Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Hugo de Sancto Caro

Biblia communis

Capitulum 16

Numérotation du verset Prv. 16,1

Hominis¹ est animum² preparare

¹ Hominis Edmaior. , [H]ominis Rusch ( facsim. )] [D]ominis errante rubric . Ω ^F Rusch ( Erfurt ) , illegibilis microforma Ω^D |

² animum Cor1=Cor3 (anti.) Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch Weber ] animam G * Cava Cor3 (al., hebr. : COR ) Ω ^M Clementina , illegibilis microforma Ω^D |

et Domini³ gubernare linguam.

³ Domini Amiatinus Φ Θ Ψ^D Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch edd. ] Dei Weber

Numérotation du verset Prv. 16,2

Omnes vie hominum⁴

⁴ hominum Ω^S Ω^D Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch etc.] hominis Ω ^M Clementina

patent oculis eius. Spirituum

ponderator est Dominus⁵.

⁵ Dominus] d⁹ Ω ^F

Numérotation du verset Prv. 16,3

Revela Domino opera tua et dirigentur cogitationes tue.

Numérotation du verset Prv. 16,4

Universa propter semetipsum

operatus est Dominus⁶, impium quoque ad diem malum.

⁶ Dominus] d⁹ Ω ^F

Numérotation du verset Prv. 16,5

Abominatio est Domini⁷ omnis arrogans

⁷ est Domini Φ^P Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Rusch ] inv. Σ^T² L* Q* Z² cett. Ω^L , iusti est Ω^P, Domini Cava X Σ^*C Π^H L² Q² Y Z* T Ed1530 Weber , Domino G

etiam si⁸ manus ad manum⁹ fuerit

⁸ etiam si] etsi ΩM, illegibilis microforma Ω^D |

⁹ manus ad manum Cor3 (moderni) Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J* Rusch Edmaior. ( restitutio ) Weber ] manu ad manum Cor1, Cor3 (hebr. anti. Beda) Ω^J² Ω^L Ω^P plerique codd. , manum ad manum Amiatinus L Y T Γ^A, manum ad manu Cava |

non est¹⁰ innocens. Initium vie bone facere iustitiam, accepta autem apud Deum magis quam immolare hostias¹¹ ^a.

⁰ Cf. infra : In Prv. 16, 8, nota 14884.

¹⁰ est Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Cor3 (hebr. Beda anti.) Rusch Ed1530 Clementina ] erit Ω^J Ω^L Ω^P Weber |

¹¹ Initium vie... immolare hostias G² Cava Q² Θ Z Ω ^M Ω^D Ω^S Ω^J* Ω^L Ω^P Rusch Clementina cum LXX ] del . Cor1 Ω^L² (va-cat), om. Weber, Cor2 (nec hebr. nec antiq. habent sed grecus de LXX), Cor3 (hebr. antiq. non habent hunc versum) | vie] vite Ω^P | iustitiam Z Ω^J Ω^L edd. ] iusta Ω^P cett. | accepta Rusch etc.] acceptae Θ, + est edd. | autem] om. Cava Z | Deum] Dominum G Cava Q |

Numérotation du verset Prv. 16,6

Misericordia et veritate redimitur iniquitas

et in timore Domini declinatur a malo,

Numérotation du verset Prv. 16,7

cum placuerint Domino vie hominis inimicos quoque eius convertet¹² ad pacem.

¹² convertet Ω^J Ω^L Ω^P Ox12a Rusch Weber ] convertit Amiatinus L Y T S* Ψ^D P119a Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F, convertat

Numérotation du verset Prv. 16,8

Melius est parum cum letitia¹³

¹³ letitia Φ^RG Z² Md218 K6b Ox118a P119a Rusch ] iustitia Md037v -1 Ox12 a Cor3 (hebr. antiq.) Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P P119a ( corr. ) Weber

quam multi fructus cum iniquitate¹⁴*.

¹⁴ iniquitate Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P K6 b Md037v -1 Md218 -28 Ox12 a Ox118a P119a Weber ] impietate Rusch (hapax)

Numérotation du verset Prv. 16,9

Cor hominis disponet¹⁵* viam suam sed Domini est dirigere gressus eius¹⁶.

¹⁵ disponet Md037v Cor3 (hebr. antiq.) Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L K6 b Md218 -28 Ox118a Weber ] disponit G Cava Σ Π^H Θ Z* T S Cor3 (vel) Ω^D² (+ interl. ) Ω^P Rusch Clementina |

¹⁶ eius] suos Ω ^M (hapax) |

Numérotation du verset Prv. 16,10

Divinatio in labiis regis

in iudicio non errabit os eius.

Numérotation du verset Prv. 16,11

Pondus

et statera iudicia Domini sunt

et opera eius omnes¹⁷ lapides seculi¹⁸.

¹⁷ omnes Cor2=3 (neque hebr. neque grecus preponit ET) Ω ^M Ω^J Ω^L Ω^P Rusch Weber ] et praem. Ω^S |

¹⁸ lapides seculi G Cava Amiatinus cett. codd. Cor2 (secundum antiq.) Cor3 (moderni anti.) CorS3* Ω ^M Ω^D Ω ^A Ω ^F Ω^J Ω^S Ω^L Ω^P Rusch ] lapides sacculi Cor1 (valde melius videntur habere hebrei : SIC ET OPERA EIUS SUPER OMNES LAPIDES SACCULI , ut dicit Andreas ( de Sancto Victore, In Prv., CCCM 53B, lin. 2079 ) Cor2 (secundum hebr.) Cor3 (hebr.) CorS3 >> Ed1530 Clementina Edmaior. ( restitutio “errante archetypo” cum hebr. כָּל־אַבְנֵי־כִֽיס ) Weber ; cf. τὰ δὲ ἔργα αὐτοῦ στάθμια δίκαια LXX |

Numérotation du verset Prv. 16,12

Abominabiles regi qui agunt impie¹⁹ quoniam iustitia firmatur solium²⁰.

