Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Hugo de Sancto Caro

Biblia communis

Capitulum 9

Numérotation du verset Prv. 9,1

Sapientia

edificavit¹ sibi domum,

¹ edificavit] edificabit X Φ^P Ψ^D

excidit² columnas septem.

² excidit Ω ^A Ω ^M Ω ^F Ω^R Ω^J Ω^L Ω^P Ω^S Weber etc. ] et excidit in ea Ω^D (hapax) ut laud. aliqui autores Medii Aevi, v. g. PETRUS BLESENSIS , Sermones , sermo 38, PL 207, 672D ; ALANUS DE INSULIS , In Ct. 3, PL 76B; THOMAS HIBERNICUS (Paris, BnF, lat. 16397, f. 12va), ed. E. JEAUNEAU , « Thomas of Ireland [O.F.M. + > 1270] and his De tribus sensibus sacrae scripturae », in : With Reverence for the Word , ed. J. D. McAuliffe, B. D. Walfish, J. W. Goering, Oxford, 2010, p. 290), etc. < Non hab. > Edmaior. ( apparatus ), SABATIER , loc. cit. ; LLT (2018)

Numérotation du verset Prv. 9,2

Immolavit³ victimas suas,

³ immolavit Ω^L etc. Rusch Weber graec. ] + sibi Ω^P

miscuit vinum et proposuit mensam suam.

Numérotation du verset Prv. 9,3

Misit ancillas suas

ut vocarent ad arcem

et ad menia

civitatis.

Numérotation du verset Prv. 9,4

Si quis est parvulus

veniat ad me et insipientibus⁴ locuta est. ⁵

⁴ insipientibus] inspicientibus Ω ^M* |

⁵ <divisio.> Parisiensis correctio facit unum versum a SI QUIS usque VENITE ( sic Ω ^A Ω ^F* Ω^J Ω^P Ω^S Ω ^v ), videtur quod non bene, sed Senonensis facit duos versus et incipit secundus ibi ET INSIPIENTIBUS ( sic Ω ^F² Ω^R Ω^L) CorS2 |

Numérotation du verset Prv. 9,5

Venite, comedite panem meum

et bibite vinum⁶ quod miscui vobis.

⁶ vinum] + meum Cava Ψ^D

Numérotation du verset Prv. 9,6

Relinquite infantiam et vivite

et ambulate

per vias⁷ prudentie⁸.

⁷ per vias] per viam Cava Ω ^M |

⁸ per vias Ω ^AΩ^D Ω ^F Ω^R Ω^L Ω^P Ω^S edd. Rusch Weber ] per viam Cava Ω ^M, in vias Φ^R Z² Ψ^D Ω^J Cor2=Cor3 (hebr. anti.) |

Numérotation du verset Prv. 9,7

Qui erudit

derisorem ipse⁹ sibi iniuriam facit¹⁰

⁹ ipse Ω^P Ω^R Ω^J] + derisor Ω^D*# Ω ^F Ω ^A |

¹⁰ sibi iniuriam facit Φ Ψ^D Ω ^M Ω^JΩ^S Ω^D Ω ^F Ω^R Ω^P Rusch ] iniuriam sibi facit Clementina , sibi facit iniuriam Ω^L Weber |

et qui arguit impium sibi maculam generat¹¹.

¹¹ sibi maculam generat Ω ^A Ω^D Ω^R Ω ^F Ω^J Rusch Clementina ] generat maculam sibi Cor2 Ω^L Ω^P Weber

Numérotation du verset Prv. 9,8

Noli

arguere derisorem ne oderit te,

argue sapientem

et diliget te.

Numérotation du verset Prv. 9,9

Da sapienti occasionem¹² et addetur ei sapientia. Doce iustum et festinabit accipere.

¹² occasionem Cava plerique codd., edd. Ω^D Ω ^AΩ^R Ω^L Ω^P Ω^J Rusch cum LXX] om. Amiatinus G* X L* D Q* Y Φ^G et aliqui codd. Weber cum hebr. ; def. Ω ^F

Numérotation du verset Prv. 9,10

Principium sapientie timor Domini

et scientia sanctorum prudentia¹³.

¹³ prudentia Ω ^v] + vite Ω^P

Numérotation du verset Prv. 9,11

Per me enim

multiplicabuntur dies tui

et addentur tibi anni vite.

Numérotation du verset Prv. 9,12

Si sapiens fueris tibimetipsi eris et proximis tuis¹⁴*.

¹⁴ et proximis tuis L M Φ^P Ω^D* Ω ^F Ω^P Ω^S cum LXX August. (cf. infra) ] om. Ω ^M Ω^D² ( cancel. rubr. ) Ω^R Ω^J Ω^L Rusch Weber cett. Cor1 = Cor2 CorS2 (hebr. anti. sine PROXIMIS TUIS )

Si autem¹⁵ illusor solus portabis malum.¹⁶

¹⁵ autem Amiatinus L M D Q Y Φ Θ Z² S Γ^A Ψ^D Ω Ω ^F Ω^D Ω^R Ω^P Ω ^V edd. Rusch ] om. Weber |

¹⁶ v. 12 : Si sapiens... malum] si sapiens fueris tibi sapiens eris et proximis tuis si autem malus evaseris solus hauries malum CorS2 ( Augustinus, libro questionum veteris testamenti septem !° ) = AUGUSTINUS HIPPONENSIS, De octo quaestionibus ex ueteri testamento , CCSL 33, lin. 66 sqq. : « de eo quod in prouerbiis dictum est: fili si sapiens fueris, tibi sapiens eris et proximis tuis; si autem malus euaseris, solus hauries mala ». |

