Hugo de Sancto Caro

Capitulum 26

Numérotation du verset Prv. 26,1 

Quomodo nix in estate1 et pluvie2 in messe sic indecens est stulto3* gloria.
1 in X² Ω M² Rusch Clementina ] om. Ω M* ΩD ΩJ ΩP ΩL etc. Weber |
2 pluvie Amiatinus Y Φ ΨD Ω ΩD ΩJ ΩP edd. Rusch ] pluvia ΩL Weber |
3 stulto ΩD Ω ΩJ ΩL ΩP Weber ] stultus X, stulti Rusch |
Numérotation du verset Prv. 26,2 

Nam4 sicut avis ad alta5 transvolans et passer quolibet vadens, sic maledictum frustra prolatum in quempiam superveniet6.
4 Nam Cava Σ Z Φ Cor2 Cor3 (antiq.) ΩD ΩJ ΩL Rusch Edmaior. ] Non Amiatinus T*, om. edd. Edminor. hebr. LXX |
5 alta Cava M Q² Φ T S* ΨD Cor 2 CorS2 (antiq.) Ω M ΩD ΩJ ΩS ΩL Rusch ] alia CorS2 (hebr.) Weber |
6 superveniet ΩL] supervenit ΩD |
Numérotation du verset Prv. 26,3 

Flagellum equo et camus asino et virga in7 dorso imprudentium.
7 in Σ Φ Z² S² Ω ΩD Rusch Clementina ] om. ΩL Weber
Numérotation du verset Prv. 26,4 

Ne respondeas stulto iuxta stultitiam suam ne efficiaris ei similis.
Numérotation du verset Prv. 26,5 

Responde stulto iuxta stultitiam suam8, ne sibi9 sapiens esse videatur10*.
8 suam ΩD] om. Ω M |
9 sibi ΩD] tibi Ω M |
10 esse videatur ΩD ΩS ΩJ ΩL Weber ] inv. Ω M Rusch |
Numérotation du verset Prv. 26,6 

Claudus pedibus et iniquitatem bibens qui mittit verba11
11 m. v.] inv. Ω M
per nuntium stultum.
Numérotation du verset Prv. 26,7 

Quomodo pulchras frustra12 habet claudus tibias sic13 indecens est in ore stultorum14 parabola.
12 frustra] om. Ω M |
13 sic ΩL] sicut ΩD* |
14 stultorum] stulti Ω M |
Numérotation du verset Prv. 26,8 

Sicut qui mittit lapidem in acervum Mercurii
ita qui tribuit insipienti
honorem.
Numérotation du verset Prv. 26,9 

Quomodo si spina
nascatur in manu
temulenti, sic15 parabola in ore stultorum.
15 sic ΩDΩL] sicut Ω M
Numérotation du verset Prv. 26,10 

Iudicium determinat causas et qui imponit stulto silentium iras mitigat16.
16 iras mitigat ΩD ΩL] ΩJ² (in ras.)
Numérotation du verset Prv. 26,11 

Sicut canis qui revertitur ad vomitum suuma, sic imprudens qui iterat17 stultitiam suam.
0 Cf. 2Pt. 2, 22.
17 iterat ΩD ΩL] vertat Ω M*
Numérotation du verset Prv. 26,12 

Vidisti hominem sapientem sibi videri magis illo spem habebit18 insipiens19.
18 habebit ΩD] habet Ω M, habuit ΨD |
19 insipiens CorS1 = Cor3 (al. moderni) Ω ΩD Rusch Clementina ] stultus CorS1 = Cor3 (antiq.) ΩL Weber |
Numérotation du verset Prv. 26,13 

Dicit20 piger : Leo
20 Dicit CorS1 = Cor3 (hebr. Beda antiq.) Ω M² ΩD ΩL Rusch Weber ] sicut praem. Ω M*, Dicet CorS1 (moderni) ΩS ΩJ
est in via,
leena
in itineribus21.
21 leo est in via (+ et Clementina ) leena ΨD Ω M ΩD ΩJ ΩL ΩS ΩL Rusch ] leena in via leo Weber
Numérotation du verset Prv. 26,14 

Sicut ostium vertitur in cardine suo, ita piger in lectulo suo22.
22 lectulo s. Cor2 ΩD Weber ] lecto ΣC M² D Q Y ΓA Ω M, lectu ΩJ ΣT M* ΦG ΨD
Numérotation du verset Prv. 26,15 

Abscondit23 piger manus24 sub ascella sua25 et laborat si ad os suum eas26 converterit27.
23 Abscondit ΩD Rusch Weber ] Abscondet Ω M |
24 manus Rusch Weber ] manum ΩJ² Amiatinus ΓA Clementina , + suas Ω M |
25 ascella sua Amiatinus L D Σ ΠH Q² Θ Z² T S* ΓM CorS1 = Cor3 (moderni) Ω ΩD* Rusch edd. ] ascellas suas Cor2 (qui ponunt ibi SUB ASCELLA quia hebr. habet, numquid ponent ibi MANUM quia hebr. habet ?) CorS1 = Cor3 (antiq.) ΩD² ΩL Weber |
26 eas ΩD] eam Amiatinus D S* ΓA Clementina |
27 converterit ΩD] convertit ΩJ² Q Ω M, convertat X |
Numérotation du verset Prv. 26,16 

