Hugo de Sancto Caro

Capitulum 18

Numérotation du verset Prv. 18,1 

Occasiones
querit qui
vult
recedere1 ab amico
1 recedere ΩS Ω F ΩJ ΩL ΩP etc. Rusch Weber ] discedere T Ω M
omni tempore erit execrabilis2.
2 execrabilis Cor3 (vel) ΩS Ω F Rusch ] exprobrabilis Cor1 Cor3 (hebr. Beda anti.) Ω M ΩJ² ( in ras. ) ΩL ΩP Weber
Numérotation du verset Prv. 18,2 

Non recipit stultus verba prudentie nisi ea dixerit3 que versantur
3 dixerit ΨD Cor3 (vel) Ω F Rusch ] dixeris Cor3 (hebr. antiq.) Ω M Ω F ΩS ² ΩJ ΩL ΩP Weber
in corde eius.
Numérotation du verset Prv. 18,3 

Impius cum in profundo4* venerit peccatorum contemnit
4 profundo Φ Z² Ω M Ω F ΩS ΩJ] profundum ΩL ΩP Rusch Weber
sed sequitur eum5 ignominia et opprobrium.
5 eum] animi Ω M (hapax)
Numérotation du verset Prv. 18,4 

Aqua6 profunda verba ex ore
6 Aqua] om. (hapax)
viri
et torrens redundans fons sapientie.
Numérotation du verset Prv. 18,5 

Accipere personam impii in iudicio7 non est bonum
7 in iudicio Φ ΨD Ω M Ω F ΩS ΩJ ΩL ΩP Rusch Ed1530 Clementina ] om. Weber
ut declines a veritate iudicii.
Numérotation du verset Prv. 18,6 

Labia stulti miscent8 se rixis et os eius iurgia provocat.
8 miscent ΩS Ω F ΩJ Rusch edd. ] immiscent Σ M Y T S Ω M ΩL ΩP, immiscunt Weber
Numérotation du verset Prv. 18,7 

Os stulti contritio eius
et labia ipsius9
9 et Ω M ΩJ ΩL ΩP Rusch Weber ] om. ΩSF | ipsius Amiatinus L Φ ΨD Ω M Ω F ΩS Ω JP Rusch edd. ] illius ΩL Weber
ruina anime eius.
Numérotation du verset Prv. 18,8 

Verba bilinguis quasi simplicia et ipsa perveniunt usque10 ad interiora ventris.
10 usque Ω M Ω F ΩS ΩL ΩP Rusch Weber ] om. ΩJ X L Ω ΩJ
Pigrum deicit timor,
anime autem effeminatorum
esurient.11
11 Pigrum… esurient G ² Cava (timorem... anima... hesuriet) Q² ΘHA² Ω M Ω F ΩS ΩJ* ( rubr. sublin. ) ΩL ΩP Rusch Clementina cum LXX Weber ] del . Cor1 Cor2 (nec antiq. nec hebr.) Cor3 (hebr. antiq. non habent) ΩJ² ΩL² (va-cat), om. Edmaior. Weber cum hebr.
Numérotation du verset Prv. 18,9 

Qui mollis et dissolutus est in opere12 suo, frater est
12 opere] corde Ω M (hapax)
sua opera dissipantis.
Numérotation du verset Prv. 18,10 

Turris fortissima nomen Domini,
ad ipsum13 currit
13 ipsum Cor1 Cor2=Cor3 (hebr.) ΩS Ω F ΩJ ΩL Rusch Weber ] ipsam ΠH L Y ΦRG Z S Γ ΨD Cor1 = Cor2 = Cor 3 (anti.) Ω M ΩP Ed1530
iustus et exaltabitur.
Numérotation du verset Prv. 18,11 

Substantia divitis
urbs roboris eius
et quasi murus validus circumdans eum.
Numérotation du verset Prv. 18,12 

Antequam conteratur
exaltatur cor hominis,
et antequam glorificetur
humiliatur.
Numérotation du verset Prv. 18,13 

Qui prius respondet14
14 respondet ΦRG Θ Ω M Ω F ΩS ΩJ ΩL ΩP Rusch edd. ] respondit Weber
quam audiat
stultum se esse demonstrat15 et confusione dignum.
15 esse dem. Ω F etc.] inv. ΩS (hapax)
Numérotation du verset Prv. 18,14 

Spiritus autem16 viri
16 autem ΩSF Rusch ] om. Ω M ΩJ ΩL ΩP Weber
sustentat imbecillitatem suam,
spiritum vero ad irascendum facilem quis poterit sustinere.
Numérotation du verset Prv. 18,15 

Cor
prudentis17 possidebit scientiam
17 prudentis T ΩSF ΩJ Rusch ] prudens Ω M ΩL ΩP Weber
et auris sapientium querit doctrinam.
Numérotation du verset Prv. 18,16 

Donum
hominis
dilatat viam eius
et ante principem18 spatium
18 principem] principes Weber
ei facit.
Numérotation du verset Prv. 18,17 

Iustus prius19* est accusator sui
19 prius Cor3 (vel) Ω F ΩS ΩJ*] prior Cor2 (anti.) Cor3 Ω M ΩJ² ( in ras. ) ΩL ΩP Rusch Weber
venit amicus eius
et investigabit20 eum.
20 investigabit Cor3 (moderni anti.) Ω M Ω F ΩS ΩJ ΩL ΩP Rusch ] investigavit Cor3 (Beda hebr.) Weber
Numérotation du verset Prv. 18,18 

