Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Hugo de Sancto Caro

Biblia communis

Capitulum 13

Numérotation du verset Prv. 13,1

Filius sapiens doctrina patris

qui autem illusor est non audit cum arguitur.

Numérotation du verset Prv. 13,2

De fructu oris sui¹ homo satiabitur² bonis, anima autem impiorum³

¹ sui Amiatinus L ... Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^P Rusch Ed1530 Clementina ] om. Cor2 (hebr. et antiq. non interponunt SUI sed est supra [Prv.] 12, 14) = Cor3 (hebr. et anti. non habent) Ω^L Weber |

² satiabitur Θ Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Rusch edd. ] saturabitur Cor3 (vel) Ω^D² Ω^L Ω^P Weber |

³ impiorum Cor3 (moderni) Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Rusch ] prevaricatorum Cor3 (anti.) Ω^L Ω^P Weber , fraudulentorum Cor3 (hebr.) |

iniqua.

Numérotation du verset Prv. 13,3

Qui custodit os suum

custodit animam suam, qui autem inconsideratus est⁴

⁴ i. e. Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^L Ω^P Rusch Weber ] inv. Ω^J

ad loquendum sentiet mala.

Numérotation du verset Prv. 13,4

Vult et non vult piger, anima autem

operantium impinguabitur.

Numérotation du verset Prv. 13,5

Verbum mendax

iustus detestabitur, impius autem⁵ confundit

⁵ autem plerique codd., edd. Ω Rusch ] om. Q Cava X Σ Z T Weber

et confundetur.

Numérotation du verset Prv. 13,6

Iustitia custodit innocentis viam, impietas autem⁶ peccatorem⁷ supplantat.

⁶ autem Q Cor3 Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^P Rusch Clementina ] vero Cor3 (vel) Ω^L Weber |

⁷ peccatorem Amiatinus L Q Φ^RP Ψ^D Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch edd. ] peccatores Cava Σ^T² M Γ^A*M, peccato Weber |

Numérotation du verset Prv. 13,7

Est

quasi dives

cum nihil habeat

et est quasi pauper

cum in multis divitiis sit.

Numérotation du verset Prv. 13,8

Redemptio anime viri divitie sue,

qui autem pauper est

increpationem non sustinet.

Numérotation du verset Prv. 13,9

Lux iustorum

letificat,

lucerna autem impiorum extinguetur⁸.

⁸ extinguetur Ω Rusch Weber ] + anime dolose errant in peccatis, iusti vero misericordes sunt et miserentur Cava Σ cum LXX

Numérotation du verset Prv. 13,10

Inter superbos

semper iurgia sunt,

qui

autem agunt omnia⁹ cum¹⁰ consilio

⁹ agunt omnia Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Rusch Clementina ] omnia agunt Ω^J Ω^P, cuncta a. Ω^L Cor2 (cuncta consilio antiq.), inv. Weber |

¹⁰ cum Ψ^D Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Rusch Clementina ] om. Cor2 Ω^L Ω^P Weber , Cor2 (cuncta con |

reguntur sapientia.

Numérotation du verset Prv. 13,11

Substantia festinata minuetur que autem paulatim colligitur manu

multiplicabitur.

Numérotation du verset Prv. 13,12

Spes

que differtur

affligit animam

lignum

vite desiderium veniens.

Numérotation du verset Prv. 13,13

Qui detrahit

alicui rei

ipse se in futurum obligat,

qui autem timet preceptum

in pace

versabitur¹¹.

¹¹ versabitur Ω^D Ω ^F Rusch ] + filio doloso (dolosi Ω^P) nihil erit boni, servo autem sapienti prosperi erunt actus et dirigetur via (dirigentur vie G Cava ) eius G² Cava Θ Cor2 (anti. et hebrei non habent nec communia exemplaria) Cor3 (aliqui libri habent hunc versum anti. et hebrei non habent nec communia exemplaria) Ω^D (=Prv. 14, 15 del. per va-cat ) Ω^L ( del. per va-cat ) Ω^P cum LXX , + anime dolose errant in peccatis iusti autem misericordes sunt et miserantur (miserentur Ω^S) Ω^D Ω^S Clementina ; cf. Prv. 13, 9 ( LXX )

Numérotation du verset Prv. 13,14

Lex sapientis¹² fons

¹² lex Ω plerique codd. Rusch Weber ] lux Amiatinus D S* | sapientis Z* Ω^D Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Cor2=Cor3 (Beda) Rusch Weber etc.] sapienti Φ Z² Cor2 Cor3 (antiq.)

vite

ut declinet a ruina mortis.

Numérotation du verset Prv. 13,15

Doctrina bona dabit gratiam

in itinere

contemptorum

vorago.

Numérotation du verset Prv. 13,16

Astutus omnia agit cum consilio¹³, qui autem fatuus est aperiet¹⁴* stultitiam.

¹³ Astutus... consilio Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P] om. Ω ^M (hapax) |

¹⁴ aperiet L Y Φ Ψ^D Ω^D Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^L Ω^P Ed1530 ] aperit Rusch Weber |

Numérotation du verset Prv. 13,17

Nuntius

impii

cadet

in malum,

legatus

fidelis¹⁵

¹⁵ legatus] + autem | fidelis] + est Ω ^M (hapax)

sanitas.

Numérotation du verset Prv. 13,18

Egestas

et ignominia ei qui deserit disciplinam,

qui autem acquiescit arguenti

glorificabitur.

Numérotation du verset Prv. 13,19

Desiderium

si compleatur

delectat animam, detestantur stulti eos qui fugiunt mala.

Numérotation du verset Prv. 13,20

Qui cum sapientibus

graditur sapiens erit,

amicus

stultorum similis efficietur¹⁶.

