Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Nicolaus de Lyra

Biblia communis

Capitulum 24

Numérotation du verset Dt. 24,1

Si acceperit

homo

uxorem

et habuerit eam et non invenerit

gratiam ante oculos eius propter aliquam feditatem

scribet libellum

repudii et dabit in manu illius et dimittet eam de domo sua.

Numérotation du verset Dt. 24,2

Cumque egressa alterum maritum duxerit

Numérotation du verset Dt. 24,3

et ille quoque oderit eam dederitque ei libellum repudii et dimiserit de domo sua

vel certe mortuus fuerit

Numérotation du verset Dt. 24,4

non poterit prior maritus recipere eam in uxorem quia polluta est

et abominabilis facta est coram Domino. Ne peccare

facias terram tuam quam Dominus Deus tuus tibi tradiderit possidendam.

Numérotation du verset Dt. 24,5

Cum acceperit

homo nuper uxorem

non procedet ad bellum

nec ei quippiam necessitatis

iniungetur publice sed vacabit absque culpa

domui sue ut uno anno letetur cum uxore sua.

Numérotation du verset Dt. 24,6

Non accipies

loco

pignoris

inferiorem

et superiorem molam

quia animam suam apposuit tibi.

Numérotation du verset Dt. 24,7

Si deprehensus fuerit homo

sollicitans

fratrem suum de filiis Israel et, vendito eo,

accipiens pretium

interficietur

et auferes malum

de medio tui.

Numérotation du verset Dt. 24,8

Observa diligenter

ne incurras¹ plagam lepre

¹ incurras] + in Weber

sed facies quecumque docuerint te

sacerdotes levitici generis

iuxta id quod precepi eis

et imple sollicite.

Numérotation du verset Dt. 24,9

Mementote

que fecerit Dominus Deus vester Marie in via cum egrederemini de Egypto

Numérotation du verset Dt. 24,10

cum repetes

a proximo tuo rem aliquam quam debet tibi non ingredieris domum eius ut pignus auferas

Numérotation du verset Dt. 24,11

sed stabis foris et ille tibi proferet quod habuerit

Numérotation du verset Dt. 24,12

si² autem pauper est non pernoctabit apud te pignus

² si] sin Weber

Numérotation du verset Dt. 24,13

sed statim reddes ei ante solis occasum ut dormiens in vestimento suo benedicat tibi et habeas iustitiam coram Domino Deo tuo

Numérotation du verset Dt. 24,14

non negabis

mercedem indigentis et pauperis fratris

tui sive advene

qui tecum moratur in terra

et intra portas tuas

est

Numérotation du verset Dt. 24,15

sed eadem die reddes ei pretium laboris sui

ante solis occasum

quia pauper est

et ex eo sustentat animam suam

ne clamet

contra te ad Dominum et reputetur tibi in peccatum

Numérotation du verset Dt. 24,16

non occidentur patres

pro filiis nec filii pro patribus

sed unusquisque pro peccato suo³ morietur

³ peccato suo] inv. Weber

Numérotation du verset Dt. 24,17

non pervertes

iudicium advene

et pupilli

non⁴ auferes pignoris loco vidue

⁴ non] nec Weber

vestimentum

Numérotation du verset Dt. 24,18

memento quod servieris in Egypto

et eruerit te

Dominus Deus tuus inde idcirco precipio tibi

ut facias hanc rem

Numérotation du verset Dt. 24,19

quando messueris segetem

in agro tuo et oblitus manipulum

reliqueris

non reverteris

ut tollas eum sed advenam⁵

⁵ advenam] + et Weber

pupillum et viduam

auferre patieris ut benedicat

tibi Dominus Deus tuus in omni opere manuum tuarum

Numérotation du verset Dt. 24,20

si fruges colligeris⁶

⁶ colligeris] colliges Weber

olivarum

quicquid remanserit in arboribus non reverteris ut colligas sed relinques advene

pupillo ac vidue

Numérotation du verset Dt. 24,21

si vindemiaveris vineam tuam

non colliges remanentes racemos

sed cedent in usus advene

pupilli ac vidue

Numérotation du verset Dt. 24,22

memento quod et tu servieris in Egypto

et idcirco precipio⁷ tibi ut facias hanc rem.