Sapientior sibi piger28
28 piger ΩD ΩJ ΩL Rusch Weber ] stultus , om. Cava X Ω M
videtur, septem viris
loquentibus sententias.
Numérotation du verset Prv. 26,17 

Sicut qui apprehendit auribus canem sic qui transit impatiens et commiscetur29*
29 impatiens et commiscetur S² ΩD ΩS ΩJ CorS2 (sic Paris.) Clementina ] impatiens et commiscebitur Rusch (hapax) , et impatiens commiscitur ΩJ² Σ S*, et patiens conmiscetur ΩJ*, impatiens commiscetur Y Φ Z² Ed1530 , et impatiens commiscetur Ω M ΩL CorS2 (hebr. secundum Sen. : ET IMPACIENS COMMISCE. etc.) Weber .
rixe alterius.
Numérotation du verset Prv. 26,18 

Sicut noxius est30 qui mittit lanceas et sagittas in31 mortem,
30 est] om. Ω M |
31 l. - et - s. ΩD Ω] inv. Clementina | in X L D ΦP Θ T ΓM Ω M ΩD ΩJ ΩS ΩL Rusch Clementina ] et Weber |
Numérotation du verset Prv. 26,19 

ita32 vir qui fraudulenter nocet amico suo et cum fuerit deprehensus dicet33* : Ludens feci.
32 ita Ω M ΩD ΩJ Rusch Clementina ] sicut ΩS, sic ΩL Weber |
33 dicet X ΠH Θ ΩD* ΩJ² ΩS ] dicit ΩD² Rusch Weber |
Numérotation du verset Prv. 26,20 

Cum defecerint ligna extinguetur ignis et susurrone subtracto iurgia conquiescunt34.
34 conquiescunt ΩD ΩL] conquiescent Amiatinus Clementina , quiescunt Ω M
Numérotation du verset Prv. 26,21 

Sicut carbones ad prunas35 et ligna ad ignem, sic homo iracundus suscitat rixas.
35 prunas D² Z² plerique codd. edd. ΩD ΩL Rusch ] prunam Weber
Numérotation du verset Prv. 26,22 

Verba susurronis
quasi simplicia et ipsa perveniunt ad intima cordis36.
36 intima ΩS ΩJ ΩP Rusch Weber ] interiora X Amiatinus Ω F | cordis CorS1 (quidam moderni) Ω M ΩD Ω F ΩS ΩJ Rusch ] ventris CorS1 (hebr. Beda antiq. et quidam moderni) Cor1 = Cor3 (vel) ΩD² ( marg. ) ΩL ΩP Weber
Numérotation du verset Prv. 26,23 

Quomodo si argento sordido ornare velis vas fictile, sic labia tumentia cum pessimo corde37 sociata.
37 cum pessimo corde ΩD ΩL ΩS ΩJ Rusch Weber ] cum corde ΩP, in corde pessimo Ω M² (in ras., prima man.)
Numérotation du verset Prv. 26,24 

Labiis suis intelligitur inimicus cum in corde tractaverit dolos.
Numérotation du verset Prv. 26,25 

Quando submiserit38* vocem suam ne credideris39 ei quoniam septem nequitie sunt in corde illius40.
38 submiserit ΩD Ω M ΩL² (corr. m. post.) Weber ] summiserit ΩL* ΩP Rusch |
39 credideris ΩD Ω M ΩL Rusch Weber ] credas ΩP |
40 illius ΩD Ω M ΩJ ΩS ΩL ΩP Rusch Weber ] eius Θ Ω M, ipsius L |
Numérotation du verset Prv. 26,26 

Qui operit41 odium fraudulenter revelabitur42 malitia eius in concilio.
41 operit ΩD Rusch Weber ] aperit Ω M |
42 revelabitur ΩD ΩL Rusch Weber ] revelabit ΦR |
Numérotation du verset Prv. 26,27 

Qui fodit foveam incidet43 in eam et qui volvit lapidem revertetur ad eum44.
43 incidet ΩD ΩL Rusch Weber ] incidit X Σ M* Y Z* T² ΨD Ω M |
44 eum ΩD ΩL Rusch Weber ] eam ΨD Ω M |
Numérotation du verset Prv. 26,28 

Lingua fallax non amat veritatem et45 os lubricum operatur ruinas.
45 et ΩD ΩL] om. Ω M

