Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Glossa ordinaria

Biblia communis

Capitulum 30

Numérotation du verset Prv. 30,1

VERBA CONGREGANTIS FILII VOMENTIS. ¹

¹ Verba] hic capitulum praem. alia manu marg. Ω ^F

² Visio quam locutus est vir cum quo est Deus³, et qui Deo secum morante⁴ confortatus ait :

² Hic incipit capitulum Ω ^F* Ω^P |

³ est Deus Ω^P etc. ] inv. Ω ^M, Deus erat Ω ^F |

⁴ morante] commorante Ω ^F Σ |

Numérotation du verset Prv. 30,2

Stultissimus sum virorum⁵ et sapientia hominum⁶ non est mecum.

⁵ virorum Ω ^F] om. Ω ^M |

⁶ hominum Ω ^F] virorum Ω^S |

Numérotation du verset Prv. 30,3

Non didici

sapientiam et⁷ novi scientiam⁸ sanctorum⁹.

⁷ et plerique codd., edd. Ω ^F Ω^S Ω^L Rusch hebr. LXX] + non Amiatinus Q Z² Clementina Weber , nec Cava |

⁸ scientiam Rusch Weber ] sententiam Cava |

⁹ scientiam sanctorum Ω ^F Rusch Clementina ] inv. Ω^P Ω^S Ω^L Weber |

Numérotation du verset Prv. 30,4

Quis ascendit in celum atque¹⁰ descendit ?

¹⁰ atque Ω ^F] autquis Ω ^M

Quis continuit spiritum in¹¹ manibus suis ?

¹¹ in L M² Φ^RG Θ Z² W Γ^M Ψ^D Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^L Rusch ] om. Weber

Quis colligavit aquas quasi in vestimento ?

Quis suscitavit

omnes terminos terre ? Quod nomen est eius¹²*

¹² est eius Y Φ Θ^H Z² S² Ψ^D Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^L Ω^P] inv. Rusch , eius Weber

et¹³ quod nomen¹⁴ filii eius si nosti ?

¹³ et X Amiatinus L Q Φ Z T S² Ψ^D Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J edd. Rusch ] aut Cava Σ Π^H M D Y Θ W S* Γ^M LXX |

¹⁴ nomen Ω ^F etc. ] om. Ω ^M |

Numérotation du verset Prv. 30,5

Omnis sermo Dei¹⁵ ignitus,

¹⁵ Dei Ω ^F Rusch Weber ] Domini X Ω ^M

clipeus est

sperantibus¹⁶ in se.

¹⁶ sperantibus] omnibus praem. Ω ^F Ω^S

Numérotation du verset Prv. 30,6

Ne addas quicquam verbis illius

et arguaris

inveniarisque mendax.

Numérotation du verset Prv. 30,7

Duo rogavi te ne deneges mihi antequam moriar.

Numérotation du verset Prv. 30,8

Vanitatem et verba¹⁷ mendacia¹⁸ longe fac a me, mendicitatem et divitias ne dederis mihi. Tribue tantum victui meo necessaria,

¹⁷ et verba Ω ^F Rusch Weber ] om. Ω ^M |

¹⁸ mendacia Ω ^F etc. ] mendacii Cava X W S* Γ^M Ω ^M |

Numérotation du verset Prv. 30,9

ne forte satiatus¹⁹ illiciar ad negandum et dicam : Quis est Dominus ? Et egestate compulsus furer et periurem²⁰ nomen Dei mei.

¹⁹ satiatus Π^H Q Θ Ω ^M Ω ^F Ω^S Rusch Ed1530 Clementina ] saturatus Ω^J Ω^L Weber |

²⁰ periurem Cava plerique codd., edd. Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^L Rusch ] peierem Amiatinus Weber |

Numérotation du verset Prv. 30,10

Ne accuses servum ad dominum suum, ne forte maledicat tibi et corruas²¹.

²¹ corruas Ω ^F Rusch Weber ] moriaris Θ, + et moriaris Ω ^M

Numérotation du verset Prv. 30,11

Generatio

que patri suo maledicit

et que matri sue non benedicit²².

²² matri sue - non benedicit Amiatinus D Q Φ Z² Ψ^D Ω Rusch edd. ] inv. Weber

Numérotation du verset Prv. 30,12

Generatio que munda sibi²³ videtur et tamen non est lota a²⁴ sordibus suis.

²³ munda sibi Amiatinus D Rusch ] inv. Ω ^F Ω^L Ω^P Weber |

²⁴ a Ω^L Rusch Weber ] om. Cava Π^H Amiatinus D Y Q* Y Φ^RG Z² Ψ^D Ω ^F Ω^S |

Numérotation du verset Prv. 30,13

Generatio cuius excelsi sunt²⁵ oculi et palpebre eius in altum porrecte²⁶.

²⁵ cuius ex. sunt Ω ^F Rusch Weber ] cum exc. sint Ω ^M |

²⁶ altum porrecte Rusch ] alta porrecte Ω^S Ω^L, non sunt in altum porrecte Θ, alta subrecte # Cor3 (a verbo subribo) Ω ^F Weber |

Numérotation du verset Prv. 30,14

Generatio que pro dentibus gladios habet

et cum mandit²⁷

²⁷ cum mandit T* Ω ^F Ω^S Rusch ] commandit Σ Ω ^M Ω^J Ω^L Weber , quod mandit Cava

molaribus²⁸ suis ut

²⁸ molaribus Ω ^F] vulneribus Ω ^M

comedat

inopes de terra

et pauperes ex hominibus.

Numérotation du verset Prv. 30,15

Sanguisuge due sunt filie²⁹ dicentes : Affer affer.

²⁹ s. f. Ω^P] inv. Ω ^M Ω ^F

Tria sunt insaturabilia et quartum quod numquam dicit sufficit³⁰.