⁷ precipio] precipiam Weber

Capitulum 24

Numérotation du verset Dt. 24,1
differentia

^marg.| {LYR 7.24DE1 } Didaci de Deza defensio circa Dt. 24

Numérotation du verset Dt. 24,ad litteram

^marg.| marg.| {1601} .1. Si acceperit homo . Hic ordinatur rationalis in vita domestica, que maxime consistit in cohabitatione viri cum uxore, et quia contrariorum eadem est disciplina, ideo primo agitur de separatione viri ab uxore, secundo de cohabitatione, ibi : Cum acceperit homo. tertio, de necessarie supellectilis pacifica possessione, ibi Non accipies. Circa primum sciendum quod in veteri lege plures erant cause propter quas homo poterat dimittere uxorem, salvator autem unam solam ponit, scilicet fornicationem Mt. 5. licet enim hic odium dicatur, causa dimissionis, verumtamen quia uxor non habetur odio nisi propter aliquam aliam causam, ideo reducenda est talis dimissio in aliam causam ulteriorem, que potest esse multiplex, ideo dixerunt aliqui, quod cause propter quas poterat dimitti uxor, erant feditates incorpore, puta infirmitas vel aliqua macula notabilis in corpore vel in anima, sicut fornicatio occulta vel aliquid huiusmodi, quod in moribus deformitatem facit, et hoc est quod dicitur in littera.

^marg.| .2. Propter scilicet in corpore vel in moribus. In in hebreo autem habetur : Propter rem turpem, et eodem modo potest intelligi. Alii autem restringunt {1602} has causas satis probabiliter dicentes quod non poterat vir repudiare uxorem, nisi propter aliquam causam post matrimonium supervenientem, nec etiam propter quamlibet talem sed propter illas solas, que possunt bonum prolis impedire, vel in corpore, ut sterilitas, lepra, morbus caducus et similia. Vel in anima, ut si uxor esset malorum morum, quos et filii et filie ex conversatione cum matre imitarentur.

^marg.| .3. Scribet. Licet repudiatio non esset iniuncta, sed tantum permissa, conscriptio tamen libelli repudiantibus erat iniuncta, ad hoc ut mulier libere posset alteri nubere si vellet. unde dicit Iosephus, quod forma illius libelli talis erat, promitto tibi, quod numquam tecum conveniam. Alii autem dicunt quod in libello erat scripta causa repudii, sed hoc non videtur rationabiliter dictum, quia aliquando causa erat occulta, ut pote fornicatio soli marito nota, et ideo si hanc causam vel consimilem in libello scriberet, eam diffamaret, publicando peccatum occultum, propterea in littera dicitur quod iste libellus in manu mulieris repudiate dabatur, et ideo non est verisimile, quod ibi aliquid expresse contineretur, quod esset in diffamationem mulieris. Sed magis hoc preceptum de libelli datione videtur fuisse datum in favorem mulieris repudiate. Nam dabatur ad hoc, ut posset alteri nubere, ut dictum est, et ne maritus posset eam inuoluntariam ad se revocare, et sic esset minus pronus ad repudiandum ipsam a principio.

