Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Hugo de Sancto Caro

Biblia communis

Capitulum 31

Numérotation du verset Prv. 31,1

VERBA LAMUELIS¹ REGIS VISIO QUA ERUDIVIT EUM MATER SUA.

¹ Lamu(h)elis Q² Φ Ψ^D Cor1 = CorS1 Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Clementina ] Lamuhel Weber , Lamuel X Σ L M T S CorS1 = Cor3 (vel) Ed1530

Numérotation du verset Prv. 31,2

Quid

dilecte² mi ? Quid dilecte uteri mei ?

² dilecte CorS1=Cor3 (moderni antiq. habent DILECTE ) Ω ^F Ω^R Rusch Weber ] electe M² T Beda CorS1 (Beda : ELECTE in Regnum s<ecundum>) Cor3 (Beda ELECTE in regnum), QUID FILII MI ET QUID FILI UTERI MEI ET FILI VOTORUM MEORUM sive PROMISSIONUM CorS1=Cor3 (hebr.) = Pagnini

Quid dilecte votorum meorum ?

Numérotation du verset Prv. 31,3

Ne dederis³

³ Ne dederis] hic incipit cap. 31 Ω ^F Ω^P

mulieribus

substantiam tuam

et divitias⁴ tuas ad delendos reges.

⁴ divitias Z ² plerique codd., edd. Ω ^M Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Ω^S Rusch ] delicias Θ^H, vias tuas Weber

Numérotation du verset Prv. 31,4

Noli regibus, o Lamuel, noli regibus dare vinum,

quia nullum secretum est ubi regnat ebrietas.

Numérotation du verset Prv. 31,5

Ne⁵ forte bibant

⁵ ne Ω ^F] et praem. Clementina | bibant plerique codd. Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch ] bibat Π^H Amiatinus L* D Q* T W* S* Weber cum hebr.

et obliviscantur⁶ beneficiorum⁷

⁶ obliviscantur plerique codd., edd. Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^L Ω^P Rusch ] obliviscatur Amiatinus Cava Π^H L D Q T W S Γ^M Weber |

⁷ beneficiorum CorS1=Cor3 (al.) Rusch ] iudiciorum CorrrectorS1 (B. antiq.) Cor1 Cor3 (hebr. antiq.) Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Ω^S Weber , iudiciorum Dei L Ω ^M, statuti Pagnini |

et mutent causam⁸ filiorum pauperis.

⁸ mutent plerique codd., edd. Ω ^M Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^S Rusch ] mutet Amiatinus Cava Π^H etc. Weber Pagnini | causam Cor1 Ω ^F Rusch Weber ] causas X Ed1530

Numérotation du verset Prv. 31,6

Date siceram merentibus⁹ et vinum his qui amaro sunt animo.

⁹ merentibus Ω ^F Ω^R Rusch Weber ] mentibus Ω ^M

Numérotation du verset Prv. 31,7

Bibant et¹⁰ obliviscantur egestatis sue et dolores¹¹ non recordentur amplius.

¹⁰ et plerique codd. Ω ^M Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Ω^S Rusch cum hebr.] ut Weber cum LXX |

¹¹ dolores L D Y Φ Θ Z Cor3 (antiq.) CorS1 (antiq. et quidam moderni) Ω ^M Ω^J Ω^P Ω^R Rusch ] doloris Cava Σ Amiatinus Q T Γ A Ψ D Weber , doloris sui Π^H M W S Γ M CorS1 (quidam tamen) Cor3 (moderni) Ω ^F Ω^L Ω^S edd. Clementina |

Numérotation du verset Prv. 31,8

Aperi os tuum muto et causis omnium filiorum qui pertranseunt.

Numérotation du verset Prv. 31,9

Aperi os tuum,

decerne quod iustum est et vindica¹²

¹² vindica Ω ^F Ω^S Rusch ] iudica Cor1 Cor3 (hebr. an.) Ω ^M Ω^J Ω^L Ω^P Weber

inopem et pauperem.

Numérotation du verset Prv. 31,10

aleph.¹³

¹³ Aleph Ω^J Ω ^F Ω^P Rusch ] Aleth Ω^S, om. hic et deinceps litteras hebraeas Σ^T Π^H W* Ψ^D Ω ^M Ω^L Ω^R ( lac. ) Clementina ; hic incipit capitulum “XXXII” Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P ( Ω^S non habet hic novum capitulum pro versibus 10-31)

Mulierem

fortem

quis

inveniet ?

Et procul¹⁴* de ultimis finibus pretium eius¹⁵.

¹⁴ et Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^S Weber ] om. Rusch (hapax) |

¹⁵ eius] + est Ω ^M |

Numérotation du verset Prv. 31,11

beth.

Confidit in ea cor viri sui et spoliis non indigebit.

Numérotation du verset Prv. 31,12

gimel.

Reddet ei bonum et non malum omnibus diebus vite sue.

Numérotation du verset Prv. 31,13

deleth.

Quesivit lanam et linum et operata est consilio manuum suarum.

Numérotation du verset Prv. 31,14

HE .

Facta est quasi navis institoris de longe portat¹⁶ panem suum.

¹⁶ portat Rusch Weber ] portans Π^H M D Q Y² Θ W S Γ^M² Ω ^M Ω^J Ω^S Ω^L Ω^P Ω^R edd.

Numérotation du verset Prv. 31,15

vav.

Et¹⁷ de nocte surrexit deditque predam domesticis suis et cibaria ancillis suis.

¹⁷ Et Ω ^M Cor2 (si non apponas quod dicitur ET deficit littera VAU in alphabeto) CorS1 = Cor 3 (hebr. antiq.) Rusch Weber ] om. L Φ Z² CorS1 (quidam tamen non habent ET ) Ω^S Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R

Numérotation du verset Prv. 31,16

zai.

Consideravit agrum et emit eum¹⁸,

¹⁸ eum] illum Ω ^M

de fructu manuum suarum plantavit vineam.

Numérotation du verset Prv. 31,17

heth.

Accinxit fortitudine lumbos suos

et roboravit brachium suum.

Numérotation du verset Prv. 31,18

teth.¹⁹

¹⁹ tet(h) Ω^P Rusch ] om. Ω^S etc.

Gustavit et vidit²⁰ quia²¹ bona est²² negotiatio eius, non extinguetur in nocte lucerna eius²³.

²⁰ et vidit Z² plerique codd., edd. Ω ^M Ω^J Ω^S Ω^L Ω^P Ω^R Rusch ] om. Weber |

²¹ quia Rusch Weber ] quoniam Ψ^D Ω^R |

²² est] om. Ω ^M |

²³ eius Amiatinus Ω ^M Ω^J Ω^S Ω^P Rusch Clementina ] illius Ω^L Weber |

Numérotation du verset Prv. 31,19

ioth.

Manum suam misit ad fortia et digiti eius apprehenderunt fusum.

Numérotation du verset Prv. 31,20

caph.

Manum suam aperuit inopi et palmas suas extendit ad pauperem.

Numérotation du verset Prv. 31,21

lamed²⁴.

²⁴ lamed] scrips., lamech Ω^J Ω^P Rusch , lameth Weber

Non timebit domui sue a frigore²⁵ nivis, omnes²⁶ domestici eius vestiti sunt duplicibus²⁷.

²⁵ frigore Φ^RG Z² Ψ^D CorS1 Cor2=Cor3 (antiq. iuxta hebr.) Rusch ] frigoribus plerique codd., edd. Ω ^M Ω^J Ω^S Ω^L Ω^P Ω^R Weber |

²⁶ omnes Q Rusch ] + enim plerique codd., edd. Cor3 Ω ^M Ω^J Ω^S Ω^L Ω^P Ω^R Weber |

²⁷ sunt Cava X Σ T² D Q Y Φ Z² S² Γ^AM² Ψ^D Cor2=CorS1=Cor3 Ω^S Ω^L Ω^P Rusch Clementina ] om. Cor1=CorS1 Ω ^M Ω^J Ω^R Weber, domestici vero eius vestiti duplicibus CorS1 (antiq. iuxta hebr.) | duplicibus] coccinis CorS1=Cor3 (hebr.) Pagnini () |

Numérotation du verset Prv. 31,22

mem.

Stragulatam²⁸ vestem fecit sibi, byssus et purpura vestimentum²⁹

²⁸ Stragulatam Θ CorS1 (quidam antiq.) Cor3 (al. antiq.) Ω ^M Ω^J Ω^S Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Clementina ] Stragulam Weber, CorS1 (quidam) Cor3 (quidam antiqui) |

²⁹ vestimentum Rusch ] indumentum Ω^L Ω^P Ω^R Weber |

eius.

Numérotation du verset Prv. 31,23

NUN .³⁰

³⁰ nun Ω^P Rusch ] om. Ω^S etc.

Nobilis in portis vir eius,

quando sederit cum senatoribus terre.

Numérotation du verset Prv. 31,24

samech.³¹

³¹ samech] nun Θ, men Ω^S

Sindonem fecit et vendidit et cingulum tradidit Chananeo.

Numérotation du verset Prv. 31,25

AIN .³²

³² ain Weber ] ayn Ω^J Ω^P Rusch, nu Ω^S, samech Amiatinus ² Θ

Fortitudo et decor indumentum³³ eius et ridebit in die novissimo.

³³ indumentum] ornamentum Θ

Numérotation du verset Prv. 31,26

PHE .³⁴

³⁴ Phe] ain Θ, samei Ω^S

Os suum aperuit sapientie et lex clementie in lingua eius.

Numérotation du verset Prv. 31,27

sade.³⁵

³⁵ sade] ain Ω^S

Consideravit³⁶ semitas domus sue et panem otiosa non comedit³⁷.

³⁶ Consideravit plerique codd., edd. Ω ^M Ω^J Ω^S Ω^L Ω^P Rusch ] Considerat Cava X Σ Π^H L M Q* Θ T W S Γ Weber |

³⁷ comedit plerique codd., edd. Ω ^M Ω^J Ω^S Ω^L Ω^P Rusch ] comedet Cava X Σ Q* Φ Z² W Γ^M* Ψ^D Weber |

Numérotation du verset Prv. 31,28

coph.³⁸

³⁸ coph] phe Ω^S

Surrexerunt filii eius et beatissimam predicaverunt et³⁹ vir eius⁴⁰ laudavit eam.

³⁹ et CorS1 (al.) Rusch ] ei Ω ^M, om. CorS1 (quidam non habent ET ) Ω^S Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Weber |

⁴⁰ eius Cava M W² Ω ^M Ω^R Rusch ] + et CorS1 (hebr. et antiq.) Cor3 (hebr # antiq.) Ω^S Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Weber |

Numérotation du verset Prv. 31,29

RES .⁴¹

⁴¹ res] sade Ω^S

Multe filie congregaverunt divitias⁴², tu supergressa es universas.

⁴² divitias] + multe fecerunt potentiam Θ LXX

Numérotation du verset Prv. 31,30

SYN ⁴³.

