Philippus Cancellarius

Psalmus 9

Numérotation du verset Ps. 9,1 

¶ In finem
¶Codd. : (Ps. 9) D30 Rusch Ps-G, def. C
pro
occultis filii
psalmus David.1
1 David Ω X] + Mors Christi et resurrectio regni susceptio inimicorum autem omnium destructio D30
Numérotation du verset Ps. 9,2 I

Confitebor
tibi Domine in toto
corde meo ¦
narrabo
omnia mirabilia
tua.
Numérotation du verset Ps. 9,3 II

Letabor et exultabo
in te ¦
psallam
nomini tuo Altissime2.
2 Altissime Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Valic24 D30 Rusch cum Ps-R LXX] Altissimi Ps-G (R* F* Q*)
Numérotation du verset Ps. 9,4 III

In convertendo inimicum meum
retrorsum ¦
infirmabuntur
et peribunt
a facie tua.
Numérotation du verset Ps. 9,5 IV

Quoniam fecisti iudicium meum
et causam meam ¦
sedisti3
3 sedisti Ps-G Δ NAL3255 P 3 D30 Rusch ] sedes Ps-G (Q² D) Ω MS G L P P10489 Valic24 cum Ps-R
super thronum qui iudicas iustitiam.
Numérotation du verset Ps. 9,6 V

Increpasti
gentes et periit
impius ¦
nomen eorum
delisti in eternum
et
in seculum seculi.
Numérotation du verset Ps. 9,7 VI

Inimici
defecerunt framee
in finem ¦
et civitates4
4 civitates Ps-G D30 ² Rusch ] + eorum Ps-G (M² V) Valic24 D30 * (eras.) ΩS ΩP Δ Clementina cum Ps-R
destruxisti.
Numérotation du verset Ps. 9,VII 

Periit memoria eorum cum sonitu ¦
Numérotation du verset Ps. 9,8 

et
Dominus in eternum permanet.
Numérotation du verset Ps. 9,VIII 

Paravit
in iudicio
thronum suum ¦
Numérotation du verset Ps. 9,9 

et ipse iudicabit
orbem terre
in equitate ¦
iudicabit populos in iustitia.
Numérotation du verset Ps. 9,10 IX

Et factus est
Dominus refugium
pauperi ¦
adiutor
in opportunitatibus
in tribulatione.
Numérotation du verset Ps. 9,11 X

Et
sperent in te
qui noverunt nomen tuum ¦
quoniam
non dereliquisti
querentes te Domine.
Numérotation du verset Ps. 9,12 XI

Psallite Domino
qui habitat in Sion ¦
annuntiate inter gentes studia eius.
Numérotation du verset Ps. 9,13 XII

Quoniam requirens
sanguinem eorum
recordatus est ¦
non est oblitus clamorem pauperum.
Numérotation du verset Ps. 9,14 XIII

Miserere
mei
Domine ¦
vide humilitatem meam de inimicis meis.
Numérotation du verset Ps. 9,15 XIV

Qui exaltas
me de portis mortis ¦ ut annuntiem omnes laudationes tuas
in portis
filie Sion.
Numérotation du verset Ps. 9,16 XV

Exultabo
in salutari tuo ¦
infixe sunt
gentes
in interitu
quem fecerunt.
Numérotation du verset Ps. 9,XVI 

In laqueo
isto quem absconderunt ¦ comprehensus est pes eorum.
Numérotation du verset Ps. 9,17 XVII

Cognoscetur5
5 Cognoscetur Ps-G (F² M² plerique codd. et edd. ) Valic24 D30 Ω ΩP Rusch cum Ps-R (nonnuli codd.) Ps-Med] Cognoscitur Ps-G (I M* ΦRG) cum Ps-R
Dominus iudicia faciens ¦
in operibus manuum suarum
comprehensus est peccator6.
6 peccator] + Canticum diapsalmatis Ps-G
Numérotation du verset Ps. 9,18 XVIII

Convertantur peccatores in infernum ¦
omnes gentes que obliviscuntur Deum.
Numérotation du verset Ps. 9,19 XIX

Quoniam non in finem oblivio erit pauperis ¦
patientia pauperum
non peribit
in finem.
Numérotation du verset Ps. 9,20 XX

Exsurge Domine
non confortetur
homo ¦
iudicentur gentes in conspectu tuo.
Numérotation du verset Ps. 9,21 XXI

