Hugo de Sancto Caro

Capitulum 4

Numérotation du verset Ier. 4,1 

Si converteris
Israel ait Dominus ad me convertere
si abstuleris offendicula tua
a facie mea non commoveberis
Numérotation du verset Ier. 4,2 

et iurabis vivit Dominus
in veritate et in iudicio et in iustitia
et benedicent eum
gentes
ipsumque laudabunt
Numérotation du verset Ier. 4,3 

hec enim dicit Dominus viro Iuda
et Hierusalem
novate vobis novale et nolite serere super spinas
Numérotation du verset Ier. 4,4 

circumcidimini
Domino et auferte preputia cordium vestrorum
vir Iuda et habitatores Hierusalem ne forte egrediatur ut ignis indignatio mea et succendatur et non sit qui extinguat propter malitiam cogitationum vestrarum
Numérotation du verset Ier. 4,5 

annuntiate in Iuda
et in Hierusalem
auditum facite loquimini et canite tuba in terra clamate fortiter dicite
congregamini
et ingrediamur civitates munitas
Numérotation du verset Ier. 4,6 

levate signum
in Sion
confortamini
nolite stare
quia malum ego adduco ab aquilone et contritionem magnam
Numérotation du verset Ier. 4,7 

ascendit leo
de cubili suo
et predo gentium se levavit egressus est de loco suo ut ponat terram tuam in desolationem
civitates tue
vastabuntur
remanentes absque habitatore
Numérotation du verset Ier. 4,8 

super hoc accingite vos ciliciis plangite et ululate quia non est aversa ira furoris Domini a vobis1
1 a vobis] a nobis Weber
Numérotation du verset Ier. 4,9 

et erit in die illa dicit Dominus
peribit
cor regis
et cor principum et obstupescent sacerdotes et prophete consternabuntur
Numérotation du verset Ier. 4,10 

et dixi heu heu heu Domine Deus ergone decepisti populum istum et Hierusalem dicens pax erit vobis et ecce pervenit gladius
usque ad animam
Numérotation du verset Ier. 4,11 

in tempore illo
dicetur populo huic et Hierusalem ventus urens
in viis que sunt in deserto
vie filie populi mei non ad ventilandum et ad purgandum
Numérotation du verset Ier. 4,12 

spiritus plenus ex his veniet mihi
et nunc ego sed loquar
iudicia mea cum eis
Numérotation du verset Ier. 4,13 

ecce
quasi nubes ascendet et quasi tempestas currus eius velociores aquilis equi illius ve nobis quoniam vastati sumus
Numérotation du verset Ier. 4,14 

lava a malitia cor tuum Hierusalem
ut salva fias usquequo morabuntur in te cogitationes noxie
Numérotation du verset Ier. 4,15 

vox enim annuntiantis a Dan
et notum facientis idolum de monte Ephraim
Numérotation du verset Ier. 4,16 

concitate gentes
ecce auditum est
in Hierusalem custodes venire de terra longinqua et dare super civitates Iuda vocem suam
Numérotation du verset Ier. 4,17 

quasi custodes agrorum facti sunt super eam in gyro quia me ad iracundiam provocavit ait Dominus
Numérotation du verset Ier. 4,18 

vie tue
et cogitationes tue fecerunt hec tibi ista malitia tua quia
amara quia tetigit os tuum2
2 os] cor Weber
Numérotation du verset Ier. 4,19 

ventrem meum ventrem meum doleo sensus cordis mei turbati sunt in me non tacebo quoniam vocem bucine audivit anima mea clamorem prelii
Numérotation du verset Ier. 4,20 

contritio super contritionem vocata est et vastata est omnis terra repente
vastata sunt
tabernacula mea
subito pelles mee
Numérotation du verset Ier. 4,21 

usquequo videbo fugientem audiam vocem bucine
Numérotation du verset Ier. 4,22 

quia stultus populus meus
me non cognovit filii insipientes sunt
et vecordes
sapientes sunt ut faciant mala bene autem facere nescierunt
Numérotation du verset Ier. 4,23 

aspexi terram et ecce vacua
erat et nihili et celos et non erat lux in eis
Numérotation du verset Ier. 4,24 

vidi montes et ecce movebantur
et omnes colles conturbati sunt
Numérotation du verset Ier. 4,25 

intuitus sum
et non erat homo et omne volatile celi
recessit
Numérotation du verset Ier. 4,26 

aspexi et ecce Carmelus desertus
et omnes urbes eius destructe sunt a facie Domini
et a facie
ire furoris eius
Numérotation du verset Ier. 4,27 

hec enim dicit Dominus deserta erit omnis terra sed tamen consummationem non faciam
Numérotation du verset Ier. 4,28 

lugebit terra et merebunt celi desuper eo quod locutus sum cogitavi et non penituit me nec aversus sum ab eo
Numérotation du verset Ier. 4,29 

a voce equitis et mittentis sagittam fugit omnis civitas ingressi sunt ardua et ascenderunt rupes universe urbes derelicte sunt et non habitat in eis homo
tu autem
vastata quid facies
cum vestieris te coccino
cum ornata fueris monili aureo
et pinxeris stibio oculos tuos
frustra componeris
contempserunt te amatores
tui animam tuam querent
Numérotation du verset Ier. 4,31 

vocem enim
quasi parturientis audivi angustias ut puerpere
vox filie Sion
intermorientis
expandentisque manus suas ve mihi quia defecit anima mea propter interfectos