³⁰ numquam Ω ^F Ω^P] non Amiatinus L CorS1=Cor3 (vel)

Numérotation du verset Prv. 30,16

Infernus et os vulve et terra que non³¹ satiatur aqua, ignis vero numquam dicit sufficit.

³¹ non Ω ^F Rusch Weber ] numquam Θ^HA² Ω^J

Numérotation du verset Prv. 30,17

Oculum³² qui subsannat patrem et qui³³ despicit partum matris sue suffodiant eum³⁴ corvi de torrentibus et comedant eum³⁵ filii³⁶ aquile.

³² Oculum Ω ^F Ω^P] oculus Ω ^M |

³³ et qui Ω ^F Ω^J* Rusch Weber ] et Amiatinus L* D Q Y Φ Z² Ψ^D Cor2 (hebr. et antiq.) Ω^J² Ω^P ( rubr. sublin. ) |

³⁴ suffodiant eum Ω ^F Rusch ] effodiant eum Σ^T² Q² S² Cor1 Ω ^M² Ω^L Ω^P plerique codd. cum LXX , effodiant Cor2 (antiq. et Beda) Weber |

³⁵ eum Cava X Π^H Θ Ω ^F Ω^S Rusch Clementina ] illum Ω^L Ω^P Weber |

³⁶ filii Ω ^F Rusch Weber ] filie Σ L Ω^J |

Numérotation du verset Prv. 30,18

Tria sunt³⁷ mihi difficilia³⁸ et quartum³⁹ penitus ignoro⁴⁰.

³⁷ sunt Ω ^F] om. Ω ^M (hapax) |

³⁸ m. d.] inv. Ω ^F Ω^L Weber |

³⁹ quartum Ω ^F] + quod Cava Π^H Amiatinus D W S Γ^M Beda Ω^L |

⁴⁰ ignoro Ω ^F] egroto Ω ^M |

Numérotation du verset Prv. 30,19

Viam aquile in celo^a,

⁰ Cf. MAXIMUS TAURINENSIS ( PSEUDO ), sermo 17, PL 57, 877D-878C : « Vestigium aquile volantis in aere ».

viam colubri super⁴¹ petram, viam navis in medio mari et viam viri in adolescentia⁴².

⁴¹ super Ω ^F Ω^L Rusch Weber ] supra Ω^S |

⁴² adolescentia Cor1 (Beda et alii doctores antiq.) Cor2 (antiq. et novi et greci) CorS1 (moderni) Cor3 (vel) CorS3* Nal3245 Ω ^F Ω^L Rusch Edmaior. (adulescentia)] adolescentula Cor1 (hec est vera littera) Cor3 (antiq. et novi et greci) CorS3 Ω^J Weber (adulescentula) cum hebr. , aalma Cor1 (hebr. ) CorS1 (hebr. habent O ALMA id est adolescentula) Cor3 (hebr... id est adolescentula); cf. HUGO DE SANCTO CARO, Postillae maiores, t. 3, 1703, f. 65vb : “Libri correcti habent : viam viri in adolescentula”, puella ‡ virgine Pagnini ; + sua Cava Amiatinus Nal3245 Beda |

Numérotation du verset Prv. 30,20

Talis est et⁴³ via mulieris adultere que comedit et tergens os suum dicit : Non sum operata malum.

⁴³ et Amiatinus Φ Z² Ψ^D Ω ^M Ω ^F Ω^J Ω^L Rusch Ed1530 Clementina ] om. Ω^S Weber

Numérotation du verset Prv. 30,21

Per tria movetur terra et quartum⁴⁴ non potest sustinere :

⁴⁴ quartum Cor2=Cor3 (hebr. et antiq. non interponunt QUOD ) Rusch Weber ] + quod Cava X Σ Π H D Θ H*A Γ^M Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J

Numérotation du verset Prv. 30,22

per servum cum regnaverit, per stultum cum saturatus fuerit cibo,

Numérotation du verset Prv. 30,23

per⁴⁵ odiosam mulierem cum in matrimonium⁴⁶ fuerit assumpta, et per ancillam cum fuerit heres⁴⁷ domine sue.

⁴⁵ per Ω ^F Rusch Weber ] et praem. |

⁴⁶ matrimonium L² Z* T Ω Rusch ] matrimonio Ω ^F Weber |

⁴⁷ f. h. Ω Ω ^F Rusch Clementina ] inv. Ω^L Weber |

Numérotation du verset Prv. 30,24

Quatuor sunt minima terre et ipsa sunt sapientiora sapientibus :

Numérotation du verset Prv. 30,25

formice populus infirmus⁴⁸ que preparant⁴⁹ in messe cibum sibi⁵⁰ ;

⁴⁸ infirmus] om. Ω ^M |

⁴⁹ que preparant Σ^T Θ Z* T S Γ^M Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Rusch Ed1530 Weber ] que preparat Cava Σ C M , qui preparant W Ψ^D , qui preparat Q² Z² CorS1 (Beda) Cor2 Cor3 (al. littera) Ω^L cett. codd., quid preparant CorS1 (moderni), preparaverunt in estate CorS1 (hebr . ) =Pagnini |

⁵⁰ sibi Ω ^F Ω^L Weber etc. ] tibi Ω^J* |

Numérotation du verset Prv. 30,26

lepusculus plebs invalida qui⁵¹ collocat in petra cubile suum⁵².

⁵¹ qui Ω ^F Ω^L Rusch ] que Weber |

⁵² collocat – in... suum Rusch Weber ] inv. Ω ^F Ω^S |

Numérotation du verset Prv. 30,27

Regem locusta non habet⁵³ et egreditur⁵⁴ universa per turmas suas⁵⁵,

⁵³ habet Ω ^F] habent Ω ^M |

⁵⁴ egreditur Ω ^F etc. ] egredietur Q Ω ^M |

⁵⁵ suas Θ CorS1 (quidam) Cor3 (al.) Ω ^M Ω ^F Ω^S Rusch Clementina ] om. CorS1 (moderni... Beda et antiq. ) Cor2 Ω^J Ω^L Weber |

Numérotation du verset Prv. 30,28

stellio⁵⁶ manibus nititur et moratur in edibus⁵⁷ regis⁵⁸.