Constitue Domine legis
latorem
super eos ¦
sciant gentes7
7 sciant Ps-G D30 ] ut praem. Ps-G (U) Rusch Clementina cum Ps-R
quoniam homines sunt.
Numérotation du verset Ps. 9,22 XXII

Ut8 quid
8 Ut] praem. diapsalma Ps-G
Domine recessisti
longe ¦ despicis in opportunitatibus in tribulatione?
Numérotation du verset Ps. 9,23 XXIII

Dum superbit impius incenditur pauper ¦
comprehenduntur
in consiliis
quibus cogitant.
Numérotation du verset Ps. 9,24 XXIV

Quoniam
laudatur peccator
in desideriis anime sue ¦ et iniquus
benedicitur.
Numérotation du verset Ps. 9,25 XXV

Exacerbavit Dominum peccator ¦
secundum multitudinem ire sue non queret.
Numérotation du verset Ps. 9,26 XXVI

Non est Deus in conspectu eius ¦
inquinate sunt vie illius
in omni tempore.
Numérotation du verset Ps. 9,XXVII 

Auferuntur iudicia tua a facie eius ¦
omnium inimicorum suorum dominabitur.
Numérotation du verset Ps. 9,27 XXVIII

Dixit enim
in corde suo ¦ non movebor a generatione in generationem sine malo.
Numérotation du verset Ps. 9,28 XXIX

Cuius maledictione
os plenum est,
et amaritudine
et dolo ¦
sub lingua eius
labor et dolor.
Numérotation du verset Ps. 9,29 XXX

Sedet
in insidiis
cum divitibus
in occultis ¦
ut interficiat innocentem.
Numérotation du verset Ps. 9,30 XXXI

Oculi eius in pauperem
respiciunt ¦ insidiatur in abscondito
quasi leo
in spelunca sua.
Numérotation du verset Ps. 9,XXXII 

Insidiatur
ut rapiat
pauperem ¦ rapere pauperem
dum attrahit eum.
Numérotation du verset Ps. 9,31 XXXIII

In laqueo
suo
humiliabit eum ¦
inclinabit se et cadet ¦
cum
dominatus fuerit pauperum.
Numérotation du verset Ps. 9,32 XXXIV

Dixit enim
in corde suo oblitus est Deus ¦
avertit faciem suam ne videat
in finem.
Numérotation du verset Ps. 9,33 XXXV

Exsurge
Domine Deus meus9 exaltetur manus tua ¦
9 meus Ps-G (U) Rusch ] ÷ meus ÷ et Valic24 , om. Ps-G D30 Ω M Δ Cor2 , et Ps-G (M* V) ΩS ΩP ΩX P? P10489 Ed1530
ne obliviscaris pauperum.
Numérotation du verset Ps. 9,34 XXXVI

Propter quid irritavit impius
Deum ? :
dixit enim in corde suo non requiret.
Numérotation du verset Ps. 9,35 XXXVII

Vides quoniam tu laborem et dolorem
consideras ¦
ut tradas eos
in manus tuas.
Numérotation du verset Ps. 9,XXXVIII 

Tibi derelictus est pauper ¦
orphano10
10 orphano] pupillo Valic24 cum Ps-R , + hebr. orphano Valic24
tu eris11 adiutor.
11 eris Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ΩP Rusch cum Ps-R ] eras Ps-G (R F* I Q* ΦRG K)
Numérotation du verset Ps. 9,36 XXXIX

Contere
brachium
peccatoris
et maligni ¦
queretur
peccatum illius et non invenietur.
Numérotation du verset Ps. 9,37 XL

Dominus
regnabit12 in eternum et in seculum seculi ¦
12 regnabit Ps-G D30 ΩP] regnavit Ps-G (F* M Q* ΦRG)
peribitis gentes
de terra illius13.
13 illius Ps-G D30 ΩP] eius Rusch cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 9,38 XLI

Desiderium pauperum
exaudivit Dominus ¦ preparationes14
14 preparationes Ps-G (ΨB) Rusch cum Ps-Med] preparationem Ps-G D30 (-ationê) Ps-αβ Ps-Moz C
cordis eorum audivit auris tua.
Numérotation du verset Ps. 9,39 XLII

Iudicare
pupillo
et humili ¦
ut non apponat ultra
magnificare se
homo
super terram.