Capitulum 4

Numérotation du verset Ier. 4,1 
marg.| Si reverteris Israel etc. In fine precedenti capituli posuit Ieremias promissionem Domini populum excitantis, ut ad se rediret et responsionem populi stultitiam suam cognoscentis et damna inobedientie sue confitentis quod est prima pars salutis et reversionis ad Deum. Ideo in prima parte huius c. docet Dominus modum et formam reversionis ad Deum. In secunda parte hortatur Prophetas, ut annuntient Iuda et Beniamin fugere in civitates munitas, a facie Nabuchodonosor contra ipsos venientes, ibi : Annuntiante in Iuda. In tertia parte describitur status Iuda et status exercitus cum Nabuchodonosor venientis, ibi : Et erit in die illa. In quarta parte ponitur compassio Prophete super afflictione et miseria Iuda, quam venturam in proximo previdebat ; ibi : Ventrem meum doleo. Dicit ergo Propheta in persona Domini respondens humilibus precibus populi confitentis peccata sua, quia aures Domini in preces eorum.
marg.| Unde {a} Si reverteris etc. scilicet verbo, vel ab actu peccati.
marg.| {b} Ad me etc. voluntate. Et etiam modum convertendi ad me ostendam vobis, ut vobis dimittam. Unde dicit.
marg.| {a} Si reverteris quasi vos petitis et ego dimittam vobis.
marg.| {b} Convertere scilicet voluntate et opere, quasi ex toto convertere. Simile, Is. 21.c. Si, queritis, querite, convertimini et venite, Vel.
marg.| {a} Si reverteris id est si reversionem inceperis declinando a malo et mala confitendo.
marg.| {b} Convertere quasi eam perfice plene in me credendo et semper de bono in melius proficiendo et ad meliora vos convertendo. Ideo Apc. 22.c. Qui iustus, est iustificetur adhuc. ad litteram habet. Si conversus fuit Israel, ad me convertetur, quasi , si ad me {4. 186va} reversus fuerit dimittendo idola, revertetur de captivitate.
marg.| {a} Si abstuleris offendicula tua a facie mea id est occasiones peccatorum, que faciunt ruere in peccatum, vel peccata, que faciunt ruere in Infernum, sicut offendiculum facit in via ruere. Idola enim faciebant eos ruere ad peccata et ad Infernum, unde erant eis lapis offensionis.
marg.| {b} Non commoveberis a terra tua in captivitatem, vel per peccatum, quia ipsa idola sunt tibi fere omnium peccatorum causa. Lam. 1.c. Peccatum peccaverit Hierusalem, propterea instabilis facta est. Is. 58.c. Si abstuleris de medio tui catenam etc.   orie tur in tenebris lux. De hoc motu Ps. 72. Mei autem pene moti sunt pedes, pene effusi sunt gressus mei. Quod est, quia ante pedes ponimus offendicula, scilicet peccatorum, occasionum peccandi. Is. 57.c. Auferte offendicula de via populi mei.
Numérotation du verset Ier. 4,2 
marg.| {c} Et iurabis, vivit Dominus quasi iuramenta tua confirmabis per Dominum, non per idolum, sicut faciunt idololatre. Mt. 5.c. Reddes Domino iuramenta tua. Dt. 6.e. Dominum Deum tuum timebis et illi soli servies, ac per nomen illius iurabis. Iurabis inquam.
marg.| {d} In veritate rei, vel iurantis.
marg.| {e} In iudicio ut d iscrete et ex causa rationabili iures.
marg.| {f} In iustitia ut licitum, vel utile iures. Sed videtur quod iudicium sufficiat, quia si ibi est discretio, ibi est veritas rei, vel iurantis et iuratur licitum. Ergo pro nihilo dicit Hieronymus tres comites debere habere omne iuramentum, aut semper periurium est, si unum defuerit. Sol. Revera, qui ibi discrete iurat, sive in iudicio, alios duos habet comites, sed non quia iudicium alia duo importat, sed propter virtutum connexionem et quia discretio est auriga virtutum et dirigit omnes virtutes et ideo illa non superfluunt, quia licet secundum habitus sint connexa, tamen secundum usus distinguuntur. Quia autem dicit : Et iurabis, vivit Dominus, dicit ad condemnationem et derisionem eorum, qui iurabant in nomine idolorum, que non viva, sed mortua sunt.
marg.| {g} Et benedicent eum omnes gentes scilicet populum Israeliticum, cum hec fecerit.
marg.| {h} Ipsumque laudabunt. Und e Io. 4.c. Salus ex Iudeis est, id est Christus, vel predicatio salutis ex Apostolis, qui fuerunt ex Israel.
marg.| Vel {g} Benedicent eum omnes gentes quasi et tu dices, o tu Israel quod Dominus est talis quod gentes debent eum benedicere et laudare. Vel.
marg.| {d} In veritate conscientie.
marg.| {e} In iudicio deliberationis rationis.
marg.| {f} In iustitia in veritate rei iurate, quasi quod iuratur sit verum in re et in conscientia iurantis et antequam iuret, bene deliberet, si est verum, vel utile ad iurandum.
Numérotation du verset Ier. 4,3 
marg.| {i} Hec enim dicit Dominus viro Iuda et habitatori Hierusalem quoad maiorem sui partem, scilicet totam Civitatem et Templum quod erat in sorte Beniamin, ut dicitur super illud Dt. 33.b. Beniamin amantissimus Domini in eo, quasi in thalamo requiescet. Quantum vero ad aliquam sui partem ubi erat domus Regis, sicut forte in una parte montis, que sita erat in eius sorte, quasi dicat : dic illis, qui sunt in Templo et in familia Regis, vel dic illis, qui sunt maiores, qui habitant in superiori parte civitatis et illis, qui sunt minores, qui habitant in inferiori eius parte, scilicet ipsi plebei.
marg.| {k} Novate vobis novale et nolite serere super spinas. Met haphorice loquitur, sicut frustra seminatur alicubi sine terre innovatione a vepribus et spinis et aliis herbis nocivis, sic frustra sit opus bonum sine sordium spiritualium abiectione et cordis circumcisione. Unde.
Numérotation du verset Ier. 4,4 
marg.| {l} Circumcidimini Domino per remotionem peccatorum et circumstantiarum eorum a corpore quod fit ad honorem Domini, ut ibi, scilicet inveniat Dominus locum, ubi digne possit habitare. Unde Sap. 1.d. In malevolam animam non introibit sapientia etc.
marg.| {m} Et auferte preputia cordium vestrorum que sunt propria voluntas, sensus singularis, amor domesticus. Simile Dt. decimo d. Circumcidite preputium cordis vestri. Que omnia tamquam spine suffocant semen gratie, {4.186vb} vel Verbi Dei, ut dicitur Mt. 13.c. Quia autem dicit.
marg.| {k} Novate vobis novale et nolite serere super spinas bonu m est thema in capite ieiunii. Quando enim ager diu fuit incultus, debet ibi fieri novale ; primo ponitur ignis ad comburendum et consumendum fruteta ; sic primo debet esse ignis indignationis contra peccatum, ita quod homo, qui prius fuit incultus ab omni penitentia, disciplina possit coli, infra 11.c. Ad vocem loquele grandis exarsit in ea ignis et combusta sunt fruteta eius. Et ideo ibidem dicitur. Olivam uberem, pulchram, fructiferam, speciosam vocavit Dominus nomen tuum. Ager enim sic purgatus et combustus valde bene postea fructificat. Et hec est consolatio magna peccatoribus, quia novale, quanto plures spinas habuit, tanto plures fructus afferet, si bene colatur et purgetur. Romanor. quinto d. Ubi abundavit delictum, superabundavit et gratia. Frustra serit, qui super spinas serit, id est qui cum peccato vult facere bonum. Unde Is. 28.f. Numquid tota die arabit arans, ut serat, proscindet et sarriet humum suam ? Nonne cum adequaverit faciem eius, seret Gith ? quasi dicat : tunc primo seret postquam prosciderit et araverit. Simile Os. 10.d. Seminate vobis in veritate iustitiam et metite in ore misericordie et innovate vobis novale.
marg.| {m} Et auferte preputia cordium vestrorum contra hypocritas, qui non mundant nisi quod exterius est calicis, cum interius sint pleni omni spurcitia, ut dicitur Mt. vigesimo tertio c. Ecclesiastic. decimo d. Est, qui exterius se humiliat et interiora eius plena sunt dolo. Et ideo non Domino, sed mundo, vel vane glorie circumciduntur, infra nono g. Omnes gentes habent preputium, omnis autem domus Israel incircumcisi sunt corde. 1Mcc. primo b. Fecerunt sibi preputia et recesserunt a Testamento sancto.
marg.| {n} Ne forte egrediatur ut ignis indignatio mea et succendatur id est valde fervens et omnia consumens persecutio.
marg.| {o} Et non sit, qui extinguat id est possit extinguere. Is. 1.g. Erit fortitudo vestra, ut favilla stupe et opus vestrum, quasi scintilla, succendetur utrumque simul et non erit, qui extinguat. Et hoc.
marg.| {p} Propter malitiam cogitationum vestrarum. In hoc enim maxime peccabant, scilicet in cogitatione, quia ex infidelitate multa infirma de Deo putabant, vel cogitabant et falsa esse omnia verba Prophetarum de captivitatis comminatione. Vel, malitiam cogitationum, vocat adinventiones nove idololatrie.
marg.| Vel de Inferno expone, ubi erit ignis, qui extingui non poterit. Unde Is. 20.f. Ardens furor eius et gravis ad portandum. Labia eius repleta sunt indignatione et lingua eius, quasi ignis devorans. Spiritus eius velut torrens inundans usque ad medium colli, ad perdendas gentes in nihilum. Et 34.b. Erit terra eius in picem ardentem, nocte, ac die non extinguetur in sempiternum. Ascendet fumus eius a generatione in generationem et desolabitur in secula seculorum. Et 65.a. Isti fumus erunt in furore meo, ignis ardens tota die.
