Glossa media

<26.370> Prologus ‘Christus integer’

Numérotation du verset Ps. Prol.370,1 
prol.| [GME26.Pr0.1]A Christus 1 integer, caput cum membris, est materia huius libri de qua agit propheta hoc modo. Loquitur enim simul aliquando2 de toto, idest Christo3 et Ecclesia, aliquando de singulis, idest Christo4 vel Ecclesia.
A ¶Codd. :
Ars4 : d’après Ed. Bg47 f. 1va–2ra, 1150–1200 c. -
Lis58 . -
M97  : d’après Ed² -
P11  : d’après Ed , vérifié sur original . -
P14402 (fragments) f. 3ra = n° 6 infra ( Hebraice… tangentes ), précédé des n° 7-8 (f. 1ra-3ra). -
P12004 P16292 f. 4ra-4va
Tb52 : locatim contuli
Tr815  : Troyes, BM, ms. 815 : Glossa media in Ps. (12e 1/2)
Va89 : vérifié sur l’original, collationné par Ed ²,
Ed  : De Bruyne, Préfaces , Ps. n° 77 à partir de Ars4 et P11 (collationné § 5.1.2 5.1.3)
Ed² : M.   Fontana ed., «Il commento ai Salmi di Gilberto Della Porrée», 1930 à partir de M97 et Va89 def. Tr988
¶Nota : Rouge : passages communs avec la Glossa magna de Pierre Lombard
1 Christus] Christe Tb52
2 simul aliquando] inv. Bg47 Lis58 P12004
3 Christo] de praem. Bg47
4 Christo] de praem. Bg47
Numérotation du verset Ps. Prol.370,2 
prol.| [GME26.Pr0.2] De Christo autem5 tribus modis: aliquando enim de divinitate ut ibi «Tecum principium»a, aliquando de humanitate proprie, ut ibib «Desiderium cordis eius tribuisti ei», aliquando transumptione dicendo de eo quod convenit solis6 membris, ut ibi «Longe a salute mea verba delictorum meorum7»c.
a Ps. 109, 3.
b Ps. 20, 3.
c Ps. 21, 2.
5 autem] om. Bg47
6 convenit solis] inv. Bg47 Lis58 P12004 , solum convenit solis Ed²
7 meorum] om. Lis58
Numérotation du verset Ps. Prol.370,3 
prol.| [GME26.Pr0.3] De Ecclesia vero duobus modis. Aliquando secundum perfectos, aliquando secundum imperfectos. De perditis autem interserit aliquando8 propter bonos.
8 interserit aliquando] inv. Bg47 Lis58 P12004 Ed²
Numérotation du verset Ps. Prol.370,4 
prol.| [GME26.Pr0.4] De hac autem materia et hoc modo agit hac intentione ut perditi in Adam, Christo per quem solum peccata dimittuntur et immortalitas redditur, conformentur9, idest ‘sicut portaverunt imaginem terreni, portent10 imaginem celestis.’ d
d 1Cor. 15, 49, ut ref. Hymni vocantur § 5, ed. M. Morard, La Harpe des clercs, 2008.
9  conformentur] confermentur M9
10 portent] + et Bg47 
Numérotation du verset Ps. Prol.370,5 
prol.| [GME26.Pr0.5.1] Titulus libri est Incipit liber hymnorum 11. ‘Hymnus est laus Dei cum cantico metrice scripta’ e prolata voce intelligibili vel non intelligibili12. Canticum 13 vero14 est mentis exultatio de eternis prorumpens in vocem 15. Bene autem dicitur   Liber hymnorum . Intendit enim propheta non solum de Christo16 quod17 proponit docere verum in18 docendo affectum carnalium hominum ad eamdem laudem intrahere19.
e Cf. Beda Venerabilis (?), In Psalmorum librum exegesis, prol. alter., PL 93 (1862) 480 D: «Hymnus est proprie laus Dei metrice scripta».