Numérotation du verset Dt. 24,ad litteram

^marg.| marg.| {1603} .1. Ne pecca id est habitantes in terra tua, quia si mulier bis repudiata iterum nuberet alteri, vel marito priori, propter precedentia tanquam abominabilis posset de facili a marito interfici. Ad maiorem intellectum eorum que dicta sunt hic queritur utrum repudiatio uxoris esset licita in veteri lege. Dicendum quod sic, in casu fornicationis, et ideo in hoc conveniunt omnes, loquendo saltem de repudio quantum ad thorum. In aliis etiam casibus dicunt, aliqui, quod erat licita ex dispensatione legis, sicut habere plures uxores, sicut enim unitas uxoris est de dictamine nature, sic et inseparabilias, et ideo sicut illud fuit licitum, quia Abraham et Iacob non peccaverunt, nec etiam David, qui post legem habuit plures uxores sic nec repudiantes peccabant. Item lex vetus etsi non conferebat gratiam, tamen peccatum ostendebat, secundum omnes docto. Si igitur repudium esset illicitum, ostensum fuisset per legem, quod non fuit factum, quia magis concedit, ut videtur hic, cum dicitur : Scribet li<bellum>. etc. Aut per prophetas, quod non videtur etiam. quia Mal. 2.d. dicitur. Si odio habueris eam dimitte eam. Item dicit Chryso. quod sicut Apostoli permiserunt secundas nuptias, sic Moyses libellum repudii, secunde autem nuptie sunt licite, ergo, etc. Sed hoc videtur esse contra dictum salvatoris Mt. 21.a scilicet quod libellus repudii concessus est a Moyse propter duritiam cordis eorum, talia non excusant a peccato, quia non videntur concessa nisi ad devitandum maius malum, sicut etiam dictum est c. preced. Non trades fratri tuo ad usuram, sed alieno, tradere tamen alieno numquam fuit licitum, ut omnes doctores catholici dicunt : et etiam Philoso. dicit quod est contra naturam 5. Ethicorum Et ideo dicendum quod numquam tale repudium fuit licitum, quia fuit concessum, vel potius permissum ad evitandum maius malum, scilicet uxoricidium, et hoc non fuit licitum, sicut permissio fornicationis. ad evitandum adulterium non facit eam licitam.

^prol.| Ad primum dicendum quod non est simile, quia unitas uxoris in veteri lege fuit intermissa propter maius bonum, scilicet propter multiplicationem prolis ad cultum divinum, que tunc multiplicande erat per generationem carnalem, et talis intermissio est sancta et licita, sed permittere malum aliquod propter maius malum evitandum, non facit illud licitum, ut dictum est.

^prol.| Ad secundum dicendum quod aliquid est illicitum, quod tamen lege permittitur, ostenditur dupliciter. Uno modo per prophetam a Spiritu Sancto loquentem, et hoc modo usuram esse illicitam etiam cum extraneo David propheta ostendit dicens. Domine quis habitabit in tabernaculo {1604} tuo, etc. sequitur : Qui pecuniam suam non dedit ad usuram. absolute loquendo, et nullum excipiendo. quia infinita iuris equi pollet universali ; unde in libro Machtoc qui apud Iudeos est authenticus, ubi exponitur Psalmus predictus super illud verbum. Qui pecuniam suam non dedit ad usuram. dicit glo. etiam Gentili. Alio modo ostenditur illicitum per communem observationem bonorum, quia consuetudo est optima interpres legis, et dicitur consuetudo bonus usus, non autem abusus, et sic ostensum est repudium illicitum : quia nullus eorum qui commendantur in Scriptura, legitur hoc fecisse, nisi de mandato vel instinctu divino : sicut de mandato Dei Abraham emisit, Agar, quia Deus potest matrimonia coniungere et dissolvere, prout sibi placet.

^prol.| Ad tertium dicendum quod contractus secundarum nuptiarum improprie vel large vocatur permissio, in quantum consilium quod datur de minori bono, timore ne maius bonum male conservetur, vocatur permissio, et sic Apostolus consuluit vel permittit large loquendo iuniores viduas nubere 1Tim. 5. et hoc est respectu liciti, non sic autem permissio minoris mali ad vitandum maius, ut dictum est.

^marg.| .2. Cum acceperit . Hic agitur de viri et uxoris cohabitatione in novitate matrimonii contracti. quia tunc permittebantur simul cohabitare et letari, ut amor ad invicem magis firmaretur, ideo dicitur.