¹⁹ agunt impie] inv. Ω ^M |

²⁰ solium] + eius L Ω^D |

Numérotation du verset Prv. 16,13

Voluntas regum labia iusta qui recta loquitur dirigetur²¹.

²¹ dirigetur Amiatinus Cava L Cor2=Cor3 (antiq.) Ω ^M Ω^J Ω^S Ω^J Ω^P Rusch plerique codd.] diligetur Cor2=Cor3 (vel secundum hebr.) Ω^L L² Ed1530 Clementina Weber , illegibilis microforma Ω^D

Numérotation du verset Prv. 16,14

Indignatio regis nuntii mortis et vir sapiens placabit eum²².

²² eum Cava Σ Π^H L M Θ Cor1 Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Rusch ] eam Cor 2 (id est indignationem regis in feminino habent hebr. et anti.) Cor3 (hebr. antiq. idest in indignationem regis) Ω^L Ω^P Weber

Numérotation du verset Prv. 16,15

In hilaritate vultus regis vita et clementia eius²³ quasi imber serotinus.

²³ eius Ω ^M Ω^D Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P etc.] regis Ω^S (hapax)

Numérotation du verset Prv. 16,16

Posside sapientiam quia auro melior est et acquire prudentiam quia pretiosior est argento.

Numérotation du verset Prv. 16,17

Semita iustorum declinat mala, custos anime sue servat vitam²⁴ suam²⁵.

²⁴ vitam Ω^S* Ω^J* Rusch ] viam Cor1 Cor2=Cor3 (hebr. antiq. nec habent VITAM ) Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Weber |

²⁵ suam] + qui aexcipit disciplinam in bonis erit qui autem increpationes sapiens fiet Cava (hapax) ; + qui excipit disciplinamin bonis erit qui autem custodit increpationes sapiens fiet qui custodit vias suas custodit animam suam diligens autem vitam parcet ori suo Ω^J ² Σ cum LXX |

Numérotation du verset Prv. 16,18

Contritionem precedit superbia et ante ruinam exaltabitur²⁶* spiritus.

²⁶ exaltabitur Cava Σ^T² Cor3 (moderni) Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^P ] exaltatur Cor3 (anti.) Ω ^M Ω^L Rusch Weber , exaltatio Cor3 (hebr.), illegibilis microforma Ω^D

Numérotation du verset Prv. 16,19

Melius est humiliari

cum mitibus quam dividere spolia cum superbis.

Numérotation du verset Prv. 16,20

Eruditus in verbo

reperiet bona

et qui sperat in Domino²⁷

²⁷ sperat - in Domino Beda Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Rusch Clementina ] inv. Ω^L Ω^P Weber

beatus est.

Numérotation du verset Prv. 16,21

Qui sapiens est corde²⁸

²⁸ est corde Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Rusch Clementina ] inv. Ω ^M Ω^L Ω^P Weber

appellabitur prudens et qui dulcis eloquio

maiora reperiet²⁹.

²⁹ reperiet Φ^RG Z² Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch ] percipiet Ω ^M Cor3 (Beda et aliqui anti.) Weber

Numérotation du verset Prv. 16,22

Fons vite eruditio possidentis, doctrina

stultorum fatuitas.

Numérotation du verset Prv. 16,23

Cor sapientis erudiet os eius et labiis illius³⁰ addet gratiam.

³⁰ illius Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P etc. Rusch ] eius Σ Clementina

Numérotation du verset Prv. 16,24

Favus mellis composita verba³¹, dulcedo anime est³² sanitas ossium³³.

³¹ composita verba Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Rusch Clementina ] inv. Ω ^M Ω^L Ω^P Weber |

³² est Π^H Amiatinus L M Q Φ Θ^H Z² S² Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^L Ω^P Rusch ] om. Cava S* Ω^J Ed1530 Clementina cum LXX , et Weber |

³³ ossium Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch edd. ] ossuum Ω ^M Weber |

Numérotation du verset Prv. 16,25

Est via que videtur homini recta et novissima eius ducunt³⁴ ad mortem.

³⁴ novissima eius ducunt Cor3 (vel) Ω^D* Ω^S Ω ^F Rusch Clementina cum LXX ] novissima eius ducit X Θ Ω^D² , novissimum eius ducit Cor2 Ω ^M Ω^J Ω^L Ω^P Weber , et finis eius via mortis Cor3 (hebr.)

Numérotation du verset Prv. 16,26

Anima laborantis laborat sibi

quia compulit³⁵ eum os suum.

³⁵ compulit] compellit Z* ( ut videtur ) (hapax)

Numérotation du verset Prv. 16,27

Vir insipiens³⁶ fodit malum et in labiis eius ignis ardescit³⁷.

³⁶ insipiens Ω^D Ω^S Ω ^F Rusch Cor3 (moderni)] impius Ω ^M Ω^D² ( rubr. sublin. ) Ω^J Ω^L Ω^P Cor1=Cor2 Cor3 (Beda hebr. anti. ; interlinearis habet : vel IMPIUS ) Weber |

³⁷ exardescit] –cet Ω ^M (hapax) |

Numérotation du verset Prv. 16,28

Homo perversus suscitat lites et verbosus separat³⁸ principes.

³⁸ separat] suscitat Ω ^M (hapax)

Numérotation du verset Prv. 16,29

Vir iniquus lactat amicum suum et ducit eum per viam non bonam.

Numérotation du verset Prv. 16,30

Qui attonitis³⁹ oculis cogitat prava⁴⁰ mordens labia sua perficit⁴¹ malum.

³⁹ attonitis Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch Weber ] attonitus Cor2=Cor3 (anti. iuxta hebr. : ATTONITUS OCULIS , hebr. ANNUENS , alii habent ATTONITIS) |

⁴⁰ prava] + et Ω^D |

⁴¹ perficit] perficiet M Γ Ed1530 |

Numérotation du verset Prv. 16,31

Corona dignitatis senectus

que⁴² in viis iustitie reperietur.