⁵⁶ stellio / stelio Cava CorS1 (moderni) Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^L Rusch edd. ] stillio / stilio Amiatinus X Σ Π H Amiatinus L* D Q Φ Θ Z T* W* Ψ^D Cor2=Cor3 (antiq. Beda Ouldericus, alii habent TELLIO ) Weber, aranea CorS1 (hebr.) Cor3 (hebr., require Lv. 11, 30) |

⁵⁷ edibus Ω ^F] manibus Ω ^M (hapax) |

⁵⁸ regis Cor2 = Cor3 (vel hebr. et antiq.) Rusch Weber ] regum L Q Y Θ Ω M Ω^S * Ω^J LXX ; reg. Ω ^F |

Numérotation du verset Prv. 30,29

Tria sunt que bene gradiuntur et quartum quod incedit feliciter.

Numérotation du verset Prv. 30,30

Leo fortissimus bestiarum

ad nullius pavebit⁵⁹ occursum.

⁵⁹ pavebit plerique codd., edd. Ω ^F Ω ^J Rusch Weber ] pavet Amiatinus M Y Φ^RG S² Cor3 (Beda)

Numérotation du verset Prv. 30,31

Gallus succinctus lumbos⁶⁰

⁶⁰ lumbos Ω Rusch etc. ] + suos L*

et aries,

nec est rex⁶¹ qui resistat⁶² ei.

⁶¹ rex Cor1 = Cor2 CorS1 (hebr. an. Beda et quidam moderni) Cor3 (hebr. antiq. Beda) Ω^J] om. CorS1 (quidam non habent REX ) Ω ^M Ω ^F Ω^S |

⁶² resistat CorS1 Cor2 Ω ^F Ω^J Rusch Weber ] resistit Ω ^M |

Numérotation du verset Prv. 30,32

Et qui stultus apparuerit⁶³

⁶³ apparuerit plerique codd. Ω ^M Ω^J Ω^S Ω^L Rusch ] apparuit Cava Amiatinus X L* D Q* Θ^H Ω ^F (?) Clementina Weber

postquam elevatus⁶⁴ est in sublime. Si enim intellexisset

⁶⁴ elevatus Cava plerique codd., edd. Ω ^M Ω^J Ω^S Ω^L Rusch ] elatus Σ Amiatinus M Q Θ T W S Γ^M Weber , sublatus Ω ^F

ori suo⁶⁵ imposuisset⁶⁶ manum.

⁶⁵ suo Θ S² CorS1 (quidam) Cor3 (al.) Ω ^M Ω ^F Ω^S Rusch Clementina ] om. CorS1 (Beda antiq. hebr. et quidam moderni) Ω^J Ω^L Weber |

⁶⁶ imposuisset Ω ^F etc. ] apposuisset Ω ^M (hapax) |

Numérotation du verset Prv. 30,33

Qui autem fortiter premit ubera ad eliciendum⁶⁷ lac exprimit butyrum,

⁶⁷ eliciendum Ω ^F Rusch Weber ] illiciendum (hapax)

et qui vehementer emungit⁶⁸ elicit sanguinem et qui provocat iras⁶⁹ producit discordias.

⁶⁸ emungit Z² Cor2=Cor3 (alia littera) Ω ^M (emingit) Ω^S Ω ^F Ω ^J Ω^L² Ω^P Rusch Ed1530 Clementina ] emungitur Cava Φ P Z² W*S Γ M Ψ^D Cor2=Cor3 (antiq. Gregorius) Ω^L* Weber |

⁶⁹ iras Rusch Weber ] rixas Ω^L | pr. ir.] inv. Ω ^F |

Capitulum 30

Numérotation du verset Prv. 30,1

VERBA CONGREGANTIS FILII VOMENTIS. ¹

¹ Verba] hic capitulum praem. alia manu marg. Ω ^F

^interl.| eructantis

^interl.| Hic est titulus

² Visio quam locutus est vir cum quo est Deus³, et qui Deo secum morante⁴ confortatus ait :

² Hic incipit capitulum Ω ^F* Ω^P

³ est Deus Ω^P etc. ] inv. Ω ^M, Deus erat Ω ^F

⁴ morante] commorante Ω ^F Σ

^marg.| VERBA CONGREGANTIS. Hucusque parabole Salomoni quas transtulerunt viri Ezechie regis Iuda. Hinc rursus verba Salomonis quod perpenditur ab ipso nomine quo grece Ecclesiastes, latine congregans. Ecclesia enim convocatio. Visio quam locutus est vir cum quo est Deus etc. Visio quam locutus est, quia quod vidit apud Deum secretiora contemplando patefecit hominibus. Quisquis enim spiritu Dei confortatus est, que sequuntur humili corde dicit : S tultissimus sum virorum etc.

Numérotation du verset Prv. 30,2

Stultissimus sum virorum⁵ et sapientia hominum⁶ non est mecum.

⁵ virorum Ω ^F] om. Ω ^M

⁶ hominum Ω ^F] virorum Ω^S

^interl.| «Predicamus Christum crucifixum, Iudeis quidam scandalum gentibus autem stultitiam»^a.

^a 1Cor. 1, 23.

^marg.| STULTISSIMUS. «Filii huius seculi prudentiores sunt filiis lucis in generatione sua»^b et Apostolus^c : «Si quis videtur esse sapiens in hoc seculo stultus fiat ut sit sapiens».

^b Lc. 16, 8.

