Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Glossa ordinaria

Biblia communis

Capitulum 16

Numérotation du verset Prv. 16,1

Hominis¹ est animum² preparare

¹ Hominis Edmaior. , [H]ominis Rusch ( facsim. )] [D]ominis errante rubric . Ω ^F Rusch ( Erfurt ) , illegibilis microforma Ω^D |

² animum Cor1=Cor3 (anti.) Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch Weber ] animam G * Cava Cor3 (al., hebr. : COR ) Ω ^M Clementina , illegibilis microforma Ω^D |

et Domini³ gubernare linguam.

³ Domini Amiatinus Φ Θ Ψ^D Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch edd. ] Dei Weber

Numérotation du verset Prv. 16,2

Omnes vie hominum⁴

⁴ hominum Ω^S Ω^D Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch etc.] hominis Ω ^M Clementina

patent oculis eius. Spirituum

ponderator est Dominus⁵.

⁵ Dominus] d⁹ Ω ^F

Numérotation du verset Prv. 16,3

Revela Domino opera tua et dirigentur cogitationes tue.

Numérotation du verset Prv. 16,4

Universa propter semetipsum

operatus est Dominus⁶, impium quoque ad diem malum.

⁶ Dominus] d⁹ Ω ^F

Numérotation du verset Prv. 16,5

Abominatio est Domini⁷ omnis arrogans

⁷ est Domini Φ^P Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Rusch ] inv. Σ^T² L* Q* Z² cett. Ω^L , iusti est Ω^P, Domini Cava X Σ^*C Π^H L² Q² Y Z* T Ed1530 Weber , Domino G

etiam si⁸ manus ad manum⁹ fuerit

⁸ etiam si] etsi ΩM, illegibilis microforma Ω^D |

⁹ manus ad manum Cor3 (moderni) Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J* Rusch Edmaior. ( restitutio ) Weber ] manu ad manum Cor1, Cor3 (hebr. anti. Beda) Ω^J² Ω^L Ω^P plerique codd. , manum ad manum Amiatinus L Y T Γ^A, manum ad manu Cava |

non est¹⁰ innocens. Initium vie bone facere iustitiam, accepta autem apud Deum magis quam immolare hostias¹¹ ^a.

⁰ Cf. infra : In Prv. 16, 8, nota 14884.

¹⁰ est Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Cor3 (hebr. Beda anti.) Rusch Ed1530 Clementina ] erit Ω^J Ω^L Ω^P Weber |

¹¹ Initium vie... immolare hostias G² Cava Q² Θ Z Ω ^M Ω^D Ω^S Ω^J* Ω^L Ω^P Rusch Clementina cum LXX ] del . Cor1 Ω^L² (va-cat), om. Weber, Cor2 (nec hebr. nec antiq. habent sed grecus de LXX), Cor3 (hebr. antiq. non habent hunc versum) | vie] vite Ω^P | iustitiam Z Ω^J Ω^L edd. ] iusta Ω^P cett. | accepta Rusch etc.] acceptae Θ, + est edd. | autem] om. Cava Z | Deum] Dominum G Cava Q |

Numérotation du verset Prv. 16,6

Misericordia et veritate redimitur iniquitas

et in timore Domini declinatur a malo,

Numérotation du verset Prv. 16,7

cum placuerint Domino vie hominis inimicos quoque eius convertet¹² ad pacem.

¹² convertet Ω^J Ω^L Ω^P Ox12a Rusch Weber ] convertit Amiatinus L Y T S* Ψ^D P119a Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F, convertat

Numérotation du verset Prv. 16,8

Melius est parum cum letitia¹³

¹³ letitia Φ^RG Z² Md218 K6b Ox118a P119a Rusch ] iustitia Md037v -1 Ox12 a Cor3 (hebr. antiq.) Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P P119a ( corr. ) Weber

quam multi fructus cum iniquitate¹⁴*.

¹⁴ iniquitate Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P K6 b Md037v -1 Md218 -28 Ox12 a Ox118a P119a Weber ] impietate Rusch (hapax)

Numérotation du verset Prv. 16,9

Cor hominis disponet¹⁵* viam suam sed Domini est dirigere gressus eius¹⁶.

¹⁵ disponet Md037v Cor3 (hebr. antiq.) Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L K6 b Md218 -28 Ox118a Weber ] disponit G Cava Σ Π^H Θ Z* T S Cor3 (vel) Ω^D² (+ interl. ) Ω^P Rusch Clementina |

¹⁶ eius] suos Ω ^M (hapax) |

Numérotation du verset Prv. 16,10

Divinatio in labiis regis

in iudicio non errabit os eius.

Numérotation du verset Prv. 16,11

Pondus

et statera iudicia Domini sunt

et opera eius omnes¹⁷ lapides seculi¹⁸.

