Philippus Cancellarius

Psalmus 106

Numérotation du verset Ps. 106,1 

¶ Alleluia Alleluia1
¶Codd. : (Ps. 106) D30 ω² Bari1 Rusch Ps-G
1 Alleluia Alleluia] Vox Christi de Iudeis qui in prosperitate Deum derelinquunt et in adversitate clamant D30
Numérotation du verset Ps. 106,I 

Confitemini Domino
quoniam bonus ¦
quoniam in seculum
misericordia eius.
Numérotation du verset Ps. 106,2 II

Dicant2
2 Dicant ω² Rusch Ps-G ] + nunc Bari1 cum Ps-R
qui redempti sunt
a Domino † quos redemit de3 manu inimici ¦
3 de] et praem. Clementina
de regionibus congregavit eos. 4
4 <divisio.> Domino+... inimici ¦ ω² ] Domino ¦... inimici Bari1
Numérotation du verset Ps. 106,3 III

A solis ortu et occasu ¦ ab5 aquilone et mari.
5 ab Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Bari1 ω² Rusch] et praem. Ps-G (R F I)
Numérotation du verset Ps. 106,4 IV

Erraverunt in solitudine
in inaquoso ¦
viam civitatis
habitaculi
non invenerunt.
Numérotation du verset Ps. 106,5 V

Esurientes et sitientes ¦ anima eorum in ipsis defecit.
Numérotation du verset Ps. 106,6 VI

Et
clamaverunt
ad Dominum cum tribularentur ¦
et de necessitatibus eorum
eripuit eos.
Numérotation du verset Ps. 106,7 VII

Et
deduxit6 eos in viam rectam ¦
6 deduxit Hi Bari1 Rusch Ps-G ] eduxit ω²
ut irent
in7 civitatem habitationis.
7 in Hi Bari1 Rusch Ps-G ] om. ω²
Numérotation du verset Ps. 106,8 VIII

Confiteantur Domino misericordie eius ¦
et mirabilia eius filiis hominum.
Numérotation du verset Ps. 106,9 IX

Quia satiavit
animam inanem ¦
et animam esurientem
satiavit bonis.
Numérotation du verset Ps. 106,10 X

Sedentes
in tenebris
et umbra mortis ¦
vinctos
in mendicitate et ferro.
Numérotation du verset Ps. 106,11 XI

Quia
exacerbaverunt eloquia Dei ¦
et consilium8 Altissimi irritaverunt.
8 consilium ω² Rusch Ps-G ] + Dei Bari1 (hapax)
Numérotation du verset Ps. 106,12 XII

Et
humiliatum est in laboribus cor eorum ¦ et9 infirmati sunt
9 et Ps-G (Q* V D) ΩS ω² Bari1 Rusch cum Ps-R (H Q² U)] om. Ps-G Ps-R
nec fuit
qui adiuvaret.
Numérotation du verset Ps. 106,13 XIII

Et clamaverunt ad Dominum
cum tribularentur ¦ et de necessitatibus eorum liberavit eos.
Numérotation du verset Ps. 106,14 XIV

Et eduxit eos de tenebris et umbra mortis ¦ et vincula
eorum dirupit10.
10 dirupit Rusch ] scrips. hic et ubique , disrupit Hi ω² Bari1 Ps-G
Numérotation du verset Ps. 106,15 XV

Confiteantur
Domino misericordie eius ¦ et mirabilia eius filiis hominum.
Numérotation du verset Ps. 106,16 XVI

Quia contrivit portas ereas ¦
et vectes ferreos
confregit.
Numérotation du verset Ps. 106,17 XVII

Suscepit eos
de via iniquitatis eorum ¦ propter iniustitias enim suas
humiliati sunt.
Numérotation du verset Ps. 106,18 XVIII

Omnem
escam
abominata est anima eorum ¦ et appropinquaverunt
usque ad portas mortis.
Numérotation du verset Ps. 106,19 XIX

Et clamaverunt ad Dominum cum tribularentur ¦ et de necessitatibus eorum liberavit eos.
Numérotation du verset Ps. 106,20 XX

Misit verbum suum et sanavit eos ¦
et eripuit eos de interitionibus eorum.
Numérotation du verset Ps. 106,21 XXI

Confiteantur Domino misericordie eius ¦
et mirabilia eius filiis hominum.
Numérotation du verset Ps. 106,22 XXII

Et11 sacrificent sacrificium laudis ¦
11 Et Hi Bari1 D30² (in ras.) Rusch Ps-G ] Ut Ps-G (ΨB*) D30* (ut videtur) ΩS ω² cum Ps-R
et annuntient opera eius in exultatione.
Numérotation du verset Ps. 106,23 XXIII