Psalmus 9

Numérotation du verset Ps. 9,5 
Sermo 19
prol.| ¶ De penuria advocati inveniendi et quod Christus fuit advocatus noster propter quinque et quod diabolus falso usurpat sibi Dominium in hominem. In Psalmo 9. 1
1 om. codd.
Quoniam fecisti iudicium meum et causam meam.
marg.| {A} Plerumque contingit quod quis in causa licet sit iusta non potest invenire patronum vel advocatum propter adversarii potentiam: et sapientiam, et propter paupertatem suam: et tamen tanto gratius et laudabilius est ei subvenire. Causam habebat homine contra diabolum iustam: et non erat qui pro eo staret. propter adversarii potentiam. vere enim est potens. Unde Iob ultimo. non est super terram potestas que comparetur ei, qui factus est ut nullum timeret. omne sublime videt ipse est rex super omnes filios superbie: et propter eius sapientiam de qua dicitur Genesis iii Serpens erat callidior cunctis animantibus terre id est diabolus sapiens est subtilitate nature et exercitatione. propter paupertatem suam (hoc est hominis) quia homine etiam non habuit unde posset se tegere in paradiso post quam eum Dominus dereliquerat. Unde Gn. 3 cognoverunt se esse nudos et consuerunt folia ficuum et fecerunt sibi perizomata. {B} Misertus est igitur Dominus qui est summe pius, cuius est proprium misereri: et licet diabolus potens { XLIIII v } erat et divina potentia potuit eum superasse: non tamen elegit vincere per potentiam: ut nos (quia parvi maiorum sequuntur exempla) eum vincere humilitate et non potentia speremus: et ut sic nos honesto informaret exemplo, per sapientiam deuicit. non per violentiam. Sicut quidam principes et prelati faciunt: de quibus Sap. 2 Sit fortitudo nostra lex iustitie. Gallice : force pest le pre. Unde Dominus non sine causa dixit Petro. Mt. 27 « Mitte gladium in vaginam » etc. « Nonne possem rogare patrem ? » etc. Elegit ergo vincere per iudicium et sapientiam: ideoque pater non est incarnatus qui est potentia, sed filius qui est sapientia Dei: et talem decuit esse advocatum. {C} Bonus vero advocatus debet habere. 5 in se eloquentiam. Iuris scientiam, diligentiam. debet enim etiam instructus in facto, debet esse exercitatus. Quam Christus sit advocatus noster dicitur 1Io. 2 : « Advocatum habemus apud patrem Iesum Christum iustum ». Quis autem maiorem facundiam habet quam ille qui est verbum? qui est ipsa facundia? et hoc dicit Is. 63 ego qui loquor iustitias et propugnator sum ad salvandum. Item. Is. 50 : Dominus dedit mihi linguam eruditam ut scirem sustentare eum qui lapsus est verbo. Item quis equalem ei habuit umquam scientiam qui est ipsa sapientia, qui est viva vox iuris utriusque divini scilicet et positivi? de quo Apostolus Col. 2 In quo sunt omnes thesauri sapientie et scientie absconditi et Is. 40 Quis adiuvit spiritum Domini aut quis consiliarius eius fuit et ostendit illi? Cum quo iniit consilium et instruxit eum: et docuit eum semitam iustitie et erudivit eum scientiam: et viam prudentie ostendit illi? Item debet advocatus habere diligentiam: quam quantam habuit, et quam solicitus fuit Christus quis dicere sufficiat, aut excogitare? unde In Psalmo annuntiate inter gentes studia eius. Item Deus sollicitus est mei. ideo dixit Ier. 1 Virgam vigiliarum ego {1. 44r } video et dixit Dominus. Bene vidisti, quia vigilabo ego super verbo meo ut faciam illud. Iob. 39: Causam quam nesciebam diligentissime inuestigabam. Nesciebat quidem per experientiam, licet sciebat per cognitionem. Item debet esse instructus in negotio et facto: et ipse intantum instructus est quod infirmitatem nostram in corpore proprio voluit experiri. ad hebr. 4 Non habemus pontificem qui non possit compati infirmitatibus nostris temptatum autem per omnia. Per similitudinem absque peccato voluit etiam exercitari antequam accederet ad aggrediendum principale cum diabolo. Unde temptatus est, ut dictum est in evangelio. Mt. 4 In septimana sancta et penosa fecit vesperias ad modum militis torneatoris flagellatus. etc.