Numérotation du verset Ier. 4,5 
marg.| {q} Annuntiate in Iuda et in Hierusalem etc. Hic subdit, que sit hec indignatio, que ut ignis egredietur, scilicet adventus Babyloniorum, quem precipit Prophetis, ut annuntient populo. Unde, Annuntiate in Iuda et in Hierusalem. O vos Prophete, ideo predicite captivitatem, quia non penitebunt, cum tamen possent, si vellent. Vel hoc dicit, ut audita asperitate captivitatis, sic saltem peniterent. Non enim nisi coactus eos Dominus puniet. Unde Lam. 3.d. Non ex corde suo humiliavit et abiecit filios hominum. Et ideo omnibus {4.187ra} Δ modis quibus potest revocare eos, scilicet vel promissis, vel monitis, vel comminationibus.
marg.| {a} Auditum facite, loquimini quasi , sic clamate ut omnes audiant.
marg.| {b} Et canite tuba in terra id est habete vos ad modum speculatoris videntis venientem exercitum. Is. 58.a. Clama, ne cesses, quasi tuba exalta vocem tuam.
marg.| {c} Clamate fortiter. Is. 40.b. Exalta in fortitudine vocem tuam.
marg.| {d} Et dicite quasi per vocem preconis, ut facilius ab omnibus audiatur adventus Chaldeorum.
marg.| {e} Congregamini ad v os defendendum.
marg.| {f} Et ingrediamur. Ideo in prima persona loquitur, quia ipsi Prophete erant de populo.
marg.| {g} Civitates munitas sicu t fit, cum exercitus contrarius appropinquat.
Numérotation du verset Ier. 4,5 
moraliter
marg.| Moraliter. Dicit Dominus Predicatoribus.
marg.| {q} Annuntiate peccatoribus crudelitatem iudicii futuri. Et hoc.
marg.| {r} In Iuda et in Hierusalem id est tam clericis quam laicis Laicorum enim est confiteri et ideo per Iudam intelliguntur. Clericorum autem habere pacem et facere inter alios et ideo per Hierusalem. Unde Is. 40.b. Ascende in montem tu, qui evangelizas. Sion, id est laicis, exalta, in fortitudine vocem* tuam, qui evangelizas Hierusalem.
marg.| {a} Auditum facite, loquimini per verborum conculcationem et iterationem. Hic notatur quod debet esse predicatio, non tantum opportuna, sed et instans et importuna, ut etiam predicetur invitis et invite audientibus, sicut infirmo invito datur cibus et medicina. 2Tim. 4.a. Insta opportune, importune, argue, obsecra, increpa in omni patientia et doctrina.
marg.| {b} Et canite tuba. Nm. 10.a. Fac tibi duas tubas argenteas ductiles etc.   Et d icitur ibi quod tuba ad quatuor incitabat, scilicet ad prelia, ad movenda castra, ad nuptias, ad epulas. Sic Predicator debet animare homines ad pugnandum contra carnem, mundum, diabolum. Eph. ultimo c. Accipite armaturam Dei, ut possitis resistere in die malo. Item debet movere ad nuptias, id est ad penitentiam de peccatis factis, in qua desponsatur anima cum Deo. Mt. 1.c. Noli timere accipere Mariam coniugem tuam. Maria significat penitentiam. Deinde debet movere ad castra movenda, id est ad perfectum de bono in melius. 1Pt. 2.a. Rationabiles sine dolo lac concupiscite, ut in eo crescatis in salutem. Ultimo ad epulas eterni convivii. Lc. 14.d. Beatus, qui manducabit panem in regno Dei.
marg.| {c} Clamate fortiter ut loquamini de altitudine eterne glorie et hoc significat clamor predicationis. Vel, ut loquamini de asperitate penarum, quibus nihil poterit resistere et hoc significat fortitudo clamoris. Os. 8.a. In gutture tuo sit tuba.
marg.| {e} Congregamini. Predicator non debet dicere, congregemur, quia prius debet esse congregatus Domino, quam alios congreget, sed dicere debet.
marg.| {f} Ingrediamur civitates munitas id est claustra. Debet {4. 187rb} enim Predicator verbo predicare et exemplo monstrare quod docet Rm. 2.c. Qui predicas non furandum furaris. Vel civitates munite sunt munimenta fidei Christiane, que debemus intrare, cum insurgunt bella hereticorum. Omnes enim, qui invenientur extra hanc civitatem, peribunt diluvio eterno, sicut omnia extra arcam reperta diluvio perierunt, ut dicitur Gn. 7.d. Hec est civitas, de qua dicitur Ez. 60.a. Quod civitas vergebat ad Austrum, id est tendit ad habendam vitam eternam, vel ad habendum Spiritum S. infra 31.d. Revertere, virgo Israel, revertere ad civitates tuas istas. Usquequo deliciis dissolveris filia vaga ?
Numérotation du verset Ier. 4,6 
marg.| {h} Levate signum in Sion id est vexillum in turre Sion, que est super montem, ut speculator vertat illud signum versus illam partem, in qua debet esse insultus, ut populus de civitate illuc confluat, sicut sit in multis locis.
marg.| {i} Confortamini scilicet vos invicem et unus alium animet ad se defendendum. Vel, Confortamini, ad currendum et fugiendum.
marg.| {k} Nolite stare quasi non eritis ociosi, quia magnum bellum imminebit vobis. Et loquitur ironice, loquens eis, quasi ipsi deberent esse victores et ideo subdit.
marg.| {l} Quia malum ego ] etc. {m}   Et pro, id est
marg.| {n} Contritionem magnam id est exercitum, qui vos conteret De qua contritione subdit.
Numérotation du verset Ier. 4,6 
moraliter
marg.| {h} Levate signum in Sion quod interpretatur specula, vel speculum, id est crucem, vel signum penitentie in Clericis et Prelatis Religiosis, ut peccatores aspicientes in eos, quasi in speculum et sic proprias maculas videntes, tergant et lavent se. Ideo ut dicitur Ex. 38.a. Mare eneum factum erat de speculis mulierum, ut lavantes sacrificia ibi maculas respicerent et abluerent. Ps. 109. Virgam virtutis sue emittet Dominus ex Sion. Ps. 95. Confessio et pulchritudo in conspectu eius, quasi per conspectum Prelati debent alii accipere pulchritudinem et decorem.
marg.| {i} Confortamini hoc dicit, ne desperent propter asperitatem penitentie. Eph. ultimo b. Confortamini in Domino et in potentia virtutis eius.
marg.| {k} Nolite stare ocio si, sed magis ambulate de virtute in virtutem.
marg.| {l} Quia malum ego adduco ab Aquilone etc. id est tentationem. Et ideo ea adveniente non debetis stare ociosi, sed magis occurrere armati, quia permitto venire contra vos tentationes, ut probetur fortitudo vestra. Unde Eccl. 2.a. Fili, accedens ad servitutem Dei, sta in iustitia et timore et prepara animam tuam ad tentationem.
Numérotation du verset Ier. 4,7 
marg.| {o} Ascendit Leo ; etc. id est Nabuchodonosor de Chaldea ut vastet Iudeam, sicut Leo exit de cubili, ut predetur.
marg.| {p} Et] pro, id est
marg.| {q} Predo gentium etc. id est movebit, ut veniat ad vos depredandum.
marg.| {r} Egressus est de loco etc. id est sine cultu, sine fructu, sine habitatione.
marg.| Unde. {t} Civitates tue vastabuntur etc. Simile. Is. 1.b. Terra vestra deserta est, civitates vestre succense sunt igni. Regionem vestram coram vobis alieni devorant.
Numérotation du verset Ier. 4,7 
moraliter
marg.| {o} Ascendit Leo de cubili suo etc. id est de malis hominibus exit ad tentandum bonos, qui est tamquam Leo, qui circumit querens quem devoret. 1Pt. ultimo b. Dicitur enim Leo propter crudelitatem. Unde infra 6.f. Crudelis est et non miserebitur. Et propter potentiam, quia non est potestas super terram, que possit ei comparari, ut dicitur Iob. 41.d. Qui et dicitur Predo propter rapacitatem. Omnia enim bona anime depredatur, qui eam per peccatum intrat. Unde Is. 33.a. Ve, qui predaris, nonne et ipse predaberis ? Thr. 1.d. Misit hostis malum suam ad omnia desiderabilia eius. Unde et dicit diabolus in persona Sennacherib. Is. 10.c. Abstuli terminos populorum et Principes eorum depredatus sum et detraxi, quasi potens in sublimi residentes et invenit, quasi nidum, manus mea fortitudinem populorum.
marg.| {r} Se levabit, egressus est de loco suo. Dic it Glossa de abysso, in qua est religandus, in quam ne mittatur exorat. Si ergo secundum hoc non est in abysso, quomodo se ab ea levat ? Solutio. Dicitur ab ea levare se, quia quantum potest ab ea se elongat. Unde etiam dicunt demones. Mt. 8.d. Quid nobis et tibi, Iesu fili Dei ? Cur venisti huc ante tempus torquere nos ?
marg.| {s} Ut ponat terram in solitudinem. Und e Ioel. 2.a. Ante faciem eius ignis vorans et post eum exurens flamma, quasi hortus voluptatis terra coram eo et post eum solitudo deserti, neque est, qui effugiat eum.
Numérotation du verset Ier. 4,8 
moraliter
marg.| {u} Super hoc id est propter hoc malum vobis imminens, nisi penitueritis.
