Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Hugo de Sancto Caro

Biblia communis

Capitulum 1

Numérotation du verset Prv. 1,1

Incipiunt Parabole Salomonis¹.

¹ Incipiunt Parabole Salomonis S* Ω^B Ω^S Ω^V ² Ed1455 ] Parabole Salomonis Ω^R; De Parabolis Salomonis Rusch ; Incipiunt Proverbia Salomonis Θ^H T Ω^M² Incipit liber Proverbiorum Amiatinus Ψ^D Dur28 Ω^G; Incipit liber Proverbiorum Salomonis Cava X Q Φ^P Ω^D Ω^L Weber ; Incipit liber Proverbiorum (+ Salo<monis>? G ) quem (qui Γ^M) Hebrei (grece Γ^M, Iudei Ω^P) misle (masloth G Γ^M Ω^A maslath Ω^P) appellant (vocant G Y Γ^M) M Φ^RG G S² Y Γ^M Ω^P Ed1530 Clementina; Incipit masloth hoc est parabole sive quod vulgo dicitur proverbia Salomonis Z sine titulo : Σ^T Π^H Θ^A Fi34 P128 Ω^M* ^* etc. ; def. Ω^F ¶Nota : Les témoins de la Bible latine du Moyen Âge tardif n’intitulent pas le livre des Proverbes de manière constante. La quinzaine de variations recensées se réduit en fait à deux leçons fondamentales qui sont de purs synonymes : “proverbes” et “paraboles”. Dans la préface Iunga epistola , Jérôme explique que proverbia est la traduction du grec de la Koinè (“Vulgata”) ou Septante antiochienne, tandis que Parabole est la traduction de l’Hébreu (voir aussi ). On ne peut pas exclure que Parabole ait été privilégié à Paris dans l’intention de rappeler la conformité de la Bible chrétienne latine avec la Veritas hebraica , dans un contexte apologétique et dialectique assez caractéristique des tendances de l’exégèse latine de la fin du 12e siècle, en dialogue avec une communauté juive très présente notamment en France. La cause réelle du succès de Parabole est probablement plus pragmatique. La pluspart des bibles glosées n’ont pas de titre propre en tête du livres des Prv. qui commence par le prologue Iungat epistola. C’est le premier mot du Texte ( Parabola...) en gros module émergeant au-dessus d’une flotilles de gloses, qui a été considéré comme titre et reproduit comme titre courant. Les libraires ont reproduit ce module (préface unique et incipit) dans les bibles portatives. Les correctoires ne proposent pas d’autre titre que l’incipit du Texte. Il faut noter que le Texte même des libraires de Paris, au vu des bibles portatives, semble avoir évolué : Dôle a encore Proverbia (Ω^D) en 1234 mais la majorité des exemplaires adopte Parabole au plus tard dans les années 1250. Parabole garde cette position jusqu’à la bible de Gutenberg avant de s’effacer à nouveau devant Proverbia, canonisé par la Sixto Clémentine (1592). Cependant, en dehors de l’influence directe du modèle de la Bible des libraires de Paris, disséminé grâce au succès des bibles portatives, Proverbia est maintenu et parfois restauré (Ω^L Ω^P), par fidélité aux modèles les plus anciens ( Amiatinus Cava Φ Θ etc. ), que ce soit à Paris (Ω^A: bible de choeur de Saint-Victor), dans le Nord de la France (Ω^L) et en Angleterre ( Dur28 Ω^G?) Certaines bibles adoptent une solution mixte : Proverbia dans le titre rubriqué et Parabole en titre courant (Ω^A P18 ). Sous réserve d’inventaire plus complet et à titre d’hypothèse de travail, on peut envisager la préférence pour Parabole comme un marqueur codicologique d’influence parisienne, en complément des autres critères proposés par Chiara Ruzzier, La production des bibles portatives, 2022, p. 189-190. Parabole : Cor1 1234 Ω^M ... 1250 c. Ω^J ... 1270 Ω^SΩ^V Ω^B ... Proverbia : Dur28 1234 Ω^D Ω^G ... 1264 Ω^L Ω^A Ω^P P18 . {MM2023}

Parabole

Salomonis

filii David

regis Israel

Numérotation du verset Prv. 1,2

ad sciendam²

² sciendam Ω^D Ω^L Rusch Weber ] dandam Y* Γ^A ; cf. Lc. 1, 77

sapientiam

et disciplinam

Numérotation du verset Prv. 1,3

ad intelligenda³ verba prudentie

³ intelligenda Ω^D Ω^L Ω^R Rusch Weber ] intelligendam

et suscipiendam eruditionem

doctrine⁴,

⁴ doctrine Ω^D Ω^L Rusch Weber ] doctrinam Md037v (hapax)

iustitiam

et iudicium

et equitatem

Numérotation du verset Prv. 1,4

ut detur parvulis astutia

et⁵ adolescenti scientia

⁵ et Ω^J* Ω^S Ω^R Rusch ] om. Cor3 (hebr. antiq. et Beda non interponunt ET ) Ω^J² (marg.) Ω^L Weber

et intellectus.

Numérotation du verset Prv. 1,5

Audiens sapiens

sapientior erit

et intelligens gubernacula possidebit.

Numérotation du verset Prv. 1,6

Animadvertet

parabolam

et interpretationem

verba sapientium et enigmata eorum.

Numérotation du verset Prv. 1,7

Timor Domini

principium sapientie⁶ ^a, sapientiam

⁰ Cf. Ps. 110, 10 ; Sir. 1, 10 : « Initium sapientiae timor Domini ».

⁶ sapientie Edmaior. ( A M Φ Υ* Z plerique codd. ) Ω Ω^D Ω^L Ω^R Rusch Clementina cum Ps. 110, 10 (LXX : ᾿Αρχὴ σοφίας φόβος θεοῦ)] scientie Edmaior. (Ω^J C Σ Π^H Y² Θ T S ) Ed1530.

atque doctrinam

stulti despiciunt.

Numérotation du verset Prv. 1,8

Audi, fili mi,

disciplinam patris tui et ne dimittas legem matris tue,

Numérotation du verset Prv. 1,9

ut addatur gratia

capiti tuo

et torques⁷ collo tuo.