marg.| {D} ¶ Erant ergo informa iudicii Christus et diabolus. Christus petebat hominem ut suum quia creaturam suam: diabolus dicebat esse non illius sed potius servum suum quia seipsum dederat, immo vendiderat: et etiam possessionem eius prescripserat, hoc vero dicebat mendax: quia ut dicitur Io. 8 Ipse est mendax et pater eius. Ecce proprium falsi advocati sepius mentiri. Contrario dicebat filius Dei prescriptionem locum non habere propter tria. Quia non habebat iustum titulum neque bonam fidem: et quia interrupta fuerat civiliter. Non habebat titulum iustum, non enim poterat habere titulum venditionis cum nullum esset precium pro quo se dederat comparatione excellentissime huius creature, qui est homo: unde pro nihilo reputaretur si quis diceret se emisse domum tenui nummo. et secundum iura si quis in venditione defraudatus sit ultra medietatem iusti precii non tenet contractus ille. Immo homine per nihilo se dederat, quia pro pomo. Unde Is. lii. Gratis venundati estis id est sine precio iusto: et { XLV v } sine argento redimemini. Et ibidem. In Egyptum descendit populus meus in principio, ut esset colonus ibi: et assur absque ulla causa calumniatus est eum id est diabolus. Item non poterat seipsum dare cum non esset compossui: cum servus non habeat velle vel nolle. Non etiam habebat bonam fidem quia dolo inceperat possidere, quia suggestione falsi scilicet mendacii, cum dixit Gn. 3 Nequaquam moriemini. Item interrupta erat prescriptio civiliter: quia semper et in quolibet tempere contradicebat. Nonne misit patriarchas et prophetas, et procuratorem suum Moysem, qui dixit Pharaoni. Ex. 9 Dimitte populum meum ut sacrificet mihi in deserto. Respondit Pharao id est diabolus: non dimittam.
marg.| {E} ¶ A diecit etiam iste sapiens advocatus quod diabolus a iure quod habebat ceciderat plus iusto petendo. Unde Decretalis. soluitur letifere etc. Item produxit instrumenta super iure suo, caritas et litteras pendentes, et apertas et sigillatas. Ipse enim est sigillum omni creature impessum, sed expressius in homine: quia fecit Deus hominem ad imaginem et similitudinem suam: ut dicitur Gn. 1 et Ps. Signatum est super nos Lc. vul. tui. d. etc. Ipse est sigillum patris. Unde ad Hebreos. 1 Qui cum sit splendor glorie et figura substantie eius scilicet patris. {F} Ipse est verbum quod erat in principio: sed non erat legibile neque intelligibile nobis: sed factum est legibile et visibile scriptum in membrana carnis. De quo libro dicitur Is. 8 Sume tibi librum grandem, et scribe in eo stylo hominis. Vere grandis est liber in quo rationes omnium rerum scripte sunt: quia quod factum est in ipso vita erat. In hoc quasi stylo hominis scriptum est, quando verbum caro factum est. Littere iste aperte fuerunt et pendentes, ut magis eis crederetur: quando ipsum verbum passum pependit in cruce. Unde Dt. 28 Et erit vita tua quasi pendens ante te. { XLV r } Item testes omni exceptione maiores produxit. De {G} quibus dicitur. 1 Io. 5 Tres sunt qui testimonium dant in celo: Pater, verbum, et spiritus sanctus. Tres sunt qui testimonium dant in terra, spiritus, aqua et sanguis. Sanguis et aqua producti fuerunt in die parasceues. Unde de latere eius exivit sanguis et aqua. In die Pentecostes quando misit spiritum suum tunc produxit ipsum, quia tunc per Apostolos omnibus linguis locutus est Christus. De uno istorum testium ad Hbr. 12 dicitu : Sanguinis aspersionem melius loquentem quam Abel. Videte ne recusetis loquentem. De testibus et testimoniis eius dicitur In Psalmo Testimonia tua credibilia facta sunt nimis. Dixit ergo misera humana natura ad ipsum cum non haberet advocatum: o domine fecisti iudicium id est fecisti quod pro me esset iudicatum, et vincerem contra diabolum in causa.
Numérotation du verset Ps. 9,12 
Sermo 20
prol.| ¶ De tribus studiis Domini in hominem. In Psalmo 9. 2
2 om. codd.
Annuntiate inter gentes studia eius.