⁴² que Amiatinus plerique codd. Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P edd. ] om. G Cava X Σ Π^H... Weber

Numérotation du verset Prv. 16,32

Melior est patiens viro forti⁴³

⁴³ forti Y Φ T Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch edd. ] forte Weber

et qui dominatur animo suo expugnatore urbium.

Numérotation du verset Prv. 16,33

Sortes mittuntur in sinum⁴⁴ sed a Domino temperantur.

⁴⁴ sinum G X L M Θ T S Γ Ω ^M Ω^J Ω^L Ω^P Rusch edd. ] sinu Cava Amiatinus Ω^D Ω ^F Ω^S Weber

Capitulum 16

Numérotation du verset Prv. 16,1

^marg.| Hominis est animum etc. Mul ta moralia posuit Salomon, sed quoniam humilitatem que est proprie vilitatis cognitio, sequitur confessio peccatorum. Et quia ante dixit : Gloriam precedit humilitas. Ideo primo agit de confessione peccati, dicens :

^marg.| {p} Hominis est animum vel animam preparare. <Glossa> interlinearis Ex libero arbitrio. Sed contra. Io. 15.a. Sine me nihil potestis facere. Rm. 9.b. Non est volentis, neque currentis, sed Dei miserentis. Phil. 2.b. Deus est, qui operatur in nobis et velle et perficere pro bona voluntate. 2Cor. 3.b. Non quod simus sufficientes cogitare aliquid ex nobis, quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est. Is. 26.c. Omnia opera nostra operatus es in nobis, Domine. Solutio. Animam preparare et gratie Dei est et liberi arbitrii. Gratie Dei per auctoritatem et operationem ; liberi arbitrii per consensum et cooperationem. Adiutores enim Dei sumus. 1Cor. 3.b. Unde Paulus 1Cor. 15.b. Abundantius omnibus laboravi, non ego autem, sed gratia Dei mecum. Ideo hec, que sunt gratie operantis et liberi arbitrii cooperantis et ideo aliquando attribuuntur gratie Dei propter operationem. Unde Ps. 50. Domine, labia mea aperies. Ier. 31.c. Converte me, Domine et convertar ad te. Item Ps. 84. Converte nos Deus salutaris noster. Aliquando libero arbitrio propter cooperationem. Unde Ps. 80. Dilata os tuum et implebo illud. Iac. 4.b. Appropinquate Deo et appropinquabit vobis : emundate manus, peccatores, Purificate corda, duplices animo. Za. 1. Convertimini ad me, dicit Dominus exercituum et convertar ad vos. Debet autem homo animam preparare, ut speculum, tergendo penitudine, lavando lacrimarum imbre, sanctificando oratione, solidando meditatione, mundando a terrena sollicitudine. Item ut vas profundando humilitate, dilatando caritate, religando castitate, feces eiiciendo confessione. Sic debet preparari animus. Ad hec autem debet preparari, scilicet ad recipiendam gratiam, 1Rg. septimo, a. Preparate corda vestra Domino et servite illi {3. 35ra} soli. Item ad tentationum tolerantiam. Eccles. 2.a. Fili, accedens ad servitutem Dei etc. Item ad saltandum et plangendum coram verbo Dei quod est quasi cantatio delectabilis et lamentabilis. Unde Mt. 11.b. Cecinimus vobis et non saltastis : lamentavimus et non planxistis.

^marg.| {a} Et Domini est [gubernare linguam ad loquendum bona et utilia et tacendum mala et inutilia. In quo patet lingue egritudinis magnitudo, que tanto gubernatore indiget. Iaco. 3.b. Nullus hominum linguam domare potest. Est enim inquietum malum etc. Vel sic Domini est gubernare linguam id est dirigere sermonem loquentis usque ad cor audientis quod non potest facere loquens.

^marg.| {b} Omnes vie id est actiones hominum tam bonorum, quam malorum.

^marg.| {c} Patent oculis eius id est note sunt ei ad remunerandum, vel ad puniendum. Oculi Domini sunt iustitia et misericordia, quibus respicit bonos et malos. Illos iuste et misericorditer id est supra meritum premiando ; istos iuste et misericorditer id est citra meritum puniendo.

^marg.| {d} Spirituum id est cogitationum.

^marg.| {e} Ponderator est Dominus ut singulas cogitationes equo iudicio puniat, vel premiet.

^marg.| Vel sic.

^marg.| {d} Spirituum id est animarum.

^marg.| {e} Ponderator est Dominus id est fecit eis pondus Iob. 28.d. Qui fecit ventis pondus id est animabus corpus. Vel Spirituum ponderator est Dominus id est virorum spiritualium, quibus confert pondus et stabilitatem mentis contra adversa Is. 40.c. Quis mensus est pugillo aquas et celos palmo ponderavit ? Vel Spirituum ponderator est Dominus id est intentionem, iuxta quarum pondus iudicat ipse opera. Unde Ambrosius. Intentio tua operi tuo nomen imponit. Quod patet in vidua mittente in gazophylacium duo minuta. Lc. 21.a. De qua dixit Dominus. Vere dico vobis quod vidua hec pauper plus omnibus misit id est plus intentione, vel devotione. Vel Spirituum ponderator est Dominus id est discretor spiritualium et carnalium affectionum. Hbr. 4.c. Vivus est sermo Dei et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti et pertingens usque ad divisionem anime, ac spiritus, compagum quoque et medullarum et discretor cogitationum cordis.

