Capitulum 1

Numérotation du verset Prv. 1,1 

Incipiunt Parabole Salomonis1.
1 Incipiunt Parabole Salomonis S* ΩB ΩS ΩV ² Ed1455 ] Parabole Salomonis ΩR; De Parabolis Salomonis Rusch ; Incipiunt Proverbia Salomonis ΘH T Ω Incipit liber Proverbiorum Amiatinus ΨD Dur28 ΩG; Incipit liber Proverbiorum Salomonis Cava X Q ΦP ΩD ΩL Weber ; Incipit liber Proverbiorum (+ Salo<monis>? G ) quem (qui ΓM) Hebrei (grece ΓM, Iudei ΩP) misle (masloth G ΓM ΩA maslath ΩP) appellant (vocant G Y ΓM) M ΦRG G S² Y ΓM ΩP Ed1530 Clementina; Incipit masloth hoc est parabole sive quod vulgo dicitur proverbia Salomonis Z sine titulo : ΣT ΠH ΘA Fi34 P128 ΩM* * etc. ; def. ΩF ¶Nota : Les témoins de la Bible latine du Moyen Âge tardif n’intitulent pas le livre des Proverbes de manière constante. La quinzaine de variations recensées se réduit en fait à deux leçons fondamentales qui sont de purs synonymes : “proverbes” et “paraboles”. Dans la préface Iunga epistola , Jérôme explique que proverbia est la traduction du grec de la Koinè (“Vulgata”) ou Septante antiochienne, tandis que Parabole est la traduction de l’Hébreu (voir aussi ). On ne peut pas exclure que Parabole ait été privilégié à Paris dans l’intention de rappeler la conformité de la Bible chrétienne latine avec la Veritas hebraica , dans un contexte apologétique et dialectique assez caractéristique des tendances de l’exégèse latine de la fin du 12e siècle, en dialogue avec une communauté juive très présente notamment en France. La cause réelle du succès de Parabole est probablement plus pragmatique. La pluspart des bibles glosées n’ont pas de titre propre en tête du livres des Prv. qui commence par le prologue Iungat epistola. C’est le premier mot du Texte ( Parabola...) en gros module émergeant au-dessus d’une flotilles de gloses, qui a été considéré comme titre et reproduit comme titre courant. Les libraires ont reproduit ce module (préface unique et incipit) dans les bibles portatives. Les correctoires ne proposent pas d’autre titre que l’incipit du Texte. Il faut noter que le Texte même des libraires de Paris, au vu des bibles portatives, semble avoir évolué : Dôle a encore ProverbiaD) en 1234 mais la majorité des exemplaires adopte Parabole au plus tard dans les années 1250. Parabole garde cette position jusqu’à la bible de Gutenberg avant de s’effacer à nouveau devant Proverbia, canonisé par la Sixto Clémentine (1592). Cependant, en dehors de l’influence directe du modèle de la Bible des libraires de Paris, disséminé grâce au succès des bibles portatives, Proverbia est maintenu et parfois restauré (ΩL ΩP), par fidélité aux modèles les plus anciens ( Amiatinus Cava Φ Θ etc. ), que ce soit à Paris (ΩA : bible de choeur de Saint-Victor), dans le Nord de la France (ΩL) et en Angleterre ( Dur28 ΩG ?) Certaines bibles adoptent une solution mixte : Proverbia dans le titre rubriqué et Parabole en titre courant (ΩA P18 ). Sous réserve d’inventaire plus complet et à titre d’hypothèse de travail, on peut envisager la préférence pour Parabole comme un marqueur codicologique d’influence parisienne, en complément des autres critères proposés par Chiara Ruzzier, La production des bibles portatives, 2022, p. 189-190. Parabole  : Cor1 1234 ΩM ... 1250 c. ΩJ ... 1270 ΩS ΩV ΩB ... Proverbia  : Dur28 1234 ΩD ΩG ... 1264 ΩL ΩA ΩP P18 . {MM2023}
Parabole
Salomonis
filii David
regis Israel
Numérotation du verset Prv. 1,2 

ad sciendam2
2 sciendam ΩD ΩL Rusch Weber ] dandam Y* ΓA ; cf. Lc. 1, 77
sapientiam
et disciplinam
Numérotation du verset Prv. 1,3 

ad intelligenda3 verba prudentie
3 intelligenda ΩD ΩL ΩR Rusch Weber ] intelligendam
et suscipiendam eruditionem
doctrine4,
4 doctrine ΩD ΩL Rusch Weber ] doctrinam Md037v (hapax)
iustitiam
et iudicium
et equitatem
Numérotation du verset Prv. 1,4 

ut detur parvulis astutia
et5 adolescenti scientia
5 et ΩJ* ΩS ΩR Rusch ] om. Cor3 (hebr. antiq. et Beda non interponunt ET ) Ω (marg.) ΩL Weber
et intellectus.
Numérotation du verset Prv. 1,5 

Audiens sapiens
sapientior erit
et intelligens gubernacula possidebit.
Numérotation du verset Prv. 1,6 

Animadvertet
parabolam
et interpretationem
verba sapientium et enigmata eorum.
Numérotation du verset Prv. 1,7 

Timor Domini
principium sapientie6 a, sapientiam
0 Cf. Ps. 110, 10 ; Sir. 1, 10 : « Initium sapientiae timor Domini ».
6 sapientie Edmaior. ( A M Φ Υ* Z plerique codd. ) Ω ΩD ΩL ΩR Rusch Clementina cum Ps. 110, 10 (LXX : ᾿Αρχὴ σοφίας φόβος θεοῦ)] scientie Edmaior.J C Σ ΠH Θ T S ) Ed1530.
atque doctrinam
stulti despiciunt.
Numérotation du verset Prv. 1,8 

Audi, fili mi,
disciplinam patris tui et ne dimittas legem matris tue,
Numérotation du verset Prv. 1,9 

ut addatur gratia
capiti tuo
et torques7 collo tuo.
7 torques ΩD ΩL ΩR Rusch Edmaior. Weber ] torquis Edmaior. (S X) ; cf. Glossa marg.
Numérotation du verset Prv. 1,10 

Fili mi,
si te lactaverint peccatores
ne acquiescas eis8.
8 eis plerique codd. ΩL Rusch ] om. Weber
Numérotation du verset Prv. 1,11 

Si dixerint :
Veni nobiscum, insidiemur sanguini,
abscondamus
tendiculas9
9 tendiculas Rusch Weber ] tendicula Cava ΣT Q² ΦP S* Γ ΩR
contra insontem frustra,
Numérotation du verset Prv. 1,12 

deglutiamus eum sicut infernus viventem
et integrum
quasi descendentem in lacum.
Numérotation du verset Prv. 1,13 

Omnem pretiosam substantiam reperiemus.
Implebimus
domos nostras
spoliis.
Numérotation du verset Prv. 1,14 

Sortem mitte nobiscum
marsupium sit unum 10 omnium nostrum.
10 sit unum ΩS ΩJ ΩR Rusch Ed1530 ] inv. Weber, sit Ω M
Numérotation du verset Prv. 1,15 

Fili mi, ne ambules cum eis.
Prohibe pedem tuum a semitis eorum.
Numérotation du verset Prv. 1,16 

Pedes enim illorum ad malum currunt et festinant ut effundant sanguinem.
Numérotation du verset Prv. 1,17 

Frustra autem iacitur
rete
ante oculos pennatorum.
Numérotation du verset Prv. 1,18 

Ipsi quoque11 contra sanguinem suum insidiantur
11 Ipsi quoque Amiatinus Φ ΨD T S Ω ΩL edd. Rusch ] Ipsique Weber
et moliuntur fraudes contra animas suas.
Numérotation du verset Prv. 1,19 

Sic semite omnis avari
animas possidentium
rapiunt.
Numérotation du verset Prv. 1,20 

