<26.370> Glossa media in Psalmos: prologus ‘Christus integer’

Numérotation du verset Ps. Prol.370,1 
prol.| {GME26.Pr0.1}A Christus integer, caput cum membris, est materia huius libri de qua agit propheta hoc modo. Loquitur enim simul aliquando1 de toto, idest Christo2 et Ecclesia, aliquando de singulis, idest Christo3 vel Ecclesia.
A ¶Codd. :
Ars4 : d’après Ed. Bg47 f. 1va–2ra, 1150–1200 c. -
Lis58 . -
M97  : d’après Ed² -
P11  : d’après Ed , vérifié sur original . -
P14402 (fragments) f. 3ra = n° 6 infra ( Hebraice… tangentes ), précédé des n° 7-8 (f. 1ra-3ra). -
P12004
P16292 f. 4ra-4va
Tr815  : Troyes, BM, ms. 815 : Glossa media in Ps. (12e 1/2)
Va89 : vérifié sur l’original, collationné par Ed ²,
Ed  : De Bruyne, Préfaces , Ps. n° 77 à partir de Ars4 et P11 (collationné § 5.1.2 5.1.3)
Ed² : M.   Fontana ed., «Il commento ai Salmi di Gilberto Della Porrée», 1930 à partir de M97 et Va89
¶Nota : Rouge : passages communs avec la Glossa magna de Pierre Lombard.
1 simul aliquando ] inv. Bg47 Lis58 P12004
2 Christo] de praem . Bg47
3 Christo] de praem . Bg47
Numérotation du verset Ps. Prol.370,2 
prol.| {GME26.Pr0.2}De Christo autem4 tribus modis: aliquando enim de divinitate ut ibi «Tecum principium»a, aliquando de humanitate proprie, ut ibib «Desiderium cordis eius tribuisti ei», aliquando transumptione dicendo de eo quod convenit solis5 membris, ut ibi «Longe a salute mea verba delictorum meorum6»c.
a Ps. 109, 3 Ps. 109, 3 .
b Ps. 20, 3 Ps. 020, 3 .
c Ps. 21, 2 Ps. 021, 2 .
4 autem ] om. Bg47
5 convenit solis ] inv. Bg47 Lis58 P12004 , solum convenit solis Ed²
6 meorum] om. Lis58
Numérotation du verset Ps. Prol.370,3 
prol.| {GME26.Pr0.3}De Ecclesia vero duobus modis. Aliquando secundum perfectos, aliquando secundum imperfectos. De perditis autem interserit aliquando7 propter bonos.
7 interserit aliquando] inv. Bg47 Lis58 P12004 Ed²
Numérotation du verset Ps. Prol.370,4 
prol.| {GME26.Pr0.4}De hac autem materia et hoc modo agit hac intentione ut perditi in Adam, Christo per quem solum peccata dimittuntur et immortalitas redditur, conformentur8, idest ‘sicut portaverunt imaginem terreni, portent9 imaginem celestis.’ d
d 1Cor. 15, 49, ut ref. Hymni vocantur § 5, ed. M. Morard, La Harpe des clercs, 2008 Cor. (I) 15, 49 .
8  conformentur ] confermentur M9
9 portent ] + et Bg47 
Numérotation du verset Ps. Prol.370,5 
prol.| {GME26.Pr0.5.1}Titulus libri est Incipit liber hymnorum 10. ‘Hymnus est laus Dei cum cantico metrice scripta’ e prolata voce intelligibili vel non intelligibili11. Canticum 12 vero13 est mentis exultatio de eternis prorumpens in vocem 14. Bene autem dicitur   Liber hymnorum . Intendit enim propheta non solum de Christo15 quod16 proponit docere verum in17 docendo affectum carnalium hominum ad eamdem laudem intrahere18.
e Cf. Beda Venerabilis (?), In Psalmorum librum exegesis, prol. alter., PL 93 (1862) 480 D: «Hymnus est proprie laus Dei metrice scripta».