11 hymnorum] himnorum vel soliloquiorum prophetie de Christo M97
12  metrice…intelligibili] om. Bg47 Lis58 P12004 Ed²
13 Canticum] canticus Ed²
14 vero] + P16292²
15 vocem] voce Ed²
16 non solum - de Christo] inv. P12004
17 quod] que Bg47 Lis58 P12004
18  in Va89 Bg47 ] etiam M9 P12004
19 intrahere] trahere Bg47 Lis58 P12004
prol.| [GME26.Pr0.5.2] Augustinus. Hieronymus. 20 Hilarius. R<emigius> 21 . Unde22 metrice scripsit23 et diversis generibus loquendi24 opus ornavit et ante arcam, voce et instrumentis et maxime cum Psalterio25, [ f. 4rb ] ipse cum multis et coram multis cantavit. Unde26 et olim in synagoga et nunc in Ecclesia pre ceteris Scripturis Psalmi frequentantur. Hec de toto libro communiter dicta sunt. Habent autem singuli Psalmi singularem27 materiam et modum et finem et titulum de quibus suo loco dicetur.
20 Hieronymus Bg47 ] + Am<brosius> Lis58
21 Augustinus... Remigius Bg47 Lis58
22 Unde] + et Bg47 Lis58 P12004 Ed²
23   scrips it] scriptis M97
24 generibus loquendi Lis58 ] inv. Bg47 P12004 Ed²
25 psalterio] salterio Va89
26  Unde] + etiam Bg47   Lis58 P12004 Ed² ; + Ier<onimus> marg. P16292  ; + Ambrosius marg. Ed²
27  singularem] + et M97 Bg47   Lis58* (exp.) P12004 ; + Hilarius marg. P16292
Numérotation du verset Ps. Prol.370,6.1 
prol.| [GME26.Pr0.6.1] Nunc de genere prophetie28 dicendum est29. Unde dicitur30 (Re<migius> 31 ) «Prophetia est inspiratio divina32 que rerum eventus immobili veritate pronuntiat33»f.
f Cassiodorus, In Ps., præf., c. 1 (SL 97, p. 7.2-3).
28 prophetie] + Quid sit prophetia marg. Va8
29 est] videtur Bg47 Lis58 P12004 Ed²
30 Unde dicitur] om. Br47 Lis58 P12004 Ed²
31 Remigius Bg47
32 divina] + Re<migius> marg. P16292 Br4
33  pronuntiat] prenunciat M9
Numérotation du verset Ps. Prol.370,6.2 
prol.| [GME26.Pr0.6.2] Est autem de preteritis utg «In principio creavit Deus celum et terram»34, et de presentibus ut «Unde35 hoc mihi ut veniat mater Domini mei ad me?»h, et de futuris ut «Ecce virgo concipiet»i. Et fit in bonis ut in Isaia, et in36 malis ut in Balaam, Caipha37, Sibylla et philosophis infidelibus.
g Gn. 1, 1 Gen. 1, 1 .
h Lc. 1 Luc. 1 , 43 Luc. 1, 43 .
i Is. 7, 14 Is. 7, 14 .
34 et terram] etc. M97 , et Va8
35 Unde] uñ = P16292 Bg47 ; unum Ed²
36 in] om. Bg47 Lis58 P12004
37 Caipha] et praem. P12004
Numérotation du verset Ps. Prol.370,6.3 
prol.| [GME26.Pr0.6.3] Fit autem et per dicta, ut angelis loquentibus Abrahe, Loth, Zacharie, Marie, et per facta38 ut per arcam Noe et39 per sacrificium Abrahe, per40 nativitates Esau et Iacob. Dicta vero vel facta aliquando sunt manifesta ut supra dicta. Aliquando41 videntur dici vel fieri vel42 per visiones ut Ezechieli: «Rota in medio rote»j, vel43 per somnia ut Danieli in somnio44 Nabuchodonosor45 videntis lapidem excisum de monte sine manibusk. Quod quidem fuit regi somnium46, Danieli prophetia. Fit etiam inspiratione47, cessantibus dictis et48 factis, solo Spiritu Sancto interius49 illustrante, ut50 David sicut significat ibil «Audiam quid loquatur in me Dominus». Et in primo libro Regumm de ipso legitur «Et51 directus est Spiritus Domini52 in David». Et in Evangelio [f. 4va] «Si53 David in Spiritu vocat eum54 Dominum55 n».