marg.| {x} Accingite vos ciliciis. Sic ut modo propter mala imminentia sepe inducuntur ieiunia, sic tunc accingebant se ciliciis. Et dicit, accingite, scilicet quasi pugnaturi contra tentationes. Cinguntur enim operaturi. Eccl. 9.c. Quodcunque facere potest manus tua, instanter operare, quia nec opus, nec ratio, nec sapientia, nec scientia erunt apud Inferos, quo tu properas. Accingimur pugnaturi. Gn. 49.c. Gad accinctus preliabitur ante eum et ipse accingetur retrorsum. Succingimur ituri, ut peregrini proficiendo de bono in melius. Prv. 30.d. Gallus succinctus lumbos suos. Sicut enim longe vestes succinguntur ne pedes impediant ad eundum, sic fluentia desideria restringenda sunt. Ideo dicitur Dt. 22.a. Non induetur vir veste muliebri. Mulier enim solet habere vestes longas. Io. 21.b. Petrus tunica succinxit se ad veniendum ad Christum. Precingimur ministraturi, scilicet ministrando cor nostrum Deo. Prv. 23.c. Prebe, fili mi, cor tuum Deo, proximo temporalia. Is. 58.c. Frange esurienti panem tuum. Sic Christus ministraturus discipulis precinxit de linteo. Io. 13.a. Homo, qui est sine cingulo, sinum non habet. Sic qui profluit per carnalia desideria, spem glorie habere non potest. Iob. 19.d. Reposita est hec spes mea in sinu meo.
marg.| {x} Accingite ergo vos ciliciis cont ra carnis concupiscentias.
marg.| {4. 187va} {a} Plangite contra luxum carnis per terrenam ambitionem, vel avaritiam.
marg.| {b} Et ululate cont ra peccatum oris. Quoad primum, satisfacite, quoad secundum, continemini, quoad tertium convertimini. Ioel. 2.c. Convertimini ad me in ieiunio et planctu et fletu etc.   Ioel . 1.c. Accingite vos et plangite sacerdotes, ululate ministri altaris, ingredimini, cubate in sacco ministri Dei mei, quoniam interiit de domo Dei vestri sacrificium et libatio.
marg.| {c} Quia non est aversa etc. id est furens ira Domini. Is. 9.c. In omnibus his non est aversus furor eius, sed adhuc manus eius extenta et id est quia populus non est reversus ad percutientem se et Dominum exercituum non exquisierunt. Ideo dicit Ps. 84. Converte nos Deus salutaris noster et averte iram tuam a nobis. Ita etiam furoris Domini satis aperta est, quando civitates Ecclesie, vel diversarum Religionum vastate sunt per defectum verbi Dei, vel dissensionem Prelatorum. Unde Hieronymus . Dum vastatur Ecclesia, ira Dei aperta est.
Numérotation du verset Ier. 4,9 
moraliter
marg.| {d} Et erit in die illa dicit Dominus. Com minatur adventum Nabuchodonosor et exercitus sui. Sed quia possunt Iudei respondere. Bene habebimus Regem et Principes, qui defendant nos et Sacerdotes et Prophetas, qui nos consolentur et predicent, quid habeamus facere. Hic respondet Dominus quod non sic erit.
marg.| {e} Peribit cor Regis et cor Principum id est audacia eorum ad bellandum et ad resistendum hostibus et liberandum vos ab eis.
marg.| {f} Et obstupescent Sacerdotes nesc ientes apponere consilium.
marg.| {g} Et prophete consternabuntur scilicet pseudo, id est erubescent, vel confundentur, qui prosperitatem promiserant, quam tunc videbunt non evenire, ut sic nec loqui amodo audeant sicut solebant, quia tunc falsitas eorum apparebit. Ideo dicitur Is. 1.b. Omne caput languidum et omne cor merens, a planta pedis usque ad verticem, non est in eo sanitas. Quia et sapientia mundi et superbia Principum periit per stultitiam crucis Christi, ut iam non valeat ad resistendum heresibus, vel erroribus Ecclesie. Ideo dicitur Iob. 12.c. Adducet consiliarios in stultum finem et iudices in stuporem, baltheum Regum dissolvit et precingit fune renes eorum, ducit Sacerdotes eorum inglorios et optimates supplantat, commutans labium veracium et doctrinam senum auferens, effundit despectionem super Principes et eos, qui oppressi fuerant revelans, qui revelat profunda de tenebris et producit in lucem umbram mortis.
Numérotation du verset Ier. 4,10 
moraliter
marg.| {h} Et dixi, Heu, heu, heu Domine Deus. Ecc e quia puer erat, ut puer loquitur utens istis interfectionibus. Et turbatum se dicit quod putasset Deum in se fuisse mentitum. Promiserat enim pacem futuram in terra Iudeorum, si peniterent. Unde videns in speculo eternitatis adventum Nabuchodonosor ad destruendum eos imminentem esse, dicit quasi desperatus et turbatus.
marg.| {i} Ergo ne decepisti populum istum et Hierusalem ? Nonn e intelligit Propheta quod promissio Domini de pace futura, quam supra 3.f. promisit dicens. In tempore illo vocabunt Hierusalem solium Domini etc.   non sit implenda donec post multa tempora, ut scilicet post reductionem ? Ergo ne decepisti etc.
marg.| {k} Dicens per me.
marg.| {l} Pax erit vobis si p enitere velitis ? Vel in veritate sive ad litteram. Nec decepisti, scilicet permissive, scilicet per pseudoprophetas, qui promittebant eis pacem ex parte Domini. Unde infra 6.c. A propheta usque Sacerdotes cuncti faciunt dolum et curabant contritionem filie populi mei cum ignominia, dicentes : Pax pax et non erat pax. Unde.
marg.| {m} Et ecce pervenit gladius etc. id est usque ad mortem, {4. 187vb} quasi non solum vulnerans, sed etiam interficiens. Unde.
marg.| {n} Usque ad animam scilicet a corpore tollendam. Sed nonne Ieremias hic fuit infidelis secundum primam opinionem, credendo, scilicet Deum fuisse in se mentitum ? Videbat enim Iosiam interfectum fuisse et tamen penituisse et propter hoc credebat promissionem Dei esse falsam quod male credebat, quia non propter unius penitentiam Dominus parcet multitudini. Ad hoc dicendum quod sic loquendo non exprimit proprium affectum, sed illorum, qui sic estimabant, scilicet populorum, sicut Salomon in lib. Ecclesiastes, qui concionator dicitur, in plerisque locis assumit personam stulti, in aliis autem personam sapientis. Tamen credo secundam expositionem esse veriorem, ut exponatur. Ergo ne decepisti ? quasi dicat : non sed ipsi pseudoprophete. Sed nota quod dicit ter : heu ! heu ! heu ! eadem ratione qua prius dixit ter : A, a, a, ut supra 1.b. scilicet propter penam inflictam pro tribus peccatis, scilicet cordis, oris, operis. Vel quia mali punientur in tribus, scilicet in perpetuis tenebris et odio Dei et pena exteriori, sicut boni remunerabuntur in tribus contrariis, scilicet in cognitione, dilectione, fruitione. Propter hec tria dicitur Ioel. 1.d. A, a, a, diei, quia prope est dies Domini et quasi vastitas a potente veniet.
marg.| {m} Ecce perveniet gladius etc. scilicet culpa, vel reatus occidens animam, quia dicit Glossa ubi est infidelitas, nihil vitale in anima remanet ; quod intelligendum est, scilicet quod possit animam vivificare, sed tamen ibi remanet vitale quod non possit vivificari, scilicet synderesis. Hec enim est scintilla conscientie, que nec in Cain fuit extincta.
marg.| {n} Usque ad animam. Persecutio, vel tribulatio temporalis, est gladius tantum pertingens usque ad corpus, sed peccatum, vel Infernus usque ad animam. Iste autem gladius est tempus pacis presentis amarissimus. Unde dicitur Is. 38.d. In pace amaritudo mea amarissima. Quod expone, quia in tempore martyrum fuit Ecclesia amara. In tempore hereticorum amarior. Nunc autem quando non sunt martyricide et destructe sunt hereses et est pax magna, est amaritudo amarissima, quia magis nunc peccant homines quam tunc. Ideo loquens de hac pace dicit.
marg.| {i} Ergone decepisti etc.   Pax enim presens est quasi decipula diaboli ad capiendas animas. Ps. 27. Zelavi super iniquos pacem peccatorum videns. Et post. Verumtamen propter dolos posuisti eis, Lc. 19.g. Et quidem in hac die tua que ad pacem tibi, nunc autem abscondita sunt ab oculis tuis, quia venient dies in te et circumdabunt te inimici tui vallo et circumdabunt te et coangustabunt te undique.
Numérotation du verset Ier. 4,11 
moraliter
marg.| {o} In tempore illo dicetur populo huic etc. id est afferentur tunc rumores de adventu Chaldeorum, sicut solet fieri in tempore belli. Ecce iam hostes in loco isto. Et loquitur de Nabuchodonosor et exercitu sub metaphora Austri. Unde.
marg.| {p} Ventus urens id est Nabuchodonosor, qui omnia terre nascentia Iudee destruet, sicut talis ventus solet destruere virorem herbarum et arborum et frugum.
marg.| {q} In viis que sunt in deserto vie filie populi mei. Nota quod desertum est inter Hierusalem et Egyptum immeabile, sed inter Hierusalem et Chaldeam arctum est, quia ibi terminatur et ideo ibi est meabile, quia ex parte Chaldee illud desertum est terminabile et arctum, licet non ex omni parte Egypti. Et est ibi via per quam venit Nabuchodonosor et per illam erat transitus de una civitate ad aliam, vel ad alias terras, que civitates dicuntur filie Hierusalem, vel filie populi Domini, quia sub dominio eius erant, sicut filia sub dominio matris.
marg.| Vel quod dicit : In viis, que sunt etc. metaphora est, quia sicut ventus, maxime Auster, qui valde est urens, impellit in deserto sine obstaculo, quia ibi non habet obstaculum arborum, vel domorum, vel huiusmodi, sic Nabuchodonosor, vos {4. 188ra} Δ impellet sine obstaculo, quia ei non poteritis resistere.