⁷ torques Ω^D Ω^L Ω^R Rusch Edmaior. Weber ] torquis Edmaior. (S X) ; cf. Glossa marg.

Numérotation du verset Prv. 1,10

Fili mi,

si te lactaverint peccatores

ne acquiescas eis⁸.

⁸ eis plerique codd. Ω^L Rusch ] om. Weber

Numérotation du verset Prv. 1,11

Si dixerint :

Veni nobiscum, insidiemur sanguini,

abscondamus

tendiculas⁹

⁹ tendiculas Rusch Weber ] tendicula Cava Σ^T Q² Φ^P S* Γ Ω^R

contra insontem frustra,

Numérotation du verset Prv. 1,12

deglutiamus eum sicut infernus viventem

et integrum

quasi descendentem in lacum.

Numérotation du verset Prv. 1,13

Omnem pretiosam substantiam reperiemus.

Implebimus

domos nostras

spoliis.

Numérotation du verset Prv. 1,14

Sortem mitte nobiscum

marsupium sit unum ¹⁰ omnium nostrum.

¹⁰ sit unum Ω^S Ω^J Ω^R Rusch Ed1530 ] inv. Weber, sit Ω ^M

Numérotation du verset Prv. 1,15

Fili mi, ne ambules cum eis.

Prohibe pedem tuum a semitis eorum.

Numérotation du verset Prv. 1,16

Pedes enim illorum ad malum currunt et festinant ut effundant sanguinem.

Numérotation du verset Prv. 1,17

Frustra autem iacitur

rete

ante oculos pennatorum.

Numérotation du verset Prv. 1,18

Ipsi quoque¹¹ contra sanguinem suum insidiantur

¹¹ Ipsi quoque Amiatinus Φ Ψ^D T S Ω Ω^L edd. Rusch ] Ipsique Weber

et moliuntur fraudes contra animas suas.

Numérotation du verset Prv. 1,19

Sic semite omnis avari

animas possidentium

rapiunt.

Numérotation du verset Prv. 1,20

Sapientia

foris predicat,

in plateis

dat vocem suam,

Numérotation du verset Prv. 1,21

in capite turbarum clamitat,

in foribus

portarum urbis

profert verba sua¹² dicens :

¹² verba sua] vocem suam vel praem. Ω^R (hapax)

Numérotation du verset Prv. 1,22

Usquequo parvuli

diligitis infantiam

et stulti ea que sibi sunt noxia cupient¹³

¹³ cupient plerique codd. Ω^L Ω^R Rusch Edmaior. ] cupiunt Ω^J Amiatinus Σ Ω ^M Weber

et imprudentes odibunt scientiam.

Numérotation du verset Prv. 1,23

Convertimini

ad correctionem¹⁴ meam.

¹⁴ correctionem Ω^S Ω^J Weber ] correptionem Ω ^ML Edmaior. Rusch

En proferam vobis

spiritum meum

et ostendam

verba mea

Numérotation du verset Prv. 1,24

quia vocavi et renuistis,

extendi manum meam

et non fuit qui aspiceret.

Numérotation du verset Prv. 1,25

Despexistis

omne consilium meum

et increpationes meas

neglexistis.

Numérotation du verset Prv. 1,26

Ego quoque

in interitu vestro ridebo

et subsannabo cum vobis quod timebatis advenerit.

Numérotation du verset Prv. 1,27

Cum irruerit¹⁵ repentina

¹⁵ irruerit] insonuerit Ω ^M

calamitas

et interitus¹⁶

¹⁶ et interitus] om. ? Ω^D ( mf. illegibilis )

quasi tempestas ingruerit. Quando venerit super vos

tribulatio

et angustia.

Numérotation du verset Prv. 1,28

Tunc invocabunt me et non exaudiam, mane consurgent et non invenient me

Numérotation du verset Prv. 1,29

eo quod exosam habuerint

disciplinam

et timorem Domini

non susceperint,

Numérotation du verset Prv. 1,30

nec acquieverint consilio meo

detraxerint correctioni mee universe¹⁷.

¹⁷ correctioni – mee universe Ω^D Ω^J] universe correptioni Cor3 (alii), inv. Ω^R Weber

Numérotation du verset Prv. 1,31

Comedent igitur

fructus vie sue

suisque consiliis saturabuntur.

Numérotation du verset Prv. 1,32

Aversio

parvulorum

interficiet eos et prosperitas stultorum perdet eos¹⁸.

¹⁸ eos Ω^R Corpus antiphonalium officii officii (n° 6158 : B V)] illos Weber ; Corpus antiphonalium officii officii (n° 6158) ; illegib # Ω^D

Numérotation du verset Prv. 1,33

Qui autem me audierit absque terrore requiescet¹⁹ et abundantia perfruetur.

¹⁹ requiescet Ω^D Rusch Weber etc.] quiescet Corpus antiphonalium officii (n° 6158)

terrore malorum²⁰ sublato.

²⁰ terrore malorum Ω^S Rusch ] timore malorum Ω^J edd. , malorum timore Ω ^M Ω^L Ω^P Ω^R Cor2=Cor3 (antiq.) Weber

Capitulum 1

Numérotation du verset Prv. 1,1

^marg.| {4va} {a} Parabole Salomonis filii David Regis Israel sup. He sunt, id est liber iste est de parabolis Salomonis. Multas enim alias parabolas composuit Salomon, que non sunt in hoc libro scripte. Unde 3Rg. 4.d. Locutus est Salomon tria millia parabolarum : et iste non sunt nisi circiter octingente. Parabole autem Grece, similitudines dicuntur Latine. Sunt autem tria genera similitudinis, scilicet icon, paradigma et parabola.

^marg.| Et nota a quatuor commendatur hic Salomon :
- A nominis interpretatione, cum dicitur, Salomonis id est pacifici.
- A natura, cum dicitur, Filii David.
- A fortuna, cum dicitur, Regis.
- A convictu, cum dicitur, Israel.

^marg.| Et
Cum dicitur parabole , suscitatur attentio.
Cum dicitur Salomonis filii David Regis Israel , captatur benevolentia.
Cum dicitur, ad sciendam Sapientiam etc. redditur docilitas.

^marg.| {b} Ad sciendam etc. Sic continua : Parabole, dico, utiles vel edite ad sciendam, vel dandam sapientiam, de fide.

