Hugo de Sancto Caro

Capitulum 4

Numérotation du verset Prv. 4,1 

Audite filii
disciplinam patris
et attendite ut sciatis prudentiam.
Numérotation du verset Prv. 4,2 

Donum bonum
tribuam vobis
legem meam ne derelinquatis.
Numérotation du verset Prv. 4,3 

Nam et ego
filius fui1 patris mei,
1 f. fui Ω M ΩJ ΩL Rusch Weber ] inv. ΩS ΩD
tenellus
et unigenitus
coram matre mea
Numérotation du verset Prv. 4,4 

et docebat me
atque dicebat : Suscipiat verba mea cor tuum,
custodi
precepta mea et vives.
Numérotation du verset Prv. 4,5 

Posside
sapientiam,
posside prudentiam.
Ne obliviscaris,
neque
declines
a verbis oris mei.
Numérotation du verset Prv. 4,6 

Ne dimittas eam
et custodiet te,
dilige2
2 dilige ΩJ ΩL CorS1 (he. h. Beda anti. ) CorS3 Cor3 (Ie. h. a.) Rusch Weber ] diligite CorS1, dirige CorS1 (alia littera) Cor3 (vel) CorS3*
eam et servabit te3.
3 servabit CorS1 Rusch ] conservabit Clementina
Numérotation du verset Prv. 4,7 

Principium sapientie :
posside sapientiam et in omni possessione tua acquire prudentiam.
Numérotation du verset Prv. 4,8 

Arripe4
4 Arripe ΩJ (Beda) Rusch Edmaior. (apparatus) Weber ] Accipe CorS1 (alia littera) Cor3 (vel) ΩR²
illam
et exaltabit te.
Glorificaberis5*
5 Glorificaberis Ω ΩD ΩL ΩP ΩR Weber etc. ] Gloriaberis Rusch (hapax)
ab ea cum eam fueris amplexatus.
Numérotation du verset Prv. 4,9 

Dabit capiti tuo
augmenta gratiarum
et corona
inclita proteget te.
Numérotation du verset Prv. 4,10 

Audi,
fili mi, et suscipe verba mea
ut multiplicentur tibi anni vite.
Numérotation du verset Prv. 4,11 

Viam sapientie monstrabo tibi6
6 monstrabo Amiatinus ΠH² Φ ΓA ΨD Ω M ΩJ ΩS ΩL ΩP ΩR Rusch Clementina ] monstravi Weber | tibi ΩJ Cor3 (hebr. antiq.)] CorS1 (aliqui non habent TIBI sed hebr. antiq. habent), + et ΩD ΩJ* ( exp. et rubr . cancel. )
ducam7 te per semitas equitatis
7 ducam Ω M ΩJ ΩS 2 ( in ras .) ΩL ΩP ΩR Rusch Clementina ] duxi Weber
Numérotation du verset Prv. 4,12 

quas
cum ingressus fueris
non artabuntur gressus tui
et currens non habebis offendiculum.
Numérotation du verset Prv. 4,13 

Tene
disciplinam ne8 dimittas eam,
8 ne] nec CorS1 (alia littera) Cor3 (vel)
custodi illam quia illa9 est vita tua.
9 illa CorS1 (alia littera) ΩS ΩJ Rusch ] ipsa CorS1 Cor3 (vel) Ω M ΩP ΩL ΩR Weber
Numérotation du verset Prv. 4,14 

Ne delecteris in10 semitis impiorum
10 in semitis CorS1 (hebr. et moderni) ΩS ΩJ ΩP ΩR Ed1530 Rusch Clementina ] semitis CorS1 (aliqui antiq. non habent IN ) Cor3 (alia littera  : SEMITIS ) ΩL Weber , semitas (antiq.), semitam Pagnini
nec tibi placeat malorum via.
Numérotation du verset Prv. 4,15 

Fuge ab ea nec11 transeas
11 nec plerique codd., edd. Ω J2 ΩP ΩL Rusch ] ne Amiatinus ΣT L M Q T Ω M ΩS ΩR Weber cum hebr. LXX
per illam12, declina et desere eam.
12 illam ΩJ Rusch Weber ] illa ΠH, eam ΩR
Numérotation du verset Prv. 4,16 

Non enim dormiunt
nisi malefecerint
et
rapitur13 somnus ab eis14 nisi supplantaverint.
13 et Cor1=2 CorS1=Cor3 (hebr. antiq.) Rusch Weber ] nec etiam CorS1 (glossa) , nec Cava Amiatinus ΘH S ΨD Cor3 (glossa) ΩR, et non CorS1 (moderni) Ω M* ΩD ΩS |rapitur] capitur Cava CorS1 ( moderni ) ΩJ ΩR |
14 eis ΩJ etc. ] oculis eorum Ω M |
Numérotation du verset Prv. 4,17 

Comedunt
panem impietatis et vinum iniquitatis bibunt.
Numérotation du verset Prv. 4,18 

Iustorum autem semita
quasi lux splendens procedit et crescit
usque ad perfectam
diem.
Numérotation du verset Prv. 4,19 

Via
impiorum
tenebrosa, nesciunt
ubi corruant.
Numérotation du verset Prv. 4,20 

Fili mi,
ausculta
sermones meos et ad eloquia mea
inclina
aurem tuam,
Numérotation du verset Prv. 4,21 

ne
recedant ab oculis tuis,
custodi ea in medio
cordis tui.
Numérotation du verset Prv. 4,22 

Vita enim sunt invenientibus ea et universe carni15 sanitas.
15 carni Rusch Weber ] carnis X Q ΓA ΩD ΩS ΩJ ΩR
Numérotation du verset Prv. 4,23 

Omni custodia serva cor tuum,
quia ex ipso vita procedit.
Numérotation du verset Prv. 4,24 