¹⁷ omnes Cor2=3 (neque hebr. neque grecus preponit ET) Ω ^M Ω^J Ω^L Ω^P Rusch Weber ] et praem. Ω^S |

¹⁸ lapides seculi G Cava Amiatinus cett. codd. Cor2 (secundum antiq.) Cor3 (moderni anti.) CorS3* Ω ^M Ω^D Ω ^A Ω ^F Ω^J Ω^S Ω^L Ω^P Rusch ] lapides sacculi Cor1 (valde melius videntur habere hebrei : SIC ET OPERA EIUS SUPER OMNES LAPIDES SACCULI , ut dicit Andreas ( de Sancto Victore, In Prv., CCCM 53B, lin. 2079 ) Cor2 (secundum hebr.) Cor3 (hebr.) CorS3 >> Ed1530 Clementina Edmaior. ( restitutio “errante archetypo” cum hebr. כָּל־אַבְנֵי־כִֽיס ) Weber ; cf. τὰ δὲ ἔργα αὐτοῦ στάθμια δίκαια LXX |

Numérotation du verset Prv. 16,12

Abominabiles regi qui agunt impie¹⁹ quoniam iustitia firmatur solium²⁰.

¹⁹ agunt impie] inv. Ω ^M |

²⁰ solium] + eius L Ω^D |

Numérotation du verset Prv. 16,13

Voluntas regum labia iusta qui recta loquitur dirigetur²¹.

²¹ dirigetur Amiatinus Cava L Cor2=Cor3 (antiq.) Ω ^M Ω^J Ω^S Ω^J Ω^P Rusch plerique codd.] diligetur Cor2=Cor3 (vel secundum hebr.) Ω^L L² Ed1530 Clementina Weber , illegibilis microforma Ω^D

Numérotation du verset Prv. 16,14

Indignatio regis nuntii mortis et vir sapiens placabit eum²².

²² eum Cava Σ Π^H L M Θ Cor1 Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Rusch ] eam Cor 2 (id est indignationem regis in feminino habent hebr. et anti.) Cor3 (hebr. antiq. idest in indignationem regis) Ω^L Ω^P Weber

Numérotation du verset Prv. 16,15

In hilaritate vultus regis vita et clementia eius²³ quasi imber serotinus.

²³ eius Ω ^M Ω^D Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P etc.] regis Ω^S (hapax)

Numérotation du verset Prv. 16,16

Posside sapientiam quia auro melior est et acquire prudentiam quia pretiosior est argento.

Numérotation du verset Prv. 16,17

Semita iustorum declinat mala, custos anime sue servat vitam²⁴ suam²⁵.

²⁴ vitam Ω^S* Ω^J* Rusch ] viam Cor1 Cor2=Cor3 (hebr. antiq. nec habent VITAM ) Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Weber |

²⁵ suam] + qui aexcipit disciplinam in bonis erit qui autem increpationes sapiens fiet Cava (hapax) ; + qui excipit disciplinamin bonis erit qui autem custodit increpationes sapiens fiet qui custodit vias suas custodit animam suam diligens autem vitam parcet ori suo Ω^J ² Σ cum LXX |

Numérotation du verset Prv. 16,18

Contritionem precedit superbia et ante ruinam exaltabitur²⁶* spiritus.

²⁶ exaltabitur Cava Σ^T² Cor3 (moderni) Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^P ] exaltatur Cor3 (anti.) Ω ^M Ω^L Rusch Weber , exaltatio Cor3 (hebr.), illegibilis microforma Ω^D

Numérotation du verset Prv. 16,19

Melius est humiliari

cum mitibus quam dividere spolia cum superbis.

Numérotation du verset Prv. 16,20

Eruditus in verbo

reperiet bona

et qui sperat in Domino²⁷

²⁷ sperat - in Domino Beda Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Rusch Clementina ] inv. Ω^L Ω^P Weber

beatus est.

Numérotation du verset Prv. 16,21

Qui sapiens est corde²⁸

²⁸ est corde Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Rusch Clementina ] inv. Ω ^M Ω^L Ω^P Weber

appellabitur prudens et qui dulcis eloquio

maiora reperiet²⁹.

²⁹ reperiet Φ^RG Z² Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch ] percipiet Ω ^M Cor3 (Beda et aliqui anti.) Weber

Numérotation du verset Prv. 16,22

Fons vite eruditio possidentis, doctrina

stultorum fatuitas.

Numérotation du verset Prv. 16,23

Cor sapientis erudiet os eius et labiis illius³⁰ addet gratiam.

³⁰ illius Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P etc. Rusch ] eius Σ Clementina

Numérotation du verset Prv. 16,24

Favus mellis composita verba³¹, dulcedo anime est³² sanitas ossium³³.

³¹ composita verba Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Rusch Clementina ] inv. Ω ^M Ω^L Ω^P Weber |

³² est Π^H Amiatinus L M Q Φ Θ^H Z² S² Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^L Ω^P Rusch ] om. Cava S* Ω^J Ed1530 Clementina cum LXX , et Weber |

³³ ossium Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch edd. ] ossuum Ω ^M Weber |

Numérotation du verset Prv. 16,25

Est via que videtur homini recta et novissima eius ducunt³⁴ ad mortem.