^marg.| {f} Revela Domino opera tua id est peccata, que proprie sunt opera hominum. Per confessionem enim peccata revelata, sive discooperta, statim aufugiunt, ut latrones, nuditatem et turpitudinem suam erubescentia. Item revelanda sunt Domino peccata, sicut pauperes ulcera sua monstrant transeuntibus. Hec est enim efficacissima apud Deum intercessio, scilicet miseriarum ostentio. Vel Revela Domino non mundo [opera tua bona. Etiam si manifestare oporteat propter officii necessitatem, non propter hominum laudes ; sed propter Dei gloriam et proximi utilitatem manifestanda sunt, Mt. 5.b. Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra etc.

^marg.| {g} Et dirigentur ] ad D eum.

^marg.| {h} Cogitationes tue non tantum opera.

^marg.| {i} Universa propter semetipsum id est sola bonitate sua gratuita, non necessitate, aut suasione, aut merito.

^marg.| {k} Operatus est Dominus Deu s Trinitas. Nihilominus etiam universa operatus est Dominus, propter hominis utilitatem.

^marg.| {l} Impium quoque id est Diabolum cum toto corpore suo exspectat.

^marg.| {m} Ad diem malum id est iudicii, in quo malos male perdet. Unde Iob. 1.d. In diem perditionis servatur malus et ad diem furoris ducetur.

^marg.| {n} Abominatio est Domini omnis arrogans qua drupliciter, ex se pro meritis, falso, plus omnibus. Eccl. 10.a. Odibilis coram Deo et hominibus superbia.

^marg.| {3. 35rb} {o} Etiam si manus ad manum fuerit app licata, nihil operans.

^marg.| {p} Non erit innocens id est immunis a peccato, quia sola voluntate peccatur. Propterea innocens est, qui nec facit miserum, nec relinquit miserum. Unde si non faciat, non ideo erit innocens, si relinquit. De hoc sup. 11.c. Manus in manu non erit innocens malus. Manus enim in manu est, cum bona opera male intentioni iunguntur. Unde Mt. 6.a. Nesciat sinistra tua, quid faciat dextera tua.

^marg.| {q} Initium vite bone id est spiritualis.

^marg.| {r} Facere iustitiam nat uralem, que dicit. Quecumque vultis, ut faciant vobis homines ; et vos eadem facite illis. Mt. 7.b. Consummatio vero iustitie est, nulli facere quod sibi nollet fieri, que est altera pars iustitie naturalis. Tb. 4.c. Vel Initium vite bone spi ritualis : [facere de seipso tamquam de latrone. d. Ps. 88. Iustitia et iudicium preparatio sedis tue. Is. 26. Iustitiam non fecimus in terra nostra, ideo non ceciderunt habitatores eius. Vel [Initium vite facere iustitiam id est observatio mandatorum est initiata iustitia ; impletio consiliorum, est consummata iustitia.

^marg.| {s} Accepta autem apud Deum est iustitia.

^marg.| {t} Magis quam immolare hostias qui a iustitia per se et semper est bonum et acceptum Deo ; sed non immolare hostias. Unde Eccl. 5.d. Melior est obedientia, quam stultorum victime. Vel quia in huiusmodi iustitia, sicut in obedientia mactatur proprius sensus et propria voluntas ; in immolatione vero hostiarum caro aliena mactatur, ut dicit Gregorius super illud. 1Rg. 15.e. Melior est obedientia, quam victime. Os. 6.e. Misericordiam volo et non sacrificium. Tamen dicit Eccl. 35.a. Salutare sacrificium attendere mandatis. Et concordat glo. que dicit hic : Melius est in simplici conversatione Deo servire devote, quam multis abundare virtutibus et proximorum facta despicere.

^marg.| {u} Misericordia Dei miserentis.

^marg.| {x} Et veritate [co nfitentis

^marg.| {y} Redimitur id est remittitur.

^marg.| {z} Iniquitas id est peccatum et quoad culpam et quoad penam. Ubi enim veritas confitentis concurrit misericordie Salvatoris, ibi est remissio peccatorum ; quia tunc fit pax inter Deum et ipsum peccatorem. Unde Ps. 84. Misericordia et veritas obviaverunt sibi, scilicet in confitente ; et statim iustitia et pax osculate sunt, in signum reconciliationis.

^marg.| Vel sic.

^marg.| {u} Misericordia id est operibus misericordie.

^marg.| {y} Redimitur iniquitas quo ad penam. Unde Dn. 4.e. Redime peccata tua eleemosynis. Vel

^marg.| {u} Misericordia Chr isti in primo adventu liberante a culpa.

^marg.| {x} Et veritate eiu sdem in secundo adventu liberante ab omni corruptione et pena.

^marg.| {y} Redimitur id est tollitur.

^marg.| {z} Iniquitas Ele ctorum totaliter. Vel

^marg.| {u} Misericordia hab ita proximo.

^marg.| {x} Et veritate fac ta in nobis.

^marg.| {y} Redimitur iniquitas id est anima pro iniquitate suppliciis obnoxia.

^marg.| {a} Et in timore Domini tri plici, servili, qui est pene ; initiali, qui est erubescentie ; filiali, qui est offense.

^marg.| {b} Declinatur a malo id est a peccato.

^marg.| {c} Cum placuerint Domino vie hominis id. cogitationes, affectiones, locutiones, operationes.

^marg.| {d} Inimicos quoque eius convertet ad pacem id est ab insultu et impugnatione eius cessare faciet. Vel [convertet ad pacem pectoris. Tanta est n. sanctitas religionis divine et tante virtutis, ut plerique hi, qui foris sunt id est infideles eam venerentur et cum his pacem habeant, quos considerant Deo perfecte servire, quamvis religione discordent, ut patet in Ioseph : Gn. 41.e. Et in Tobia : Tb. 1.b. Et in Moyse : Ex. 2.b. Et in Daniele : Dn. 2.g. Sepe etiam persecutores non solum ad pacem, sed etiam ad fidem convertuntur, propter devotionem iustorum.