Remove
a te os pravum
et detrahentia labia
sint16 procul a te.
16 sint ΩL Rusch Weber etc.] om. ΩD
Numérotation du verset Prv. 4,25 

Oculi tui
recta videant
et palpebre tue
precedant gressus tuos.
Numérotation du verset Prv. 4,26 

Dirige semitas17 pedibus tuis
17 semitas ΩD ΩS ΩJ ΩR Rusch ] semitam Cor3 (hebr. et antiq. habent in singulari) Ω M ΩL ΩP Weber, semitam (pedum tuorum) Pagnini ( marg. )
et omnes vie tue stabilientur.
Numérotation du verset Prv. 4,27 

Ne declines ad dexteram
neque18 ad sinistram.
18 neque Ω M ΩD ΩS ΩJ ΩP ΩR Rusch Clementina ] et Cor2=Cor3 (hebr. et antiq.) ΩL Weber Pagnini
Averte pedem tuum a malo.
Numérotation du verset Prv. 4,28 

Vias enim que a dextris sunt novit Dominus. Perverse vero sunt que a sinistris sunt.
Ipse autem rectos faciet
gressus19 tuos,
19 gressus Σ ΩD ΩJ ΩR Rusch ] cursus Cor3 ( G <rec.> antiq. et BEDA... Ipse enim Beda exponit) ΩL Weber
itinera autem tua in pace
producentur20.
20 v. 28 Vias enim… producentur X² Σ ΠH Amiatinus L M D Q Y Φ Θ H T S Ψ D Ω ΩD ΩR Rusch edd. cum LXX ] om. Cava Edmaior. Weber (Z) cum hebr. Pagnini | producentur ΘH ΩD ΩJ ΩS ΩR] produci Md037v-3 , producit ΩJ Φ T, producet G1 Φ Ω MP, perducet X Σ ΨD ΩL