⁴³ syn Ω^J Ω^P Rusch Weber ] coph Ω^S

Fallax imago⁴⁴

⁴⁴ imago Θ Ω ^M CorS1=Cor3 (al.)] gloria Ω^S, gratia Cor1 CorS1 (hebr. et antiq.) Cor3 (hebr. antiq.) Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Weber

et vana est pulchritudo, mulier timens Dominum⁴⁵ ipsa laudabitur⁴⁶.

⁴⁵ Dominum CorS1=Cor3 (al. antiq.) Ω^R Rusch Weber ] Deum Cava Σ Y Θ CorS1 Cor3 (vel) Ω ^M Ω^S, om. Som345 |

⁴⁶ laudabitur] salvabitur timorem autem Domini ipsa conlaudat Θ LXX |

Numérotation du verset Prv. 31,31

thau. ⁴⁷

⁴⁷ thau Ω^N etc. ] res Ω^S

Date ei de fructu manuum suarum et laudent eam in portis opera sua⁴⁸.

⁴⁸ sua Amiatinus Φ Ψ^D Ω^P Rusch Cor2 (al. : SUA videlicet mulierum) Cor3 (al.: SUA videlicet mulieris)] + syn Ω^S, eius Cor1 Ω ^M Ω^J Ω^S Ω^L Ω^R Ω^N Weber , + Expliciunt Parabole Salomonis Ω^J, + Explicit liber Proverbiorum Ω^L, + explicit liber Proverbiorum versuum numero mille septingentorum quadraginta Ω^P, + Explicit liber Masloth qui appellatur Parabole Salomonis Ω^N

Capitulum 31

Numérotation du verset Prv. 31,1
littera

^marg.| Verba Lamuelis etc. Huc usque fuerunt verba Salomonis, hic autem ponit verba matris sue, quibus eum docuit. Unctus enim Salomon in Regem, per spiritum quem accepit, vidit quam prudenter mater sua eum erudivit, propter quod operi parabolarum suarum verba matris sue inseruit. Dicit ergo, non Salomon, sed translator, vel Esdras Biblie reparator.

^marg.| {u} Verba Lamuelis Regis ] supple, hec sunt, que dicta sunt. Lamuel interpretatur, in quo est Deus : Et est nomen applausorium Salomonis, quo applaudebat ei mater sua.

^marg.| {x} Visio ] id est mystica eruditio.

^marg.| {y} Quam, vel qua erudivit eum mater sua ] dicens ei.

^marg.| {z} Quid dilecte mi ] dicam tibi, supple.

^marg.| {a} Quid, dilecte uteri mei ] id est de utero meo nate fili, quid dicam tibi ?

^marg.| {b} Quid dilecte votorum meorum ] id est o dilecte fili, qui electus es a Deo in regnum quod votis omnibus desiderabam quod patet 3Rg. 1. ubi dicit ad David : Domine mi Rex, tu iurasti per Dominum Deum tuum ancille tue : Salomon filius tuus regnabit post me et ipse sedebit in solio meo.

^marg.| Vel sic.

^marg.| {u} Verba Lamuelis Regis ] id est viri, in quo Deus est : Sunt.

^marg.| {x} Visio ] id est mystica eruditio.

^marg.| {y} Quam, vel qua erudivit eum mater sua ] id est Dei gratia, que illum erudivit interius intellectu sapientie, quam foris ipse omnibus monstravit. Mater sua dico, dicens.

^marg.| {z} Quid dilecte mi ] tibi dicam ?

^marg.| {a} Quid dilecte uteri mei ] tibi dicam.

^marg.| {b} Quid, dilecte votorum meorum ] tibi dicam ? Triplicem ponit eandem questionem mater Salomonis id est gratia, quia sapientiam tripliciter habendam monstravit {3. 67ra} illi scilicet corde, ore et opere. Unde supra 22.c. Descripsi tibi ea tripliciter. Mater etiam sua in verbis sequentibus tria hortatur. Primo, de luxuria fugienda. Secundo, de gula reprimenda. Tertio, de iniuria proximo non facienda. Dicit ergo mater Salomonis :

^marg.| {a} Ne dederis ; ] etc. spiritualem et temporalem. Mulieres enim non solum opes : sed et corpus et animam : famam et virtutes auferunt. Unde supra 29.a. Qui nutrit scortum, perdit substantiam. Et Tullius : Ne ego dicam liberum, cui mulier imperat : leges scribit : vocat, veniendum est ; minatur, extimescendum est ; poscit, dandum est ; eiicit, abeundum est, Hunc ego non liberum, sed nequissimum servum reputo. Hoc fuit primum et precipuum mandatum matris Salomonis quod fecit ei ; quod tamen ipse transgressus est. Unde Eccl. 47.c. Inclinasti femora tua mulieribus et potestatem habuisti in corpore tuo et dedisti maculam in gloria tua, 3Rg. 11.a. Averterunt mulieres, cor eius, cumque iam esset senex, depravatum est cor eius per mulieres, ut sequeretur Deos alienos.

Numérotation du verset Prv. 31,mystice

^marg.| , mulieres heretica doctrina, secularis scientia, carnalis concupiscentia, dignitas humana, adulatores, qui ultra modum emolliunt et enervant potentes, his mulieribus maledictis :

^marg.| {a} Ne dederis ] etc. aurum, scilicet Sapientie tue : argentum eloquentie et munditie tue : gemmas virtutum : balsamum fame tue : oleum nitentis conscientie : vinum spiritualis letitie tue, frumentum refectionis intime. Unde supra 5.a. Ne intenderis fallacie mulieris : Favus enim distillans labia meretricis et nitidius oleo guttur eius. Et eod. infra : Ne dederis alienis honorem tuum. Eccl. 9.a. Ne des mulieri potestatem anime tue, ne ingrediatur in virtute tua et confundaris.

Numérotation du verset Prv. 31,moraliter

^marg.| {a} Ne dederis ] o tu Prelate :

^marg.| {b} Mulieribus substantiam tuam ] id est pueris et effeminatis redditus Ecclesie tue. Hoc precipit mater Salomonis id est gratia ; quod tamen a paucis servatur. Is. 1.f. Quomodo facta est meretrix civitas fidelis plena iudicii ? Iustitia habitavit in ea ; nunc autem homicide. Mi. 3.c. Audite hoc, Principes Iacob et Iudices domus Israel, qui abominamini iudicium et omnia recta pervertitis : qui edificatis Sion in sanguinibus et Hierusalem in iniquitate.

^marg.| {c} Et divitias tuas ] ne dederis.

^marg.| {d} Ad delendos Reges ] id est propter delendos Reges : sicut faciunt illi, qui propter depositionem Abbatum, vel aliorum Prelatorum suorum multas et magnas expensas faciunt. Vel vox est ad Prelatos Ecclesiarum, ut non dent divitias id est redditus Ecclesiasticos. Ad delendos Reges id est bonos Rectores animarum quod tamen faciunt, quando dant eas pueris et effeminatis et idiotis. Quot enim pueros instituit Episcopus in Ecclesia, tot bonos Reges delet. Glossa moraliter exponit :

^marg.| {a} Ne deleris ] etc. id est noli terrenis divitiis homines corrumpere, ne celestia non querant, in quibus perpetuo regnent cum Domino. Delentur enim Reges per divitias, quando summi Regis filii adunati per fidem, per illecebras merentur eradicari de terra viventium.

^marg.| {e} Noli Regibus ] etc. nimium, aut nimis forte.

^marg.| {k} Quia nullum ] etc. per consuetudinem. Unde supra 20.a. Luxuriosa res est vinum et tumultuosa ebrietas. Hieronymus : Nihil adeo obruit intelligentiam, ut comessatio et ebrietas.

^marg.| {l} Ne forte bibant ] supra modum.

^marg.| {m} Et obliviscantur ] etc. id est pauperum, ad litteram. Ebrii enim non possunt discernere, qui iustam causam, vel iniustam habeant.

^marg.| {p} Date siceram ] etc. ad letificandum : quia vinum letificat cor hominis. Eccl. 31.d. Vinum in iucunditate creatum est, non in ebrietate ab initio.

^marg.| {s} Bibant et obliviscantur egestatis sue ] quia tunc pauper sumit.

^marg.| {u} Et dolores ] etc. id est peccata, vel debita. Vinum enim omnia facit oblivisci.

^marg.| {y} Aperi os tuum muto ] id est pro causa pauperis, qui pro se in iudicio, vel nescit, vel non audet loqui, vel non permittitur ipse loqui : memento.

^marg.| {z} Et causis omnium filiorum, qui pertranseunt ] id est causis peregrinorum faveto, iuste tamen ; Nam qui hic precipit causis pauperum et peregrinorum favere : precipit eisdem non misereri in iudicio. Unde Ex. 23.a. Pauperis non misereberis in iudicio. Lv. 19.c. Non consideres personam pauperis ; nec honores vultum potentis. Eccl. 35.c. Non accipiet Dominus personam in pauperem. Sed quia posset aliquis causam pauperis gratis accipere et tamen negligenter agere : ideo {3. 67rb} subdit.

^marg.| {a} Aperi os tuum ] allegando pro paupere gratis. Tullius : Ea gratis tenemur impendere, que sine detrimento possumus impendere.

^marg.| {b} Decerne quod iustum est ] id est iuste et discrete age allegando, vel iudicando, Dt. 16.d. Iuste quod iustum est, exequeris.

^marg.| {c} Et vindica inopem et pauperem ] oppressores eorum puniendo et ab eis liberando. Is. 1.e. Querite iudicium, subvenite oppresso, iudicate pupillo, defendite viduam.

^marg.| Moraliter :

^marg.| {f} O Lamuel ] id est o Prelate, in quo est Deus, quasi in vicario suo :

^marg.| {g} Noli Regibus ] id est fidelibus, qui sunt eterni Regis filii et Reges sui.

^marg.| {h} Dare ] verbo et exemplo :

^marg.| {i} Vinum ] carnalis voluptatis, vel mundane felicitatis : quod mentes hominum inebriat et subvertit.

^marg.| De quo Eph. 5.d. Nolite inebriari vino, in quo est luxuria. Os. 4.e. Vinum et ebrietas auferunt cor. Ideo dicit lex, Nm. 6.a. Vir, sive mulier, cum fecerit votum, ut sanctificetur et se voluerit Domino consecrare ; a vino et ab omni, quo inebriari potest, abstinebit, Ier. 51.a. Calix aureus Babylonis in manu Domini inebrians omnem terram : de vino eius biberunt gentes et inde commote sunt.

^marg.| {k} Quia nullum secretum ] celestis consilii [est, ubi regnat ebrietas

^marg.| De hoc vino, Is. 28.b. Pre vino nescierunt et pre ebrietate erraverunt. [Noli, inquam dare Regibus

^marg.| {l} Ne forte bibant ] de carnali voluptate, vel mundi felicitate :

^marg.| {m} Et obliviscantur iudiciorum ] Is. 5.c. Cithara et lyra et tympanum et tibia et vinum in conviviis vestris et opus Domini non respicitis, nec opera manuum eius consideratis.