Contradictiones comprimit
sors
et inter potentes quoque diiudicat.
Numérotation du verset Prv. 18,19 

Frater
qui adiuvatur a fratre
quasi civitas firma
et iudicia
quasi vectes urbium.
Numérotation du verset Prv. 18,20 

De fructu oris viri21 replebitur venter eius et genimina labiorum ipsius22 saturabunt eum.
21 viri Cor2 (hebr. antiq.) Ω M ΩJ ΩS ΩL ΩP Rusch Weber ] sui X L Θ Ω F marg.| cum LXX |
22 ipsius Ω F Ω JL Rusch Clementina ] illius Ω MSP Weber |
Numérotation du verset Prv. 18,21 

Mors et vita in manibus23 lingue qui diligunt eam comedent fructus eius.
23 manibus Cava L² M Θ Cor3 (Beda) Ω F ΩS ΩJ ΩP Rusch ] manu G Amiatinus Cor2 (hebr. anti.) Cor3 (hebr. et anti.) Ω M ΩL Weber | in m. - ling.] inv. Ω M
Numérotation du verset Prv. 18,22 

Qui invenit mulierem bonam24 invenit bonum
24 m. bonam G² Amiatinus Cava plerique codd. Ω F ΩJ ΩL Rusch edd. cum LXX] mulierem G* ΣC Weber , inv. Amiatinus L Q
et hauriet
iocunditatem
a Domino. Qui expellit mulierem bonam expellit bonum,
qui autem tenet
adulteram, stultus est et insipiens 25*.
25 Qui expellit… insipiens est Q Θ Z (adulterat) Ω M Ω F ΩS ΩJ ΩL ΩP Rusch Clementina Weber cum LXX ] del . Cor1 Cor2=Cor3 (hebr. anti. non habent hunc versum) ΩJ² ( rubr. sublin. ) ΩL (va-cat), om. Edmaior. Weber cum hebr. | expellit] aspernit Ω M| bonum Ω M Ω F ΩS ΩJ ΩL etc .] bona Q Θ Z ΩP | tenet] continet ΩJ | est - et insipiens Q* Θ Ω M Ω F ΩS ΩJ ΩL ΩP ] inv. Rusch (hapax) , est et impius Z Clementina Weber
Numérotation du verset Prv. 18,23 

Cum obsecrationibus loquetur26
26 loquetur G Amiatinus Ω M Ω F ΩS ΩJ² ΩL ΩP Rusch Weber ] loquitur Cava X Σ M D Y ΘA Z* S* ΨD Cor3 (al.) ΩJ* Ed1530
pauper
et dives
effabitur27* rigide.
27 effabitur Ω M Ω F ΩS ΩJ ΩL ΩP Weber ] affabitur Rusch (hapax)
Numérotation du verset Prv. 18,24 

Vir amicabilis28
28 amicabilis Cava plerique codd. Cor3 (moderni) Ω M² ΩS Ω F ΩJ ΩL ΩP Rusch edd.] amabilis Amiatinus M Φ Cor3 (Beda anti.), amicalis G L² Z*T Weber , illegibilis propter compacitatem ligaturae ΩD
ad societatem
magis amicus erit quam frater.