Capitulum 4

Numérotation du verset Prv. 4,1 
marg.| {3. 10va} Audite filii etc. In capitulo precedenti hortatus est Salomon filium suum singulariter, tria amovens ab eius disciplina, scilicet negligentiam, tedium et diffidentiam. In hoc autem capitulo hortatur amoris impedimentis ad proficiendum in sapientia. Et loquitur pluraliter, quia hortatur generaliter omnes. Dividitur autem hoc capitulum in tres partes.In prima, hortatur ad profectum sapientie, exemplo sui, qui aliquando sine sapientia fuit. Nam sicut dicit Glossa Nihil magis ad spem percipiende sapientie mentes erigit, quam cum eos, quos in sapientia iam clarere miramur, aliquando parvulos et indoctos fuisse meminimus.Secundo, docet viam et modum proficiendi, ibi : Audi fili mi etc.  Tertio, docet finem intentionis quo tendendum est. ibi : Fili mi ausculta Con tinua ergo sic. Gloriam sapientes possidebunt, ideo :
marg.| {a} Audite auditu interiori.
marg.| {b} Filii quibus servatur paterna hereditas.
marg.| {c} Disciplinam patris qui diligenter monet, cui debetur amor et obedientia. Amor. Malachie 1.b. Filius honorat patrem et servus dominum suum. Si ego pater sum, ubi est honor meus et si Dominus ego sum, ubi est timor meus ? dicit Dominus exercituum. Obedientia. Paulus ad Eph. 6.a. Filii obedite parentibus vestris in Domino : hoc enim iustum est. Honora patrem tuum et matrem tuam quod est mandatum primum in promissione, ut bene sit tibi et sis longevus super terram disciplinam patris quod se facere dicit Salomon, tradere, scilicet disciplinam filio, idipsum tenentur patres omnes docere filios suos. Nam et Dt. hoc precipit Dominus, sic inquiens : Docete filios vestros, ut illa meditentur, scilicet mandata Dei.
marg.| {d} Et attendite id est animi diligentiam adhibete, per quam acquiritur sapientia. Ecclesiast. 6.d. si attenderis mihi, disces sapientiam et si accommodaveris animum tuum, sapiens eris. Vel sic,
marg.| {a} Audite filii disciplinam patris id est quomodo debeatis recipere disciplinam patris, vel quomodo ipse recepit.
marg.| {d} Et attendite, ut sciatis prudentiam id est discretionem que in omnibus necessaria est, que est auriga virtutum, ut dicit beatus Bernardus. Et Rm. 12.a. Obsecro itaque vos fratres per misericordiam Dei, ut exhibeatis corpora vestra hostiam viventem, sanctam, Deo placentem, rationabile obsequium vestrum. Sed ne quis averteret auditum ab eo, subiungit quare debeat audiri, dicens.
marg.| {e} Donum bonum tribuam vobis id est doctrinam sapientie, que melior est auro et argento. Ecclesiast. ultim. d. Comparate vobis sine argento sapientiam et collum vestrum subiicite iugo et suscipiat anima vestra disciplinam. Ibidem, Assumite disciplinam in multo numero argenti et copiosum aurum possidete in ea. Vel sicut dixit Aristoteles Eschino discipulo suo : Meliorem reddam te tibi.
marg.| {3. 10vb} {f} Legem meam ne derelinquatis id est ne dissidatis de sapientia.
marg.| {g} Nam et ego filius sui patris mei ] scilicet David, vel Dei.
marg.| {h} Tenellus id est parvulus sensu et ideo habilior ad docendum, sicut cera mollis, que cito potest informari.
marg.| {i} Et unigenitus coram matre mea Bersabee et inde Charior. Sed hoc videtur falsum, quia ante ipsum habuit alium filium Bersabee de David. Nam sic legitur libro 2. Regum. 11.d. Audivit autem uxor Urie quod mortuus esset Urias vir suus et planxit eum. Transactoque luctu, misit David et introduxit eam in domum suam et facta est ei uxor, peperitque filium etc. Solutio. Ille non computatur, quia cito mortuus est et sine nomine, ut patet 2Rg. 12.d. Percussit quoque Dominus parvulum, quem pepererat uxor Urie David et desperatus est et cetera et sequitur. Accidit autem die septima, ut moreretur infans etc.
marg.| {k} Et docebat me pater vel mater.
marg.| {l} Atque dicebat mihi.
marg.| {m} Suscipiat verba mea cor tuum sicut ager semen. Luce 8.b. Semen est verbum Dei. Iac. 1.c. Propter quod abiicientes omnem immunditiam et abundantiam malitie in mansuetudine suscipite insitum verbum quod potest salvare animas vestras. Vel sicut regulam et artem vivendi, non sciendi, vel loquendi.
marg.| {n} Custodi precepta mea ope re et etiam corde per amorem, tamquam charum depositum, Dt. 4.a. Custodite mandata Domini Dei vestri, que ego precipio vobis.
marg.| {o} Et vives ind e vita gratie in presenti et vita glorie in futuro. Lc. 10.c. Hoc fac et vives.
marg.| {p} Posside sapientiam de divinis id est custodi, ut hereditatem. Hec enim est hereditas filiorum libere, sed filiis ancille largitur pater munera id est tempora, sicut legitur Gn. 25.a.
marg.| {q} Posside prudentiam de humanis. Dicitur autem possessio, quasi pedis positio, quia in sapientiam pes affectus ponendus est, non solum oculus intellectus. Non enim homo ponitur in agri possessione solo intuitu, sed tactu, vel iactu, sic sapientia non cognitione, sed amore possidetur. Neque enim scire multas divitias divitem facit, sed habere sic nec scire sapientem facit sed amare. unde Sap. 1.a. Diligite iustitiam, qui iudicatis terram. Possidenda est autem sapientia, ut ager, vel arbor, ut de fructibus illius primo vescatur, qui possidet et de ramis eius compingat sibi tabernaculum. Sed multi habent sapientiam sicut arca thesaurum, que revera non possidet, sed qui utitur ille possidet. Seneca : Animus, non arca dives appellari solet.
marg.| {r} Ne obliviscaris quo ad intellectum.
marg.| {s} Neque declines a verbis oris mei quo ad effectum : obliviscitur autem sapientiam, qui quod scit, non facit. Declinat vero a verbis Domini, qui inde querit commodum temporale.