^marg.| .3. Non procedet. cuius causa superius est expressa 20 capitulo

^marg.| .4. Nec ei. Dicit Rabbi Salomon quod hoc est intelligendum tantum de pertinentibus ad bellum, unde in hebreo habetur : Nec imponetur ei aliud, sc. de pertinentibus ad bellum, ita quod refertur ad litteram immeditate precedentem, quia sicut non debebat bellare, ut dictum est supra 20. capitulo sic nec victualia portare exercitui, vel vias preparasse, ut exercitus posset transire, vel alia ad bellum pertinentia. Illis autem qui plantaverant vineas de novo, et domos edificaverant, et uxores desponsaverant, sed nondum acceperant, ista bene iniungebantur, licet eis de congressu belli parceretur.

^marg.| .5. Non accipies. Hic consequenter agitur de necessaria supellectili in domestica vita seu habitatione. Non enim possunt habitare in domo vir et uxor absque supellectili ad cibum preparandum, et ideo hic prohibetur ne creditor accipiat talia pro pignore, cum dicitur. Non accipies in loco pignoris inferiorem et superiorem molam : quia utraque est necessaria ad terendum bladum, unde fit panis, vel alia ad vitam necessaria, et idem intelligendum est de aliis utensilibus necessariis ad preparandum cibum, ut dicit Rabbi Salomon licet istud solum ponatur pro exemplo.

^prol.| {1605}

Numérotation du verset Dt. 24,ad litteram

^marg.| .1. Si deprehensus fuerit. Postquam actum est de legalitate servanda in operationibus, hic consequenter agitur de eius observatione in punitionibus : et hoc in duobus gravibus casibus, et primo describitur punitio ab homine inferenda, secundo punitio a Deo timenda,ibi : Observa diligenter. Circa primum sciendum quod homo inter creaturas inferiores est nobilior, quia ad imaginem Dei factus est et ideo pro furto hominis imponitur maior pena, scilicet pena mortis, et hoc est quod dicitur : Si deprehensus id est convictus in iudicio.

^marg.| .2. Sollicitans fratrem id est sollicite insidians, ut eum possit furari.

^marg.| .3. Et vendito. Ex quo patet, quod si deprehenderetur fur antequam hominem furto sublatum vendidisset, non puniebatur pena mortis, sed alia minori secundum arbitrium iudicis, sicut Ex. 22. dicitur, de illo qui furatus fuerat ovem vel bovem et occiderat vel vendiderat, quod debebat reddere quatuor oves pro una, et quinque boves pro uno. Si autem inveniebatur animal vivens apud eum antequam vendidisset vel occidisset, non restituebat nisi duplum sicut et de aliis rebus.

^marg.| .4. Et auferes malum scilicet malum culpe per bonum iustitie.

^marg.| .5. Observa diligenter . Hic describitur punitio a Deo timenda pro peccato rebellionis ad superiores, et maxime sacerdotes, pro qua a Deo inflicta est aliquando plaga lepre, ut patet in Ozia rege Iuda. 2Par. 26. et hoc est quod dicitur hic. Observa diligenter, ne incurras pla. propter rebellionem ad superiores, et ideo subditur :

^marg.| .6. Sed facies, etc. In hebreo habetur : Observetis in plaga lepre. quod exponit Rabbi Salomon dicens. Cave ne celes plagam lepre in te, vel in alio. {1606} Sed facies quecumque docuerint te, et cetera id est si dixerint, te vel alium eiiciendum de castris sicut leprosum, vel recludendum ad diligentius considerandum vel iudicaverit immundum, obedias eis, prima tamen expositio videtur magis concordare littere sequent.

^marg.| .7. Mementote que. quam percussit plaga lepre propter eius rebellionem contra Moysen, ut habetur Nume. 12. ac si dicatur, memores debetis esse huius facti, ne propter peccatum rebellionis plaga lepre inferatur vobis, quia in hoc dominus non pepercit Marie, licet esset sancta et prophetissa, ut habetur Ex. 15.

^marg.| .8. Cum repetes. Post ordinationem rationalis in legalitate ad omnes, hic ordinatur in pietate ad pauperes, et primo in pignoribus accipiendis secundo in mercedibus reddendis,ibi : Non negabis mercedem. tertio in iudiciis non pervertendis,ibi : Non occidetur, quarto in eleemosynis faciendis,ibi : Quando messueris segetem. Circa primum dicitur. Cum repetes a proximo tuo rem aliquam, quam debet tibi, et non potest solvere propter quod vis habere pignus.