marg.| {a} Non ad ventilandum etc. sicut aliquando ventilantur segetes cum vento, ut sic a paleis purgentur, quia nihil utilitatis afferet vobis Nabuchodonosor, sed multum nocumenti, quia totum destruet. Unde Is. 10.b. Ad gentem fallacem mittam eum et contra populum furoris mei mandabo illi, ut auferat spolia et diripiat predam et ponat illum in conculcationem, quasi lutum platearum. Ipse autem non sic arbitrabitur et cor eius non ita estimabit, sed ad conterendum erit cor eius et ad internecionem Gentium non paucarum.
Numérotation du verset Ier. 4,11 
moraliter
marg.| {p} Ventus urens in viis, que sunt in deserto etc. Vie in deserto sunt diversi modi vivendi in mundo. Per ventum tentationes, detractiones, adulationes, que exterminant omne quod est virens in homine, id est omne bonum. Ps. 13. Contritio et infelicitas in viis eorum. Am. 4.c. Percussi vos in vento urente et in erugine multitudinem hortorum vestrorum et vinearum vestrarum, oliveta vestra et ficeta vestra comedit eruca et non rediistis ad me, dicit Dominus.
marg.| * {a} Non ad ventilandum et purgandum quia mali cum deberent emendari et corrigi ex his, scilicet detractionibus et tentationibus, magis peiorantur et deteriores fiunt. Concipiunt enim ex adulationibus vanam gloriam, ex detractionibus rancorem, ex tentationibus peccatum. Sed boni per hec purgantur. Sciunt enim hoc ventilabrum et purgatorium hic esse. Unde et in persona bonorum dicit.
Numérotation du verset Ier. 4,12 
marg.| {b} Spiritus plenus etc. quasi per hoc plene de populo meo vindicabor, quia plenissime hoc facere disposui ex spiritu, id est indignatione, quam habeo ad vos. Unde dicitur Gn. 6.a. Non permanebit spiritus meus in homine in eternum, quia caro est, id est indignatio mea. Vel est vox Prophete, id est spiritus prophetie in me adimplebitur et magis confirmabitur per hoc, quia ego per talem tribulationem purgabor, non populus. Per hoc enim quod vidit impletum quod predixit, magis purgatus est et spiritus prophetie in eo confirmatus est et virtutes eius magis per hoc probate sunt.
marg.| Vel {b} Spiritus plenus ex his id est hec indignatio Nabuchodonosor, vel Domini.
marg.| {c} Veniet mihi id est ad utilitatem meam, non populi. Vel, Spiritus plenus ex his veniet mihi, id est mee dispositionis de his, que predixi hec ventura plenitudo veniet mihi et etiam actu implebitur.
marg.| {d} Et nunc ego. Defectus est in sermone quod est Aposiopesis. Unde supple, quomodo possum hec pati, vel quid dicam, quasi parcam eis.
marg.| {e} Sed tamen prius
marg.| {f} Loquar iudicia etc. id est ostendam quod pena, quam passuri sunt, iusta erit et ex iudicio meo iusto.
Numérotation du verset Ier. 4,12 
moraliter
marg.| {b} Spiritus plenus ex his etc. quasi ex hoc vento acquiram mihi plenitudinem gratiarum. Unde Os. 13.d. Adducet Dominus ventum urentem de deserto ascendentem et siccabit venas eius et desolabit fontem eius, id est omnem affectionem terrenitatis et carnalitatis. Sed magis inde evacuantur a spiritu quam repleantur. Unde Ps. 88. Destruxisti eos ab emundatione, id est per hoc, unde deberent mundari. Vel ventus urens est diabolus, qui non habitat nisi in viis desertis a gratia Dei, in quibus nullum hospitium invenit Dominus, So. 2.c. Moab ut Sodoma erit et filii Ammon ut Gomorrha, siccitas spinarum et acervi salis et desertum usque in eternum. Per primum significatur sterilitas bonorum operum, per secundum sitis peccandi, per tertium defectus gratie.
marg.| {d} Et nunc ego scilicet taceo in presenti dissimulando peccata hominum propter penitentiam.
marg.| {4.188rb} {e} Sed loquar iudicia mea cum eis in futuro iudicio. Unde Eccl. 3.b. Tempus tacendi et tempus loquendi. Unde Is. 42.c. Dominus sicut fortis egredietur, sicut vir preliator suscitabit zelum. Vociferabitur et clamabit, super inimicos suos confortabitur. Tacui, semper silui, patiens fui, sicut parturiens loquar. Dissipabo et absorbebo simul.
Numérotation du verset Ier. 4,13 
marg.| {g} Ecce quasi etc. id est cito et subito ascendet in Hierusalem, ut ducat eos in captivitatem. Nubes enim subito apparet et subito disparet et cito a vento impellitur.
marg.| {h} Et quasi   tempestas etc. scilicet veniet, quasi nulli parcens, sed totum consumens.
marg.| {i} Velociores Aquilis etc. Unde Hab. 1.b. Suscitabo Chaldeos gentem amaram et velocem, ambulantem super latitudinem terre, ut possideat tabernacula non sua. Horribilis et terribilis est, ex seipsa iudicium et onus eius egredietur. Leviores Pardis equi eius et velociores Lupis vespertinis.
marg.| {k} Ve nobis, quoniam etc. Vox est Prophete in persona populi dicentis sic, quia iam videbat in spiritu, quasi iam presentia et non futura. Se autem connumerat cum eis, ad innuendum se compati afflictioni populi sui. Simile Is. 3.a. Ve anime illorum, quoniam reddita sunt eis mala.
Numérotation du verset Ier. 4,13 
moraliter
marg.| {g} Ecce quasi nubes etc. quasi subito veniet diabolus cum exercitu suo, ut auferat omnia bona, in quibus homo modo confidit et ducat eum in captivitatem Inferni. Modo enim florent mali, sed subito diabolus desiccabit eos omnino. Lc. 12.c. Cum diceret ille dives, cuius ager multos fructus attulit. Anima habes multa bona posita in annos plurimos, requiesce, comede, bibe, epulare. Dixit autem illi Deus. Stulte, hac nocte animam tuam repetent a te, Que autem parasti, cuius erunt ? infra 48.b. Date florem Moab, quia florens egredietur, quasi ante messem, quia illam numquam habebit. Non erit impius. Is. 18.c. Ante messem totus efflorebit et immatura perfectio germinabit.
marg.| {h} Et quasi   tempestas etc. Unde Prv. 10.d. quasi tempestas transiens et non erit impius. Tunc enim in tempestate veniet omnia subvertens, quia hic venit in rore et ut pluvia in vellus, ad penitentiam benigne vocans. Naum. 1.a. Dominus in tempestate et turbine vie eius et nebule pulvis pedum eius, quia omnia subvertet, quasi in cinerem redigens.
marg.| {i} Velociores Aquilis etc. id est predicatoribus, quia Demones cum maiori desiderio et importunitate incitant homines ad peccandum, quam Predicatores ad bene agendum. Semper enim circumit diabolus querens, quem devoret. De quibus Aquilis Ex. 19.a. Vos ipsi vidistis, que fecerim Egyptiis, quomodo portaverim vos super alas Aquilarum et assumpserim mihi. De hoc Lam. 4.d. Velociores fuerunt persecutores nostri Aquilis celi, super montes persecuti sunt nos, in deserto insidiati sunt nobis.
Numérotation du verset Ier. 4,14 
marg.| {l} Lava a malitia etc. quasi dicat : predixi vobis ante captivitatem, sed adhibeo remedium, quo illam potestis evadere, si vultis. Is. 1.e. Lavamini, mundi estote.
marg.| {n} Usquequo morabuntur etc. tamquam mali hospites omnia furantes et vastantes ? Insanus esset, qui talem hospitem libenter vellet morari in suo hospitio. Sap. 1.a. Perverse cogitationes separant a Deo ibid. b. Auferet se a cogitationibus, que sunt sine intellectu. Is. 1.e. Auferte malum cogitationum ab oculis meis, dicit Dominus.
marg.| {m} Hierusalem id est o plebs Iudeorum, vel omnium confitentium Deo. Ideo autem oportet, ut laveris per penitentiam.
Numérotation du verset Ier. 4,15 
marg.| {o} Vox enim annuntiantis a Dan scilicet adventum Chaldeorum, quasi dicat : . Ecce iam veniet nuntius de Dan dicens ipsum oppidum iam esse destructum a Chaldeis et ideo lava te, ne et tu in proximo destruaris. Ideo enim castrum, scilicet Dan, Nabuchodonosor primo destruxit. Et hoc dicit, quia Nabuchodonosor venit a parte Aquilonari et primo intravit per terram tribus Dan et deinde venit per terram Ephraim.
marg.| {p} Et notum facietis etc. id est ecce vox nuntii nuntiantis idolum, id est manifestantis peccata idololatrie per penam pro peccato inflictam. Vel emphatice vocat Nabuchodonosor idolum, quasi qui erat summe idololatra, quasi princeps idololatrarum. Et hoc nuntiat de monte Ephraim, id est per penam, quam inflixit iam in terra Ephraim, postquam inflixit eam in tribu Dan, vel in illo oppido quod dicitur Dn. Vel sic. Ego ipse vobis predico quod ita adveniet, ut ita nomine nuntiantis intelligatur Propheta. Et dico hoc totum accidere pro peccato idololatrie. Unde dicit. Et notum facietis idolum de monte Ephraim. Sed quia decem tribus hoc peccatum committebant, precipue in monte Ephraim, quia de Ephraim primus Rex eorum fuit, ideo dicit de monte Ephraim.
Numérotation du verset Ier. 4,15 
mystice