Numérotation du verset Prv. 9,13

Mulier stulta et clamosa plenaque illecebris et nihil¹⁷ omnino sciens,

¹⁷ et Ω ^F Ω^R Ω^J Ω^L Ω^P Ω ^V] om. Ω ^A | nihil Ω^D Ω ^F Ω ^A Ω^R Ω^JΩ^L Ω^P Ω ^V etc.] nec Ω^S (hapax)

Numérotation du verset Prv. 9,14

sedit¹⁸ in foribus domus sue super sellam ¹⁹

¹⁸ sedit Ω^D Ω ^F Ω ^A Ω^R Ω^J Ω^P Rusch Weber cett. ] sedet Σ L Θ Z S² Γ^A Ψ^D Ω^L Ed1530 |

¹⁹ sellam] cellam Ω ^F |

in excelso urbis loco,

Numérotation du verset Prv. 9,15

ut vocaret

transeuntes

per²⁰ viam

²⁰ per Ω ^M Ω^D Ω ^A Ω ^F Ω^R Ω^J Ω^L Ω^S plerique codd. Rusch ] om. Cava Q Φ^RG Z² Ψ^D Ω^P Weber Cor2=Cor3 (hebr. anti.)

et pergentes

in²¹ itinere suo.

²¹ in X D Y Ω Ω^D Ω ^F Ω ^A Ω^J Rusch ] om. Ω^R Ω^L Ω^P Weber

Numérotation du verset Prv. 9,16

Quis²²* est parvulus²³ declinet ad me et vecordi locuta est.

²² Quis Ω^D Ω ^F Ω ^AΩ^R Ω^J Ω^P Weber CorS2 ( anti. interrogative ) ] Qui Cava ... CorS2 ( hebr. ) Ω^L Rusch Ed1530 Clementina |

²³ parvulus Ω ^F Ω^R Ω^J Ω^L Ω^P Rusch Weber ] + veniat et Ω ^A |

Numérotation du verset Prv. 9,17

Aque furtive dulciores sunt et panis absconditus²⁴ suavior.

²⁴ p. a. Ω ^A Ω ^F Ω^R Ω^JΩ^L Ω^P Rusch Weber ] inv. Ω^D

Numérotation du verset Prv. 9,18

Et ignoravit quod ibi sint gigantes²⁵

²⁵ ibi sint – gigantes Ω^D Ω ^F Ω ^AΩ^R Ω^J Ω Rusch Clementina ] inv. Ω^L Ω^P Weber

et in profundis inferni

convive eius.

Qui enim²⁶ applicabitur illi descendet²⁷ ad inferos, nam

²⁶ enim X Ω ^M Ω^D Ω ^F Ω ^AΩ^R Ω^J Ω^S ] om. Ω^L Ω^P |

²⁷ descendet Ω ^M Ω^D Ω ^F Ω ^A Ω^R Ω^J Ω^S CorS2 Rusch Weber ] descendit Ω^L Ω^P |

qui abscesserit ab ea salvabitur²⁸.

²⁸ Qui enim… salvabitur (f. 19r) Θ Ω ^M Ω^D* Ω ^F Ω ^AΩ^R Ω^J Ω^L* Ω^PΩ^S CorS2 (habent quidam hanc litteram : Parisiensis habet, item Senonensis) Rusch Clementina ] Qui applicabitur illi descendet ad inferos nam qui abscesserit ab eis salvabitur qui nititur mendaciis hic pascit ventos immo autem ipse sequitur aves volantes Cava ; om. et cett. codd. Edmaior. Weber ; Cor1 ( del .) Cor2 (quod novi habent sic [...] nec hebr. nec anti. habent) Cor3 (nec hebr. nec anti. habent), Ω^D² ( rubr. sublin. ) Ω^L² ( va-cat ) CorS2 ( hebr. anti. Beda sine hunc versum )

Capitulum 9

Numérotation du verset Prv. 9,1

^marg.| {3. 18ra} {a} Sapientia edificavit etc. sup ra egit Salomon de eternitate et Deitate Christi : hic agit de eiusdem humanitate, secundum quam est caput Ecclesie, quam ut domum edificavit sibi sapientia, sicut hic dicitur, septem columnis eam fulciens, parans in ea convivium, postea mittens ancillas suas, ut vocarent ad convivium invitatos, in quo breviter mysterium incarnationis et passionis comprehendit. Dividitur autem hoc capitulum in tres partes. In prima agit de edificio domus sapientie et convivio eius. In secunda ostendit quales sunt invitati ad illud convivium et quales non, ibi : [Si quis est parvulus In tertia agit de stulta muliere, que et suos vocat ad suum convivium, ibi : [Mulier stulta etc. Multa igitur mysteria sub paucis verbis comprehendens Salomon, ait.

^marg.| {a} Sapientia id est Christus, qui est Dei virtus et Dei sapientia. 1Cor. 1.d.

^marg.| {b} Edificavit sua et suorum operatione et predicatione.

^marg.| {c} Sibi non alii.

^marg.| {d} Domum id est Ecclesiam.