¹⁶ similis efficietur Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Rusch Clementina ] inv. Ω^L Ω^P Weber

Numérotation du verset Prv. 13,21

Peccatores persequitur¹⁷ malum

¹⁷ persequitur Y Φ Ω^D Ω^S Ω^J Ω^L Ω^P Ed1530 Rusch ] persequetur G Cava Σ^C Π^H M Y Φ Z² Ω ^M Ω ^F Weber

et iustis retribuentur

bona.

Numérotation du verset Prv. 13,22

Bonus¹⁸*

¹⁸ Bonus Ω^D Ω ^F Weber ] + homo Rusch

relinquet¹⁹ heredes filios

¹⁹ relinquet Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Rusch Weber ] relinquit Ω ^M Clementina

et nepotes

et custoditur iusto

substantia

peccatoris.

Numérotation du verset Prv. 13,23

Multi cibi in novalibus patrum²⁰

²⁰ patrum CorS3* Ω ^A Ω ^M Ω ^F Ω^J Ω^V Ω^S Ω^L Ω^P Rusch Weber ] pauperum CorS3

et aliis²¹ congregantur absque iudicio.

²¹ aliis A M D Q Y Φ^P Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Rusch Ed1530 Clementina ] alii Ω^L Ω^P Weber

Numérotation du verset Prv. 13,24

Qui parcit virge²² odit filium suum, qui autem diligit illum instanter erudit.

²² virge Φ^RGP ² Z ² Ω ^M Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Rusch edd. cum LXX ] + sue Ω^L Ω^P Weber

Numérotation du verset Prv. 13,25

Iustus comedit

et replet

animam suam, venter

autem impiorum

insaturabilis²³.

²³ insaturabilis Rusch Weber ] nonsaturabilis Ω^D*

Capitulum 13

Numérotation du verset Prv. 13,1

^marg.| {a} Filius sapiens ] etc. {3. 28ra} In hoc capitulo Salomon primo ait de profectu discipline, innuens differentiam inter stultum et sapientem. Tantum enim distat inter stultum et sapientem, ut dicit Beda, ut hic aliquando profectu eruditionis ad eum, qui se docuerat, docendum perveniat, ille vero, cum etiam arguitur, non audit. Et hoc est.

^marg.| {a} Filius sapiens est doctrina patris id est Doctor Doctoris sui. Hoc enim plerumque fit ad litteram, dum discipulus ostendit in opere quod de solo sermone suscipit a Doctore. Vel filius sapiens, est populus gentilis, qui factus est, doctrina id est Doctor patris sui id est populi Iudaici. Vel filius sapiens id est Christus, est doctrina patris id est Virtus et Sapientia Dei Patris. 1Cor. 1.d. Vel est doctrina patris id est doctus a patre. Vel filius sapiens, est doctrina patris id est docet eum, qui se docuit esse patrem. Sapientia enim filii sapientem et patrem ostendit, stultitia vero patriastrum.

^marg.| {b} Qui autem illusor est con temptor discipline. Vel illusor, audiens et non faciens.

^marg.| {c} Non audit cum arguitur id est probat se non audisse, Interius enim nihil audit, cum arguitur verbis, vel flagellis Sentit quidem amaritudinem flagellorum, unde plangit ; sed non audit interius veritatem et caritatem flagellantis, vel medicinam flagellorum. Vulgo dicitur. Nimis surdus est, qui non audit, accipe sive cape, sic nimis surdus est, qui non audit, fuge, cave. Quotidie clamat Scriptura. Accipe gratiam et cape gloriam, fuge culpam et cave penam. Sed ista non audiunt illusores.

^marg.| {d} De fructu oris sui non de foliis verborum.

^marg.| {e} Homo satiabitur bonis qui a merito predicationis, que operibus comprobatur, augetur scientia, eloquentia et affectus. Est autem multiplex fructus oris. Primus est modestia sermonis. Secundus, abstinentia contra vitium gule. Tertius, veritas. Quartus confessio peccati. Quintus, confessio laudis. Sextus, oratio. Septimus, gratiarum actio. Octavus, reclamatio pro iure Christi, ut, scilicet non taceamus, cum eius iniuriam, aut contumeliam nostra reclamatione avertere possumus. Nonus, soboles spiritualis, que maxime requiritur a Doctoribus et Prelatis. Propter hunc fructum multiplicem dicit Salomon. De fructu etc. Verum est, si os suum ita excoluerit, ut fructus bonos afferat. Ve autem illis qui sola folia habent, sicut ficus illa, cui maledixit Dominus et arefacta est statim. Mt. 21.b. Ve autem et ve illis, qui nec fructus, nec folia habent, arbores autumnales, bis mortue, sicut dicit Iudas. Semel quidem mortue, quia sine foliis et iterum mortue id est morte digne, quia sine fructu. De quibus Is. 1.g. Cum fueritis velut quercus defluentibus foliis et velut hortus absque aqua, erit et fortitudo vestra, ut favilla stupe et opus vestrum quasi scintilla et succendetur utrumque simul et non erit, qui extinguat. Ve etiam illis, qui folia aliena sibi usurpant, ut de aliorum operibus glorientur. De quibus dicitur. Ier. 23.f. Ecce ego ad Prophetas, dicit Dominus, qui furantur verba mea unusquisque a proximo suo. Ve et illis, qui cum deberent habere folia suavia, virentia, medicinalia, prestantia iucunditatem spectantibus et refrigerium audientibus, non habent nisi folia iuniperorum, aut spinarum ad pungendos et scandalizandos audientes, Ve et illis, qui folia nimis mollia habent id est verba adulatoria quod omnino reprobabile est in sermone. De quibus HIer. 23.d. Visionem cordis sui loquuntur, non de ore Domini, loquuntur his, qui blasphemant me dicentes. Locutus est Dominus, pax erit vobis et omni, qui ambulat in pravitate cordis sui, dixerunt, non veniet super vos malum.