^marg.| {c} Et disciplinam de moribus : Ecce activa et contemplativa, Sapientia enim ad contemplativam pertinet : disciplina vero ad activam. Iterum vero utiles sunt parabole.

^marg.| {d} Ad intelligenda verba prudentie que est in precavendis insidiis.

^marg.| {e} Et suscipiendam eruditionem doctrine ] ut alios doceant : Et sic valeant parabole ad eloquentiam. Et iterum utiles sunt parabole ad suscipiendam.

^marg.| {f} Iustitiam ] etc. Iustitiam autem potius posuit Auctor, quam aliquam aliam virtutem : quia communis est, ut dicit Glossa Gn. 2. Vel iustitiam dicit, quoad operationem : iudicium, quoad discretionem : equitatem, quoad intentionem. Vel iustitiam, quoad proximum : iudicium, quoad nos : equitatem, quoad Deum. Et ita per hunc librum docetur sufficiens ordinatio hominis scilicet ad id quod supra ipsum est et quod iuxta ipsum est et quod ipse est.

^marg.| {g} Ut detur ] Hic tangitur finis.

^marg.| {h} Parvulis ] etate, vel sensu id est incipientibus.

^marg.| {i} Astutia id est cautela contra aliena mala, contra deceptiones precavendas : Unde incipientibus est necessaria, ut sophismatum versutiam cavere possint, ne abducantur a simplicitate Sapientie, que ducit ad vitam.

^marg.| {k} Et adolescenti id est proficienti.

^marg.| {l} Scientia id est comprehensio veritatis.

^marg.| {m} Et intellectus ] idem est quod scientia. Vel scientia, grossior est, quoad omnes intellectus : subtilior, quoad maiores. Vel scientia, quoad interiora : intellectus quoad superiora. Vel scientia, operandi ; intellectus, cognoscendi.

^marg.| Et nota quod dicit : Ut detur parvulis astutia et adolescenti scientia et intellectus : Non dicit, inveteratis, qui iam proficere non possunt. Unde 3Rg. 2.a. legitur quod cum David senuisset, dormivit cum Abisac virgine, nec tamen cognovit eam : sic est de veteranis Teologis. Parvulis vero dicit pluraliter ; adolescenti singulariter : quia quos Sapientia licet diversos suscipit, in unam perfectionem erudiendo provehit, ut idem sentiant, idem velint. Unde Act. 4.f. Multitudinis autem etc. Et bene parvulis astutia et adolescenti datur scientia, quia formam, quam recipiunt in iuventute, retinent etiam in senectute, infra 22.a. Adolescens iuxta viam suam etc. quia. Quod nova testa capit, inveterata sapit.

^marg.| {n} Audiens ] etc. Hic incipit liber secundum Bedam : Sed secundum Hebreos adhuc est de commendatione operis. Invitat autem Salomon primo ad auditum ; quia ex auditu fides, que est prima virtutum. Rm. 10.c. Fides ex auditu ; auditus autem per verbum Dei. Iterum ideo primo invitat ad auditum, quia prius est audire, postea docere. Iac. 1.c. Sit omnis homo velox ad audiendum etc. Unde Lc. 10.g. Maria sedens secus pedes {3. 4vb} Domini audiebat verbum illius. Dicit ergo. Audiens sapiens, sapientior erit. Multo fortius debet audire stultus, ut fiat sapiens. Omnes enim audire debent, quia quantumcumque profecerit quis in sacra Scriptura, semper in inchoatione est. Eccl. 18.a. Cum consummaverit homo, tunc incipiet. Ps. 76. Dixi, nunc cepi. Infra 9.b. Da occasionem Sapienti et addetur ei sapientia. Item Eccl. 21.c. Verbum sapientia. Item Eccl. 21.c. Verbum sapiens quodcumque audierit, scius laudabit et ad se adiiciet. Unde 3Rg. 10.a. Regina Saba que sapientissima fuit, venit audire sapientiam Salomonis. Et Ex. 18.d. Moyses audivit Ietro longe inferiorem se. Et Lc. 2.g. Ipse Christus audivit Doctores legis. Semper ergo proficit audiens sacram Scripturam. Quare ? Quia ibi infinitus est thesaurus. Sap. 7.b.

^marg.| {o} Et intelligens id est intus legens et cognoscens et se et alia, non superficialiter tantum.

^marg.| {p} Gubernacula ] proprie vite et aliene.

^marg.| {q} Possidebit ] ut Ioseph : Gn. 41.e. vel Gubernacula que sunt tria, scilicet carnis, conscientie et Ecclesie. Caro gubernanda est, sicut equus freno discipline : Et conscientia, sicut navis gubernaculo prudentie. Iac. 3.a. Si equis frena in ora mittimus ad consentiendum nobis et omne corpus illorum circumferimus : et naves cum magne sint, a modico gubernaculo circumferuntur, ubi impetus dirigentis voluerit, ita et lingua modicum quidem membrum est et magna exaltat. Ecclesia gubernanda est a Prelato, sicut sponsa, aut velox grex. Act. 20.f. Attendite vobis et universo gregi, in quo posuit vos Spiritus sanctus Episcopos regere Ecclesiam Dei. [Igitur intelligens gubernacula possidebit id est artem gubernandi per dicta tria habebit. Qualiter autem habeat artem gubernandi, ostendit.

^marg.| {r} Animam etc. id est animam vertet ad parabolam quasi os ad cibum ; vel quasi oculum ad lucernam. Unde infra 6.c. Mandatum lucerna est et lex lux. Vel animadvertet parabolam id est parabolam vertet in animam, non tantum ad aures.

^marg.| {s} Et interpretationem id est expositionem parabole dictam a Sanctis.

^marg.| {t} Verba sapientium ] aperte dicta

^marg.| {u} Et enigmata eorum id est obscure dicta, quasi gravida et pregnantia spiritualium sententiarum. Eccl. ultimo d. Conscripsit Ecclesiastes sermones rectissimos et veritate plenos.

^marg.| {x} Timor Domini etc. ] Hec est prima parabola secundum Hebreos, secundum Bedam secunda. Duplex est etiam initium sapientie. Unum extrinsecum. scilicet auditus, de quo dictum est. audiens Sapiens, sapientior erit etc. usque huc. Secundum intrinsecum, sc. timor servilis, de quo hic dicitur : Timor Domini id est datus a Domino id est quo timetur Dominus, est.