³⁴ novissima eius ducunt Cor3 (vel) Ω^D* Ω^S Ω ^F Rusch Clementina cum LXX ] novissima eius ducit X Θ Ω^D² , novissimum eius ducit Cor2 Ω ^M Ω^J Ω^L Ω^P Weber , et finis eius via mortis Cor3 (hebr.)

Numérotation du verset Prv. 16,26

Anima laborantis laborat sibi

quia compulit³⁵ eum os suum.

³⁵ compulit] compellit Z* ( ut videtur ) (hapax)

Numérotation du verset Prv. 16,27

Vir insipiens³⁶ fodit malum et in labiis eius ignis ardescit³⁷.

³⁶ insipiens Ω^D Ω^S Ω ^F Rusch Cor3 (moderni)] impius Ω ^M Ω^D² ( rubr. sublin. ) Ω^J Ω^L Ω^P Cor1=Cor2 Cor3 (Beda hebr. anti. ; interlinearis habet : vel IMPIUS ) Weber |

³⁷ exardescit] –cet Ω ^M (hapax) |

Numérotation du verset Prv. 16,28

Homo perversus suscitat lites et verbosus separat³⁸ principes.

³⁸ separat] suscitat Ω ^M (hapax)

Numérotation du verset Prv. 16,29

Vir iniquus lactat amicum suum et ducit eum per viam non bonam.

Numérotation du verset Prv. 16,30

Qui attonitis³⁹ oculis cogitat prava⁴⁰ mordens labia sua perficit⁴¹ malum.

³⁹ attonitis Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch Weber ] attonitus Cor2=Cor3 (anti. iuxta hebr. : ATTONITUS OCULIS , hebr. ANNUENS , alii habent ATTONITIS) |

⁴⁰ prava] + et Ω^D |

⁴¹ perficit] perficiet M Γ Ed1530 |

Numérotation du verset Prv. 16,31

Corona dignitatis senectus

que⁴² in viis iustitie reperietur.

⁴² que Amiatinus plerique codd. Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P edd. ] om. G Cava X Σ Π^H... Weber

Numérotation du verset Prv. 16,32

Melior est patiens viro forti⁴³

⁴³ forti Y Φ T Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch edd. ] forte Weber

et qui dominatur animo suo expugnatore urbium.

Numérotation du verset Prv. 16,33

Sortes mittuntur in sinum⁴⁴ sed a Domino temperantur.

⁴⁴ sinum G X L M Θ T S Γ Ω ^M Ω^J Ω^L Ω^P Rusch edd. ] sinu Cava Amiatinus Ω^D Ω ^F Ω^S Weber

Capitulum 16

Numérotation du verset Prv. 16,1

Hominis¹ est animum² preparare

¹ Hominis Edmaior. , [H]ominis Rusch ( facsim. )] [D]ominis errante rubric . Ω ^F Ed1455 Rusch ( Erfurt ) , illegibilis microforma Ω^D

² animum Cor1=Cor3 (anti.) Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch Weber ] animam G * Cava Cor3 (al., hebr. : cor ) Ω ^M Ed1455 Clementina , illegibilis microforma Ω^D

^interl.| ex libero arbitrio

et Domini³ gubernare linguam.

³ Domini Amiatinus Φ Θ Ψ^D Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch edd. ] Dei Weber

^marg.| HOMINIS EST etc. «Sine me - ait^a - nihil potestis facere». Quomodo ergo hominis est animum preparare et Dei gubernare linguam . Sed persecutionis tempus significat de quo dicitur^b : «Nolite cogitare quomodo aut quid loquamini dabitur enim vobis in illa hora quid loquamini» etc.

^a Io. 15, 5.

^b Mt. 10, 19.

Numérotation du verset Prv. 16,2

Omnes vie hominum⁴

⁴ hominum Ω^S Ω^D Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch etc.] hominis Ω ^M Clementina

^interl.| actiones

patent oculis eius. Spirituum

^interl.| cogitationum

ponderator est Dominus⁵.

⁵ Dominus] d⁹ Ω ^F

^marg.| OMNES VIE etc. Ita actiones omnium bonorum scilicet et malorum Deus videt ut etiam spiritus singulorum quid in occulto cogitent certa lance discernat. Unde subdit : revela Domino opera tua etc. Opera nostra Domino revelamus quando quem nihil latere novimus in cunctis que agimus in memoriam reducimus atque illius flagitamus auxilium et tunc non solum opera sed et cogitationes dirigit.

Numérotation du verset Prv. 16,3

Revela Domino opera tua et dirigentur cogitationes tue.

^interl.| non tantum opera

Numérotation du verset Prv. 16,4

Universa propter semetipsum

^interl.| id est sola bonitate sua

operatus est Dominus⁶, impium quoque ad diem malum.

⁶ Dominus] d⁹ Ω ^F

^marg.| UNIVERSA PROPTER SEMETIPSUM etc. Nulla fuit Domino causa operandi nisi sola voluntas, ut suam scilicet bonitatem rationabili creature quam perpetuo faceret beatam ostenderet. Eum vero qui bonum condicionis propria sponte deseruit, id est diabolum cum suis sequacibus iusta severitate damnavit.