^marg.| {f} Anima autem impiorum id est illusorum vel prevaricatorum. alia littera, Vel Pseudoctorum, vel Predicatorum.

^marg.| {g} Iniqua qui a propriam gloriam, aut commodum temporale lucro animarum preferunt, quo nihil iniquius est, cum Christus pro lucro animarum seipsum dederit. Vel impii { 28rb } sunt detractores, qui in patrem et matrem et fratres dentibus malitie deseviunt, quorum anima iniqua est id est ab equitate discedens. Nulla enim mensura iniquior iudicio detractorum.

^marg.| {h} Qui custodit os suum ext erius et interius quod est intellectus, per quem omnia noxia et salubria intrant in ventrem affectus.

^marg.| {i} Custodit animam suam a l apsu. Unde Eccles. 14.a. Beatus qui non est lapsus verbo ex ore suo. Custodiendum autem est os ab ingredientibus id est esca et potu. Unde Guido Cartusiensis^a : Laqueos bibis et comedis. Hi sunt proditores, qui blandiuntur hospiti, ingredientes domum eius et cum recepti fuerint, iugulant receptorem suum. infra 23.d. Ne intuearis vinum quando flavescit, cum splenduerit in vitro color eius ; ingreditur enim blande, sed in novissimo mordebit, ut coluber et sicut regulus venena diffundet. Custodiendum est etiam os ab exeuntibus, ne exeant per illud, nisi que bona sunt. De corde enim per os exeunt cogitationes male, homicidia, adulteria, fornicationes, falsa testimonia, blasphemie. Mt. 15.b. Hec sunt, que coinquinant hominem. Custodiendum est etiam os ab omni spurcitia eloquii turpis et stulti, adulationis, detractionis, scurrilitatis, mendacii, convitii, ocii, vanitatis. Et de omnibus his dicitur Eph. 5.a. Fornicatio et omnis immunditia, aut avaritia, nec nominetur in vobis, sicut decet Sanctos, aut turpitudo, aut stultiloquium, aut scurrilitas, que ad rem non pertinet. Hoc autem difficile est, nisi detur a Domino. Propter hoc dicit Eccles. 22.d. Quis dabit ori meo custodiam et super labia mea signaculum, ut non cadam ab ipsis et lingua mea perdat me ? Et in Vitis Patrum legitur quidam semper orasse. Domine, libera me a lingua mea. Seneca. Tardiloquum te esse iubeo et prope eris Deo. Unde Cato : « Proximus ille Deo est, qui scit ratione tacere ».

^a <Revera> : Guido Carnotensis aut Guigo V, prior domus Carthusiae.

^marg.| {k} Qui autem inconsideratus est ad loquendum id est preceps, vel plus attendens ornatum sermonis, quam sententiam. Contra quos Seneca. Plus me occupat medulla sensuum, quam spuma verborum.

^marg.| {l} Sentiet mala etc. et hic et in futuro, ut ille, qui nuntiavit David mortem Saulis. Secundo Regum 1.c.^b Et illi, qui nuntiaverunt David mortem Isboseth. 2Rg. 4.d. Ideo dicit Iac. 1.c. Sit omnis homo velox ad audiendum, tardus autem ad loquendum.

^b 2Rg. 1.

^marg.| {m} Vult et non vult piger Glossa exponit hoc de duplici, qui vult affectu, sed non vult effectu, qui vult regnare cum Christo, sed non vult pati pro eo, cum tamen dicat Apostolus. 2Tim. 2.b. Si commortui sumus et convivemus, si sustinebimus et conregnabimus. Ecclesiast. 2.c. Ve duplici corde et peccatori ingredienti terram duabus viis. Exponitur etiam hoc de Clericis, qui volunt habere emolumenta Ecclesiarum, sed nolunt habere curam et sollicitudinem animarum. Unde significantur per illum, Ruth. ultim. b. qui volebat habere agrum, sed non uxorem. Sunt etiam multi qui bene volunt mori, sed nolunt bene vivere et significantur Per Balaam Nm. 22.b. qui dicebat. Moriatur anima mea morte iustorum et fiant novissima mea horum similia. De hoc pigro dictum est sup. 6. qui pre pigritia noluit avertere oculum a stillicidio, sed tota nocte iacens sub eo oculum amisit. Et alius piger, qui scintillam ignis, que super pedem suum ceciderat, excutere noluit et pedem suum exuri permisit, Stillicidium est importuna cogitatio, oculus, intellectus, scintilla est primus motus, pes, affectus.

^marg.| {n} Anima autem operantium etc. id est precepta Dei implentium.

^marg.| {o} Impinguabitur hic pinguedine gratie, in futuro pinguedine glorie Ier. 31.c. Inebriabo animas Sacerdotum pinguedine. Otiosa igitur anima et torpens, marcescet et extenuabitur. Et hoc mirum est, quia omnia cetera, que laborant, ipso labore macerantur et extenuantur ; in otio vero et deliciis impinguantur. Anima autem humana e converso otio et deliciis extenuatur et marcescit, labore pascitur et impinguatur. Quod inde apparet, quia homo nutritus in deliciis, ad ignem tribulationis, vel tentionis oppositus non potest coqui in pinguedine sua, sed statim exuritur et consumitur ; alius vero qui bonis operibus insudat, igni tribulationis applicitus pinguedine caritatis et gaudii perfusus optime coquitur, ut fiat cibus Christo. Unde Laurentius assatus gratias egit et ad ignem applicatus Christum confessus est. Sed unde hoc, nisi quia ipsa bona opera cibus sunt et refectio anime ? Unde Io. 4. Meus cibus est, ut faciam voluntatem eius, qui misit me, ut perficiam opus eius, Gn. 3.d. In sudore vultus tui vesceris pane tuo, donec etc.