Capitulum 26

Numérotation du verset Prv. 26,1 
marg.| {3. 57rb} Quomodo nix estate et pluvie ] Duo sunt, que fructum predicationis impediunt. Imperitia predicantis et persecutio infidelis : Et ista duo comparat Salomon in hac parabola, asserens non minus ledi Ecclesiam Dei, si indocto cathedra docendi tribuatur, quam persecutione infidelium, ut probavit calamitas Arriane tempestatis. Nomine nivis et pluvie, persecutionis tempestas accipitur. Nomine estatis, presens tempus, in quo seges, sive messis Ecclesie maturatur et colligitur in horrea Domini recondenda. Unde Apc. 14.d. Mitte falcem tuam et mete, quia venit hora, ut metatur, quoniam maturavit messis terre. Io. 4.e. Levate oculos vestros et videte regiones, quia albe sunt iam ad messem. Lc. 10.a. Messis quidem multa ; operarii vero pauci. Dicit ergo.
marg.| {g} Quomodo id est sicut.
marg.| {h} Nix estate et pluvie in messe ; sic indecens est stulto gloria id est imperito Doctori cathedra, sive promotio id est sicut nix indecens est in estate et pluvia in messe ; ita dignitas imperito homini. Nomine etiam nivis et pluvie persecutio infidelium accipitur, qui dupliciter impugnant Ecclesiam, corrumpere molientes mores et fidem. Nix, vel pluvia collectionem messis impedit et persecutio infidelium fructum predicationis in multis extinguit. Indocti promotio utroque peior est, quia etsi nix, vel pluvia impediat messem colligendam, collecte tamen non nocet et preterea refrigerium prestat contra ardorem caloris. Similiter persecutio infidelium etsi noceat infirmis, tamen probat patientes, ut fornax aurum. Sed cathedra, vel promotio stulti ita nocet omnibus, etiam sibi quod nulli prodest ; ideo stulti promotionem vocat errorem Salomon. Eccl. 10.b. Est malum quod vidi sub Sole et quasi per errorem egrediens a facie Principis, positum stultum in dignitate sublimi.
marg.| {i} Nam sicut etc. In hac parabola comparat verba avibus quia per aera, sicut aves transvolant usque ad audientem ab ore loquentis. Sed in hoc est differentia, quia aves sepe resident, ubi nulla est utilitas, nulla necessitas, verba vero dispersa semel in ventum, non evanescunt, sed cuncta in auctorem suum revertuntur ; quia vel bene prolata iuvant eum, vel male prolata gravant. Unde Dominus Mt. 12.c. Dico vobis quod de omni verbo otioso quod locuti fuerint homines, reddent de eo rationem in die iudicii. Et hoc est ;   Sicut avis etc. Hec dictio   Nam non superfluit, sed est ostensiva, quare stulti gloria indecens est, quia talis maledictus est, sed tamen non impune.
marg.| {i} Nam sicut avis ad alta transvolans. Beda dicit alia
marg.| {k} Et passer quolibet vadens id est huc et illuc volitans.
marg.| {l} Sic maledictum supple, transvolat per aera usque ad audientem. Sed [  maledictum frustra id est sine causa.
marg.| {m} Prolatum in quempiam superveniet id est in proferentem desuper redibit. Sup. 1.c. A detractione parcite lingue, quia sermo obscurus in vacuum non ibit, Eccles. 27.d. Qui in altum mittit lapidem, super caput eius cadet. Non autem sine causa dicit :  maledictum frustra prolatum ] Est enim maledictum iuxta divinam iustitiam prolatum, ut est illud : Pecunia tua tecum sit in perditionem : Act. 8.d. Et anathema Ecclesie, de quo dictum est Petro : Quodcumque ligaveris super terram, erit ligatum et in celis Mt. 16.c.
marg.| {n} Flagellum equo supple congruit, vel debetur, maxime restivo, vel umbratico, vel cespitanti.
marg.| {o} Et chamus asino similiter congruit, vel debetur, propter lasciviam, propter luxuriam, propter gulam.
marg.| {p} Et virga id est disciplina.
marg.| {q} In dorso imprudentium qui nesciunt estimare res, secundum valorem suum. Unde supra 10.b. Virga in dorso eius, qui indiget in corde.
marg.| Virgam in dorso dicuntur habere imprudentes triplici ratione. Prima, quia non vident se flagellari, cum spiritualiter flagellantur quod figuratum est in hoc quod Dominus velata facie colaphizatus est a Iudeis. Secunda, quia flagellum eterne damnationis manet eos, unde reprobi semper in Scriptura dicuntur percuti in posteriora. Tertia, quia sola flagella corporis reputant esse flagella. Equo et asino comparatur imprudens. Equo quidem, propter fortitudinem carnis, asino propter stultitiam mentis. De hoc Eccl. 33.d. Cibaria et virga et onus asino, panis et disciplina et opus servo.