^marg.| {y} Principium Sapientie quia preparat ei animam expellendo peccatum. Eccl. 1.c. Timor Domini expellit peccatum. Aliter non intraret Sapientia Sap. 1.a. In malevolam animam non introibit Sapientia, nec habitabit etc. Vel ideo timor Domini dicitur initium sapientie, quia prius oportet ut displiceant nobis mala, que facit timor : et postea sapiant bona, que facit Sapientia. Est etiam timor, quasi expaventaculum, motus illicitos arcens a corde : et sic viam preparat Sapientie. Est etiam vinculum, quo ligatur vas cordis, ne effundatur sapientia infusa. Eccl. 1.b. Timor Domini scientie religiositas. Est etiam operculum superpositum ori cordis, ne aliquid immundum interius cadat. Est etiam quasi lapis superpositus asseribus, quibus operitur domus ne a vento tollatur. Eccl. 25. Timor Domini super omnia se superposuit. Est etiam, quasi columna sustinens totam fabricam spiritualis edificii. Eccl. 27.a. Nisi iugiter te tenueris in timore Domini, cito subvertetur domus tua.

^marg.| {z} Sapientiam recti dogmatis

^marg.| {a} Atque doctrinam pure conversationis.

^marg.| {b} Stulti despiciunt id est superbi : sicut Scribe et Pharisei dicta et facta Christi : sicut bruta aurum et argentum quod non sapit eis. Eccl. 1.c. Execratio est peccatoribus sapientia. Nec solum non sapit eis, imo amara est eis. Eccl. 6.c. Amara est nimium indoctis hominibus sapientia. Vel certe ideo despiciunt eam, quia docet contemnere que ipsi diligunt, s. divitias, delicias et honores : et diligere quod ipsi odiunt, sc. paupertatem, modestiam et humilitatem. 1. Ier. 2.c. fratres nolite {3. 5ra} diligere mundum etc. Vel ideo despiciunt, quia tantum eam exterius considerant, sicut simia nucem. Unde Ps. 30. Qui videbant me foras, fugerunt a me : Posuerunt me abominationem sibi. Eccl. 21.e. Tamquam domus exterminata, sic fatuo sapientia. Licet sit domus satietatis copiosa omnibus deliciis. Sap. 7.b. Venerunt mihi omnia bona pariter cum illa.

^marg.| {a} Audi fili mi ] etc. Filium vocat omnem hominem, quem paterne instruere curat, quasi dicat : ita stulti faciunt, sed tu, fili mi, cura paternitatis, audi, obtemperando

^marg.| {b} Disciplinam id est correctionem verberum vel verborum de qua infra 3.b. Disciplinam Domini ne reprobes. Hbr. 12.c. Si extra disciplinam estis, cuius omnes participes facti sunt, ergo adulteri et non filii.

^marg.| {c} Patris tui scilicet Dei, Prelati cuiuslibet sapientis.

^marg.| {d} Et ne dimittas negligendo vel contemnendo.

^marg.| {e} Legem matris tue Ecclesie, Scripture, gratie, cuiuslibet diligenter et dulciter instruentis.

^marg.| {f} Ut addatur gratia capiti tuo id est menti, quia bene utenti naturalibus superadduntur gratuita. Vel gratia id est corona grata, que datur victoribus. Ps. 10. Posuisti Domine super caput eius coronam etc.

^marg.| {g} Et torques id est aureola addatur.

^marg.| {h} Collo tuo id est predicationi tue id est tibi pro predicatione. Torques enim propter rotunditatem, que caret principio et fine, recte aureolam que eterna est, designat : Collum vero quod corpus capiti iungit, cibum in corpus traiicit, vocem format, signanter predicationem significat. Vel per gratiam capitis, intelligitur stola anime, per torquem colli, stola corporis designatur.

^marg.| {i} Fili mi, si te etc. adulando, preterita mala extollendo, presentia laudando, ad futura inclinando. Unde patet quod hic dehortatur a consortio malorum. Primo, monens filium ne adulationibus cedat. Secundo, ne malis consentiat.

^marg.| {k} Ne acquiescas quia sunt nutrices Diaboli, lamie infernales, de quibus Lam. 4.a. Lamie nudaverunt mammas, lactaverunt catulos suos parvulos, scilicet Babylonis. Unde huiusmodi lacte lactari renuit Moyses id est quilibet electus ex aquis huius mundi assumptus.

^marg.| {l} Si dixerint scilicet adulatores et prosequitur hic mala adulatorum per membra.

^marg.| {m} Veni nobiscum cordis consensu et operis affectu.

^marg.| {n} Insidiemur sanguini id est vite aliene, vel peccatis alienis, bibendo ea vel fundendo quod maxime convenit detractoribus fratribus adulatorum ; ipsi enim aliena peccata explorant, que velut calicem sanguinis aliis propinant. Unde Sap. 11.a. Pro fonte sempiterni fluminis id est sacre exhortationis, dedisti sanguinem iniustis. Gregorius Qui aliena detractione pascuntur, procul dubio alienis carnibus saturantur. Huiusmodi insidie ex avaritia procedunt, postquam enim avaritia cor Prelati, vel cuiuslibet Principis occupaverit, non estimat sanguinem alienum, vel sanguinem animarum pro bursa implenda, vel pro vesicula superbie, vel inanis glorie inflanda. Avaritiam vero fraudulentia comitatur.

^marg.| {o} Abscondamus tendiculas id est laqueos.

^marg.| {p} Contra insontem frustra id est sine culpa eius. Non est autem hoc verbum impiorum, sed a Salomone appositum, qui magis attendit rem, quam vocem.

^marg.| {q} Deglutiamus eum absorbendo sua, vel Ecclesie malignantium incorporando, vel eum in terra abscondendo.

^marg.| {r} Sicut infernus a q uo nullus revertitur et tamen impleri non potest. Infra 30.c. Tria sunt insatiabilia et quartum quod numquam dicit sufficit : Infernus, os vulve et terra que numquam satiatur et aqua, ignis vero numquam dicit sufficit.