^marg.| {e} Excidit columnas septem id est particulares Ecclesias septiformi gratia illustrans, per orbem erexit. Vel [Septem columne sunt Doctores et Predicatores, septiformi gratia rotundati : quos quasi columnas ad portandum Ecclesie fabricam Christus excidit : id est ab amore mundi separavit : De quibus Ps. 74. Ego confirmavi columnas eius. Que etiam dicuntur septem, non tantum propter septiformem gratiam, sed etiam propter ternarii et quaternarii rationem : qui in se ducti, duodenarium faciunt, quot fuerunt Apostoli, qui etiam fidem Trinitatis quatuor orbis partibus predicaverunt. Fundamenta huius civitatis sive domus, fuerunt Prophete : De quibus Is.quinquagesimoquarto. c. Fundabo te in Saphiris et ponam Iaspidem propugnacula tua. Columne, Apostoli : ut dictum est. Murus vero et antemurale, Dominus Iesus. Is.vigesimosexto, a. Urbs fortitudinis nostre Sion, salvator ponetur in ea murus et antemurale. Muralii, sunt Prelati. Custodes murorum, Angeli, Is. 62.b. Super muros tuos, Hierusalem, constitui custodes : tota die et nocte in perpetuum non tacebunt. De edificio huius domus dicitur. Ct. 3.d. Ferculum fecit sibi Rex Salomon de lignis libani : columnas eius fecit argenteas, reclinatorium aureum, ascensum purpureum media caritate constravit. Quia quicquid fecit a Nativitate usque ad Passionem, fecit caritate Christus. De eodem legitur Tb.13.d. Hierusalem edificabitur ex saphiro et smaragdo et ex lapide pretioso omnis circuitus murorum : ex lapide candido et mundo omnes platee sternentur et per vicos eius, alleluia cantabitur. De eodem legitur. Apc. 21.

^marg.| Δ

^prol.| {a} Immolavit

^marg.| Aliter a principio.

^marg.| {a} Sapientia edificavit sibi domum id est corpus et animam ad inhabitandum.

^marg.| {e} Excidit columnas septem id est septem dona Spiritus sancti Is.4.a. Apprehendent septem mulieres virum unum in die illa id est septem dona Christum, qui est vir unus, quia non habet parem. Vel septem columne, sunt septem sigilla, quibus signatus fuit liber vite, que solvit leo de tribu Iuda. Apc. 5.b. Primum sigillum est nativitas : Secundum, circumcisio : Tertium, est baptismus : Quartum passio. Quintum, sepultura : Sextum, resurrectio : Septimum, ascensio. Vel domus sapientie est Beata Virgo. Septem columne sunt septem virtutes : quas ponit Iac. tertio, d. Sapientia, que desursum est : primum quidem publica est, deinde pacifica, modesta, suadibilis, bonis consentiens, plena misericordia et fructibus bonis iudicans sine simulatione. Que etiam notantur Lc.capite primo, c. In salutatione Angeli. Prima igitur columna est pudicitia : que notatur ibi : Missus est Angelus Gabriel ad Virginem.

^marg.| {3. 18rb} Secunda est pax sive concordia : ibi : Desponsatam viro, cui nomen erat Ioseph. Tertia suadibilitas : ibi : Cogitabat qualis esset ista salutatio. Quarta modestia : ibi : Quomodo fiet istud etc. Quinta, consensus facti : ibi : Fiat mihi secundum verbum tuum. Sexta plenitudo misericordie : ibi : Exurgens Maria abiit in montana cum festinatione. Septima, iudicium sine simulatione : ibi : Ecce Ancilla Domini. Vel aliter. Prima columna est virtus, sive virginitas, que tangitur : ibi : Missus est Angelus Gabriel ad Virginem. Secunda, taciturnitas : ibi : Cogitabat qualis esset, ista salutatio. Vel ibi : Maria autem conservabat omnia verba hec conferens in corde suo. Unde et in Evangelio legitur tantum quater locuta fuisse. Primo, Angelo respondendo. Lc. 1.d. Secundo, filium increpando. Lc. 2.g. Fili, quid fecisti nobis sic ? Tertio Elisabeth salutando : Lc. primo d. Quarto ministris consulendo. Io. secundo, a. Quodcumque dixerit vobis, facite. Tertia columna est stabilitas, que tangitur ibi : Ingressus est Angelus ad eam. Quarta, strenuitas, que tangitur ibi : Exurgens autem abiit in montana cum festinatione. Quinta, humilitas : ibi : Ecce ancilla Domini. Sexta pietas : ibi : Mansit autem Maria cum illa quasi tribus mensibus. Septima prudentia : ibi : Quomodo fiet istud etc. Unde versus : « Casta, tacens, residens, operans, humilis, pia, prudens. Hoc septiformi munere Virgo micat ». Item domus sapientie est celum. Septem columne, universitas Angelorum, quos excidit sapientia id est a ruina cadentium separavit Iob. 26.c. Columne celi contremiscunt et pavent ad nutum eius. Item domus sapientie est Philosophia. Septem columne, sunt septem liberales artes, scilicet Grammatica, Dialectica, Rhetorica, Arithmetica, Musica, Geometria, Astronomia. Has columnas excidi iubet a vanitate, a superfluitate. Unde Dt. 21.c. precipitur, ut puelle captive ungues et cesaries resecentur. Grammatica docet recte loqui. Hanc columnam non habent in domo sua, qui numquam aperiunt os suum ad loquendum verbum Dei : cum tamen ex officio teneantur. De quibus dicitur Is. 26.d. Speculatores eius ceci omnes, nescierunt universi, canes muti non valentes latrare. Nescientes etiam loqui spiritualiter : unde cum interrogantur, ut dicant Sebulet quod interpretatur spica, ut non moriantur, non valentes exprimere spicam eadem littera, respondent Thebolceh quod interpretatur spica palee : et ideo interficiuntur, ut legitur Iud. 10.b. Vel certe primam columnam id est grammaticam non habent detractores, qui numquam recta loquuntur, de aliis : Hec autem recte et congrue docet loqui. Secundam columnam ; id est dialecticam veram non habent adulatores, qui falsa potentibus blandiuntur : Hec autem docet vera loqui. Tertiam columnam, scilicet Rhetoricam non habent illi, qui semper scurrilia et turpia loquuntur : Hec autem docet ornate loqui. Quartam columnam, scilicet Arithmeticam non habent illi, qui sunt superbi, qui in numero aliorum nolunt computari, neque vivere cum aliis : Hec autem docet numerorum proportionem. Talis fuit Phariseus ille, qui orando dicebat : Gratias tibi ago, Deus, quia non sum sicut ceteri homines, Lc. decimo octavo, b. Talis etiam fuit Lucifer, qui nolens esse cum aliis dixit : Conscendam in celum et similis ero altissimo : Is. decimo quarto, d. Et breviter hanc columnam non habent illi, qui appetunt singulares videri. Quintam columnam, scilicet Musicam non habent schismatici, qui discordant : Hec autem docet sonorum concordias, sive harmonias et tonorum proportiones. Sextam columnam, scilicet Geometriam non habent divites avari : qui male mensurant, sibi omnia retinentes, aliis indigentibus et nihil habentibus : Hec autem docet recte et vere mensurare. Septimam columnam, scilicet Astronomiam non habent luxuriosi, qui ut porci oculos et os semper habent in luto : Hec autem docet cursus siderum et motus.