marg.| Dan interpretatur iudicium, Ephraim ubertas, quia iudicium imminebit divitibus huius mundi. Unde Lc. 6.d. Ve vobis divitibus. Iac. 5.a. Agite nunc divites, plorate ululantes in miseriis vestris, que advenient vobis. Et post. Thesaurizastis vobis iram in novissimis diebus. Dicit autem quod vox annuntiantis veniet a Dan, quia vox predicationis debet incipere ab incussione terroris iudicii. Et dicit : Annuntiantis idolum de monte Ephraim, quia debet ostendere in predicatione quod omnes potestates et honores et delitie huius mundi, non sunt nisi quedam somnia, sicut idolum nihil est. Ps. 75. Dormierunt somnum suum et nihil invenerunt omnes viri divitiarum in manibus suis.
Numérotation du verset Ier. 4,16 
marg.| {4.188va} {Δ} {a} Concitate gentes id est Iudeos, ut eant vobiscum ad muniendum civitatem Hierusalem. Et est quasi irrisio. Vel sic, quasi vos facitis talia, vel facietis, propter que Gentes, id est Chaldei concitabuntur contra vos.
marg.| {b} Ecce auditum est etc. quasi rumores venerunt quod veniant Chaldei, ut obsideant Hierusalem et custodiant, ne quis de vobis inde exeat, vel custodiant vos in carcere.
marg.| {c} Et dare super etc.   Clam abunt enim ad mortem, ad mortem : ad gladium : ad gladium, ad arma, ad arma.
Numérotation du verset Ier. 4,16 
mystice
marg.| {a} Concitate gentes etc. Sic pagani et heretici concitantur contra Ecclesiam et laici contra Clericos Is. 9.c. Elevabit Dominus hostes Rasin super eum et inimicos eius in tumultum vertet, Syriam ab Oriente et Philistiim ab occidente et devorabunt Israel toto ore. Per Rasin, id est picturam, mundani, vel avari significantur, qui ponunt spem in figura huius mundi, que preterit. Per Syriam, id est sublimes, superbi. Per Philistiim, id est potione cadentes, luxuriosi Per Israel, Clerici, vel religiosi.
Numérotation du verset Ier. 4,17 
marg.| {d} quasi custodes agrorum etc. quasi ita custodient civitatem, sicut qui custodiunt agros vel vineas, ne quis ingrediatur, vel egrediatur.
marg.| {e} Super eam. Li, super, notat oppressionem, quasi undique spectabunt, si quis egrediatur.
marg.| Vel {d} quasi custodes etc.   quia vestra bona colligent et auferent. Sic enim custoditur ager ab aliquo, ut nonnisi ipse inde fructus colligat. Quod autem hic patiantur Iudei, non hoc faciet potentia hostium, sed tantum culpa ipsorum.
marg.| Unde {f} Quia me ad ira 1 etc. Unde Glossa Quicquid nobis male accidit, vitii nostri est, non Dei ; qui ipsum nobis dulcem vertimus in crudelem et amarum. Peccata enim nostra cogunt eum servire contra nos. Sed quomodo hoc dicit, cum dicatur. Iob. 17.a. Non peccavi et tamen in amaritudinibus moratur oculus meus ibi Glossa Non peccavit, ut hec flagella mereretur. Preterea distinguit. Beda in Quarto Sententiarum. Quedam mala infligi ad correctionem, quedam ad initium pene eterne, quedam ad custodiam virtutum, quedam ad gloriam, vel augmentum gratie. Sol. Intellige sic, quicquid patimur, vitii nostri est, id est ex vitio Ade est, nihil enim nocere posset homini, nisi peccatum Ade precessisset, quo tota natura humana corrupta est et passibilis facta ab infirmis creaturis. Vel loquitur. Glossa ut in pluribus.
1 ira] sic Ed1703
Numérotation du verset Ier. 4,17 
mystice
marg.| {d} quasi custodes agrorum etc.   qui non custodiunt agros nisi quando in eis sunt fructus, sed postea dimittunt eos conculcari a feris et ab eis depasci. Sic Prelati alio modo non custodiunt Ecclesias nisi propter fructum. Et tunc tantum {4.188vb} veniunt ad eas quando colliguntur fructus. Ps. 78. Posuerunt Hierusalem quasi pomorum custodiam. Tales possunt dicere illud Ct. 1.b. Posuerunt me custodem in vineis, vineam meam non custodivi, supple, nisi quando in ea erant fructus. Et tunc eam custodivi, non propter se, sed propter fructus. Unde 2Cor. 12.e. Non quero, que vestra sunt, sed vos. Phil. ultimo d. Non quero datum, sed fructum abundantem in ratione vestra.
Numérotation du verset Ier. 4,18 
marg.| {g} Vie tue etc. scilicet malorum operum.
marg.| {h} Ista est malitia tua id est pena pro malitia, scilicet idololatrie.
marg.| {i} Quia amara id est quia est contra Deum directe, nec habet colorem excusationis et ideo valde amaricat animam. In aliis enim peccatis, ut in peccatis carnis, videtur esse delectatio sine amaritudine, sed in peccato idololatrie et infidelitatis non apparet nisi amaritudo et semper est cum remorsu conscientie, quia fomes non ita instigat ad hoc vitium sicut ad alia vitia.
marg.| {k} Quia tegitur etc. scilicet os ossis. Tunc mortifera et consummata est egritudo, quando attingit os, quasi dicat : malitia tua consummata est et mortifera et omnem fortitudinem in te destruxit. Vel, os oris. Tunc malitia dicitur tangere os, quando prorumpit in iactantiam, vel in excusationem. alia littera habet, scilicet littera Hieronymi. Quia tetigit cor tuum, quasi malitia tua penetravit usque ad interiora, scilicet medullam anime destruens quod fit per infidelitatem. Unde supra c. Gladius pervenit usque ad animam. Et sup. 2.c. Constupraverunt te usque ad verticem.
Numérotation du verset Ier. 4,19 
marg.| {l} Ventrem meum etc. Quia predixit eis mala eorum futura, ne videatur hoc dicere ex odio, vel appetitu vindicte exercende in eos, innuit hic se eis compati. Et quia due sunt ventris passiones, scilicet Iliaca passio et illa que est parturientis, quibus nulla maior. Ut ergo ostendat se summe dolere, bis dicit, Ventrem meum, quasi tantum habeo dolorem pro vobis, ac si me ambe he passiones torquerent. In quo ostenditur magnitudo sue compassionis. Unde 2Mcc. 15.c. Hic est fratrum amator et populi Israel, hic est, qui multum orat pro populo et universa sancta civitate Ieremias Propheta Dei. Vel, ideo bis dicit : Ventrem meum, propter destructionem duorum Regnorum, scilicet duarum tribuum et decem. Et sic Prelati deberent lugere peccata subditorum et damnationem eorum. Ps. 30. Turbatus est in ira oculus meus, anima mea et venter meus. Glossa super Ps<almos> Peccata proximorum sunt frixoria iustorum. Sicut autem mulier tunc maxime dolet ventrem in partu, quando patitur abortivum ; sic Prelatus, qui sperabat quod aliquis per eum deberet converti et sic ab eo generari et revertitur ad peccatum, maxime dolere debet. Unde Is. 37.a. Dies tribulationis et angustie et correptionis et blasphemie dies hec, quia venerunt filii usque ad partum et non est virtus pariendi. Ps. 118. Vidi prevaricantes et tabescebam. Hec compassio significata est. Io. 11.e. in hoc quod Dominus super Lazarum infremuit et gemuit. Et Lc. 19.f. ubi flevit super civitatem.
marg.| {m} Sensus cordis mei etc. Exponit dolorem, quia sicut in ventre proles concipitur, sic in mente dolor concipitur per cogitationes malas torquentes cor.
marg.| {n} Non tacebo quasi dolor non permittit me tacere.
marg.| {o} Quoniam vocem buccine etc. quasi in spiritu prophetie, vel in speculo eternitatis vidi clamorem exercitus Nabuchodonosor, non hortantis ad epulas, sed ad bella et pugnas.
marg.| Unde. {p} Clamorem prelii. Expositio est precedentis, quasi non ad iucunditatem audivi buccinam, sed ad hortandum ad prelium contra vos.
Numérotation du verset Ier. 4,19 
mystice
marg.| {o} Quoniam vocem buccine etc. scilicet voces detractionum, vel adulationum, vel cantantium in choreis, vel mendacia, que omnia impingere faciunt equos diaboli in prelium contra Dominum. Unde.
marg.| {p} Clamorem prelii. Iob. 39.c. Ubi audierit buccinam dicit Vah. Deridet enim diabolus tales et maxime in choreis exultantur ambulantes. Unde ibidem. Terram ungula fodit, exultat audacter. De pellibus enim suis faciunt sacrificia diabolo.
Numérotation du verset Ier. 4,20 
marg.| {q} Contritio super contritionem scilicet contritio animalium super contritionem civitatis et possessionum. Vel contritio terre super contritionem civitatis. Vel contritio duarum tribuum super contritionem decem tribuum.
marg.| {r} Vocata est a Do mino, id est veniet cito, sicut nuntius vocatus non moratur, sed statim obedit, sic hostes in hoc mihi obediunt. Unde Is. 10.b. Assur virga furoris mei et baculus ipse est, in manu eius mea indignatio, ad gentem fallacem mittam eum.
marg.| {s} Repente vastata sunt etc. Loquitur in persona populi, sibi attribuens quod est populi pre magnitudine compassionis. Tabernacula, ad litteram, civitatum.
marg.| {t} Subito pelles mee. In Hebreo habetur, cortine, ubi nos habemus, pelles. Tabernacula protendebantur a summo ad imum, cortine ex transverso. Et hoc dicit, quia cortine que fiebant de pellibus et tabernacula, que faciebant Iudei propter intemperiem aeris, quasi omnia tunc destruentur.
marg.| {4.189ra} Δ Vel ideo vocat eorum domos tabernacula et pelles, quia ita facile destruentur, sicut tabernacula, vel umbracula de pellibus. Vel loquitur Dominus in persona sua : Vastata sunt tabernacula mea id est Iudei, in quibus soleo habitare per fidem et cultum legis et intelligentiam. Et ideo dicit, pelles, in quibus scribitur.