Sapientia
foris predicat,
in plateis
dat vocem suam,
Numérotation du verset Prv. 1,21 

in capite turbarum clamitat,
in foribus
portarum urbis
profert verba sua12 dicens :
12 verba sua] vocem suam vel praem. ΩR (hapax)
Numérotation du verset Prv. 1,22 

Usquequo parvuli
diligitis infantiam
et stulti ea que sibi sunt noxia cupient13
13 cupient plerique codd. ΩL ΩR Rusch Edmaior. ] cupiunt ΩJ Amiatinus Σ Ω M Weber
et imprudentes odibunt scientiam.
Numérotation du verset Prv. 1,23 

Convertimini
ad correctionem14 meam.
14 correctionem ΩS ΩJ Weber ] correptionem Ω ML Edmaior. Rusch
En proferam vobis
spiritum meum
et ostendam
verba mea
Numérotation du verset Prv. 1,24 

quia vocavi et renuistis,
extendi manum meam
et non fuit qui aspiceret.
Numérotation du verset Prv. 1,25 

Despexistis
omne consilium meum
et increpationes meas
neglexistis.
Numérotation du verset Prv. 1,26 

Ego quoque
in interitu vestro ridebo
et subsannabo cum vobis quod timebatis advenerit.
Numérotation du verset Prv. 1,27 

Cum irruerit15 repentina
15 irruerit] insonuerit Ω M
calamitas
et interitus16
16 et interitus]  om. ? ΩD ( mf. illegibilis )
quasi tempestas ingruerit. Quando venerit super vos
tribulatio
et angustia.
Numérotation du verset Prv. 1,28 

Tunc invocabunt me et non exaudiam, mane consurgent et non invenient me
Numérotation du verset Prv. 1,29 

eo quod exosam habuerint
disciplinam
et timorem Domini
non susceperint,
Numérotation du verset Prv. 1,30 

nec acquieverint consilio meo
et
detraxerint correctioni mee universe17.
17 correctioni – mee universe ΩD ΩJ] universe correptioni Cor3 (alii), inv. ΩR Weber
Numérotation du verset Prv. 1,31 

Comedent igitur
fructus vie sue
suisque consiliis saturabuntur.
Numérotation du verset Prv. 1,32 

Aversio
parvulorum
interficiet eos et prosperitas stultorum perdet eos18.
18 eos ΩR Corpus antiphonalium officii officii (n° 6158 : B V)] illos Weber ; Corpus antiphonalium officii officii (n° 6158) ; illegib # ΩD
Numérotation du verset Prv. 1,33 

Qui autem me audierit absque terrore requiescet19 et abundantia perfruetur.
19 requiescet ΩD Rusch Weber etc.] quiescet Corpus antiphonalium officii (n° 6158)
terrore malorum20 sublato.
20 terrore malorum ΩS Rusch ] timore malorum ΩJ edd. , malorum timore Ω M ΩL ΩP ΩR Cor2=Cor3 (antiq.) Weber