^marg.| * Planeta-

^marg.| {3. 18va} Δ

^marg.| {a} Immolavit victimas suas id est ; semetipsum. Eph. 5.a. Christus dilexit nos et tradidit semetipsum pro nobis oblationem et hostiam Deo in odorem suavitatis. Pluraliter autem dicit [victimas propter preludia passionis, vel propter martyres, quos ipse quasi victimas obtulit Deo patri. Mt. 22.a. Ecce prandium meum paravi : tauri mei et altilia occisa sunt et omnia parata, venite ad nuptias.

^marg.| {b} Miscuit vinum aqu e scilicet divinitatem humanitati univit in sua persona et fulgorem divinitatis nube humanitatis temperavit, aliter tantum fulgorem humanus aspectus sustinere non posset. Unde beatus Bernardus. Claritatem solis eterni nec visus singularis aquile, id est Beate Virginis aspectus sustinere potuisset, nisi nube carnis obumbraretur. Unde et ei querenti, quomodo fieret istud, dictum est : Spiritus sanctus superveniet in te et virtus altissimi obumbrabit tibi : Lc. 8.d. Hec una causa, quare in sacramento altaris aqua miscetur vino.

^marg.| {c} Et proposuit mensam suam ] id est sacram scripturam, in qua reficeremur, in hoc deserto preparavit. Unde Ps. 21. Parasti in conspectu meo mensam, adversus eos, qui tribulant me ; Vel Proposuit mensam suam in sacramento altaris, ubi ad litteram vinum aque miscetur. Ps. 77. Panem Angelorum manducavit homo. De quo pane dicitur Gn. 3.d. In sudore vultus tui vesceris pane tuo. De hac mensa dicitur Is. 21.b. Pone mensam contemplare in speculo comedentes et bibentes, surgite, Principes et arripite clypeum.

^marg.| Vel sic.

^marg.| {b} Miscuit vinum com punctionis in terris.

^marg.| {c} Et proposuit mensam suam ] ete r ne refectionis in celis : ut solum illi ad mensam illam sedeant, qui primo de vino biberint. Unde et duobus cognatis suis per matrem petentibus, ut unus sederet ad dexteram eius et alius ad sinistram in regno suo, respondit : Potestis bibere calicem, quem ego bibiturus sum ? Mt. 20.c. quasi dicat : ad mensam meam non sedebitis, nisi de vino calicis mei biberitis. Sic enim ipsemet fecit. Unde : Ego dispono vobis sicut disponit mihi pater meus regnum ut edatis et bibatis super mensam meam in regno meo.

^marg.| {d} Misit ancillas suas id est Apostolos et Predicatores, qui dicuntur ancille : quia humiles sunt in oculis suis, viles et despicabiles in oculis mundi, solliciti de lucro domini sui, molles et tractabiles ad infirmitatem proximi revelandam. De quibus Iob. 40.d. Numquid illudes ei quasi avi, aut alligabis eum ancillis tuis ? Et 2Rg. 6.d. dixit David : Vivit Dominus : ludam et vilior fiam plus quam factus sum et ero humilis in oculis meis et coram ancillis, de quibus locuta est, gloriosior apparebo.

^marg.| {e} Ut vocarent ad arcem cel i, ubi mensa posita est. Mt. 22.a. Ite ad exitus viarum et quoscumque inveneritis, vocate ad nuptias.