Qui descendunt
mare
in navibus ¦ facientes operationem
in aquis multis.
Numérotation du verset Ps. 106,24 XXIV

Ipsi
viderunt opera Domini ¦
et mirabilia12 eius
12 mirabilia Hi Bari1 Rusch Ps-R Ps-G ] mirabilium ω² (hapax)
in profundo.
Numérotation du verset Ps. 106,25 XXV

Dixit13
13 Dixit] Hic est divisio in psalteriis ad usum monachorum iuxta Regulam sancti Benedicti ut Hi
et stetit spiritus procelle ¦
et exaltati sunt fluctus eius.
Numérotation du verset Ps. 106,26 XXVI

Ascendunt
usque ad celos†
et descendunt
usque ad abyssos ¦
anima eorum
in
malis tabescebat.14
14 <divisio.> celos+ ω² Bari1 D30 ] celos ω²*
Numérotation du verset Ps. 106,27 XXVII

Turbati sunt et moti sunt sicut ebrius ¦
et omnis sapientia eorum devorata est.
Numérotation du verset Ps. 106,28 XXVIII

Et clamaverunt ad Dominum cum tribularentur ¦ et de necessitatibus eorum eduxit eos.
Numérotation du verset Ps. 106,29 XXIX

Et statuit procellam eius15
15 procellam Hi Bari1 ω² Ps-G ] procellas Rusch (hapax)
in auram ¦
et siluerunt fluctus eius.
Numérotation du verset Ps. 106,30 XXX

Et letati sunt
quia siluerunt ¦ et deduxit16
16 deduxit Hi Rusch Ps-G cum Ps-R ( M N K T*)] duxit ω² (**duxit eras.), eduxit Bari1 Ps-G (V) cum Ps-R
eos in portum voluntatis eorum.
Numérotation du verset Ps. 106,31 XXXI

Confiteantur
Domino misericordie eius ¦ et mirabilia eius filiis hominum.
Numérotation du verset Ps. 106,32 XXXII

Et17 exaltent eum
17 Et Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D30 ω² Bari1 Rusch Clementina ] om. Ps-G Cor2 (antiq. cum greco non premittunt ET sed Ieron. secundum hebreum)
in
ecclesia plebis ¦
et in cathedra seniorum
laudent eum.
Numérotation du verset Ps. 106,33 XXXIII

Posuit flumina
in desertum ¦
et exitus18 aquarum in sitim.
18 exitus Ps-G Hi ω² Bari1 D30 Rusch ] exitum ΩS
Numérotation du verset Ps. 106,34 XXXIV

Terram fructiferam
in salsuginem ¦
a malitia
inhabitantium19*
19 inhabitantium Hi ω² Bari1 D30 Ps-G ] habitantium Rusch (hapax)
in ea.
Numérotation du verset Ps. 106,35 XXXV

Posuit
desertum
in stagna aquarum ¦
et
terram sine aqua in exitus aquarum.
Numérotation du verset Ps. 106,36 XXXVI

Et collocavit illic
esurientes ¦
et constituerunt
civitatem habitationis.
Numérotation du verset Ps. 106,37 XXXVII

Et seminaverunt
agros et plantaverunt vineas ¦ et fecerunt fructum nativitatis.
Numérotation du verset Ps. 106,38 XXXVIII

Et benedixit eis
et multiplicati sunt nimis ¦
et iumenta
eorum non minoravit.
Numérotation du verset Ps. 106,39 XXXIX

Et pauci facti sunt ¦
et vexati sunt a tribulatione malorum
et dolore.
Numérotation du verset Ps. 106,40 XL

Effusa est contentio20
20 contentio Ps-G (ΦR ΨB V D) D30 Ω ω² Bari1 Rusch cum P-R] contemptio Ps-G Clementina Hi cum Ps-R (nonnulli codd. et edd.)
super principes ¦ et errare fecit eos in invio et non in via.
Numérotation du verset Ps. 106,41 XLI

Et adiuvit
pauperem
de inopia ¦ et posuit
sicut oves
familias.
Numérotation du verset Ps. 106,42 XLII

Videbunt recti
et letabuntur ¦ et omnis iniquitas21*
21 iniquitas Ps-G Hi D30 ω² Bari1] + eorum Rusch Ed1530
oppilabit
os suum.
Numérotation du verset Ps. 106,43 XLIII

Quis sapiens et custodiet hec ¦
et
intelliget22
22 intelliget (intellegit) Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi ω² Bari1 Rusch cum Ps-R ] intelligent Ps-G
misericordias Domini?