Capitulum 1

Numérotation du verset Prv. 1,1 
Incipiunt Parabole Salomonis1.
1 Incipiunt Parabole Salomonis S* ΩB ΩJ ΩS ΩV Ωt ΩT ² Ed1455 ]
Parabole Salomonis ΩR;
De Parabolis Salomonis Rusch ;
Incipiunt Proverbia Salomonis ΘH T Ω P18;
Incipit liber Proverbiorum Amiatinus ΨD Dur28 ΩG;
Incipit liber Proverbiorum Salomonis Cava X Q ΦP ΩD ΩL Weber ;
Incipit liber Proverbiorum (+ Salo<monis>? G ) quem (qui ΓM) Hebrei (grece ΓM, Iudei ΩP) misle (masloth G ΓM ΩA maslath ΩP) appellant (vocant G Y ΓM) M ΦRG G S² Y ΓM ΩA ΩP Ed1530 Clementina;
Incipit masloth hoc est parabole sive quod vulgo dicitur proverbia Salomonis Z
sine titulo : ΣT ΠH ΘA Fi34 P128 ΩM* ΩT * etc. ; def. ΩF
¶Nota : Les témoins de la Bible latine du Moyen Âge tardif n’intitulent pas le livre des Proverbes de manière constante. La quinzaine de variations recensées se réduit en fait à deux leçons fondamentales qui sont de purs synonymes : “proverbes” et “paraboles”. Dans la préface Iunga epistola , Jérôme explique que proverbia est la traduction du grec de la Koinè (“Vulgata”) ou Septante antiochienne, tandis que Parabole est la traduction de l’Hébreu (voir aussi prothemata 1 et 3 in Prv. ). On ne peut pas exclure que Parabole ait été privilégié à Paris dans l’intention de rappeler la conformité de la Bible chrétienne latine avec la Veritas hebraica , dans un contexte apologétique et dialectique assez caractéristique des tendances de l’exégèse latine de la fin du 12e siècle, en dialogue avec une communauté juive très présente notamment en France. La cause réelle du succès de Parabole est probablement plus pragmatique. La pluspart des bibles glosées n’ont pas de titre propre en tête du livres des Prv. qui commence par le prologue Iungat epistola. C’est le premier mot du Texte ( Parabola...) en gros module émergeant au-dessus d’une flotilles de gloses, qui a été considéré comme titre et reproduit comme titre courant. Les libraires ont reproduit ce module (préface unique et incipit) dans les bibles portatives. Les correctoires ne proposent pas d’autre titre que l’incipit du Texte. Il faut noter que le Texte même des libraires de Paris, au vu des bibles portatives, semble avoir évolué : Dôle a encore ProverbiaD) en 1234 mais la majorité des exemplaires adopte Parabole au plus tard dans les années 1250. Parabole garde cette position jusqu’à la bible de Gutenberg avant de s’effacer à nouveau devant Proverbia, canonisé par la Sixto Clémentine (1592). Cependant, en dehors de l’influence directe du modèle de la Bible des libraires de Paris, disséminé grâce au succès des bibles portatives, Proverbia est maintenu et parfois restauré (ΩL ΩP), par fidélité aux modèles les plus anciens ( Amiatinus Cava Φ Θ etc. ), que ce soit à Paris (ΩA : bible de choeur de Saint-Victor), dans le Nord de la France (ΩL) et en Angleterre ( Dur28 ΩG ?) Certaines bibles adoptent une solution mixte : Proverbia dans le titre rubriqué et Parabole en titre courant (ΩA P18 ). Sous réserve d’inventaire plus complet et à titre d’hypothèse de travail, on peut envisager la préférence pour Parabole comme un marqueur codicologique d’influence parisienne, en complément des autres critères proposés par Chiara Ruzzier, La production des bibles portatives, 2022, p. 189-190.
Parabole  : Cor1 1234 ΩM ... 1250 c. ΩJ Ωt Ful75 ... 1270 ΩS ΩV ΩB ...
Proverbia  : Dur28 1234 ΩD ΩG ... 1264 ΩL ΩA ΩP P18 . {MM2023}
Parabole
marg.| latine similitudo2, hebraice masloth 3 A
2 similitudo] similitudines Md037v
3 hebraice maslhoth] om. P119
Salomonis
interl.| pacificiB
interl.| attentum facitC
filii David
interl.| a naturaD
D ¶Codd. : Md037v-1, f. 1r  ; Rusch  | argumentum praem. Md037v
regis Israel
interl.| a convictuE
interl.| a fortunaF
Numérotation du verset Prv. 1,2 
ad sciendam4
4 sciendam ΩD ΩL Rusch Weber ] dandam Y* ΓA ; cf. Lc. 1, 77
interl.| vel : dandam
sapientiam
interl.| de fideG
interl.| + de cognitione divinorumH a
a ¶Fons : Cf. Petrus Lombardus, Sententiae   , lib. 3, d. 35, c. 1, § 3, ed. I. Brady, p. 198.21-22, 199.1-2 : « Definitio sapientiae secundum philosophos. De hoc Augustinus ita ait:"Philosophi disputantes de sapientia definierunt eam dicentes: Sapientia est rerum humanarum diuinarum que scientia". [...]. Distinctio sapientiae et scientiae secundum theologos. Verum iuxta distinctionem apostoli, qua dixit: Alii datur sermo sapientiae, alii sermo scientiae, illa definitio diuidenda est: Ut rerum diuinarum cognitio sapientia proprie nuncupetur, humanarum uero cognitio proprie scientiae nomen obtineat ». <<   Augustinus Hipponensis , De Trinitate, lib. 14, c. 1, CCSL 50A, lin. 48 : « Sapientia est rerum humanarum diuinarum que scientia ».
marg.| + Hanc utilitatem conferrunt parabole ut per eas sciatur quid credentum sit et quo dirigenda intentio cordis et quid agendum dum conversantur in terris ut cogitatione et opere revertatur homo in celis5.I
5 celis] celum Som345
interl.| + Ut non sufficiat imbutis quod semel scientiam perceperunt et discipline virtutum inservire didicerunt, sed abscultent verbis prudentium quibus perfectiores fiantJ
et disciplinam
interl.| de vitaK
K ¶Codd. : Md037v- (1r ), Rusch
interl.| + de dispositione temporaliumL
interl.| et post hec habita :
marg.| Quid autem6 utilitatis habeant in titulo monstratur cum dicitur ad sciendam 7   sapientiam et disciplinam , id est quomodo recte credere et vivere oporteat quemque quo intentionem cordis dirigere.M N
N ¶Codd. : Md037v-1 (1r ) K6 (5r) Rusch
6 autem] om. Md037v
7 sciendam] scientiam Md037v
interl.| + Contra : motus non movetur, ergo scientia non scitur. R<esponsi>o : sciuntur ea que sunt sapientie id est fide articuli scilicet sic etiam glosa sovit de dispositione temporalium
Numérotation du verset Prv. 1,3 
ad intelligenda8 verba prudentie
8 intelligenda ΩD ΩL ΩR Rusch Weber ] intelligendam Ed1455
interl.| quibus proficiantO
interl.| + prudentium in divinisP
marg.| A d intelligenda verba prudentie, id est non solum sapientiam quam perceperunt amplectantur et discipline virtutum inserviant sed etiam verba prudentie quibus pro ficiant auscultent et sollerter intelligant.Q b
b ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis, In Prv.   1, 3, CCSL 119B, p. 24.29-34 : « Quod autem adiungit,   Ad intellegenda uerba prudentiae et suscipiendam eruditionem doctrinae, monet eos quos imbuit ut non solum sapientiam quam semel ipsi perceperint amplecti et disciplinae uirtutum quam cognouerint sciant inseruire sed etiam uerbis prudentium quibus ad perfectiora proficiant libenter auscultare et haec sollerter intellegere curent ».
et suscipiendam eruditionem
interl.| + corde dicta intelligant, opere premonstratam doctorum suscipiant conversationemR
doctrine9,
9 doctrine ΩD ΩL Rusch Weber ] doctrinam Md037v (hapax)
interl.| + doctorum in mundanisS
iustitiam
marg.| qua10 secundum regulam veritatis bene operamurT
T ¶Codd. : Md037v-1, f. 1r ( marg. ) ; Rusch | operamur] operemur Md037v
10 qua] valent etiam ad iustitiam ut praem. Md037v-1, f. 1r a
et iudicium
interl.| ut recta discretione cum proximis agamus
et equitatem
interl.| ut sincera intentione in his que recte agimus vel iudicamus soli Deo placere contendamus
Numérotation du verset Prv. 1,4 
ut detur parvulis astutia
interl.| qui nuper aurem sapientie commodaverunt
marg.| marg.|[b] Astutia que incipientibus necessaria ut sophismatum cavere versutiam possint, ne abducantur a simplicitate sapientie que ducet ad vitam.
et11 adolescenti scientia
11 et ΩJ* ΩS ΩR Ed1455 Rusch ] om. Cor3 (hebr. antiq. et Beda non interponunt et ) Ω (marg.) ΩL Weber
interl.| comprehensio veritatis
marg.| [a] adolescenti singulariter quia quos sapientia licet diversos suscipit in unam virtutis perfectionem erudiendo provehit. Unde in Acta Apostolorumc : «Multitudinis credentium erat cor unum et anima una».
c Act. 4, 32.