marg.| {a} Ne dimittas
prol.| {3. 9bis_ra} Δ
marg.| {a} Ne dimittas eam a t e recedere, sed conserva opere.
marg.| {b} Et custodiet te cus todita a te. Custodiet, inquam, non solum protegendo ab hostibus, sed etiam debellando ipsos. Unde Pallas id est sapientia, apud Philosophos Dea bellorum dicitur, quasi pharetrata sagittis acutis sacri eloquii. Unde Ct. 4.b. Mille clypei pendent ex ea, quibus defendit veritatem fidei et impugnat falsitatem extollentem se adversus veritatem Infra 24.a. Cum dispositione itur ad bellum et erit salus ubi multa consilia.
marg.| {c} Dilige vel dirige eam, affectu et effectu.
marg.| {d} Et servabit te a c orruptione et putredine peccati, quasi sal et aroma et myrrha. Eccl. 24.b. Sicut myrrha electa dedi suavitatem odoris. Θ
marg.| {a} Ne dimittas eam id est ne effugias eam : Non enim recedit Dominus, nisi fugatus.
marg.| {b} Et custodiet te a v iolentia diaboli.
marg.| {c} Dilige eam id est diligere te eam proba operibus. Non enim est vera dilectio, que negligit operari. Vel Dirige eam, alia littera, docendo eam.
marg.| {d} Et servabit te a p eccato et ab hostium oppressione, Idt. 13.c. Vivit Dominus Deus noster, quoniam custodivit me Angelus eius et hinc euntem et ibi commorantem et inde huc revertentem.
marg.| {e} Principium sapientie fut ure, scilicet est hoc.
marg.| {f} Posside sapientiam pre sentem, quasi dicat : . Principium sapientie future, est possessio sapientie presentis. Est autem triplex principium sapientie, scilicet timor, ut habetur, supra 1.a. Timor Domini principium sapientie. Item concupiscentia discipline. Unde Sap. 6.c. Initium sapientie est verissima discipline concupiscentia. Item possessio sapientie, ut dicitur hic. ex his tribus principiis syllogizatur omnis conclusio sapientie. Ex primo concluditur fuga mali : Ex secundo compescitur ira Dei. Ex tertio efficitur homo amicus Dei. Possidere vero sapientiam non est litteras scire, vel codices multos paratos et postillatos habere, sed ea uti velle, non solum sibi, sed et aliis. Unde Tullius. Sapientia est nobilis thesaurus, avarum dedignatur possessorem, nisi publicetur cito elabitur et distributa suscipit incrementum. Unde a B. Bernard dictum est : Nisi illud erogaveris, aliud non accipies.
marg.| {g} Et in omni possessione tua cor porali, vel spirituali, gratuita vel naturali.
marg.| {h} Acquire prudentiam id est discretionem, que quasi auriga regit virtutes et opera earum, ne aliquid nimis, ne aliquid parum fiat. Vel
marg.| {g} In omni possessione tua id est pre omni possessione tua corporali.
marg.| {h} Acquire prudentiam id est sapientiam id est omnia, que habes, da, ut habeas eam Ct. 8.b. Si dederit homo omnem substantiam domus sue pro dilectione, quasi nihil despiciet eam.
marg.| {i} Arripe illam vel accipe id est ad te cape, quasi diu desideratam.
marg.| {k} Et exaltabit te in futuro. Eccl. 11.a. Sapientia humiliati exaltabit caput illius et in medio magnatorum consedere illum faciet. Vel
marg.| {i} Arripe illam scilicet sapientiam id est Christum tamquam avis nobilis predam nobilissimam et escam suavissimam Mt. 24.c. Ubicumque fuerit corpus, illuc congregabuntur et aquile. Propter hoc in celum ascendit, ut nos illuc attraheret. Io. 12.e. Si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum. Iob. 9.d. Dies mei transierunt sicut aquila volans ad escam. Vel
marg.| {i} Arripe illam id est Christum, quasi violenta manu cape : Aliter enim non potest capi, nisi violentia fiat ei. Quod signatur Gn. 32.f. In lucta Iacob cum Angelo, quem noluit dimittere, donec benedixisset eum. Unde Mt. 11.b. Regnum Dei vim patitur et violenti rapiunt illud.
marg.| {k} Et exaltabit te ab imo vitiorum ad alta virtutum, a terra ad celum, et
marg.| {l} Glorificaberis vel gloriaberis ab ea id est gloriosus eris ab ea.
marg.| {m} Cum eam fueris amplexatus quasi rem amatam duobus brachiis, scilicet actionis et contemplationis, sicut ipsa nos amplexatur duobus brachiis. Ct. 2.b. Leva eius sub capite meo et dextera illius amplexabitur me. Leva sapientie, est disciplina flagellorum, dextera eius, disciplina verborum. De his dicitur, Eccl. 22.a. Flagella et doctrina in omni tempore sapientia. Sed multi sunt manci, non habentes nisi unum brachium : Volunt enim habere sapientiam in studio contemplationis, sed non in exercitio operis : Sicut Iacob volebat habere Rachel, sive Lia, sed tamen prius habuit Liam, quia non erit Israelita, qui non fuerit Iacobita, ut dicit auctoritas. Ideo dicitur. Eccl. 31.c. Colluctata est anima mea cum sapientia.
marg.| {3. 9bis_rb} Vellent etiam quod sapientia esset manca, non habens levam.
marg.| {n} Dabit capiti tuo id est menti
marg.| {o} Augmenta gratiarum spi ritualium et temporalium.
marg.| {p} Et corona inclita id est seipso.
marg.| {q} Proteget te in futuro. Ps. 28.b. Erit Dominus exercituum corona glorie et sertum exultationis residuo populi sui, factum ex liliis et rosis et violis spiritualibus. Vel corona dicitur totus chorus virtutum, qua corona ornatur caput id est mens iusti. Et bene dicitur hec corona protegere, quia non solum virtutes ad ornatum sunt, sed etiam ad munimentum. Hec corona insigne est ludibrii et tormenti : De qua dicitur Esa. 22.e. Coronans coronabit te Dominus tribulatione.
marg.| {r} Audi, fili mi Sec unda pars capituli, in qua docet viam et modum proficiendi in sapientia, quasi dicat : Ita didici a Patre meo et tu fac similiter : Et ideo, audi, fili mi, quoniam non docerem, nisi bona et utilia.