marg.| {H} Tria studia Domini possumus admirari. Primum videtur in hominis creatione et formatione. Secundum in recreatione et reformatione. Tertium in hominis conversatione. In hominis formatione videtur studiosus extitisse: cum enim de aliis dictum sit: Dixit et facta sunt: quasi super hominem formando deliberatio precessit: quia dictum est. Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Item quia in nobiliori opere plus apparet industria artificis quam in alio grossiori et viliori: ita et in hominis formatione, in quo celum et terra coniunguntur, vel anima et caro: mirabilis est ista coniunctio, visibilis ad invisibile. Unde dicitur de artifice studioso Sir. 38 Cor. suum dabit in similitudinem picture, et { XLVI v } vigilia sua perficiet opus. Quasi enim pictura Dei est homo. In ipso enim elucet Dei sapientia et ars quod non ita expresse in alio creatura, unde Sir. 9 In manu artificum opera laudabuntur.
marg.| {I}¶ Tertium studium fuit in reformatione. Arte enim exquisita oportuit decipi astutiam diaboli. Unde Dominus usus est contra eum multiplici studio: primo studio et astu piscatoris. Quasi enim esca quam appetiit diabolus fuit humanitas: hamus sub esca scilicet sub humanitate latens divinitas. dum igitur escam apprehendit, hamum incurrit. Unde Iob. 40 In oculis eius quasi hamo capiet eum. et in sudibus perforabit nares eius. ubi Greg. Esca provocat ut aculeus pungat. Dum enim appetiit escam humanitatis. transfixus est aculeo divinitatis. In oculis autem dicit, id est in cognitione eius. quia quodammodo eum cognovit dum dixit Mc. 5 Quid mihi et tibi Iesu fili altissimi? Venisti ante tempus torquere nos. Nares quibus remota sentimus sunt callide eius insidie. Sudes acuta Dei consilia. In sudibus nares eius perforantur dum eius occulte insidie divinorum consiliorum acumine penetrantur. Item studio Aucupis. Unde Iob. 40 {K} Numquid illudes ei quasi avi? Ubi greg. Iumentum dicitur diabolus cum de luxuria temptat. draco cum ad malitiam et invidiam inflammat: avis cum ad superbiam elevat. Quia diabolus carnis mole non premitur et redemptorem nostrum carne mortalem vidit altiore fastu elationis intumuit, et tunc quasi avis fuit: et hec quidem avis tanto immanius extollitur quanto magis nature sue infirmitate prepeditur. sed illusum est ei quasi avi, vidit enim quod ore perciperet tamquam avis. sed non vidit quod guttur teneret. Item studio cauti bellatoris: sicut Iosue fecit regi hay dicens Ios. 8 { XLVI r } Ponite insidias post civitatem et estote parati: nos fugiemus et terga vertemus: et cum pertracti fuerint longius, consurgetis ex insidiis et eam vastabitis. et sic captus est rex Hay et suspensus est in patibulo. secundum Septuaginta in ligno gemino. {L} Iosue id est Christus Iesus quasi se fugere simulavit dum infirmitatem carnis ostendit. Unde cepit Iesus pavere et tedere. Quasi post diabolum insidias posuit dum virtutem divinitatis occultavit per quam cepit Regem Hay id est diabolum et ipsum in ligno gemino suspendit. et vere lignum geminum quia sub Christo crucifixus est diabolus: et Christo de cruce deposito in cruce remansit diabolus. {M} Sicut dicit Origenes super Iosue et in epistola ad Colossenses. Hay interpretatur vita vallium vel questio vite: ad vallem confluunt sordes. Per Hay ergo significantur carnales. Dicitur ergo diabolus rex Hay. Quia rex et princeps immunde vite et questio vite: quia querit bonam vitam destruere.