^marg.| {3. 28va} {a} Verbum mendax iustus detestabitur qui a os quod mentitur, occidit animam : Sap. 1.c. Veritas autem, sive veriditas pars est iustitie, sive species, sicut fraus et mendacium partes sunt iniquitatis : Et ideo iustus id est factor et amator iustitie detestatur mendacium et omnem fraudem.

^marg.| {b} Impius autem confundit hic alios verbo mendaci et contumelioso.

^marg.| {c} Et ips e, confundetur, opprobrio sempiterno.

^marg.| {d} Iustitia custodit innocentis viam Hoc planum est de iustitia divina, que innocentes perire non sinit, licet tribulari ad tempus permittat, quia iniurias eorum graviter vindicat. Item iustitia propria custodit innocentis, viam id est innocentem ambulantem in via huius mundi, a laqueis venantium id est Demonum et a fovea noxie voluptatis, scilicet gule et luxuria et ab omni errore, supra 11.a. Iustitia simplicis diriget viam eius. Innocens autem dicitur, qui nec facit miserum, nec relinquit miserum, ut dicit August. Item innocens est, qui non operatur malum. Utroque modo iustitia est custos innocentis, non sinens eum errare :

^marg.| {e} Impietas que est contraria iustitie.

^marg.| {f} Peccatorem supplantat id est firmamentum et fulcimentum a pedibus eius latenter subtrahit id est Deum in quo solo pedes figendi sunt. Unde 1Cor. 3.c. Fundamentum aliud nemo ponere potest, preter id quod positum est quod est Christus Iesus. Ps. 17. Dominus firmamentum meum, refugium meum.

^marg.| {g} Est quasi dives, cum nihil habeat Ant hypophora est. Posset enim dici, quomodo iustitia innocentis viam custodit et impietas supplantat peccatorem ? Videmus enim quotidie iustos et innocentes aporiari et impios et peccatores ditari et prosperari. Et respondet Salomon : Impii divites esse videntur, sed revera non sunt, sicut Apc. 3.c. Angelo Laodicee Ecclesie. Tu dicis, quia dives sum et locupletatus et nullius egeo et nescis, quia tu es miser et miserabilis et pauper et cecus et nudus. Et hoc est quod dicitur hic. Est quasi dives, sed non vere dives quia tantum divitias huius mundi habet, cum nihil habeat, apud Deum. Divitie enim huius mundi non sequuntur morientes, sed opera. Apc. 14.c. Opera enim illorum sequuntur illos. Ut patet de divite epulone. Lc. 16.f. Unde Ps. 48. Cum interierit homo, non sumet omnia, neque descendit cum eo gloria eius. Et alibi. Dormierunt somnum suum et nihil invenerunt omnes viri divitiarum in manibus suis. Viri divitiarum dicit, non Domini, quia maritali affectu eas amplexantur et non tamquam possessores dominantur et in veritate ipsi divitias non habent, sed potius habentur ab eis. Vanitatem divitiarum habent, sed non veritatem. Nomen habent, sed non usum, imo familia, vel fures, vel Domini eorum habent usum, sed ipsi solum nomen. Unde Ecclesiast. 6.a. Est malum quod vidi sub Sole et quidem frequens apud homines : Vir, cui dedit Deus divitias et substantiam et honorem et nihil deest anime sue ex omnibus que desiderat nec tribuit ei potestatem Deus, ut comedat ex eo, sed homo extraneus vorabit illud. Item Hypocrita est quasi dives cum nihil habeat, quia speciem sanctitatis habet, sed non rem veritatis.

^marg.| {h} Et est quasi pauper in mundo.

^marg.| {i} Cum in multis divitiis sit spi ritualibus, que sole vere divitem faciunt. Humilis pauper est opinione sua, quia nihil se habere reputat. Sed vere dives est, quia humilitas proprius locus gratiarum est. Unde, ubi humilitas, ibi omne bonum. Ideo, Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum. Mt. 5.a. Potest etiam hoc exponi de illis, qui pro Christo omnia reliquerunt et nudi nudum sequuntur. Qui revera quasi pauperes sunt exterius, scilicet sed non sunt pauperes, quia exterior paupertas tantum species paupertatis est, non veritas. De his dicitur. 2Cor. 6.b. Sicut egentes, multos autem locupletantes, tamquam nihil habentes et omnia possidentes. Illi enim divitias possident, qui eis dominantur contemnendo et sub pedibus affectuum conculcando.

^marg.| {k} Redemptio anime viri re et nomine

^marg.| {l} Divitie sue tem porales, ad litteram. Dn. 4.c. Peccata tua eleemosynis redime, {3. 28vb} et iniquitates tuas misericordiis pauperum. Lc. 11.f. Quod superest, date eleemosynam et ecce omnia munda sunt vobis. Et in hoc potior est conditio divitum, quia habent unde possint sibi conducere patronos et advocatos apud Deum. Vel

^marg.| {k} Redemptio anime viri non mollis et effeminati, sunt.

^marg.| {l} Divitie sue id est quas secum moriens et ubique ferre potest, que auferri non possunt id est virtutes et opera bona. Unde infra 16.a. Misericordia et veritate redimitur iniquitas. Vel proprie divitie virorum non feminarum, sunt presentes tribulationes, qui bene utuntur eis et sibi servire cogunt. Et he divitie sunt redemptio anime eorum, quia per illas liberantur a tribulatione inferni et etiam purgatorii.

^marg.| {m} Qui autem pauper est car ens divitiis predictis,

^marg.| {n} Increpationem non substinet ver borum, aut verberum, quia non habet scutum patientie quod obiiciat et loricam iustitie et galeam spei. Ier. 10. Non substinebunt gentes comminationem eius. Vel non sustinet increpationem, illam, scilicet ultimam. Esurivi et non dedistis mihi manducare etc. Mt. 25.d. Imo confundetur et submergetur ab ea, quia non habet virtutes, quibus fulciatur. Unde Iob. 26.d. Cum vix parvam stillam sermonis eius audierimus, quis poterit tonitruum magnitudinis eius intueri ?

