enim sol obscurabitur et luna non dabit lumen suum et stellae cadent de caelo et uirtutes caelorum commouebuntur, sicut ab aliis duobus euangelistis hic locus commemoratus est, ecclesia non apparebit ; impiis tunc persecutoribus ultra modum saeuientibus et remoto timore tamquam adridente mundi felicitate dicentibus».
<Paral.>CMT24d7.12 [2] [MM2019]

^bd ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 37, CCSL 14, p. 355.350-356.363 : «Quae signa secundum Matthaeum euidentius exprimuntur. Tunc inquit sol obscurabitur et luna non dabit lumen suum et stellae cadent. Plurimis enim a religione deficientibus clara fides obscurabitur nube perfidiae, quia mihi sol ille caelestis mea fide uel minuitur uel augetur. Quemadmodum si plurimi radios mundani solis aspiciant, pro captu uidentis aut pallidior sol uidetur aut clarior, ita pro deuotione credentis unicuique spiritale lumen infunditur. Et quemadmodum menstruis cursibus luna uel terrae oppositu, cum fuerit e regione solis, uanescit, sic et sancta ecclesia, cum lumini caelesti uitia carnis obsistunt, fulgorem diuini luminis de christi radiis non potest mutuari. Nam que in persecutionibus lucem Dei solus plerumque amor uitae huius excludit». [b]   Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 38, CCSL 14, p. 356.363-373 : «Cadent stellae, illi utique resurrectionis gloria iam micantes, illi uiri sicut luminaria in saeculo uerbum uitae continentes, illi uiri, de quibus Abrahae dictum est quia sicut caelum fulgeret et stellae, sic et semen eius. Excident ergo hominibus patriarchae, excident prophetae, si persecutionis acerbitas conualescat. Quae oportet fieri, donec ecclesiae in omnibus uirtutum, in singulis plenitudo cumuletur ; sic enim probantur boni, sic produntur infirmi. Ergo uarii animorum aestus ita graues erunt, ut delictorum multitudine male consciis futuri iudicii metu sacri in nobis ros fontis arescat ; aret enim perfidia, fides rorat». [FG2013]

^be ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Epistulae, epist. 199 (al. 80) § 11, CSEL 57, p. 279.5-8 : «Quod ergo dictum est secundum lucam : et in terris pressura gentium, gentes uoluit intellegi non pertinentes ad semen abrahae, in quo benedicentur omnes gentes, sed gentes, quae ad sinistram stabunt, quando congregabuntur ante iudicem uiuorum et mortuorum omnes gentes». [MM2019]

^bf ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 38, CCSL 14, p. 356.363-373 : «Cadent stellae, illi utique resurrectionis gloria iam micantes, illi uiri sicut luminaria in saeculo uerbum uitae continentes, illi uiri, de quibus Abrahae dictum est quia sicut caelum fulgeret et stellae, sic et semen eius. Excident ergo hominibus patriarchae, excident prophetae, si persecutionis acerbitas conualescat. Quae oportet fieri, donec ecclesiae in omnibus uirtutum, in singulis plenitudo cumuletur ; sic enim probantur boni, sic produntur infirmi. Ergo uarii animorum aestus ita graues erunt, ut delictorum multitudine male consciis futuri iudicii metu sacri in nobis ros fontis arescat ; aret enim perfidia, fides rorat». [b]   Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 39, CCSL 14, p. 356.376-381 : «Nam virtutes in caelo conmovebuntur, et tunc videbunt filium hominis venientem in nubibus. Fortasse quemadmodum Domini exspectatur aduentus, ut eius praesentia in toto fiat uel hominis orbe uel mundi, quae fit utique in singulis, cum omnibus affectibus recep eris Christum, sic etiam uirtutes caelorum aduentu Domini salutaris ac reditu est enim uirtutum Dominus augmentum gratiae consequantur necesse est et plenitudine diuinitatis propius se infundente moueantur». [c]   Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 40, CCSL 14, p. 356.382-357.388 : «Sunt etiam uirtutes caelorum, quae enarrant gloriam Dei, et quae pleniore Christi infusione moueantur, uirtutes spiritales, quae uident Christum. Docuit nos Dauid quemadmodum hae moueantur uirtutes dicens : accedite ad me et inluminamini. Docuit etiam Paulus quemadmodum christum uideas ; cum enim conuersus fueris ad Dominum, aufertur uelamen, et uides Christum». [FG2013]

^bg ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Epistulae, epist. 199 (al. 80) § 11, CSEL 57, p. 275.16-18 : «si ergo ista mala, quae nunc patitur genus humanum, certa sunt indicia iam dominum esse uenturum, quid est quod ait apostolus : cum dixerint : pax et securitas? cum enim dixisset euangelium : arescentibus hominibus prae timore et exspectatione, continuo subiunxit : nam uirtutes caelorum mouebuntur. et tunc uidebunt filium hominis uenientem in nube cum potestate magna et maiestate». [MM2019]

^bh ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 21, 27), PG 123, 1055D12-14. [CGC2015].