^marg.| {n} Et mutent ] id est subvertant.

^marg.| {o} Causam filiorum pauperis ] id est Christi, qui pro nobis factus est pauper, 2Cor. 8.b. Scitis enim gratiam Domini nostri Iesu Christi, quoniam propter vos egenus factus est, cum esset dives, ut illius inopia vos divites essetis.

^marg.| {p} Date siceram merentibus ] id est sanum potum sacrorum eloquiorum proponite penitentibus, ne deficiant.

^marg.| {q} Et vinum ] spiritualis letificationis :

^marg.| {r} His, qui amaro sunt animo ] pro peccatis preteritis, aut pro afflictione presenti, aut pro incolatu presentis miserie, vel pro dilatione patrie, supra 14.b. Cor quod novit amaritudinem anime sue, in gaudio eius non miscebitur extraneus.

^marg.| {s} Bibant ] Reges, vel illi, quibus ipsi dabunt vinum et [siceram id est divine doctrine consolationem :

^marg.| {t} Et obliviscantur egestatis sue ] id est presentis miserie.

^marg.| {u} Et doloris ] id est presentis tribulationis.

^marg.| {x} Non recordentur ] etc. Is. 54.c. Non confunderis, neque erubesces, non enim pudebit te, quia confusionis adolescentie tue oblivisceris et opprobrii viduitatis tue non recordaberis amplius. Item eod. 25.c. Auferet Dominus Deus omnem lacrimam ab omni facie et opprobrium populi sui auferet de universa terra. Apc. 21.a. Absterget Deus omnem lacrimam ab oculis Sanctorum et mors ultra non erit, neque luctus, neque clamor, neque dolor erit ultra : que prima abierunt. Idem fere Is. 51.

^marg.| {y} Aperi os ] etc. id est illis, qui divina eloquia personare nesciunt, vel peccatoribus, qui apud Deum muti sunt, predica verbum Dei.

^marg.| {z} Et causis ] etc. velociter viam huius mundi quasi peregrini festinantes ad patriam. Hbr. 13.c. Non habemus hic manentem civitatem, sed futuram inquirimus.

^marg.| {a} Aperi os tuum ] in oratione pro peccatoribus mutis.

^marg.| {b} Decerne quod ] etc. id est discretam fac penitentiam et iniunge aliis.

^marg.| {c} Et vindica ] etc. qui dicit : Pauper et inops ego sum, de teipso iustitiam faciendo, qui ei in multis iniuriosus extitisti.

^marg.| {d} Aleph ] Aleph interpretatur mille, vel doctrina tentationum quod pene competit mulieri forti id est Ecclesie : que perfecte tentationibus est edocta.

^marg.| {e} Mulierem fortem ] etc. Hucusque sunt verba matris Salomonis ad Lamuelem, hinc Salomon paucis versibus, sed tamen veritate plenissima laudes Ecclesie, vel uniuscuiusque fidelis ipse decantat, ponens etiam initia laudis quod designatur per litteras, que singule singulis versibus preponuntur : In quo etiam invenitur, {3. 67va} quod sicut elementa omnia Hebrei alphabeti a primo usque ad ultimum propter ordinem ponuntur : ita apud Dei notitiam omnes virtutes, omnia opera, omnia premia cuiuslibet fidelis anime, vel totius Ecclesie, que ex omnibus Electis perficitur, una sunt descripta. Unde Mt. 10.d. Capilli capitis vestri omnes numerati sunt : Continet autem hoc carmen versus vigintiduos, secundum ordinem litterarum alphabeti Hebraici. Videns ergo Salomon genus humanum innumeris implicatum erroribus : et quod ad eius salvationem nullus sufficeret, nisi solus mediator Dei et hominum Christus Iesus, admirans tantam gratiam, ait : Mulierem fortem quis inveniet etc. Quod quamvis ad litteram posset exponi qualitercumque iuxta illud Eccles. 7.d. Virum de mille unum reperi : mulierem ex omnibus non inveni. Quia tamen Glossa nullam de litterali expositione faciunt mentionem nolentes hic vaticinari, mysticam prosequemur expositionem. Mulierem, vocat Salomon Ecclesiam propter fecunditatem spiritualis sobolis, quam in aqua et Spiritu Deo gignit. Fortem dicit, quia omnia tam prospera, quam adversa pro Sponsi amore contemnit. Hec soboles multis modis perierat. Nam alii sub aquis delitiarum erant submersi, alii spinis divitiarum suffocati, alii grandinibus iracundie obruti : alii igne ambitionis inflammati, alii vento superbie dispersi, alii velut errabundi, a bestiis ceterorum vitiorum devorati. Nec erat qui huic periculo vellet, vel posset occurrere. Iuxta quod dicitur Ez. 34.a. Quod infirmum fuit, non consolidastis ; et quod abiectum, non reduxistis ; quod confractum, non alligastis. Ideo descendit et venit Dei filius querere et salvare quod perierat. Unde rediens ad celos ait ad Angelos. Lc. 15.b. Congratulamini mihi, quia inveni drachmam quam perdideram. Et hoc est [mulierem id est Ecclesiam Deo filios spirituales ex aqua et Spiritu generantem, vel quamlibet animam fidelem opera bona facientem ; Fortem ] adversa omnia equanimiter sustinentem et prospera viriliter contemnentem.

^marg.| Quis ] id est qualis et quantus ; [inveniet

^marg.| perditam et errabundam, quasi dicat : solus Dei filius in carne mortali apparens quod quia non tempore Salomonis, sed magno intervallo temporis interiecto factum fuit, dicit :

^marg.| {a} Procul et de ] etc. id est Christus, qui seipsum pro Ecclesia redimenda pretium dedit. Unde 1Cor. 6.d. Empti estis pretio magno. Et Eph. 5.a. Ambulate in dilectione, sicut et Christus dilexit nos et tradidit seipsum pro nobis in oblationem et hostiam Deo. De ultimis finibus dicitur, quia a summo celo egressio eius. Et Is. 30.f. Ecce nomen Domini de longinquo veniet. Vel pretium, quo redimitur Ecclesia, vel fidelis anima, sunt virtutes et opera bona. Unde supra 13.b. Redemptio anime viri divitie sue. Hoc pretium procul et de ultimis finibus venit, quia omne datum optimum et omne donum perfectum desursum est descendens a Patre luminum, Iac. 1.c.

^marg.| {b} Beth ] Beth interpretatur domus, vel habitaculum quod bene congruit Ecclesie : Nam Ecclesia fidelis domus et habitaculum Christi est.

^marg.| {c} Confidit in ea ] id est in Ecclesia :

^marg.| {d} Cor viri ] id est Christi, qui cum ea matrimonium contraxit : quod fuit in Paradiso figuratum in Adam et Eva. Initiatum in Patriarcharum et Prophetarum fide et promissione. Os. 2.d. Sponsabo te mihi in fide. Consummatum fuit in nature humane assumptione in thalamo uteri virginalis. Ct. 1. Osculetur me osculo oris sui. Ratum erit in generali resurrectione, quando Sponsa totaliter traducetur in domum Sponsi eternaliter permansura, unde Ct. 3.b. Veni de libano, Sponsa mea, veni de libano, veni coronaberis. Similiter quelibet fidelis anima Sponsa est Christi, cum qua contrahunt sponsalia in bono proposito, 2Cor. 11.a. Despondi vos uni viro virginem castam exhibere Christo. Fiunt nuptie in confessione, ubi consensus animorum per verba de presenti exprimitur. Rm. 10. Corde creditur ad iustitiam, ore etc. Consummantur in satisfactione, Ratum erit in morte. Est. 2.c. Ducta est Esther ad cubiculum Regis Assueri mense decimo, qui vocatur thebeth : septimo anno regni eius et adamavit eam Rex plus quam omnes mulieres, habuitque gratiam et misericordiam coram eo super omnes mulieres et posuit diadema regni in capite eius : fecitque eam regnare in loco Vasthi. Recte aiunt cor viri sui confidit in Sponsa velut in matrona castissima : nulla pressura tribulationum, aut miseriarum presentium ab amplexu Sponsi recessura, nullis precibus, vel promissionibus adultero {3. 67vb} creditura. Unde Rm. 8.g. Quis nos separabit a caritate Christi : tribulatio, an angustia, an fames etc. Ideo dicitur Sap. 4.a. Quam pulchra est casta generatio cum claritate. Sed quia Ecclesia tota est in prelio contra Diabolum, iuxta illud Iob. 7.a. Militia est vita hominis super terram et spoliis eius quotidie ditatur, recte additur ;

^marg.| {e} Et spoliis ] etc. ut vel sponsa. Liptote est. Imo abundabit spoliis id est animabus deceptis, quas quotidie Ecclesia Diabolo per Predicatores aufert. Is. 9.a. Letabuntur coram te, sicut qui letantur in messe, sicut exultant victores capta preda, quando dividunt spolia. Propter hoc etiam Ecclesia dicitur leena, Iob. 38.d. Numquid capies leene predam et animas catulorum eius implebis ? non indigebit Sponsa id est abundabit, spoliis id est intelligentia sacrorum eloquiorum. Ps. 118. Letabor ego super eloquia tua ; sicut qui invenit spolia multa. Ct. 7.a. Umbilicus tuus crater tornatilis ; numquam indigens poculis. Sed quicquid boni facit Ecclesia, vel fidelis anima : recognoscit se a Deo habere, recte subditur :

^marg.| {g} Gimel ] Gimel interpretatur retributio quod ipsi Sponse congruit.

^marg.| {g} Reddet ] Spo n sa,

^marg.| {h} Ei ] id est Christo :

^marg.| {i} Bonum ] quadruplex. De amplexu reddet Sponso sobolem sanctorum desideriorum. De agricolatione reddet Agricole fructum bonorum operum. De argento sacri eloquii sibi tradito reddet lucrum predicationis et doctrine. De beneficiis universis reddet gratiarum actiones. Et quia beneficia Christi non cessant : nec debet cessare Ecclesia a gratiarum actione. Unde Ps. 33. Benedicam Dominum in omni tempore, semper etc.

^marg.| {k} Et non malum ] ; s icut Iudei : qui acceptis beneficiis mala rependerunt. Unde et conqueritur in Ps. 34. Retribuebant mihi mala pro bonis : sterilitatem anime mee. Is. 1.a. Filios enutrivi et exaltavi : ipsi autem spreverunt me. Vel sicut heretici : qui fidei mysteria in heresim vertunt. Vel sicut mali Prelati, qui malo exemplo bonos mores in aliis corrumpunt. Vel sicut falsi Christiani : qui fidem, quam fatentur verbis, negant factis. Vel sicut apostate : qui in bono incepto non perseverant, unde addit :

^marg.| {l} Omnibus diebus ] etc. quia sola perseverantia coronatur, Mt. 10.c. et 24.b. Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. 1Cor. 9.d. Omnes, qui in stadio currunt, omnes quidem currunt, sed unus id est perseverans, accipit bravium. De hoc sup. 7.b. Qui reddit malum pro bonis : non recedet de domo eius.