10 hymnorum ] himnorum vel soliloquiorum prophetie de Christo M97
11  metrice…intelligibili ] om. Bg47 Lis58 P12004 Ed²
12 Canticum ] canticus Ed²
13 vero ] + P16292²
14 vocem ] voce Ed²
15 non solum - de Christo] inv. P12004
16 quod ] que Bg47 Lis58 P12004
17  in Va89 Bg47  ] etiam M9 P12004
18 intrahere ] trahere Bg47 Lis58 P12004
prol.| {GME26.Pr0.5.2} Augustinus. Hieronymus. 19 Hilarius. R<emigius> 20 . Unde21 metrice scripsit22 et diversis generibus loquendi23 opus ornavit et ante arcam, voce et instrumentis et maxime cum Psalterio24, { f. 4rb }ipse cum multis et coram multis cantavit. Unde25 et olim in synagoga et nunc in Ecclesia pre ceteris Scripturis Psalmi frequentantur. Hec de toto libro communiter dicta sunt. Habent autem singuli Psalmi singularem26 materiam et modum et finem et titulum de quibus suo loco dicetur.
19 Hieronymus Bg47 ] + Am<brosius> Lis58
20 Augustinus... Remigius Bg47 Lis58
21 Unde ] + et Bg47 Lis58 P12004 Ed²
22   scrips it ] scriptis M97
23 generibus loquendi Lis58  ] inv. Bg47 P12004 Ed²
24 psalterio ] salterio Va89
25  Unde ] + etiam Bg47   Lis58 P12004 Ed² ; + Ier<onimus> marg. P16292  ; + Ambrosius marg. Ed²
26  singularem ] + et M97 Bg47   Lis58* (exp.) P12004 ; + Hilarius marg. P16292
Numérotation du verset Ps. Prol.370,6.1 
prol.| {GME26.Pr0.6.1}Nunc de genere prophetie27 dicendum est28. Unde dicitur29 (Re<migius> 30 ) «Prophetia est inspiratio divina31 que rerum eventus immobili veritate pronuntiat32»f.
f Cassiodorus, In Ps., præf., c. 1 (SL 97, p. 7.2-3).
27 prophetie ] + Quid sit prophetia marg. Va8
28 est ] videtur Bg47 Lis58 P12004 Ed²
29 Unde dicitur ] om. Br47 Lis58 P12004 Ed²
30 Remigius Bg47
31 divina ] + Re<migius> marg. P16292 Br4
32  pronuntiat ] prenunciat M9
Numérotation du verset Ps. Prol.370,6.2 
prol.| {GME26.Pr0.6.2}Est autem de preteritis utg «In principio creavit Deus celum et terram»33, et de presentibus ut «Unde34 hoc mihi ut veniat mater Domini mei ad me?»h, et de futuris ut «Ecce virgo concipiet»i. Et fit in bonis ut in Isaia, et in35 malis ut in Balaam, Caipha36, Sibylla et philosophis infidelibus.
g Gn. 1, 1 Gen. 1, 1 .
h Lc. 1 Luc. 1 , 43 Luc. 1, 43 .
i Is. 7, 14 Is. 7, 14 .
33 et terram ] etc. M97 , et Va8
34 Unde ] uñ = P16292 Bg47 ; unum Ed²
35 in] om. Bg47 Lis58 P12004
36 Caipha] et praem. P12004
Numérotation du verset Ps. Prol.370,6.3 
prol.| {GME26.Pr0.6.3}Fit autem et per dicta, ut angelis loquentibus Abrahe, Loth, Zacharie, Marie, et per facta37 ut per arcam Noe et38 per sacrificium Abrahe, per39 nativitates Esau et Iacob. Dicta vero vel facta aliquando sunt manifesta ut supra dicta. Aliquando40 videntur dici vel fieri vel41 per visiones ut Ezechieli: «Rota in medio rote»j, vel42 per somnia ut Danieli in somnio43 Nabuchodonosor44 videntis lapidem excisum de monte sine manibusk. Quod quidem fuit regi somnium45, Danieli prophetia. Fit etiam inspiratione46, cessantibus dictis et47 factis, solo Spiritu Sancto interius48 illustrante, ut49 David sicut significat ibil «Audiam quid loquatur in me Dominus». Et in primo libro Regumm de ipso legitur «Et50 directus est Spiritus Domini51 in David». Et in Evangelio {f. 4va }«Si52 David in Spiritu vocat eum53 Dominum54 n».