^marg.| Vel sic.

^marg.| {m} Qui pauper est spiritu ] {n} Non sustinet id est non audiet, increpationem illam. Ite maledicti. Mt. 25.d.

^marg.| {o} Lux iustorum ] id est spes futurorum.

^marg.| {p} Letificat in presenti et in futuro, quia quicquid eis in presenti evenit letanter accipiunt propter spem futurorum. Vel lux iustorum, est presens tribulatio et tentatio, quia illa illuminante se vident qualiter et quomodo sit ambulandum. Hec est enim collyrium, quo inuncti oculi clarius vident. Unde Apc. 3.d. Collyrio inunge oculos tuos, ut videas. Item Eccles. 34.b. Qui non est tentatus, quid scit ? Lux ista letificat hic et in futuro, licet modo contristare videatur quibusdam. Hbr. 12.d. Omnis disciplina in presenti quidem videtur non esse gaudii, sed meroris ; postea autem fructum pacatissimum exercitatis per eam reddet iustitie.

^marg.| {q} Lucerna autem impiorum id est felicitas huius seculi, quam impii pro luce habent.

^marg.| {r} Extinguetur cit o ut fumus de fumario. Et nota lucerna extincta fumum facit, fetorem reddit, seipsam consumit. Sic felicitas temporalis amatores suos, cum extinguitur in morte, proiicit in infernum, ubi erit fletus ex fumo et stridor dentium ex frigore et fetore. Mt. 13.f.

^marg.| {s} Inter superbos semper iurgia sunt ad litteram, quia alteri superesse contendit. Item in eodem loco esse volunt simul et semel quod esse non potest. Nullus enim in mundo locus diversa capit simul et semel. Sed Deus qui locus est fidelium omnes simul continet et in pace. Unde Io. 16.g. In mundo pressuram, in me autem pacem habebitis.

^marg.| {t} Qui autem agunt omnia non quedam.

^marg.| {u} Cum consilio div inorum eloquiorum, vel patrum spiritualium.

^marg.| {x} Reguntur Sapientia que iurgia dirimit id est moderatione, que eos iurgare non sinit. Eccl. 32.d. Omnia fac cum consilio et post factum non penitebis.

^marg.| {y} Substantia festinata id est temporales divitie, cupide et inordinate acquisite.

^marg.| {z} Minuetur id est cito deficiet et proprio defectu consumetur. Vel

^marg.| {y} Substantia festinata id est felicitas ante tempus opportunum desiderata.

^marg.| {z} Minuetur id est annihilabitur, quia Dominus sic ordinavit, ut paupertas divitias, tribulatio gaudium, ignominia gloriam preveniat. Unde felicitas, que in presenti optatur, festinata substantia est. Ideo dicit Is. 28.d. Qui crediderit, non festinet. Gregorius Quisquis presentis vite delectationibus satiari desiderat, quasi fructus ante tempus edere festinat. Verum est hoc etiam de substantia spirituali ; que cum festinatur haberi, minuitur, ut patet in noviciis, qui precurrere volunt fortioribus se et ideo plerumque dum festinant, aut corruunt, aut offendunt, aut fatigantur et deficiunt, aut invident eis, quos emulari non valent. Unde infra 28.d. Vir qui festinat ditari et aliis invidet, ignorat quod egestas superveniat ei.

^marg.| {3. 29ra} {a} Que autem paulatim id est moderato et coaptato viribus gressu.

^marg.| {b} Colligitur manu id est proprio labore acquiritur, non furto, vel rapina, vel usuris,

^marg.| {c} Multiplicabitur id est multa erit et durabit.

^marg.| {d} Spes ete rni boni.

^marg.| {e} Que differtur ut amplius desideretur et cumulatius detur.

^marg.| {f} Affligit des iderio animam exspectantis. August. tamen dicit quod hec exspectatio seu dilatio non est iustis, nisi extensio manus, ut plus accipiant ; malis vero elevatio securis, ut acrius feriantur. Quidam hoc referunt ad exspectationem Patrum, qui erant in limbo, per hoc probare volentes ipsos tedio et dolore exspectationis fuisse affectos, seu afflictos.

^marg.| {g} Lignum vite desiderium veniens id est desideratum quod semper venit, scilicet felicitas eterna, est lignum vite ; id est indeficiens. Et respicit ad hoc quod supra dictum est : Substantia festinata minuetur. Vel sic : Lignum vite id est Christus, qui suis suavissimis fructibus reficit et comestis sepius facit immortales, est desiderium veniens, non vadens sicut felicitas temporalis, sed semper veniens et semper presens. Et hoc dico, cum venerit in gloria. Ipse est enim in quem Angeli prospicere desiderant, 1Pt. 1.c. Ipse est desiderium collium eternorum, ut dicitur Gn. 49.d.

^marg.| {h} Qui detrahit ini uste.

^marg.| {i} Alicui rei bon e.

^marg.| {k} ipse se in futurum obligat ad penam futuram merito detractionis.

^marg.| Vel sic.

^marg.| {h} Qui detrahit alicui rei non ipsam rem, sed peccatum vel vitium in ea vituperans.

^marg.| {k} Ipse se in futurum etc. ad cavendum illud, ne sibi dicatur illud Rm. 2.c. Qui predicas non furandum, furaris etc.

^marg.| {l} Qui autem Dei preceptum quod transgredi, vel violari non licet.

^marg.| {m} Timet id est veretur et veneratur ut sanctum.

^marg.| {n} In pace ete rna.