Numérotation du verset Prv. 16,5

Abominatio est Domini⁷ omnis arrogans

⁷ est Domini Φ^P Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Rusch ] inv. Σ^T² L* Q* Z² cett. Ω^L , iusti est Ω^P, Domini Cava X Σ^*C Π^H L² Q² Y Z* T Ed1530 Weber , Domino G

^interl.| qui sibi bona tribuit

^marg.| ABOMINATIO EST etc. Quicumque tribuit sibi bonum quod facit, etiam si nihil videtur mali manibus operari, cordis innocentiam perdit in quo largitori bonorum se pretulit. Et ideo talem Dominus abominatur ut reum quem sibi in beneficiis vidit ingratum.

etiam si⁸ manus ad manum⁹ fuerit

⁸ etiam si] etsi ΩM, illegibilis microforma Ω^D

⁹ manus ad manum Cor3 (moderni) Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J* K6b Rusch Edmaior. ( restitutio ) Weber ] manu ad manum Cor1, Cor3 (hebr. anti. Beda) Ω^J² Ω^L Ω^P plerique codd. , manum ad manum Amiatinus L Y T Γ^A, manum ad manu Cava

^interl.| nihil operans

non est¹⁰ innocens. Initium vie bone facere iustitiam, accepta autem apud Deum magis quam immolare hostias¹¹ ¹².

¹⁰ est Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Cor3 (hebr. Beda anti.) Ed1455 Rusch Ed1530 Clementina ] erit Ω^J Ω^L Ω^P Weber

¹¹ Initium vie... immolare hostias G² Cava Q² Θ Z Ω ^M Ω^D Ω^S Ω^J* Ω^L Ω^P Ed1455 Rusch Clementina cum LXX ] del . Cor1 Ω^L² (va-cat), om. Weber, Cor2 (nec hebr. nec antiq. habent sed grecus de LXX), Cor3 (hebr. antiq. non habent hunc versum) | vie] vite Ω^P | iustitiam Z Ω^J Ω^L edd. ] iusta Ω^P cett. | accepta Rusch etc.] acceptae Θ, + est edd. | autem] om. Cava Z Ed1455 | Deum] Dominum G Cava Q

¹² Cf. infra : In Prv. 16, 8, nota 14884.

Numérotation du verset Prv. 16,6

Misericordia et veritate redimitur iniquitas

^interl.| misericordia redimitur iniquitas peccatoris cum dat et dimittit aliis

et in timore Domini declinatur a malo,

Numérotation du verset Prv. 16,7

cum placuerint Domino vie hominis inimicos quoque eius convertet¹³ {Erfurt, t. 3, f. 11rb ; facsim., t. 2, p. 673b} ad pacem.

¹³ convertet Ω^J Ω^L Ω^P Ox12a Rusch Weber ] convertit Amiatinus L Y T S* Ψ^D P119a Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F, convertat

^marg.| + Alii : conteret ad pacem .^A

^A ¶Codd. : Ox12a, f. 28v ; om. K6b ; Md218-28 ; Md037v-1, f. 43r ; P119a, f. 48v ; Rusch

^marg.| CUM PLACUERINT DOMINO etc. Tanta est sanctitas divine religionis ut eam plerumque etiam qui foris sunt venerentur et cum his pacem habeant quos Deo servire perfecte considerant quamvis religione discordent ut in Daniele^c et tribus pueris^d. Sepe etiam persecutores non solum ad pacem cum predicatoribus sed etiam ad veritatem fidei conversi sunt.^B

^c Dn. 1, 19.

^d Dn. 6, 23.

^B ¶Codd. : K6b , f. 27v ; P119a, f. 48v -49r ; Rusch | servire p.] inv. P119a

Numérotation du verset Prv. 16,8

Melius est parum cum letitia¹⁴

¹⁴ letitia Φ^RG Z² Md218 K6b Ox118a P119a Rusch ] iustitia Md037v -1 Ox12 a Cor3 (hebr. antiq.) Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P P119a ( corr. ) Weber

^interl.| alias : iustitia ^C

^C ¶Codd. : Md218-28, f. 31r ; Rusch ; om. K6b ; Md037v-1 ; Ox12a ; Ox118a ; P119a | alias] om. Md218 . <Nota> la glose"alias iustitia" apparaît dans les manuscrits de la Glose à partir du moment où, dans le texte biblique, la leçon letitia a été remplacée par iustitia sous l'effet des correctoiresparisiens.

quam multi fructus cum iniquitate¹⁵*.

¹⁵ iniquitate Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P K6 b Md037v -1 Md218 -28 Ox12 a Ox118a P119a Weber ] impietate Rusch (hapax)

^interl.| «Beati pauperes spiritu quoniam ipsorum est regnum celorum» ^D ^e

^e Mt. 5, 3.

