Psalmus 51
Numérotation du verset
Ps. 51,1
¶In finem
¶Codd. : (Ps. 51)
D30
ΩS
Rusch
Ps-G,
def.
ΩF
intellectus David
Numérotation du verset
Ps. 51,2
cum
venit Doech
Idumeus
et nuntiavit1
1 nuntiavit] nuntiasset ΩS, annuntiavit
D30 Ps-G
Saul2 venit David in domum Abimelech3.
2 Saul] Sauli ΩS , + et dixit
D30 Ps-G
|
3 venit... Abimelech] de David ΩS, domum
D30 Rusch
] domo
Ps-G
| Abimelech
D30 Rusch
] Achimelech
Ps-G
|
Numérotation du verset
Ps. 51,3 I
Quid gloriaris4
4 gloriaris ΩS
D30 Rusch
] gloriatur
Ps-G
in malitia ¦
qui potens es5 in6* iniquitate7 ?
5 es
plerique codd. et edd.
ΩS D30 Rusch] est
Ps-G
(R* F* L) cum Ps-α,
om. C
I
|
6 in F* V D D30 ΦRGV Ω Ed1455 Ed1532 Clementina
cum Ps-R
]
om. Ps-G
|
7 iniquitate] iniquitatem
C
ΨB*, cf. Ps-R
|
Numérotation du verset
Ps. 51,4 II
Tota die
iniustitiam
cogitavit
lingua tua ¦
sicut novacula acuta
fecisti dolum.
Numérotation du verset
Ps. 51,5 III
Dilexisti
malitiam super benignitatem ¦ iniquitatem magis quam loqui equitatem.8
8 equitatem] + diapsalma
Ps-G
Numérotation du verset
Ps. 51,6 IV
Dilexisti
omnia verba precipitationis ¦
lingua
dolosa9.
9 lingua dolosa
D30
ΩS
Rusch
] linguam dolosam
Ps-G
Numérotation du verset
Ps. 51,7 V
Propterea
Deus destruet te in finem †
10*
10 finem
D30
ΩS
Ps-G
] + et
Rusch
| <divisio.> finem+
D30,
finem ¦ ΩS
evellet te
et emigrabit te
de tabernaculo tuo11 ¦
11 tuo D30 Rusch
cum Ps-R
]
om. Ps-G
et radicem tuam de terra viventium.12
12 viventium] + diapsalma
Ps-G
Numérotation du verset
Ps. 51,8 VI
Videbunt iusti
et timebunt† et super eum
ridebunt
et dicent : ¦
Numérotation du verset
Ps. 51,9
Ecce homo
qui non posuit Deum adiutorem suum.
Numérotation du verset
Ps. 51,VII
Sed
speravit
in multitudine divitiarum suarum ¦ et prevaluit in vanitate sua.
Numérotation du verset
Ps. 51,10 VIII
Ego autem
sicut oliva fructifera
in domo Dei13 ¦
13 Dei D30 Rusch Weber] Domini ΩS
cum Ps-R
speravi
in misericordia Dei14
14 Dei] eius ΨB
in eternum
et
in seculum seculi.
Numérotation du verset
Ps. 51,11 IX
Confitebor
tibi in seculum quia fecisti ¦ et exspectabo
nomen tuum
quoniam bonum est15
15 est D30* (u vid.) ΩS Rusch]
om.
D30² (eras.)
Ps-G
in conspectu sanctorum tuorum.
Psalmus 51
Numérotation du verset
Ps. 51,1
marg.|
{GME26.51.1-1}+¶A
Quid gloriaris.
Titulus.
In finem intellectus David
interl.|
{GME26.51.1NA1}+¶B
<Nicolaus Ambianensis in Glossa media>Due sunt civitates, altera bonorum, altera malorum, sive alio nomine corpus bonorum et corpus malorum, utrumque quorum caput habent boni Christum, mali Antichristum. He ergo civitates materia sunt huius Psalmi. De his enim propheta agit et hoc fine ut confortet fideles ne credant set viriliter perseverent set hoc fecit maxime1 illorum qui erunt in tempore Antichristi. Modus patet. Titulus est
Intellectus David,
Dei g<e>n<eri>s2.
In fine<m>
qui sunt de his que intellexit prefigurari David.
interl.|
{GME26.51.1C}¶C
<Psalterium Cassinense>
Vox prophete. Quid gloriaris in malitia :
Quisquis es.