^marg.| .9. Non ingredieris domum eius, ut pignus auferas. quia posses ibi videre aliquid de quo verecundaretur.

^marg.| .10. Sed stabis foris, pignus curialiter accipiendo.

^marg.| .11. Sin autem pauper est, non pernoctabit . si est vestimentum necessarium de nocte, sed in mane iterum potest accipi, et ita intelligendum est de vestimento necessario de die, quod debet reddi in mane, et potest reaccipi in vespere, sicut dictum fuit. Ex. 23.

^marg.| .12. Non negabis . Hic consequenter agitur de pietate ad pauperes in mercedibus laboris sui reddendis. quia communiter sunt ita pauperes, quod non possunt commode solutionem expectare, et hoc est quod subditur :

^prol.| {1607}

Numérotation du verset Dt. 24,ad litteram

^marg.| .1. Et ex eo sustentat id est vitam.

^marg.| .2. Ne clamet contra te ad dominum . quia talis clamor auditur a Domino, secundum quod dicitur Iac. 5.a. Ecce merces operariorum vestrorum qui messuerunt regiones vestras, que fraudata est a vobis, clamat, et clamor eorum in aures Domini sabaoth introivit. In dilatione autem solutionis defraudatur pauper quantum ad hoc, quod non habet ad necessitatem suam.