j Ez. 10, 16.
k Dn. 2, 34-35.
l Ps. 84, 9.
m 1Rg. 16, 13.
n Mt. 22, 45 «Si ergo David vocat eum Dominum…»
38 per facta] perfecta Lis58
39 et] om. Bg47 Lis58 P12004
40 per] vel Ed²
41 Aliquando] + ut M97
42 vel] ut M97 , om. P12004 |medio] medo P1629
43 vel2] ut M97
44 somnio] somno Ed²  ; sompnio Bg47 , al. m. interl . corr. : somnio
45 Nabuchodonosor] Nebucodonosor Ed²
46 somnium] sompnium Bg47 , al. m. interl . corr. : somnium
47 inspiratione] inspiratio Br47 Lis58 Ed²
48 et] vel Br47
49 interius] intus Ed²
50 ut] + in Br4 7
51 Et] om. Br47 Lis58 P12004 Ed²
52 Domini] + loquens M97
53 Si] + Re<migius> marg. P16292 Bg47
54 vocat eum] inv. Br4
55 Dominum] Deum M9
Numérotation du verset Ps. Prol.370,6.4 
prol.| [GME26.Pr0.6.4] Unde etiam intitulatur liber iste Liber soliloquiorum prophete 56   de Christo . (Re<migius> 57 ) Non enim sicut diximus per exteriora dicta vel facta58 exercitatus59, sed solo Spiritu Sancto intus edoctus soliloquia, idest solius Spiritus60 eloquia scripsit. Si qua etiam in gestionibus61 intellexit, nequaquam ab illis sed in illis que iam62 per solum Spiritum63 intellexerat, eodem docente Spiritu64, intellexit.
56 prophete] prophetie Ed²
57 Remigius Bg47 Lis58] om. P12004
58 dicta vel facta] facta vel dicta Br4
59 exercitatus] excitatus Bg47 Lis58 Ed
60 Spiritus] + sancti P12004 Ed
61  gestionibus Ed Ed² Bg47 ] exterioribus  P16292 P14402
62 que iam Bg47] inv. Lis58
63  solum Spiritum] inv. P12004 Ed²
64 intellexerat…Spiritu] om. Va8
Numérotation du verset Ps. Prol.370,6.5 
prol.| [GME26.Pr0.6.5] Vel dicuntur soliloquia quasi sola eloquia de Christo ad comparationem aliarum Scripturarum. Alii enim de Christo pauca65, diffuse et obscure, iste66 plura breviter et aperte prophetavit. Unde idest67 quia solo68 docente Spiritu et pre ceteris prophetavit Γ per excellentiam et Psalmi69 soliloquia appellantur et70 iste propheta71.
65  de Christo – pauca] inv. Br4 7 Lis58
66 Iste] ipse Ed²
67 idest] idem P11 Bg47 P12004 ? , om. Ars4 Lis58
68 solo] om. Ars4
69 per excellentiam et Psalmi] etiam Psalmi per excellentiam P1
70 et] etiam Ars4
71 propheta] + Ier. marg. P1629
Numérotation du verset Ps. Prol.370,6.6 
prol.| [GME26.Pr0.6.6] Hieronymus. 72 Sciendum73 Spiritum ita74 datum esse prophetis ut ad tempus recederet. Unde totiens repetit Ezechielo «Et factus est sermo Domini ad me». Unde in libro Regump Eliseus75 «Et Dominus celavit me76 et non indicavit mihi». Unde et David oratq «Spiritum Sanctum tuum ne auferas a me». Solus enim Christus habuit Spiritum manentem77.
o Ez. 6, 1 et passim.
p 4Rg. 4, 27: «… celavit a me…»
q Ps. 50, 13.
72 Hieronymus P12004
73 Sciendum] + ita Ars4
74  ita] quidem praem. P12004, om. Ed²
75 Eliseus] Heliseus M97 Br4
76 me] a praem. P12004
77 habuit--Spiritum manentem] inv. Bg47 ; abuit… Va8
Numérotation du verset Ps. Prol.370,7 
prol.| [GME26.Pr0.7.1] Post materiam, modum, finem, titulum et genus prophetie, de nomine libri78 non est pretermittendum.