Capitulum 18

Numérotation du verset Prv. 18,1 
marg.| Occasiones querit etc.   Non est, querenda continuatio, nec continentia huius capituli, quia tot habet partes quot parabolas et secundum quod Dominus inspirabat loquebatur parabolas ; propter quod superfluum iudico laborare ad parabolas ordinandas, aut continuandas, sed sicut posite sunt, exponentur. Dicit ergo.
marg.| {g} Occasiones querit id est rationes excusabiles vel opportunitates,
marg.| {h} Qui vult spo nte.
marg.| {i} Recedere ab amico ad litteram. Vel ab amico id est a Christo, qui vere amicus est, quia omni tempore diligit. Alii causantur infirmitatem, alii paupertatem, alii fortunam seu fatum et qui hoc facit.
marg.| {k} Omni tempore erit exprobrabilis id est extra sanctitatem, vel excommunicatus id est extra communionem, quia rumpit fedus amicitie.
marg.| {l} Non recipit stultus verba prudentie, nisi ea dixerit que versantur in corde eius id est que ei placeat, quia non cognoscit talem monetam. Vel quia stultitia occupavit hospitium eius cordis, unde non est ibi locus prudentie.
marg.| {m} Impius cum in profundum venerit peccatorum contemnit pec care id est non curat peccare. Vel [contemnit se, quia pro quolibet vili dat se, ut avarus pro obolo, luxuriosus pro momentanea voluptate, superbus pro vanissima laude. Vel contemnit Deum, quia peccatis absorptus ipsum nec veretur, nec timet. Profundum peccatorum potest dici contumacia, pertinacia, defensio, iactantia, desperatio, presumptio, excecatio intellectus, corruptio affectus.
marg.| {n} Sed sequitur eum ignominia et opprobrium fut ure damnationis, que scilicet impii non cogitaverunt, nec timuerunt dum vitare possent. Unde Ier. 20.c. Confundentur vehementer, quia non intellexerunt opprobrium sempiternum quod numquam delebitur.
marg.| {o} Aqua profunda verba ex ore viri id est Christi prolata, scilicet Sacramenta utriusque Testamenti.
marg.| {p} Et torrens redundans fons sapientie Aqu a profunda dicit, quantum ad vetus Testamentum propter profunditatem et obscuritatem figurarum et mysteriorum. Fons sapientie quoad novum Testamentum, propter apparentiam veritatis que latuerat in figuris et suavitatem Sacramentorum novi Testamenti. Torrens autem dicitur predicatio, quia sicut torrens cessat in hieme, ita predicatio cessabit post hanc vitam. Unde Ier. 31.f. Non docebit vir ultra proximum suum, dicens : Cognosce Dominum, {3. 39rb} omnes enim cognoscent a minimo usque ad maximum, dicit Dominus. Comparatur autem aque sacra Scriptura, quia lavat et mundat mentes hominum a sordibus peccatorum, Io. 15.a. Iam vos mundi estis propter sermonem quem locutus sum vobis. Et quia in ea videt se homo sicut in aqua, vel in speculo. Iac. 1. Si quis est auditor verbi et non factor, hic comparabitur viro consideranti vultum nativitatis sue in speculo etc. Et quia, irrigat et fecundat mentes ad fructus bonorum operum germinandos. Hbr. 6.b. Terra sepe venientem super se bibens imbrem et generans herbam opportunam illis a quibus colitur, accipit benedictionem a Domino.
marg.| {q} Accipere personam impii in iudicio non est bonum, ut declines a veritate iudicii que in hoc consistit, ut non secundum faciem, sed iuste iudicetur. Veritas enim iudicii merita cause non personas attendit. Unde Lev. 19.c. Non iniuste iudicabis, non consideres personam pauperis, nec honores vultum potentis, iuste proximo tuo iudica.
marg.| {r} Labia stulti inc onsiderati et incircumspecti ad loquendum.
marg.| {s} Immiscent se rixis id est clamosis contentionibus. In hoc autem quod dicit, immiscent se, notat inseparabilem adhesionem ; mixtura enim est inseparabilis miscibilium unio.
marg.| {t} Et os eius iurgia provocat E c onverso os sapientis lites sedat. Unde supra 15.a. Lingua placabilis lignum vite, que autem inconsiderata est, conteret spiritum.
marg.| {u} Os stulti contritio eius id est instrumentum contritionis suiipsius et aliorum. Detractor enim se et alios propriis dentibus conterit et adulator similiter. Iactator se et proprios filios conterit et devorat id est opera, sua, sicut vetula impiissima, que comedit filios suos. De quibus dicitur Lam. 2.g. Ergone comedent mulieres fructum suum parvulos ad mensuram palme ? Similiter falsus testis et omnis mentiens ore proprio seipsum conterit. Similiter omnis turpiloquus, grandiloquus, vaniloquus, scurriloquus, gastrimargus, garrulus, ebriosus et omnes huiusmodi ore suo se conterunt.
marg.| {x} Et labia ipsius stu lti scilicet.
marg.| {y} Ruina anime eius exp ositio est precedentis, non solum corporis. Unde Sap. 1.c. Os quod mentitur, occidit animam. Ideo dicit Ecclesiast. 14.a. Beatus vir qui non est lapsus verbo ex ore suo. Et bene dicit, ex ore suo, quia huiusmodi homo totus est in ore suo ; sicut dicitur vulgariter : Iste homo totus est in verbis.
marg.| {z} Verba bilinguis quasi   simplicia sed revera duplicia.