^c 1Cor. 3, 18.

Numérotation du verset Prv. 30,3

Non didici

^interl.| ego Salomon

sapientiam et⁷ novi scientiam⁸ sanctorum⁹.

⁷ et plerique codd., edd. Ω ^F Ω^S Ω^L Rusch hebr. LXX] + non Amiatinus Q Z² Clementina Weber , nec Cava

⁸ scientiam Rusch Weber ] sententiam Cava

⁹ scientiam sanctorum Ω ^F Ed1455 Rusch Clementina ] inv. Ω^P Ω^S Ω^L Weber

^marg.| NON DIDICI ab homine sed donante Deo ut sanctorum scientiam nossem. Et Apostolus^d : «Nos stulti propter Christum». Iterum ait^e : «Sapientiam autem loquimur inter perfectos sapientiam vero non huius seculi neque principum huius seculi qui destruuntur».

^d 1Cor. 4, 10.

^e 1Cor. 2, 6.

Numérotation du verset Prv. 30,4

Quis ascendit in celum atque¹⁰ descendit ?

¹⁰ atque Ω ^F] autquis Ω ^M

^interl.| hec est sanctorum scientia que stultitia mundo

^marg.| QUIS ASCENDIT. Quis ascendit in celum ? Filius Dei post resurrectionem et nostre resurrectionis tempore descensurus est ad iudicium.

Quis continuit spiritum in¹¹ manibus suis ?

¹¹ in L M² Φ^RG Θ Z² W Γ^M Ψ^D Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^L Rusch ] om. Weber

^interl.| potestate

^marg.| QUIS CONTINUIT. Omnis spiritus angelorum hominum animalium et procellarum ne deficiat Dei potentia continetur.

{Erfurt, t. 3, f. 19ra ; facsim., t. 2, p. 689a} Quis colligavit aquas quasi in vestimento ?

^interl.| «Congregans quasi in utre aquas maris»^f.

^f Ps. 32, 7.

Quis suscitavit

^marg.| {Erfurt, t. 3, f. 19ra ; facsim., t. 2, p. 689a} QUIS SUSCITAVIT. Et nunc omnia que per orbem vivunt et crescunt, homines animantia, germina, Deus ut sua vita subsistant excitat et in die iudicii genus humanum a quatuor ventis a morte excitabit.

omnes terminos terre ? Quod nomen est eius¹²*

¹² est eius Y Φ Θ^H Z² S² Ψ^D Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^L Ω^P] inv. Rusch , eius Weber

^interl.| Patris

et¹³ quod nomen¹⁴ filii eius si nosti ?

¹³ et X Amiatinus L Q Φ Z T S² Ψ^D Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J edd. Rusch ] aut Cava Σ Π^H M D Y Θ W S* Γ^M LXX

¹⁴ nomen Ω ^F etc. ] om. Ω ^M

^interl.| hoc maxime norunt qui terrene superbie fastum contemnunt

^marg.| QUOD NOMEN etc. De Patris et Filii nomen dicit cuius mysterium secularis scientia naturaliter scire non potuit quamvis esse Deum qui omnia fecerit per facta intelligere possit.

^marg.| SI NOSTI tu, scilicet, qui tuam sapientiam iactans nostre fidei mysteria stultitiam vocas.

Numérotation du verset Prv. 30,5

Omnis sermo Dei¹⁵ ignitus,

¹⁵ Dei Ω ^F Rusch Weber ] Domini X Ω ^M

^interl.| pericomenos

^interl.| eloquia Domini igne examinata

^marg.| OMNIS SERMO. Proprietatem greci nominis quod est pericomenos unum verbum latinum non explicat. Unde aliquando ignitum aliquando igne examinatum transfertur. Pericomenos ergo significat quod tamquam constatum igne purgatum sit. Sicut enim metalla igne conflata sordem in se alienam atque inutilem non retinent et quicquid in his residet verum et perfectum et omni sorde purgatum est, ita eloquium Domini eternorum in se bonorum fidem testans. Inde^g : «Iota unum aut unus apex non preteribit a lege donec omnia fiant». Vera enim omnia et ignita.

^g Cf. Mt. 5, 18.

clipeus est

^marg.| CLIPEUS EST, id est protector omnium sperantium in se.

^marg.| Clipeus contra hostium insidias¹⁶ et omnia adversa.

¹⁶ insidias] iosidias cacogr. Rusch

sperantibus¹⁷ in se.

¹⁷ sperantibus] omnibus praem. Ω ^F Ω^S Ed1455

^interl.| caritate accendit, scientia illustrat, sordes vitiorum excoquit

Numérotation du verset Prv. 30,6

Ne addas quicquam verbis illius

^interl.| ut heretici qui corrumpunt scripturas ne eis convincantur

et arguaris

^interl.| de additis

^interl.| et sic

inveniarisque mendax.

Numérotation du verset Prv. 30,7

Duo rogavi te ne deneges mihi antequam moriar.

^marg.| DUO ROGAVI TE. Hec adhuc vir cum quo est Deus sermonis eius igne rediatus ad ipsum Deum conversus obsecrans ne vanitatem seculi iniquam verba mendacia veritati preponat Scripturarum, nec rursum copia vel inopia transeuntium rerum in oblivionem decidat eternorum.

Numérotation du verset Prv. 30,8

Vanitatem et verba¹⁸ mendacia¹⁹ longe fac a me, mendicitatem et divitias ne dederis mihi. Tribue tantum victui meo necessaria,

¹⁸ et verba Ω ^F Rusch Weber ] om. Ω ^M

¹⁹ mendacia Ω ^F etc. ] mendacii Cava X W S* Γ^M Ω ^M

Numérotation du verset Prv. 30,9

ne forte satiatus²⁰ illiciar ad negandum et dicam : Quis est Dominus ? Et egestate compulsus furer et periurem²¹ nomen Dei mei.