^bi Act. 1, 9.

^bj ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Epistulae, epist. 199 (al. 80) § 11, CSEL 57, p. 279.17-280.8 sqq. : «et tunc uidebunt filium hominis uenientem in nube cum potestate magna et maiestate.quod uideo duobus modis accipi posse siue in ecclesia tamquam in nube uenientem, sicut etiam nunc uenire non cessat secundum id, quod ait : amodo uidebitis filium hominis sedentem a dextris uirtutis et uenientem in nubibus caeli, sed ideo tunc cum potestate magna et maiestate, quia maior potestas et maiestas illius apparebit sanctis, quibus magnam uirtutem dabit, ne tanta persecutione uincantur, siue in corpore suo, in quo sedet ad dexteram patris, in quo etiam mortuus est et resurrexit et ascendit in caelum, secundum quod scriptum est in actibus apostolorum : his dictis nubes suscepit eum et sublatus est ab eis. et quia illic etiam dictum est ab angelis : sic ueniet, quo modo eum uidistis euntem in caelum, merito credendus est non solum in eodem corpore uerum etiam in nube uenturus, quoniam sic ueniet, sicut abiit et nubes eum suscepit abeuntem». [MM209]

^bk Ps. 96, 2.

^bl ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia : 1, par. 1, p. 7.42-44 : «Ac si aperte diceretur : In potestate et maiestate uisuri sunt quem in humilitate positum audire noluerunt, ut uirtutem eius tanto tunc districtius sentiant, quanto nunc ceruicem cordis ad eius patientiam non inclinant». [FG2013]

^bm ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 1, § 3, p. 7.45-55 : «Sed quia haec contra reprobos dicta sunt, mox ad electorum consolationem uerba uertuntur. Nam subditur : His autem fieri [om. A] incipientibus, respicite et leuate capita uestra, quoniam appropinquat redemptio uestra. Ac si aperte Veritas electos suos admoneat dicens : Cum plagae mundi crebrescunt, cum terror iudicii uirtutibus commotis ostenditur, leuate uos capita, id est exhilarate corda, quia dum finitur mundus cui amici non estis, prope fit redemptio quam quaesistis. In scriptura etenim sacra saepe caput pro mente ponitur, quia sicut capite reguntur membra, ita cogitationes mente disponuntur. Leuare itaque est capita mentes nostras ad gaudia patriae caelestis erigere. Qui ergo Deum diligunt, ex mundi fine gaudere atque hilarescere iubentur, quia uidelicet eum quem amant mox inueniunt, dum transit is quem non amauerunt. Absit enim ut fidelis quisque qui Deum uidere desiderat de mundi percussionibus lugeat, quem finiri eisdem suis percussionibus non ignorat». [FG2013]*

^bn ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 21, 28), PG 123, 1057A10-13. [CGC2015].

^bo ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 1, § 3, CCSL 141, p. 8.76-87 : «Nos autem qui caelestis patriae gaudia aeterna cognouimus, festinare ad eam quantocius debemus. Optandum nobis est citius pergere atque ad illam uia breuiore peruenire. Quibus enim malis non mundus urgetur? Quae nos tristitia, quae aduersitas non angustat? Quid est uita mortalis nisi uia? Et quale sit, fratres mei, perpendite, in labore uiae lassescere et tamen eamdem uiam nolle finire. Quod autem calcari mundus ac despici debeat, Redemptor noster prouida comparatione manifestat cum protinus adiungit : Videte ficulneam et omnes arbores, cum producunt iam ex se fructum, scitis quoniam prope est aestas. Ita et uos cum uideritis haec fieri, scitote quoniam prope est regnum Dei, aperte dicens quia sicut ex fructu arborum uicina aestas agnoscitur, ita ex ruina mundi prope esse cognoscitur regnum Dei. Quibus profecto uerbis ostenditur quia fructus mundi ruina est. Ad hoc enim crescit ut cadat, ad hoc germinat ut quaeque germinauerit cladibus consummat. Bene autem regnum Dei aestati comparatur, quia tunc maeroris nostri nubila transeunt et uitae dies aeterni solis claritate fulgescunt». [FG2013]