Numérotation du verset
Ps. 51,2
marg.|
{GME26.51.2-1}
Cum venit Doech Idumeus et nuntiavit Saul venit David in domum Abimelech.
Legitur in primo libro Regum quod cum fugisset David a facie Saul, venit in Nobe ad Abimelech3 sacerdotem a quo cum quesisset panes et gladium, dedit ei panes propositionis et gladium Goliath et recessit David ad regem Achis. In die illa, Doec Idumeus potentissimus pastorum Saul, erat ibi intus in tabernaculo. Cum autem Saul quadam die conquereretur quid nullus renuntiaret sibi ubi esset David. Dixit
Doech :
Vidi filium Isai in Nobe apud Achimelech qui pro eo consuluit Dominum et dedit ei cibaria et gladium Goliath. Misit ergo rex ad arcessiendum Abimelech et omnes sacerdotes qui erant in Nobe et cum precepisset emissariis ut occiderent eos, noluerunt illi extendere manum in sacerdotes Domini et ait rex ad
Doech.
3
Abimelech BL4804²] Achimelech BL4804* (hic et deinde)
interl.|
{GME26.51.2NA1}+¶D
<Nicolaus Ambianensis in Glossa media>
Cum venit Doech
4 etc. emissariis quorum erat officium reos interficere.
marg.|
{GME26.51.2-2}Irrue in sacerdotes et irruit Doec et tricidavit in die illa octoginta quinque viros vestitos ephod. Viros quoque qui erant in Nobe et mulieres et parvulos bovem etiam et asinum occidit. Solus Abiathar filius Achimelech, evadens, fugit ad David. Attende quid cum historia habeat Abimelech, titulus Psalmi habet Abimelech, sed sicut Hieronymus ait : « Quoniam beth et caph littere modico apice distinguntur, ideo error facilius obrepsit ».
interl.|
{GME26.51.2NA2}+¶E
<Nicolaus Ambianensis in Glossa media>
Apice idest titulo quod superponentes aut supponentes aut post aut anteponentes eidem figure et eam diversas litteras esse favebant. Ergo scilicet quia mystice intelligendum est, vidende sunt interpertationes nominum ex quibus mysticus sensus perpendebatur :
marg.|
{GME26.51.2-3}Augustinus.
Vel fortassis sicut in alio Psalmo habet titulus non coram Achis sed mutato nomine coram Abimelech ut non historiam sed mysterium attendamus ita et hic. Ergo
Doech
interpretatur motus, Idumeus ‘terrenus’ ab Edom quo nomine appellatus est5 Esau eo quod pro edulio lentis primogenita vendidit ;
5
appellatus est
BL4804
] appellatur
Bor29
marg.|
{GME26.51.2NA3}+¶F
<Nicolaus Ambianensis in Glossa media>
Ab Edom dictus Idumeus.
F
¶Codd. : (Ps. 51)
Ottob863
{MM2023}
marg.|
{GME26.51.2-4}Saul : ‘Petitio’ quod est nomen mortis eo quod homo peccans mortem verbis et manibus appetivit sicut populus a Domino regem extorsit et datus est Saul, Abimelech : ‘Patris mei regnum’ ;
marg.|
{GME26.51.1NA4}+¶G
Appetivit quia ideo dicitur quoniam penes hominem facit6 causa et meritum mortis.
6
facit] coniect.
marg.|
{GME26.51.2-5}David : ‘manu fortis’, hic ad permanendum electus, regnum salutis eterne significat.
interl.|
{GME26.51.2NA5}+¶H
<Nicolaus Ambianensis in Glossa media>
Hic David ad permanendum ut ex eo omnes reges futuri essent.
marg.|
{GME26.51.2-4}Quem antequam regnet persequitur Saul qui non est ad permanendum electus quia mors que novissima destruetur nos, Christo conregnaturos maxime persequitur. Nisi enim mortales essemus, non esset quod nobis faceret inimicus qui nihil angelis immortalibus nocet. Item David, cum accepit sacratum7 gladium et panes propositionis, edit quos non licebat edere nisi sacerdotibus Christum non tantum regem sed sacerdotem etiam figuravit.