^marg.| {s} Viventem vita gratie.

^marg.| {t} Et integrum moribus et honestate.

^marg.| {u} quasi descendentem in lacum vitiorum.

^marg.| {x} Omnem pretiosam etc. dicunt adulatores dominis suis, instigantes eos ad subditos spoliandos.

^marg.| {y} Implebimus domos etc. id est donis eorum id est implere poterimus.

^marg.| {z} Sortem mitte etc. .i. communica nobis et consentias.

^marg.| {a} Marsupium unum sit omnium nostrum id est omnia sint communia. Vel marsupium, dicit voluntatem malignandi, ubi nequitie quasi thesauri Diaboli reservantur. ad litteram ergo ista est vox predonum, vel latronum, vel adulatorum. Allegorice vero est vox Iudeorum contra Christum {3. 5rb} conspirantium.

^marg.| {n} Insidiemur sang. scilicet Christi effundendo.

^marg.| {o} Abscondamus tendiculas id est fallaces interrogationes, ut de censu dando Cesari annon. Mt. 22.b. Et de adultera dimittenda. Io. 8.a.

^marg.| {p} Contra insontem id est Christum, qui peccatum non fecit etc. Is. 53.c.

^marg.| {q} Deglutiamus eum id est memoriam eius et doctrinam extinguamus, ita quod inter nos vixisse non memoretur.

^marg.| {t} Et integrum id est omnino.

^marg.| {r} Sicut infernus id est irreparabiliter.

^marg.| {u} quasi descendentem in lacum id est in limbum, ut Ioseph, Gn. 37.g. Iere. 38.b. Dn. ultimo f. De quo Ps. 87. Posuerunt me in lacu inferiori. Za. 9.c. Tu autem in sanguine testamenti etc.

^marg.| {x} Omnem pretiosam substantiam reperiemus id est homines quos putabant ab amore et comitatu Christi secernere, cui adherebant.

^marg.| {y} Implebimus domos nostras id est conventicula nostra, spoliis id est animabus eorum.

^marg.| {a} Marsupium unum sit etc. id est omnia sint communia. Hec est impia concordia, que significatur per squamas Behemoth Iob. 41.a. Et per spinas complectentes se mutuo, Nahum 1.c. Et per caudas vulpium colligatas, Iud. 15.a. Et per lappam et terram tenacem. Os. 10.b. Sequitur.

^marg.| {b} Fili mi ne ambules cum eis ad litteram, quia cum sancto sanctus eris etc. Eccl. 13.a. Qui tetigerit picem inquinabitur ab ea et qui communicat superbo induet superbiam.

^marg.| {c} Prohibe pedem tuum etc. ad litteram : Vel pedes sunt affectus, semite adinventiones peccatorum excogitate, quibus rectius et brevius ad Infernum descendunt. Infra 4.b. Ne delecteris in semitis impiorum.

^marg.| {d} Pedes enim illorum ad malum pen e et culpe.

^marg.| {e} Currunt qui a non solum vadunt, sed currunt. Ps. Veloces pedes eorum ad effundendum sanguinem.

^marg.| {f} Et festinant ut effundant sanguinem ad litteram : Vel animam in peccato fundant, cuius sedes in sanguine est, Lv. 17.c. Vel effundant sanguinem id est peccatum suum extra aliis ad invitandum ostendant

^marg.| {g} Frustra autem Ita dicunt impii : Abscondamus tendiculas etc. Autem, pro quia, vel sed, frustra id est inefficaciter.

^marg.| {h} Iacitur rete dec eptionis, de quo Iob. 18.b. Immisit in rete pedes suos et in maculis eius ambulat. Vel rete mali exempli, de quo Os. 5.a. de Sacerdotibus : Laqueus facti estis speculationi et sicut rete expansum super Thabor quod interpretatur veniens lumen, vel lucis accessio. Vel rete dicuntur sermones complexi et compositi ad decipiendum. Infra 29.a. Homo qui blandis fictisque sermonibus loquitur amico suo, rete expandit gressibus eius. Hoc triplex rete frustra iacitur.

^marg.| {i} Ante oculos etc. id est ante oculatos viros pennatos. Oculatos scientia et pennatos virtutibus ; et ideo non timent, quia oculo scientie vident laqueos et penna virtutum elevati effugiunt. Oculati et pennati debent esse Prelati : Talia enim fuerunt animalia, de quibus Ez. 1. Sunt autem multi oculati, sed non pennati, scientes bonum, sed non facientes : Isti non effugiunt, qui significantur per Balaam, qui cadens in terram apertos habebat oculos, Nm. 4.a. Alii sunt pennati, sed non oculati, ut simplices idiote, de quibus dicit Augustinus Simplices et idiote celum sibi rapiunt, nos autem cum litteris nostris ad infernum demergimur. Alii, nec sunt oculati, nec pennati, de quibus Eccles. 1.d. Stultorum infinitus est numerus.

^marg.| {k} Ipsi quoque scilicet illi qui rete iaciunt.

^marg.| {l} Contra sanguinem etc. id est contra vitam corporalem. Hoc ad litteram patet de latronibus. Verum est etiam de detractoribus, qui se prius occidunt spiritualiter, quam alios corporaliter. Augustinus, Omnis detractor prius sibi nocet damno innocentie. quam alium ledat damno pecunie. Similis stulto, qui corpus proprium gladio transverberat, ut tunicam alterius perforet. Similis est etiam furioso vel phrenetico, qui se propriis dentibus devorat.

^marg.| {m} Et moliuntur etc. id est contra vitam spiritualem, quasi dicat : eo ipso quod aliis insidias parant, seipsos anima et corpore occidunt, ut patet in Aman, qui in patibulo quod paraverat Mardocheo, suspensus est, Est. 7.d. Et in satrapis Darii, qui in lacum leonum ubi Danielem fraudulenter mitti fecerant, perierunt. Dn. 6.f. Ps.… Lacum aperuit et effodit etc. Infra 26.d. Qui fodit foveam, {3. 5va} incidet in eam et qui volvit lapidem revertetur ad eum.

^marg.| {a} Sic semite id est sicut qui cedibus innocentium invigilant, seipsos perdunt, sic semite omnis avari id est subtiles et occulte cogitationes, qui aurum Deo preferunt.