marg.| {r} Ne respondeas stulto iuxta stultitiam suam loquenti, supple id est nihil respondeas, secundum Glossam.
marg.| Vel sic.3.57va} Ne respondeas stulto iuxta stultitiam suam id est stulte.
marg.| {a} Ne efficiaris ei similis stulte respondendo. Patientia enim contra malitiam et Sapientia contra stultitiam, pugnare debent Christiani. Unde Ro. 22.d. Noli vinci a malo, sed vince in bono malum. Sap. 7.d. Sapientiam non vincit malitia.
marg.| {b} Responde stulto iuxta stultitiam suam id est secundum quod exigit stultitia sua.
marg.| {c} Ne sibi sapiens esse videatur id est ut recognoscens stultitiam suam corrigatur. Ad hoc enim debet esse tota sollicitudo Doctorum, ut eorum responsio faciat stultos agnoscere stultitiam suam, quia tunc facile corriguntur. Sed videtur Salomon sibi esse contrarius, quia prius dixit. [Ne respondeas stulto iuxta stultitiam suam et modo statim subdit   Responde stulto iuxta stultitiam suam Sed non est contrarius. Quidam, enim stulti sunt omnino incorrigibiles, qui non recipiunt Sapientiam. His nullo modo respondendum est. Et quantum ad huiusmodi dicit   Ne respondeas stulto. Unde et Dominus Mt. 21.c. Principibus Sacerdotum querentibus : In qua potestate hoc facis ? noluit respondere, sed quesivit, Baptismus Ioannis unde erat, e celo, an ex hominibus ? Et respondentibus, nescimus ; ait illis Neque ego dico vobis, in qua potestate hec facio. Neque etiam Herodi voluit respondere. Lc. 23.b. Neque Pilato Mt. 27.b. Alii sunt stulti corrigibiles. Quorum duplex est differentia. Nam quidam corriguntur responsionis suavitate, alii sermonis austeritate. Unde Seneca. Quedam vitia frangenda sunt, alia vero emendanda. Quoad huiusmodi, dicit Salomon /   Responde stulto iuxta stultitiam sua vel non est contrarietas, quia hec dictio   iuxta equi voce sumitur, primo, notat similitudinem ; secundo, exigentiam. Item non est contrarietas propter diversos fines. Nam primo, dicit non esse respondendum stulto, ne, scilicet peior efficiatur ; vel videns se contemni et indignum responsione, confundatur. Secundo, dicit stulto esse respondendum, ut eius stultitia reprimatur et cognoscens suam stultitiam corrigatur.
marg.| {d} Claudus pedibus ] est, supple, infirmus ad opus exterius.
marg.| {e} Et iniquitatem bibens interius cogitando.
marg.| {f} Qui mittit verba predicationis, vel doctrine sive instructionis.
marg.| {g} Per nuntium stultum id est per hereticum, vel malum, vel idiotam catholicum. Scienter dico Poterit, enim sapiens Prelatus mittere stultum, quem putat et credit ex relatu multorum esse bonum et sapientem : nec perdit gloriam Sapientie sue ; qui autem scienter mittit stultum, claudus est pedibus et iniquitatem bibens id est bonorum operum exteriorum et interiorum, si qua habet, vel habuit, meritum amittit.
Numérotation du verset Prv. 26,mystice 
marg.| {d} Claudus pedibus et iniquitatem bibens est Dominus Iesus, quia iniquitatem id est penam pro iniquitate nostra quasi aquam bibit. Unde Iob. 43.a. Quis est vir, ut est Iob, qui bibit subsannationem, quasi aquam. Claudus, est [  pedibus quia pedes eius id est Doctores et predicatores, podagrici et exsoleati sunt adeo, ut super nihil durum valeant ambulare ; ideo vacillat Dominus, nec potest magnas dietas facere super regionem peccatorum. Unde 2. Regum 6.b. legitur quod boves calcitrantes declinaverunt arcam Domini. Claudicant etiam isti pedes in predicatione, vel in locutione favorem querendo, vel odium declinando.
marg.| Stultus nuntius est idiota Prelatus, qui sine litteris venit. Nam qui sacras litteras nescit, nuntius sine litteris venit. Has quidem litteras bonus nuntius habet in pixide cordis sui, in quo debet esse depicta, vel potius celte insculpta imago summi Pontificis, per imaginationem, habens et sigillum pendens in litteris id est patientiam, sive opus in doctrina. In hoc enim cognoscitur verus nuntius Christi, qui et doctrine opus et operi patientiam adiungit. Talis nuntius fuit ille, qui dixit. Stigmata Iesu iugiter in corpore meo porto. Gal. 6.d. Ideo quasi vero nuntio credebatur ei ab omnibus, quia et litteras et sigillum Domini sui in pixide insculpta eius imagine deferebat. Et hec est ratio, quare hodie non creditur Doctoribus et Predicatoribus et Predicatis, quia multi sine litteris veniunt et qui litteras habent, sigillum non habent, nec pixidem picturatam.