^marg.| {f} Et ad menia civitatis cel estis : ubi pax et securitas summa est : ubi iugis solemnitas. Is. 33.d. Respice Sion solemnitatis nostre civitatem : oculi tui videbunt Hierusalem civitatem opulentam, tabernaculum quod nequaquam transferri poterit. * Planetarum et ad celum vultum attollere. Unde Ovidius : “ Pronaque cum spectent animalia cetera terram : Os homini sublime dedit, celumque videre, Iussit et erectos ad sidera tollere vultus”. Habet etiam Diabolus suam domum, scilicet sapientiam huius mundi, que inimica est Deo : Cuius septem sunt columne, scilicet Grammatica, Dialectica, Rhetorica et sic de aliis. Habet enim Diabolus grammaticos suos, sicut et Deos suos. Grammatici Diaboli sunt omnes hypocrite, qui recte et congrue loquuntur, sed incongrue vivunt. Dialectici Diaboli sunt omnes dolosi, qui sophistice loquuntur ut decipiant. De quibus Ecclesiastic. 37.c. Qui sophistice loquitur, odibilis est. Rhetores Diaboli, sunt advocati, qui causas iniquas fovent potentum : causa autem pupilli et vidue non ingreditur ad eos, ut dicitur Is. 1.f. Causidicorum enim lingua damnifica est, nisi eam funibus argenteis vincias. Arithmetici Diaboli sunt omnes, qui habent numerum prebendarum sive beneficiorum. De quibus {3. 18vb} dicitur Apocalypsis 3.a. Et vidi de mari bestiam ascendentem habentem capita septem ; id est septem Episcopos et cornua decem : id est decem dignitates et super cornua eius decem diademata id est decem mitre. In quot enim Ecclesiis habet prebendam : tot mitras habet in capite suo, spe, sive presumptione. Ob hoc enim prebendas retinent, cum ad nihil aliud sibi valeant, nisi ad solam spem, ut sic Episcopatum possint adipisci. Musici Diaboli sunt adulatores : qui omnibus in bono et in malo concordant. Geometre Diaboli sunt quidam superficialiter iusti : qui sibi propitii sunt, aliis vero austeri quod valde damnabile est, maxime in Prelatis et confessoribus. De quibus dicit Dominus. Mt. 23.a. Super cathedram Moysi sederunt Scribe et Pharisei : omnia ergo quecumque dixerint vobis, servate et facite ; secundum opera vero eorum nolite facere : Dicunt enim et non faciunt : Alligant autem onera gravia et importabilia et imponunt in humeros hominum : digito autem suo nolunt ea movere. De hoc dicitur infra vigesimo d. Abominatio est apud Deum pondus et pondus, statera dolosa non est bona. Astronomi Diaboli sunt curiosi : qui relictis necessariis, de cursu siderum diligenter inquirunt : Quibus dicitur Ecclesiastic. 3.c. Altiora te ne quesieris et fortiora te ne scrutatus fueris : sed que precepit tibi Deus, illa cogita semper. Et Ct. Mitte arcana Dei, celumque inquirere quid sit. Item domus sapientie claustrum est, cuius fundamentum est paupertas, parietes obedientia et continentia, altitudo humilitas, tectum vero est amor fraternitatis. Septem columne, sunt septem observantie regulares, scilicet cibi ariditas, vestis austeritas, ieiuniorum continuatio, vigiliarum protractio, manuum labor, discipline rigor : septima est orationum instantia. Item domus sapientie est cor viri iusti, qui habet pro fundamento fidem, parietes sunt spes et timor : altitudo humilitas, longitudo longanimitas : tectum caritas. Septem columne, sunt septem virtutes : quas enumerat Apostolus 2Cor. 7.c. dicens : Hoc ipsum secundum Deum contristari vos quantam in vobis operatur sollicitudinem, sed defensionem, sed indignationem, sed timorem, sed desiderium, sed emulationem, sed vindictam. Alias septem columnas distinguit Beatus Bernardus super illud Ps. 96. Iustitia et iudicium correctio sedis dicens : Superioribus debemus reverentiam et obedientiam ; paribus consilium et auxilium : inferioribus custodiam et disciplinam : septima est ut iuste iudicemus. Vel septem columne sunt septem virtutes, que maxime valent ad sustentanda septem onera, que in nobis sunt. Primum onus est pondus proprii corporis : de quo Sapien. 9.c. Corpus quod corrumpitur, aggravat animam. Hbr. 12.c. Omnis disciplina in presenti quidem videtur non esse gaudii, sed meroris, postea vero fructum pacatissimum exercitatis per eam reddet iustitie. Secundum onus est pondus tribulationum et passionum quod satis leve est : quia breve. De quo 2Cor. 4.d. Id quod in presenti est momentaneum et leve tribulationis nostre, supra modum in sublimitate eternum glorie pondus operatur in nobis. Hoc onus portat patientia. Tertium onus est gravamina proximorum, que ipsi patiuntur. Hoc onus portat caritas. Gal. 6.a. Alter alterius onera portate : sic adimplebitis legem Christi. Quartum onus est pondus, vel stimulus datus contra elationem de bonis concessis. De quo secunda Corinthiorum duodecimo. b. Ne magnitudo revelationum extollat me, datus est mihi stimulus carnis mee Angelus Sathane, qui me colaphizet. Hoc onus portat humilitas. Unde Gregorius in Moralibus. Aquas appendere in mensura, est inter prospera et adversa, inter summa et infima, inter tentationes et dona animarum, sensum in humilitate, custodire. Quintum onus est tristitia de dilatione premiorum : De quo Ps. 68. Defecerunt oculi mei, dum spero in Deum meum. Hoc onus portat longanimitas. Sextum onus est debitum officiorum. Hoc onus sustinet discretio. Unde Ietro dixit Moysi, Ex. 18.c. Stulto labore consumeris, supra vires tuas est negotium, solus illud non poteris sustinere etc. Septimum onus est, pondus propriorum {3. 19ra} laborum, sive studiorum. Et hoc onus portat hilaritatis conscientie, sine qua cito corruit homo in laqueum acedie. Unusquisque autem in seipso immolat victimas Deo, dum bestias vitiorum in se trucidat. Mensam proponit, cum mundam conscientiam custodit, ubi Deus convivatur cum ipso. Apocalip. 3.d. Ego sto ad ostium et pulso, si quis audierit etc. infra 15.d. Secura mens quasi iuge convivium. Vinum miscet nobis sapientia, cum letitiam mentis vel spiritum compunctionis infundit. Ancillas suas mittit, ut vocent ad arcem, cum bonas cogitationes immittit, que vocant ad celum. Sequitur :

^marg.| {a} Si quis est parvulus id est intus et exterius humilis. Et est hec secunda pars. Vel [Parvulus malitia, non sensu.