78  de nomine libri] om. Ed²
prol.| [GME26.Pr0.7.2] Hieronymus. 79 Appellatur autem Psalterium a quodam musico instrumento quod ‘hebraice dicitur ‘nablum’, latine organum, grece psalterium ab eo80 quod est psaltin 81 idest a tangendo. Unde etiam citharedas82 dicimus psaltrias, idest tangentes.’r
r Cf. Cassiodorus, Expositio Psalmorum, prol., 4   ,   PL   70, 15D .
79 Hieronymus Bg47 Lis58 P12004
80 eo] hoc Bg47 Lis58 P12004 Ed², + Ieronimus marg. P16292
81  psaltin] salin M97 P14402 Bg47 , psalin Va8, psalmi Lis58
82 citharedas] cytharedas M9
Numérotation du verset Ps. Prol.370,8 
prol.| [GME26.Pr0.8] Est autem decacordum et resonat a superiori83. In quo significantur decem mandata et ab alto data et in eorum quasi sono delectamur84 propter sola superna85. Propter hanc vero86 significationem et propheta eo usus est et eius prophetia ab eo87 nomen accepit. Ab eadem etiam88 significatione89 modulationes illius instrumenti dicuntur Psalmi quia quicquid interius90 delectat, donum perfectum et desursum91 est.
83 Est…superiori] om. P16292
84  delectamur] delectandum Bg47 Lis58 P14402 P12004 Ed²
85 superna] celestia M9
86  hanc vero Bg47 etc. ] inv. Lis58 M97
87 eo] eodem Bg47 Lis58 Va89 P14402 P12004
88 etiam] et Va89
89 significatione] figuratione M97
90 interius] in eis Bg47 Lis58 P14402 Ed²
91 et desursum] om. P14402
Numérotation du verset Ps. Prol.370,9 
prol.| [GME26.Pr0.9] Numerus Psalmorum est92 centum quinquaginta93. Ordo discordat ab historia94 ut in suis locis monstrabitur. Cur autem ab95 Esdras96 sic97 sint98 ordinati99 quamvis in quibusdam causa possit intelligi, in pluribus tamen indeterminatum, patrum100 reliquit auctoritas101.
92 est] om. P12004
93  est cl ] et M97  ; + et Va89
94  historia  V42 P14402 Br47 Va89 (ystoria)] + Re<migius> marg. P1629
95  ab] + et Ed²
96  Esdras] Hesdra V42 M97 , Esdra Va89 P14402Br47
97 sic] ita Br47 Lis58 P14402 P12004 V42 Ed²
98 sint P12004 etc. ] sunt P144022
99 ordinati] ordinata a . corr. Va8
100 patrum] parum Lis58
101 patrum …auctoritas P14402 ] reliquit auctoritas patrum M97  , reliquit patrum autoritas Va8
Numérotation du verset Ps. Prol.370,10 
prol.| [GME26.Pr0.10] Cassiodorus. 102 Non sunt quinque volumina que dicit Hieronymus a quibusdam103 esse distincta per “fiat fiat”104 sed unum. Quod probat Hilarius105 s et ex eo quod apud Hebreos unum volumen est et quod in Actibus Apostolorum legitur dictum singulariter «In libro Psalmorum»t.
s Hilarius Pictaviensis , In Ps. 2, § 1 (SL 61, p. 37).
t Act. 1, 20.
102 Cassiodorus Lis58 P12004
103  quibusdam] + Ca<ssiodorus> marg. P16292
104 esse…fiat] per fiat fiat esse distincta Br47 Lis58 P14402 P12004 Ed²
105  Hilarius V42 M97 Bg47 P14402 (Ylarius)] Yllaris Va89



Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Gilbertus Pictaviensis, Media Glossatura (Ps. Prologus ‘Christus integer’ ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 07/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=media&numLivre=26&chapitre=26_Prol.370)

Notes :