marg.| {a} Et ipsa perveniunt usque ad interiora ventris id est vulnerant cor lethali vulnere. Unde Ex. 10.d. dicitur quod plaga locustarum gravissima fuit. Et Apc. 9.b. dicuntur locuste habere quasi caudas scorpionum. Nullum animal bilingue legitur, nisi homo, unde solus duplici freno indiget, scilicet freno modestie et freno abstinentie Eccl. 28.d. Verbis tuis facito stateram et frenos ori tuo rectos. Bilinguis autem dicitur, qui duobus linguis loquitur bona hic, mala illic, unum in aure istius et aliud in aure illius. Item qui bona dicit in presentia hominis, mala autem in absentia. Sed talis proprio nomine dicitur susurro. Eccl. 28.b. Susurro et bilinguis maledicus, multos enim turbavit pacem habentes. Notabiliter autem dicit Salomon, verba bilinguis quasi simplicia, quia sub pretextu pietatis detrahit. Dicit enim sic : Deus scit et Beata Virgo, quia non dico nisi pro bono et quia tangit cor meum, vel quia vellem bonum eius et huiusmodi, que omnia sunt incentiva odii eius, de quo loquitur audientibus et sui mendacii credendi preparativa. De talibus dicitur Ps. 54. Molliti sunt sermones eius super oleum et ipsi sunt iacula. Vel quasi simplicia dicuntur, quia sub pretextu iocositatis detrahit, vel convitiatur acriter et videtur iocus   Ipsa aute m   perveniunt usque ad interiora ventris id est mentis. Unde Eccl. 12.d. In labiis suis indulcat inimicus et in corde suo insidiatur, ut subvertat in foveam.3.39va} {a}   Pigrum ad bonum.
marg.| {b} Deiicit timor id est suspicio futuri mali, ne incipiat bonum, vel ut desistat a bono incepto, Supra 15.c. Iter pigrorum quasi sepes spinarum. Item infra 22.b. Dicit piger, leo est foris in medio platearum occidendus sum.
marg.| {c} Anime autem effeminatorum id est mollium, debilium, desidiosorum.
marg.| {d} Esurient qui a semper nentes, seu filantes, cogitando et ordientes deliberando numquam texunt operando, similes rustico, qui semper acuit ligonem suum, donec totus consumptus est et tamen numquam fodit in vinea, vel in agro. Et talibus dicitur supra 6.b. Usquequo, piger, dormies ? quando consurges a somno tuo ? Paululum dormies, paululum dormitabis, paululum conseres manus, ut dormias et veniet tibi quasi viator egestas et pauperies quasi vir armatus.
marg.| {e} Qui mollis et dissolutus est in opere suo id est qui bonum inceptum propter tribulationes insurgentes dimittit.
marg.| {f} Frater est id est similis est.
marg.| {g} Sua opera dissipantis id est destruentis. Ier. 48.b. Maledictus, qui facit opus Domini negligenter. Mollities operis proprie est tepiditas operantis, dissolutio vero remissio amoris, quo operans debet ligari ad opus.
marg.| {h} Turris fortissima nomen Domini id est invocatio nominis eius est turris fortissima id est tutissimum refugium, ad quod contra sagittas et spicula Diaboli et satellitum eius recurrere debemus. Unde Ps. 89. Domine refugium factus es nobis. Et alibi. Ps. 17. Diligam te Domine fortitudo mea, Dominus firmamentum meum et refugium meum et liberator meus. Vel
marg.| {i} Nomen Domini id est Christus. Unde Is. 30.f. Ecce nomen Domini venit de longinquo, ardens furor eius et gravis ad portandum. Istud nomen tribulatis clamantibus ad ipsum est turris fortissima. Unde Dominus sepe tribulationes immittit, ut clamemus ad ipsum et liberemur. Sicut Ione naviganti immisit Dominus tempestatem et consilio suo proiectus in mare absorptus est a ceto. In cuius ventre clamavit ad Dominum et evomuit eum cetus et liberatus est Unde Ps. 82. Imple facies eorum ignominia et querent nomen tuum, Domine. Iuxta est enim Dominus his qui tribulato sunt corde. Ita facit Dominus ad modum callide nutricis, que digitum, vel aurem infantis stringit, ut clamet in aure pie et tenerrime matris. Et interroganti matri quid habet infans, respondet nutrix, hoc vult, vel illud. Nonne ipse Dominus sic nos leniter stringit presentibus tribulationibus, ut ad ipsum clamemus, qui nos tenerrime plus quam mater diligit ? Iuxta illud Is. 63.e. In dilectione sua et indulgentia sua ipse redimit eos. Item Is. 49.d. Numquid potest oblivisci mulier infantem suum, ut non misereatur filio uteri sui ? Et si illa oblita fuerit, ego tamen non obliviscar tui. Et statim subdit causam : Ecce in manibus meis descripsi te, scilicet in cruce quod nulla mater fecit umquam, nec faciet. Propter quod dicitur Io. 15.b. Maiorem hac dilectionem nemo habet, quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis. De hoc dicit Augustinus Ideo premuntur iusti in Ecclesia Dei, ut pressi clament, clamantes exaudiantur ; exauditi autem liberentur, liberati vero glorificent Deum.
marg.| Vel sic.
marg.| {i} Nomen Domini id est oratio.
marg.| {h} Turris fortissima id est tutum refugium a facie tribulantis. Unde Sap. 18.c. Commotio in eremo facta est multitudinis, sed non diu permansit ira tua, properans enim homo sine querela deprecari pro populis proferens servitutis sue per scutum orationem et per incensum deprecationem allegans restitit ire et finem imposuit necessitati. Unde sequitur hic.
marg.| {k} Ad ipsum quasi ad filium,
marg.| {l} Currit iustus qui de se non confidit, sed tantum in ipso.
marg.| {m} Et exaltabitur in gloria.
marg.| {n} Substantia divitis spi ritualis id est virtutes quibus fultus subsistit.
marg.| {o} Urbs roboris eius id est urbs robusta.