Psalmus 106

Numérotation du verset Ps. 106,10 
Sermo 228
prol.| ¶ De sedentibus in tenebris id est de consuetudine peccandi. In Psalmo 106.
{ XCV r } Sedentes in tenebris, et in umbra mortis vinctos in mendicitate et ferro.
marg.| {A} Consuetudo peccandi notatur quum dicitur Sedentes. et est deliberatio peccandi. Sedere enim notat moram. et est situs hominis. Sedet ergo in peccato qui ex deliberatione peccat, et moram facit in peccato. Unde de bono viro dicitur, quod in cathedra pestilentie non sedit. et Zacharie 5a Ecce mulier sedens in medio amphore. Medium amphore est fervor cupiditatis, qui per medium significatur quia plerumque aqua amphore in superficie calida, sentitur in medio frigida. sed cum in medio calida sentitur, fervet amphora.
a Za. 5.
marg.| ¶ Consuetudo peccati, mala multa facit. {B} Primo excecat, quod notat quum dicit, in tenebris. Unde Is. 6 Exceca cor populi huius etc. Et Ex. 10 Extendit Moyses virgam in celum, et facte sunt tenebre horribiles in universa terra Egypti tribus diebus. nemo vidit fratrem suum, nec movit se de loco in quo erat.
marg.| ¶ Item timorem incutit, quod notat dicens, in umbra mortis. {C} Peccatum autem dicitur umbra mortis. quia sicut umbra in linea mentis corpus effigiat: sic peccatum quodam modo respondet pene. quia secundum quantitatem culpe, erit quantitas pene. Unde Apoca, 18. Quantum glorificavit se, et in deliciis fuit, tantum date ei tormentum et luctum. Ibi erit ignis materialis, hic spiritualis. Unde Ps. Super cecidit ignis, et non viderunt solem. Omnis enim concupiscentia ignis est. {D} Unde Sir. 23 Homo nequam in ore carnis sue non desinet, donec incendat ignem. Ibi vermis conscientie: similiter et hic. Unde Is. in fine. Vermis eorum non morietur. Ibi tenebre exteriores, hic interiores. Unde Mt. 25 Ligatis manibus et pedibus proiicite eum in tenebras exteriores.
marg.| ¶ Item sicut per { XCV v } umbram scimus aliquid prope esse: sic per peccatum scimus penam alicui imminere. Et hoc est quod dicitur : Appropinquaverunt usque ad portas mortis. {E} Et illud : Vita nostra inferno appropinquavit.
marg.| ¶ Peccatum ergo merito facit timidum atque sollicitum. Unde Sapientie 17 Frequenter preoccupant pessima redarguente eos conscientia, cum sit timida nequitia data est in condemnationem. Et Lv. 16 Terrebit eos sonitus folii sonantis, et ita fugient quasi gladium, cadent nullo persequente. Est enim peccator sicut latro, qui numquam securus est, et semper timet deprehendi. {F} Item consuetudo peccandi indigere facit: ideo hic dicitur: in mendicitate. Unde dicitur Lc. 18. Quam cecus sedebat secus viam mendicans. Et Apc. 3 : Tu dicis, quia dives sum et locupletatus et nullius egeo, et nescis quia miser es et miserabilis, et pauper et cecus, et nudus etc. {G} Item ligationem facit: quam notat dicens, ferro. De quo Lv. 26 Confregi catenas cervicum vestrarum ut incederetis erecti. Et Ier. 28 Catenas ligneas contrivisti, et facies pro eis catenas ferreas. Et Dn. 4 de Nabuchodonosor. Et alligetur vinculo ferreo et ereo in herbis que foris sunt, et cum feris pars eius in herba terre. Cor eius ab humano commutetur, et cor fere detur ei, et septem tempora mutentur super eum.
Numérotation du verset Ps. 106,27 
Sermo 229
prol.| De ebrietate et sobrietate trium virium anime. In Psalmum 106.
Turbati sunt et moti sunt sicut ebrius etc.
marg.| Videamus de ebrietate trium virium anime. {H} Unaqueque enim vis anime propriam habet ebrietatem, sicut et sobrietatem. Ebrietas { XCVI r } rationis est in nimia inquisitione. Ebrietas concupiscibilis in immoderata delectatione. Ebrietas irascibilis in nimio zelo. in appetitu vindicte, in intima turbatione.
marg.| ¶ Ebrietas rationis in immoderata inquisitione. Unde Prv. 23 {I} Noli laborare ut diteris, sed prudentie pone modum ne erigas oculos tuos ad opes, quas non potes habere. quia facient sibi pennas sicut aquile, et volabunt in celum. Et Prv. 25 Mel invenisti, comede quod sufficit tibi ne forte satiatus, evomas illud.