Numérotation du verset Ier. 4,20 
mystice
marg.| {q} Contritio super contritionem id est pena corporis super penam anime. Vel, Contritio Inferni, super contritionem pene presentis.
marg.| {s} Repente vastata sunt etc. id est diverse Ecclesie mundi, in quibus vix unus bonus Sacerdos, vel Canonicus invenitur, infra 10.d. Tabernaculum meum vastatum est, omnes funiculi mei dirupti sunt, non est, qui ultra extendat tentorium meum et erigat pelles meas, quia stulte egerunt Pastores et Dominum non quesierunt, propterea non intellexerunt et omnis grex eorum dispersus est. Unde.
marg.| Unde {t} Subito pelles mee id est religiosi, qui debent esse ornatus Ecclesie tamquam eius cortine. Ct. 1.b. Nigra sum, sed formosa,
marg.| {Θ} sicut tabernacula
Numérotation du verset Ier. 4,21 
marg.| {a} Usquequo videbo fugientes scilicet Iudeos regem Babylonis, dicit Propheta, eis compatiens. Vel, fugientes, id est a suo servitio recedentes.
Numérotation du verset Ier. 4,22 
marg.| {b} Quia stultus etc.   Resp onsio Domini ad Prophete interrogationem, quasi ideo hec mala eis eveniunt. Quia stultus populus, quasi peccata eorum hoc exigunt, nec mutabitur Dei sententia de pena eis infligenda nisi mutentur eorum peccata. Et vere stultus, quia.
marg.| {c} Me non cognovit cum tamen bos cognoscat possessorem suum et asinus presepe Domini sui. Simile Is. 5.d. Propterea captivus ductus est populus meus, quia non habuit scientiam, infra 8.c. Milvus in celo cognovit tempus suum, Turtur et Hirundo et Ciconia custodierunt tempus adventus sui ; populus autem meus non cognovit iudicium Domini. Ubi nos habemus. Quia stultus populus meus me non cognovit, Septuag. habent. Quia Principes populi mei me non cognoverunt. Et est hic argumentum quod supponit hic Propheta, ignorantiam esse peccatum, scilicet ignorantiam eorum, qui scire nolunt, ut dicitur sup. Rm. 2. Sive voluntas ignorandi. Unde Os. 4.b. Quia tu scientiam repulisti, non dicit, non habuisti, ego te repellam, ut non fungaris sacerdotio mihi.
marg.| {d} Filii insipientes etc. id est sine corde, vel sine intelligentia. Os. 7.c. Ephraim quasi columba seducta non habens cor, quasi non considerantes quod malum sequatur eos ex peccato eorum.
marg.| {e} Sapientes sunt etc. id est astuti malitia.
marg.| {f} Bene autem facere etc. id est non approbaverunt. Lc. 16.b. Filii huius seculi sapientiores sunt filii lucis in generatione sua, quia dolosi sunt et astuti ad facienda mala et temporalia acquirenda ; sicut et villicus iniquitatis, secundum quod et dicitur serpens callidior fuisse homine. Hec autem sapientia non est desursum descendens a Patre luminum, sed terrena, carnalis et diabolica, ut dicitur Iac. 3.d. Et 1Cor. 2.d. Sapientia huius mundi stultitia est apud Deum. Ut autem dicit hic Hieronymus vera sapientia est, que Dei timori iungitur. Vera enim scientia addit dolorem. Unde Eccl. 1. Qui apponit scientiam, apponit et dolorem.
marg.| {Θ} sicut tabernacula Cedar, sicut pelles Salomonis. In religiosis enim est albedo propter contemplationem, in Prelatis Ecclesie nigredo propter actionem. Tamen dicitur Hab. 3.b. Turbabuntur pelles terre Madian quod interpretatur ex iudicio, scilicet iudicio suiipsius, quia iustus in principio accusator est sui. Et hoc significat habitus monachorum, qui factus est in modum crucis.
Numérotation du verset Ier. 4,23 
marg.| {g} Aspexi terram. Hec est visio destructionis Hierusalem, ubi vidit captivitatem futuram, quasi dicat : ne dicatis, quando veniet Nabuchodonosor, nihil mali faciet nobis, quia vidi, quid facturus est. Aspexi terram, per spiritum prophetie.
marg.| {h} Et ecce vacua erat ab h abitatore.
marg.| {i} Et nihil in v alore, quia tota consumetur.
marg.| {k} Et celos et non erat lux in eis secu ndum opinionem positorum in captivitate. Tantum enim terrorem et dolorem habebant et ita turbati erant quod videbatur Sol obtenebratus, sicut homini multum dolenti et lacrimas effundenti apparet.
Numérotation du verset Ier. 4,23 
mystice
marg.| {g} Aspexi terram id est laicos.
marg.| {i} Et nihil propter peccata, que faciunt infra 50.d. Vox belli in terra et contritio magna. In eis enim sunt rixe, discordie et ire.
marg.| {k} Et celos clericos, in quibus debent esse luminaria vite et scientie, sed.
marg.| {l} Et non erat lux in eis. Apc . 6.d. Et Sol factus est niger tamquam saccus cilicinus Is. 50.b. Induam celos tenebris. Vel.
Numérotation du verset Ier. 4,23 
moraliter
marg.| {g} Aspexi terram etc. id est temporalia, que revera vacua et nihil. Unde Gn. 1.a. Inanis et vacua, quia satiare non possunt, ideo inanis et nihil, quia nihil inde auferre possumus nobiscum et ideo vacua. Act. 9.b. Paulus aperiens oculos nihil videbat. Unde qui hic aliquid se esse putant, patet quod cordis oculos clausos habent.
Numérotation du verset Ier. 4,24 
marg.| {m} Vidi montes etc.   Hoc etiam videbatur eis ex nimia {4. 189rb} perturbatione et dolore et stupore. Montes, id est montium summitates.
marg.| {n} Colles id est latera montium.
Numérotation du verset Ier. 4,25 
marg.| {o} Intuitus sum et non erat homo quia terra vastata est ab habitatoribus suis.
marg.| {p} Et omne volatile celi recessit. Aves enim et pisces et bestie etiam silvestres, que solent habitatores sequi, abierunt et perierunt. Et in hoc innuit quod propter hominem facte sunt.
Numérotation du verset Ier. 4,25 
moraliter
marg.| {o} Intuitus sum et non erat homo quia sup. 2.a. Abierunt post vanitatem et vani facti sunt. Et ideo qui sequitur ea, que nihil sunt, de iure non esse homo dicitur. Is. 50.a. In sceleribus dimisi matrem vestram et veni et non erat vir. Sed magis est bestia, quia facti sunt abominabiles, sicut ea, que dilexerunt, abalienati sunt de confusione. Os. 9.c.
marg.| {p} Et omne volatile celi recessit. Iob. 5.b. Homo natus est ad laborem, avis ad volandum, quasi , non sunt activi et non sunt contemplativi. Non sunt ergo aves in terra, sed multa sunt reptilia et serpentes, scilicet peccatores, qui non possunt volare ad celum.
Numérotation du verset Ier. 4,26 
marg.| {q} Aspexi et ecce etc. qui est mons fertilissimus, in quo notat omnem fertilitatem esse destruendam.
marg.| {r} Et omnes urbes eius etc. id est a iustitia exercitata per Nabuchodonosor et eius exercitum.
marg.| {s} Et a facie ire etc. id est ab instantia, vel adventu Chaldeorum, que omnia fient propter offensam, qua Deum offenderunt, quam quia Dominus vindicabat, dicitur iratus.
Numérotation du verset Ier. 4,26 
mystice
marg.| {q} Aspexi et ecce Carmelus desertus quod interpretatur scientia Circumcisionis, vel tenellus et significat Religionem, in qua est regula circumcidens vitia ; quod si faciant, tenerrime diliguntur a Deo.
marg.| {r} Et ideo, omnes urbes eius destructe sunt, id est Ecclesie. Is. 29.f. Chermel in saltum reputabitur. Chermel, id est Carmelus. Per saltum homines mundani, infructuosi. Iam enim omnes fere religiosi conantur vivere seculariter.
marg.| {t} Sed tamen consummationem non faciam. Cum enim flagellat Dominus in presenti, non consumit, quia ad correptionem hoc facit, non ad condemnationem, sed in futuro in malis penam consummabit. Is. 30.g. Erit transitus virge fundatus, quam requiescere Dominus faciet super eum. Sed dicit Ps. 129. Non relinquet Dominus virgam peccatorum super sortem iustorum ; modo enim in presenti non continet in ira misericordias suas.
Numérotation du verset Ier. 4,27 
marg.| {t} Hec enim dicit Dominus : Deserta etc.   sed tamen consummationem non factam terre, quia adhuc inhabitabitur et coletur, vel non omnino destruam Iudeos, quia quidam de captivitate redibunt.
Numérotation du verset Ier. 4,28 
marg.| {u} Lugebit terra in sterilitate, quia dicitur ridere in fertilitate. Simile Os. 4. Lugebit terra et infirmabitur omnis, qui habitat in ea, in bestia agri et in volucre celi, sed et pisces maris congregabuntur ibi Glossa Naturale est, ut habitatore sublato, bestie quoque et volucres et pisces deficiant. Vel, Lugebit terra, id est amatores terrenorum pro illorum amissione.
marg.| {x} Et merebunt etc. id est viri sancti, ut Ieremias et Baruch eis compatiendo.
marg.| {z} Eo quod locutus sum id est quia faciam ea que dixi. Sed ideo sic dicit, quia loqui Domini, facere est. Unde : Dixit et facta sunt. Alia littera habet, celi cognoscent, id est videbuntur nigrescere pre maximo dolore, timore, {4. 189va} Δ et stupore.
marg.| {a} Cogitavi et non penituit me id est deliberavi apud me. Penitere dicitur Deus, quando aufert sententiam sue comminationis, sicut per Ionam minatus est destructionem Ninive, sed mutavit sententiam, illis mutantibus merita.
marg.| {b} Nec aversus sum Secundum retractionem.