^marg.| {e} Melius est parum cum letitia men tis id est cum hilaritate et serenitate bone conscientie.

^marg.| {f} Quam multi fructus cum iniquitate Ps. 36. Melius est modicum iusto et parum cum letitia mentis, quam multum cum iniquitate. Primo, propter periculum male expendendi ; quia ubi multe sunt opes et multi, sunt qui comedunt eas : Eccl. 5.e. Secundo, propter peccatum male retinendi. Unde Eccl. 11.b. Si dives fueris, non eris immunis a delicto. Tertio propter bonum pacis, quia divitie istius seculi non possunt haberi {3. 35va} sine perturbatione et sollicitudine maxima, que tamen divitibus est consolatio. Unde Lc. 6.d. Ve vobis divitibus, qui hic habetis consolationem vestram.

^marg.| {a} Cor hominis disponet viam suam id est vitam suam.

^marg.| {b} Sed Domini est dirigere gressus eius id est opera moderari et ad rectum finem perducere, vel caritate informare. Hoc est quod vulgariter dicitur : Homo proponit, sed Deus disponit. Ideo dicitur Tb. 4.d. Omni tempore benedic Deum ; et pete ab eo, ut vias tuas dirigat.

^marg.| {c} Divinatio id est divinus sermo, vel divina sapientia.

^marg.| {d} In labiis Regis id est Christi : Et ideo.

^marg.| {e} In iudicio fut uro, vel quo occulte iudicat, modo hunc vocando ad penitentiam, illum dimittendo, hunc affligendo, illum sublimando. De quo Rm. 11.d. O altitudo divitiarum Sapientie et scientie Dei, quam incomprehensibilia sunt iudicia eius ! etc.

^marg.| {f} Non errabit os eius id est nihil falsi exibit de ore eius. Non enim secundum visionem oculorum iudicabit, neque secundum auditum aurium arguet, sed iudicabit in iustitia pauperes et arguet in equitate pro mansuetis terre. Is. 11.a.

^marg.| Vel sic.

^marg.| {c} Divinatio id est divinorum, scilicet Vatum gentilium responsio.

^marg.| {d} In labiis Regis id est in dispositione Regis id est Christi. De quo Ps. 72. Deus iudicium tuum Regi da etc. Hic Rex non solum sermones suorum dirigit, sed etiam divinos id est vates gentilium quid respondeant interrogantibus, disponit, teste Michee, qui ad deceptionem Achab dicit Spiritum missum a solio Dei, qui ora Prophetarum eius adimpleret falsitate. 3Rg. 22.d. Sic exponit Glossa Item potest exponi sic.

^marg.| {c} Divinatio id est divinorum narratio, non fabularum.

^marg.| {d} In labiis Regis id est Prelati vel Doctoris, vel cuiuslibet iusti seipsum bene regentis. Et ideo.

^marg.| {f} Non errabit etc. ali os iudicando, vel in iudicio futuro, quia veritas diriget eum. Hieronymus dicit quod divinatio numquam in bonam partem accipitur, nisi hic. Unde cum Simon magus vellet Petro ostendere Idola sua esse Deos, quia futura predicebant, respondit Petrus : Aliud est divinatio et aliud divinitas.

^marg.| {g} Pondus et statera etc. id est iudicia Domini equa et iusta sunt, quia omnia facit in numero, pondere et mensura. Sap. 11.d. In numero contra singularitatem, in pondere contra levitatem, in mensura contra superfluitatem.

^marg.| {h} Et opera eius sun t pondus et statera id est tanta equitate facta, quanta deprehenditur in ponderibus et statera.

^marg.| {i} Omnes lapides id est dura et aspera flagella, que videntur patientibus iniqua, sunt pondus et statera id est equitate iudicii ponderata et librata. Vel per lapides eius, significantur viri sancti, graves gravitate constantie contra ventum adulationis et detractionis. Iuxta illud Ps. 14. In populo gravi laudabo te. De quibus dicitur Dt. 8.b. Dominus Deus tuus introducet te in terram bonam etc. cuius lapides ferrum sunt, de cuius montibus eris metalla fodiuntur. Hi lapides pondus sunt et statera id est equi et iusti. Et dicuntur lapides seculi, quia durant in seculum, vel quia sustentant seculum, sicut columne lapidee domum.

^marg.| {k} Abominabiles Regi id est Christo, vel Prelato, vel Principi, vel cuilibet iusto, regnum cordis et oris et manus bene regenti.

^marg.| {l} Qui agunt impie ] id est contra pietatem, ut heretici ; vel qui dentibus et unguibus in alios deseviunt ut detractores ; vel qui seipsos occidunt per iracundiam, vel qui Deum impugnant per superbiam.

^marg.| {m} Quoniam iustitia firmatur solium id est sedes regni. Unde infra 25.a. Aufer impietatem de vultu Regis ; et firmabitur iustitia thronus eius. E converso per iniustitiam perditur regnum. Unde Eccl. 10.a. Regnum a gente in gentem transfertur propter iniustitias et iniurias et contumelias et diversos dolos, sicut patet in Saul et Roboam.

^marg.| {n} Voluntas Regum labia iusta ] id est labia iusta placent Regibus id est iustis se et alios bene regentibus, de quibus Lc. 10.d. Multi Reges et Prophete voluerunt videre que vos videtis et non viderunt. Sunt autem multi, qui se Reges et Prelatos estimant, cum revera non sint, nisi nomine tenus ; re autem pirate vel latrones. Unde Alexandro querenti a quodam pirata, quare devastaret mare ? dicitur ille pirata respondisse. Ego, quia parva scapha {3. 35vb} mare devasto, dicor pirata, tu vero, quia classe magna totum orbem devastas, diceris Imperator. Et Socrates videns prepositos cuiusdam Principis ducere quendam latronem ad patibulum, dixit : Magni fures parvum latronem suspendunt.