7
sacrum
HBL4804
] sanctum
Br29
interl.|
{GME26.51.2NA4}+¶I
<Nicolaus Ambianensis in Glossa media>
Sacratum idest inter sacra Templi repositum ut ibi semper essent.
marg.|
{GME26.51.2-5}Ergo David Christum et corpus eius designat,
Doech
vero Idumeus totum corpus malorum cum suo capite Antichristo quia mali qui etiam sicut boni hic peregrinantur migraturi sunt quidem sed quales sunt permansuri, id est terreni et corruptibiles, et homines in eternum. Iste
Doech
nuntiavit Saul. Hoc venit David in domum Abimelech quia tunc est Christus proditus morti cum venit ad Iudeos quos Pater sibi regnum instituit.
marg.|
{GME26.51.2-6}Vel sp<eci>aliter
Doech
Antichristus qui per miracula ante iudicium veniens totum orbem movebit et, petens auxilium a diabolo, nuntiabit venisse Christum ad Ecclesiam que est domus Patris.
marg.|
{GME26.51.2NA6}+¶J
<Nicolaus Ambianensis in Glossa media>
Homines non deificati sicut herati, venisse Christum mentientes, se esse messiam contrarie Patris idest bonis preceps quod ratio non regit.
J
¶Codd. : (Ps. 51)
Ottob863
{MM2023}
marg.|
{GME26.51.2-7}Vixit David post mortem sacerdotum quorum sanguinem effudit
Doech
in quo resurrectio figurata est sicut cum immolato ariete Isaac liberatus est. De his ergo duobus generibus hominum cantat in hoc psalmo propheta et primo invehitur in
Doech,
secundo celerem finem eius ostendit, ibi Propterea ; tertio quid iusti videntes eius deiectionem ridebunt, ibi videbunt iusti. Quarta est laus contraire partis, ibi ego autem. Intendit per hec corroborare fideles illos maxime qui futuri sunt8 temporibus Antichristi que adeo periculosa futura sunt ut in errorem inducantur etiam si fieri potest electi.
8
sunt] om. Bor29
Numérotation du verset
Ps. 51,3
marg.|
{GME26.51.3-1}Opponitur autem iste psalmus primo quia sicut in eo prius de beato viro et post de impiis, sic in isto prius de impiis postea de bonis. Ergo propheta demonstativo genere utitur, honestatis fine laudans bonos et fine in honestatis
Doech
primo9 vituperens ita : O
Doech qui potens es in ini<quitate>
10 que potentia de imbecillicate descendit,
quid gloriaris in malitia ?
Quasi
:
In bonitate que paucorum est et difficulter eorum gloriandum est. In malitia vero quam quivis facile operatur, non est gloriandum.
9
primo] om. Bor29
10
iniquitate] iniquitatis
Bor29
interl.|
{GME26.51.3C}+¶K
<Psalterium Cassinense>
Qui potens es in iniquitate ?
Que potentia de imbecillitate ?
Numérotation du verset
Ps. 51,4
marg.|
{GME26.51.4-1}Que vero sit hec iniquitas exponit
tota die,
id est sine intermissione,
lingua tua cogitavit iustitiam.
Cum dicitur
lingua cogitavit
impiorum mens levis et preceps dictio declaratur qui non ante cogitant quia loquuntur de quibus Salomon11 cor stultorum in ore eorum. Tales si facere nequeunt in iustitiam dicunt quod si12 non possunt cogitant. Sed quid efficiunt ?13
11
Salomon] + 14* lac. BL4804 = Bor29 !
12
si] om. Bor29
13
Sed quid eff.]
om. Bor29
marg.|
{GME26.51.4-2}Sequitur
fecisti dolum,
sed
sicut novacuta acuta
. Ecce quid mali nil possunt in sanctis nisi quod capillos radunt id est bona presentia auferunt. Que sancti cum ipsa vita contemnunt ut decalvati sint filii Chore quibus ipse Dominus ait : Nolite timere eos qui occidunt corpus animam autem non possunt occidere ».
marg.|
{GME26.51.4-3}Vel
fecisti dolum
ita expedite
sicut novacula acuta
que facile radit, de quibus Ioba :"Qui bibunt quasi aquam iniquitatem".
a Cf.
Iob. 15, 16.
marg.|
{GME26.51.4-4}Vel
sicut novacula acuta
que dum promittit innovationem incidit sic enim dolosus14 dum per exterior<e>m iucunditatem beatitudinem promittit, occidit.