^marg.| {o} Versabitur id est vertetur a bello, in quo modo est.

^marg.| Vel sic.

^marg.| {l} Qui Dei preceptum timet, quo videlicet precipit nosipsos diiudicare, 1Cor. 11.g.

^marg.| {n} In pace versabitur id est in spiritu lenitatis. Considerans enim propriam infirmitatem levius sustinet infirmitatem aliorum. Unde Iob. 5.d. Visitans speciem tuam non peccabis.

^marg.| {p} Lex sapientis id est Salomonis est.

^marg.| {q} Fons vite id est gratie scilicet vel glorie. Vel lex sapientis id est lex Moysi est fons vite, non quod vitam tribuat, sed quia observantes declinat a ruina mortis. Vetus enim lex, est lex timoris : Timor autem mortem declinat, sed non confert vitam. Vel lex sapientis id est Christi est fons vite eterne, qui in quatuor paradisi flumina dividetur, Gn. 2.b. id est in quatuor Evangelia. De quo fonte emanant aque vive salientes in vitam eternam. Io. 4.b. Lex Sapientis dico, est fons vite.

^marg.| {r} Ut declinet id est declinare faciat.

^marg.| {s} A ruina mortis ete rne id est a peccato mortali quod facit ruere in mortem eternam.

^marg.| {t} Doctrina bona id est simplex et sincera.

^marg.| {u} Dabit gratiam tam doctori quam auditoribus Glossa interlinearis ¹ dicit, gratiam pro gratia. Et est sumpta de Io. 1.b. Quia doctrina bona est data Doctori pro gratia bene vivendi et bene docendi.

¹ Glos. interlin.] scrips., inv. Ed1703

^marg.| {x} In itinere id est in operibus.

^marg.| {y} Contemptorum id est superborum alios contemnentium, est.

^marg.| {z} Vorago cul pe hic et pene in futuro. Vel in itinere contemptorum doctrine bone et salutis proprie ; vorago id est obscuritas ignorantie et profunditas malitie. Vel in itinere contemptorum id est in mundo, in quo est vorago triplex, scilicet concupiscentia carnis, concupiscentia oculorum et superbia vite, sicut dicitur 1Io. 2.c. Et hoc est quod legitur Gn. 14.b. Quod vallis silvestris multos habebat puteos bituminis.

^marg.| {a} Astutus id est discretus et in deprehendendis fraudibus alienis circumspectus.

^marg.| {b} Omnia agit cum consilio max ime divino quod est in scripturis. Et hoc merito, quoniam omnia opera nostra manent districte examinata. Ioel. 3.a. Ecce in diebus illis et in tempore illo, cum convertero captivitatem Iuda et Hierusalem, congregabo omnes gentes et deducam eas in vallem Iosaphat et disceptabo ibi cum eis.

^marg.| {c} Qui autem fatuus est id est preter consilium omnia faciens.

^marg.| {d} Aperiet stultitiam id est manifestabit verbis et factis.

^marg.| {e} Nuntius impii id est nuntius Diaboli, ut hereticus {3. 29rb} malus consiliarius et quilibet mala suggerens.

^marg.| {f} Cadet in malum in quod alios precipitare conatur, scilicet in gehennam.

^marg.| {g} Legatus fidelis id est Doctor vel Predicator, non querens datum, sed fructum. Est.

^marg.| {h} Sanitas eff ective ut medicus id est faciens sanitatem spiritualem sibi et auditoribus. Hic Legatus duplicem debet facere sanitatem contra duplicem morbum, quo laborat totus mundus. Omnis enim spiritualis infirmitas hominis, aut est vitium intellectus et hoc est ignorantia ; aut vitium affectus et hoc est malitia. Propter primum, dictum est huiusmodi Legatis. Mt. 5.b. Vos estis, lux mundi. Propter secundum, dictum est in eis ibidem, Vos estis sal terre. De hoc Legato dicit Abdias : Auditum audivimus a Domino et Legatum ad gentes misit, surgite et consurgamus adversus eos in prelium.

^marg.| {i} Egestas bon orum internorum, que non acquiruntur, nisi per disciplinam.

^marg.| {k} Et ignominia quo ad alios.

^marg.| {l} Ei, qui deserit id est non suscepit.

^marg.| {m} Disciplinam id est correctionem. Hec autem egestas apparet ex vacuitate horrei, cellarii et thesauri spiritualis et multitudine debitorum : Ignominia autem in hoc apparet quod homo contentus est victu et vestitu asini sui id est corporis, non curans de anima. Et hec est prima ignominia. Secunda est quod ipse est ludibrium Demonum, qui de ipso sicut de simia ludunt. Tertia est quod Dominus exultat de ipso sicut de stulto Gn. 3.d. Ecce Adam factus est quasi unus ex nobis. Quarta erit in die iudicii coram omnibus.

^marg.| {n} Qui autem acquiescit arguenti dis cipline, vel Doctori, vel Deo, qui arguit per Scripturas, per exempla, per flagella, per assiduam remurmurationem conscientie.

^marg.| {o} Glorificabitur con tra egestatem et ignominiam, sicut patet in David, qui acquievit Nathan. 2Rg. 12.d.

^marg.| {p} Desiderium bon um, vel malum.

^marg.| {q} Si compleatur ope re.

^marg.| {r} Delectat animam qui a delectatio non est nisi completio desiderii, sicut afflictio anime est dilatio spei, supra eod. b. Sed hec expositio minus sufficiens est et tamen de Glossa est, quia mundanum vel carnale desiderium compleri non potest, imo de infusione evacuatur. Unde infra 30.b. Due sunt sanguisuge, que semper clamant, affer, affer. Et Seneca ad Lucillum : Tu scies, si naturalia sint desideria tua, scilicet si sint finita ; si autem infinita, naturalia non erunt. Natura enim modico contenta est, sicut dicit Philosophus. Desiderium ergo complebile et finitum, si compleatur delectat animam, licet corpus in puncto ad modicum contristetur.