^D ¶Codd. : Md218-28, f. 31r ; K6b , f. 27v ; Ox12a, f. 28v ; Ox118a, f. 24r ; P119a, f. 48v ;Rusch

^interl.| «Ve vobis divitibus qui habetis hic consolationem vestram»^E ^f

^f Lc. 6, 24.

^E ¶Codd. : Md218-28, f. 31r ; K6b , f. 27v ; Ox12a, f. 28v ; Ox118a, f. 24r ; P119a, f. 48v ; Rusch

^marg.| + Beati pauperes quia vestrum est regnum Dei et ve vobis divitibus qui habetis consolationem vestram.^F

^F ¶Codd. : Md037v-1, f. 43r ; om. K6b ; Md218-28 ; Ox12a ; Ox118a ; P119a Rusch

^marg.| MELIUS EST PARUM. Melius est in simplici conversatione Deo servire devote quam multis abundare virtutibus et proximorum facta despicere.^G

^G ¶Codd. : interl. sine lem : Md037v-1, f. 43r ; marg. Rusch. In v. 5b : initium vite bone : K6b , f. 27v ; Ox118a, f. 24r ; P119a, f. 48v ; marg. Md218-28, f. 31r ; Ox12a, f. 28v ( sine lem .) | simplici conversatione] simplicitate conversationis Md037v-1 | multis] om. Md037v-1 | proximorum facta] minores Md037v -1, inv. Ox12a | despicere] + Deo servire est regnare al. m. Ox12a

Numérotation du verset Prv. 16,9

Cor hominis disponet¹⁶* viam suam sed Domini est dirigere gressus eius¹⁷.

¹⁶ disponet Md037v Cor3 (hebr. antiq.) Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L K6 b Md218 -28 Ox118a Weber ] disponit G Cava Σ Π^H Θ Z* T S Cor3 (vel) Ω^D² (+ interl. ) Ω^P Ed1455 Rusch Clementina

¹⁷ eius] suos Ω ^M (hapax)

Numérotation du verset Prv. 16,10

Divinatio in labiis regis

^marg.| + id est certa scientia in bono accipitur.^H

^H ¶Codd. : K6b , f. 27v ( scholia al. m. ) ; om. Rusch

in iudicio non errabit os eius.

^interl.| alia littera : nihil falsum exiet de ore eius^I

^I ¶Codd. : K6b , f. 28r ; Md037v-1 , f. 43v ; Rusch | littera] translatio Md037v-1 | exiet] exierat K6b | eius] Dei quia nec alio mentiet nec falli nec potest ipse mentiri Md037v-1

^interl.| + Nihil exibit de ore eius^J

^J ¶Codd. : Ox118a, f. 24r ; om. Rusch

^marg.| + Non est demonum divinatio , id est vera occultatorum demonstratio, sed Dei qui errare aliquando non poterit, qui etiam malum spiritum, ad implendas prophetias, Achab iusto misit iudicio, dicens : «Decipies et prevalebis» ut rex impius audiret per quid iuste periret.^K

^K ¶Codd. : Md037v-1 , f. 43v ; om. Rusch

^marg.| {Erfurt, t. 3, f. 11rb ; facsim., t. 2, p. 673b} DIVINATIO IN LABIIS etc. «Deus iudicium tuum regi da»^g, quia quis alius re non errat in iudicio et in cuius labiis divinatio , hic autem non solum sermones suorum et facta dirigit sed divinos gentilium qui respondeant interrogantibus disponit teste propheta qui ad deceptionem Achab missum spiritum dicit a solio Dei qui prophetarum eius ora impleret^h.^L

^g Ps. 71, 2.

^h 2Par. 18, 18-22.

^L ¶Codd. : K6b , f. 27v-28r ( non contuli ) ; Rusch

Numérotation du verset Prv. 16,11

Pondus

^interl.| + id est iusta et equa.^M

^M ¶Codd. : Md037v-1 , f. 43v ; om. Rusch

et statera iudicia Domini sunt

^interl.| dividens singulis prout vult^N

^N ¶Codd. : Ox118a, f. 24r ; Rusch ; om. Md037v-1

^interl.| "Omnia fecit in numero et pondere et mensura"ⁱ.^O

ⁱ Sap. 11, 21.

^O ¶Codd. : Ox118a, f. 24r ; Rusch | num. et pond.] inv. Ox118a

et opera eius omnes¹⁸ lapides seculi¹⁹.