marg.| {p} Et quasi   murus validus circumdans eum et defendens eum undique ab insidiis hostium. Ecce virtus dicitur urbs iustorum, cuius fossatum est contemptus terrenorum ; murus, spes ; antemurale, patientia ; turris, humilitas ; propugnacula, totus cetus virtutum. Mundo enim obsidenti et impugnanti ab una parte per avaritiam resistit largitas, {3. 39vb} ab alia parte carni impugnanti resistit castitas ; ex alia parte Diabolo impugnanti resistit humilitas et sic de aliis.
marg.| {q} Antequam conteratur in futuro.
marg.| {r} Exaltatur in hoc seculo.
marg.| {s} Cor hominis Cas um enim omnem precedit exaltatio. Unde Iob. 30.c. Exaltasti me et quasi super ventum ponens elisisti me valide.
marg.| {t} Et antequam glorificetur ] in   f uturo.
marg.| {u} Humiliatur in hoc seculo Unde supra 15.d. Gloriam precedit humilitas. Item infra 29.d. Superbum sequitur humilitas et humilem spiritu suscipiet gloria. Hoc est quod dicitur Lc. 18.c. Omnis qui se exaltat, humiliabitur etc. Humiliari oportet, ne offendamus ad humile ostium quod est Christus. Unde Io. 10.b. Ego sum ostium. Item Mt. 7.b. Intrate per angustam portam.
marg.| {x} Qui prius respondet quasi magister.
marg.| {y} Quam audiat ut discipulus, prius canalis, quam concha [stultus est vel [stultum se esse demonstrat Item qui prius, quam utriusque partis rationes audierit sententiam precipitat et se confusione dignum demonstrat. Eccle. 18.c. Ante iudicium para iustitiam tibi et antequam loquaris, disce. In tribus precipue cavenda est precipitata responsio. In iudiciis ante examinationem. Iob. 19.c. Causam, quam nesciebam, diligentissime investigabam. In consiliis ante plenariam deliberationem. Eccles. 5.d. Si est tibi intellectus, responde proximo ; sin autem sit manus tua super os tuum ne capiaris in verbo indisciplinato et confundaris. Item in scholis docendo antequam didicerit. Unde Aristot. a discipulo suo petiit duo, ut taceret et loqui disceret. Et alius Philosophus discipulis suis silentium quinque annorum imponebat, ut tangit Glossa Hieronymi super illud Eccles. 3.b. Est tempus tacendi et est tempus loquendi. Item Simonides quidam Philosophus interrogatus a quodam Rege, quid esset Deus ? postulavit inducias unius diei, postea duorum, postea trium, postea quatuor : Ad ultimum dixit, hec est questio, que quanto plus discutitur, tanto minus innotescit.
marg.| {z} Spiritus viri ] id est Christi, vel cuiuslibet iusti.
marg.| {a} Sustentat imbecillitatem suam ] quam habet a parte carnis. Unde Sap. 9.c. dicitur : Corpus quod corrumpitur, aggravat animam, quasi dicat : Christus et quilibet Sanctus imbecillitatem carnis, ne in tentationibus succumbat, mentis fortitudine sustentat. Mt. 26.d. Spiritus quidem promptus est, caro autem infima.
marg.| {b} Spiritum vero ad irascendum facilem, quis poterit sustinere ? ] quasi dicat : rarus, scilicet sapiens, cui sapiunt contumelie et desipit adulatio. Iracundia enim ignis est et ideo aqua sapientie semper indiget cohabitans iracundo, aut aliter comburitur. Eccles. 7.b. Ne sis velox ad irascendum, quia ira in sinu stulti requiescit et ideo sepe ardet sinus eius. Item infra 29.d. Vir iracundus provocat rixas et qui ad indignandum facilis est, erit ad peccata proclivior. Beda. Qui ad irascendum facilis est, nec ipse seipsum potest sustinere.
marg.| {c} Cor prudentis possidebit scientiam ] id est ut suam habebit, utendo ea quasi re sua sibi, non solum aliis, sicut multi qui scientiam habent, sicut cophinus panem, vel horreum triticum, vel dolium vinum nihil inde comedentes aut bibentes, sed tantum aliis ministrantes. Similes Tantalo, qui in mediis aquis siti periit. Unde eis potest dici : “ Sic vos non vobis vellera fertis oves. Sic vos non vobis fertis aratra boves. Sic vos non vobis mellificatis apes”.
marg.| Ad hoc etiam cor prudentis scientiam possidere debet, ut possit stultum sustinere, sicut dicit Glossa Unde 2Cor. 11.d. Libenter suffertis insipientes, cum sitis ipsi Sapientes : sustinetis enim, siquis vos in servitutem redigit, si quis devorat, si quis accipit ; si quis extollitur, si quis in faciem vos cedit. Si quis ergo hoc libenter non sustinet, proculdubio Sapiens non est, qui sapida quasi insipida reiicit.
marg.| {d} Et auris Sapientium ] quibus sapiunt omnia, prout sunt.
marg.| {e} Querit ] per se studendo, vel ab aliis audiendo.
marg.| {f} Doctrinam ] ut doceatur et doceat. Querit autem auris Sapientis doctrinam sicut suavem concentum. Unde Ecclesi. 40.c. Tibie et Psalterium suavem faciunt melodiam et super {3. 40ra} utraque lingua suavis. Item sicut oculus indiget luce, ut inde pascatur, sic auris voce ne deficiat. Lux enim pastus est oculi, sicut vox auris, Eccl. 38.c. Vox mallei innovat aurum. Malleum dicit verbum Dei, quia conterit dura corda peccatorum. Iuxta illud Ier. 23.f. Numquid non verba mea sunt quasi ignis ardens, dicit Dominus et quasi malleus conterens petram.
marg.| {a} Donum hominis ] passive id est quod ei donatur desuper a Deo, scilicet caritas, fides, spes, cetereque virtutes.
marg.| {b} Dilatat viam eius ] id est cogitationem, affectionem, operationem. Quo enim quis gratia Spiritus sancti magis repletur intus, vel latius bona opera foris multiplicantur. Vel [dilatat viam eius