marg.| {s} Et suscipe verba mea id est desursum venientia accipe, Io. 3.d. Qui de terra est, de terra loquitur, qui de celo venit super omnes est quod vidit et audivit, hoc testatur. Audi, intellectu ; et suscipe, in effectu.
marg.| {t} Ut multiplicentur tibi anni vite temporalis ] ad   l itteram. Vel anni vite id est dona gratie et premia glorie. Iob. 36.b. Si audierint et observaverint, complebunt dies suos in bono et annos suos in gloria.
marg.| {u} Viam sapientie monstrabo tibi qua , scilicet ad te veniat : Hec via est iustitia : De qua Eccles. 1.d. Serva iustitiam et Deus prebebit eam tibi id est sapientiam. Vel via sapientie est, per quam itur ad sapientiam, vel quam docet sapientia : Hec est caritas. 1Cor. 12.d. Adhuc excellentiorem viam vobis demonstro. Via sapientie
marg.| Pacifica et munda. Sap. 3.c. Vie eius pulchre et omnes semite illius pacifice.
marg.| Recta. Sap. 10.b. Hec profugum ire fratris iustum deduxit per vias rectas et ostendit illi regnum Dei.
marg.| Secura. Sap. 10.c. Custodivit illum ab inimicis et a seductoribus.
marg.| Lucida. Sap. 10.d. Fuit illis in velamento diei et in luce stellarum nocte.
marg.| Leta sive iucunda. Sap. 6.c. In viis suis ostendit se hilarem.
marg.| Sublimis. Esa. 55.c. Sicut exaltantur celi a terra, sic exaltate sunt vie mee a viis vestris etc.
marg.| {x} Ducam te per semitas equitatis id est per virtutem.
marg.| Vel sic.
marg.| {u} Viam sapientie monstrabo tibi scilicet precepta, per que gradiaris ad Deum, duce sapientia.
marg.| {x} Ducam te per semitas equitatis ] id est per consilia. Via, in lege docetur ; semita, in Evangelio. Unde ibi ostensor ; hic vero ductor, quia lex monstravit peccatum, sed neminem ad perfectum duxit. Mt. 19.c. Unum tibi deest : Si vis perfectus esse etc.
marg.| {y} Quas cum ingressus fueris scilicet vias et semitas.
marg.| {z} Non arctabuntur gressus tui id est affectus, quibus curritur ad Deum. Unde via sapientie in principio arcta est. Mt. 7.b. Arcta est via, que ducit ad vitam. Sed in progressu dilatatur ; quia de die in diem fit onus Domini levius ad portandum. Quanto magis enim receditur a centro, tanto latior est circulus. Esa. 40.g. Current et non laborabunt, ambulabunt et non deficient. E converso via mundi lata est in principio. Mt. 7.b. Spaciosa est via, que ducit ad perditionem. Sed in progressu arctatur. Iob. 18.b. de avaro : Arctabuntur gressus virtutis eius. Quia quanto plus acceditur ad centrum, tanto plus erit arctior circulus. Io. 16.g. In mundo pressuram habebitis : quia multi volunt esse in cathedra una et in prebenda una.
marg.| {a} Et currens non habebis offendiculum Qui a qui in via Domini currit, ferventi animo sive desiderio de virtute in virtutem, non offendit, quia pedes levat ad celum. Cor. 9.d. Hi qui in stadio currunt, omnes quidem currunt, sed unus accipit bravium. Item qui in via domini currit, non offendit : quia via tota plana et suavis est ei et lucida : Caritas {3. 9bis_va} enim omnia offendicula complanat, omnem amaritudinem dulcorat. Unde si modica gutta caritatis posset inferno misceri, totum infernum dulcoraret, quia tunc infernus amaretur et sic necessario placeret. E converso, via mundi plena est offendiculis. Eccl. 21.b. Via peccantium complantata lapidibus et in fine illorum inferi et tenebre et pene. Ergo.
marg.| {a} Tene disciplinam scilicet verberum et verborum, sicut rem charam, sine qua offenditur in via. Lev. 26.d. Si nolueritis recipere disciplinam, sed ambulaveritis ex adverso mihi, ego quoque contra vos incedam. Tenenda est ergo disciplina tamquam via regia, ducens ad civitatem Dei. De qua Ps.… Viam civitatis habitaculi non invenerunt.
marg.| {b} Ne dimittas eam dev iando, vel regrediendo.
marg.| {c} Custodi illam scilicet disciplinam, velut thesaurum pretiosum. Iob. 38.c. Numquid ingressus es thesauros nivis, aut thesauros grandinis aspexisti ? Item ut custodem et Iudicem proprie civitatis, per quem vindicamus in nobis, si quid in Deum, vel in proximum offendimus. Unde male est illi civitati, ubi non est huiusmodi iustitiarius, quia abundant ibi latrones. Esa. 26.d. Iustitiam non fecimus in terra nostra, ideo non ceciderunt habitatores eius id est peccata vel motus mali. Est autem huiusmodi disciplina zelus rectitudinis, odium vitiorum, significata per virgam Moysis, ad cuius tactum mare concupiscentiarum divisum est, ut filii Israel id est bone cogitationes, liberum haberent transitum in terram promissionis. Ex. 14.e. Est etiam disciplina gladius, quo carnalia desideria trucidantur. Unde Ct. 3.c. legitur quod lectulum Salomonis id est animam fidelem, sexaginta fortes ambiunt et uniuscuiusque ensis super femur suum, ita ut quam cito caput serpentis apparuerit id est prava suggestio, vel mala cogitatio, statim huiusmodi gladio trucidetur. Sed inutilis est gladius, nisi manibus firmiter teneatur. Unde supra dixit : Tene disciplinam. Et in Ct. post predicta verba adiungitur. Tenentes gladium et ad bella doctissimi. Est etiam disciplina vita novi hominis. Contrariis enim vivunt novus et vetus homo. Illius cibus est mors molestiarum, istius est amor delitiarum. Vita unius est mors alterius. 1Tim. 5.a. Vidua in delitiis vivens mortua est, Est etiam disciplina panis, quo patientia vivit. Lam. 3.d. Saturabitur opprobriis. Unde qui disciplinam refugit, cibum sue patientie subtrahit et fame mori compellit. Quare autem custodienda sit disciplina, subdit.
marg.| {d} Quia ipsa est vita tua id est causa vite tue. Vite gratie in presenti et glorie in futuro. Amovet enim carnales delitias, que sunt mors anime. Quomodo autem custodienda sit disciplina, subdit.