marg.| [c] adolescenti scilicet quia qui prudenter declinat falsa convenienter scientiam veritatis percipiet.d
d ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis, In Prv.   1, 4, CCSL 119B, p. 24.42-52 : « [a] Et ideo fortasse paruulos plurali numero, adulescentem appellat singulari quia doctrina sapientiae quos diuersis animi motibus, diuersis uiuendi moribus deditos suscipit in unam uirtutis perfectionem erudiendo prouehit. De quibus iure dicatur : Multitudinis credentium erat cor et anima una. [b] Vt detur, inquit, paruulis astutia. Haec etenim rudibus est et incipientibus necessaria per quam sophismatum dinoscere et cauere uersutiam possint ne falsorum fraudibus argumentorum abducantur a simplicitate uerae sapientiae quae ducit ad uitam. [c] Adulescenti scientia et intellectus, quia qui prudenter declinat falsa consequenter scita ueritatis percipiet ».
et intellectus.
interl.| subtilior
Numérotation du verset Prv. 1,5 
interl.| incipit
interl.| etiam minores dum quicquid utilitatis audit in corde recondit
marg.| A udiens sapiens. [b] Pulchre a sapientia incipit, [a] quia optione sibi data sapientiam petiit et accepit.
marg.| marg.|[c] Audiens sapiens . Ostendit neminem tam sapientem in hac vita qui non possit sapientior esse etiam dictis minorum. Audivit regina Saba Salomonem minor maiorem et sapientior rediit. Audivit Moyses socerum multo inferiorem et sapientor factus est.e
e ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis, In Prv.   1, 5, CCSL 119B, p. 24.54-64 : « [a] Quia sapientiae amator extitit Salomon qui optione sibi data sapientiam petiit et accepit [b] pulchre initium parabolarum suarum a sapientia sumit. Quod autem ait sapientem cum audierit uerbum sapientiorem effici [c] ostendit neminem in hac uita ita sapientem fieri posse cuius sapientia nequeat augeri semper que moris esse sapientium ut dictis maiorum et aliquando etiam minorum auscultent et quicquid in eis utilitatis audierint ad se replicent suo que in corde recondant. Denique audiuit sapiens minor maiorem regina Saba Salomonem et sapientior rediit; audiuit Moyses socerum multo inferiorem, sublimior et sapientior redditus est; audierunt discipuli Christum et spiritum sapientiae percipere meruerunt; audiuit Nicodemus, audiuit Gamaliel, audiuit discipulus eius tunc Saulus nunc apostolus Paulus, sapientes utique uerbum euangelii et sapientiores sunt facti ».
sapientior erit
interl.| in rerum cognitione
et intelligens gubernacula possidebit.
interl.| vite propre et aliene
interl.| rectitudinem vite
marg.| Et intelligens . Nemo iactet se de sua scientia, quia qui sapientium verba audire negligit, vitam suam gubernare non novit multoque minus alienam. Quod ergo ait :   Audiens sapiens sapientior erit ad cognitionem rerum que per sapientiam noscuntur respicit, sed hoc : I  ntelligens gubernacula possidebit ad rectitudinem vite et congruit titulo quo dicitur : A  d sciendam sapientiam et disciplinam etc.f
f ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis, In Prv.   1, 5, CCSL 119B, p. 25.72-79 : « Nemo se de sua iactet scientia quia qui sapientium uerba creber audire et intellegere neglegit uitam suam rite gubernare non nouit. Quanto magis alieno regimini praefici nequit qui se ipsum ad patrum disciplinam subicere contempsit. Quod ergo ait :   Audiens sapiens sapientior erit , et ad cognitionem rerum quae per sapientiam noscuntur respicit; quod uero addit : Et intellegens gubernacula possidebit, ad rectitudinem uitae quae per eandem sapientiam discitur uel docetur pertinet ».
Numérotation du verset Prv. 1,6 
Animadvertet
interl.| hoc Christus discipulis dedit ut eius parabolas intelligerentg et enigmata legis
g Cf. Mt. 13, 10 ; Mc. 4, 10 ; Lc. 8, 9.
parabolam
interl.| que aliud dicit et aliud sonat
et interpretationem
interl.| eius
verba sapientium et enigmata eorum.
interl.| obscura dicta
Numérotation du verset Prv. 1,7 
Timor Domini
interl.| servilis
marg.| {Erfurt, t. 3, f. 1vb ; facsim., t. 2, p. 654b} Timor Domini etc. BEDA. Duo sunt timores Domini : servilis qui   principium sapientie vel scientie est, amicalis qui perfectionem sapientie comitatur. Servilis   principium sapientie , quia qui post errata sapere incipit, primo timore Domino corripitur ne puniatur. Sed hunc perfecta caritas foras mittit. Succedit huic timor Domini sanctus permanens in seculum seculi quem non excludit caritas sed auget, quo timet filius ne vel in modico oculos amantissimi Patris offendat. Utique in futuro cessabit caritas numquam excidet.h
h ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis, In Prv.   1, 7, CCSL 119B, p. 25.91-104 : « Timor domini principium scientiae. Duo sunt timores domini, primus seruilis qui principium scientiae uel sapientiae uocatur, secundus amicalis qui perfectionem sapientiae comitatur. Timor seruilis principium est sapientiae quia quisquis post errorem delictorum sapere incipit primo timore diuino corripitur ne ad tormenta ducaturSed hunc timorem perfecta dilectio foras mittitSuccedit autem timor domini sanctus permanens in saeculum saeculi quem non excludit sed auget caritas. Ipse est quo timet filius bonus ne uel in modico oculos amantissimi patris offendat. Nam inchoatiuo timore seruilis adhuc animus metuit ne ab irato domino poenis subigatur. Vterque autem timor in futura uita cessabit; caritas uero numquam excidit sed in plenitudine sapientiae perpetua manebit quod est cognoscere uerum et unum Deum et quem misit Iesum Christum ».
principium sapientie12 13, sapientiam
12 sapientie Edmaior. ( A M Φ Υ* Z plerique codd. ) Ω ΩD ΩL ΩR Rusch Ed1455 Clementina cum Ps. 110, 10 (LXX : ᾿Αρχὴ σοφίας φόβος θεοῦ)] scientie Edmaior.J C Σ ΠH Θ T S ) Ed1530.
13 Cf. Ps. 110, 10 ; Sir. 1, 10 : « Initium sapientiae timor Domini ».
interl.| recti dogmatis
atque doctrinam
interl.| pure conversationis
marg.| S apientiam atque . Dixit : A  udiens sapiens etc. Dicit e contrario de stultis, quia sapientiam recti dogmatis et doctrinam, id est disciplinam pure conversationis non modo non assequuntur sed et nosse contemnunt.
stulti despiciunt.
interl.| ut Pharisei dicta et facta Christi
marg.| Despiciunt . Pluraliter quia plures sapientibus stulti et omnium sapientium cetus unanimis est errantium dissimilis vita et dogma. Unde : S  ingulariter audiens sapiens etc.i
i ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis, In Prv. 1, 7, CCSL 119B, p. 25.105-26.115 : « Sapientiam atque disciplinam stulti despiciunt. Dixerat de sapiente quod audito sermone sapientior fieret et intellegens rite suos gubernare disceret actus. Dicit e contrario de stultis quia sapientiam recti dogmatis et disciplinam purae conuersationis non modo non assequantur sed et nosse contemnant. Denique praedicante in carne ipsa sapientia sapientes quique gaudentes adcurrebant, at Pharisaei et principes sacerdotum salutaria eius dicta simul et facta spernebant. Et notandum quod sapientem singulari numero stultos describit plurali quod et plures sunt sapientibus stulti et sapientium coetus omnis uniformem tenet callem pietatis, porro errantium dissimile dogma, dissimilis est ordo uiuendi ».
Numérotation du verset Prv. 1,8 
Audi, fili mi,
interl.| tu autem fili mi
interl.| sic enim Deum diligere et ei obtemperare debemus unitatem Ecclesie fraterna caritate serviemus
disciplinam patris tui et ne dimittas legem matris tue,
marg.| AUDI  FILI  MI  DISCIPLINAM. Hactenus proverbialiter de utraque parte, hinc sedulo quemque fidelem admonet ut disciplinam legis divine preponat blanditiis reproborum quia hinc corona, inde mors eterna. Unde et filium vocat quem paterne instruere curat.
marg.| Post ex persona Dei Patris dici mater Ecclesia que tunc Synagoga vocabatur vel ipsa Dei gratia apud Hebreos enim spiritus qui gratiam prestat feminine ruha dicitur.j
j ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 7, CCSL 119B, p. 26.116-129 : « Audi, fili mi, disciplinam patris tui et ne dimittas legem matris tuae. Hactenus prouerbialiter de utraque parte disputat, hinc iam sedulus incipit ammonere quemque fidelem ut disciplinam legis diuinae blanditiis praeponat reproborum quia nimirum huius custodiam corona, illorum facinora mors sequatur aeterna. Unde et recte filium uocat quam pater sollicitudine curat instituerePotest et ex Dei patris persona dictum accipi, in nomine autem autem matris ecclesiae quae tunc sinagoga uocabatur intellegi. Et notandum quod ita nos disciplinam patris audire praecipit ut legem quoque matris nulla ratione dimittamus quia non sufficit ut quis se Deum diligere et eius praeceptis obtemperare dicat, si unitatem ecclesiae fraterna caritate non sequitur, nec uetat aliquid matrem ipsam Dei gratiam qua saluamur accipere, nam et apud Hebreos spiritus qui gratiam praestat genere feminino nuncupatur ».
Numérotation du verset Prv. 1,9 
ut addatur gratia
interl.| corona
interl.| caritas mentis ut ardentius inflammetur
marg.| ADDATUR  GRATIA. [b] His qui legem Domini servabant in adventu Christi addita est gratia Novi Testamenti cum spe regni celestis cuius splendor eximius sicut corona, vel   torques 14 nullo fine claudetur. Nobis quoque cum pro bonis que divina gratia prerogavit lux eterna tribuitur quasi capiti gratia et collo   torques additur. Undek : «Accepimus gratiam pro gratia», scilicet gratiam beate retributionis pro gratia recte operationis.
k Cf. Io. 1, 16.
14 torques] scrips. , torquis Rusch
capiti tuo
interl.| sicut mos certanti legitime sic et nobis
et torques15 collo tuo.
15 torques ΩD ΩL ΩR Rusch Edmaior. Weber ] torquis Edmaior. (S X) ; cf. Glossa marg.
interl.| predicationi
marg.| ET  TORQUES. [a] Fulgor perfecte operationis predicationi que per collum procedit que confirmet indeficienti virtutum connexione.l
l ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis, In Prv. 1, 9, CCSL 119B, p. 26.135-147 : « [a] Additur enim gratia capiti cum caritas quae principale mentis ornabat ardentius inflammatur, additur et collo torques cum fulgore perfectae operationis sermo praedicationis qui per collum procedit confirmatur ac ne contemni ab auditoribus debeat indeficienti uirtutum conexione docetur. [b] Sed et his qui mosaicae legis decreta domino ueniente seruabant addita est gratia noui testamenti cum spe regni caelestis cuius splendor eximius ad exemplum coronae uel torquis nullo umquam fine claudetur. Nobis quoque cum pro bonis actibus quos diuina gratia praerogauit lux aeterna tribuitur gratia profecto capiti et collo torques additur iuxta illud euangelii quia de plenitudine eius nos omnes accepimus gratiam pro gratia, gratiam scilicet beatae retributionis pro gratia rectae operationis ».
Numérotation du verset Prv. 1,10 
Fili mi,
interl.| ergo
marg.| FILII  MI. Affectu patris alloquitur filium blandiens ne acquiescat peccatoribus.m
m ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis, In Prv. 1, 10, CCSL 119B, p. 27.148-152 : « Fili mi, si te lactauerint peccatores, ne adquiescas. Duobus modis lactant peccatores quos decipiunt quia aut ad facienda scelera blanditiis illiciunt aut facta iam fauoribus quasi laudabiliter acta sustollunt. In utroque autem sapientia suos auditores ne talibus adquiescant hortatur ».
si te lactaverint peccatores
interl.| adulando
interl.| vel ad facienda impellendo vel facta favoribus extollendo ab utroque nos removet sapientia
ne acquiescas eis16.
16 eis plerique codd. ΩL Rusch ] om. Weber
Numérotation du verset Prv. 1,11 
Si dixerint :
interl.| quilibet vel Iudei
interl.| huiusmodi
Veni nobiscum, insidiemur sanguini,
interl.| cuiuslibet vel Christi
interl.| et
marg.| INSIDIEMUR. Vel generaliter de latronibus qui innocentibus insidias param vel spiritualiter de illis qui vite auctorem neci tradiderunt.n
n ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 10, CCSL 119B, p. 27.148-152 : « Si dixerint, Veni nobis cum insidiemur sanguini.Potest hic locus generaliter de latronibus dici qui innocentibus insidias et mortes uel damna inferunt. Potest de illis specialiter intellegi qui ipsum uitae auctorem neci tradiderunt ».
marg.| Cum generaliter ad omnes qui sanguini insidiantur hoc pertineat specialiter tamen ad Iudeos qui insonti Domino tendiculas absconderunt eiusque apostolos virtutibus pennatos dolis circumveniebant. Qui contra sanguinem et animas suas agebant, qui timentes ne terrenum regnum perderent, celi regem occiderunt et celi cives persequebantur in terra. Ideoque et quod in terris habebant et quod in celis acquirere regnum poterant perdiderunt. Generaliter autem dicendum quia quicumque oculos fidei habet apertos accipiet pennas a Domino ut columbeo quibus eternam volet ad requiem frustra talibus nectunt laqueos mali et se potius presumendo perimunt.p
o Cf. Ps. 54, 7.
p ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 18, CCSL 119B, p. 28.214-29.227 : « Quod cum ad omnes qui sanguini insidiantur et fraude sibi uiuendum aestimant pertineat specialiter tamen Iudaeis congruit qui insonti domino tendiculas absconderunt eius que apostolos uirtutum pennis fultos dolis circumuenire satagebant. Contra suum namque sanguinem suas que animas agebant qui timentes ne terrestre regnum perderent caeli terrae que regem occiderunt caeli ciues persequebantur in terra ideo que et quod in terris habebant et quod in caelis adquirere poterant regnum perdideruntGeneraliter autem dicendum quia quicumque oculos fidei habet apertos accepit que a domino pennas ut columbae quibus aeternam uolet ad requiem frustra tali nectant laqueos mali se que ipsos potius hoc praesumendo perimant ».
abscondamus
interl.| «Licet censum dare Cesari an non ?»q et huiusmodi
q Mt. 22, 17.
tendiculas17
17 tendiculas Rusch Weber ] tendicula Cava ΣT Q² ΦP S* Γ ΩR
interl.| vel pedicas
contra insontem frustra,
interl.| quia ab illo in nullo lesi, immo multa beneficia experti
marg.| Insontem . «Qui peccatum non fecit nec inventus est dolus in ore eius».r
r 1Pt. 2, 22.
Numérotation du verset Prv. 1,12 
deglutiamus eum sicut infernus viventem
interl.| modo
interl.| ne vixisse videatur
et integrum
interl.| omnino
quasi descendentem in lacum.
interl.| «Posuerunt me in lacu inferiori»s
interl.| quia
marg.| Deglutiamus etc. Extinguamus memoriam virtutum et doctrine illius ut etiam inter nos vixisse non memoretur.t
t ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 18, CCSL 119B, p. 27.162-165 : « Degluttiamus eum sicut infernus uiuentem et integrum quasi descendentem in lacum. Ita dominum impii desiderabant extinguere ut omnis memoria uirtutum et doctrinae illius tolleretur sed et hoc ipsum quod umquam talis inter eos uixerit obliuioni daretur ».
Numérotation du verset Prv. 1,13 
Omnem pretiosam substantiam reperiemus.
interl.| «Hic est heres venite occidamus eum et habebimus hereditatem eius».u
marg.| O mnem pretiosam substantiam . Homines scilicet quos Christo adherentes videbant quos {Erfurt, t. 3, f. 2ra ; facsim., t. 2, p. 655a} putabant ab eius amore et comitatu secernere si eum occiderent et spoliis talium domos suas replere, id est eorum animabus sua conventicula.v
v ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 13, CCSL 119B, p. 27.167-170 : « De hominibus dicebant quos Christo adhaerere cernebant. Putabant enim quia si eum occiderent, omnes qui crediderant ab eius possent amore et consectatu secernere talibus que animarum spoliis suarum conuenticula replere domorum ».
interl.| qua reperta
domos nostras
interl.| conventicula
spoliis.
interl.| animabus
Numérotation du verset Prv. 1,14 
Sortem mitte nobiscum
interl.| communica
marsupium sit unum 18 omnium nostrum.
18 sit unum ΩS ΩJ ΩR Ed1455 Rusch Ed1530 ] inv. Weber, sit Ω M
interl.| omnia communia
interl.| sed