14
dolosus]
! BL4804
interl.|
{GME26.51.4C}+¶L
<Psalterium Cassinense marg.>
Sic
diabolus
dum per exteriorem iucunditatem promittit beatitudinem occidit.
Numérotation du verset
Ps. 51,5
marg.|
{GME26.51.5-1}Sequitur
dilexisti
quasi : Non tantum fecisti sed etiam tamquam tibi proposita malitia et benignitate et si quando animum tuum benignitas tetigit, tamen15
dilexisti malitiam super benignitatem
tamquam si labores levare aquam super oleum terram super celum que sicut suo pondere deorsum feruntur sic et tu benignitati superponens
malitiam
Cades. Nec modo facere verum etiam loqui id est
dilexisti magis quam loqui equitatem
.
15
tamen] inde
Bor29
marg.|
{GME26.51.5-2}
Cassiodorus. Noluisti enim malitiam tuam, vel per composite locutionis decorem celare.
interl.|
{GME26.51.5NA2}+¶M
<Nicolaus Ambianensis in Glossa media>Vel celare idest saltem celare quod lingua Deo quasi verba illa sunt lingua Deo intendentes prophetico sermoni idest verba prophetie implentes.
interl.|
{GME26.51.5C}+¶N
<Psalterium Cassinense>
Dilexisti malitiam super
plus quam
benignitatem, iniquitatem magis quam loqui equitatem
quia :
Numérotation du verset
Ps. 51,6
marg.|
{GME26.51.6-1}Propter quod Cades. Hec enim que
dilexisti
,
verba
sunt
omnia
causa
precipitationis.
Que ?
Lingua dolosa
qua scilicet
sicut novacula dolum fecisti
te que et alios mergis quia talentum plumbi super quod sedet iniquitas imminente naufragio amplexaris.
interl.|
{GME26.51.6C}+¶O
<Psalterium Cassinense> que
dilexisti omnia verba
sunt causa
precipitationis
scilicet
lingua
verba
dolosa.
Numérotation du verset
Ps. 51,7
marg.|
{GME26.51.7-1}
Propterea.
Pars secunda de fine iniquitatis quasi : Hec dilexisti
Propterea Deus destruet te.
Quando ?
In finem,
etsi non modo quando vires sicut « flos feni »b et vere destruet. Nam prius
evellet te
id est auferet dignitatem tuam et post
emigrabit
id est transire faciet
te de tabernaculo tuo
id est de vana gloria in qua manens ad tempus palea cum granis vel
de tabernaculo suo
ubi es Idumeum intus insidians ut prodas David, ubi queris que tua sunt etsi quando saltem dicens que sunt Iesu Christi mercedem hic recipis ?
Emigrabit te
quia servus non manet in domo16 in eternum et
radicem tuam de terra viventium. R
adix nostra"caritas est per quam radicati et fundati"c sumus in terra viventium. In de radix
Doec
eradicabitur quia non est altius fixa. Sed quomodo semina super petram que et si aliquam radicem faciunt tamen17 quia non habent18 humorem. Orto sole arescunt et ita
Doech
tamquam pulvis a facie terre movetur.
b Cf. Iac. 1, 10 ; 1Pt. 1, 24.
c Cf. Eph. 3, 17.
16
domo] domum
Bor29
17
tamen] t<antu>m
Bor29
18
habent] habet
Bor29
interl.|
{GME26.51.7C}+¶P
<Psalterium Cassinense>
Propterea Deus destruet te in finem quia evellet te
auferet dignitatem
et emigrabit te
transire faciet
de tabernaculo tuo carnis et radicem tuam
anmam
de terra viventium.
marg.|
{GME26.51.7-2}Vel radix
Doech
ministri Antichristi et diaboli qui simul cum sanctis non erunt.
marg.|
{GME26.51.7-3}Vel radix cupiditas que fructum non parit in terra viventium.
Numérotation du verset
Ps. 51,8
marg.|
{GME26.51.8-1}
Videbunt.
Pars tertia. Quasi
Doech
ita eradicabitur sed non sine fructu piorum. Nam
Videbunt iusti et timebunt et super <eum> ridebunt.