marg.| sustollendo ad celum, ubi nulla latitudo, ubi nulla coangustatio superborum. Unde Augustinus Noli hic pati angustias, evola in celum, ubi nemo angustabit te. nemo te comprimet.
marg.| Vel sic.
marg.| {a} Donum hominis ] active id est quod ipse ex caritate Deo offert.
marg.| {b} Dilatat viam eius ] usque ad celestis palatii amplitudinem :
marg.| {c} Et ante Principes ] celestis patrie.
marg.| {d} Spatium ei facit ] et removens omne impedimentum. Lc. 11.f. Date eleemosynam et ecce omnia munda sunt vobis. Vel ad litteram.
marg.| {a} Donum hominis ] temporale.
marg.| {b} Dilatat viam eius et ante Principes spatium ei facit ] ut patet in quodam paupere, qui non poterat habere accessum ad Henricum Comitem Campanie, sed parato exenio de gruello avene munda mapula cooperto, dilatata statim sibi via ab ostiariis presentavit illud Comiti. Et interrogatus a Comite quare sic fecisset, respondit aliter se non posse intrare ad ipsum et Comes scyphum aureum ante se positum dedit ei.
marg.| {e} Iustus prior est accusator sui ] quam alterius. Omnis enim qui vere iustus est, ubi peccantium errata conspicit, primo seipsum inspicit et cum sollicitus se accusaverit, alios benigne corrigit. Non enim peccatorem digne reprehendere potest, qui in eadem damnatione est. Unde Io. 8.a. dixit Dominus Phariseis, qui sine peccato est vestrum, primus in eam lapidem mittat. Item Rm. 3.c. qui alios doces, teipsum non doces ; qui predicas non furandum, furaris ; qui dicis non mechandum, mecharis ?
marg.| Vel sic.
marg.| {e} Iustus prior est accusator sui ] id est antequam ab aliis accusetur, quia prior videt peccata sua et prior dolet. Iniustus vero ultimo se accusat id est post omnes ; non enim videt peccata sua, nisi ab aliis accusetur et donec tota vicinia clamet contra ipsum. Unde Seneca : qui secreto nolunt audire, veritatem, in publico eam audient.
marg.| {f} Venit amicus eius ] id est Christus in cor eius per presentiam divine contemplationis, si hoc scilicet fecerit id est si se prior accusaverit.
marg.| {g} Et investigabit eum ] id est investigare seipsum faciet, ne forte latro id est Diabolus ibi absconditus lateat sub umbra alicuius male affectionis, So. 1.c. Scrutabor Hierusalem in lucernis et visitabo super viros defixos in fecibus suis
marg.| {h} Contradictiones ] discordium schismaticorum et hereticorum.
marg.| {i} Comprimit sors ] divine dispositionis, vel electionis, vel extremi iudicii. Unde infra 26.b. Iudicium determinet causas et qui imponit stulto silentium, iras mitigat.
marg.| $moraliter
marg.| {h} Contradictiones ] id est carnis rebelliones.
marg.| {i} Comprimit sors ] id est gratia Dei.
marg.| {k} Et inter potentes quoque diiudicat ] id est inter carnem et spiritum, que potenter adversum se pugnant. Gal. 5. Caro concupiscit adversus spiritum et spiritus adversus carnem, hec enim sibi invicem adversantur.
marg.| {l} Frater qui adiuvatur a fratre, quasi   civitas firma ] id est populus Iudaicus et gentilis fraterna caritate in Christo invicem consentientes, unam Ecclesie Catholice constituunt unitatem. Unde Io. 10.c. Alias oves habeo et illas oportet me adducere, ut fiat unum ovile et unus pastor.
marg.| {n} Et iudicia ] id est dogmata utriusque testamenti.
marg.| {o} quasi vectes urbium ] sunt, supple id est sicut vectes urbium muniunt et firmant, ita dogmata utriusque testamenti muniunt Ecclesias.
marg.| Vel sic.
marg.| {l} Frater qui adiuvatur a fratre ] id est cetus et congregatio fratrum invicem diligentium, invicem supportantium, in omnibus concordantium est.
marg.| {m} quasi civitas firma ] edificata lapidibus quadris, scilicet, {3. 40rb} iustitia, temperantia, fortitudine, prudentia, caritatis cemento ligatis, supra firmam petram fundata, que nec timet ventum, nec pluvias, nec flumina, sicut legitur Mt. 7.d. Vel frater et frater, sunt caro et spiritus ; vel affectus et intellectus, qui cum se invicem adiuvant, fortes et inexpugnabiles sunt, sicut civitas firma contra insultus hostium. Si autem intellectu stas per fidem et affectu ruis per illicitum amorem, dissipatus est murus tue civitatis et patet introitus hosti.
marg.| Unde Iob. 30.b. Insidiati sunt mihi et prevaluerunt et non fuit, qui ferret auxilium : quasi rupto muro et aperta ianua irruerunt super me. Ideo dicitur Eccl. 4.c. Melius est duos simul esse, quam unum ; habent enim emolumentum societatis sue ; si unus ceciderit, ab altero fulcietur. Ve soli, quia cum ceciderit, non habet sublevantem se. Et si dormierint duo, fovebuntur mutuo, unus quomodo calefiet ? Et si quispiam prevaluerit contra unum, duo resistent ei.
marg.| {p} De fructu oris viri ] qui bene dicit et bene vivit.
marg.| {q} Replebitur ] in futuro.
marg.| {r} Venter eius ] id est mens, vel desiderium.
marg.| {s} Et genimina labiorum ipsius saturabunt eum ] in futuro, gloria. De multiplici fructu oris dictum est supra 12.b. ibi : De fructu oris sui replebitur unusquisque, bonis.