^marg.| {m} Deleth ] Deleth interpretatur tabule vel tabulatum, sive pauper, aut ianua : quod bene competit Ecclesie, quia Ecclesia qua pauper ad ianuam divitis mendicat panem, Mt. 6.b. Panem nostrum quotidianum etc. Et dicitur ei quod non habebit, nec etiam vestem, nisi propriis manibus illam quesierit. Et ideo.

^marg.| {n} Quesivit Sponsa ] etc. id est consulte et discrete, ne quid nimis, ne quid parum. Iuxta illud Rm. 12.a. Rationabile sit obsequium vestrum. ad litteram, hoc facit sancta Ecclesia ad usus pauperum : iuxta illud Is. 58.c. Cum videris nudum, operi eum. Iob. 31.b. Si non benedixerunt mihi latera pauperis : et de velleribus ovium mearum calefactus est. Et consulte facit hoc sponsa, ut in futuro mereatur audire a Sponso suo : Nudus fui et cooperuistis me. Consilio manuum suarum dicit, non alienarum. Scriptum est etiam : In sudore vultus tui vesceris pane tuo, Gn. 3. Et Ps. 127. Labores manuum tuarum manducabis ; beatus es et bene tibi erit Aliter enim non habebit Sponsa victum, vel vestitum nisi propriis manibus neverit illum sibi.

Numérotation du verset Prv. 31,mystice

^marg.| . In lana ovium intelliguntur opera pietatis et simplicitatis, que proximis impenduntur. In lino candido, de quo subtilior efficitur ; intelliguntur opera contemplationis, vel munditia carnis ; quia sicut linum virens de terra oritur, sed multo labore ad candorem perducitur ; ita caro per longam castigationem ad candorem munditie perducitur ; Quam dum a sordibus per continentiam mundamus, nobis vestem novam facimus contra turpitudinem nuditatis, unde Apc. 16.c. Beatus qui custodit vestimenta sua, ne nudus ambulet. Prudenter ergo fortis mulier querit lanam et linum, operatur consilio manuum suarum ; quando Ecclesia sollicite perquirit quibus se fructibus pietatis exerceat ; et quo a carnalibus, illecebris se mundet et hoc consilio prudentissimo id est solo superne retributionis intuitu. De qua retributione apertius subditur ;

^marg.| {o} He ] interpretatur esse, vel vivere, vel suscipiens aut susceptio ; quod bene competit Ecclesie, quia Ecclesia per panem, quem suscepit, esse verum et vivere sempiternum habebit.

^marg.| {p} Facta est ] etc. Institor negotiator, sive mercator ; eo quod acquirendum mercibus sedulus instat, iuxta illud ; Impiger extremos currit mercator ad Indos, Per mare pauperiem {3. 68ra} fugi ens, per saxa, per ignes. Hinc Christus qui merces suas attulit de patria sua in terram nostram et alias retulit Deitatem dedit et humanitatem accepit, divitias summas attulit. (Unde supra 7.c. Non est vir in domo sua, abiit via longissima, sacculum pecunie secum tulit) et paupertatem nostram assumpsit, 2Cor. 8.b. Scitis gratiam Domini nostri Iesu Christi, quoniam propter vos egenus factus est, cum esset dives, ut illius inopia vos divites essetis. De hoc dicit Beatus Bernardus. In celis omnium bonorum affluentia suppetebat : sed paupertas non inveniebatur : porro in terra abundabat hec species et nesciebat homo pretium eius. Hanc querere venit Filius Deus, ut eam nobis sua estimatione faceret pretiosam. Super hoc admiratur Ecclesia cantans : O admirabile commercium etc. Institores fuerunt Apostoli, Doctores, Predicatores, Prelati, qui comparandis bonis mercibus debent esse intenti. De quibus Ez. 27.c. Negotiatores tui, Tyre, a multitudine cunctarum divitiarum argento, stanno, ferro, plumboque repleverunt nundinas tuas, Grecia et Tubal et Mosoch, ipsi institores tui. Iob. 28.a. Terra de qua oriebatur panis, igne subversa est, locus saphiri lapides eius et glebe illius aurum : semitam illius ignoravit avis, nec intuitus est eam oculus vulturis : non calcaverunt eam filii institorum. Navis est Ecclesia, quia clausa debet esse inferius ad aquas divitiarum et deliciarum temporalium, que ut aqua fluunt : superius debet esse aperta, libere recipiens de celo pluviam gratiarum. Item sicut navis arcta fuit in principio tempore Martyrum ; ita arcta erit in fine, tempore Antichristi ; lata in medio, tempore Confessorum. Sed iam nimis incipit arctari : unde patet ; quod finis instat. Item navis inundatione persecutionum et tribulationum sublimatur ad celum. Unde Gn. 7.c. Factum est diluvium 40. diebus et 40. noctibus super terram et multiplicate sunt aque et elevaverunt arcam in sublime a terra. Arca hic idem est quod navis. Et de hac dicitur Mt. 14.c. Vespere autem facto solus Iesus erat ibi scilicet in monte ; navicula autem in medio mari iactabatur fluctibus. Sicut ergo navis institoris onerata mercimoniis que in patria eius abundant, portat ea per mare, ut eis venditis, que attulerat cariora domi reportet, sic Ecclesia divitiis bonorum operum, tribulationum, tentationum, persecutionum, miseriarum gaudet onustari, quibus maiora bona gratiarum mercetur.

^marg.| Dicit ergo : Facta est mulier fortis id est Ecclesia, quasi navis institoris, onerata multis mercibus pretiosis, desiderio transiens fluctus huius seculi, properans ad patriam.

^marg.| {a} De longe ] id est de exilio huius mundi.

^marg.| {b} Portans panem ] id est panem penitentie, sive laboris et doloris, quo vescitur, dum est in via. Gn. 3.d. In sudore vultus tui vesceris pane tuo. Ps. 126. Surgite postquam sederitis, qui manducatis panem doloris. Vel panem doctrine et virtutis, quo reficitur in itinere peregrinationis sue. De quo Eccl. 41.c. Splendidum in panibus benedicent labia multorum. Eccl. 11.a. Mitte panem tuum super transeuntes aquas, quia post multa tempora invenies illum. Vel sic construe. Portans panem suum de longe id est qui est de longe id est de celo, Christum, scilicet qui est panis Angelorum, qui datus est hominibus, ut fiant Angeli. Ps. 77.c. Panem Angelorum manducavit homo. Io. 6.e. Ego sum panis vivus, qui de celo descendi. Item Ecclesia dicitur de longe portare panem suum quasi viaticum, quia in omnibus, que agit solam eternam retributionem exspectat et solam veri panis refectionem et saturitatem desiderat qui dicit Mt. 11.d. Venite ad me omnes, qui laboratis etc.

^marg.| {c} Vau ] Vau interpretatur hec vel ipsa, sive ipse aut ille, quia Ecclesia media nocte qua ipse, scilicet Sponsus venit ad laborandum et vigilandum, ei obviam assurgit. Et hoc est quod sequitur.

^marg.| {d} De nocte surrexit ] Ecclesia contemplationi, meditationi, orationi, lectioni, laudationi, lacrimarum effusioni liberius insistens.

^marg.| De die vero, que aptior est ad operandum, operibus pietatis insistens. Ps. 76. Meditatus sum nocte cum corde meo. Ps. 38.a. Et in meditatione mea exardescet ignis. Et Ps. 41.c. In die mandavit Dominus misericordiam suam et nocte canticum eius. Ct. 3.a. In lectulo meo quesivi per noctes, quem diligit anima mea. Vel

^marg.| {d} De nocte ] id est in nocte tribulationis.

^marg.| {e} Surrexit ] Ecclesia, quia tribulatio, que malos prosternit, Ecclesiam erigit ad maiora, ut dictum est, gratiarum dona. Surrexit, inquam ad vigilandum. Ro. 3.c. Hora est iam nos de somno surgere. Ad laborandum. Ps. 126. Surgite postquam sederitis etc. Ad orandum. Ps. 118.g.3.68rb} Media nocte surgebam ad confitendum nomini tuo. Ad eundum obviam Christo. Iuxta illud Mt. 25. Media nocte clamor factus est : ecce sponsus venit : exite obviam ei. Item in hoc quod dicitur, de nocte surgere Ecclesia, notatur sollicitudo Ecclesie circa curam proximorum agendam ; eos, qui foris sunt, intus ad fidem vocando ; vel fideles ut amplius bonis operibus insistant, excitando. Vel Surrexit de nocte, huius temporis ad predicandum.

^marg.| {f} Deditque predam domesticis suis ] id est depredatos a Diabolo eripuit et eis, qui intus sunt, fide sociavit. Vel dedit, Ecclesia [predam domesticis suis id est Predicatoribus, qui sunt de domo et familia Domini speciales, exposuit totum corpus Diaboli ad predandum et devorandum, sicut cadavera exponuntur canibus et avibus ad devorandum. Unde Iob. 40.d. Concident illum amici, divident illum negotiatores. Ps. 73.c. Dedisti eum escam populis Ethiopum.

^marg.| {g} Et cibaria ancillis suis ] dedit supple id est minoribus et infirmioribus Scripturam faciliter secundum capacitatem eorum exposuit. Hbr. 5.d. Omnis qui lactis particeps est, expers est sermonum iustitie, parvulis enim est. Perfectorum autem est solidus cibus, eorum, qui pro ipsa consuetudine exercitatos habent sensus ad discretionem boni et mali.

^marg.| {h} Saen ] Saen interpretatur duc te, vel huc, sive oliva, aut fornicatio, quia in agro Ecclesie et vinea sacre Scripture, de quibus hic agitur, crescit oliva misericordie, per quam huc adducti fornicationem dimittimus vitiorum.

^marg.| {i} Consideravit agrum et emit eum ] etc. Ager iste Christus est, qui etiam hortus, sive Paradisus voluptatis dicitur. Gn. 1.b. Et de hoc agro dicitur. Gn. 27.d. Ecce odor filii mei, sicut odor agri pleni rosis caritatis, violis humilitatis, liliis castitatis.