¹⁸ omnes Cor2=3 (neque hebr. neque grecus preponit et) Ω ^M Ω^J Ω^L Ω^P Rusch Weber ] et praem. Ω^S

¹⁹ lapides seculi G Cava Amiatinus cett. codd. Cor2 (secundum antiq.) Cor3 (moderni anti.) CorS3* Ω ^M Ω^D Ω ^A Ω ^F Ω^J Ω^S Ω^L Ω^P Ed1455 Rusch ] lapides sacculi Cor1 (valde melius videntur habere hebrei : sic et opera eius super omnes lapides sacculi , ut dicit Andreas ( de Sancto Victore, In Prv., CCCM 53B, lin. 2079 ) Cor2 (secundum hebr.) Cor3 (hebr.) CorS3 >> Ed1530 Clementina Edmaior. ( restitutio “errante archetypo” cum hebr. כָּל־אַבְנֵי־כִֽיס ) Weber ; cf. τὰ δὲ ἔργα αὐτοῦ στάθμια δίκαια LXX

^interl.| + id est iusti et fortes quia non sua virtute sed eius electi sunt opere.^P

^P ¶Codd. : Md037v-1 , f. 43v ; om. Rusch

^interl.| + Unicuique sicut voluit «mensuram fidei» et gratiam distribuit qui “omnia in pondere et mensura et numero constituit”.^Q

^Q ¶Codd. : Md037v-1 , f. 43v ; om. Rusch

^marg.| PONDUS ET STATERA etc. Lapides : iusti fortes ; unde^j : «Lapides vivi superedificati in domos spirituales». Nullus ergo ab initio seculi sua virtute electus et celesti edificio aptus est, sed eius opere qui"omnia in mensura et pondere et numero constituens"^k unicuique sicut voluit «mensuram fidei»^l et gratiarum distribuit.^R

^j 1Pt. 2, 5.

^k Sap. 11, 21.

^l Rm. 12, 3.

^R ¶Codd. : Ox118a, f. 24r ( non contuli ) ; Rusch

Numérotation du verset Prv. 16,12

Abominabiles regi qui agunt impie²⁰ quoniam iustitia firmatur solium²¹.

²⁰ agunt impie] inv. Ω ^M

²¹ solium] + eius L Ω^D

Numérotation du verset Prv. 16,13

Voluntas regum labia iusta qui recta loquitur dirigetur²².

²² dirigetur Amiatinus Cava L Cor2=Cor3 (antiq.) Ω ^M Ω^J Ω^S Ω^J Ω^P Rusch plerique codd.] diligetur Cor2=Cor3 (vel secundum hebr.) Ω^L L² Ed1530 Clementina Weber , illegibilis microforma Ω^D

^interl.| «Vir linguosus non dirigetur in terra»^m sed verax bonis operibus ad vitam gradiatur eternam.^S

^m Ps. 139, 12.

^S ¶Codd. : Md037v-1 , f. 43v ; Rusch | Vir] contra praem. Rusch | sed verax... eternam] om. Rusch

^marg.| + Voluntas regum : sancti, qui vitiis imperant et virtutibus anime quasi obsequentibus comitibus stipari consuerverunt, veritatem diligunt. Terreni reges sepe labia iusta detestantur, ut Herodes Ioannis propter quod et eum interfecit.^T

^T ¶Codd. : Md037v-1 , f. 43v ; om. Rusch

^marg.| voluntas regum id est iustorum : «Multi reges et prophete voluerunt videre que nos videmus et non viderunt»ⁿ. Hi enim et vitiis resistunt et virtutum obsequio quasi satellitum constipantur. Reges enim terre sepe labia iusta detestantur ut Herodes Ioannem^o.

ⁿ Lc. 10, 24.

^o Cf. Mt. 14, 10.

Numérotation du verset Prv. 16,14

Indignatio regis nuntii mortis et vir sapiens placabit eum²³.

²³ eum Cava Σ Π^H L M Θ Cor1 Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ed1455 Rusch ] eam Cor 2 (id est indignationem regis in feminino habent hebr. et anti.) Cor3 (hebr. antiq. idest in indignationem regis) Ω^L Ω^P Weber

^interl.| ut rectis operum gressibus ad vitam perveniat eternam. In manu malorum dolus dirigitur non homo unde de Antiocho^p : «Dolus in manu eius dirigetur».

^p Dn. 8, 25.

^marg.| NUNTII MORTIS. Angeli Satane, heretici, vani philosophi, omnes qui verba mortifera nuntiant proximis, hi quo magis auctori mortis serviunt eo gravius vite largitorem offendunt quibus tamen penitentia non negatur. Nam subitur et vir sapiens placabit eum potest enim resipiscendo placare quem contigit stulte loquendo offendisse.

^marg.| PLACABIT. HIERONYMUS. De morte Fabiole. David homicidium et adulterium septem dierum fame purgavit. Idem difficilius arrogantia quam auro caremus et gemmis.

Numérotation du verset Prv. 16,15

In hilaritate vultus regis vita et clementia eius²⁴ quasi imber serotinus.

²⁴ eius Ω ^M Ω^D Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P etc.] regis Ω^S (hapax)

^marg.| IN HILARITATE VULTUS REGIS etc. Quicumque hilarem Christi vultum videre merentur his in eternum cum illo vivere dabitur. Aliter enim^q : «Videbit omnis caro salutare Dei». Sed tunc iusti placatum, reprobi videbunt iratum. Et clementia eius quasi imber serotinus. Serotinus imber in Iudea usque hodie iam maturis messibus venire consuevit. Ubi Dominus et matutinam pluviam et serotinam promittit dicens^r : «Dabo vobis pluviam matutinam et serotinam terre». Pluvia matutina vel temporanea ut alibi^s dicitur quando prima credendi in Christum semina suscipimus. Serotina quando iam maturis virtutum frugibus in Dei horreo recondimur. Et bene regis clementia imbri serotino comparatur quia quod fructum vite bene agentes percipimus non libertas arbitrii sed superni facit irrigatio doni.