^marg.| {c} Rapiunt ad interitum.

^marg.| {b} Animas possidentium div itias. Ier. 4.c. Vie tue et cogitationes tue fecerunt hec tibi. Augustinus O lucra damnosa, invenis pecuniam et perdis iustitiam.

^marg.| {d} Sapientia etc. Supra dixit, cui non est credendum, hic dicit, cuius consilio est acquiescendum, s. Sapientie. Et primo legitur, de sapientia qui est Christus, 1Cor. 1.d. Sapientia id est Christus.

^marg.| {e} Foris id est palam et aperte.

^marg.| {f} Predicat Is. 45.d. Ego Dominus non in abscondito locutus sum in loco terre tenebroso. Vel foris id est per omnes creaturas. Unde Augustinus Nutus tui Domine sunt omne creaturarum decus, omnia enim clamant, Deus me fecit. Iob. 12.b. Interroga iumenta et docebunt te et volatilia celi et indicabunt tibi.

^marg.| {g} In plateis dat vocem suam id est in latitudine plebium revocans a lata et spatiosa via, que ducit ad perditionem. Mt. 7.b.

^marg.| {h} In capite turbarum clamitat id est in loco frequentato ab hominibus, non semel, sed frequenter clamat. Clamat autem tria, ut dicit magister Hugo de Sancto Victore : Accipe quod Dominus porrigit, fuge quod prohibet, time quod minatur. Sed contra Is. 42.a. Non clamabit, neque accipiet personam, nec audietur vox eius foris. Sol. Ibi dicitur clamor contentio, hic autem dicitur clamor aperta locutio. Primo modo non clamat. Secundo modo clamat. Io. 7.f. Stabat Iesus et clamabat, si quis sitit veniat ad me et bibat.

^marg.| {i} In foribus portarum urbis ] ad litteram, ubi multi conveniebant propter iudicia que ibi fiebant.

^marg.| {k} Profert verba sua non aliena, ut multi, qui aliorum verba furantur, ut inde gloriam acquirant. Quibus dicitur. Ier. 23.f. Ecce ego ad Prophetas, dicit Dominus, qui furantur verba mea, unusquisque a proximo suo. Aliter ab illo loco.

^marg.| {d} Sapientia foris predicat scilicet opere et exemplo manifesto.

^marg.| {g} In plateis dat vocem suam id est omnibus, quia in plateis omnes conveniunt.

^marg.| {h} In capite turbarum clamitat id est Principibus qui sunt caput plebium. Am.. 6.a. Ve vobis qui opulenti estis in Sion et confiditis in monte Samarie, optimates capita populorum.

^marg.| {i} In foribus portarum urbis profert verba sua ] Urbs Domini est Ecclesia ex utroque populo adunata, muro, id est Angelorum custodia clausa : cuius portarum fores sunt Predicatores, Doctores, Prelati, quia per illos intratur et exitur de Ecclesia. In his profert verba sua sapientia, id est Christus, cum per hos loquitur nobis. Ex quibus unus fuit qui dicebat : An experimentum eius queritis, qui in me loquitur Christus, 2Cor. ultimo d.

^marg.| {l} Usquequo parvuli diligitis infantiam ] Parvuli sunt Iudei, quibus lex fuit pedagogus, Gal. 3.d. Et dicuntur parvuli, quia non habent dimensionem virilem, scilicet longitudinem fidei, altitudinem spei, latitudinem caritatis. Et quia non capiunt nisi lac carnalis doctrine ; diligitis infantiam, id est statum legis, vel temporalia.

^marg.| {m} Et stulti ea que sibi sunt noxia cupient id est ceremonialia, que opprimebant tantum. Act. 15.c. Quid tentatis Deum imponere super discipulos iugum etc. Vel ideo noxia, quia erunt quasi furfur, non salubria. Ez. 20.d. Dedi eis precepta non bona. Vel potest referri hoc generaliter ad omnes malos, qui dicuntur parvuli. Primo, quia lectum proprie conscientie inquinant, ut pueri. E contrario boni dicunt : Lectulus noster floridus est, Ct. 1.d. hoc est conscientia. Secundo, dicuntur parvuli, quia gremium matris sue, id est Ecclesie, in cuius sinu foventur, sordidant et polluunt, Ez. 43.c. Polluerunt nomen sanctum meum in abominationibus quas fecerunt. Ier. 2.b. Induxi vos in terram Carmeli ut comederetis fructum eius et bona illius et ingressi contaminastis terram meam. Dicuntur etiam tertio parvuli, quia mammas matris sue, id est Predicatores mordent et lacerant {3. 5vb} detrahendo, Gal. 5.c. Si invicem mordetis et comeditis, videte ne ab invicem consumamini. Dicit ergo.

^marg.| {l} Usquequo parvuli diligitis infantiam id est seculi vanitatem. Ps. 4. Filii hominum usquequo gravi corde etc.

^marg.| {m} Et stulti ea que sibi sunt noxia cupient id est temporalia, que dicuntur noxia, quia sunt viscata. Unde August. Amor temporalium viscus est alarum spiritualium, Sap. 14.b. Creature Dei facte sunt in laqueum et in muscipulam et in ruinam pedibus insipientium. Item dicuntur noxia, quia sunt ignis et gladius, que duo pueri libenter tenent, donec comburantur, aut ledantur. Unde Dn. 3. mundus appellatur fornax, in quo sumus dum vivimus, nec evadet aliquis nisi divino miraculo ad modum trium puerorum. Item dicuntur noxia, quia sunt immunda et inficiunt tangentes per amorem. Eccl. 13.a. Qui tetigerit picem, inquinabitur ab ea. Item noxia, quia sunt onerosa valde, ut mola asinaria. Mt. 18.a. Qui scandalizaverit etc. Item noxia, quia sunt laqueus Diaboli mergens in interitum. 1Tim. 6.b. Qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem et in laqueum Diaboli et desideria multa et inutilia et nociva que mergunt homines in interitum. Item noxia, quia venenata sunt. Unde quando Constantinus contulit Ecclesie Imperium Occidentale sub B. Silvestro, audita est vox de celo : Hodie missum est venenum in Ecclesia Dei.