^marg.| Hunc agrum consideravit Ecclesia oculo cognitionis et oculo amoris, quo et vulneravit ipsum usque ad mortem. Ct. 4.c. Vulnerasti cor meum, soror mea sponsa, vulnerasti cor meum in uno oculorum tuorum et in uno crine colli tui. Et statim placuit ei ager, unde emit eum obsequio laudabili, vel sanguine proprio. Unde dictus est ager ille Acheldemach id est ager sanguinis usque ad hodiernum diem. Mt. 27.a. Et hoc iustum est, quia etiam ipse Dominus agrum Ecclesie sanguine suo prius emit, imo redemit, 1Pt. 1.a. Non corruptibilibus auro et argento redempti estis de vana vestra conversatione paterne traditionis, sed pretioso sanguine quasi agni immaculati Christi et incontaminati. Vel ager iste Regnum celorum est, Mt. 13.f. Simile est Regnum celorum thesauro abscondito in agro. Hunc consideravit Ecclesia oculo contemplationis plenum rosis Martyrum, liliis Virginum et violis Confessorum et emit eum nummo penitentie : De qua emptione dictum est supra 20. Malum est, malum est, dicit, omnis emptor et cum recesserit, gloriabitur. In hoc autem quod primo dicit, Consideravit et postea, emit, notatur prudentia Ecclesie, que prius rem considerat, quam emat. E converso faciunt mercatores huius mundi, prius emunt honores et delicias et divitias et merces, scilicet terrenas ; et postea considerant, quid emerint. Unde Lc. 14.d. dixit unus de invitatis, volens se excusare : Villam emi et necesse habeo exitu et videre illam, rogo te, habe me excusatum. Et alius dixit : Iuga boum emi quinque et eo probare illa, rogo te, habe me excusatum. Et alius dixit : uxorem duxi et ideo non possum venire. Iste se non excusat, in quo notatur quod carnalis voluptas maxime absorbet rationem. Item ager mundus est, Mt. 13.e. Ager mundus est plenus spinis et tribulis vitiorum. Unde supra 24.d. Per agrum hominis pigrum transivi et per vineam viri stulti et ecce totum repleverunt urtice luxurie, operuerunt superficiem eius spine avaritie. Unde recte dicitur Acheldemach id est ager sanguinis id est peccati Os. 4.a. Maledictum et mendacium et homicidium et furtum et adulterium inundaverunt et sanguis sanguinem tetigit. Hunc agrum consideravit Ecclesia oculo compassionis et miserta emit eum nummo predicationis sue. Unde Gn. 47.e. Emit Ioseph universam terram Egypti vendentibus singulis possessiones suas pre magnitudine famis. Non panis vel aque ; sed audiendi verbum Dei. Am. 8.d. Item ager est parochia, vel dignitas, sive prelatio quevis. Ct. 7.d. Veni, dilecte mi, egrediamur in agrum, commoremur in villis. Hunc agrum antequam excolendum accipiat quisquam, debet diligenter considerare quante virtutis sit et quantus labor sit ad bene excolendum. Eccl. 8.c. Non spondeas supra virtutem tuam quod si spoponderis, quasi restituens cogita. Quod non faciunt multi, sed quasi lucro vel bursa inventa, plaudunt manibus, supra 17.c. Homo {3. 68va} stultus plaudet manibus suis, cum spoponderit pro amico suo. Item ager est sacra scriptura, plenus floribus odoriferarum sententiarum et fructibus exemplorum sanctorum Patrum ; de quo dicit Dominus per Ps. 49. Et pulchritudo agri mecum est. Hic ager emitur nummo orationis et munde conscientie, quia in malevolam animam non introibit Sapientia, Sap. 1.a. Iac. 1.a. Si quis vestrum indiget Sapientia, postulet a Deo, qui dat omnibus affluenter et non improperat et dabitur ei. Vel nummo studii. Sap. 6.c. Qui de luce vigilaverit ad illam, non laborabit, assidentem enim illam foribus suis inveniet.

^marg.| Item nummo boni operis. Unde Ps. 110. Intellectus bonus omnibus facientibus eum. Et hoc est quod sequitur.

^marg.| {a} De fructu manuum suarum ] non aliorum id est operibus sanctorum Patrum, qui sunt manus Ecclesie.

^marg.| {b} Plantavit vineam ] id est Ecclesiam, de qua Is. 5.b. Vinea Domini Sabaoth domus Israel est, que magis exemplis et factis Sanctorum plantata est, quam dictis. Is. 49.f. Ecce elevabo ad gentes manum meam et ad populos exaltabo signum meum et afferent filios suos in ulnis et filias suas super humores portabunt. Vel vinea est sacra Scriptura, que plus factis, quam dictis excolitur, que cultores suos inebriat. Unde Gn. 9.c. Noe plantavit vineam, bibensque vinum inebriatus est et nudatus in tabernaculo suo. Ier. 23.b. Factus sum quasi vir ebrius et quasi homo madidus a vino, a facie Domini et a facie verborum sanctorum eius,

^marg.| {c} Heth ] Heth interpretatur vita, vel pavor quia maxime a parte lumborum, quos fortiter accinxit fortis mulier, timendum est quasi a parte debilissima castri. Vita vero pavori iungitur, quia timor Domini fons vite, ut dicitur supra 14.d.

^marg.| {d} Accinxit fortitudine lumbos suos ] id est fortiter in se restrinxit fluxum carnalium voluptatum.

^marg.| {e} Et roboravit brachium suum ] id est fortiter operata est. Non enim sufficit continentia, nisi adsit fortitudo operum ; nec opus valet, nisi continentia comitetur. Unde Lc. 12.e. Sint lumbi vestri precincti etc.

Numérotation du verset Prv. 31,mystice

^marg.| . Lumbi Ecclesie sunt Doctores et Predicatores, quia in eis est vis generativa spiritualis et ab eis fluit semen Verbi Dei, de quo generantur Deo filii spirituales, 1Cor. 4.d. In Christo Iesu per Evangelium ego vos genui. Et ideo verbum semen dicitur. Lc. 8.b. Semen est verbum Dei. Lumbos autem accingit Ecclesia potissime ; quia a parte lumborum maior debilitas est et maius periculum. Unde Iob. 40.a. Accinge quasi vir lumbos tuos, interrogabo te et indica mihi. Naum. 2.a. Contemplare viam, conforta lumbos, robora virtutem valde.

^marg.| {f} Teth ] Teth. interpretatur subter vel infra, seu bonum, aut exclusio quod bene congruit Ecclesie : quia gustata dulcedine celesti, quicquid infra est, excludit a se, ut liberius possit sursum vacare.

^marg.| {g} Gustavit ] mulier fortis id est Ecclesia, vel quilibet fidelis anima de vino vinee, quam plantavit et de fructibus agri, quem emit.

^marg.| {h} Et vidit ] id est experientia gustus cognovit.

^marg.| {i} Quia bona est negotiatio eius ] quia nummo penitentie emit agrum vite eterne : de qua negotiatione dixit beatus Laurentius Tyranno : Ego felici commercio terrena pro celestibus, transitoria pro eternis commuto. 2Cor. 4.d. Id quod est in presenti momentaneum et leve tribulationis nostre, supra modum in sublimitate eterne glorie pondus operatur in nobis, non contemplantibus nobis, que videntur, sed que non videntur.

^marg.| {k} Non extinguetur in nocte ] adversitatis.

^marg.| {l} Lucerna eius ] id est predicationis, de qua Mt. 5.b. Neque accendunt lucernam et ponunt eam sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus, qui in domo sunt. Vel lucerna gratie, quam Deus accendit sicut ignem flatu tribulationis, vel tentationis. Unde Iob. 41.b. Halitus eius prunas ardere facit, flamma de ore eius egreditur. De hoc sup. 20.d. Lucerna Domini spiraculum hominis. Vel [lucerna

^marg.| devotionis [non extinguetur in nocte

^marg.| ad litteram, dum vacat contemplationi, orationi, lectioni, imo crescit et augetur tunc devotio. Lucerna illorum in nocte adversitatis extinguitur qui ad tempus credunt et in tempore tentationis recedunt hoc in prosperitate sunt devoti, sed in tentatione, vel tribulatione statim sunt victi. Et de his dicit {3. 68vb} Iob. 21.b. Quotiens lucerna impiorum extinguetur, superveniet inundatio et dolores dividet furoris sui. Item lucerna illorum in nocte extinguetur, qui veniente Iudice media nocte, oleum pietatis et ignem caritatis non habebunt in vasis suis. Unde Mt. 25.a. Dicunt fatue virgines, quarum lucerne videntur hic ardere : Date nobis de oleo vestro, quia lampades nostre extinguuntur : Quia tunc primo apparebunt extincte, que modo videntur accense. De hoc supra 13.b. Lux Iustorum letificat, lucerna autem impiorum extinguetur. Notandus est autem ordo verborum. Primo dicit, gustavit : deinde, vidit : tertio, sequitur negotiatio et tunc demum promittitur quod lucerna gratie non extinguetur : nam gustus suavitatis divine oculos mentis illuminat, unde 1Rg. 14.d. Vidistis ipsi, quia illuminati sunt oculi mei, eo quod gustaverim paululum de melle isto, quanto magis si comedisset populus de preda inimicorum suorum, quam reperit ?

^marg.| Hanc modicam gustationem putavit Petrus satietatem, quando visa Domini claritate, dixit : Domine, bonum est nos hic esse ; si vis, faciamus hic tria tabernacula. Mt. 17.a. et dicit Mc. 9.a. Non enim sciebat, quid diceret, quia gustationem modicam putavit saturitatem et de una gutta vini volebat facere tres tabernas. Post gustum et visum sequitur negotiatio et deinde lux eterna. Unde Ps. 33.b. Gustate et videte, quoniam suavis est Dominus ; et beatus vir, qui sperat in eo : Que spes provenit ex gratia et meritis.

^marg.| {m} Ioth ] Ioth interpretatur scientia, vel dominatio, quia manus Ecclesie id est Christus, vel Prelatus per scientiam, vel dominationem debellat aereas potestates et omnia fortia strenue agit.

^marg.| {n} Manum suam misit ] Ecclesia, vel quelibet fidelis anima.

^marg.| {o} Ad fortia ] id est ad implenda consilia pro eterna retributione : Synagoga vero ad debilia misit manum id est ad facienda mandata exterius pro temporali mercede. Unde filiis Ecclesie dicitur : Si vis perfectus esse, vade et vende omnia que habes et da pauperibus et veni et sequere me. Mt. 19.c. Filiis Synagoge dicitur : Si volueritis et audieritis me, bona terre, comeditis. Is. 1.e. Item Mt. 5.c. Audistis, quia dictum est antiquis : Non occides ; qui autem occiderit, reus erit iudicio ; qui autem dixerit fratri suo racha, reus erit concilio ; qui autem dixerit fatue, reus erit gehenne ignis.

^marg.| Perfectiores ergo tenentur esse Patres tam novi, quam veteris Testamenti. Unde Mt. 5.c. Nisi abundaverit iustitia vestra plus quam Scribarum et Phariseorum, non intrabitis in regnum celorum.