²⁰ satiatus Π^H Q Θ Ω ^M Ω ^F Ω^S Ed1455 Rusch Ed1530 Clementina ] saturatus Ω^J Ω^L Weber

²¹ periurem Cava plerique codd., edd. Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^L Rusch ] peierem Amiatinus Weber

Numérotation du verset Prv. 30,10

Ne accuses servum ad dominum suum, ne forte maledicat tibi et corruas²².

²² corruas Ω ^F Rusch Weber ] moriaris Θ, + et moriaris Ω ^M

Numérotation du verset Prv. 30,11

Generatio

^interl.| est

que patri suo maledicit

^interl.| «Deus dissipat ossa eorum qui hominibus placent»^h.

^h Ps. 52, 6.

et que matri sue non benedicit²³.

²³ matri sue - non benedicit Amiatinus D Q Φ Z² Ψ^D Ω Rusch edd. ] inv. Weber

^marg.| GENERATIO QUE PATRI etc. Superius vite puritatem a Domino petebat nunc convertens intuitum ad contemplandam pravorum nequitiam quantis hec sit involuta miseriis, quam longe a veritate insinuat dicens : generatio e st nefandorum que etsi bona agit quia honorem non defert parentibus perdit.

^marg.| He generationes congregationes sunt Iudeorum et hereticorum. Iudeorum generatio Patris suo maledicit qui aitⁱ : «Hic est filius meus primogenitus Israel» quando Filium eius venientem in carne negavit et matri sue non benedixit, id est Synagoge cuius prisce fidei quam in prophetis de Christo habuerat detraxit. Novatianorum generatio videtur sibi munda dicens se penitentia opus non habere. Generatio Arianorum excelsos habet oculos et palpebras super Dominum erectas dicens : si natus est fuit tempus, quando non fuit Filius . Generatio que pro dentibus gladios habet, hec est que suam perfidiam aliis immittere conatur et sicut corpora gladiis ita audientium animas veneno allocutionis occidit.

ⁱ Ex. 4, 22.

Numérotation du verset Prv. 30,12

Generatio que munda sibi²⁴ videtur et tamen non est lota a²⁵ sordibus suis.

²⁴ munda sibi Amiatinus D Rusch ] inv. Ω ^F Ω^L Ω^P Weber

²⁵ a Ω^L Rusch Weber ] om. Cava Π^H Amiatinus D Y Q* Y Φ^RG Z² Ψ^D Ω ^F Ω^S Ed1455

Numérotation du verset Prv. 30,13

Generatio cuius excelsi sunt²⁶ oculi et palpebre eius in altum porrecte²⁷.

²⁶ cuius ex. sunt Ω ^F Rusch Weber ] cum exc. sint Ω ^M

²⁷ altum porrecte Rusch ] alta porrecte Ω^S Ω^L, non sunt in altum porrecte Θ, alta subrecte # Cor3 (a verbo subribo) Ω ^F Weber

^interl.| contra quod : «Domine non est exaltatum cor meum, neque elati sunt oculi mei»^j.

^j Ps. 130, 1.

Numérotation du verset Prv. 30,14

Generatio que pro dentibus gladios habet

^interl.| "Filii hominum dentes eorum arma et sagitte et lingua eorum macera acuta".^k

^k Cf. Ps. 56, 5 : « Filii hominum dentes eorum arma et sagitte et lingua eorum lingua eorum gladius acutus ».

et cum mandit²⁸

²⁸ cum mandit T* Ω ^F Ω^S Rusch ] commandit Σ Ω ^M Ω^J Ω^L Weber , quod mandit Cava

^interl.| alias : commandit

molaribus²⁹ {Erfurt, t. 3, f. 19rb ; facsim., t. 2, p. 689b} suis ut

²⁹ molaribus Ω ^F] vulneribus Ω ^M

^interl.| ad hoc

comedat

^interl.| devorat

inopes de terra

^interl.| innocentes humiles

et pauperes ex hominibus.

Numérotation du verset Prv. 30,15

Sanguisuge due sunt filie³⁰ dicentes : Affer affer.

³⁰ s. f. Ω^P] inv. Ω ^M Ω ^F

^marg.| SANGUISUGA. Diabolus qui siti peccandi et peccata suadendi perpetuo ardet. Due filie que eius imitantur ardorem luxuria et philargyria. Nam luxurie quo liberius frena laxantur eo noxius delectatur^l : «Et crescit amor nummi quanta ipsa pecunia crescit».

^l Cf. Iuvenalis , Saturae, 14, 138, ed. Willis, Teubener, 1997, p. 190 : « interea, pleno cum turget sacculus ore, / crescit amor nummi quantum ipsa pecunia crevit, / et minus hanc optat qui non habet ».

Tria sunt insaturabilia et quartum quod numquam dicit sufficit³¹.

³¹ numquam Ω ^F Ω^P] non Amiatinus L CorS1=Cor3 (vel)

^marg.| {Erfurt, t. 3, f. 19rb ; facsim., t. 2, p. 689b} TRIA SUNT etc. Infernus numquam redundat. Meretrix habet similia corpus non satiatur deliciis, et avarus numquam dicit sufficit . Alii infernum dicunt diabolum qui non satiatur seductione humana. Os vulve et terra que non satiatur aqua ut supra ignem incendium gehenne qui numquam desinit.

Numérotation du verset Prv. 30,16

Infernus et os vulve et terra que non³² satiatur aqua, ignis vero numquam dicit sufficit.

³² non Ω ^F Rusch Weber ] numquam Θ^HA² Ω^J

Numérotation du verset Prv. 30,17

Oculum³³ qui subsannat patrem et qui³⁴ despicit partum matris sue suffodiant eum³⁵ corvi de torrentibus et comedant eum³⁶ filii³⁷ aquile.