^marg.| .3. Non occidentur . Hic consequenter ordinatur rationalis in pietate, quantum ad iudicia non pervertenda. Et primo inducit ad hoc generaliter, secundo specialiter in iudiciis pauperumibi : Non pervertes iudicium. Circa primum dicitur. Non occidentur. Sed contrarium huius videtur haberi Ex. 20.a. Visitans iniquitatem patrum in filios, etc. Ideo ad concordiam huius dicunt aliqui, quod quadruplex est mors, corporalis, spiritualis, temporalis, et eterna. Dicunt igitur, quod morte spirituali et eterna non punitur pater pro filio, nec econverso, secundum quod dicitur Ezech. 18 capitulo Filius non portabit iniquitatem patris, nec pater, etc. Morte vero corporali et temporali interficitur aliquando filius pro peccato patris, et econverso. Sed licet istud dictum sit verum, non tamen videtur valere ad propositum, quia lex ista est ad informationem iudicum temporalium, ad quos non spectet imponere penam spiritualem vel et ideo pro nihilo diceretur eis. Non occidentur patres pro filiis, etc. Ideo alii dicunt quod iudicibus temporalibus nullo modo est licitum interficere filios pro peccatis parentum, ut hic dicitur Non occidentur, etc. nisi essent participes criminis, et tunc non interficerentur et tantum pro peccato alterius, sed pro suo, sed Deus qui est auctor vite et mortis, et est quilibet quantumcumque iustus mortis debitor, potest interficere filios pro peccatis parentum, et econverso, et hoc fit ab ipso immediate, sicut in diluvio pro peccatis parentum submersi sunt parvuli, qui adhuc non poterant esse participes in peccatis parentum, ut pote rationis usum non habentes, vel mediantibus angelis sanctis, sicut in submersione Sodomorum interfecti sunt parvuli cum parentibus vel mediantibus angelis malis, quibus aliquando utitur Deus ad executionem sue iustitie, sicut pro peccato Egyptiorum primogeniti fuerunt interfecti, quantumcumque parvuli. vel mediantibus hominibus sicut de mandato Domini filii Israel interfecerunt habitatores terre Chanaan cum uxoribus et filiis quantumcumque parvulis, sed absque speciali mandato Dei non possunt innocentes interfici, et secundum hoc currit prohibitio ista : Non occidentur, etc. Sed hoc non videtur sufficere, quia in Sacra Scripturainveniuntur filii quantumcumque parvuli et innocentes pro peccatis parentum interfecti, nec habetur expresse quod hoc fuerit de speciali mandato Dei, sicut habetur Iosue 7. quod Achan cum filiis et filiab. Interfectus fuit, nec tamen invenitur quod fuissent conscii de furto patris nec quod dominus preceperit eos cum parte lapidari Iud. 22. decem tribus pugnantes contra tribum Beniamin, interfecerunt mulieres et parvulos pro peccate parentum, aliter non fuissent solliciti reparare tribum illam per alias mulieres dandas fugitivis de prelio, quia potuissent rehabuisse suas uxores potuisset etiam reparari illa tribus per filios si remansissent, nec tamen invenitur quod dominus preceperit parvulos interfici. {1608} Item ibidem capitulo 21. dicitur. quod undecim tribus predicte miserunt viros ad interficiendum viros Iabes Galaad cum mulieribus et parvulis, exceptis mulieribus que viros non cognoverant. Nec legitur quod dominus hoc preceperit, nec scriptura factum eorum reprehendit. Item secundum iura civilia non reprobata aliquando pro crimine lese maiestatis interficiuntur subditi pro peccatis Dominorum, et filii pro peccatis parentum. propter quod videtur quod in aliquibus casibus possunt filii etiam innocentes pro peccatis parentum interfici, etiam absque speciali mandato Dei. Et ideo dicunt alii, quod occisio potest dupliciter considerari. Uno modo ut est pena tantum, et sic habet rationem mali, cum sit privatio boni scilicet vite, quod est maximum bonum inter corporalia : et sic nullus occiditur iuste pro peccato alterius, quia peccatum est quid personale, pena autem ut habet rationem pene, precise respicit tantum culpam vel peccatum, et ideo non transfertur ad aliam personam, sicut nec culpa actualis, de qua est sermo. Alio modo consideratur occisio, inquantum est quedam medicina, quia morte aliquorum multi deterrentur, et a peccatis cohibentur, et sic non habet rationem mali simpliciter, sed tantum secundum quid : Sicut et potio amara inquantum inducit sanitatem, vel abscisio membri putridi ut salvetur corpus, non habet rationem mali nisi secundum quid, sed habet rationem boni simpliciter. Ulterius dicunt, et verum est, quod bona exteriora ordinantur ad vitam corporalem, et vita corporalis ad salutem anime et ad Dei gloriam, et bonum particulare ad bonum commune. Ex quo concludunt quod sicut rationabiliter ordinatur detrimentum in rebus exterioribus ad salutem corporalis vite ut patet In eo qui proiicit merces in mari, ut per hoc possit in vita salvari, ita rationabiliter ordinatur detrimentum vite corporalis ad salutem anime et gloriam Dei, detrimentum boni particularis ad bonum commune, et ideo quando occurrit casus, in quo propter peccatum alicuius occisio ipsius et etiam aliorum, licet sint innocentes, cedit ad salutem animarum, et ad commune bonum, potest rationabiliter ordinari per iudicium humanum, ut si per destructionem unius domus melioretur tota civitas, et per destructionem unius civitatis melioretur totum regnum, ut pote quando propter enormitatem criminis cedentis in detrimentum salutis animarum, vel honoris divini, vel communis boni, infligitur pena sic dura paucis respective, et multi per hoc terrentur, et ab enormibus per que posset tranquillitas civitatis vel regni perturbari, arcentur, et sic bonum commune per detrimentum boni particularis conservatur, talis tamen occisio innocentum inquantum est pena, refertur ad peccantes qui in hoc puniuntur, inquantum filii sui vel amici seu subditi occiduntur, inquantum tamen est medicina refertur ad illos qui occiduntur, quia valet eis ad salutem anime, si patienter sustineant ordinem iustitie propter bonum commune Est etiam medicina respectu aliorum qui per hoc deterrentur, et a malis cercentur, ut predictum est. Sic igitur secundum istam viam quod dicitur hic. Non occidetur, etc. Intelligendum est inquantum occisio habet rationem pene, non autem inquantum habet rationem medicine modo predicto. Sed quoniam occisio innocentis est directe contra preceptum decalogi, quo dicitur : Non occides, sicut dictum fuit Ex. 20. quod quidem preceptum indispensabile salutem per hominem. ideo difficile videtur qualiter innocens possit per hominem ad mortem condemnari, {1609}cuiuscumque etiam sit auctoritatis, sed auctoritate Dei et mandato potest hoc fieri, quia nullus in presenti vita quantum ad hoc est ei innocens sed omnes sunt debitores mortis, ideo potest hoc debitum quando et quomodo vult, exigere. Ideo qui vult tenere opinionem aliam, que mitior videtur, potest facile respondere ad scripturas inductas pro alia opinione licet enim non habeatur expresse de textu, quod dominus preceperit filios Achan cum ipso interfici, tamen credendum est, quod Iosue in quo erat Spiritus Sanctus, nihil fecit in hoc, nisi de mandato Domini. potest etiam hoc haberi ex textu aliquo modo ubi dicitur a Domino. Non poteris stare coram hostibus tuis donec deleatur ex te, qui contaminatus est hoc scelere. Deletio autem hominis importat mortem eius cum sua posteritate, quia quamdiu vivunt filii, remanet in eis pater defunctus quodammodo, ut habetur 2. de Anima. Et Eccl. 30.a dicitur Mortuus est pater eius : et quasi non est mortuus : reliquit enim filium similem sibi. Similiter dicendum de interfectione parvulorum Beniamin, quia cum a decem tribub. quereretur consilium Domini, respondit Ascendite : cras enim tradam eos in manus vestras, Iudi. 20.d. Et ideo cum processerunt ad bellum de consilio et mandato Domini, non est verisimile quod excesserint consilium et mandatum eius, et quod dominus mandaverit omnes interfici cuiuscumque etatis, licet non sit scriptum, quia non omnia que Deus dixit, fuerunt scripta. Et eodem modo dicendum est, de interfectione parvulorum in Iabes Galad. Ad illud quod inducitur de iure civili, potest dici quod leges humane multa permittunt et etiam statuunt, que per divinum iudicium sunt punienda, quia ratio humana non est infallibilis regula, sed aliquando deficit deducendo conclusiones {1610} ex principiis operabilium leges autem humane sunt tales conclusiones prout a Principibus sunt constitute, licet secundum veritatem non habeat rationem legis quando deviant a veritate. Ad rationem autem alterius opinionis potest dici quod propinare talem medicinam que est per mortem innocentis, non pertinet nisi ad supremum medicum, qui est dominus vite et mortis.