^marg.| {n} Et, usquequo imprudentes odibunt scientiam id est opera scientie, quia omnes homines naturaliter scire desiderant, secundum Philosophum. Vel scientiam Evangelii, que docet relinquere mundum et mundi gloriam, quam ipsi diligunt et miseri non attendunt quod ipsa scientia sit thesaurus Dei, omnes divitias veras habens. Is. 33.a. Divitie salutis sapientia et scientia, timor Domini ipse est thesaurus eius. Sed ipsi odiunt scientiam, quia ipsi sunt noctua et scientia lux. Io. 3.c. Qui male agit odit lucem. Vel odiunt scientiam, quia ea se alligari quasi compedibus aiunt. Eccl. 21.c. Compedes in pedibus stulti doctrina et quasi vincula manuum super manum dexteram.

^marg.| {o} Convertimini ab infantia et errore.

^marg.| {p} Ad correct. quasi ad mensam plenam omni genere spiritualium epularum. Eccl. 31.b. Supra mensam magnam sedisti, non aperias super illam faucem tuam prior. Et 30.d. Splendidum cor bonum in epulis est : epule enim illius diligenter fiunt. Est autem duplex correctio Domini, verbi scilicet et flagelli. Ad utramque converti nos admonet. In prima datur vita. Io. 6.g. Verba que ego loquor spiritus et vita sunt. Secunda, signum est amoris. Infra 3.b. Quem diligit Dominus corripit. Ad utramque invitat, Ps. 1. dicens : Apprehendite disciplinam etc.

^marg.| {q} En proferam vobis nis i conversi fueritis ad correctionem meam.

^marg.| {r} Spiritum meum id est vindictam. Ex. 15.a. Misisti iram tuam que devoravit eos sicut stipulam et in spiritu furoris tui congregate sunt aque. Iob. 4.b. Vidi impios flante Deo periisse et spiritu ire eius esse consumptos.

^marg.| {s} Et ostendam exp erimento.

^marg.| {t} Verba mea esse vera ] qui b us comminatur, Ps. 7. Nisi conversi fueritis, gladium suum vibrabit, arcum etc. Et quare hoc, Domine ?

^marg.| {u} Quia vocavi ad penitentiam.

^marg.| {x} Et renuistis pen itentiam vel vocationem. Mt. 3. Agite penitentiam, appropinquabit enim regnum celorum. Et non solum vocavi, sed etiam

^marg.| {y} extendi manum meam in cruce pro vobis. Ps. 17. Clamavi tota die, expandi manus meas. Vel extendi manum meam, in largiendo beneficia. Is. 65.a. Tota die expandi manus meas ad populum non credentem mihi.

^marg.| {z} Et non fuit etc. me in cruce, vel beneficia mea. Ps. 141. Considerabam ad dexteram et videbam et non erat qui cognosceret me.

^marg.| {a} Despexistis etc. quo consulo visibilia pro invisibilibus commutare. Ps. 105. Obliti sunt operum eius, non sustinuerunt consilium eius.

^marg.| {b} Et increpa : id est flagella vel comminationes.

^marg.| {c} Neglexistis non intelligentes eas esse increpationes, ut est illud Mt. 3. Omnis arbor que non facit fructum bonum excidetur et in ignem mittetur. Et illud Io. 1.c. Qui non credit, iam iudicatus est. Nota quod in hac auctoritate tangitur quadruplex vocatio Dei. Prima, que fit verbo, ibi : Vocavi et renuistis. Secunda beneficio, ibi : Extendi manum meam etc. Tertia per inspirationem, ibi : Despexistis omne consilium meum. Quarta per flagella, vel comminationem, ibi : Et increpationes meas neglexistis. Prime respondendum est per obedientiam, ut Abraham, Gn. 22.a. Secunde, per gratiarum actiones, Ps. 143. Benedictus Dominus Deus meus qui docet manus meas ad prelium etc. Tertie, per operis impletionem. Quarte, per patientiam et timorem. Contemptum harum vocationum sequitur eternum opprobrium

^marg.| Unde sequitur

^marg.| {d} Ego quoque etc. id est risibiles demonstrabo in die iudicii. Ridere Dei est afflictioni Deum nolle misereri, ut dicit Gregor. super illud. Iob. 9. Si flagellat occidat semel et non de penis innocentium rideat.

^marg.| {a} Et subsannabo {3. 6ra} id est subsannandos demonstrabo. Est autem subsannatio proprie narium rugatio. Differt autem irrisio et subsannatio, quia irrisio proprie fit de impotentia vel turpitudine. Gn. 3.d. Ecce Adam factus est quasi unus ex nobis. Subsannatio vero fit propter abominationem feditatis, vel propter indignationem vilitatis. Ps. 2. Qui habitat in celis, irridebit eos et Dominus subsannabit eos.

^marg.| {b} Cum vobis etc. id est timere debebatis.

^marg.| {c} Advenerit scilicet mors eterna.

^marg.| {d} Cum irruerit etc. id est dies Iudicii, quando apparebit cordium vanitas vel vacuitas quod modo latet : calamitas enim dicitur a calamo, qui vacuus est interius, sed exterius lucidus. Mt. 25.a. Vigilate quia nescitis diem, neque horam. 1. Thess. 5.a. Scitis quia dies Domini sicut fur ita in nocte veniet, cum enim dixerint pax et securitas, tunc repentinus eis superveniet interitus sicut dolor parturientis et non effugiet.

^marg.| {e} Et interitus : eternus.

^marg.| {f} quasi tempestas : id est subito.

^marg.| {g} Ingruerit id est sine grue, que habent ordinem in volatu id est sine ordine venerit, evertens omnia, quia quod modo est inferius, tunc erit superius et e converso. Ambrosius Mors senibus in ianuis est, iuvenibus in insidiis.

^marg.| {h} Quando venerit etc. : id est turbo iudicii, ubi tribulabitur fortis. Ier. 30.d. Ecce turbo Domini, furor egrediens, procella ruens in capite impiorum conquiescens.

^marg.| {i} Et angustia : id est miseria undique angustians, ut non sit locus fugiendi : nam desuper erit iudex iratus, desubtus patens Infernus, a dextris infinita demonia, a sinistris peccatorum accusatio, intus conscientia urens, exterius mundus ardens. So. 1.d. Vox diei Domini amara, tribulabitur ibi fortis, dies illa dies ire, dies calamitatis et angustie etc.