^marg.| {s} Detestantur stulti, qui fugiunt mala id est peccata id est illi, qui carnalibus desideriis gaudent, qui revera stulti sunt, detestantur illos, qui pro amore celestium, mundi, vel carnis oblectamenta contemnunt. Eccles. 1.d. Execratio est peccatoribus cultura Dei. Item Iob. 12.a. Deridetur iusti simplicitas, lampas contempta apud cogitationem divitum parata ad tempus statutum. Gn. 46.d. Detestantur Egypti omnes pastores ovium.

^marg.| {t} Qui cum Sapientibus graditur id est actus eorum sapienter imitatur.

^marg.| {u} Sapiens erit id est inter Sapientes reputabitur, quia vitam eternam, sicut illi, habebit. Quod enim illi studio, hic exercitio bonorum operum acquirit. Unde infra 30.d. Stellio manibus nititur et moratur in edibus Regum id est simplex, qui proprio labore acquirit quod alii auribus, ut dicit Apuleius.

^marg.| {x} Amicus stultorum qui libenter est cum eis et amat eorum consortium.

^marg.| {y} Similis efficietur eis : id est stultus. Unde Ps. 17. Cum Sancto sanctus eris etc. Seneca. Turpium amor nisi cum turpi ratione conciliari non potest. Eccles. 13.a. Qui tetigerit picem, inquinabitur ab ea. Glossa dicit hic : Qui stultos, non quia homines sunt, sed propter stultitiam, {3. 29va} quia scilicet mimi sunt, vel histriones, vel huiusmodi amat, non ut instruendo corrigat, sed ut favendo deteriores efficiat, licet sapiens videatur, stultorum damnatione tenebitur. Unde Sara dicit, Tb. 3.c. Numquam cum ludentibus miscui me, neque cum his qui in levitate ambulant participem me prebui.

^marg.| {a} Peccatores persequitur malum id est pena peccatorum suorum, sicut de bonis dicitur, Apc. 14.c. Opera illorum sequuntur illos, ut testes. Unde Sap. 6.a. Potestas vobis et virtus ab Altissimo, qui interrogabit opera vestra et cogitationes scrutabitur.

^marg.| {b} Et iustis retribuentur bona ete rna, pro quibus laboraverunt, non ut dives epulo, qui in vita sua recepit bona et Lazarus similiter mala. Lc. 16.f.

^marg.| {c} Bonus relinquet heredes, filios et nepotes Sep e tamen accidit contrarium, quia boni sine filiis, aut nepotibus moriuntur, ut virgines.

Numérotation du verset Prv. 13,mystice

^marg.| Ideo mystice exponatur.c} Bonus id est Christus, qui solus bonus est substantialiter.

^marg.| {d} Relinquet in mundo.

^marg.| {e} Heredes sui patrimonii id est Ecclesie.

^marg.| {f} Filios id est Apostolos.

^marg.| {g} Et nepotes id est successores Apostolorum id est Prelatos, qui similiter tales debent instituere in Ecclesia, quos relinquent heredes in regimine Ecclesie. Neminem enim debent facere Canonicum, qui non possit eis succedere in Episcopatu, alioquin male faciunt. Sicut cuidam Pape dixit quidam Cardinalis. In periculum anime tue sit, si facis aliquem Cardinalem, qui non sit dignus fieri Papa.

^marg.| {h} Et custoditur iusto id est Deo.

^marg.| {i} Substantia peccatoris id est diaboli, videlicet gentes que ei serviebant, donec Christus venit, qui eum vicit et tulit spolia eius, iuxta illud, Lc. 11.c. Cum fortis armatus custodit atrium suum etc.

^marg.| Vel sic.

^marg.| {h} Custoditur iusto id est populo gentili, iustificato per fidem.

^marg.| {i} Substantia peccatoris id est regnum et sacerdotium populi Iudaici. Vel

^marg.| {t} Substantia peccatoris id est aurum sapientie et argentum eloquentie et vestes virtutum Philosophorum.

^marg.| {h} Custoditur iusto ] id est doctori catholico, sicut oves Laban, Iacobi, Gn. 30.g. Item divitie Egyptiorum, Hebreis Ex. 12.f. Item domus Aman, Mardocheo. Est. 8.b. Vel

^marg.| {i} Substantia peccatoris id est thesaurus sapientie in Doctore, qui nec eam gustat, nec utitur illa. Que.

^marg.| {h} Custoditur iusto id est impletori. Custoditur, inquam, in corde huiusmodi Doctoris tamquam in scrinio vel arca. Unde Mal. 2.b. Labia Sacerdotis custodiunt scientiam, quasi horreum publicum, vel Gazophylacium parochie. Simile, Iob. 5.a. de viro stulto. Cuius messem famelicus comedet et ipsum armatus rapiet. Eod. 20.b. Divitias quas devorabit, evomet et de ventre eius extrahet eas Deus. Vel

^marg.| {i} Substantia peccatoris id est dignitas vel prelatio superbi Prelati.

^marg.| {h} Custoditur iusto id est humili. Unde Eccles. 10.b. Sedes Ducum superborum destruxit Deus et sedere fecit mites pro eis, ut patet in Saul et David.

^marg.| {k} Multi cibi in novalibus Patrum ad litteram, multa fertilitas provenit ex laboribus Patrum. Dicitur autem novale, quasi noviter valens, scilicet terra, que prius inutilis fuit, per culturam novam facta est utilis. Ier. c. 4.a. Novate vobis novale et nolite serere super spinas.

Numérotation du verset Prv. 13,mystice

^marg.| Vel mystice sic : {k} Multi cibi ] id est multiplex refectio spiritualis.