marg.| {h} Quomodo pulchras frustra id est inutiliter.
marg.| {i} Habet claudus tibias, sic indecens est in ore stultorum parabola ] id est doctrina id est sicut claudus pulchras tibias {3. 57vb} tantum ad decorem habet et non ad usum, ita stulti habent parabolam ad honorem exterius et non ad usum interius. Stultos dicit, non ignaros, sed qui bona sciunt et dicunt et non faciunt. Unde recta est similitudo, quia sicut tibie vehiculum sunt corporis ; ita verbum doctrine vehiculum est cordis. Sicut ergo pulchre tibie non decent claudum, quia eis non ambulat ; sic nec stultum decet verbum doctrine, quia illo non ambulat in via mandatorum.
marg.| {k} Sicut qui mittit lapidem in acervum Mercurii id est ad edificandum templum Mercurio, sive idolo Mercurii.
marg.| {l} Ita qui tribuit insipienti id est stulto, sive idiote cuilibet, vel heretico.
marg.| {m} Honorem id est officium docendi vel prelationem ; quasi dicat : qui insipienti, vel heretico honorem prelationis, vel docendi tribuit, non minus delinquit, quam qui Deos gentium, vel delubra eorum cultu veneratur inani. Vel sic ad litteram. Gentiles faciebant acervum lapidum ad honorem Mercurii et aliorum Deorum, sicut etiam apud nos faciunt peregrini, ubi primo vident monasterium, ad quod vadunt, ibi constituunt acervum lapidum et ponunt cruces et dicitur mons gaudii. Dicit ergo Salomon, sicut illud apud gentiles idololatria est ; ita apud nos idololatria est insipientem constituere in dignitate. Unde Za. 11.d. O pastor et idolum. Hoc est quod prohibetur in lege : Lev. 26.a. Non facietis vobis idolum et sculptile, nec titulos erigetis, nec insignem lapidem ponetis in terra vestra, ut adoretis eum :
marg.| Quod est nobilem idiotam Prelatum constituere in Ecclesia quod tamen hodie fere ubique fit : Unde patet quod prope est finis mundi. Dicit enim Dominus Mt. 24.b.
marg.| Cum videritis abominationem desolationis, que dicta est a Daniele Propheta, stantem in loco sancto ; qui legit, intelligat.
marg.| vel sic. Mercurius Deus est mercatorum, qui solent computare per lapillos quibus si aliquis iaciat lapillum aliquem, tota computatio turbata est et reincipienda ; ita cum insipienti datur prelatio, vel   officium docendi, totum turbatum est et quasi   nihil factum esset, iterum reincipiendum est. Et hoc est : sicut qui mittit lapidem in acervum Mercurii ] ubi computant mercatores, totum confundit et turbat : [Ita qui tribuit insipienti honorem prelationis, aut magisterii.
marg.| {n} Quomodo, si spina nascatur in manu temulenti id est ebrii temeto id est vinolenti.
marg.| {o} Sic parabola id est verbum doctrine.
marg.| {p} In ore stultorum qui nesciunt estimare res secundum valorem suum : qui bona dicunt et mala faciunt : bene docent et male vivunt. Et recta est similitudo. Sicut enim ebrius spina, quam tenet in manu, seipsum et alios pungit et lacerat et non curat ; ita stultus verbo doctrine sue cum exemplo vite sue seipsum primo exulcerat, deinde alios, qui in eo scandalizantur et non curat. Vel sicut ebrius punctionem spine, quam tenet, non sentit ; ita stultus ex sermone, quem predicat, non compungitur. Unde est velut es sonans, aut cymbalum tinniens. 1Cor. 13.a. Bonus vero Doctor, vel Predicator ex sermone, quem profert exterius in ore, compungitur interius in corde. Unde Ez. 3.a. Liber devoratus amaricavit ventrem eius. Et ventrem Ioannis, similiter, Apocalip. 10.d. Verba enim Sapientum quasi stimuli et quasi clavi in altum defixi. Ecclesiast. ultim. d. Ier. 1.d. Qui addit scientiam, addit et dolorem.
marg.| Vel spina in manu temulenti et peccatum in opere Predicantis, illud Gn. 27.c. Vox quidem vox Iacob est, manus autem manus sunt Esau.
marg.| {q} Iudicium determinat causas et lites causarum. Ad hoc enim instituta sunt iudicia. Dt. 25.a. Si fuerit {3. 58ra} Σ causa inter aliquos et interpellaverint iudices, quem iustum esse prospexerint, illi iustitie palmam dabunt, quem impium condemnabunt impietatis. Modo vero iudices causas multiplicant et protelant : et hoc vel propter cupiditatem propriam, vel propter Advocatorum malitiam.
marg.| {a} Et qui imponit stulto silentium, iras mitigat id est lites terminat. Sup. 22.b. Eiice derisorem et exibit cum eo iurgium, cessabuntque cause et contumelie.
Numérotation du verset Prv. 26,mystice 