marg.| ¶ Ebrius nescit quo vadat: sic nec presumptuosus inquisitor. de quo Ecclesis. 10 Labor stultorum affliget eos, quia nesciunt pergere in urbem.
marg.| ¶ Item Ebrius non previdet foveam: nec presumptuosus errorem. Ebrius vertiginem habet capitis, et titubationem pedum: sic et presumptuosus quum incurrerit titubationem fidei: tandem incidit in foveam erroris. De hoc Is. 19 Dominus miscuit in medio Egypti spiritum vertiginis, et errare fecit Egyptum in omni tempore scilicet sicut errat ebrius et vomens. Et 1 ad Timotheum 1b Habentes fidem et bonam conscientiam: quam quidam repellentes, circa fidem naufragaverunt. Et, Secunde ad Timotheum penultimoc : « Qui ducuntur variis desideriis, semper discentes et numquam ad scientiam veritatis pervenientes ».
b 1Tim. 1.
c 2Tim.
marg.| {K} ¶ Sequitur : de secunda ebrietate: que ideo dicitur ebrietas: quia voluptas memoriam aufert et discretionem, sicut ebrietas. Unde Is. 28 Hi quoque pre vitio nescierunt, pre ebrietate absorpti sunt a vino: erraverunt in ebrietate etc.
marg.| ¶ Item mortificat sensum, ita quod si ebrius trahatur vel pungatur, non sentit, sic nec voluptuosus sentit comminationem Dei et timoris punctionem. Unde Prv. { XCVII v } 23 Eris quasi dormiens in medio mari, et quasi sopitus gubernator amisso clauo, et dices. Verberaverunt me, et non dolui: traxerunt me, et non sensi. Item somnum inducit. de quo dicitur Ioel. 1 Expergescimini ebrii et fiete, et vlulate omnes qui bibitis vinum. Item ebrius impune percutitur: sic voluptuosus a diabolo. Unde 2Rg. 13 Observate quum temulentus fuerit Amon et dixero vobis, percutite eum et interficite, nolite timere: ego sum qui precipio vobis. Item post solutam ebrietatem libenter redit ad potationem, et voluptuosus ad voluptatem. Unde Prv. 23 Quando euigilabo et rursus vina reperiam?
marg.| ¶ Ebrietas irascibilis est zelus absque scientia. {L} Ebrietas enim nullum habet decretum sic nec ira. Unde Prv. 25 Que viderunt oculi tui ne proferas in iurgio cito: ne postea emendare non possis quum dehonestaveris amicum tuum. Ebrius seipsum precipitat: sic et ira. Unde Sir. 1 Iracundia animositatis, subversio illius. Item ebrietas irascibilis est furor et pertinacia. De quibus Gn. 49 Simeon et Levi fratres, vasa iniquitatis bellantia etc. in furore suo occiderunt virum. Male dictus furor eorum, quia pertinax: et indignatio eorum quia dura.
Numérotation du verset Ps. 106,34 
Sermo 230
prol.| De terre sterilitate et de ceteris damnis que infert homini peccatum presertim ingratitudinis non solvendo debite decimas. In Psalmo 106.1.
1 230] CXXX Ed1523. 1523.
Posuit terram fructiferam in salsuginem, a malitia inhabitantium in ea.
marg.| {M} Primo ad litteram verum est quod quum terra sicut cetera elementa serviat homini, quando homo qui servire debet Deo, ipsum servitio suo defraudat: in { t. 2 f. XCVII r } hoc punitur quod ipsa terra ei beneficium denegat, in hoc creatorem vlciscens, sicut dicitur Sapientie 5 Armabit creaturam ad ultionem inimicorum. Et hoc contingit propter peccata laicorum, qui subtrahunt decimas vel debito modo non reddunt. Propter etiam peccata clericorum qui debito modo non serviunt, ut dicitur Aggei. 2 in fine. Cum accederetis ad acervum. 20 modiorum et fierent. 10 et intraretis ad torcular ut exprimeretis. l. lagenas, et fiebant. 20 percussi vos vento urente et vredine et grandine omnia opera manuum vestrarum, et non fuit qui reverteretur ad me.
marg.| {N} ¶ Quando autem debito modo se habent ad Deum, dat eis Dominus abundantiam. Unde Malach. ultimo Inferte omnem decimationem in horreum meum ut sit cibus in domo mea, et probate me super hoc dicit Dominus: si non aperuero vobis cataractas celi, et effudero vobis benedictionem usque ad abundantiam, et increpabo pro vobis devorantem: et non corrumpet fructum terre vestre: nec erit sterilis vinea in agro, dicit Dominus exercituum, et beatos vos dicent omnes gentes. eritis. n. vos terra desiderabilis.