marg.| {t} Mors et vita in manibus lingue ] id est in usu et abusu lingue. In usu, vi a ; in abusu, mors. Item in silentio lingue, vita cordis ; et in effrenata locutione, mors cordis. Unde B. Arsenio oranti Deum, ut ostenderet ei viam salutis, facta est vox de celo dicens. Fuge homines, tace. Et ille dimisso seculo Eremum petiit. Et iterum oravit ut prius et facta est ad eum vox : Fuge, tace, quiesce. Et hoc est quod dicitur. Is. 47.a. Sede tacens et intra tenebras filia Chaldeorum. Mt. 12.c. Ex verbis tuis iustificaberis. Ecce vita in manibus lingue. Et ex verbis tuis condemnaberis. Ecce mors in manibus lingue.
marg.| $moraliter
marg.| {u} In manibus lingue ] id est in operatione sermonis.
marg.| {t} Mors et vita ] Mors Demonum, vita fidelium. Nam si Predicatores et Doctores manum ori adiungerent id est facerent quod docent, reviviscerent mortui peccatores et morerentur Demones. Iuxta illud Io. 5.d. Amen amen dico vobis, quia venit hora et nunc est, quando mortui audient vocem filii Dei ; et qui audierint, vivent. Si igitur ad vocem Predicatoris et Doctoris non reviviscunt peccatores, aut non audiunt, aut qui loquitur, non est filius Dei. Item de bona lingua exponitur, de qua Eccl. 6.a. Lingua Eucharis in bono homine abundabit.
marg.| {u} In manibus lingue ] istius id est in usu et silentio, que sunt due manus lingue et utraque bona est.
marg.| {t} Mors et vita ] Mors veteris hominis et vita novi. Nam veterem hominem docet conteri et novum reparari. Unde ista lingua Eucharis Pauli dixit. Eph. 4.c. Deponite vos secundum pristinam conversationem veterem hominem, qui corrumpitur secundum desideria erroris.
marg.| Ecce mors, in lingua, sed hec mors pretiosa est in conspectu Domini. Ps. 115. Renovamini autem spiritu mentis vestre et induite novum hominem, qui secundum Deum creatus est in iustitia. et sanctitate veritatis. Ecce vita. Ideo dictum est sup. 15.a. Lingua placabilis lignum vite.
marg.| Item exponitur de mala lingua, scilicet   detractoris. In manibus ] enim eius [  mors et vita. Mors loquentis, vita patientis.
marg.| Et de hac dicitur Eccl. 28.c. Beatus, qui tectus est a lingua nequam, qui in iracundia illius non transivit et qui non attraxit iugum eius et in vinculis illius non est alligatus : Iugum enim illius ferreum est et vinculum ereum ; mors illius, mors nequissima.
marg.| {x} Qui diligunt eam ] linguam bonam, vel malam.
marg.| {y} Comedent fructus eius ] Bonos, vel malos id est vitam, vel mortem. Redde singula singulis : De fructu malo dicitur Romanorum 6.d. Quem fructum habuistis tunc in illis, in quibus nunc erubescitis ? De bono dictum est supra 3.b. Primi et purissimi fructus eius. Fructum lingue sue comedebat dives epulo in inferno, cum dixit Lc. 16.f. Pater Abraham, miserere mei ; et mitte Lazarum, ut intingat extremum digiti sui in aqua, ut refrigeret linguam meam ; quia crucior in hac flamma. Fructum lingue sue comedent boni : quia in secula seculorum laudabunt te, Domine.
marg.| {3. 40va} {a} Qui invenit mulierem bonam ] id est obedientem viro et tranquillam et castam et pudoratam
marg.| {b} Invenit bonum ] id est bonam sociam. Vel bonum id est pacem et quietem, Eccl. 26.c. Gratia super gratiam mulier sancta et pudorata.
marg.| {c} Et hauriet {d}   iucunditatem {e}   a Domino ] id est iucundabitur in filiis de illa susceptis, vel de societate eius. Unde Ecclesiast. 26.a. Mulieris bone beatus vir, numerus enim annorum illorum duplex. Mulier fortis oblectat virum suum et annos vite illius in pace implebit.
marg.| {f} Qui expellit a se mulierem bonam ] sicut supra expositum.
marg.| {g} Expellit bonum ] quia raro invenitur, scilicet bona mulier. Eccles. 7.d. Virum de mille unum reperi, mulierem ex omnibus non inveni. Et tamen inveniri potest. Unde infra 31.b. Mulierem fortem quis inveniet ? procul et de ultimis finibus pretium eius.
Numérotation du verset Prv. 18,mystice 
marg.| Mystice. Mulier bona est sancta Ecclesia, cuius sponsus est Christus, Io. 3.d. Qui habet sponsam, sponsus est ; amicus autem sponsi qui stat et audit eum, gaudio gaudet propter vocem sponsi. Hec mulier invenitur ab his qui querunt eam, eo fine quo debent id est ut uxorem, non ut concubinam id est propter fructum non propter datum : propter salutem animarum, non propter fimum divitiarum.
marg.| {a} Qui sic invenit mulierem bonam, invenit bonum ] sibi et subditis, in presenti et in futuro.
marg.| {c} Et hauriet iucunditatem a Domino . eternam scilicet quando dicetur ei. Euge serve bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, intra in gaudium Domini tui. Mt. 25.b. Item.
marg.| {f} expellit mulierem bonam id est qui non vult recipere Ecclesiam cum cura animarum.