marg.| S ortem mitte etc. De latronibus generaliter patet, quia sociis quos conquirunt prede portionem promittunt, sed et Christi persecutores quoscumque sibi poterant adiungebant quos eum sequi videbant extra Synagogam faciebant, id est sua communione privabant.w
w ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prvr. 1, 14, CCSL 119B, p. 27.175-180 : « Sortem mitte nobis cum marsuppium unum sit omnium nostrum. Marsuppium est sacculus nummorum. Patet autem de latronibus quia ut plures scelerum socios conquirant communionem eis praedae quam rapuerint spondent. Sed et persecutores nostri redemptoris quoscumque potuere sibi adiungebant, at quos illum sequi uidebant hos de sinagoga propulsantes sua communione priuabant ».
Numérotation du verset Prv. 1,15 
Fili mi, ne ambules cum eis.
interl.| non ambulandum est cum impiis
Prohibe pedem tuum a semitis eorum.
interl.| Christum credens Deum non communices cum Iudeis persequentibus eum. Unde Petrusx : «salvamini a generatione ista prava».
x Act. 2, 40.
Numérotation du verset Prv. 1,16 
Pedes enim illorum ad malum currunt et festinant ut effundant sanguinem.
marg.| A d malum currunt . Non solum quod facturi sed quod pro factis passuri. Nam quanto ad facinus implendum properant tanto ad penam pro facinore tolerandam propinquant.y
y ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 16, CCSL 119B, p. 28.186-191 : « Pedes enim illorum ad malum currunt et festinant ut effundant sanguinem. Non solum ad malum quod temporaliter operentur sed etiam ad malum quod perpetuo passuri sunt impii properant quoties ad patrandum homicidium uel aliud quid sceleris agendum festinant. Nam quantum uidentes ad facinus implendum ducuntur tantum non uidentes ad tolerandam pro facinore poenam propinquant ».
Numérotation du verset Prv. 1,17 
Frustra autem iacitur
interl.| laqueum in terra facile evadit qui oculos habet in celis
rete
interl.| laqueus persecutionis vel prava doctrina
ante oculos pennatorum.
interl.| virtutibus
marg.| Frustra etc. Cetera de insidiatoribus Christi specialiter, hec de fidelibus generaliter. Frustra autem laqueus persecutionis aut mortis tenditur electis qui pennas habent spei et caritatis et aliarum virtutum quibus et celestia dum vivunt desiderent et post mortem contingant. Habent et oculos mentis quibus mala que patiuntur transitura bona que merentur mansura in eternum provideant et reproborum superbiam finiendam tormenta in eternum mansura.
marg.| Vel per rete pravam doctrinam quam ab eo loco conteruit ubi ait :   Si te lactaverint peccatores hoc frustra iacitur ante eos qui oculis cordis superna prospiciunt qui dicunt cum prophetaz : «anima nostra sicut passer erepta de laqueo venantium».aa
z Ps. 123, 7.
aa ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 17, CCSL 119B, p. 28.191-207 : « Haec de insidiatoribus nostri saluatoris ualent specialiter intellegi. Sequens autem uersiculus de fidelibus eius aeque prauorum malitiam sustinentibus generaliter inseritur : Frustra autem iacitur retis ante oculos pinnatorum. Frustra etenim laqueus persecutionis aut mortis tenditur electis qui pennas habent spei et caritatis ceterarum que uirtutum quibus et caelestia dum uiuunt desiderent et ad haec post mortem mereantur pertingereHabent et oculos mentis per quos et mala quae ab impiis sustinent ocius transitura et bona quae sustinendo meruerint aeternum mansura praeuideant. Quibus simul oculis et reproborum superbiam cito consummandam et tormenta sequentia semper mansura praespiciunt. Potest et ita accipi quod retem dicat perniciosam malorum doctrinam quam ab eo loco contexuit ubi ait    : Si te lactauerint peccatores , ne adquiescas, frustra que talis iaciatur retis ante eos qui mundis oculis cordis superna contemplentur, qui dicere norint cum propheta : Anima nostra sicut passer erepta est de laqueo uenantium ».
Numérotation du verset Prv. 1,18 
Ipsi quoque19 contra sanguinem suum insidiantur
19 Ipsi quoque Amiatinus Φ ΨD T S Ω ΩL edd. Rusch ] Ipsique Weber
interl.| «Sanguis eius super nos et super filios nostros».ab
ab Mt. 27, 25.
interl.| ut temporali morte plectantur
et moliuntur fraudes contra animas suas.
interl.| ut anime eorum damnatione eterna puniantur
Numérotation du verset Prv. 1,19 
Sic semite omnis avari
interl.| subtiles cogitationes quibus pecuniam curat augere
marg.| S ic semite . Non solum qui rapinis et cedibus innocentium invigilant seipsos perdunt, sed similiter omnis avari cogitationes que aurum Deo preferunt, hunc ad interitum trahunt.
marg.| Aliter. Sic semite omnis avari etc. Sicut prefatus sum avarus quisque perimit vel nudat eos qui possessionibus abudant ut ipse potius pereat. In pauperibus enim nihil habet cause.ac
ac ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis, In Prv. 1, 19, CCSL 119B, p. 29.232-239 : « Non solum ergo, inquit, hi qui ob filargiriam rapinis innocentium et caedibus inuigilant semet ipsos hoc agentes perdunt uerum eodem ordine tametsi minori reatu omnes auari meditationes quae aurum Deo praeferunt hunc ad interitum trahunt. Aliter.   Sic semitae omnis auari animas possidentium rapiunt. Tali fine ut praefatus sum auarus quisque perimit uel nudat eos qui possessionibus abundant ut ipse potius hoc agendo pereat. Pauperes namque quos nil possidere cernit cur occidat quo spoliet non inuenit? Huc usque persecutiones quas Iudaei Christo intulere describuntur. Hinc referuntur ea quae ipse post passionem eisdem suis persecutoribus per apostolos loquitur ».
animas possidentium
interl.| qui pecunie inhiant
rapiunt.
interl.| ad interitum
Numérotation du verset Prv. 1,20 
Sapientia
marg.| Sapientia . Hucusque persecutiones quas Christo Iudei intulere, hinc ea que per apostolos persecutoribus eisdem de passione loquitur.
marg.| Sapientia id est Christus loquitur   foris , id est in luce palam ut relicta infantia sint «parvuli malitia»ad.ae
ad 1Cor. 14, 20.
ae ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 19, CCSL 119B, p. 29.240-243 : « Huc usque persecutiones quas Iudaei Christo intulere describuntur. Hinc referuntur ea quae ipse post passionem eisdem suis persecutoribus per apostolos loquitur. Sapientia foris praedicat, in plateis dat uocem suam, in capite turbarum clamitat ».
foris predicat,
interl.| contra sanguinem suum insidiantur sed sapientia foris predicat
marg.| Foris . [c] Aperte post resurrectionem quia misso Spiritu per apostolos seipsam declarabat. [a] Ante enim paucis mysteria divinitatis patefecit. Undeaf : «Nemini dixeritis visionem donec filius hominis a mortuis resurgat». [b] Et potentiam suam magis operibus ostendebat impleta prophetia : «Non audiet aliquis vocem eius in plateis».ag
af Mt. 17, 9.
ag ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 20-21, CCSL 119B, p. 29.245-252 : « Sapientia quippe Dei Christus est qui in mundo conuersatus [a] paucis suae mysteria diuinitatis patefecit ipsis que praecepit ne ante passionem et resurrectionem suam quia ipse esset Iesus Christus praedicarent, ne gloriam eius quam in monte conspexerant cuiquam dicerent, magis que tunc suae [b] potentiam maiestatis operibus quam uerbis ostendebat impleta prophetia quae dixit : Neque audiet aliquis in plateis uocem eius. [c] At post resurrectionem sapientia foris praedicabat quia misso desuper spiritu per apostolos aperte se ipsam mundo declarabat ».
in plateis
interl.| in latitudine plebium
dat vocem suam,
marg.| I n plateis dat vocem suam . Que ante paucos docuerat manifeste replicabat. Unde : «Que dico vobis in tenebris dicite in lumine».ah
ah Cf.  Beda Venerabilis, In Prv. 1, 20-21, CCSL 119B, p. 29.253-255 : « In plateis dabat uocem suam quia in latitudine plebium manifeste quae antea paucos docuerat replicabat impleto uerbo quod eisdem suis praeconibus ait : Quae dico uobis in tenebris dicite in lumine, et quod in aure auditis praedicate super tecta ».
Numérotation du verset Prv. 1,21 