j Ez. 10, 16.
k Dn. 2, 34-35.
l Ps. 84, 9.
m 1Rg. 16, 13.
n Mt. 22, 45 «Si ergo David vocat eum Dominum…»
37 per facta] perfecta Lis58
38 et] om. Bg47 Lis58 P12004
39 per ] vel Ed²
40 Aliquando ] + ut M97
41 vel ] ut M97 , om. P12004 |medio] medo P1629
42 vel2 ] ut M97
43 somnio ] somno Ed²  ; sompnio Bg47 , al. m. interl . corr. : somnio
44 Nabuchodonosor ] Nebucodonosor Ed²
45 somnium ] sompnium Bg47 , al. m. interl . corr. : somnium
46 inspiratione ] inspiratio Br47 Lis58 Ed²
47 et ] vel Br47
48 interius ] intus Ed²
49 ut ] + in Br4 7
50 Et ] om. Br47 Lis58 P12004 Ed²
51 Domini ] + loquens M97
52 Si ] + Re<migius> marg. P16292 Bg47
53 vocat eum ] inv. Br4
54 Dominum ] Deum M9
Numérotation du verset Ps. Prol.370,6.4 
prol.| {GME26.Pr0.6.4}Unde etiam intitulatur liber iste Liber soliloquiorum prophete 55   de Christo . (Re<migius> 56 ) Non enim sicut diximus per exteriora dicta vel facta57 exercitatus58, sed solo Spiritu Sancto intus edoctus soliloquia, idest solius Spiritus59 eloquia scripsit. Si qua etiam in gestionibus60 intellexit, nequaquam ab illis sed in illis que iam61 per solum Spiritum62 intellexerat, eodem docente Spiritu63, intellexit.
55 prophete ] prophetie Ed²
56 Remigius Bg47 Lis58] om. P12004
57 dicta vel facta ] facta vel dicta Br4
58 exercitatus ] excitatus Bg47 Lis58 Ed
59 Spiritus ] + sancti P12004 Ed
60  gestionibus Ed Ed² Bg47 ] exterioribus  P16292 P14402
61 que iam Bg47] inv. Lis58
62  solum Spiritum ] inv. P12004 Ed²
63 intellexerat…Spiritu ] om. Va8
Numérotation du verset Ps. Prol.370,6.5 
prol.| {GME26.Pr0.6.5}Vel dicuntur soliloquia quasi sola eloquia de Christo ad comparationem aliarum Scripturarum. Alii enim de Christo pauca64, diffuse et obscure, iste65 plura breviter et aperte prophetavit. Unde idest66 quia solo67 docente Spiritu et pre ceteris prophetavit Γ per excellentiam et Psalmi68 soliloquia appellantur et69 iste propheta70.
64  de Christo – pauca ] inv. Br4 7 Lis58
65 Iste ] ipse Ed²
66 idest ] idem P11 Bg47 P12004 ? , om. Ars4 Lis58
67 solo ] om. Ars4
68 per excellentiam et Psalmi ] etiam Psalmi per excellentiam P1
69 et ] etiam Ars4
70 propheta ] + Ier. marg. P1629
Numérotation du verset Ps. Prol.370,6.6 
prol.| {GME26.Pr0.6.6}Hieronymus. 71 Sciendum72 Spiritum ita73 datum esse prophetis ut ad tempus recederet. Unde totiens repetit Ezechielo «Et factus est sermo Domini ad me». Unde in libro Regump Eliseus74 «Et Dominus celavit me75 et non indicavit mihi». Unde et David oratq «Spiritum Sanctum tuum ne auferas a me». Solus enim Christus habuit Spiritum manentem76.
o Ez. 6, 1 et passim.
p 4Rg. 4, 27: «… celavit a me…»
q Ps. 50, 13.
71 Hieronymus P12004
72 Sciendum ] + ita Ars4
73  ita ] quidem praem. P12004, om. Ed²
74 Eliseus ] Heliseus M97 Br4
75 me] a praem. P12004
76 habuit--Spiritum manentem ] inv. Bg47 ; abuit… Va8
Numérotation du verset Ps. Prol.370,7 
prol.| {GME26.Pr0.7.1}Post materiam, modum, finem, titulum et genus prophetie, de nomine libri77 non est pretermittendum.