marg.| {g} Expellit bonum id est profectum multorum, qui proficerent ab illo et non incurrerent malum, quia, ut dicit Gregorius Qui preditus est vita et scientia et latere appetit, tot animarum reus est, quot in publicum veniens potuit prodesse Sensus est non omnino verus. Multi tamen inveniunt hanc mulierem, qui tamen non inveniunt bonum, sed malum id est mortem eternam. Quare hoc ? quia male querunt eam. Non enim ipsam ut uxorem querunt, nec ut prolem ex ea generent, nec aliquid quod ad ius matrimonii pertinet, sed tantum cum divitiis et deliciis fornicantur et honoribus, que fornicatio quanto spiritualior, tanto detestabilior. Unde Ier. 23.b. Adulteris plena est terra id est Ecclesia, quia a facie maledictionis luxit terra, arefacta sunt arva deserti id est laici, factus est cursus eorum malus et fortitudo eorum dissimilis. Propheta namque et Sacerdos polluti sunt et in domo mea inveni malum eorum, ait Dominus. Et quod malum, ipse postea ostendit. In Prophetis Samarie vidi fatuitatem et prophetabant in Baal et decipiebant populum meum Israel et in Prophetis Hierusalem vidi similitudinem adulterii et iter mendacii.
marg.| $moraliter Mulier bona id est fecunda administratio activa, que significatur per Martham, Lc. 10.g. Et per Liam, Gn. 29.f.
marg.| {a} Qui hanc mulierem invenit id est ex obedientia suscipit et propter Deum,
marg.| {b} Invenit bonum sibi in futuro et etiam in presenti invenit agrum ubi est absconditus thesaurus. Unde Mt. 13.f. Simile est regnum celorum thesauro abscondito in agro terrene administrationis, quem qui invenit homo vadit et pre gaudio illius vendit omnia que habet et emit agrum illum.
marg.| {c} Et hauriet : pro administratione illa.
marg.| {d} Iucunditatem : eternam.
marg.| {e} A Domino : qui est fons omnis iucunditatis. Et quanto maiorem sustinet in administratione turbationem propter Deum, tanto maiorem hauriet iucunditatem. Vel mulier bona est caro obediens spiritui, vel sensualitas consentiens rationi ; qui hanc invenit, invenit bonum, scilicet adiutorium. Unde Gn. 2.c. Non est bonum hominem esse solum, faciamus ei adiutorium simile sibi.
marg.| {c} Et hauriet iucunditatem {3. 40vb} a Domino : scilicet gloriam immortalitatis. Eccle. 15.b. Stola glorie vestiet illum, iucunditatem et exultationem thesaurizabit super illum et nomine eterno hereditabit illum Dominus Deus noster.
marg.| {f} Qui expellit mulierem bonam : indiscrete affligendo, ut Balaam asinam suam. Nm. 23.e.
marg.| {g} Expedit bonum : per indiscretionem quod scilicet bonum poterat mereri. Eph. 5.f. Nemo carnem suam umquam odio habuit.
marg.| {h} Qui autem tenet adulteram ] id est qui carnem suam concupiscentiis fovet et nutrit.
marg.| {i} Stultus est et insipiens id est cecus est in intellectu, quia non videt foveam sibi paratam. Item insipidus est in affectu, quia non sentit fetorem carnalium voluptatum. Eccles. 9.a. Ne des mulieri potestatem anime tue, ne ingrediatur in virtute tua et confundaris. De hac muliere dicitur infra 21.b. Melius est sedere in angulo domatis, quam cum muliere litigiosa in domo communi. Item adulteram tenet, qui Ecclesiam, vel prebendam ad delitias corporales retinet. Et recte adultera dicitur, quia sponsum de lecto conscientie eiicit propter mechum. Unde Ez. 16.e. Iudicabo te iudicio adulterarum et congregabo adversus te omnes amatores tuos.
marg.| {k} Cum obsecrationibus loquetur pauper spiritu ad Deum non pretendens merita, sed misericordiam, dicens cum Propheta Ps. 50. Miserere mei Deus, secundum magnam misericordiam tuam.
marg.| {l} Et dives : id est superbus.
marg.| {m} Effabitur rigide : merita sua iactans sicut Phariseus, Lc. 18.d. Deus, gratias tibi ago, quia non sum sicut ceteri hominum, raptores, iniusti, adulteri ; velut etiam hic publicanus, ieiuno bis in Sabbato, decimas do omnium que possideo. Et postea additur ibi de paupere loquente cum obsecrationibus, Publicanus autem stans a longe, nolebat nec oculos in celum levare, sed percutiebat pectus suum, dicens : Deus propitius esto mihi peccatori. Vel ad litteram.
marg.| {k} Cum obsecrationibus loquetur pauper : id est multum rogat, antequam detur ei locus ad loquendum et etiam timide loquitur. Dives vero rigide loquitur et ab omnibus auditur, ut patet in curiis Prelatorum, ubi pauper vix habet auditum. Eccles. 13.d. Diviti decepto multi recuperatores : locutus est superba et iustificaverunt illum ; humilis deceptus est, insuper et arguitur ; locutus est sensate et non datus est ei locus, dives locutus est et omnes tacuerunt et verbum illius usque ad nubes perducent ; pauper locutus est et dicunt, quis est hic : et si offenderit, subvertent illum. Hec miseria iam venit in disputationibus Theologie quod omnino reprobabile est.
marg.| {n} Vir amabilis ]   ad
marg.| {o} societatem ] id est benignus, prudens et constans socius.
marg.| {p} Magis amicus erit ] id est magis amat et amatur.
marg.| {q} Quam frater ] carnis. Unde Ps. 48. Frater non redimit, redimet homo. Et infra 27.b. Melior est amicus iuxta quam frater longe.
Numérotation du verset Prv. 18,mystice 
marg.| {n} Vir amabilis : id est populus gentilis conversus.
marg.| {o} Ad societatem : Ecclesie.
marg.| {p} Magis amicus erit : Christo id est magis amat et amatur a Christo.
marg.| {q} Quam frater id est Iudaicus populus, infidelis, qui frater est Christi secundum carnem.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Prv. Capitulum 18), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 05/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=28&chapitre=28_18)
Signaler un complément d'information

Notes :