^marg.| Sed quare hoc, cum Dominus illis visibiliter appareret et loqueretur familiariter, sicut amicus loquitur ad amicum ? Respondeo propter abundantem gratiam. Ipsi enim manducaverunt manna figurativum. Io. 6.e. Patres vestri manducaverunt manna in deserto et mortui sunt. Nos autem verum manna id est panem Angelorum manducamus et non morimur. Io. 6.f. Qui manducat carnem meam et bibit sanguinem meum, vivet in eternum.

^marg.| Illis apparuit et locutus est Deus in creatura, que ipse est. Illis locutus est in Moyse, nobis in Iosue. Dt. 18.c. Prophetam suscitabit nobis Deus etc.

^marg.| {p} Et digiti eius apprehenderunt fusum ] ad faciendam vestem pauperi. Unde supra eod. b. Quesivit lanam et linum et operata est consilio manuum suarum id est discrete : quod significatur hic per digitos.

Numérotation du verset Prv. 31,mystice

^marg.| . Manus Ecclesie Christus est, qui omnia opera eius facit, ut dicitur Is. 26.c. Hanc manum misit Ecclesia, ad fortia id est ad debellandas aereas potestates et eripiendam predam de manu Diaboli.

^marg.| Digiti huius manus sunt omnes Electi, qui apprehenderunt fusum id est rectitudinem intentionis, per quam omnia opera quasi fila in orbem eternitatis retorquent. Hic notari debet quod per sinistram temporalia, per dexteram eterna significantur. Unde Ct. 8.a. Leva eius sub capite meo et dextera illius amplexabitur me.

^marg.| Per colum significatur vita temporalis, per fusum intentio operis. Colus in sinistra ponitur et fuso lana vel linum in dexteram retorquetur quod est recte nere : quod fit, quando temporalia pro eternis operantur.

^marg.| Sed docet nere Dominus Mt. 6.a. Te faciente eleemosynam, nesciat sinistra tua, quid faciat dextera tua, quasi dicat : non debes nere a dextera in sinistram, sed a sinistra in dexteram quod faciunt, qui spiritualia pro terrenis exercent sicut hypocrite et simoniaci. Unde Mt. 6.a. Cum facis eleemosynam, noli ante te tuba canere, sicut faciunt hypocrite : Amen dico vobis, receperunt mercedem suam, sed mercedem Domini recipient in inferno.

^marg.| {3. 69ra} {a} Caph ] Caph interpretatur inclinatio, quia hic agitur de Incarnatione Christi, que eius inclinatio fuit : Iuxta illud Ps. 17. Inclinavit celos et descendit. Moraliter, agitur etiam hic de inclinatione misericordie, qua Ecclesia pauperibus se inclinat.

^marg.| {b} Manum suam aperuit ] Ecclesia, vel fidelis anima.

^marg.| {c} Inopi ] eleemosynam largiendo, non diviti. Is. 58.c. Frange esurienti panem tuum.

^marg.| Et nota quod primo commendatur Ecclesia de labore manuum et postea de eleemosyna. Nam eleemosyna, que labore proprie manus acquiritur, accepta est coram Deo. Eccl. 7.d. Datum brachiorum tuorum et sacrificium sanctificationis offeres Domino et initia Sanctorum et pauperi porrige manum tuam, ut perficiatur propitiatio. De hoc sup. 3.b.

^marg.| Honora Dominum de tua substantia.

^marg.| {d} Et palmas suas extendit ad pauperem ] iuvando, ab oppressoribus liberando, necessaria ministrando. Eccl. 4.d. Non sit porrecta manus tua ad accipiendum et ad dandum collecta. Ob hoc enim Christus manus apertas habuit in cruce, ut sint nobis in exemplum. Unde Is. 49.d. Ecce in manibus meis descripsi te. Unde, homini habenti manum aridam, dixit Dominus : Mt. 12.b. Extende manum tuam et extendit et restituta est sanitati sicut altera, Ob hoc etiam manus Sacerdotum inunguntur in ordinatione eorum.

Numérotation du verset Prv. 31,mystice

^marg.| . Ecclesia.

^marg.| {b} Manum suam aperuit inopi et palmas suas extendit ad pauperem ] mittendo Predicatores operarios, qui non solum verbi eleemosynam, sed etiam exempli parvulis panem petentibus tribuerunt. Lc. 10.a. Messis quidem multa, operarii vero pauci ; Rogate ergo Dominum messis, ut mittat operarios in messem suam. Ite, ecce ego mitto vos.

^marg.| {e} Lamech ] Lamech interpretatur doctrina discipline quod signanter congruit. Nam doctrina vestis est intellectus, disciplina vero affectus ; quia veste duplici vestitur anima contra frigus Infidelitatis et perversitatis.

^marg.| {f} Non timebit ] mulier fortis, cum predicta fecerit.

^marg.| {g} Domni sue ] id est familie sue.

^marg.| {h} A frigore nivis ] id est tormentis inferni, ubi frigus et calor mixta sunt in condemnationem malorum, qui hic frigora et calores pro Domino sustinere noluerunt. Iob. 24.c. Ad nimium calorem transeat ab aquis nivium. Vel

^marg.| {f} Non timebit domui sue ] id est familie sue.

^marg.| {h} A frigore nivis ] id est a persecutione malorum, qui per nivem significantur. Iob. 38.c. Numquid ingressus es thesauros nivis id est frigidos peccatores, futuros Predicatores, ut Paulus.

^marg.| {i} Omnes enim domestici eius vestiti sunt duplicibus ] Sapientia, scilicet contra hereses expellendas ; et patientia contra tribulationes sustinendas. He sunt due ale mulieris, quibus fugiens volavit in desertum. Apc. 12.d. Vel duplex vestis est pietas, promissionem habens vite, que nunc est et future, 1Tim. 4.c. Item duplex vestis est quelibet virtus interius muniens voluntatem et exterius vestiens operationem. Item duplex vestis est, hiemalis et estivalis. Vestem hiemalem dico virtutes quibus protegimur contra pluviam et grandinem tentationum et persecutionum, ut est patientia, mansuetudo, humilitas et huiusmodi. Estivalem dico virtutes, quibus tempore pacis et tranquillitatis vacatur bonis operibus, vel contemplationi, ut est pietas, caritas, Sapientia. Item duplex vestis est opus bonum cum recta intentione, qua vestiti sunt viri Ecclesiastici, Hypocrite vero penulas habent id est vestes singulares sine furatura, quia bona faciunt, sed non bona intentione. Vel domestici Ecclesie dicuntur vestiti duplicibus id est mutatoriis sicut mulieres nobiles in profestis diebus induuntur communibus vestimentis, in festis induuntur pretiosis. Et in magnis Ecclesiis pro congruentia, solemnitatis utuntur variis indumentis. In festo Martyrum, rubea habent indumenta. In festo Virginum, candida. In festo Confessorum livida : Sic et nos pro varietate solemnitatum debemus assumere congrua vestimenta : Verbi gratia : In Nativitate Domini pro congruentia solemnitatis debemus indui veste humilitatis. Parvulus enim natus est nobis tunc et filius datus est nobis {3. 69rb} Is. 9.b. In Passione eiusdem debemus indui veste luctus et discipline, quia tunc disciplina pacis nostre fuit super humerum eius. Is. 53.b. In resurrectione debemus indui veste gaudii et exultationis. In Ascensione veste spei et amoris, iuxta illud Io. 14.d. Si diligeretis me, gauderetis utique, quia vado ad Patrem : In festo Martyrum debemus indui veste patientie. In festo Virginum debemus indui veste sanctimonie. Et ita pro varietate solemnitatum, varietatem vestium debemus induere. Et hoc est quod dicitur in Ps. de Ecclesia.. Astitit Regina a dextris tuis etc.

^marg.| Et ad eandem dicit Dominus Ez. 16.b. Vestivi te discoloribus, calceavi te hiacyntho, quoad Confessores. Cinxi te bysso, quoad Virgines : Et indui te subtilibus, quoad Martyres.

^marg.| Item duplex vestis, qua cives et domestici Dei induuntur, est duplex stola beatitudinis, de qua Is. 61.c. in terra sua duplicia possidebunt.

^marg.| {k} Mem ] Mem interpretatur viscera, quia in hoc quod Christus Ecclesiam velut vestem sibi aptavit, maxime viscera misericordie ostendit. Item interpretatur ex ipsis, ex quibus scilicet vestis ista contexitur,

^marg.| {l} Stragulatam vestem ] id est talarem, vel picturatam, vel varietate texture firmiter textam.

^marg.| {m} Fecit sibi ] Ecclesia ex variis ordinibus professionum contextam. Quot enim professiones habet Ecclesia, tot colores habet in veste sua. Et ideo dicitur circumamicta varietatibus. Stragos, talus vel varium interpretatur.

^marg.| {n} Byssus et purpura indumentum eius ] Byssus est candor conscientie et innocentia vite, purpura patientie et penitentie, sunt indumentum Ecclesie, quia et hec eadem fuerunt indumenta Sponsi sui. Ct. 5.c. Dilectus meus candidus et rubicundus. Vel byssus castitatis et purpura caritatis sunt indumentum Ecclesie. Vel byssus refertur ad Virgines, sicut lilium ; purpura ad Martyres, sicut rosa. Unde Ecclesia in pace dicitur habere lilia, in bello rosas. Unde cantatur de Ecclesia : Circumdabant eam flores rosarum et lilia convallium. Secundum Glossa per byssum accipitur carnis mortificatio, quia byssum multis tunsionibus pervenit ad candorem. Per purpuram intelligitur intentio celestis, quia purpura tantum Regum est. Aliqui libri habent : Stragulam vestem fecit sibi. Et est idem quod vestis polymita, sive examita id est pluribus filis texta. De veste stragula legitur 4Rg. 8.d. Tulit Azahel stragulum vel stragulam et infudit aquam et expandit super faciem eius.

^marg.| {o} Nun ] Nun interpretatur piscis unicus, aut sempiternus quod bene congruit materie, quia nobilis vir Ecclesie id est Christus, de quo hic agitur, quasi piscis unicus in aquis humani generis captus laqueo mortalitatis vitam nobis contulit sempiternam, in cuius ore inventus fuit stater nostre redemptionis, vel legitur Mt. 17.d.

^marg.| {p} Nobilis in portis vir eius ] etc. Vir Ecclesie Christus Dominus. Is. 4.a. In die illa apprehendent septem mulieres virum unum Ier. 31.d. Novum faciet Dominus super terram, femina circumdabit virum. 2Cor. 11.a. Despondi enim vos uni viro virginem castam exhibere Christo. Per portas accipiunt iudicium, quia in lege fiebant iudicia in portis civitatum, ut venientes de foris et de intus paratum iudicium semper invenirent et ut iudicium eorum tam extraneis, quam civibus monstraretur et ne rusticos et villanos magna edificia civitatis obstupefacerent et ne frequens litigantium turba pacem et quietem civitatis turbaret. Dt. 16.d. Iudices et Magistros constitues in omnibus portis tuis, quas Dominus Deus tuus dederit tibi per singulas Tribus tuas, ut iudicent populum iusto iudicio. Dicitur etiam iudicium porta, quia sicut per portam exitur et intratur in civitatum ; ita per iudicium hi exibunt ad penam eternam, illi intrabunt in vitam eternam. Senatores dicuntur Angeli, vel Apostoli, cum quibus Dominus ad iudicandum veniet et qui prius stetit ignobilis et despectus ante tribunal Presidis iudicandus ; sedebit ut Iudex, ut Rex, ut Magister nobilis in iudicio futuro. Is. 53.a. quasi absconditus vultus eius et despectus, unde nec reputavimus eum etc. Dicit ergo.