in capite turbarum clamitat,
interl.| in principibus quibus mortem Christi ad memoriam revocabat et vocabat ad penitentiam
in foribus
interl.| predicatoribus
portarum urbis
interl.| Ecclesie
marg.| I n foribus portarum urbis . Urbs Domini Ecclesia ex utro populo adunata. Cuius portarum fores predicatores qui in eam introducunt. In his verba preferebat cum in apostolis loquebatur e quibus unus : «An experimentum queritis eius qui in me loquitur Christus»ai. Vel fores synagogue maiores sancti in quibus sapientia disputabat cum per apostolos loquens legis peritos {Erfurt, t. 3, f. 2rb ; facsim., t. 2, p. 655b} Phariseos et sacerdotes ad gratiam suam revocabat ita ut sicut Lucasaj ait : «multa turba sacerdotum obediret fidei».ak
ai 2Cor. 13, 3.
aj Act. 6, 7.
ak ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 20-21, CCSL 119B, p. 29.260-30.270 : « Urbs domini ecclesia est ex utroque populo Iudaeorum uidelicet et gentium adunata. Cuius portarum fores sunt doctores qui uerbum praedicando credentes in eam introducunt. Et in foribus portarum eius uerba sua sapientia proferebat cum apostolis suis loquebatur, e quibus unus aiebat : An experimentum quaeritis eius qui in me loquitur Christus? Possunt   fores portarum urbis etiam sinagogae maiores intellegi in quibus sapientia disputabat cum etiam legis peritos Pharisaeos et sacerdotes per apostolos loquens suam reuocabat ad gratiam ita ut sicut Lucas ait multa etiam turba sacerdotum oboediret fidei ».
profert verba sua20 dicens :
20 verba sua] vocem suam vel praem. ΩR (hapax)
interl.| hoc
Numérotation du verset Prv. 1,22 
Usquequo parvuli
interl.| sensu
marg.| Usquequo . [b] Iam Christum in carne vidistis, iam miracula facientem quem sprevistis occidistis modo vel resuscitatum a morte diligite et dimittet quod peccastis.
diligitis infantiam
interl.| interl.|[a] Vetus Testamentum novo clarescente, usque quo Moysen Christo, legem prefertis evangelio precepta rudibus data per servum eis que perfectis per Filiumal
al ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 22, CCSL 119B, p. 30.272-278 : « Usquequo paruuli sensu [a] ueteris instrumenti caerimonias nouo clarescente diligitis? Usquequo Moysen Christo, euangelio legem praefertis? Quo usque decreta quae rudibus adhuc populis per seruum data sunt praeponitis eis quae filius ipse ueniens perfectis sensu contulit? Quamdiu, inquit, haec agitis? [b] Iam uidistis Christum in carne, iam miracula facientem et docentem non tantum spreuistis sed et occidistis. Saltim modo resuscitatum a mortuis et praesidentem caelo diligite et dimittet uobis scelus quod commisistis ».
et stulti ea que sibi sunt noxia cupient21
21 cupient plerique codd. ΩL ΩR Rusch Edmaior. ] cupiunt ΩJ Amiatinus Σ Ω M Weber
interl.| litteram legis
et imprudentes {Erfurt, t. 3, f. 2rb ; facsim., t. 2, p. 655b} odibunt scientiam.
interl.| evangelium
Numérotation du verset Prv. 1,23 
Convertimini
interl.| o Iudei
interl.| nolite diligere infantiam sed convertimini
marg.| Convertimini etc. «Sapientia hortatur converti ad Deum et profert Spiritum»am.
am Capitula libri Proverbiorum, Edmaior. (Prv., series A, § A, forma b) ; De Bruyne, Sommaires et rubriques, p. 165a.
ad correctionem22 meam.
22 correctionem ΩS ΩJ Weber ] correptionem Ω ML Edmaior. Rusch
interl.| per apostolos eo quod credere nolebant
marg.| AD  CORREPTIONEM etc. Per apostolos Iudeos corripit et vel post ascensionem et resurrectionem monet converti.an
an ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 23, CCSL 119B, p. 30.287-289 : « Conuertimini ad correptionem meam. Corripuit per apostolorum ora Iudaeos quia credere noluissent et uel tunc eos postquam resurrexit et ascendit monuit conuerti ».
En proferam vobis
interl.| et si adhuc negligitis
spiritum meum
interl.| vindictam
marg.| Spiritum, id est vindictam. Undeao : «Misisti spiritum tuum et cooperuit eos mare». Et in Iobap : «Vidi impios flante Deo perisse et spiritu ire eius esse consumptos».aq
ao Ex. 15, 10.
ap Iob. 4, 9.
aq ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 23, CCSL 119B, p. 30.290-296 : « Si adhuc, inquit, conuerti neglegitis, proferam uobis uindictam quam meruistis et uerba quae de uestra perditione praedixi ostendam esse ueracia. Spiritum quippe suum potentiam ultionis nominat de quo Moyses ait : Misisti spiritum tuum et cooperuit eos mare; et in libro beati Iob dictum est iniquos flante Deo perisse et spiritu irae eius esse consumptos ».
et ostendam
interl.| esse vera
verba mea
interl.| quibus perditionem vestram predixi
Numérotation du verset Prv. 1,24 
quia vocavi et renuistis,
interl.| «Venite ad me omnes qui laboratis»ar
ar Mt. 11, 28.
extendi manum meam
interl.| non tantum vocavi sed extendi
interl.| primo benefaciendo, liberando omnes oppressos a diabolo, post in cruce
et non fuit qui aspiceret.
interl.| sed etiam
Numérotation du verset Prv. 1,25 
Despexistis
marg.| Despexistis . «Ve vobis scribe et Pharisei» etc. Generaliter «qui non credit iam iudicatus est»as.at
as Io. 3, 18. 
at ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 25, CCSL 119B, p. 31.302-306 : « Despexistis omne consilium meum, dicentis : Paenitentiam agite, adpropinquabit enim regnum caelorum, et increpationes meas neglexistis, dicentis : Vae uobis, scribae et Pharisaei, hypocritae, quia tulistis clauem scientiae, ipsi non introistis et eos qui introibant prohibuistis, et generaliter : Qui non credit iam iudicatus est ».
marg.| «Consilium inopis confudistis quoniam Dominus spes eius est».au
au Ps. 13, 6.
omne consilium meum
interl.| mei dicentisav : «Penitentiam agite».
av Mt. 4, 17.
et increpationes meas
interl.| que solent terrere
neglexistis.
Numérotation du verset Prv. 1,26 
Ego quoque
interl.| sicut vos modo
marg.| E go quoque . Similiter in Psalmoaw : «Qui habitat in celis irridebit eos et Dominus subsannabit eos». Non quod buccis aut naso irrideat vel subsannet, sed sic vis designatur quam dedit apostolis qua previderent impios nihil contra eum insidiis facturos, nisi quod permitteret sed omnia eorum cepta evacuanda, eius vero gloriam post passionem per orbem terrarum dilatandam. Ideoque superbiam eorum etiam cum maxime valere conspicerent quasi nihilum contemnerent.ax
aw Ps. 2, 8.
ax ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 26, CCSL 119B, p. 31.307-315 : « Ego quoque in interitu uestro ridebo et subsannabo. Tale est in psalmo de eisdem : Qui habitat in caelis inridebit eos, et dominus subsannabit eosNon quia buccis dominus inrideat aut naso subsannet sed ea uis designata est tali uerbo quam dedit apostolis ut praeuiderent nil prorsus impios contra eum supra quam ipse permitteret insidiis esse acturos, quin potius illorum coepta omnia euacuanda, eius uero gloriam post passionem per orbem terrarum esse dilatandam praenossent ideo que superbiam eorum etiam cum maxime ualere conspicerent pro nihili contemnerent ».
in interitu vestro ridebo
interl.| sapientia minatur contemptoribus suis
et subsannabo cum vobis quod timebatis advenerit.
marg.| Q uod timebatis etc.   Timebatis dicentesay : «Si dimittimus eum sic omnes credent in eum et venient Romani et tollent nostrum locum et gentem».
ay Io. 11, 48.
Numérotation du verset Prv. 1,27 
Cum irruerit23 repentina
23 irruerit] insonuerit Ω M
interl.| subita
calamitas
interl.| a Romanis
marg.| C um irruerit repentina calamitas . Obsidionem Hierusalem subitam et expugnationem totius provincie a Romanis factam dicit. De quaaz : «Videns civitatem flevit super eam».ba
az Lc. 19, 41.
ba ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis, In Prv. 1, 26-27, CCSL 119B, p. 31.316-323 : « Cum uobis quod timebatis aduenerit, conferentes ad inuicem : Si dimittimus eum sic, omnes credent in eum, et uenient Romani et tollent nostrum locum et gentem. Cum inruerit repentina calamitas et interitus quasi tempestas ingruerit. Obsidionem Hierosolimorum subitam et expugnationem totius prouinciae quae a Romanis facta est dicit quam et ipse dominus in euangelio uidens ciuitatem flens que super eam praedixit ».