^q Lc. 3, 6.

^r Ioe. 2, 23.

^s Dt. 11, 14.

Numérotation du verset Prv. 16,16

Posside sapientiam quia auro melior est et acquire prudentiam quia pretiosior est argento.

Numérotation du verset Prv. 16,17

Semita iustorum declinat mala, custos anime sue servat vitam²⁵ suam²⁶.

²⁵ vitam Ω^S* Ω^J* Ed1455 Rusch ] viam Cor1 Cor2=Cor3 (hebr. antiq. nec habent vitam ) Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Weber

²⁶ suam] + qui aexcipit disciplinam in bonis erit qui autem increpationes sapiens fiet Cava (hapax) ; + qui excipit disciplinamin bonis erit qui autem custodit increpationes sapiens fiet qui custodit vias suas custodit animam suam diligens autem vitam parcet ori suo Ω^J ² Σ cum LXX

Numérotation du verset Prv. 16,18

Contritionem precedit superbia et ante ruinam exaltabitur²⁷* spiritus.

²⁷ exaltabitur Cava Σ^T² Cor3 (moderni) Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^P Ed1455 ] exaltatur Cor3 (anti.) Ω ^M Ω^L Rusch Weber , exaltatio Cor3 (hebr.), illegibilis microforma Ω^D

^interl.| contritionem future damnationis precedit superbia vite presentis et unde hic omnis reprobus elevatur, inde illuc iuste deicitur

Numérotation du verset Prv. 16,19

Melius est humiliari

^interl.| humilia pati

cum mitibus quam dividere spolia cum superbis.

Numérotation du verset Prv. 16,20

Eruditus in verbo

^interl.| predicando

reperiet bona

^interl.| eterna

et qui sperat in Domino²⁸

²⁸ sperat - in Domino Beda Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ed1455 Rusch Clementina ] inv. Ω^L Ω^P Weber

^interl.| etsi predicare non noverit

beatus est.

^interl.| etsi non predicet

Numérotation du verset Prv. 16,21

Qui sapiens est corde²⁹

²⁹ est corde Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ed1455 Rusch Clementina ] inv. Ω ^M Ω^L Ω^P Weber

^interl.| solum

appellabitur prudens et qui dulcis {Erfurt, t. 3, f. 11va ; facsim., t. 2, p. 674a} eloquio

^interl.| predicando, hereticis resistendo

maiora reperiet³⁰.

³⁰ reperiet Φ^RG Z² Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ed1455 Rusch ] percipiet Ω ^M Cor3 (Beda et aliqui anti.) Weber

^interl.| premia

Numérotation du verset Prv. 16,22

Fons vite eruditio possidentis, doctrina

^interl.| ipsam eruditionem

stultorum fatuitas.

^marg.| {Erfurt, t. 3, f. 11va ; facsim., t. 2, p. 674a} FONS VITE etc. Quia ille predicator vere suis auditoribus vias vite aperit qui exercet ipse quod predicat quia amorem verbi quo alios erudit fixum in corde possidet, ne tam memoria retentu quam collectum gremio semen iactat in terra. Ideo namque doctrina stultorum fatuitas est quia etsi qua bona usu eruditionis didicerint que dicunt bona fatuo corde contemnunt.

Numérotation du verset Prv. 16,23

Cor sapientis erudiet os eius et labiis illius³¹ addet gratiam.

³¹ illius Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P etc. Rusch ] eius Σ Ed1455 Clementina

Numérotation du verset Prv. 16,24

Favus mellis composita verba³², dulcedo anime est³³ sanitas ossium³⁴.

³² composita verba Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ed1455 Rusch Clementina ] inv. Ω ^M Ω^L Ω^P Weber

³³ est Π^H Amiatinus L M Q Φ Θ^H Z² S² Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^L Ω^P Rusch ] om. Cava S* Ω^J Ed1455 Ed1530 Clementina cum LXX , et Weber

³⁴ ossium Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch edd. ] ossuum Ω ^M Weber

^marg.| FAVUS etc. Multi per eloquentiam possunt amantibus et faventibus suaviter pronuntiare bona que ipsi non amant, ea autem solum ad ossium, id est virtutum spiritualium incrementa proficient que ex interna anime dulcedine procedunt.

Numérotation du verset Prv. 16,25

Est via que videtur homini recta et novissima eius ducunt³⁵ ad mortem.

³⁵ novissima eius ducunt Cor3 (vel) Ω^D* Ω^S Ω ^F Ed1455 Rusch Clementina cum LXX ] novissima eius ducit X Θ Ω^D² , novissimum eius ducit Cor2 Ω ^M Ω^J Ω^L Ω^P Weber , et finis eius via mortis Cor3 (hebr.)