marg.| {e} Ne delecteris semitis impiorum id est ne imiteris vel consentias, infra 24.a. Ne emuleris viros malos, nec desideres esse cum eis. Quare ? Eccl. 13.a. Qui tangit picem, inquinabitur ab ea et qui communicat superbo, induet superbiam.
marg.| {f} Nec tibi placeat malorum via ut in ea ambules, quia lutosa est in luxuriosis, tenebrosa in iracundis, spinosa in avaris, petrosa in detractoribus. Eccl. 21. Via peccantium complantata lapidibus, cavernosa in simulatoribus, montuosa in superbis. Differt autem semita impiorum et via malorum. Semita impiorum est fraus occulta vel adinventio flagitiorum, via malorum est apertum malum, vel ipse mundus, in quo mali ambulant pedibus amoris. Sed boni ab eo fugiunt.
marg.| Unde sequitur. {g} Fuge ab ea con temnendo, persequendo malum.
marg.| {h} Nec transeas per illam mal orum, vel mundanorum morem gerendo. Sicut multi faciunt, qui non fornicantur, nec occidunt et huiusmodi magna peccata non perpetrant opere, sed cum malis sunt et de huiusmodi loquuntur, ut ipsi Eccl. 21.a. quasi a facie colubri fuge peccatum. Vel Fuge ab ea, opere et non transeas per illam, cogitationis delectatione.
marg.| {i} Declina lic et se non offerat.
marg.| {k} Et desere eam si illa se ferat. Vel Declina occasiones ; et desere locum.3.9bis_vb} Gn. 19.d. Salva animam tuam et noli respicere post tergum tuum, nec stes in omni loco circa regionem. Quare autem deserenda sit via malorum, subdit,
marg.| {l} Non dormiunt, nisi malefecerint man ifeste quod delectat.
marg.| {m} Et rapitur id est aufertur.
marg.| {n} Somnus ab eis, nisi supplantaverint id est occulte deceperint. Vel sic. Et non rapitur somnus ab eis id est non capitur, nisi supplantaverint, adeo soliciti sunt ad malum, quasi dicat : non possunt quiescere, donec aliquem decipiant malo exemplo, vel dolo. Supplantare enim proprie est aliquid sub planta ponere, ut ruat aliquis. Vel supplantare est profectum alterius impedire. Mali enim, cum non possunt alios ad malum trahere, machinantur profectum eorum impedire. Ier. 9.b. Omnis frater supplantans supplantabit et omnis amicus fraudulenter incedet.
marg.| {o} Comedunt panem impietatis Leg e intransitive id est impietate delectantur et pascuntur quasi pane. Supra 2.c. Letantur, cum malefecerint. Vel ad litteram, comedunt panem impietatis id est inique acquisitum, sicut usurarius, fur, raptor. Et hic proprie dicitur panis doloris. Mi. 3.a. Comederunt carnem populi mei et pellem eorum desuper excoriaverunt. Alius est panis mendacii, quem comedunt adulatores et qui in mendaciis delectantur, infra 20.c. Suavis est homini panis mendacii et postea implebitur os eius calculo. Alius est panis voluptatis, quem comedunt luxuriosi. Eccles. 23.c. Homini fornicario omnis panis est dulcis. Alius est panis cupiditatis, quem comedunt avari. Ez. 2.d. Ecce dedi tibi fimum boum pro stercoribus humanis et facies panem tuum in eo.
marg.| {p} Et vinum iniquitatis bibunt id est ita delectantur in iniquitate, sicut in vino. Vinum etiam iniquitatis dicitur carnalis voluptas. Eph. 5.d. Nolite inebriari vino, in quo est luxuria. Quod vinum facit furere. Os. 7.b. Ceperunt Principes furere a vino. Vel panis impietatis et vinum iniquitatis intelligitur panis Eucharistie et calix Domini, qui indigne sumentibus vertitur in condemnationem, sicut iniquitas : 1Cor. 11.f. Quicumque manducaverit panem et biberit calicem Domini indigne, reus erit corporis et sanguinis Domini. Mal. 1.b. Offertis super altare meum pollutum panem. Vel potest intelligi de pane scripture, qui multis vertitur in impietatem abutentibus ea.
marg.| {q} Iustorum autem semita id est sanctorum vita, que dicitur semita, propter tria, scilicet munditiam, brevitatem et rectitudinem.
marg.| {r} quasi lux splendens Ill uminans alios per bonum exemplum.
marg.| {s} Procedit pro ficiendo aliis.
marg.| {t} Et crescit in se.
marg.| {u} Usque ad perfectam diem id est diem eternitatis, cui nulla nox succedit et ideo perfecta. De qua Ps. 83. Melior dies una in atriis tuis super millia. Semita igitur iustorum a nocte peccati incipit et per lucem gratie tenditur et in die glorie terminatur. Unde Ct. 6.c. Que est ista, que progreditur quasi aurora consurgens.
marg.| {x} Via impiorum tenebrosa est tenebris peccatorum. Io. 3.c. Qui male agit, odit lucem. Et
marg.| {y} Nesciunt ubi corruant qui a cadunt retro cum Heli, 1Rg. 4.d. Et crucifixoribus Domini. Io. 18.a. Et non vident quia malitia excecati sunt, 1Io. 2.b. Qui diligit fratrem suum, in lumine manet et scandalum in eo non est ; qui autem odit fratrem suum, in tenebris est et in tenebris ambulat et nescit quo eat, quia tenebre excecaverunt oculos eius.
marg.| {z} Fili mi, ausculta Ter tia pars capituli, ubi monet habere rectam intentionem in bonis operibus, quia qualis est intentio, tale est opus, secundum quod dicit Ambrosius : affectus tuus operi tuo imponit nomen. Fili mi, ausculta id est reverenter et attente audi.
marg.| {a} Sermones meos qui sunt recti et inde non fabulosi vel otiosi : Hoc est contra quosdam, qui sermones Dei quasi fabulas audiunt, vel loquuntur. Psalmus 118. Narraverunt mihi iniqui fabulationes, sed non ut lex tua,
marg.| {b} Et ad eloquia mea inclina id est humilia obediendo.
marg.| {c} Aurem tuam int eriorem.
marg.| {d} Ne recedant ab oculis tuis int erioribus intellectu scilicet et affectu, quos debent illuminare, secundum {3. 10bis_ra} quod dicit Ps. 118. Declaratio sermonum tuorum illuminat et intellectum dat parvulis. Idem legitur Dt. 6.b. Ligabis ea quasi signum in manu tua, eruntque et non movebuntur inter oculos tuos.