marg.| {c} Ab eo quod cogitavi.
Numérotation du verset Ier. 4,28 
mystice
marg.| {u} Lugebit terra. Terreni de terrenorum amissione quod est tristitia seculi, que operatur mortem, dicitur 2Cor. 7.c. Simile Is. 24.a. Luxit et defluxit terra.
marg.| {x} Et merebunt celi sancti viri.
marg.| {y} De super id est pro supernorum gaudiorum dilatione, quasi non pro damno temporalium. Unde deorsum luget et non desursum, qui luget pro temporalibus. Eccl. 35.c. Nonne lacrime vidue ad maxillam descendunt et exclamatio eius super deducentem eas ? A maxilla enim ascendunt usque ad celum et Dominus exauditor non delectabitur {Θ} in illis.
marg.| {a} Cogitavi et non penituit me quia ipsi non penitent. Unde infra 18.b. Si penitentiam egerit gens ista a malo suo quod locutus sum adversus eam, id est de quo reprehendi eam, agam et ego penitentiam super malo quod cogitavi, ut facerem ei.
Numérotation du verset Ier. 4,29 
marg.| {d} A voce equitis etc. Hoc dicit, quia Chaldei et Medi et Perse boni equites sunt et boni sagittarii sunt, qui cum Chaldeis venient.
marg.| {e} Fugit omnis civitas id est habitatores civitatum.
marg.| {f} Ingressi sunt ardua etc. id est Iudei timentes hostes.
marg.| {g} Universe urbes etc.   et non habitat in eis homo id est non habitabit.
Numérotation du verset Ier. 4,29 
moraliter
marg.| {d} A voce equitis et mittentis sagittam eque s est diabolus, sicut et equus dicitur peccator. Unde Ex. 15.a. Equum et ascensorem proiecit in mare. Iste eques emittit sagittam detractionis per hominem quasi per arcum suum, infra 9.c. Sagitta vulnerans lingua eorum, dolum locuta est.
marg.| {e} Fugit omnis civitas quia multi propter detractiones bonum quod inceperant, dimittunt, vel propositum non audent ad effectum deducere.
marg.| {f} Ingressi sunt ardua etc. Ecce remedium contra detractiones. Quando enim detrahitur homini benefacienti et dicitur, simulator est, vel papelardus, tunc intret religionem et tunc cessabit omnis detractio, tunc enim apparebit quod non erat hypocrita. Sic Iudei in adventu Holofernis, qui interpretatur infirmans vitulum saginatum et significat detractorem, ascenderunt in montana, ut dicitur Idt. 5.d. Iob. 39.d. Numquid ad preceptum tuum elevabitur Aquila et in arduis ponet nidum suum ?
Numérotation du verset Ier. 4,30 
marg.| {h} Tu autem vastata etc. loquitur ad totam plebem sicut ad quandam meretricem. Per coccinum et monile et stibium, significatur cultus idololatrie, de cuius pulchritudine et sumptu se iactabant et credebant propter ornatum, quem exhibebant idolis, omnes gentes sibi fore pacificas. Hanc ergo vanam confidentiam hic eis improperat. Tu autem vastata quid facies ? alia littera habet. Tu misera, que, scilicet Deum clementie fontem amarum reddidisti, dicit Hieronymus Sed quomodo hoc dicit, cum potius homo per peccatum seipsum reddat amarum, quam Deum et palatum cordis sui inficiat ? Preterea Deus in infinitum est dulcior quam aliquod peccatum sit amarum, ergo illud non potest Deum amaricare. Solutio : Dicitur amaricari non in se, sed in nobis, quia scilicet per peccatum nostrum ad iracundiam provocatur. Vel quia videtur amarus peccatori propter timorem pene, sicut bono dulcis est iustitia, sed cum malus inerit, tunc ei est amara propter penam, quam timet ; sicut oculus clarus delectatur videndo lucem, sed oculus eger contristatur.
marg.| {i} Cum vestieris te coccino etc.   Per hec tria ut dixi, intelligitur cultus idololatrie, per quem Iudei credebant omnibus gentibus placere et habere illarum amorem, sicut meretrix per talem ornatum querit placere hominibus. Sed talis cultus non profuit Iudeis quin captivarentur et ideo dicit. Frustra componeris. Quare ?
marg.| {n} Contempserunt te amatores tui id est Assyrii et Chaldei quibus aliquando te confederasti, vel quibus per hunc cultum placere credebas. Vel, amatores, id est Demones, secundum Glossam.
marg.| Unde {4. 189vb} {o} Animam tuam querent id est anime tue interitum per peccatum in his, non tuam placentiam. Sic et illi, scilicet Chaldei, querunt te interficere et non tuam idololatriam. Sed quomodo vocat Demones amatores : ipsi enim non amant, sed odiunt ? Unde vocatur diabolus inimicus homo, Mt. 13.d. Eccl. 18.d. Ne dederis anime tue concupiscentias eius, ne faciat te in gaudium inimicis tuis ibi Glossa id est Demonibus. Solutio : Dicuntur amatores, id est corruptores. Et ponitur antecedens pro consequente. Vel dicuntur amatores secundum opinionem illorum, qui credunt quod ille, qui suggerit eis furari, vel fornicari, diligat eos, licet eum non credant diabolum esse dilectorem, tamen faciunt, ac si crederent.
Numérotation du verset Ier. 4,30 
mystice
marg.| Mystice, id est Cum vestieris te coccino. Pug iles consueverunt indui coccineis, ne percipientes proprii sanguinis effusionem, pertimescerent. Talibus induuntur mulieres ad propugnandum pro diabolo contra Dominum. Et diabolus vult eas talibus indui, ne percipiant suum sanguinem, id est peccati turpitudinem, vel mortis eterne. Credunt enim quod diabolus non odiat eas, cum ita bene eas induat.
marg.| {k} Cum ornata fueris monili aureo quod claudit collum, ne peccator ponat manum suam in sinum eius, unde dicitur a monendo, Sed in fatua muliere significat quod ita diligit fornicarium suum et ille eam quod ad invicem se tenent in peccato et amore malo.
marg.| {l} Et pinxeris stibio oculos tuos. Sed timere debent, ne accidat eis, sicut accidit Iezabel. De qua 4Rg. 9.f. dicitur quod cum audiret ipsa quod Hieu veniret in Iezrael, depinxit oculos suos stibio et ornavit caput suum et respexit per fenestram ingredientem Hieu per portam et cum Hieu levans faciem suam videret eam, dixit. Precipitate eam et ita fecerunt et sic mortua est. Et tamen Regina erat, que magis debet bene ornari, quam alia mulier. Vel loquitur cuique se a Deo alienanti per peccatum, cum tamen fuerit ei iunctus per matrimonium spirituale.
marg.| {i} Cum vestieris te coccino id est sanguinis Christi habueris fidem.
marg.| {k} Cum ornata fueris monili aureo id est habueris corporis virginitatem.
marg.| {l} Et pinxeris stibio oculos tuos per cognitionem secretorum.
marg.| {m} Frustra componeris quia scientia magis nocet peccanti quam iuvet, quia per illam occultat malitiam suam.
marg.| {n} Contempserunt te amatores tui. Pos tquam enim diabolus iam duxit hominem ad peccandi consuetudinem, tunc contemnit, licet prius blandus fuerit alliciendo eum ad peccatum. Sicut Amnon contempsit Thamar, postquam amaverat eam. 2Rg. 13.c. Et Ez. 16.d. Et dabo te in animas odientium te filiarum Palestinarum, que erubescunt in vita tua scelerata.
Numérotation du verset Ier. 4,31 
marg.| {p} Vocem enim quasi   parturientis etc. quasi bene scio quod te querunt interficere, quia iam spiritu prophetie audivi vocem tui clamantis et eiulantis pre dolore et afflictione quam habebis in adventu Chaldeorum.
marg.| {q} Angustias ut puerpere que multum dolet in parturiendo. Puerperam vocat mulierem, que primo parturit et numquam alias parturivit : Talis magis affligitur quam illa, que consuevit parturire.
marg.| {r} Vox hec vox supple.
marg.| {s} Filie Sion id est populi Hierusalem. Et dicitur filia Sion, quia est sub monte, vel arce Sion, a quo protegitur tamquam a matre filia. Filie dico, existentis supple.
marg.| {t} Inter morientes et i ta exponit, quid vocavit puerperam, scilicet filiam Sion.
marg.| {u} Expandentesque manus suas pro dolore mortis. Percussi enim pre dolore extendunt se. Et que est ista vox, subdit.
marg.| {x} Ve mihi, quia defecit anima mea quasi tunc ita dicet populus, vel hoc dicit Propheta populo compatiens.
marg.| {y} Propter interfectos. Hic Hebreus habet propter interfectores.
Numérotation du verset Ier. 4,31 
mystice
marg.| {p} Vocem enim quasi   parturientis audivi etc.   Ecce post eorum ornatum sequitur dolor quasi parturientis : Nullus tantus est dolor ut dolor parturientis et maxime puerpere. Sic erit dolor talium. Extrema enim gladii luctus occupat. Prv. 14.b.
marg.| {r} Vox filie Sion etc. quasi hec dicit Ecclesia dolens de filiis suis. Unde dicit.
marg.| {x} Ve mihi etc.   Ps. 118. Defectio tenuit me pro peccatoribus derelinquentibus legem tuam, infra 9.a. Quis dabit capiti meo a, quam et oculis meis fontem lacrimarum ? et plorabo die, ac nocte interfectos filie populi mei, 1Mcc. 2.a. Ve mihi, ut quid natus sum videre contritionem populi mei et contritionem civitatis sancte ?


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ier. Capitulum 4), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 06/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=34&chapitre=34_4)
Signaler un complément d'information

Notes :