Psalmus 46

Numérotation du verset Ps. 46,1 

¶ In finem1 pro2* filiis Chore3 psalmus David4*.
¶Codd. : (Ps. 46) D30 Ps-G ; Textus et Glossa : Tr511 (sparsim) Rusch , def. ΩF Bari3
1 finem ] fine Ω S |
2 pro] om. K Rusch |
3 filiis Chore] om. Q |
4 pro filiis Chore- Psalmus David Q ΦG V Tr511 P106 ΩS] inv. P106 P14402 | David] om. D30 Ps-G , vox apostolorum est D30 , + id est pro conversis gentibus dirigit P106 |
Numérotation du verset Ps. 46,2 I

Omnes gentes
plaudite manibus ¦
iubilate Deo
in voce exultationis.
Numérotation du verset Ps. 46,3 II

Quoniam Dominus5
5 Dominus P106 Rusch Ps-G ] d<eu>s, Deus Tr511 Ps-G (R I) cum Ps-R
excelsus ¦
terribilis
rex magnus
super omnem terram.
Numérotation du verset Ps. 46,4 III

Subiecit populos
nobis ¦
et gentes sub pedibus nostris.
Numérotation du verset Ps. 46,5 IV

Elegit
nobis
hereditatem
suam ¦
speciem
Iacob
quem6
6 quem D30 P14402 Tr511 Rusch ] quam Cor2 (grecus et Hier. habent QUAM non habent QUEM) Ps-G
dilexit.
Numérotation du verset Ps. 46,6 V

Ascendit7
7 Ascendit] praem. diapsalma Ps-G
Deus
in iubilo ¦
et8 Dominus in voce tube.
8 et L² ΨB² D* ΩS Ed1455 Rusch Clementina cum Ps-R ] om. D30 Tr511 P106 P14402 Ps-G
Numérotation du verset Ps. 46,7 VI

Psallite
Deo nostro
psallite ¦ psallite regi nostro
psallite.
Numérotation du verset Ps. 46,8 VII

Quoniam rex omnis terre
Deus ¦
psallite sapienter.
Numérotation du verset Ps. 46,9 VIII

Regnabit9
9 regnabit Cor2 (alia littera)] C I ΦRGV G² K ΨBVD ΩS Ed1455 Rusch Clementina ] regnavit P106 Tr511 Ps-G, Cor2 (hebr. et anti. habent utrumque in preterito et grecus saltem de primo)
Deus 10
10 Deus] Dominus L² Rusch cum Ps.-R
super gentes ¦
Deus sedet11
11 sedet Cor2 (alia littera) plerique codd. et edd. cum Ps-R Ps-H ] sedit R C I L M Q W Ps-G, Cor2 (hebr. et anti. habent utrumque in preterito et grecus saltem de primo)
super sedem sanctam suam.
Numérotation du verset Ps. 46,10 IX

Principes populorum
congregati sunt cum Deo Abraham ¦
quoniam dii12* fortes terre
12 dii plerique codd. et edd. F² I D30 P106 P14402 Tr511 Rusch] D[...] C , die R, Dei Ps-G
vehementer elevati sunt.