^bp ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 44, CCSL 14, p. 357.411-358.423 : «videte ficulneam et omnes arbores. Cum producunt ex se fructum, scitis quia prope est aestas. Diuerso quidem modo in unum tamen concurrere uidetur evangelistarum sententia. [a] Matthaeus enim de sola dixit ficulnea, cum ramus eius tener fuerit, hic de arboribus omnibus. Verum [b] siue cum fructus in omnibus uirescit arboribus et ficulnea fecunda iam floret, ut omnis lingua confiteatur Deo confitente etiam populo Iudaeorum, sperare Domini debemus aduentum, quo tamquam temporibus aestiuis resurrectionis fructus metentur, siue cum leuem fragilem que iactantiam homo iniquitatis tamquam folia synagogae ramus induerit, conicere debemus adpropinquare iudicium ; nam remunerari fidem dominus et delinquendi finem adferre festinat». [c]   Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 45, CCSL 14, p. 358.423-431 : «Duplicem igitur habet figuram hic ficulnea, uel cum dura mitescunt uel cum peccata luxuriant. Nam per fidem credentium quae arebant ante florebunt et per gratiam delictorum peccatores gloriabuntur. Ibi fructus est fidei, hic perfidiae lasciuia. Fructum mihi ficulneae agricolae evangelici cultura promittit. Desperare non debemus, si foliis ficulneae peccatores se tamquam fraudis ueste texerunt, ut conscientiam uelarent ; ergo folia suspecta sine fructu. Tales uestes paradisi exules habent». [FG2013]

^bq Mt. 24, 33.

^br ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Epistulae, epist. 199 (al. 80) § 11, CSEL 57, p. 281.19-283.2 : «Quid est cum uideritis haec fieri nisi ea, quae supra dixit? in quibus est etiam illud, quod ait : et tunc uidebunt filium hominis uenientem in nubibus cum uirtute multa et gloria et tunc mittet angelos suos et congregabit electos suos. non itaque tunc erit finis, sed tunc erit in proximo. an dicendum est non omnia, quae supra commemorata sunt, esse intellegenda, ubi ait : cum uideritis haec fieri, sed aliqua eorum hoc uidelicet excepto, quod dictum est : et tunc uidebunt filium hominis uenientem et cetera? ipse quippe finis erit, non tunc proximus erit. sed matthaeus aperuit nullis exceptis esse accipiendum, quod positum est : cum uideritis haec fieri ; nam et apud ipsum cum dictum esset : et uirtutes caelorum mouebuntur, et tunc apparebit, inquit, signum filii hominis in caelo et tunc plangent omnes tribus terrae et uidebunt filium hominis uenientem in nubibus caeli in uirtute multa et maiestate et mittet angelos suos cum tuba et uoce magna et congregabunt electos eius a quattuor uentis a summis caelorum usque ad terminos eorum. ab arbore autem fici discite parabolam. cum iam ramus eius tener fuerit et folia nata, scitis, quia prope est aestas ; ita et uos cum uideritis haec omnia, scitote, quia prope est in ianuis. tunc ergo scimus prope esse, cum uiderimus non aliqua eorum sed haec omnia, in quibus et hoc est, quod uidebitur filius hominis ueniens et mittet angelos suos et de quattuor mundi partibus, id est de toto orbe terrarum congregat electos suos, quod tota hora nouissima facit ueniens in suis membris tamquam in nubibus uel in tota ipsa ecclesia, quod est corpus eius, tamquam in nube magna fructificante atque crescente in uniuerso mundo, ex quo coepit praedicare».
<Paral.>CMC13d6.3 [MM2019]

^bs Cf. Lc. 21, 31 : « Ita et vos, cum videritis hec fieri... »

^bt Cf. 1Cor. 15, 24 : « Deinde finis : cum tradiderit regnum Deo et Patri, cum evacuaverit omnem principatum, et potestatem, et virtutem » « Εἶτα τὸ τέλος, ὅταν παραδῷ τὴν βασιλείαν τῷ θεῷ καὶ πατρί, ὅταν καταργήσῃ πᾶσαν ἀρχὴν καὶ πᾶσαν ἐξουσίαν καὶ δύναμιν ».