^marg.| {b} Veniat ad me ut sapiens et magnus fiat. Rm. 8.f. Quod vocavit, hos et magnificavit. Parvulos vocat sapientia, quia nullus permittitur intrare ad eam, nisi parvulus. Unde Mt. 18.a. Nisi conversi fuerit is et efficiamini sicut parvuli, non intrabitis in regnum celorum quod est sacra scriptura. Et alibi : Sinite parvulos venire ad me, talium enim est regnum celorum. Sola enim humilitas profundum habet et vacuum, ubi sapientia recipiatur.

^marg.| {c} Et insipientibus sui reputatione, non turgentibus humana philosophia.

^marg.| {d} Locuta est sap ientia, scilicet Locutio autem sapientie nihil aliud est, quam inspiratio intelligentie. Quid autem locuta fuerit sapientia parvulis et insipientibus, ostendit dicens :

^marg.| {e} Venite fid e.

^marg.| {f} Comedite id est vobis incorporate.

^marg.| {g} Panem meum id est divina eloquia, que mentem reficiunt et confirmant, sicut panis reficit corpus.

^marg.| {h} Et bibite id est cum gaudio suscipite.

^marg.| {i} Vinum quod miscui vobis id est verbum quod proposui vobis. Verbum enim Dei et vinum et panis dicitur. Panis, quia confirmat ; vinum, ubi est facultas, sive facilitas. De hoc pane et vino dicitur Zachar. 9.d. Quid bonum eius, quid pulchrum eius, nisi frumentum electorum et vinum germinans virgines ?

^marg.| Vel sic.

^marg.| {e} Venite ped e amoris.

^marg.| {f} Comedite den te fidei.

^marg.| {g} Panem meum in sacramento altaris. Unde Augustinus in libris confess. Ut quid paras dentem et ventrem ? Crede et manducasti.

^marg.| {h} Et bibite vinum id est sanguinem.

^marg.| {i} Quod miscui vobis id est sub specie vini aque mixti vobis proposui. Vel [Bibite vinum quod miscui vobis id est credite Deitatem meam, quam in una persona humanitati univi, que aliter bibi non poterat id est videri ab homine, nisi humanitati mixta fuisset. Sed quia nullus hunc panem comedere sane et vinum utiliter bibere potest, nisi prius reliquerit mundi vanitatem.

^marg.| Ideo sequitur. {k} Relinquite infantiam id est seculi vanitatem. Hic accipitur infantia in malo, sicut Is. 65.d. Non erit ibi amplius infans dierum et senex, qui non impleat dies suos, quoniam puer centum annorum morietur et peccator centum annorum maledictus erit.

^marg.| {l} Et vivite vit a gratie.

^marg.| {m} Et ambulate de virtute in virtutem, ne cum redierit Dominus, inveniat vos otiosos. Unde Lc. 19.b. recedens a discipulis dixit : Negociamini, dum venio.

^marg.| {n} per vias prudentie id est per opera discrete facta.

^marg.| {o} Qui erudit derisorem Sup ra dixit Salomon, quos vocat sapientia ad suum convivium, parvulos scilicet et insipientes sui reputatione, hic ostendit quos non vocat, scilicet derisores, quia frustra laboraret vocando eos, quia ipsi derident Doctores. Et hoc est : [Qui erudit derisorem id est qui verba eruditionis derisori proponit.

^marg.| {p} Ipse sibi id est sapientie.

^marg.| {q} Facit iniuriam qui a dat sanctum canibus et spargit margaritas ante porcos quod sapientia prohibuit : Mt. 7.a. Vel [Ipse sibi ipsi [facit iniuriam quia laborem {3. 19rb} suum inutiliter expendit, vel quia provocat eum ad iniuriandum sibi.

^marg.| {r} Et qui arguit impium id est rebellem quemlibet discipline.

^marg.| {s} Sibi maculam generat qui a ipsum contra se provocat quod est suum officium denigrare. Vel maculam infamie sibi generat, quia huiusmodi indisciplinabiles, correctores suos infamant. Vel sibi scilicet impio, quia augeretur ei peccatum. Et cum ita sit.

^marg.| {t} Noli arguere derisorem id est contemptorem correctionis.

^marg.| {u} Ne oderit te id est ne odiendo te corrigentem peius peccet. Unde Glossa. Non est timendum ne tibi derisor, cum arguitur, contumelias inferat, sed hoc potius providendum est, ne tractus ad odium inde fiat peior, ideo tibi aliquoties ab eius correctione non tue timiditatis, sed dilectionis eius gratia cessandum. Talibus enim medicina vertitur in venenum id est verbum Dei quod est vera medicina super omnem herbam. Unde Sap. 16.b. Non enim herba neque malagma sanavit eos, sed tuus sermo, Domine, qui sanat omnia.

^marg.| {x} Argue sapientem et diliget te id est parvulum, cui sapit correctio : Hoc enim est lapidem in loco debito collocare in Dei edificio. Sapientem hic vocat, non perfecte sapientie, quia talis non habet opus argui, sed sapientie Amatorem, quem supra dixit insipientem. In hoc enim est quilibet sapiens quod cognoscit suam insipientiam. Unde Beatus Bernardus. Deus tu scis insipientiam meam, nisi quia in hoc sapiens sum quod et ipse ego eam scio. Gregorius Primus gradus perfectionis est, sue imperfectionis cognitio. Dico ergo : Argue sapientem et sic,

^marg.| {y} Da sapienti occasionem et addetur ei sapientia qui a cogitabit circa se propter verbum tue correctionis et circumspectior fiet. Hoc est quod dicit Ecclesiastic. 21.c. Verbum sapiens quodcumque audierit scius, laudabit et ad se adiiciet. Stultus vero e converso, ut audit verbum correctionis, mordet dentibus et non cessat, donec avulserit a corde suo sicut canis sagittam. Unde Ecclesiastic. 19.b. Sicut sagitta infixa femori canis, sic verbum in corde stulti.