³³ Oculum Ω ^F Ω^P] oculus Ω ^M

³⁴ et qui Ω ^F Ω^J* Rusch Weber ] et Amiatinus L* D Q Y Φ Z² Ψ^D Cor2 (hebr. et antiq.) Ω^J² Ω^P ( rubr. sublin. )

³⁵ suffodiant eum Ω ^F Ed1455 Rusch ] effodiant eum Σ^T² Q² S² Cor1 Ω ^M² Ω^L Ω^P plerique codd. cum LXX , effodiant Cor2 (antiq. et Beda) Weber

³⁶ eum Cava X Π^H Θ Ω ^F Ω^S Ed1455 Rusch Clementina ] illum Ω^L Ω^P Weber

³⁷ filii Ω ^F Rusch Weber ] filie Σ L Ω^J

^marg.| OCULUM QUI SUBSANNAT. Qui divina iudicia reprehendunt, subsannant patrem et heretici dum predicatorum sancte Ecclesie irrident partum, matris despiciunt quia de ipsa exeunt qui contra eam loquuntur. «Ex nobis enim exierunt sed non erant ex nobis»^m. Quorum intentionem dum predicatores defluentis Scripturarum procedentes increpando vincunt quasi oculum nefandum corvi de torrentibus effodiunt et filii aquile eum comedunt. Corvi dicuntur doctores qui peccati nigredinem humiliter confitentur. Filii aquile, quia per gratiam eius sunt renati qui in carne ad celum transvolavit qui alibiⁿ filii sponsi dicuntur.

^m 1Io. 2, 19.

ⁿ Cf. Mt. 9, 15.

Numérotation du verset Prv. 30,18

Tria sunt³⁸ mihi difficilia³⁹ et quartum⁴⁰ penitus ignoro⁴¹.

³⁸ sunt Ω ^F] om. Ω ^M (hapax)

³⁹ m. d.] inv. Ω ^F Ω^L Weber

⁴⁰ quartum Ω ^F] + quod Cava Π^H Amiatinus D W S Γ^M Beda Ω^L

⁴¹ ignoro Ω ^F] egroto Ω ^M

^marg.| TRIA SUNT MIHI DIFFICILIA etc. Ita est ad litteram. Sed via aquile in celo , id est subtilitas diaboli qui circa corda sanctorum volitat magno labore deprehenditur. Similiter et via colubri super petram hostis, scilicet venenati astutia insidiari non desinit eis quos in petra fundatos esse conspicit. Via navis in mari via est iniquitatis que per amaros seculi fluctus diaboli flatibus agitata tanta subilitate discurrit ut vix aut numquam possit iter eius deprehendi. Quod aquila diabolum significat ostendit propheta^o : «Velociores persecutores nostri fuerunt aquilis celi», id est inimici nostri ipsis demonibus crudeliores videbantur. Quod serpens diabolum significat in primi hominis transgressione probatum est. Ideo quidam ait^p : «Quasi a facie colubri fuge peccatum». Quod autem navis levitatem eorum designet, qui omni vento doctrine circumferuntur, demonstrat propheta^q : «Et Chaldeos in navibus suis gloriantes». Sicut hec tam callida sunt ut inveniri nequeant, sic difficile est scire quot cogitationibus iuvenis agitatur qui viam veritatis deseruit. Talis est via mulieris adultere etc. Adultera quoque mens ut ea que commemoravit semper vaga est que ubi celare peccata poterit negat se aliquid patrasse mali.

^o Lam. 4, 19.

^p Sir. 21, 2 : « Quasi a facie colubri fuge peccata et si accesseris ad illa, suscipient te ».

^q Is. 43, 14.

Numérotation du verset Prv. 30,19

Viam aquile in celo⁴²,

⁴² Cf. Maximus Taurinensis ( pseudo ), sermo 17, PL 57, 877D-878C : « Vestigium aquile volantis in aere ».

^interl.| subtilitatem diaboli

viam colubri super⁴³ petram, viam navis in medio mari et viam viri in adolescentia⁴⁴.

⁴³ super Ω ^F Ω^L Rusch Weber ] supra Ω^S

⁴⁴ adolescentia Cor1 (Beda et alii doctores antiq.) Cor2 (antiq. et novi et greci) CorS1 (moderni) Cor3 (vel) CorS3* Nal3245 Ω ^F Ω^L Rusch Edmaior. (adulescentia)] adolescentula Cor1 (hec est vera littera) Cor3 (antiq. et novi et greci) CorS3 Ω^J Weber (adulescentula) cum hebr. , aalma Cor1 (hebr. ) CorS1 (hebr. habent o alma id est adolescentula) Cor3 (hebr... id est adolescentula); cf. Hugo de Sancto Caro, Postillae maiores, t. 3, 1703, f. 65vb : “Libri correcti habent : viam viri in adolescentula”, puella ‡ virgine Pagnini ; + sua Cava Amiatinus Nal3245 Beda

Numérotation du verset Prv. 30,20

Talis est et⁴⁵ via mulieris adultere que comedit et tergens os suum dicit : Non sum operata malum.

⁴⁵ et Amiatinus Φ Z² Ψ^D Ω ^M Ω ^F Ω^J Ω^L Ed1455 Rusch Ed1530 Clementina ] om. Ω^S Weber

Numérotation du verset Prv. 30,21

Per tria movetur terra et quartum⁴⁶ non potest sustinere :

⁴⁶ quartum Cor2=Cor3 (hebr. et antiq. non interponunt quod ) Rusch Weber ] + quod Cava X Σ Π ^H D Θ ^H*A Γ^M Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J

Numérotation du verset Prv. 30,22

per servum cum regnaverit, per stultum cum saturatus fuerit cibo,

Numérotation du verset Prv. 30,23

per⁴⁷ odiosam mulierem cum in matrimonium⁴⁸ fuerit assumpta, et per ancillam cum fuerit heres⁴⁹ domine sue.