marg.| {N} ¶ Item studio arguti disputatoris cuius est celare propositum et eligere vere medium ad concludendum et uti fallaciis. Diabolo quasi propositum occultavit dum incarnationis mysterium celavit unde supra in titulo pro verbis chusi filii gemini. Chusi interpretatur silentium scilicet incarnationis secretum. Fallacia accidentis usus est contra eum, dum sub humanitate quasi sub accidente divinitatem abscondit: ita est ergo deceptus sicut quidam qui suspicantur mel esse fel propter ruborem, et similiter suspicatus est ipsum esse purum hominem propter mortalem naturam. {O} Item quasi syllogismo est usus contra eum quando elegit medium terminum quo minorem extremitatem maiori coniungeret, ut sic hominem Deo reconciliaret. Minor extremitas homo, { XLVII v } maior Deus, medius terminus Deus homo, communicans cum utroque extremorum: sicut medius terminus, quia nullus posset id facere quod pro nobis fecit nisi esset Deus et homo. Unde Iob. 9 dicitur non est qui utrumque valeat arguere, et ponere manum suam in ambobus. Manum in ambobus posuit quando extrema coniunxit: ideo recte dicitur, sapientia Dei: ut in libro sapientie. 7 Si multitudinem scientie desiderat quis, scit preterita, et de futuris estimat scit versutias sermonum, et dissolutiones argumentorum. et hoc ibi apparuit quando diaboli argumenta dissoluit. Quia secundum accidens diabolus deceperat, apparens sub specie serpentis: et quotidie transfigurat se in angelum lucis. et propter hoc Dominus transformavit se in hominem: ideo dicit in Abdia. « Perdam sapientiam sapientium et prudentiam prudentium reprobabo » etc. Ut allegatur id est ad corum id est et Is. 29 « Peribit sapientia a sapientibus et intellectus prudentium abscondetur ».
marg.| {P} ¶ Tertium fuit in hominis redempti conservatione. Sicut enim quis recedens, filium quem diligit non dimittit absque pedagogo qui custodiat eum: ita Christus ascendens in celum misit spiritum suum ad robur. qui nos custodiret: ideo dicitur. Nisi Dominus custo dierit civitatem frustra vigilat qui custodit eam etc. et iterum. Ecce non dormitabit neque dormiet etc. Item prelatos ad animarum custodiam constituit quasi excubias in civitate. Unde Is. 62: Super muros tuos Hierusalem constitui custodes et Lam. 2 clamavit cor eorum ad Dominum, super muros filie Sion. Immo etiam unicuique angelum deputavit. Unde In Ps. : « Angelis suis mandavit de te » etc. et Mt. 18 : « Nolite contemnere unum de pusillis istis. Angeli enim eorum semper vident faciem patris mei qui in celis est ». { XLVII r }
Numérotation du verset Ps. 9,28 
Sermo 21
prol.| ¶ De tribus linguis vitiosis: et precise de maledica, de tractrice et adulatrice. In Psalmo 9. 3
3 om. codd.
Cuius maledictione os plenum est et amaritudine et dolore.
marg.| {Q} Notantur hic tria vicia lingue scilicet lingua maledica, amara, dolosa. Maledica duplex, que videlicet imprecatur malum: ut maledicat tibi Deus: vel que mala dicit scilicet de trahens. De prima dicitur Prv. 30 Generatio que patrisuo maledicit, et que matri sue non benedicit etc. quod intelligendum est non solum de patre et matre carnalibus, sed etiam spiritualibus. Unde in lege dicitur. Diis non detrahes et principi non maledices. Ideo dicitur Io. 20 Maledixerunt ei et dixerunt. tu discipulus eius sis: nos etc. Et Ecclesiastes. 10 Ne maledixeris diviti in secreto cubiculi tui, quia et aves celi portabunt vocem tuam: et qui pennas habent annuntiabunt sententiam. De ligua maledicente. 2Rg. 16 Egrediebatur semei et maledicebat David: mittebatque lapides contra eum dicens. Egredere egredere vir sanguinum et vir belial: reddidit tibi Dominus universum sanguinem domus Saul. Sed utraque toleranda. Unde ibidem cum dixisset Abisai filius Saruie, regi: Quare maledicit canis moriturus Domino meo regi? Vadam et amputabo caput eius: ait David: dimitte eum ut maledicat mihi: Dominus enim precepit ei ut malediceret David. Ecce filius meus qui egressus est de utero meo querit animam meam: quanto magis hic filius gemini. De alia ad Rm. 12 benedicite persequentibus vos: benedicite et nolite maledicere.
marg.| {R} ¶ Amara est dupliciter, vel que exprobrat genus vel conditionem. vel huiusmodi, vel que dure repellit. De exprobratione dicitur Sir. 21 Est insipientia que abundat in malo: et non est sensus ubi est amaritudo. et In Psalmo Acuerunt linguam suam rem amaram. et. tur. { XLVIII v } Regum. 20 Saul Ionathe filio suo. Fili mulieris ultro virum rapientis, Numquid ignoro quia tu diligis filium Isai? De dure repellente. Sir. 4 Non exasperes pauperem in inopia sua: et cor inopis non afflixeris: et non protrahas datum angustianti.