^marg.| {z} Doce iustum et festinabit accipere doc trinam vel sapientiam, quasi esuriens cibum. Ecclesiastic. 24.c. Qui edunt me, adhuc esurient. Gregorius. Spirituales delitie, quanto amplius habentur, tanto amplius esuriuntur, quasi dicat : ideo libenter docendus est iustus, quia libenter recipit et proficit Doce inqu am iustum et p rimo timorem Domini. Quia.

^marg.| {a} Principium sapientie timor Domini ser vilis vel initialis, quia uterque datur a Domino et uterque timetur Dominus. Servilis timor est principium sapientie introducens, sicut seta filum. Unde sicut seta eiicitur de foramine, filo intrante ; sic timor huiusmodi expellitur, sapientia adveniente : Timor vero initialis est principium intrinsecum et commanens.

^marg.| {b} Et scientia Sanctorum est prudentia Qua caventur fraudes, qua bonum cognitum eligitur et malum cognitum reprobatur. Scientiam Sanctorum dicit scientiam Domini, que facit interius lamentantem, non exterius iactantem, ut dicit Augustinus.

^marg.| {c} Per me enim multiplicabuntur dies tui Dix erat supra : Si quis est Parvulus, veniat ad me : Et que utilitas est venire ad te, o sapientia ? Magna : Per me enim multiplicabuntur dies tui id est virtutes sive interiores illuminationes, quia quelibet virtus suam habet illuminationem in anima, ut dicit Gregorius super Iob. 1. ubi agit de convivio filiorum. Ibidem etiam dicitur quod omnes gratie transibunt in gloriam. Vel per dies, divine consolationes intelliguntur, quibus Dominus consolatur suos ; per noctes vero intelliguntur tentationes, sive tribulationes.

^marg.| {3. 19va} {a} Et addentur tibi anni vite ete rne id est dabitur tibi vita eterna. Hic addentur dies, in futuro anni. Ps. 60. Dies super dies regis adiicies, annos eius usque ad diem generationis et generationis.

^marg.| {b} Si sapiens fueris etc. quasi dicat : ego moneo te ad sapientiam quod tantum tibi et non mihi prodest. Quia [si sapiens fueris, tibimetipsi eris principaliter. Sicut de iusto dicitur Ezechiel.

^marg.| {c} . 18.e. Iustitia iusti super ipsum erit et impietas impii erit super eum.

^marg.| {c} Si autem illusor, solus portabis malum Con tra, Gal. 6.a. Alter alterius onera portate. Solutio. Apostolus loquitur de onere infirmitatis, sive tribulationis presentis : Salomon autem loquitur hic de onere iudicii. Unde Gal. 6.b. Unusquisque onus suum portabit.

^marg.| {d} Mulier stulta . Tertia pars. Supra commendavit Salomon sapientiam per se, nunc per contrarium, eandem commendabiliorem ostendit. Dictum est supra quod sapientia misit ancillas suas, ut vocarent parvulos et insipientes ad convivium suum : Nunc ostendit quod mulier stulta pene eisdem verbis invitat etiam ad suum convivium. Sed distat, quia illa simpliciter ad se venire vocat, hec autem quos vocat ad se, declinare suadet, in quo notatur quod illa errantes ad rectum iter revocat ; ista vero recte gradientes a recto declinare docet. Intelligitur autem per hanc mulierem, heretica doctrina vel sapientia huius mundi, que bene stulta dicitur, quia sapientiam huius mundi stultam fecit Deus. 1Cor. 1.c. Et ponuntur hic septem contraria illis septem, que ponuntur. Iac. 3.d. ubi agitur de celesti sapientia. Illa pudica est ; ista plena est illecebris id est noxiis voluptatibus. Illa pacifica ; ista clamosa. Illa modesta ; ista stulta. Illa suadibilis ; ista omnino nihil sciens : Illa bonis consentiens ; hec sedet in foribus super sellam, ut omnibus stultis ad peccandum consentiat. Illa plena misericordia et fructibus bonis ; ista vocat transeuntes per viam, ut interficiat. Illa iudicat sine simulatione ; hec sedet in excelso urbis loco id est in supercilio elationis. Dicit ergo.

^marg.| {d} Mulier stulta id est heretica doctrina, vel seculi sapientia, que stulta est, quia vere sapientie contraria est.

^marg.| {e} Et clamosa id est garrula, sine utilitate loquax quod provenit ex defectu sapientie.

^marg.| {f} Plenaque illecebris id est pravis voluptatibus. E converso dicitur de muliere bona, Ecclesiast. 26.c. Disciplina illius datum Dei est, mulier sensata et tacita, non est immutatio erudite anime, gratia super gratiam mulier sancta et pudorata.

^marg.| {g} Et nihil omnino sciens ver itatis.

^marg.| {h} Sedet in foribus domus sue id est in Doctoribus falsitatis, per quos intratur in vim erroris, que ducit in infernum. Unde dicuntur porta inferi. Mt. 16.c. Et porte inferi non prevalebunt adversus eam. Vel ad litteram : Mulier stulta sedet in foribus domus sue ut o mnibus se exponat, sicut dicitur Ez. 16.b. Exposuisti fornicationem tuam omni transeunti viam, ut eius fieres. Moraliter autem : Fores sunt sensus corporis, domus mens. HIer. 9.f. Ascendit mors per fenestras vestras, ingressa est mors domus vestras disperdere parvulos de foris, iuvenes de plateis. Has fenestras seu fores custodiunt boni, ut intrare non possit mors. Is. 60.b. Qui sunt isti, qui ut nubes volant et quasi columbe ad fenestras suas ? Ibi Glossa Quidam sunt quasi columbe ad fenestras, ut sibi provideant et nulli noceant ; quidam ut milvi insidiantes, ut rapiant, ut mulier, de qua hic agitur. Que dicitur sedere.