marg.| {q} Mystice Iudicium generale futurum.
marg.| {r} Determinat id est determinabit.
marg.| {s} Causas omnium. Tunc enim portabit quilibet libellum Ψ cause sue apertum et secundum quod in eo erit scriptum, dabitur sententia definitiva, a qua non poterit appellari. Apc. 20.d. Vidi mortuos magnos et pusillos stantes in conspectu throni et libri aperti sunt et alius apertus est, qui est vite et iudicati sunt mortui ex his, que scripta erant in libris secundum opera ipsorum. Modo libri clausi sunt, nec apparent cause, sed tunc aperientur et apparebit, cuius causa fuerit iusta. Unde supra 16.d.
marg.| Sortes mittuntur in sinum, sed a Domino temperantur. Ibi expositionem quere.
marg.| {a} Et qui imponit stulto silentium ] id est heretico, vel detractori, aut Predicatori imperito.
marg.| {b} Iras mitigat ] qua  s ipsi concitant in auditoribus suis. Supra 24.a. Excelsa stulto Sapientia, modo, scilicet in porta id est in iudicio non aperiet os suum.
marg.| * Spiritum et spiritus adversus carnem. Gal. 5.c.
marg.| {a} Et qui imponit stulto silentium ] id est carnali sensui, qui est Advocatus carnis, vel Diabolo, qui est eius Consiliarius.
marg.| {b} Iras mitigat ] id est rixas carnis et spiritus ; vel iras Domini, qui irascitur de hoc quod ancilla vult preesse Domine. Hoc est enim illud malum quod terra sustinere non potest, infra 30.c.
marg.| {c} Sicut canis, qui revertitur ad vomitum suum quem gravatus proiecerat.
marg.| {d} Sic imprudens id est insipiens,
marg.| {e} Qui iterat stultitiam suam id est nequitiam suam, post confessionem, vel satisfactionem ad peccata preterita redeundo. Abominabile est et caninum vomitum suum manducare, hoc est, peccatum post confessionem iterare. Qui de peccato preterito cogitat, vomitum suum in os resumit ; qui in eo delectatur, masticat ; qui consentit, transglutit ; qui facit ; iam comedit. De huiusmodi dicitur 2Pt. 2.d. Melius erat illis non cognoscere viam iustitie, quam post agnitionem retrorsum converti ab eo quod illis traditum est sancto mandato. Contingit enim eis illud veri proverbii. Canis reversus ad vomitum suum et sus lota in volutabro luti.
marg.| {f} Vidisti hominem sapientem sibi videri, magis illo spem habebit insipiens id est si videris aliquem qui sibi videtur sapiens esse, maiorem spem habe de illo, qui se insipientem reputat. 1Cor. 3.d. Si quis videtur inter vos sapiens esse in hoc seculo, stultus fiat, ut sit sapiens. Ez. 28.e. Perdidisti omnem Sapientiam tuam in decore tuo id est in hoc quod decorum te esse in Sapientia reputabas. Nihil perniciosius est, quam sapientem se reputare. Hec est mors et necatio humilitatis, que est custos omnium virtutum et restitutrix omnium bonorum. Nam humilitas de tepiditate aliarum virtutum inflammescit, de paupertate ditescit, de defectu abundat, de luctu gaudet, de morte reviviscit. Ideo dicitur Rm. 12.d. Nolite esse prudentes apud vosmetipsos. Nam ve vobis, qui sapientes estis in oculis vestris. Is. 5.e.
marg.| {g} Dicit piger ad omne bonum, cogitans viam iustitie inchoare.
marg.| {h} Leo id est Diabolus insidians et rugiens, querens quem devoret.
marg.| {i} Est in via iustitie.
marg.| {k} Leena in itineribus qui bus incedunt Iusti id est mala delectatio et proximorum detractio et ita retardatur a bono. Sup. 15.c. Iter pigrorum quasi sepes spinarum. Et 22.b. Dicit piger, leo est foris, in medio platearum occidendus sum, quasi dicat : piger, ego bene vellem facere penitentiam, sed timeo Diaboli versutias et carnis molestias et mundi insultationes. Contra quos dicitur Qo. 11.b. Qui observat ventum, non seminat ; et qui considerat nubes, numquam metet. Quis dicatur piger. Sup. 15.c. Et 22.b. dictum est. Hoc autem dico, {3. 58rb} quod revera piger est, qui in domo ruinosa habitat et videns ruinam pre pigritia non vult exire ; videt ignem appositum undique et non vult clamare, nec aquam proiicere, sed iacet in lecto. Domum ruinosam dico mundum, carnem, lectum, divitias et delicias : ignem, vitia, vel tentationes : aquam, penitentiam.
marg.| {l} Sicut ostium vertitur in cardine suo, ita piger in lectulo suo id est sicut ostium in cardine versatum, huc et illuc murmurat et tamen non exit a loco suo ; ita piger id est amator voluptatis in lectulo voluptatis movetur : et murmurat in conscientia et tamen numquam exit a peccatis, licet displiceant. Eccl. 33.a. Precordia fatui quasi rota carri et quasi axis versatilis cogitatus illius.