^marg.| {o} Qui recta loquitur id est recte [dirigetur ut rectis gressibus operum perveniat ad vitam eternam. E converso : Vir linguosus non dirigetur in terra viventium. Ecclesiast. 37. Ante omnia opera tua verbum verax precedat te ; et ante te omne actum consilium stabile.

^marg.| {p} Indignatio Regis nuntii mortis ad litteram id est ira Regis nuntiat mortem illis, quibus irascitur. Vel sic : [Nuntii mortis sunt Indignatio Regis ut patet in illo, qui nuntiavit David mortem Saulis, 2Rg. 1.a. Et in illis, qui nuntiaverunt eidem mortem Isboseth. 2Rg. 4.c.

Numérotation du verset Prv. 16,mystice

^marg.| {q} Nuntii mortis sun t Angeli Sathane, omnes heretici, vani Philosophi, detractores, adulatores, omnes mali suggestores. Hi sunt [indignatio Regis eterni, quia offendunt eum et eis Dominus indignatur ; tamen non negatur eis penitentia, dum sunt in via.

^marg.| Unde sequitur

^marg.| {r} Et vir sapiens placabit eum scilicet Regem, sicut Iacob, Esaü, premissis muneribus. Gn. 33.b. Et Abigail. David. 1Rg. 25.d.

^marg.| {s} In hilaritate vultus Regis vita id est securitas vite, ut patet in Esther et Iudith.

Numérotation du verset Prv. 16,mystice

^marg.| Vel mystice {s} In hilaritate vultus Regis scilicet Christi venientis ad iudicium.

^marg.| {t} Vita qui a quicumque viderint vultum Christi hilarem, vivent cum eo in eternum. Soli enim electi eum videbunt placatum, quem reprobi videbunt iratum. Omnes autem videbunt eum secundum humanitatem. Is. 40.b. Videbit omnis caro salutare Dei nostri.

^marg.| {u} Et clementia eius id est lenitas.

^marg.| {x} quasi imber serotinus qui in Iudea iam maturis messibus venire consuevit. Imber temporaneus datur ad germinandum et serotinus ad maturandum. Imbri ergo serotino comparatur clementia Christi, quia germina bone vite id est initia ad maturitatem perseverantie perducit. Ipse enim utrumque dat et germen et maturitatem id est et velle et perficere. Phil. 2.b. Deus est qui operatur in nobis et velle et perficere pro bona voluntate. Hoc est quod dicitur. Dt. 11.b. Dabit Dominus pluviam terre vestre temporaneam et serotinam, ut colligatis frumentum, vinum et oleum.

^marg.| {y} Posside sapientiam quasi artem vivendi id est ipsam solam reputa tuam possessionem. Vel [posside sapientiam id est intra in corporalem possessionem sapientie, pedem intellectus ponendo in veritate per fidem et pedem affectus in bonitate per caritatem.

^marg.| {z} Quia auro melior est ut dictum est supra 8.

^marg.| {a} Et acquire prudentiam, quia pretiosior est argento Dif fert sapientia a prudentia, quia sapientia est virtus qua sapiunt res, prout sunt mala male, bona bene et optima optime : Prudentia vero est virtus electiva boni et fugitiva mali. Item sapientia est de his, que ad fidem pertinent : Prudentia vero de his, que ad mores pertinent informandos. Item sapientia est de divinis, prudentia de humanis. Primo modo tam sapientia, quam prudentia virtus est : Duobus aliis modis in genere cognitionis sunt. Comparatur autem sapientia auro, prudentia argento ; quia sicut aurum prefertur argento in valore, sic sapientia prudentie. Nam sapientia regitur contemplativa vita, prudentia activa.

^marg.| {b} Semita iustorum id est observatio consiliorum et supererogationum.

^marg.| {c} Declinat mala id est illicita et perversa, a quibus longe vadit.

^marg.| {d} Custos anime sue id est qui custodit animam suam a Demonum suggestione, a carnis voluptate, a mundi vanitate, qui sunt latrunculi Syrie et latrunculi Moab et latrunculi Ammon, de quibus 4Rg. 24.a. Syria interpretatur sublimis. Ecce Diabolus superbus. Moab ex patre, ecce voluptas carnis. Ammon iniquus, vel onerans, ecce mundus.

^marg.| {e} Servat vitam suam scilicet gratie, ut tandem transeat ad vitam glorie.

^marg.| {3. 36ra} {a} Contritionem qua quis conteritur, vel alium conterit.

^marg.| {b} Precedit superbia que est initium omnis peccati. Ecc. 10.b. Ut patet in Nabuchodonosor, qui propter superbiam suam factus est bos. Dn. 4.f. Vel [contritionem gehenne in qua conteretur simul corpus et anima [precedit superbia qua receditur a Deo ; Numquam enim Deus permitteret sic conteri hominem, nisi prius recessisset ab eo. Exemplum in Antiocho Epiphane. 1. Machab. 6.b. Et in Herode Agrippa. Act. 12.d. De hoc dicit Iere. 17.c. Induc super eos diem afflictionis et duplici contritione contere eos, Domine.

^marg.| {c} Et ante ruinam exaltatur spiritus id est extollitur per superbiam. Humilitas vero quia in imo est, non timet ruinam, aut casum Iob. 30.c. Elevasti me et quasi super ventum ponens elisisti me valide.

^marg.| {d} Melius est humiliari id est humilia pati et vivere abiecte et viliter.

^marg.| {e} Cum mitibus id est cum mansuetis.

^marg.| {f} Quam dividere spolia cum superbis quasi dicat : melius est pati iniuriam cum humilibus et aporiari, quam irrogare aliis et cum superbis ditari. Ps. 83. Eligi abiectus esse etc. Item. Hbr. 11.e. fide Moyses grandis factus negavit se filium Pharaonis, magis eligens affligi cum populo Dei, quam temporalis peccati habere iucunditatem.