marg.| {O} ¶ Moraliter, terra fructifera est anima in statu gratie, abundans fructibus bonorum operum. Habet enim in se lignum vite portans homini fructus. Istud lignum est fides informata caritate. Ideo dicitur Hab. 2 Iustus ex fide vivit. Fides sine caritate lignum est aridum et mortuum et non fructiferum, quia sicut dicitur Iacobi 2d Fides sine operibus mortua est. Huius ligni vite flos odoriferus, est spes. Unde de animabus meritorum confidentia sperantibus, dicitur Ct. 1 Vinee florentes odorem dederunt. et Ct. 7 Mandragore dederunt odorem in pertibus nostris.
d Iac. 2.
marg.| {P} ¶ Porte quibus anima ingreditur vitam eternam, sunt due: cogitationes et affectiones. In quibus mandragore dantodorem, quando naribus spei presentit beatitudinis eterne {2.97v} delectationem. Folia autem ligni vite, sunt verba spiritualia. Unde quia verba viri iusti numqua debent enim otiosa. dicitur in Psalmo « Et folium eius non defluet ». Et Iob. 29 Intenti tacebant ad consilium meum, et verbis meis nihil addere audebant. Fructus autem sunt opera spiritus. De quibus ad Gal. 5 Fructus autem spiritus, caritas, gaudium, pax, patientia, benignitas, longanimitas etc.
marg.| {Q} ¶ Econtrario. Peccatorum lignum aridum est, non habens folia, neque fructus. de quo Ecclesiastici 6e : « Non te extollas in cogitatione anime tue velut taurus, ne forte elidatur virtus tua per stultitiam, et folia tua comedat, et fructus tuos perdat, et relinquaris velut lignum aridum in eremo » id est in deserto. {R} Quando autem quis transit de statu gratie ad statum culpe, et non rediens per penitentiam confuescit peccare: tunc eum inhabitant demones et vitia, et terra prius fructifera vertitur in salsuginem, propter malitiam inhabitantium in ea. Ideo dicitur Ioel. 2 Quasi hortus voluptatis terra coram eo. et post est solitudo deserti id est terra sterilis: que dicitur terra salsuginis. {S} Unde quia diabolus inhabitat homini animam: de ipso dicitur in figura onagri. Iob. 39 Cui dedit in solitudine domum et inhabitationem in terra salsuginis. Onager enim asinus est silvester, et significat diabolum: a quo debuit aliena enim stultitia, que significatur per asinum. De quo onagro dicitur Sir. 13 Venatio leonis onager in eremo. Leo est Christus, vel predicator quicumque: qui nihil aliud venatur in eremo id est in anima peccatrice, qua onagrum id est diabolum.
e Sir. 6, 2-3.
marg.| {T} ¶ Similiter de pentapoli id est quinque civitatibus Sodomorum dicitur Gn. 13 quod, antequam subverteret Dominus Sodomam2, erat sicut paradisus Domini et, postea, versa est in terram salsuginis. Que autem est pentapolis nisi anima {2.98r} hominis habens quinque sensus quasi quinque civitates, et hec merito peccatorum convertitur in terram ardentem sulphure et cupiditatis et luxurie. Sed hunc ardorem non videt nisi fidelis et quum gratia illucescit, qualis significatur per Abraham de quo Genesis 19f"Abraham (ecce fidelis) mane consurgens (ecce lucem gratie habens) vidit ascendentem favillam de terra, quasi fornacis fumum ». Sic ergo a terra anime fructifera convertitur in terram salsuginis propter malitiam inhabitantium in ea id est demonum et vitiorum. Unde dicitur Soph. 2 Moab quasi Sodoma erat id est illi qui imitantur diabolum patrem, de quibus Io. 8 « Vos ex patre diabolo estis, et filii Amon quasi Gomorrha » scilicet illi qui imitantur vitam communem, vitam videlicet malorum. De quibus Ecclesiastici 30g Homo peccator vitabit correptionem: et ad voluntatem suam inveniet comparationem. Siccitas spinarum et acervi salis, et desertum usque ineternum. Siccitas spinarum, propter eterne combustionis materiam. Acervi salis, propter omnium bonorum sterilitatem et inopiam.
f Gn. 19, 27-28.
g Sir. 30.
2 Sodomam] Zodomam Ed1523


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 106), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_106)
Signaler un complément d'information

Notes :