Psalmus 46

Numérotation du verset Ps. 46,5 
Sermo 97
prol.| ¶ De specie Iacob et que ad eam pertinent. In Psalmo 46.1
1 V9877 f. 56vb
{A} Elegit no<bi>s hereditatem suam speciem Iacob quam dilexit.
marg.| Primo videndum est quare dicit speciem Iacob, et non Iacob. Secundo in quibus consistat hec species. Legitur Malach. 1 Dilexi Iacob. Esau autem odio habui: hic vero dicitur speciem Iacob quem seu quam dilexi.
marg.| ¶ Ad speciem Iacob pertinent prudentia spiritualis negotiationis scilicet dare temperalia pro eternis. Item simplicitas, utilis simulatio et nominis mutatio. {B} Speciem Iacob habent et typum eius tenent quicumque imitatores sunt Iacob. Esau vero quicumque ei sunt similes. De Esau dicitur Gn. 25 qui cum vendisset primogenita abiit peruipendens. Sic multi pervipendunt quod vendunt vitam eternam pro levi et transitoria voluptate. Unde Prv. 10 Cor impiorum pro nihilo. Et Lam. 1 Dederunt quoque preciosa pro cibo ad refocillandum animam. Unde deberent erubescere: et in futuro erubescent et confundentur. quod bene significatum est in hoc quod Esau dictus est Edom, quod interpretatur rubens. et ad Romanos 6 dicitur: “Quem fructum habuistis in illis in quibus nunc erubescitis ?” Iacob dedit lenticulam pro hereditate eius. Esau ergo carnales: {C} Iacob spirituales significat qui bene noverunt negotiari. dare scilicet temperalia pro eternis. Puerile fuit quod fecit Esau. Nam et puer daret hereditatem propomo, ut Adam fecit. Gn. 3
marg.| ¶ Secundo simplicitas. Gn. 26 Factus est Esau gnarus venandi et homine agricola. Iacob autem vir simplex habitans in tabernaculis. Esau venator significat cupidos, lucra sectantes, qui et per Nemroth designantur. de quo Genesis. 10 Nemroth robustus venator coram Domino. De his dicitur Sir. 13 Venatio leonis onager in eremo: et pascua divitum pauperes. Isti sunt { CXCIII v } lucii diaboli in aquis huius mundi: fasiani diaboli in silvis huius mundi. Omnes etiam qui odio pro sequuntur alios, vel fedos habent, vel usuris gravant, vel iudiciis iniustis opprimunt, sunt Nemroth. de his dicitur Miche. 7 Vir fratrem suum venatur ad mortem (quando usura gravat.) Malum manuum suarum dicunt bonum (quando usuras vocant penas peccatum palliantes) princeps postulat et iudex in reddendo est. Hodie enim contingit eosdem venatores esse et iudices. Venatores laqueos tendunt et isti calumnias faciunt, crimina imponunt. Unde Ier. 5 Inventi sunt in populo insidiantes et aucupes laqueos ponentes et pedicas ad capiendos viros: sicut decipula plena avibus. sic domus eorum plena dolo, omnes false mensure, omnes false statere, omnes false vlne, sunt pedice diaboli.
marg.| {D} ¶ Tertio utilis simulatio. Non. n. erubuit Iacob se simulare deformem, pilosum, ut Esau, ut consequeretur benedictionem: sic et spirituales non erubescunt se contemptibiles et abiectos reddere ut Deo placeant, ut beatus Martinus. Unde Ps. 83 : « Elegi abiectus esse in domo Dei mei magis qua habitare in tabernaculis peccatorum » etc. Utilis est simulatio de qua dicit beatus Gregorius: Bonarum mentium est ibi culpam agnoscere ubi culpa non est.
marg.| {E} ¶ Quarto nominis mutatio de qua dicitur Gn. 32 Nequaqua Iacob appellabitur nomentuum sed Israel. Maxima ecclesie multitudo consistit in contemplativis Iacob activos: Israel claustrales contemplativos significat. de utro que Numeri. 24 Quam pulchra sunt tabernacula tua Iacob, et tentoria tua Israel? In claustris enim ita debent tractari activorum negotia ut non deforment contemplativos: ideo dicitur: pulchra Iacob tabernacula tua. Sequitur: Et tentoria Israel {1.193r} sicut valles nemorose et horti iuxta fluvios irrigui, ut tabernacula que sigit Deus: quasi cedri prope aquas. {F} Quatuor hic notantur, que debent religionem ornare. Fratrum multitudo. Fecunditas bonorum operum et largitas hospitalitatis: disciplina ordinis: et odor ex his proveniens bone opinionis.