^marg.| {k} Tunc invocabunt me cum vexatio dederit intellectum auditui. Sed nimis sero, quia clausa erit ianua misericordie et de cetero non aperietur.

^marg.| Unde sequitur

^marg.| {l} Et non exaudiam Mt. 25.a. Dum autem irent emere, venit sponsus et que parate erant, intraverunt cum eo ad nuptias et clausa est ianua. Novissime autem venerunt et relique virgines, dicentes : Domine, Domine, aperi nobis. At ille respondens, ait : Amen, Amen dico vobis nescio vos. Vel sic, Invocabunt me et non exaudiam id est si invocarent me non exaudirem. Et merito, quia ipsi non audierunt Dominum clamantem in pauperibus. Infra 21.b. Qui obturat aurem suam ad clamorem pauperis, ipse clamabit et non exaudietur,

^marg.| {m} Mane scilicet in die iudicii.

^marg.| {n} Consurgent id est in corpore et anima simul resurgent.

^marg.| {o} Et non etc. Ies um licet querant, sed Dominum, quia cognoscetur Dominus iudicia faciens. Ideo querendus est modo Iesus, quomodo potest inveniri. Is. 55.b. Querite Dominum, dum inveniri potest, invocate eum, prope est. Quare autem non inveniant, subdit.

^marg.| {p} Eo quod exosam etc. id est flagelli correctionem, vel vite et morum reformationem, de qua Ps. 2. Apprehendite disciplinam.

^marg.| Et nota quod dicit, exosam habuerunt, quasi dicat : non solum in se non habuerunt disciplinam, sed etiam in aliis eam oderunt, sicut scabiosus pecten et novaculam et lippus lucem, que sanis oculis est amabilis.

^marg.| {q} Et timorem Domini qui est initium sapientie, quo timetur Dominus qui expellit peccatum. Eccl. 1.c.

^marg.| {r} Non susceperunt in se, ut peccare cessaret. Ps. 35. Dixit iniustus, ut delinquat in semetipso non est timor Dei ante oculos eius.

^marg.| {s} Nec acquieverunt etc. quo consului relinquere infantiam et ea, que noxia sunt, non amare et non solum non susceperunt hoc consilium ; sed quod gravius est.

^marg.| {t} Et detraxerunt etc. rigorem sacre scripture iuxta vitam hominum enumerantes et precepta ad terrorem esse data, dicentes infra 24.c. Cum detractoribus non commiscearis, quia repente veniet interitus eorum. Sed quid hoc sequatur, concludendo dicit.

^marg.| {u} Comedent igitur etc. id est iuxta opera sua remunerabuntur. Que enim seminaverit homo, hec et metet. Gal. 6.b. Videat ergo quilibet quid seminet. Nam si malum seminat, malum metet et e converso. Eccl. 6.a. Non semines mala in sulcis iniustitie et non metes ea in septuplum. Item videat, ubi seminet, utrum in carne, vel in spiritu. Nam qui seminat in carne, de carne metet corruptionem, {3. 6rb} qui autem seminat in spiritu, metet vitam eternam. Gal. 6.b.

^marg.| {x} Suisque consiliis etc. id est adinventionibus suis id est merito earum saturabuntur et implebuntur tribulatione et angustia. Apc. 18.b. Quantum glorificavit se et in delitiis fuit, tantum date ei tormentum et luctum.

^marg.| {y} Aversio etc. id est peccatum, quo parvuli id est mali avertunt se a Deo,

^marg.| {z} Interficiet eos spiritualiter : quia spiritualem vitam auferet id est gratiam. Vel adversio, id est adversitas temporalis, quam nesciunt pati parvuli sensu, sed ea deprimuntur et eiiciuntur.

^marg.| {a} Et prosperitas etc. quam putant beatitudinem.

^marg.| {b} Perdet illos id est occasio perditionis eorum existet, quia ex ea superbiunt. Unde Apostolus scribit Timotheo : Precipe divitibus non altum sapere (1 Tim. 6.d).

^marg.| Et notantur hic duo peccata, que sunt initium et radix omnium peccatorum, scilicet contemptus Dei. ibi : Aversio parvulorum interficiet eos. Et amor mundi, ibi : Prosperitas stultorum perdet eos. De quibus Ier. 1.c. Duo mala fecit populus meus, me dereliquerunt fontem aque vive et foderunt sibi cisternas dissipatas, que continere non valent aquas.

^marg.| {c} Qui autem me audierit id est opere approbaverit audita a me

^marg.| {d} Absque terrore tormentorum [requiescet modo in conscientia, tandem in gloria. De primo infra 28.a. Iustus ut leo confidens absque terrore erit. De secundo Is. 32.d. Sedebit populus meus in pulchritudine pacis et in tabernaculis fiducie et in requie opulenta.

^marg.| Vel sic. {c} Qui me audierit totaliter utraque aure, scilicet affectus et intellectus. Sapientia enim sonat veritatem intellectui et bonitatem affectui. Unde Io. 1.b. Lex per Moysen data est, gratia et veritas per Iesum Christum facta est. Talis igitur absque terrore requiescet, quia paupertatem diligit, quam sapientia predicat. Seneca. Paupertas cum classicum insonuerit, scit se non peti, ei etiam pax est in obsessa via.

^marg.| {e} Et abundantia etc. omn ium desiderabilium. Nam ibi erit Deus omnia in omnibus.

^marg.| {f} Terrore malorum qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere. Mt. 10.c.

^marg.| {g} Sublato ips is in inferno deiectis cum Diabolo duce eorum. Hec sunt duo de bonis superne Hierusalem, abundantia et pax. Unde Ps. Lauda Hierusalem Dominum, lauda Deum tuum, Sion id est bis lauda, quia confortavit seras portarum tuarum. Ecce pax, sive securitas. Benedixit filiis tuis in te. Ecce abundantia.

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Prv. Capitulum 1), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 05/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=28&chapitre=28_1)

Signaler un complément d'information

Notes :

<28. Liber Proverbiorum seu Parabolae Salomonis**>

Capitulum 1

<28. Liber Proverbiorum seu de Parabolis Salomonis>

Capitulum 1