^marg.| {p} Nobilis ] id est gloriosus.

^marg.| Vel nobilis ; id est notabilis id est omnibus notus apparebit.

^marg.| {q} In portis ] id est in futuro iudicio. Et dicitur pluraliter, portis, propter diversa genera sententiarum, que dabuntur ibi, a quibus nullus appellare poterit.

^marg.| {r} Quando sederit ] ut Iudex, qui prius stetit iudicatus. Mt. 27.b. Iesus autem stetit ante Presidem, quo querente, quid faciam Iesu qui dicitur Christus ? dicunt omnes, crucifigatur.

^marg.| {s} Cum Senatoribus terre ] id est cum Angelis Consultoribus et Rectoribus Ecclesie, vel cum Apostolis et Apostolicis viris, qui adimplentes consilia, omnia propter Dominum reliquerunt, {3. 69va} de quibus Mt. 15.d. Amen dico vobis quod vos, qui secuti estis me in regeneratione, cum sederit filius hominis in sede etc.

^marg.| {b} Sindonem fecit ] etc. Sindonis tela subtilis et mollis et candida est ex bysso candidissima facta. Et significat fidem sincere et catholice predicationis, quam Ecclesia subtili intelligentia comminationibus pene et suppliciorum ; et promissionibus glorie et gaudiorum et correctionibus et exhortationibus subtiliter intexuit, in qua quasi in linteo auditores conquiescunt. Unde et Petro animalia in linteo monstrata sunt.

^marg.| Act. 10.b. Hac sindone munda totum corpus Domini mysticum id est Ecclesia debet involvi et aromatibus condiri, ut ibi quiescat usque in diem resurrectionis. Quod figuratum est, Io. 19.g. ubi legitur quod Ioseph et Nicodemus acceperunt corpus Iesus et ligaverunt linteis cum aromatibus, sicut mos est Iudeis sepelire. Hanc sindonem fecit Ecclesia id est ex factis et dictis Sanctorum et Christi intexuit, qui non solum ore et manu locuti sunt. Unde Aggei 1.a. dicitur : Factum est verbum Domini in manu Aggei. Sindonem factam vendidit Ecclesia et vendit quotidie predicando pro pecunia verbi accipiens fidem et opera auditorum. De qua venditione dictum est supra 11.d.

^marg.| Qui abscondit frumenta in tempore, maledicetur in populis ; benedictio autem super caput vendentium. Nomine cinguli etiam disciplina iustitie intelligitur. Iuxta illud Is. 11.a.

^marg.| Et erit iustitia cingulum lumborum eius et fides cinctorium renum eius. Dicit ergo.

^marg.| {a} Samech ] Samech interpretatur erectio, quia per gratiam predicationis intellectus humanus ad fidem Passionis et Resurrectionis, quasi supra rationem erigitur. Unde subditur.

^marg.| {b} Sindonem ] id est fidei predicationem.

^marg.| {c} Fecit ] Ecclesia id est ex verbis et factis Christi et Sanctorum eius intexuit.

^marg.| {d} Et vendidit ] predicando verbum fidei et accipiendo ab auditoribus vitam recte conversationis.

^marg.| {e} Et cingulum ] iustitie, vel penitentie, quo fluxus mentis et corporis restringitur.

^marg.| {f} Tradidit ] docendo et predicando.

^marg.| {g} Chananeo ] id est populo gentili, qui a Canaan filio Noe originem duxit. Vel [Chananeo id est populo commutato a vitiis ad virtutes. Unde in laudem eius. Ps. 44. scribitur, scilicet Eructavit cor meum verborum bonum. Cuius titulus est. In finem pro his, qui commutabuntur, filiis Chore, ad intellectum, canticum pro Dilecto.

^marg.| {h} Eyn ] Eyn interpretatur fons, vel oculus quod bene congruit Viro Ecclesie id est Christo. Unde Ps. 35. Apud te est fons vite, in lumine tuo videbimus lumen.

^marg.| {i} Fortitudo et decor indumentum eius ] id est Ecclesie. Fortitudo, qua persecutionem patitur propter iustitiam ; decor, quo operatur ipsam iustitiam, Fortitudine roboratur infirmitas minorum, decore decoratur deformitas peccatorum. Fortitudo Ecclesie in Martyribus maxime apparuit, decor in Virginibus. Vel fortitudo Ecclesie consistit in patientia, decor in doctrina. Unde supra 19.a. Doctrina viri per patientiam noscitur.

^marg.| {k} Et ridebit in die novissimo ] id est gaudebit ad plenum in retributione regni celestis, que doluit in certamine vite presentis. Unde Mt. 5.a. et Lc. 7.d. Beati, qui nunc fletis ; quia ridebitis. Simile dicit Propheta de Domino Iesu. Dominus, inquit, regnavit, decorem indutus est, indutus est Dominus fortitudinem et precinxit se. Nam cum Evangelium ipse predicaret aliis placebat aliis displicebat. Unde Io. 7.b. Murmur multum de illo erat in turba, alii dicebant quia bonus est, alii autem dicebant non ; sed seducit turbas. Ad illos, quibus placebat, decorem induit ; ad illos, quibus displicebat, fortitudinem induit. Sic quilibet Predicator debet indui fortitudine contra detractores et persecutores, quibus displicet fidei predicatio ; et decore ad illos, quibus placet predicatio. Unde 2Cor. 2. Aliis sumus odor mortis in mortem, aliis autem odor vite in vitam.

^marg.| {l} Pe ] Pe interpretatur ab ore, vel eructatio quod bene congruit ori Ecclesie id est Doctoribus et Predicatoribus. De quibus Ps. 144. Memoriam abundantie {3. 69vb} suavitatis tue eructabunt et iustitia tua exultabunt : Unde subditur.

^marg.| {m} Os suum aperuit Sapientie ] celesti docende et predicande ; non seculari stultitie, vel vanitati, vel scurrilitati. Ad hoc enim solum aperit Ecclesia os suum, ut Sapientiam veram doceat ad honorem Dei et edificationem proximi. Iuxta illud Eph. 4.g. Omnis sermo malus ex ore non procedat, sed si quis bonus est, ad edificationem fidei, ut det gratiam audientibus. Item Ecclesia os cordis aperuit.

^marg.| Sapientie recipiende sicut arida terra recipit imbrem fecunditatis. Unde Iob. 29.d.

^marg.| Exspectabant me, sicut pluviam ; et os suum aperiebant, sicut ad imbrem serotinum.

^marg.| {n} Et lex clementie in lingua eius ] scilicet, Ecclesie, ut non statim puniat sine ulla miseratione, sicut lex Moysi ; sed misericorditer parcat, sicut Dominus mulieri peccatrici. Io. 8.a. Si quis sine peccato est vestrum, primus in illam lapidem mittat. Lex severitatis fuit in lege, lex clementie est in Evangelio. Illa dicit, oculum pro oculo, dentem pro dente, animam pro anima. Dt. 19.d. Ista dicit. Si quis percusserit te in unam maxillam, prebe ei et alteram. Et de hoc dictum est sup. 15.a. Responsio mollis frangit iram, sermo durus suscitat furorem. Eccl. 6.a. Verbum dulce multiplicat amicos et mitigat inimicos.

^marg.| {o} ZadiK ] ZadiK interpretatur venatio quod bene competit Ecclesie, que venatrix est, quasi leena, que semitas suas aliis animalibus insidiando custodit.

^marg.| {p} Consideravit ] Ecclesia.

^marg.| {q} Semitas domus sue ] id est celestis patrie, ad quam semitis consiliorum et operum perfectionis directius pervenitur. De quibus dictum est supra 4.d. Dirige semitas pedibus tuis et omnes vie tue stabilientur. Has semitas consideravit Ecclesia, ut in eis ambularet, declinans pericula et impedimenta et insidias, que sunt in via publica. Unde Ier. 6.d. State super vias et audite et interrogate de semitis antiquis, que sit via bona et ambulate in ea et invenietis refrigerium animabus vestris. Vel [Consideravit semitas domus sue id est omnes cogitationes conscientie sue subtiliter investigavit.

^marg.| {r} Et panem ] doctrine sue.

^marg.| {s} Otiosa non comedit ] quia quod ore docuit et aure audivit ; opere implevit. Act. 1.a. Cepit Iesus facere et docere Thes. 3.c. Qui non operatur, non manducet. Vel [panem

^marg.| Eucharistie [otiosa non comedit

^marg.| quia quod mysterio celebrat, operibus imitatur, ne indigne panem Domini comedendo et calicem bibendo iudicium condemnationis sibi manducet et bibat, ut dicitur 2Cor. 11.f.

^marg.| {t} Kuph ] Kuph interpretatur conclusio, vel exclusio ; et bene competit materie, quia in ultima resurrectione concludetur mori, que totaliter absorbebitur a vita, Diabolus cum toto corpore suo excludetur a societate bonorum, qui laude perpetua laudabunt Dominum.

^marg.| {v} Surrexerunt ] etc. Prophetice loquitur hic Salomon.

^marg.| Quod enim futurum vidit in spiritu, quasi iam factum refert prophetica certitudine Nam filii Ecclesie id est quique Electi, qui modo abiecti et humiles sedent, in futuro surgent immortales et gloriosi et matrem suam, scilicet Ecclesiam, que eos aqua et spiritu generavit Deo, beatissimam predicabunt, que nunc quasi misera despicitur, secundum quod Apost. 1Cor. 15.c. Si in hac vita tantum in Christo sumus sperantes, miserabiliores sumus omnibus hominibus. Et Lam. 1.a. Quomodo sedet sola civitas plena populo, facta est quasi vidua Domina gentium ? Dicit ergo.

^marg.| {v} Surrexerunt ] id est surgent, in futura, scilicet resurrectione.

^marg.| {x} Filii eius ] id est omnes Electi. Is. 60.a. Filii tui de longe venient et filie tue de latere surgent.

^marg.| {y} Et Beatissimam predicaverunt ] eam, non sono vocis transitorie, sed rei manifesta ostensione : quia nondum apparuit quid erimus, sed scimus quoniam cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum, sicuti est. Beatissimam, inquit, predicabunt eam : Beatam quidem propter miseriarum et corruptionis presentis omnimodam absolutionem.