marg.| {a} Custodi ea scilicet eloquia.
marg.| {b} In medio cordis tui non in angulo id est custodi ea non tantum in memoria, sed etiam in affectu, Dt. 11.c. Ponite verba mea in cordibus et in animis vestris et suspendite ea pro signo in manibus et inter oculos vestros collocate. Et quare ?
marg.| {c} Vita enim sunt id est causa vite spiritualis. Io. 6.g. Verba, que ego loquor vobis, spiritus et vita sunt id est vita spiritualis. Sed quibus ?
marg.| {d} Invenientibus ea id est implentibus ea et intelligentibus.
marg.| {e} Et sunt universe etc.   cau saliter id est omnium hominum, vita sunt eloquia Domini, quoad opera fortiora ; sanitas vero quoad infirmiora. Et quia in corde est sedes anime, que vivificat, secundum August. Ideo monet Salomon cor custodiri, vel quia in medio cordis iusserat poni eloquia sua, ideo monet illud custodiri quasi arcam thesauri pretiosissimi, dicens.
marg.| {f} Omni custodia etc. id est triplici custodia scilicet membrorum cohibitione, quia mors intravit per fenestras. Ier. 9.f. malarum cogitationum repressione et bonarum impletione, quia domum vacantem licet mundatam ingrediuntur et inhabitant spiritus nequiores. Mt. 12.d. B. Bernardus vulgo dicitur. Bonum castrum custodit, qui suum corpus custodit, nos autem non sic : sed vile sterquilinium custodit, qui corpus suum custodit, quoniam qui seminat in carne, de carne metet corruptionem. Gal. 6.b. Sed qui cor suum custodit, ille bonum castrum custodit, qui seminat in spiritu, de Spiritu metet vitam eternam. Sed hoc castrum est in medio inimicorum id est in carne situm, undique impugnatur. Bar. 3.b. Quid est Israel quod in terra inimicorum es ? Undique ergo custodiendum est illud castrum, quia undique impugnatur. Inferius impugnat concupiscentia carnis. Gal. 5.c. Caro concupiscit adversus spiritum. Contra hunc hostem opponendus est rigor discipline. Nam qui molli sensualitatis custodie cor suum custodiendum commiserit, introducit inimicos in domum eius, qui eum occident, sicut legitur, 2Rg. 4.b. quod Isboseth dormiente, ostiaria purgans triticum intrare permisit Rachab et Banaa, qui eum dormientem occiderunt. Superius imminet timor iudicii quod mirabiliter concutit animam. Unde Apostolus Hbr. 10.f. Horrendum est incidere in manus Dei viventis. Contra hunc hostem opponendum est iudicium confessionis, quia si nosmetipsos diiudicaverimus, non utique iudicaremur. 1Cor. 11.g. Retro insequitur mortifera delectatio ex recordatione preteritorum peccatorum, quia conscientia misera quasi post devorationem filii sui, comedit secundinas, secundum quod dicitur : Dt. 28.f. Tenera mulier et delicata invidebit viro suo, qui cubat in sinu eius super filii et filie carnibus et illuvie secundinarum, que egrediuntur de medio feminum eius etc. Carnem filii comedit mater, cum quis in carnali opere delectatur. Secundinarum illuviem clam devorat, qui de memoria peccatorum delectando in occulto se satiat. Contra hanc impugnationem opponenda est assiduitas lectionis, que ad aliud mentem trahat, scilicet ad amaritudinem pene inferni. Iuxta quod legitur Apc. 10.d. ubi dicit Angelus Ioanni. Accipe, librum et devora illum et faciet amaricari ventrem tuum. Item Hieronymus Ama scientiam scripturarum et carnis vitia non amabis. Ante impugnat importunitas tentationum. Contra hanc opponenda est instantia sancte orationis. Unde Ex. 17.c. legitur quod Moyses orando evicit Amalech id est Diabolum. A sinistris urget arrogantium et insolentium fratrum inquietudo. Cui opponenda sunt duo, scilicet patientia et compassio, que sunt duo brachia caritatis. 1Cor. 13.b. Caritas patiens est, benigna est. Hoc est quod dicitur Rm. 12.d. Noli vinci a malo, sed vince in bono malum. A dextris provocat obedientium fratrum fervor et {3. 10bis_rb} devotio. Et hoc duobus modis fit, aut bonis actibus eorum invidendo, aut singularem eorum gratiam indiscrete imitando. De primo dicitur Gn. 27.g. Oderat semper Esau Iacob pro benedictione, qua benedixerat ei pater. Item Gn. 37.a. Videntes fratres Ioseph quod a patre cunctis fratribus plus amaretur, oderant eum, nec poterant ei quicquam pacifice loqui. De secundo legitur 1Mcc. 5.g. Quod Iosephus et Azarias volentes imitari virtutes Machabeorum et sibi facere nomen, a Gorgia superati sunt. Sic multi maxime in claustris volentes indiscrete imitari singularem gratiam alicuius quandoque deficiunt et postea superantur. Contra hanc impugnationem opponenda sunt duo, scilicet congratulatio et discretio.   Congratulatio, ne invideas ; Discretio ne imitari desideres quod non vales. Forti ergo custodia et diligenti custodiendum est hoc claustrum quod tot insultibus impugnatur Omni igi tur custodia id est perfecta, serva cor tuum, a triplici hoste scilicet mundo, carne, Diabolo. Primus suggerit vanitatem, secundus voluptatem, tertius iniquitatem. Contra primum oppone amorem paupertatis. Contra secundum candorem castitatis. Contra tertium fervorem caritatis, vel humilitatis.   Et quare .
marg.| {g} Quia ex ipso etc.   sup ple et mors, quia ad examen cordis id est intentionis modus estimatur vite, ut dicit Glossa Et ut possis custodire cor.
marg.| {h} Remove a te etc.   duo bus modis, ut nec pravum quid loquaris, nec aliis detrahes et subditos huic vitio, ne te corrumpant, fugias. Eccl. 28.d. Sepi aures tuas spinis et linguam nequam noli audire et ori tuo facito ostia et seras auribus tuis, Infra 24.c. Cum detractoribus ne commiscearis quoniam repente veniet perditio eorum. Unde Beatus Bernardus. Detractio triplex est gladius, quia uno ictu tres occidit, detrahentem, audientem et illum, cui detrahitur, cum ad eum pervenerit. Quia vero non solum per os evolat cor, quasi avis de perforata cavea, sed etiam per oculos.