^marg.| {g} Eruditus in verbo doc trine, aut predicationis.

^marg.| {h} Reperiet sib i et auditoribus.

^marg.| {i} Bona gra tie, glorie, que sola querit.

^marg.| {k} Et qui sperat in Domino lic et non noverit predicare, aut docere.

^marg.| {l} Beatus est iam spei securitate, tandem rei veritate. Is. 50. Quis ambulavit in tenebris et non est lumen ei : Speret in nomine Domini et invitatur super Deum suum.

^marg.| {m} Qui sapiens est corde id est cui sapiunt res, prout sunt, licet nesciat predicare.

^marg.| {n} Appellabitur prudens et est in veritate ; quia scit eligere bonum et reprobare malum. Beda sic exponit.

^marg.| {m} Qui sapiens est corde sol um id est qui Sapientiam fide quam didicit, corde custodit, merito nomen prudentis accipit. Sed qui eandem Sapientiam docte predicare et contra hereticos defendere novit, maioris laboris premia digniora percipiet. Hoc est quod legitur. Mt. 5.c. Qui fecerit sic et docuerit, hic magnus vocabitur in regno celorum. 1Tim. 5.c. Qui bene presunt Presbyteri, duplici honore digni habeantur, maxime qui laborant in verbo et doctrina.

^marg.| {o} Et qui dulcis est eloquio pre dicando, exhortando, corrigendo, hereticis resistendo.

^marg.| {p} Maiora reperiet pre mia, scilicet quam Sapiens corde tantum, quia habebit aureolam Predicatorum quod non ille. Unde Dn. 12.b. Qui docti fuerint, fulgebunt, quasi splendor firmamenti ; et qui ad iustitiam erudiunt multos, quasi stelle in perpetuas eternitates. Sed ex hoc videtur quod aureola augeat premium quod tamen non conceditur. Sol. Revera aureola non auget premium. Et quod hic dicitur maiora reperiet pre mia id est plura, quia auream et aureolam ; illi autem tantum auream. Vel sic [maiora reperiet premia quam meruerit. Vel [Qui dulcis est eloquio, maiora reperiet quia pluribus prodest. Eccl. 6.a. Verbum dulce multiplicat amicos et mitigat inimicos.

^marg.| {q} Fons vite scilicet gratie et glorie.

^marg.| {r} Eruditio possidentis ips am eruditionem id est habentis interius in corde per intellectum et affectum ; et in opere per effectum. Ex tali quippe eruditione oritur vita gratie et glorie.

^marg.| {s} Doctrina stultorum qui non faciunt quod docent.

^marg.| {t} Fatuitas id est fatua sine sapore, quia nec ipsi edificantur ex ea, nec edificant audientes. Illis dicitur Is. 42.d. Qui multa vides, nonne custodies ? et qui apertas habes aures, nonne audies ?

^marg.| {u} Cor Sapientis erudiet os eius ut discrete et modeste et utiliter loquatur, non turpiloquium, aut stultiloquium, aut scurrilitatem, aut vanitatem ; aut mendacium, aut detractionem, aut adulationem, sicut dicit Apostolus. Eph. 4.g. Omnis sermo malus ex ore vestro non procedat ; sed si quis {3. 36rb} bonus est, ad edificationem fidei, ut det gratiam audientibus. Similiter cor stultorum docet os eorum, sed stultitiam, aut malitiam. Iob. 15.a. Docuit iniquitas os tuum et imitaris linguas blasphemantium. Item Ier. 9. Docuerunt linguas suas loqui mendacium.

^marg.| {x} Et labiis eius addet gratiam id est loquela eius erit gratiosa. Nam qui sapienter et affectuose loquitur, libenter auditur. Unde infra 22.b. Qui diligit cordis munditiam, propter gratiam labiorum, habebit amicum Regem.

^marg.| {y} Favus verba composita id est donis gratiarum ac moribus ordinata. In favo mellis duo sunt scilicet mel et cera. Mellis dulcedo refertur ad refectionem affectus, cera ad illuminationem intellectus, Hec duo debent facere verba Doctorum. Unde de Ioanne Baptista dicitur. Io. 5.f. Erat Ioannes lucerna ardens et lucens.

^marg.| {z} Dulcedo anime id est cordis munditia, operis innocentia, oris modestia.

^marg.| {a} Sanitas ossium id est virium naturalium, que ex his roborantur. E contrario vitia sunt infirmitas et corruptio earum. Nam in hereticis corrupta est vis rationabilis ; in avaris et luxuriosis et gulosis vis concupiscibilis ; in superbis, invidis et iracundis vis irascibilis. Vel [dulcedo anime id est cognitio Christi, que dulcedinem in anima facit : est [sanitas ossium id est ; virtutum.

^marg.| {b} Est via, que videtur homini recta ut quibusdam magna penitentia, vel aspera correctio, aliis splendide comedere, divitiis abundare.

^marg.| {c} Et novissima eius ducunt ad mortem ete rnam, quia sine discretione omnis via precipitium habet. Unde Lv. 2.d. Iubet Dominus sal apponi in sacrificio.

^marg.| {d} Anima laborantis qui non amat requiem sibi in hoc exilio.

^marg.| {e} Laborat sibi pri ncipaliter id est ad suum profectum.

^marg.| {f} Quia compulit eum os suum id est comestio pomi vetiti quod comedit Adam. Unde dictum est ei et in eo omnibus hominibus : In sudore vultus tui vesceris pane tuo : Gn. 3.d. Hoc est quod dicitur Eccl. 6.c. Omnis labor hominis in ore eius id est propter os eius. $moraliter Os compellit laborare Doctores. et predicatores, quia quodammodo cogit eos agere quod docent, ut os Turturis retorqueatur ad ascellam. Et hoc est quod dictum est supra. 6.a. Illaqueatus es verbis oris tui et captus propriis sermonibus.