^marg.| Beatiorem propter immortalitatis et impassibilitatis gloriose induitionem de qua dicitur 2Cor. 5.a. Nam et qui sumus in hoc tabernaculo, ingemiscimus gravati, eo quod nolumus expoliari, sed pervestiri, ut absorbeatur quod mortale est a vita.

^marg.| Beatissimam, propter pacificam et securam et quietam et opulentam Dei fruitionem, de qua Is. 31.d. Sedebit populus meus in pulchritudine pacis et in tabernaculis fiducie et in requie opulenta.

^marg.| {z} Vir eius ] id est Christus, qui eam sibi iustitia et misericordia et fide desponsavit. Os. 2.d. Sponsabo te mihi {3. 70ra} in sempiternum et sponsabo te mihi in iustitia et iudicio et in misericordia et in miserationibus ; et sponsabo te mihi in fide.

^marg.| {a} Et laudavit eam ] id est laudabit in iudicio, dicens : Venite, benedicti patris mei, possidete paratum vobis regnum a constitutione mundi. Esurivi enim et dedistis mihi manducare. Et que laus maior ista quod scilicet filius Dei gratias refert unicuique de beneficiis sibi impensis ; Et hoc est quod dicitur 1Cor. 4.a. Veniet Dominus, qui illuminabit abscondita tenebrarum et manifestabit consilia cordium et tunc laus erit unicuique a Deo. De presenti etiam verum est. Nam quotidie filii Ecclesie sedentes cum Maria ad pedes Domini in sordibus penitentie, in corde contrito et humiliato quod est osculum ad pedes, surgunt peracta penitentia oculos desideriorum suorum attollentes in celum quod est osculum ad manus, de quo Ps. 126. Surgite, postquam sederitis, qui manducatis panem doloris. Et tunc demum beatissimam predicant matrem suam, scilicet Ecclesiam verbo et exemplo alios adducendo quod est osculum ad os. Unde Ier. 15.d. Si separaveris preciosum a vili, scilicet predicatione tua, quasi os meum eris.

^marg.| {a} Res ] Res interpretatur Sapientia, per quam solam spirituales divitie congregantur.

^marg.| {b} Multe filie ] id est hereticorum Ecclesie, que multe dicuntur propter diversitates errorum.

^marg.| Et filie, quia in Ecclesia Sacramentorum perceptione renate, sed postea decepte retrocesserunt. Unde Io. 2.c. De nobis exierunt, sed ex nobis non erant. Et he sunt femine, quas precepit Pharao id est Diabolus, reservari, submersis masculis : Ex. 1.d. He filie.

^marg.| {c} Congregaverunt divitias ] ieiuniorum, vigiliarum, eleemosynarum, afflictionum et huiusmodi operum exteriorum, que revera sunt divitie, ubi recta fide et pura intentione fiunt.

^marg.| Sed sine fide nihil prosunt, iuxta illud Hbr. 11.b. Sine fide impossibile est placere Deo. Et ideo frustra congregant. Unde in die iudicii ipsis dicetur : Discedite a me omnes, qui operamini iniquitatem, quia numquam novi vos. Mt. 7.d.

^marg.| {d} Tu ] vero [supergressa es universas

^marg.| O Ecclesia, quia fide casta et opere perfecto Sponsi vestigia secuta es usque in celum. Et hoc est quod dicitur sup. c. Omnes domestici eius vestiti sunt duplicibus id est fide et opere.

^marg.| Vel sic.

^marg.| {b} Multe filie ] id est multi Clerici, etiam Magistri et Prelati, qui nomine tenus sunt filii ; sed re et vita filie id est molles et effeminati.

^marg.| {c} Congregaverunt divitias ] Scripturarum, prebendarum, dignitatum.

^marg.| {d} Tu supergressa es universas ] O E cclesia quia ipsis in terra, quam dilexerunt, remanentibus cum damnatis, gradieris superius cum Sponso in celum. Unde Iob. 41.b. Sub ipso erunt radii Solis et sternet sibi aurum quasi lutum. Lc. 13.e. Cum intraverit paterfamilias et clauserit ostium, incipiant foris stare et pulsare ostium, dicentes : Domine, aperi nobis. Et respondens dicet vobis : Nescio vos, unde sitis. Tunc incipietis dicere : Manducavimus coram te et bibimus et in plateis nostris docuisti : Et dicet vobis : Nescio vos, unde sitis : Discedite a me omnes operarii iniquitatis, ibi erit fletus et stridor dentium. Ideo istis dicit Hab. 2.c. qui congregat avaritiam malam domui sue, ut sit in excelso nidus eius. Tertio modo exponitur de Beata Virgine et aliis virginibus sic.

^marg.| {b} Multe filie ] id est virgines sancte.

^marg.| {c} Congregaverunt divitias ] variarum virtutum et operum bonorum.

^marg.| {d} Tu ] vero, o Beata Virgo [supergressa es universas

^marg.| excellentia humilitatis, fecunditate virginitatis et virginitate fecunditatis. Virginitas enim eius fecunditatem non exclusit ; nec fecunditas virginitatem violavit : que est Beate Virginis gloria singularis.

^marg.| {e} Schin ] Schin interpretatur super vulnus. quia pulchritudo exterior operit vulnera peccatorum, non aperit ad confitendum.

^marg.| {f} Fallax imago ] est gloria laudis humane, quia nullus consequetur quod illa promittit.

^marg.| {g} Et vana est pulchritudo ] castitatis sine humilitate, vel operis exterioris sine recta intentione et Dei timore, qui est initium Sapientie et custos virtutum. Unde Eccl. 25.a. Si non in timore {3. 70rb} Domini iugiter te tenueris, cito subvertetur domus tua.

^marg.| {h} Mulier timens Dominum ] timore amicabili, sive filiali.

^marg.| {i} Ipsa ] et non alia.

^marg.| {k} Laudabitur ] a D eo. Unde supra Vir eius laudavit eam. Item a propria conscientia. 2Cor. 1.c. Gloria nostra hec est testimonium conscientie nostre. Item a suis operibus. Unde infra Laudent eam in portis opera sua. Aliqui libri habent sic.

^marg.| {f} Fallax ] est [gratia

^marg.| qua mundo gratiosi sumus. Non enim est nisi proditio quedam sicut osculum Iude, de quo Lc. 22.e. Iuda osculo filium hominis tradis ? Sic et mundus, quemcumque osculatur osculo collate dignitatis, vel cuiuscumque prosperitatis, tradit in mortem. Quod figuratum est 2Rg. 20.c. ubi sic legitur. Dixit itaque Ioab ad Amasam : Salve, mi frater et tenuit manu dextera mentum Amase quasi deosculans eum. Porro Amasa non observabat gladium, quem habebat Ioab, qui percussit eum in latere et effudit intestina eius in terram et mortuus est.

^marg.| {g} Et vana est pulchritudo ] corporis, vel vestis, sicut umbra vana est. Pulchritudo quidem corporis umbra et figura pulchritudinis mentis et pulchritudo vestis umbra est pulchritudinis operis. Ubi pulchritudo ista duplex coniuncta est illi duplici interiori non est vana pulchritudo, sed solida et virtuosa. Unde Iudit. 10.a. Ornavit se Iudith omnibus ornamentis suis ; etiam Dominus contulit splendorem, quoniam omnis ista compositio non ex libidine ; sed ex virtute pendebat et ideo Dominus hanc in illa pulchritudinem augmentavit, vel ampliavit, ut incomparabili decore omnium oculis appareret. Sed multi de hoc dono pulchritudinis unde deberent Deo servire et ipsum glorificare, impugnant ipsum et faciunt de dono Domini gladium contra ipsum. Unde Ez. 16.b. Propter speciem tuam, quia perfecta eras in decore meo, quem posueram super te, dicit Dominus Deus et habens fiduciam in pulchritudine tua, fornicata es in nomine tuo.

^marg.| {h} Mulier timens Dominum ] quasi Sponsum.

^marg.| {i} Ipsa laudabitur quasi Sponsa fidelis et pulchra. Unde Ct. 1.d. Ecce tu pulchra es, amica mea, ecce tu pulchra. Iob. qui dixit 31.c. Semper quasi tumentes super me fluctus timui Deum, laudari meruit a Deo, ut patet Iob. 1. et ultimo

^marg.| {l} Tau ] Tau interpretatur signum. Opera enim cuiuslibet signa erunt bonitatis, aut malitie et ideo tunc credetur operibus.

^marg.| {m} Date ei de fructu manuum suarum ] id est pro operibus penitentie et patientie, date ei fruitionem visionis divine. Et est vox Sponsi ad Angelos, quasi dicat : recipite eam in vestra societate, propter opera manuum suarum. Unde Ps. 127. Labores manuum tuarum, quia manducabis, beatus es et bene tibi erit. Simile Lc. 15.e. Dicit autem pater ad servos suos. Cito proferte stolam primam et induite illum et date annulum in manum eius et calceamenta in pedes eius.

^marg.| {n} Et laudent eam in portis ] id est in extremo iudicio, in ingressu celestis patrie, in exitu omnis imperfectionis et miserie.

^marg.| {o} Opera sua ] non aliena. Opera sua : non solum verba. Opera sua : non hominum favor supervacuus, sed propria opera, que nobiscum in iudicio quasi testes venient. Apc. 14.c. Opera illorum sequuntur illos. Apostolus dicit ad Gal. 6.b. Que autem seminaverit homo, hec et metet, sive bona, sive mala. Omnes enim stabimus ante tribunal Christi et omnis lingua confitebitur Domino et unusquisque nostrum pro se reddet rationem Deo. Rm. 14.c. Ipse enim perscrutabitur et cogitationes et opera omnium. Unde Sap. 6.a. Audite Reges et intelligite, discite Iudices finium terre, prebete aures vos, qui continetis multitudines et placetis vobis in turbis nationum ; quoniam data est potestas a Domino vobis et virtus ab Altissimo, qui interrogabit opera vestra et cogitationes scrutabitur : quoniam cum essetis ministri regni illius, non recte iudicastis, neque custodistis legem iustitie, neque secundum voluntatem Dei ambulastis. Item Sap. 4.b. Ex iniquis omnes, qui nascuntur, testes sunt nequitie adversus parentes in interrogatione sua. Nota viginti duas litteras quamlibet sue clausule prepositam, sicut predictum est. Habet autem quelibet littera suam interpretationem, per quam innuuntur mystice mysteria cuiuslibet clausule sequentis illam quod manifestum est cuilibet inspicere volenti. <Explicit Postilla Domini Hugonis Cardinalis super librum Proverbiorum>.

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Prv. Capitulum 31), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 05/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=28&chapitre=28_31)

Signaler un complément d'information

Notes :

<28. Liber Proverbiorum seu Parabolae Salomonis**>

Capitulum 31

<28. Liber Proverbiorum seu de Parabolis Salomonis>

Capitulum 31