^bu ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 21,29-31 (Krikones § 2951: Titus), Vat. gr. 1611, f. 272va26-32 : «Τίτου. Εἰπὼν μέντοι τῆς συκῆς τὴν παραβολὴν ἐπήγαγεν (cf. Lc. 21, 29) ὅτι ἐγγύς ἐστιν ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Τὸ δὲ τοιοῦτον διδάσκει ὅτι οὔπω πρὸς τὸ ἔσχατον τέλος ἥκει τὰ πράγματα τούτων γινομένων, ἀλλ´ ὁδεύει πρὸς τὸ τέλος ἤδη, καθάπερ ἐπὶ τὸν καρπὸν ὁδεύει ἡ συκῆ τοὺς κλάδους ἁπαλυνομένη καὶ ἐκφύουσα τὰ φύλλα. Οὕτω γὰρ δὴ καὶ ἡ τοῦ Κυρίου παρουσία "καταργοῦσα πᾶσαν ἀρχὴν καὶ ἐξουσίαν παρασκευάζει τῇ βασιλείᾳ τοῦ Θεοῦ"».
<cuius fons>   Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 21, 31) ex catenis [CPG 3576], ed. J.   Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p.  238.1-8 . [VS2022] [MM2022]
¶Nota La Catena ne semble pas avoir reconnu la citation paulinienne implicite. [MM2022]

^bv ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 1, § 4, p. 8.88-91 : «Quae omnia sub magna certitudine confirmantur, cum sententia subiungitur qua dicitur : Amen dico uobis, quia non praeteribit generatio haec donec omnia fiant. Caelum et terra transibunt, uerba autem mea non transibunt. Nihil enim in rerum corporalium natura caelo et terra durabilius et nihil in rerum natura tam uelociter quam sermo transit». [FG2013]

^bw ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 21, 32-33), PG 123, 1057D1-12. [CGC2015].

^bx ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 1, § 4, p. 8.88-91 : «Quae omnia sub magna certitudine confirmantur, cum sententia subiungitur qua dicitur : Amen dico uobis, quia non praeteribit generatio haec donec omnia fiant. Caelum et terra transibunt, uerba autem mea non transibunt. Nihil enim in rerum corporalium natura caelo et terra durabilius et nihil in rerum natura tam uelociter quam sermo transit. Verba enim quousque imperfecta sunt, uerba non sunt ; cum uero perfecta fuerint, omnino iam non sunt, quia nec perfici nisi transeundo possunt. Ait ergo : Caelum et terra transibunt, uerba autem mea non transient. Ac si aperte dicat : Omne quod apud uos durabile est, sine immutatione durabile ad aeternitatem non est, et omne quod apud me transire cernitur, fixum et sine transitu tenetur, quia sine mutabilitate manentes sententias exprimit meus sermo qui transit». [FG2013]

^by Qo. (Eccl.) 1, 4.

^bz ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 21, 34), PG 123, 1021A10-C2. [CGC2015].

^ca ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 21, 34-35 (Krikones om. [= Kr2959.2 Titus) Vat. gr. 1611, f. 273ra14-16 , om. Iviron (iuxta Krikones) : «Τίτου. […] Βλέπετε δέ, μήποτε οἱ τῆς διανοίας ὑμῶν ὀφθαλμοὶ βαρηθῶσιν. Μέριμνα γὰρ βιωτικὴ καὶ κραιπάλη καὶ μέθη ἐξορίζει τὴν σύνεσιν, ἀφανίζει τὴν πίστιν, ναυάγια ἐργάζεται».
<cuius fons>   Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 21, 34) ex catenis [CPG 3576], ed. J.   Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 239.3-6 . [VS2022] [MM2022]
¶Nota Thomas cite ici un scholion qui semble propre à la version italiote de la chaîne de Nicétas. Cette partie du ms. Iviron analysé par Krikonès a été refaite tardivement. Mais on constate la même omission dans le ms. Coislin 201, f. 519r1-3 , copié probablement sur l’Iviron avant la réfectin de sa dernière partie.

^cb ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 21, 34), PG 123, 1021A10-C2. [CGC2015].

^cc ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 21, 36), PG 123, 1021A10-C2. [CGC2015].

^cd ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 77, § 151, p. 255.17-256.4 : «[a] Haec intellegitur fuga, quam mattheus commemorat, quae non debet fieri hieme uel sabbato. ad hiemem autem pertinent curae huius uitae, quas Lucas aperte posuit, [b] ad sabbatum uero crapula et ebrietas. curae quippe [c] tristes sunt uelut hiems, crapula uero et ebrietas [d] carnali laetitia luxuria que cor submergit adque obruit, quod malum sabbati nomine propterea significatum est, quia haec erat iam, sicuti et nunc est, iudaeorum pessima consuetudo illo die deliciis afluere, dum spiritale sabbatum ignorant ; aut si aliquid aliud in illis secundum mattheum et marcum uerbis intellegendum est, aliquid aliud etiam Lucas dixerit, dum tamen nulla repugnantiae quaestio moueatur». [FG2013]

^ce ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 21, 36), PG 123, 1021A10-C2. [CGC2015].

^cf ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 21, 37), PG 123, 1021A10-C2. [CGC2015].

^cg Ps. 62, 2.