⁴⁷ per Ω ^F Rusch Weber ] et praem. Ed1455

⁴⁸ matrimonium L² Z* T Ω Rusch ] matrimonio Ω ^F Weber

⁴⁹ f. h. Ω Ω ^F Ed1455 Rusch Clementina ] inv. Ω^L Weber

Numérotation du verset Prv. 30,24

Quatuor sunt minima terre et ipsa sunt sapientiora sapientibus :

^marg.| QUATUOR SUNT etc. Minores videntur iusti in terra quam reprobi, id est abiectiores. Sed tamen sapientiores sunt sapientibus mundi, quia eterna querunt et pro his pati desiderant.

Numérotation du verset Prv. 30,25

formice populus infirmus⁵⁰ que preparant⁵¹ in messe cibum sibi⁵² ;

⁵⁰ infirmus] om. Ω ^M

⁵¹ que preparant Σ^T Θ Z* T S Γ^M Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Rusch Ed1530 Weber ] que preparat Cava Σ ^C M , qui preparant W Ψ^D Ed1455 , qui preparat Q² Z² CorS1 (Beda) Cor2 Cor3 (al. littera) Ω^L cett. codd., quid preparant CorS1 (moderni), preparaverunt in estate CorS1 (hebr . ) =Pagnini

⁵² sibi Ω ^F Ω^L Weber etc. ] tibi Ω^J*

^marg.| FORMICE etc. Et Ecclesie populus ut foritudinem mentis custodiat infirmum se temporaliter adversariis sevientibus ostendit. Unde^r : «Ego autem dico vobis non resistere malo. Si quis te percusserit in unam maxillam prebe ei et aliam». Hic in hac vita preparat sibi fructus bonorum operum quibus vivat ineternum.

^r Mt. 5, 39.

Numérotation du verset Prv. 30,26

lepusculus plebs {Erfurt, t. 3, f. 19va ; facsim., t. 2, p. 690a} invalida qui⁵³ collocat in petra cubile suum⁵⁴.

⁵³ qui Ω ^F Ω^L Rusch ] que Weber

⁵⁴ collocat – in... suum Rusch Weber ] inv. Ω ^F Ω^S

^marg.| LEPUSCULUS, alii chirogryllus^s. Animal non minus eritio simile muri et urso {Erfurt, t. 3, f. 19va ; facsim., t. 2, p. 690a} cuius in Palestina magna copia in cavernis petrarum et in foveis. Et in psalmo ubi dicimus petra refugium erinaciis alii leporibus alii chirogryllis. Sed hic quidam pro lepusculo hericium habent.

^s Cf. Lv. 11, 5.

^marg.| HIERONYMUS. Hebreum verbum saphan murem et chirogryllum et hericium et leporem interpretatur.

^marg.| LEPUSCULUS etc. Hec est plebs Ecclesie que invalida quia iniurias suas ulcisci non querit et quia non suis viribus sed Dei auxilio sperare salutem didicit quod est cubile habere in petra. Unde dicit cum Psalmista^t : «Esto mihi in lapidem fortissimum et in domum munitam ut salves me quia petra mea et munitio mea es tu».

^t Ps. 30, 3-4 (iuxta hebr. vers.).

Numérotation du verset Prv. 30,27

Regem locusta non habet⁵⁵ et egreditur⁵⁶ universa per turmas suas⁵⁷,

⁵⁵ habet Ω ^F] habent Ω ^M

⁵⁶ egreditur Ω ^F etc. ] egredietur Q Ω ^M

⁵⁷ suas Θ CorS1 (quidam) Cor3 (al.) Ω ^M Ω ^F Ω^S Rusch Clementina ] om. CorS1 (moderni... Beda et antiq. ) Cor2 Ω^J Ω^L Weber

^marg.| REGEM LOCUSTA etc. Locusta gentes quondam sine rege Christo, sine propheta, sine doctore ; nunc in unitate fidei congregate ad spriritualem pugnam contra diabolum properant. Vel anachoritarum concors unitas que cum nullo precepto hominis in suis latibulis regatur, tamen instanter in suis locis Christo militare et germina carnalium consuevit absumere voluptatum.

Numérotation du verset Prv. 30,28

stellio⁵⁸ manibus nititur et moratur in edibus⁵⁹ regis⁶⁰.

⁵⁸ stellio / stelio Cava CorS1 (moderni) Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^L Rusch edd. ] stillio / stilio Amiatinus X Σ Π ^H Amiatinus L* D Q Φ Θ Z T* W* Ψ^D Cor2=Cor3 (antiq. Beda Ouldericus, alii habent tellio ) Weber, aranea CorS1 (hebr.) Cor3 (hebr., require Lv. 11, 30)

⁵⁹ edibus Ω ^F] manibus Ω ^M (hapax)

⁶⁰ regis Cor2 = Cor3 (vel hebr. et antiq.) Rusch Weber ] regum L Q Y Θ Ω ^M Ω^S ^* Ω^J LXX ; reg. Ω ^F

^marg.| STELLIO MANIBUS etc. Stellio alas non habet et ideo manibus nititur et moratur in edibus quia illorum humilitatem significat, qui natura tardi ingenio sollertia tamen industrie sue vel ad divinarum notitiam Scripturarum vel ad virtutum gratiam quibus celum merantur attingunt. Plerumque enim aves pennate in imo resident et stellio qui pennas non habet nitens manibus regni edificia tenet. Sic ingeniosi dum per negligentiam in malis remanent, et simplices quos ingenii penna non adiuvat ad optinenda eterni regni menia virtus operationis levat.

Numérotation du verset Prv. 30,29

Tria sunt que bene gradiuntur et quartum quod incedit feliciter.