^marg.| {i} Super sellam quasi docere presumens, que scilicet sella non habet retro nec a lateribus fulcimentum, unde ab omni parte imminet ei precipitium, sicut legitur de Heli. 1Rg. 4.c. quod sedebat ante fores domus sue super sellam, qui auditis rumoribus de arca capta, cecidit retro et fractis cervicibus expiravit.

^marg.| {k} In excelso urbis loco id est in supercilio elationis.

^marg.| {l} Ut vocaret ad suas illecebras.

^marg.| {3. 19vb} {m} Transeuntes per viam hui us mundi id est Catholicos, qui sunt veri Hebrei, festinantes ingredi in illam requiem : Hebreor. 4.c. Non habentes hic manentem civitatem, sed futuram inquirentes : Hebreor. 13.c.

^marg.| {n} Et pergentes ad patriam.

^marg.| {o} In itinere suo id est in via iustitie, sive penitentie, dicens :

^marg.| {p} Quis est parvulus sen su, vel parvulum dicit neophytum in Christo, quem acrius revocat, sicut Pharao filios Israel fugientes, acrius persequebatur : Ex. 14.

^marg.| {q} Declinet ad me non dicit veniat ad me sicut sapientia dicit. supra eodem, sed dicit declinet, scilicet a recto itinere quod ducit ad vitam.

^marg.| {r} Et vecordi locuta est qui a sapienti non audet loqui hoc scilicet.

^marg.| {s} Aque furtive dulciores sunt Hoc bene competit heretice doctrine, que fit in abscondito. Vel ad litteram invitat ad luxuriam, que dicitur aqua. Gn. 49.a. Ruben effusus es sicut aqua, non crescas. Furtive dicuntur huiusmodi aque, quia furtim id est in abscondito potantur. 24.c. Oculus adulteri observat caliginem, dicens, non me videbit oculus. Vel furtive dicuntur, quia omnis voluptas huiusmodi extra propriam uxorem, furtum est et ideo dulcior est peccatori. Sed quanto dulcior est hic in culpa, tanto amarior erit postea in pena, quia qua mensura mensus fueris delectando in peccato, eadem remetietur tibi in supplicio : Mt. 7.a. Item Is. 27.b. In mensura contra mensuram cum abiecta fuerit, iudicabit eam. Apocalypsis 16.b. Quantum glorificavit se et in deliciis fuit, tantum date illi tormentum et luctum. Exponitur etiam hoc de monachis et religiosis quibusdam, qui relicto vino Theologie quod palam bibitur et propinatur, turbidam aquam legum et decretalium furtive bibunt et dulcior est eis hec aqua turbida, quam meracissimum vinum Theologie. Unde eis dicitur HIer. 2.d. Quia dereliquisti Dominum Deum tuum, eo tempore, quo ducebat te per viam et nunc quid tibi vis in via Egypti, ut bibas aquam turbidam id est legum ? Et quid tibi est cum via Assyriorum, ut bibas aquam fluminis id est decretalium ? Et parum supra : Me dereliquerunt fontem aque vive et foderunt sibi cisternas dissipatas, que non valent continere aquas.

^marg.| {t} Et panis absconditus suavior id est doctrina heretica, vel inusitate voluptates, vel prohibite delectationes, quia : Nitimur in vetitum semper, cupimusque negatum. Hieronymus : Quicquid non licet, magis desideratur ; et quod raritate dulce est, assiduitate in amaritudinem vertitur. Vel panis absconditus sunt sacrificia hereticorum, vel lepor verborum eorum, vel blandimentum adulationis : De quo Iob. 20.b. Panis eius in utero illius vertetur in fel aspidum intrinsecus : Ad hunc panem Diabolus vocat. Sed Dominus e converso vocat ad panem penitentie et ad aquam doloris et contritionis. Is. 3.e. Dabit tibi Dominus panem arctum et aquam brevem.

^marg.| {u} Et ignoravit scilicet parvulus, qui vocatur, vel mulier que vocat.

^marg.| {x} Quod ibi ubi vocatur.

^marg.| {y} Sint gigantes id est Demones insidiantes, ut rapiant invitatos, vel delectantes in malo, sicut Dominus delectatur in bonis suo modo.

^marg.| {z} Et in profundis inferni convive eius scilicet stulte mulieris id est heretice doctrine, vel carnalis voluptatis, vel sapientie secularis. Iob. 26.b. Ecce gigantes id est Demones, gemunt sub aquis id est penis et qui habitant cum eis id est omnes mali, qui sunt convive huius mulieris.

^marg.| {a} Qui enim applicabitur illi id est mulieri per consensum.

^marg.| {b} Descendet ad inferos Unde supra 5.b. dicitur : Longe fac ab ea gressus tuos, sive viam tuam et ne appropinques foribus domus eius. 1Rg. 15.b. dixit Saul Cineo : Abite, recedite, atque discedite ab Amalech, ne forte involvam te cum eo. Et benedico quod qui applicabitur illi, descendet ad inferos.

^marg.| {a} {3. 20ra} Nam qui abscesserit ab ea mente et corpore.

^marg.| {b} Salvabitur hic spe, in futuro re.

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Prv. Capitulum ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 05/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=28&chapitre=28_9)

Signaler un complément d'information

Notes :

<28. Liber Proverbiorum seu Parabolae Salomonis**>

Capitulum 9

<28. Liber Proverbiorum seu de Parabolis Salomonis>

Capitulum 9