marg.| {m} Abscondit piger manus sub ascella sua ; et laborat, si ad os suum eas converterit ] Manus sub ascella abscondere, est ab opere cessare. Manum ad os convertere est quod quis docet, opere implere : Idem sup. 19.d. Ibi quere expositionem.
marg.| {n} Sapientior sibi piger videtur id est homo carnalis deditus carni et mundo.
marg.| {o} Septem viris loquentibus sententias scripturarum id est universis Sanctis Doctoribus et Predicatoribus, qui et verbo et facto loquuntur sententias scripturarum. Eccles. 10.a. In via stultus ambulans cum sit ipse insipiens, omnes stultos estimat.
marg.| {p} Sicut qui apprehendit auribus canem, sic qui transit ubi sunt rixantes aliqui.
marg.| {q} Impatiens contumelie.
marg.| {r} Et commiscetur rixe alterius volendo mitigare eos, Vel alterum iuvare id est sicut stultus est, qui canem per aures capit, quia provocat ipsum ad iram et latratus sibi excitat, cum prius esset in pace ; ita qui impatiens est contumelie, stultus est, si rixantes velit mitigare : Audiet enim dura verba que non poterit sustinere ; et sicut canis incipiet latrare cum aliis. ad litteram ergo consilium Salomonis est, ut qui impatiens est, rixantes fugiat ; qui vero patiens est, potest eos mitigare.
marg.| {s} Sicut noxius est, qui mittit lanceas et sagittas in mortem id est ad occidendum aliquem, sive occidat actu, sive non.
marg.| {t} Ita vir, qui fraudulenter id est quasi per ludum.
marg.| {u} Nocet amico suo in rebus, vel in persona, vel in fama.
marg.| {x} Et cum fuerit deprehensus, dicit : ludens feci id est ludere volebam Supra 10.d. quasi per risum stultus operatur scelus. Ibi quere expositionem Hab. 2.c. Ve qui potum dat amico suo mittens fel suum et inebrians, ut aspiciat nuditatem eius.
marg.| {y} Cum defecerint ligna, extinguetur ignis et susurrone subtracto, iurgia conquiescunt Sicut enim ligna materia, sive cibus sunt ignis ; ita susurria, que maledictorum rememorationem faciunt, fomenta sunt iurgiorum. Susurro autem dicitur latens, sive astutus detractor, qui in presentia ungit et in absentia pungit. Subtrahe ligna foco si vis extinguere flammas.  Si motus carnis, otia, vina, dapes. Lv. 19.c : Non eris criminator, nec susurro in populis. Eccl. 21.d. Susurro coinquinabit animam suam et in omnibus oditur.
marg.| {z} Sicut carbones ad prunas et ligna ad ignem, sic homo iracundus suscitat rixas id est sicut carbones mortui additi ad prunas vivas et ligna addita ad ignem augent ipsum ignem sic homo iracundus auget et suscitat rixas : qui patiens, mitigat suscitatas. Vel sicut carbones appositi ad prunas accenduntur de facili et ligna similiter ad ignem ; sic iracundus homo facile accenditur igne iracundie. Sir. 23.c. Anima calida quasi ignis ardens non extinguetur, donec aliquid glutiat ; et homo nequam in oro carnis sue, non desinet, donec incendat ignem iracundie et gehenne.
marg.| {a} Verba susurronis id est bilinguis, litis, ac iurgiorum incentoris.
marg.| {b} quasi simplicia id est amicabilia.
marg.| {c} Et ipsa {3. 58va} perv eniunt ad intima cordis id est   ex intimo corde procedunt, licet ioco videantur dicta. Mt.  12.c. Ex abundantia cordis os loquitur. ] Vel  Perveniunt ad intima cordis eius, qui audit, vel cui detrahitur. Ut sagitta in capite, vel spina in pede, que extrahitur et quando putrescit ibi, putrescere facit caput, vel pedem ; ita contumelia cor. Sup. 18.b. verba bilinguis quasi simplicia et ipsa perveniunt usque ad interiora ventris. Ibi require expositionem latiorem.
marg.| {a} Quomodo si argento sordido ornare velis vas fictile id est vas factum de terra.
marg.| {b} Sic labia tumentia verbis ampullosis apparentis doctrine.
marg.| {c} Cum pessimo corde sociata quasi dicat : sicut vas fictile, sive terreum operiri argento sordido id est scoria argenti, turpe et indecens est ; sic eloquentia doctrine cordi pessimo sociata. Vasa Ecclesie dicuntur Doctores et Predicatores, quibus Dominus potat totam Ecclesiam vino letitie spiritualis et virgines germinante. Hec vasa deberent esse aurea per Sapientiam et argentea per eloquentiam et munda per vitam. Sed heu fere omnia sunt testea, per avaritiam, aut luxuriam. Ier. 6.c. A minori usque ad maiorem omnes avaritie student, a Propheta usque ad Sacerdotem cuncti faciunt dolum. Et hoc est quod deplorat Propheta. Lam. 4.a. Filii Sion incliti et amicti auro primo, quomodo reputati sunt in vasa testea, opus manuum figuli id est Diaboli.