marg.| ¶ Fratrum multitudo notatur cum dicitur quasi valles nemorose. Quantum indecens est monasterium quod solet numerosum habere conventum, ad paucitatem redigi: sicut fit in multis locis, in quibus oportet conventum minorari propter delicta domus et bonorum dissipationem, manifestum est: Est enim sicut capiti indecens calvitium. Unde Turpe pecus mutilum etc. Et Miche. 1 Decalvare et tondere super filios deliciarum tuarum id est quia amisisti filios qui erant delicie tue. Dilata calvitium tuum sicut aquila, quoniam captivi sunt ex te id est ostende te dilatatam que eras prius sicut aquila in excelsum volans per contemplationem. Multe enim orationes fratrum quasi quidam volatus sunt. Nunc autem quasi deplumata pennas virtutum amisit, quibus volabat, dum pauciores fratres habet.
marg.| {G} ¶ Fecunditas bonorum operum et largitas hospitalitatis notantur ibi. Sicut horti iuxta fluvios irrigui. Huiusmodi enim fecundi sunt fructibus ita debent esse religiosi bonis operibus: qui fructus maxime apparent in hospitalitate. Unde Ct. 5 dicit sponsa. Veniat dilectus meus in hortum meum ut co. fru. po. suorum. Quando pauperes veniunt in monasterium et ibi recipiuntur et refouentur: tunc dilectus venit in hortum suum. Venire enim intelligitur de pauperibus. Unde Mt. 22 Quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis. Eorum est hortus iste. Quia bona pauperum bona sunt ecclesie: et abbates et {1.193v} alii non sunt nisi custodes hortorum Domini.
marg.| {H} ¶ Disciplina ordinis notatur ibi, Sicut tabernacula que fixit Dominus. Tabernacula que fixit Dominus, sunt astra celi: que quantum ordinata sint manifestum est. Valde facit ad ornatum horti ordinatio planetarum: et inordinatio ad deformitatem: sic multum facit ad ornatum monasterii disciplina ordinis in verbis et operibus, et habitu et victu. Fratres sic ordinati sunt sicut astra fixa et ordinata in celo: et sunt etiam ad terrorem diabolo. Unde Ct. 6 Terribilis ut castrorum acies ordinata. Et Iudi. 5 dicitur. Stelle manentes in ordine et cursu suo adversus Sisaram pugnaverunt.
marg.| {I} ¶ Odor bone opinionis notatur cum dicitur quasi cedri prope aquas. Cedrus enim odorifera odore suo interficit serpentes. Bona opera et maxime beneficia hospitalitatis monasterium reddunt bone fame, ut possint dicere cum Iob. 9 Dies mei transierunt quasi naves poma portantes: intantum quod bonitati eorum non possunt etiam detractores obloqui, et ad benefaciendum eis nonnullorum pietas provocetur: ut possint dicere illud. 2Cor. 3 {K} Quibusdam sumus odor vite in vitam. Hinc est quod tot bona collata sunt monasteriis a divitibus huius mundi, agri, vinee, prata, possessiones. Unde Nm. 24 Hereditas Seyr cedet inimicis suis, Israel autem fortiter aget. Seyr pilosus interpretatur. hereditas Seyr id est mundanorum, qui pilis temporalium abundant, cedet inimicis suis id est spiritualibus viris, quibus inimicatur mundus. Multi enim qui solebant detrahere religiosis in fine penitentes et se, et sua dant religioni.
Numérotation du verset Ps. 46,8 
Sermo 97bis
prol.| De quinque verbis.2 Psallite etc.a
a Ce sermon a été inséré en guise de second prohemium dans les éditions imprimées mais il est absent de nombreux manuscrits. Vide supra Prohemium primum Vidit Iacob, « ad lectorem »
2 om. codd.
marg.| {1.IVv} « In ecclesia volo quinque verba sensu meo loqui ut et alios instruam » etc. 1Cor. 14b. Hec quinque verba possunt dici que continentur in Psalmo 46 Psallite Deo nostro, psallite: psallite, regi nostro psallite. Quoniam rex omnis terre deus, psallite sapienter. Ubi quinquies dicitur   psallite et ita quinque verba. {S} Omnia autem que dicuntur in psalmis pertinent ad fidem, vel ad bonos mores. De illis ergo que pertinent ad fidem possunt exponi hec quinque verba   psallite  :
-   Psallite Deo nostro   psallite id est Christo, qui est Deus noster et Dominus noster.
-   Psallite regi nostro id est Christo, qui est rex noster secundum humanam naturam. {T} Sed utrobique repetitur seu bis ponitur   psallite , quasi dicat :   Psallite Deo psallite Deo , quia est principium et finis.