77  de nomine libri ] om. Ed²
prol.| {GME26.Pr0.7.2} Hieronymus. 78 Appellatur autem Psalterium a quodam musico instrumento quod ‘hebraice dicitur ‘nablum’, latine organum, grece psalterium ab eo79 quod est psaltin 80 idest a tangendo. Unde etiam citharedas81 dicimus psaltrias, idest tangentes.’r
r Cf. Cassiodorus, Expositio Psalmorum, prol., 4   ,   PL   70, 15D .
78 Hieronymus Bg47 Lis58 P12004
79 eo ] hoc Bg47 Lis58 P12004 Ed², + Ieronimus marg. P16292
80  psaltin ] salin M97 P14402 Bg47 , psalin Va8, psalmi Lis58
81 citharedas ] cytharedas M9
Numérotation du verset Ps. Prol.370,8 
prol.| {GME26.Pr0.8}Est autem decacordum et resonat a superiori82. In quo significantur decem mandata et ab alto data et in eorum quasi sono delectamur83 propter sola superna84. Propter hanc vero85 significationem et propheta eo usus est et eius prophetia ab eo86 nomen accepit. Ab eadem etiam87 significatione88 modulationes illius instrumenti dicuntur Psalmi quia quicquid interius89 delectat, donum perfectum et desursum90 est.
82 Est…superiori ] om. P16292
83  delectamur ] delectandum Bg47 Lis58 P14402 P12004 Ed²
84 superna ] celestia M9
85  hanc vero Bg47 etc.  ] inv. Lis58 M97
86 eo ] eodem Bg47 Lis58 Va89 P14402 P12004
87 etiam ] et Va89
88 significatione ] figuratione M97
89 interius ] in eis Bg47 Lis58 P14402 Ed²
90 et desursum ] om. P14402
Numérotation du verset Ps. Prol.370,9 
prol.| {GME26.Pr0.9}Numerus Psalmorum est91 centum quinquaginta92. Ordo discordat ab historia93 ut in suis locis monstrabitur. Cur autem ab94 Esdras95 sic96 sint97 ordinati98 quamvis in quibusdam causa possit intelligi, in pluribus tamen indeterminatum, patrum99 reliquit auctoritas100.
91 est] om. P12004
92  est cl  ] et M97  ; + et Va89
93  historia  V42 P14402 Br47 Va89 (ystoria)] + Re<migius> marg. P1629
94  ab ] + et Ed²
95  Esdras ] Hesdra V42 M97 , Esdra Va89 P14402Br47
96 sic ] ita Br47 Lis58 P14402 P12004 V42 Ed²
97 sint P12004 etc.  ] sunt P144022
98 ordinati ] ordinata a . corr. Va8
99 patrum] parum Lis58
100 patrum …auctoritas P14402 ] reliquit auctoritas patrum M97  , reliquit patrum autoritas Va8
Numérotation du verset Ps. Prol.370,10 
prol.| {GME26.Pr0.10} Cassiodorus. 101 Non sunt quinque volumina que dicit Hieronymus a quibusdam102 esse distincta per “fiat fiat”103 sed unum. Quod probat Hilarius104 s et ex eo quod apud Hebreos unum volumen est et quod in Actibus Apostolorum legitur dictum singulariter «In libro Psalmorum»t.
s Hilarius Pictaviensis , In Ps. 2, § 1 (SL 61, p. 37).
t Act. 1, 20.
101 Cassiodorus Lis58 P12004
102  quibusdam ] + Ca<ssiodorus> marg. P16292
103 esse…fiat ] per fiat fiat esse distincta Br47 Lis58 P14402 P12004 Ed²
104  Hilarius V42 M97 Bg47 P14402 (Ylarius)] Yllaris Va89


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Gilbertus Pictaviensis, Media Glossatura (Ps. Glossa media in Psalmos: prologus ‘Christus integer’), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=media&numLivre=26&chapitre=26_Prol.370)
Signaler un complément d'information

Notes :