marg.| {d} Labiis suis id est verbis suis.
marg.| {e} Intelligitur inimicus, cum in corde tractaverit dolos id est ut dolose quasi per ludum, vel sub specie boni noceat, sicut Ioab, qui deosculans Amasan interfecit. 2Rg. 20.c. Quia non potest diu latere ignis sub cinere, quin fumum, vel flammam evaporet ; sic nec odium in corde. Eccles. 22. Ante ignem camini vapor et fumus ignis inaltatur.
Numérotation du verset Prv. 26,moraliter 
marg.| {p} Iudicium discipline.
marg.| {r} Determinat causas que sunt inter carnem et spiritum : Caro enim concupiscit adversus
marg.| * Spiritum
Numérotation du verset Prv. 26,mystice 
marg.| Mystice Inimicus est hereticus, qui labiis id est sermonibus suis intelligitur, cum errores impietatis admiscet catholice veritati.
Numérotation du verset Prv. 26,moraliter 
marg.| Moraliter Inimicus est mundus, vel caro, uterque labiis suis intelligitur. Nam utrumque loquela sua manifestum facit.
marg.| Loquela mundi est concupiscentia oculorum id est ambitio dignitatum et cupiditas divitiarum. Loquela carnis, est, appetitus gule et ardor luxurie. Mundus dicit. Quemcumque osculatus fuero dignitatum, vel divitiarum osculo, ipse est, tenete eum, o vos divitie et dignitates et crucifigite. Mt. 26.e.
marg.| Caro vero dicit. Comedamus et bibamus, cras enim moriemur. Is. 22.d. He due loquele, mundi, scilicet et carnis, sunt due filie sanguisuge, de quibus dicitur infra 30.b.
marg.| Sanguisuge due sunt filie, dicentes, affer, affer. De hoc inimico adhuc subdit Salomon.
marg.| {f} Quando submiserit, vocem suam ] molliendo ipsam, cum ipsa sit iaculum.
marg.| {g} Ne credideris ei quia est, qui se nequiter humiliat et interiora eius plena sunt dolo, Eccles. 19.d. Quare autem non sit ei credendum, subdit.
marg.| {h} Quoniam septem nequitie id est omnes.
marg.| {i} Sunt in corde illius ut in proprio domicilio. Hi sunt septem Spiritus nequiores. De quibus Mt. 12.d. Cum immundus Spiritus exierit ab homine, ambulat per loca arida querens requiem et non invenit. Quippe Behemoth habitat in locis humentibus Iob. 40.c. Tunc dicit. Revertar in domum meam, unde exivi ; et veniens invenit et assumit septem alios Spiritus secum nequiores se et intrantes habitant ibi et fiunt novissima hominis illius peiora prioribus.
marg.| {k} Qui operit odium fraudulenter id est per silentium confessionis, vel velo simulationis.
marg.| {l} Revelabitur malitia eius in consilio ] generali extreme examinationis. Mt. 10.c. Nihil opertum quod non reveletur ; et nihil occultum quod non sciatur.
marg.| {m} Qui fodit foveam, incidet in eam id est qui tendit alii laqueos peccatorum, primo capietur in eis. Nemo enim prius nocet alii, quam sibiipsi.
marg.| {n} Et qui volvit lapidem, revertetur ad eum id est qui iaculum maledictionis, aut detractionis iacit {3. 58vb} in aliquem, pro eo punietur. Eccles. 27.d. Qui in altum mittit lapidem, super caput eius cadet.
marg.| {o} Lingua fallax scilicet, heretici, hypocrite, adulatoris, detractoris, falsi testis.
marg.| {p} Non amat veritatem doctrine, iustitie, vite. Hereticus impugnat primam, scilicet doctrinam fidei, hypocrita secundam, scilicet veritatem iustitie, cuius speciem tamen habet et re ipsa caret. Adulator et detractor tertiam scilicet vitam impugnat iaculis detractionis et sagittis adultationis superficialiter mellitis, sed interius toxicatis, ideo dicit Ps. 11. Salvum me fac, Domine, quoniam defecit Sanctus, quoniam diminute sunt veritates a filiis hominum. Os. 4.a. Non est veritas et non est scientia Dei in terra.
marg.| {q} Et os lubricum ] id est os incircumspectum et facile ad loquendum.
marg.| {r} Operatur ruinas ] sibi et aliis. Lingua enim modicum membrum est et magna exaltat : Et lingua ignis est, universitas iniquitatis. Iac. 3.a. Ideo dicit Eccl. 22.d. Quis dabit ori meo custodiam et super labia signaculum certum, ut non cadam in ipsis et lingua mea perdat me ?


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Prv. Capitulum 26), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 05/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=28&chapitre=28_26)
Signaler un complément d'information

Notes :