-   Psallite Deo , quia est principium,   psallite Deo quia est finis. Unde Apc. 1 {1.Vr} « Ego sum alpha et omaga ».
-   Psallite regi nostro psallite : Psallite regi quia est rex animarum ;   psallite regi quia est rex corporum. Unde Ps. 67 « Deus noster Deus salvos faciendi, et Domini Domini exitus mortis id est Domini vite, est exitus mortis. Ideo dicitur Mt. 10 « Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere: sed potius timete eum, qui potest et animam et corpus perdere in gehennam ».
-   Psallite sapienter , ita ut si credatis eum hominem quod et Deum esse credatis, et econverso.
b 1Cor. 14, 19.
marg.| {V} ¶ Psalmus dicitur a psallein quod est tangere. Tactus autem fit manu, cuius est precipuum instrumentum. Et quia quinque digiti in manu sunt recte dicitur quinquies psallite etc. In quibus verbis materie psalmorum continentur: in quibus agitur de Christo Deo et homine: de potentia eius, et sapientia, et benignitate, seu incarnatione, et passione, et resurrectione. Pollex a pollendo dictus pertinet ad potentiam: index ab indicando, ad sapientiam: medius a mediando ad benignitatem, et ita ad incarnationem: quia ex benignitate incarnatus est filius Dei sapientia: et factus est mediator. Gal. 3 Mediator unius non est, Deus autem unus est. Medicus a medendo dictus pertinet ad passionem. Is. 4 « Vere languores nostros ipse tulit et dolores nostros ipse portavit et livore eius sanati sumus ». Auricularis ad resurrectionem, in qua audivit vocem patris dicentis: Exsurge gloria mea etc. Et respondit   Exsurgam diluculo . Et quia fama resurrectionis per totum mundum insonuit: ideo ad Rm. 10 « Fides ex auditu est ». Et in Psalmo « Populus quem non cognovi servivit mihi, in auditu auris obedivit mihi ».
marg.| {X} ¶ De illis etiam que pertinent ad mores, possunt exponi quinque verba, quorum informatio dicetur {1.5v} in psalmis. Ad mores quidem pertinet quinque sensuum disciplina. Quinque autem sensus exteriores sunt quasi quedam manus interioris hominis quinque digitis distincta. Quis sicut quis aliquid manu capit, ita homo interior quasi manu quinque sensibus apprehendit. Ideo dicitur quinquies psallite. Psallite visu, psallite auditu, et sic de aliis. Hec sunt quinque verba de quibus dictum est, {Y} In Ecclesia volo quinque verba sensu meo loqui. Quid enim sunt quinque verba, nisi quinque sensuum desideria, secundum rationem ordinata? Appetitus enim uniuscuiusque sensus est eius loquela. Unde Is.li 19 In illa die erunt quinque civitates Egypti loquentes lingua chananea id est commutata. Sicut Hierusalem est homo interior, sic Egyptus homo exterior. Quinque civitates Egypti sunt quinque sensus exterioris hominis. Hi lingua Chananea, id est commutata, loquuntur: quando a carnali consuetudine recedentes, secundum rationem diriguntur.
marg.| {Z} Hinc est quod liber Psalmorum secundum Augustinum distinguitur per tres quinquagenas. In prima quinquagena agitur de penitentia: ut ibi. « Miserere mei Deus secundum magnam misericordiam et ». In secunda de misericordia et iudicio, ut ibi: « Misericordiam et iudicium cantabo tibi domine ». In tertia et laude Dei, ut ibi « Omnis spiritus laudet Dominum ». Secundum vero Hieronymum distinguitur per quinque libros secundum quinque distinctiones per fiat, fiat. Prima distinctio per ternarium ad animam vel interiorem hominem pertinet. Secunda, per quinarium, ad exteriorem, ut per hoc significetur quod utriusque hominis informatio continetur in psalmis. Recte igitur propter istas quinque partitiones dicitur: In Ecclesia volo quinque verba loqui sensu meo. {1.VIr} Et hoc est psallite Deo nostro psallite. Psallite regi nostro, psallite: Psallite sapienter .


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 46), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_46)
Signaler un complément d'information

Notes :