marg.| Ideo subdit {i} Oculi tui int eriores et exteriores.
marg.| {k} Recta videant id est eterna, non terram, ut porci. De quibus. Ps. 1.6. Oculos suos statuerunt declinare in terram. Gregorius. Non licet intueri quod non licet concupisci. Unde Iob. 31.a. Pepigi fedus cum oculis meis etc. Non sic David qui stulte vidit Bersabee se lavantem et male concupivit 2Rg. 11.a. Non sic Eva, que vidit lignum quod esset pulchrum visu et ad vescendum suave, tulit et comedit, Gn. 3.b. Non sic invidi et cupidi, qui tantum mala vident. Sir. 24.b. Nequam est oculus invidi et avertens faciem suam et despiciens animam suam. Insatiabilis est oculus cupidi in partem iniquitatis, non satiabitur, donec consumet iniustitiam arefaciens animam suam. Oculus malus ad mala.
marg.| {l} Et palpebre tue id est discretio vel previsio vel consilia sapientum.
marg.| {m} precedant gressus tuos id est opera tua Sir. 22.d. Sine consilio nihil facies et post factum non penitebis. Hoc est contra quosdam, qui cum propositum et voluntatem suam firmaverint, querunt consilium aliorum, cum e converso deberent facere.
marg.| {n} Dirige semitas pedibus tuis ad litteram ne erres. Vel [pedibus id est affectibus, ne erres in fide, vel in moribus. Et recte, quoniam ratio oculus mentis intelligitur, non convenienter, vis concupiscibilis et irascibilis, pedes anime intelligitur, quibus dirigende sunt a ratione semite virtutum. Et benedicit. Dirige semitas, non vias, quia electi filii, quos alloquitur Salomon, non sunt contenti publica via preceptorum, sed per ardua consiliorum conscendunt ad celum.
marg.| {o} Et omnes vie tue stabilientur in Deo, per fidem, scilicet et opera, ne levitate mentis a proposito bono movearis. Unde 1Cor. 15.g. Stabiles estote et immobiles, abundantes in opere domini, semper vie claustralium stabilite sunt, quia sunt in spiritualibus et eternis, que omnino immobilia sunt. Sed vie secularium instabiles sunt, quia sunt in temporalibus, que instabilia sunt et caduca. Eccl. 14.c. Omne opus corruptibile in fine deficiet et qui illud operatur, ibit cum illo et omne opus electum iustificabitur et qui illud operatur, honorabitur in illo.
marg.| Et nota quod cum dixisset. Dirige semitas pedibus tuis, mutans nomen semite in viam, subiunxit : Et omnes vie tue stabilientur. Unde hoc ? nisi quia proficientibus ipsa arduitas consiliorum dilatatur et planatur per amorem, ut iam non gravent plus consilia, quam precepta. Mt. 10.d. Discite a me, quia mitis sum et humilis corde et invenietis requiem animabus vestris. Iugum enim meum {3. 10bis_va} suave est et onus meum leve, quia portantem ad alta sublevat. Dirige, inquam, semitas pedibus tuis, ita ut non declines. Vel sic. Ita stabilientur vie tue.
marg.| {a} Ne declines ad dexteram de tua iustitia presumendo. Rm. 10.a. Ignorantes Dei iustitiam et suam statuere querentes, iustitie Dei non sunt subiecti. Vel in tua sapientia nimium confidendo. Supra 3.a. Ne innitaris prudentie tue. Vel nimis rigide alios corrigendo. Eccl. 7.c. Noli esse iustus multum id est nimis. Vel in prosperis superbiendo 1Tim. 6.d. Divitibus huius seculi precipe non sublime sapere. Vel nimis de Dei misericordia presumendo eodem modo.
marg.| {b} Neque ad sinistram dec lines per contraria. Unde Nm. 20.c. dicitur : Gradiemur via publica, neque ad dexteram neque ad sinistram declinantes, donec transeamus terminos tuos. Et ut fiat hoc.
marg.| {c} Averte pedem tuum ad litteram, vel affectum.
marg.| {d} A malo id est a peccato, vel a mundo, qui totus positus est in maligno 1Io. ultimo d. Hoc est, ita averte affectum animi, ne a recto devies. Glossa Quia virtutes discretiones querunt, quarum nimietas omnis in vitio est. Quia vero dixerat non esse declinandum ad dexteram, neque ad sinistram, posset aliquis credere quod utraque via mala esset et que a dextris est et que a sinistris et hoc non est verum. Quare ?
marg.| {e} Vias enim, que a dextris sunt id est que ducunt ad dexteram, ubi erunt agni : Mt. 25.c.
marg.| {f} Novit Dominus id est approbavit, quia per eas incessit et sedet ad dexteram Dei patris et nos oportet per easdem incedere, si volumus cum eo sedere.
marg.| {g} Perverse vero sunt, que a sinistris sunt ] id est que ducunt ad sinistram, ubi erunt hedi, quibus dicetur. Ite maledicti etc. Mt. 25.d. Ideo declinande. Breviter igitur vie a dextris sunt, humilitas, paupertas, vilitas et cetere tribulationes. Act. 14.d. Per multas tribulationes etc. Vie a sinistris sunt honores seculi, delicie carnis, divitie mundi et huiusmodi bona temporis. Iob. 21.b. Ducunt in bonis dies suos et in puncto ad Infernum descendunt. Ideo autem averte a malo pedem tuum, ut eas per vias, que sunt a dextris, quia Dominus iuvabit te et proteget. Et hoc est.
marg.| {h} Ipse autem scilicet. Dominus.
marg.| {i} Rectos faciet ad se, gressus tuos. Vel cursus tuos, alia littera id est mentis affectus.
marg.| {k} Itinera autem tua id est opera, vel intentiones
marg.| {l} In pace producentur id est terminabuntur. Glossa Si averteris a malo pedem tuum, si bona, que docui, Domino adiuvante, facere studueris, aderit ipse propitius conatibus tuis, ut et nunc recte ingredi et tunc ad pacem valeas pervenire eternam.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Prv. Capitulum 4), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 18/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=28&chapitre=28_4)
Signaler un complément d'information

Notes :