^marg.| {l} In novalibus Patrum id est libris et eloquiis antiquorum Patrum, quos multo sudore vomere ingeniorum suorum excoluerunt et uberes inde fructus nobis eduxerunt. Unde Io. 4.e. Alii laboraverunt et vos in labores eorum introistis. Et hoc est quod sequitur.

^marg.| {m} Et aliis congregantur absque iudicio id est absque labore et merito suo. Quod patet in gentibus, quibus data est sacra Scriptura absque merito suo et ablata Iudeis malo merito suo. Unde Mt.

^marg.| {c} . 21.d. Auferetur a vobis regnum Dei et dabitur genti facienti fructum illius. Sic hodie multi congregant scientiam, non in suis cordibus, sed in codicibus et nesciunt quibus congregant. Unde Ps. 38. Thesaurizat et ignorat, cui congregabit ea.

^marg.| Et nota quod beatus Bernardus dicit : Quidam congregant {3. 29vb} scientiam, ut sciant et est curiositas : Quidam, ut sciantur et est vanitas : Alii, ut ditentur et est cupiditas : Alii, ut edificentur et est prudentia : Alii ut edificent et est caritas.

^marg.| {n} Qui parcit virge id est qui subtrahit correctionem, quando est necessaria.

^marg.| {o} Odit filium suum id est ad modum odientis se habet ad illum, dum videt eum conculcari a porcis et a bestiis devorari et non adhibet virgam ad huiusmodi bestias effugandas, ut patet in Heli et filiis eius, 1Rg. 1. Unde maximum signum odii est quod Deus non corrigit peccatores : E converso, maximum signum amoris est, quando statim corrigit. Unde 2. Machab. 6.c. Multo tempore non sinere peccatoribus ex sententia agere, sed statim ultiones adhibere, magni beneficii est, Ps. 98. Deus tu propitius fuisti eis et ulciscens in omnes adinventiones eorum. Eccl. 30.a. Qui diligit filium, assiduat illi flagella, ut letetur in novissimo suo, infra 22.c. Stultitia colligata est in corde pueri et virga discipline fugabit eam. Et ita patet quod qui non corrigit filium, odit illum.

^marg.| {p} Qui autem diligit illum id est filium.

^marg.| {q} Instanter erudit eum , verbis et verberibus, sicut equum indomitum, alioquin in precipitium ibit. Eccles. 30.b. Equus indomitus evadet durus et filius remissus evadet preceps.

^marg.| {r} Iustus comedit ubi que et undique, quicquid ei apponitur, sive panes, sive lapides obiurgationis, iuxta consilium Ecclesiast. 2.a. Omne quod tibi applicitum fuerit, accipe id est ad te cape et in dolore sustine et in humilitate patientiam habe. Nihil enim potest apponi iusto quod non sit cibus alicuius virtutis eius. Contumelie enim sunt cibus mansuetudinis ; iniurie, mititatis ; verbera patientie : Nam de igne tribulationis vivit, ut Salamandra ; de carduis nutritur, ut asinus ; de tunsionibus impinguatur, ut Ursus. Ignominia est cibus humilitatis ; indigentia aliena, cibus est pietatis ; copia aliena cibus est caritatis et sic de aliis. Bene ergo dicit Salomon Iustus comedit et replet animam suam pro ficiendo in omnibus. Exponitur etiam hoc de mensa orationis, in qua opulentissima et splendidissima est refectio anime. Ibi enim proprie homo comedit panem Angelorum. Exponitur etiam de mensa sacre Scripture et congruentius, quia in illa comedit iustus, dum sibi illam spiritualiter incorporat, lumine veritatis replens intellectum et suavitate virtutum replens affectum. Exponitur etiam de mensa Eucharistie, ubi panis de celo comeditur, habens in se omne delectamentum et omnis saporis suavitatem. Sap. 16.a. Et hoc pane repletur anima, non corpus.

^marg.| {s} Venter autem impiorum insaturabilis qui a ut dicit Gloss refecti cibis Patrum, aliis congregant absque iudicio id est tantum ad hoc congregant, ut aliis effundant et ipsi vacui remanent, sicut columba, que congregat in gutture grana, ut pascat pullos et ipsa ieiuna remanet. De his dicitur Eccles. 6.c. Omnis labor hominis in ore eius, sed anima eius non implebitur bonis. Item Os. 4.b. Comedent et non saturabuntur. $moraliter

^marg.| {s} Venter impiorum est cupiditas, que insatiabilis est, sicut dicitur, Eccl. 5.b. Avarus non implebitur pecunia ; et multis de causis est insatiabilis. Prima est, quia non habet fundum ; est enim quasi saccus pertusus. Secunda, quia semper crescit, etiam ex solo aspectu cibi id est divitiarum. Tertia, quia nihil eorum, que cupit, mittitur in hunc ventrem. Cupiditas enim in corde est, ubi pecunia intrare non potest ; quomodo ergo extinguere potest famem cordis pecunia in arcam missa ? Quarta est, quia huiusmodi cupita non sunt impletiva cordis humani, ubi est fames cupiditatis. Sicut enim deliraret, qui conaretur arcam implere sapientia, que illius omnino capax non est ; sic certe multi delirant, qui cor humanum conantur implere pecunia. Quinta est, quia omnia huiusmodi concupita vana sunt et potius faciunt vacuitatem, quam repletionem. Gn. 1.a. Terra autem erat inanis et vacua etc.

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Prv. Capitulum ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 05/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=28&chapitre=28_13)

Signaler un complément d'information

Notes :

<28. Liber Proverbiorum seu Parabolae Salomonis**>

Capitulum 13

<28. Liber Proverbiorum seu de Parabolis Salomonis>

Capitulum 13