Numérotation du verset Prv. 16,26

Anima laborantis laborat sibi

^interl.| que non amat requiem sibi in hoc exilio

quia compulit³⁶ eum os suum.

³⁶ compulit] compellit Z* ( ut videtur ) (hapax)

^marg.| ANIMA LABORANTIS etc. Constat ad litteram quia expulsus de paradiso homo quotidianum laborem ne deficiat exercet^t. Compulit eum os suum quando cum serpente locutus est, quando vetitum tetigit ut exilium longum cum labore sufferat et in sudore vultus sui comedat panem. Sed et doctorem ut laboret os suum compellit quia necesse habet facere bona que dicit.

^t Gn. 3, 2-19.

Numérotation du verset Prv. 16,27

Vir insipiens³⁷ fodit malum et in labiis eius ignis ardescit³⁸.

³⁷ insipiens Ω^D Ω^S Ω ^F Ed1455 Rusch Cor3 (moderni)] impius Ω ^M Ω^D² ( rubr. sublin. ) Ω^J Ω^L Ω^P Cor1=Cor2 Cor3 (Beda hebr. anti. ; interlinearis habet : vel impius ) Weber

³⁸ exardescit] –cet Ω ^M (hapax)

^interl.| propheta ut inique agerent laboraverunt

^marg.| VIR INSIPIENS FODIT. Potest hoc de heretico spiritualiter intelligi qui florentes divini eloquii campos noxie lingue vomere rumpit ut de internis eorum sinibus sensus impios eruat in cuius labiis ignis ardescit a quo se suosque auditores in perpetuum perdat. Unde Iacobus^u : Lingua «inflammat rotam nativatatis nostre inflammata a gehenna».

^u Iac. 3, 6.

Numérotation du verset Prv. 16,28

Homo perversus suscitat lites et verbosus separat³⁹ principes.

³⁹ separat] suscitat Ω ^M (hapax)

^interl.| discordiam seminando

Numérotation du verset Prv. 16,29

Vir iniquus lactat amicum suum et ducit eum per viam non bonam.

^marg.| VIR INIQUUS etc. Potest hoc et de heretico et de omni fautore malorum accipi. «Quoniam laudatur peccator in desideriis anima sue et iniquus benedicitur»^v.

^v Ps. 10, 3.

Numérotation du verset Prv. 16,30

Qui attonitis⁴⁰ oculis cogitat prava⁴¹ mordens labia sua perficit⁴² malum.

⁴⁰ attonitis Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch Weber ] attonitus Cor2=Cor3 (anti. iuxta hebr. : attonitus oculis , hebr. annuens , alii habent attonitis)

⁴¹ prava] + et Ω^D

⁴² perficit] perficiet M Γ Ed1455 Ed1530

^marg.| QUI ATTONITIS etc. Gravius est perficere malum quam facere. Non solum autem perficit qui actu operatur sed et qui patrare disponit. Solent superbi indignantes labia mordere attonitos habere oculos et presentia non videre dum taciti sedula mente pertractant. Unde intelligitur quia attonitis oculis prava cogitare dicat eum qui sic mala que facit inquirit ut que malorum suorum retributio sequatur non videat.

Numérotation du verset Prv. 16,31

Corona dignitatis senectus

^interl.| maturitas mentis

que⁴³ in viis iustitie reperietur.

⁴³ que Amiatinus plerique codd. Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P edd. ] om. G Cava X Σ Π^H... Weber

Numérotation du verset Prv. 16,32

Melior est patiens viro forti⁴⁴

⁴⁴ forti Y Φ T Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch edd. ] forte Weber

^interl.| maius est se a se superari quam ea que extra se sunt

et qui dominatur animo suo expugnatore urbium.

^marg.| MELIOR EST PATIENS etc. Minor est victoria urbes expugnare quia extra sunt que vincuntur. Maius autem est quod per patientiam vincitur quia a se animus superatur et semetipsum sibimetipsi subiicit et patientie humilitate substernit.

Numérotation du verset Prv. 16,33

Sortes mittuntur in sinum⁴⁵ sed a Domino temperantur.

⁴⁵ sinum G X L M Θ T S Γ Ω ^M Ω^J Ω^L Ω^P Rusch edd. ] sinu Cava Amiatinus Ω^D Ω ^F Ω^S Weber

^marg.| SORTES. Sicut sortes mittuntur in sinum aut clause in sinu continentur. Divini {Erfurt, t. 3, f. 12vb ; facsim., t. 2, p. 674b} autem est iudicii cuius elata palmam teneat, sic hominum facta in presenti quidem vita latent cuius sunt meriti patescunt vero in iudicio prolato quasi de sinu examinis divini.

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Prv. Capitulum 16), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 27/07/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=28&chapitre=28_16)

Signaler un complément d'information

Notes :

<28. Liber Proverbiorum seu Parabolae Salomonis**>

Capitulum 16

<28. Liber Proverbiorum seu Parabolae Salomonis**>

Capitulum 16