et interitus24
24 et interitus]  om. ? ΩD ( mf. illegibilis )
interl.| vehemens
quasi tempestas ingruerit. Quando venerit super vos
marg.| Q uando venerit super vos . Potest hec tota correctio sapientie de omnibus reprobis generaliter accipi quod in die iudicii clament ad Dominum ianuam regni sibi aperiri postulantes nec audientur. Quod enim sequitur mane consurgent et non invenient me. Tempus iudicii significat quod alii in vitam alii in opprobrium resurgent sempiternum.
tribulatio
interl.| foris ab inimicis
et angustia.
interl.| intus Deo non consolante
marg.| T ribulatio et angustia . Sancti cum extra patiuntur spe certa salutis in corde dilatantur. Unde prophetabb : «Cum invocarem exaudivit me Deus iustitie mee in tribulatione dilatasti mihi».bc
bb Ps. 4, 2.
bc ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 27-28, CCSL 119B, p. 31.333-337 : « At contra sancti cum exterius obprimuntur aduersis spe certa salutis in corde dilatantur scientes se ab illo exaudiri clamantes cuius se uerba iubentis audire meminerunt. Hinc etenim propheta ait : Cum inuocarem te exaudisti me Deus iustitiae meae, in tribulatione dilatasti me ».
Numérotation du verset Prv. 1,28 
Tunc invocabunt me et non exaudiam, mane consurgent et non invenient me
marg.| Invocabunt . Non leguntur Iudei in obsidione Dominum invocasse et si qui invocaverunt quia vere non penituerunt exauditi non sunt.bd
bd ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 27-28, CCSL 119B, p. 31.325-330 : « Non leguntur Iudaei in illa obsidione dominum inuocasse sed tantum armis esse confisi quamuis desolationem patriae ruinam que templi amarissima mente conspexerint. Si qui tamen tunc eum inuocabant quia hi culpam pro qua sunt puniti intellegere ut uere paeniterent nolebant, frustra ad eum quem contempsere clamabant ».
interl.| hoc illis
Numérotation du verset Prv. 1,29 
eo quod exosam habuerint
interl.| non modo non habuerunt sed odiis persecuti sunt
disciplinam
interl.| correctionem morum vel meorum
et timorem Domini
interl.| qui est principium sapientie
non susceperint,
marg.| Exosam etc. Iustus e contrabe : «Iniquos, inquit, odio habui et legem tuam dilexi».bf
be Ps. 118, 113.
bf ¶Fons : Cf. Beda Venerabilis, In Prv. 1, 29, CCSL 119B, p. 32.347-348 : « At salutis filius : Iniquos, inquit, odio habui et legem tuam dilexi ».
Numérotation du verset Prv. 1,30 
nec acquieverint consilio meo
interl.| cum consulerem eis unde inexcusabiles
et
interl.| immo
interl.| quod peius
detraxerint correctioni mee universe25.
25 correctioni – mee universe ΩD ΩJ] universe correptioni Cor3 (alii), inv. ΩR Weber
Numérotation du verset Prv. 1,31 
Comedent igitur
interl.| quia detraxerunt nec acquieverunt
marg.| Comedent igitur . Quia vias meas ingredi noluerunt ut viverent recipient mercedem viarum suarum ut in eternum pereant. At contra de illis {Erfurt, t. 3, f. 2va ; facsim., t. 2, p. 656a} qui timent Dominumbg : «Beati qui ambulant in viis eius. Labores fructuum tuorum manducabis beatus es et bene tibi erit».bh
bg Ps. 127, 1.
bh ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 31, CCSL 119B, p. 32.350-354 : « Quia, inquit, uias meas ingredi noluerunt ut uiuerent recipient mercedem uiarum suarum ut in aeternum pereant. At contra de his qui timent dominum, qui ambulant in uiis eius dicitur : Labores fructuum tuorum manducabis, beatus es et bene tibi erit ».
interl.| de qua suprabi : «Pedes eorum ad malum currunt».
bi Is. 59, 7.
suisque consiliis saturabuntur.
interl.| meis noluerunt
interl.| quia
marg.| S uisque consiliis. Quibus dicebantbj : «Abscondamus tendiculas contra insontem» quibus pro salvatore latronem eligebant ut scilicet vastarentur a latronibus et inter latrones damnarentur. Quod de omnibus verbi Dei contemptoribus sicut cetera potest accipi.bk
bj Prv. 1, 16.
bk ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 31, CCSL 119B, p. 32.355-360 : « Quia in eo consilio quo illos saluare decreueram adquiescere rennuebant saturabuntur suis quibus aiebant : Abscondamus tendiculas contra insontem frustra, quibus pro saluatore latronem sibi eligebant ut uidelicet uastentur a latronibus et inter latrones damnenturQuod etiam de omnibus uerbi Dei contemptoribus sicut et cetera potest accipi ».
Numérotation du verset Prv. 1,32 
Aversio
interl.| sua
marg.| Aversio . [b] Aversio et prosperitas perdit cum a timore conditoris aversus animus ira eiusdem conditoris in his que peccat nihil sustinere videtur adversi sed, ut Iob aitbl : «Ducunt in bonis dies suos et in puncto ad infernum descendunt».
bl Iob. 21, 13 : infernum Weber (F² K² Ed1455)] inferna Clementina Weber
parvulorum
interl.| sensu
marg.| marg.|[a] Parvulorum sensu. Unde suprabm : «Usquequo parvuli diligitis infantiam» qui sensu perfecti esse potuissent si non a consilio sapientie aurem avertissent sed quia avertunt se interficiunt.bn
bm Prv. 1, 22.
bn ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 32, CCSL 119B, p. 32.366-372 : « [a] Paruulos non aetate sed sensu dicit quibus supra dictum est : Vsquequo paruuli diligitis infantiam, qui non paruuli sed perfecti sensibus esse potuissent, si non a consilio sapientiae auditum auerterent. Quo autem auerterant eo sese aeternae morti destinabant. Et prosperitas stultorum perdet illos, cum nullis retardantibus aduersis perfecerint actu quod meditantes aiunt : Omnem pretiosam substantiam repperiemus. Item, [b] Auersio paruulorum interficiet eos, et prosperitas stultorum perdet illos, quia saepe auersus a timore conditoris animus iam de ira eiusdem iusti conditoris patitur ut in his quae peccat nil sustinere uideatur aduersi, sed ut beatus Iob ait ducat in bonis dies suos et in puncto ad inferna descendat ».
interficiet eos et prosperitas stultorum perdet eos26.
26 eos ΩR Corpus antiphonalium officii officii (n° 6158 : B V)] illos Weber ; Corpus antiphonalium officii officii (n° 6158) ; illegib # ΩD
interl.| quam putant beatitudinem
interl.| expeditio dum nihil retardat ab eo quod meditantes aiunt : O mnem pretiosam substantiam reperiemus
Numérotation du verset Prv. 1,33 
Qui autem me audierit absque terrore requiescet27 et abundantia perfruetur.
27 requiescet ΩD Rusch Weber etc.] quiescet Corpus antiphonalium officii (n° 6158)
interl.| bonorum operum nunc tunc gaudiorum in premio ubi nihil adversi
marg.| Q ui autem etc. Potest et in hac vita intelligi et in futura qui enim Deo perfecte servit non terret, immo gaudet et in adversis et in morte, ut in ingressu vite letetur quietus a supervacuis cogitationibus et a temptationibus et cum transierit a seculo, in gaudio sperate resurrectionis quiescet.bo
bo ¶Fons : Cf.  Beda Venerabilis , In Prv. 1, 33, CCSL 119B, p. 32.373-33.380 : « Qui autem me audierit absque terrore quiescet. Potest et in hac uita et in futura intellegi quia qui domino perfecte seruit nullis terretur aduersis immo gaudet in aduersis et in ipsa morte quasi de ingressu uitae laetatur quietum que semper a superuacuis cogitationibus ac tumultibus temptationum pectus iuuante sancti spiritus gratia gerit, quod requies septimi diei in lege mystice designabat. Sed et cum transierit e saeculo non solum absque timore malorum sed et in magno gaudio speratae resurrectionis quiescet ut Lazarus in sinu Abrahae».
terrore malorum28 sublato.
28 terrore malorum ΩS Rusch ] timore malorum ΩJ edd. , malorum timore Ω M ΩL ΩP ΩR Cor2=Cor3 (antiq.) Weber
interl.| qui corpus occidunt



Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Prv. Capitulum 1), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 02/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=28&chapitre=28_1)

Notes :