Quid malum sit eventurum in fine ? Vident hic iusti et timent sibi ne et ipsi cadant. Ambulant enim hic in nocte intendentes sicut ait Petrus prophetico sermonid :"Sicut lucerne in obscuro loco donec dies illucescat et lucifer oriatur in cordibus nostris" id est donec Christus appareat sicut est. Tunc vero quia nullus erit correctionis locus iusti qui nunc flent
ridebunt super Doech et dicent
hoc :
d Cf. 2Pt. 1, 19.
interl.|
{GME26.51.8C}+¶Q
<Psalterium Cassinense>
Videbunt
hoc
iusti
hic
et timebu<n>t sibi et super eum ridebunt et dicent : Ecce homo qui non posuit Deum adiutorem suum.
Numérotation du verset
Ps. 51,9
marg.|
{GME26.51.9-1}
Ecce homo qui Deum non posuit adiutorem suum
19
.
Hominem vocat contra hoc quid caput malorum Antichristus extolletur tamquam sit Deus.
19
suum ] sibi Bor29* (sec. m. compl. interl.)
interl.|
{GME26.51.9NA1}+¶R
<Nicolaus Ambianensis in Glossa media>
Hominem vocat ne quis eum putet esse Deum.20
marg.|
{GME26.51.9-2}
Speravit in multitudine divitiarum suarum.
Non dicit habuit divitias sed
speravit.
Habet enim et qui non amat sicut e contra sepe ardet avaricia qui non habet. Non enim damnantur divitie sed cupiditas sicut nec laudatur paupertas sed pietas. Addit
in vanitate sua prevaluit
id est multum vanus fuit. Nihil enim vanius eo qui plus diligit nummum quam Deum, Antichristus vero specialiter prevaluit qui plus omnibus malis fideles decepit.
interl.|
{GME
26.51.9C1}+¶S
<Psalterium Cassinense marg.>
Non damnantur divitie sed cupiditas sicut nec laudatur paupertas sed pietas.
interl.|
{GME26.51.9C2}+¶T
<Psalterium Cassinense>
Sed speravit in multitudine divitiarum suarum et prevaluit in vanitate sua.
Multum vanum21 fuit et plus mundum quam Deum dilexit.
Numérotation du verset
Ps. 51,10
marg.|
{GME26.51.10-1}
Ego autem.
Pars quarta. Hucusque vituperatio malorum hic laus iustorum, ecce plena demonstratio quasi
Doech
speravit in divitiis.
Ego autem
qui sum
in domo Dei
id est in Ecclesia
sicut oliva fructifera
de cuius semine Christus unde et superbi rami amputati sunt et insertus est humilis oleaster.
marg.|
{GME26.51.10-2}
Speravit in misericordia Dei
duratura
in eternum
et22 ut confirmet se esse fundatum in dilectione regni celorum repetit idem dicens :
Et in seculum seculi
.
22
et] eo
Bor29
interl.|
{GME26.51.10C}+¶U
<Psalterium Cassinense>
Ego autem qui sicut oliva fructifera
sum de qua processit Christus
in domo
: Ecclesia
Dei speravi in misericordia Dei in eternum
duratura
et in seculum seculi.
Numérotation du verset
Ps. 51,11
marg.|
{GME26.51.11-1}Et
confitebor tibi
id est laudabo te
in seculum.
Quare ?
Quia fecisti
supradicta id est damnasti
Doech
, David coronasti fecisti quod ego oliva speravi
in misericordia Dei in eternum et exspectabo nomen tuum
id est expectabo ut per misericordiam tuam salver. Quare expectabo ?
Quoniam est bonum
vel iucundum seculum quidem amarum est sed nomen tuum iucundum non in conspectui impiorum qui et si audiunt laudes eius tamen amore non gustant sed
in conspectu sanctorum tuorum
qui soli gustantes sentiunt quam suavis est Dominus.
interl.|
{GME26.51.11C}+¶V
<Psalterium Cassinense>
Confitebor tibi
laudabo te o Deus
in seculum
et fecisti quod speravi in te
et expectabo nomen tuum
qui per misericordiam tuam salver
quoniam bonum
iucundum
est in conspectu sanctorum tuorum.
Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Gilbertus Pictaviensis, Media Glossatura (Ps. Psalmus 51), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=media&numLivre=26&chapitre=26_51)
Martin Morard, ed., Gilbertus Pictaviensis, Media Glossatura (Ps. Psalmus 51), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=media&numLivre=26&chapitre=26_51)
Notes :