Numérotation du verset Dt. 24,ad litteram

^marg.| .1. Non pervertes . Hic ordinatur rationalis quantum ad pietatem in iudiciis magis in particulari, videlicet ut non pervertatur iudicium advene, et pupilli. quia in hoc committitur duplex peccatum, scilicet iustitie subversio, et pauperum depressio, et quia pupillus et vidua frequenter simul iunguntur in sacra scriptura, ideo consequenter agitur de pietate ad viduam, cum dicitur.

^marg.| .2. Nec auferes pignoris, etc. Dictum est enim supra quod vestimentum necessarium de die non erat retinendum de die ab ipso creditore, sed solum per noctem, nec vestimentum necessarium de nocte debebat retineri per noctem, sed solum in die, vidue autem pro illo tempore habebant vestimenta distincta per que distinguebantur ab aliis mulieribus et ideo tale vestimentum pauperibus viduis erat necessarium de die ad incedendum et de nocte ad se cooperiendum. Et ideo rationabiliter precipitur, quod non accipiatur loco pignoris, quod non debebat retineri a creditore, nec de die nec de nocte.

^marg.| .3. Memento quod servieris in Egypto, et eruerit te domi. etc. quasi dicat. Ex hoc tu debes scire te esse obligatum ad obediendum mandatis meis.

^marg.| .4. Quando messueris segetem in agro tuo, etc. Hic ordinatur rationalis in pietate erga pauperes in eleemosynis conferendis, quibus titulo eleemosyne de fructibus colligendis erat pars aliqua relinquenda, et patet littera.