^marg.| TRIA SUNT QUE etc. Non nos moveat quod dixit et quartum incedit feliciter. Tria enim bene incedere dicit et quartum feliciter . Non enim omne quod feliciter bene neque in hac vita omne quod bene felicitur. Nam leo et gallus et aries bene incedunt, sed non feliciter quia persecutionem patiuntur. Quartum vero feliciter et non bene incedit, quia in fallacia sua ad tempores Antichristus prosperatur.

^marg.| Gallus predicatores inter huius seculi tenebras verum mane nuntiantes.

Numérotation du verset Prv. 30,30

Leo fortissimus bestiarum

^interl.| «Vicit leo de tribu Iuda»^u.

^u Apc. 5, 5.

^interl.| «Quod infirmum est Dei fortius est hominibus»^v.

^v 1Cor. 1, 25.

ad nullius pavebit⁶¹ occursum.

⁶¹ pavebit plerique codd., edd. Ω ^F Ω ^J Rusch Weber ] pavet Amiatinus M Y Φ^RG S² Cor3 (Beda)

^interl.| «Venit enim princeps mundi huius et in me non habet quidquam»^w.

^w Io. 14, 30.

Numérotation du verset Prv. 30,31

Gallus succinctus lumbos⁶²

⁶² lumbos Ω Rusch etc. ] + suos L* Ed1455

^interl.| id est luxuriam restringentes

et aries,

^interl.| sacerdotes

^interl.| «Afferte Domino filios arietum»^x.

^x Ps. 28, 1.

nec est rex⁶³ qui resistat⁶⁴ ei.

⁶³ rex Cor1 = Cor2 CorS1 (hebr. an. Beda et quidam moderni) Cor3 (hebr. antiq. Beda) Ω^J] om. CorS1 (quidam non habent rex ) Ω ^M Ω ^F Ω^S

⁶⁴ resistat CorS1 Cor2 Ω ^F Ω^J Rusch Weber ] resistit Ω ^M

^marg.| ET ARIES etc. Primus ordo sacerdotum qui per sua exempla gradientem populum ut subsequentem ovium gregem trahunt quibus spritualiter recteque viventibus non est qui resistat eis, quia eorum intentionem nullus persecutor prepedire potest et, quia post hec Antichristus apparebit, subdit quartum, dicens quod incedit feliciter et qui stultus apparuerit postquam elevatus est in sublime .

Numérotation du verset Prv. 30,32

Et qui stultus apparuerit⁶⁵

⁶⁵ apparuerit plerique codd. Ω ^M Ω^J Ω^S Ω^L Rusch ] apparuit Cava Amiatinus X L* D Q* Θ^H Ω ^F (?) Clementina Weber

^interl.| Antichristus in sublime erit cum se Deum mentietur sed tunc stultus apparebit quia per adventum veri iudicis deficiet.

postquam elevatus⁶⁶ est in sublime. Si enim intellexisset

⁶⁶ elevatus Cava plerique codd., edd. Ω ^M Ω^J Ω^S Ω^L Rusch ] elatus Σ Amiatinus M Q Θ T W S Γ^M Weber , sublatus Ω ^F

^interl.| previdisset

^interl.| supplicium dum superbiret

ori suo⁶⁷ imposuisset⁶⁸ manum.

⁶⁷ suo Θ S² CorS1 (quidam) Cor3 (al.) Ω ^M Ω ^F Ω^S Ed1455 Rusch Clementina ] om. CorS1 (Beda antiq. hebr. et quidam moderni) Ω^J Ω^L Weber

⁶⁸ imposuisset Ω ^F etc. ] apposuisset Ω ^M (hapax)

^interl.| ne in tantam iactantiam elevaretur

Numérotation du verset Prv. 30,33

Qui autem fortiter premit ubera ad eliciendum⁶⁹ lac exprimit butyrum,

⁶⁹ eliciendum Ω ^F Rusch Weber ] illiciendum Ed1455 (hapax)

^marg.| QUI AUTEM FORTITER. Verba fortiter premis, dum sacri eloquii verba subtili intellectu pensas, qua passione dum lac queritur butyrum invenitur, quia dum nutriri vel tenui intellectu querimus ubertate interne pinguedinis unguimur, quod nec semper nec numquam faciendum, ne dum lac queritur sanguis sequatur quia dum verba divina ultra modum discutiuntur in carnalem intellectum cadunt. Sanguinem enim elicit qui vehementer emungit quia carnale efficitur hoc quod nimia discussione sentitur.

et qui vehementer emungit⁷⁰ elicit sanguinem et qui provocat iras⁷¹ producit discordias.

⁷⁰ emungit Z² Cor2=Cor3 (alia littera) Ω ^M (emingit) Ω^S Ω ^F Ω ^J Ω^L² Ω^P Ed1455 Rusch Ed1530 Clementina ] emungitur Cava Φ ^P Z² W*S Γ ^M Ψ^D Cor2=Cor3 (antiq. Gregorius) Ω^L* Weber

⁷¹ iras Rusch Weber ] rixas Ω^L | pr. ir.] inv. Ω ^F

^marg.| ET QUI PROVOCAT IRAS PRODUCIT. Quid prior parabola ad litteram significet aperit, quia qui modeste {Erfurt, t. 3, f. 19vb ; facsim., t. 2, p. 690b} proximum allocutus gratum accipit responsum quasi de uberibus in quibus lac querebat butyrum exprimit. At qui inepto verbo iram discordiamque fraterno ex corde provocat quasi ultra modum emungens ubera elicit sanguinem .

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Prv. Capitulum 30), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 01/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=28&chapitre=28_30)

Signaler un complément d'information

Notes :

<28. Liber Proverbiorum seu Parabolae Salomonis**>

Capitulum 30

<28. Liber Proverbiorum seu Parabolae Salomonis**>

Capitulum 30