^marg.| {g} Vir impius cui bona desipiunt et mala sapiunt.

^marg.| {h} Fodit malum id est de profundo iniquitatis extrahit per excogitatam adinventionem, quasi non sufficerent mala consueta. In fossione etiam duo notantur, labor, scilicet et scrutinium. De labore dicit Ier. 9.b. Ut inique agerent, laboraverunt. De scrutinio dicit Ps. 36. Scrutati sunt iniquitates, defecerunt scrutantes scrutinio.

^marg.| {i} Et in labiis eius id est impii.

^marg.| {k} Ignis ira cundie, vel ignis gehenne.

^marg.| {l} Ardescit qui a merito labiorum suorum ardebit igne perpetuo.

^marg.| {m} Homo perversus id est penitus a Deo versus, scilicet corde, ore et opere. Vel [perversus id est veritati contradicens.

^marg.| {n} Suscitat lites id est seminat discordias. Vel [suscitat lites id est querelas contra se apud Deum multiplicat, tot et tantas, ut eas non possit, nec faciat pacificare.

^marg.| {o} Et verbosus id est plenus verbis.

^marg.| {p} Separat Principes ad litteram, discordias seminando. Vel [separat a seipso, Principes id est sanctos Angelos.

^marg.| {q} Vir iniquus id est adulator.

^marg.| {r} Lactat amicum suum qui amat eum id est blandiendo decipit, supra. 1.b. Fili, si te lactaverint peccatores, ne acquiescas eis Mt. 8.c. Lc. 9.c. Dimitte mortuos sepelire etc. Gregorius Mortui mortuum sepeliunt, cum peccatores peccatorem favoribus premunt.

^marg.| {s} Et ducit eum acq uiescentem sibi.

^marg.| {t} Per viam non bonam id est per viam superbie, vel inanis glorie, quia facit eum, cui adulatur, vel superbire, vel inaniter gloriari. Unde infra 29.a. Homo qui blandis, ficti que sermonibus loquitur amico suo, rete expandit gressibus eius. Is. 3.c. Popule meus, qui beatum te dicunt, ipsi te decipiunt et viam gressuum tuorum dissipant.

^marg.| {3. 36va} {a} Qui attonitis oculis id est stupefactis ante se posita non videntibus.

^marg.| {b} Cogitat prava ali is.

^marg.| {c} Mordens labia sua perficit malum men tis proposito. Et notat hic Salomon proprietates cogitantium mala. Habent enim oculos attonitos, ut etiam ante se posita non videant, ut dicitur Iob. 15.b. Quid te elevat cor tuum et quasi magna cogitans attonitos habes oculos ? dicit Eliphaz. Item mordent labia aut baculos quod est signum alicuius mali perpetrandi.

^marg.| {d} Corona dignitatis senectus id est mentis maturitas et vita immaculata sunt causa corone id est vite eterne.

^marg.| {e} Que in vis iustitie reperietur ] Vie iustitie due sunt, scilicet facere aliis quod tibi vis fieri : non facere aliis quod tibi fieri non vis. In his viis senectus hec venerabilis invenitur. Sap. 4.b. Senectus venerabilis est, non diuturna, neque numero annorum computata etc.

^marg.| {f} Melior est patiens viro forti id est melior est patientia, quam fortitudo, quia per patientiam vincitur proprius animus ; per fortitudinem vero quod est extra, superatur. Unde exponendo subiungit.

^marg.| {g} Et qui dominatur animo suo eum sibiipsi humilitate patientie subiiciendo.

^marg.| {h} Expugnatore urbium qui a qui expugnat urbem, toto se pugnat extra id est quod contra se est ; qui autem animum suum expugnat, dimidio se contra seipsum pugnat et ideo gloriosior est ibi victoria. Unde Sancti numquam, aut raro gloriantur in hoc quod strenue agunt, sed in eo quod patiuntur. Gal. 6.d. Mihi autem absit gloriari etc. Nec in fortitudine, sed in patientia, dicit Dominus, possidebitis animas vestras. Lc. 21.d.

^marg.| {i} Sortes mittuntur etc. Hic docet metaphorice comparatione sortis non debere superbire de bono, quia dubii et incerti sunt exitus rerum. Unde Eccl. 9.c. Nemo scit, an amore, an odio dignus sit, sed omnia in futurum servantur incerta. Sicut enim sortes in sinu contente absconduntur, sed postea extracte patent ; sic facta hominum in presenti latent cuius sunt meriti, sed in futuro patebunt, quasi de sinu divini iudicii extracta. Et hoc est quod dicit : Sortes mittuntur in sinum id est in occulto, sicut calculi solent in urna poni.

^marg.| {k} Sed a Domino temperantur ut super illum cadat sors, de quo vult Dominus. Unde Act. 2.d. Et cecidit sors super Matthiam. Sors antiquitus erat in usu, sed modo non ; quia non sorte, sed arte et aliquando fraude eliguntur Rectores.

^marg.| Versus. « Sorte patent Ionathas, Ionas, Saul, atque Matthias, Achor, Presbyteri, funiculus hoc modo factus. Divisit, modo que fiunt non sorte, sed arte ». Sorte patent Ionathas, 1Rg. 14.f. Ionas 1.b. Saul, 1Rg. 10.c. Atque Matthias. Act. 2.d. Achor. Ios. 7.c. Presbyteri. Lc. 1.a. Funiculus hoc modo factus divisit. Ios. 14. et sequentibus. Modo que fiunt non sorte, sed arte.

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Prv. Capitulum 16), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 05/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=28&chapitre=28_16)

Signaler un complément d'information

Notes :

<28. Liber Proverbiorum seu Parabolae Salomonis**>

Capitulum 16

<28. Liber Proverbiorum seu de Parabolis Salomonis>

Capitulum 16