marg.| {S} ¶ Dolosa est duplex; occulti detractoris, et adulatoris. De prima Ecclesis 10 Si mordeat serpens in silentio, nihil eo minus habet qui occulte detrahit. Occulte dicitur detrahere, qui iuxta verbum beati Bernardi conceptam malitiam quam retinere non potest, verecundie fuco obumbrare conatur. Grande inquit damnum: nam alioquin quam plurimum laudabilis est, sed in hoc excusari non potest. Unde Dn. 7 Ecce bestia alia similis urso, in parte stetit: et tres ordines dentium erant in ore eius. Non tota stetit, sed in parte. In parte stare videtur quando laudem premittit. In parte non stat quando detractionem subiungit. Et Sir. 12 In labiis suis indulcat inimicus, et in corde suo insidiatur, ut subuertat te in foveam. Ovidius Felix et Pelevs etc. De hac dicitur Ier. 10 Extenderunt linguam suam quasi arcum mendacii, et non veritatis. {T} Et recte dixit extenderunt: nulli animali accidit extensio lingue secundum naturam nisi serpenti et lacerte: habet quidem in lingua additamenta, que post morsum infigit in vulnere: unde defluit aqua saniosa et inde toxicatur: ut dicitur ab Aristotele in libro de natu<ra> animalium. Arcus sagitta est verbum detractionis occulte. Unde Ier. 10 Sagitta vulneris lingua eorum, dolum locuta est ore suo, pacem loquitur cum amico, et occulte ponit ei insidias. Numquid super his non visitabo dicit Dominus?
marg.| {V} ¶ Est etiam dolosa adulatoris. de qua in Psalm. Molliti sunt sermones eorum etc. Unde per azotum significatur. Amos 1 Dispergam habitatores de azoto. { XLVIII r } quod interpretatur ignis uberis, quia dum lactat incendit. Periculosior est adulatio quam detractio vel increpatio, et pernicisior ad subuertendum. Unde dicitur in Psalmo Sicut novacula acuta fecisti dolum. Novacula que suaviter radit, dicitur barbam furari: sic lingua adulatoris quasi novacula barbam surripit, dum blandiens suis verbis omnem virilitatem et omne robur et rigorem virtutis emollit. Et quia detractione plus nocet adulatio, ideo Ex. 10 post grandinem secuta est plaga locuste, quasi maior, quia quod erat residuum grandi ni devoravit locusta. De quibus locustis, Naum in fine. Custodes tui quasi locuste, et parvuli tui quasi locuste locustarum, que consident in sepibus in die frigoris. {X} Locustarum custodes sunt quibus anime commisse sunt: scilicet sacerdotes, qui comparantur locustis: quia locuste frigore torpent, in estu exiliunt: sic et tales in adversitate torpent, in prosperitate exultant. Os. 3 Ad iniquitatem sublevabunt animas eorum parvuli etc. Locuste locustarum dicuntur bruchi, qui semper insidendo totum consumunt. Hi sunt qui principibus assistunt, et eis adulantur. Unde Iuvenalis. Si rides, ridet: si dixeris estuo, sudat. Hinc est quod dicitur de locusta Ex. 10 Corrodet omnia ligna que germinant in agris. In corrosione tollitur niger cortex, et candor interior revelatur. {Y} Sicut ergo detractor apponit corticem ut candorem obnubilet, sic adulator corticem tollit ut si quod intus album est appareat. Unde de adulto. dicitur Ioel. 1 Gens ascendit super terram meam fortis, et innumerabilis: et posuit vineam meam in desertum, et ficum meam decorticavit. Ficum decorticat qui sanctitatem denudat: et sicut arescit arbor que { XLIX v } cortice spoliatur, sic et virtus que humilitate quasi cortice suo nudatur. {Z} Hinc patet quod magis nocet adulator quam detractor: et sunt sicut aquilo et auster, qui certaverunt de tollendo spolio viatori: qui quanto magis aquilo flavit, tanto sibi vestem magis constrinxit: cum autem auster flavit tunc se veste exuit. Sic multi propter detractorum verba cautiores fiunt et eemendantur. Sed ad blanditias et laudes adulatorum dissolvuntur. Expedit aliquando habere detractorem, sed numquam adulatorem: ideo dicitur: transtulit austrum de celo id est adulatorem a viro sancto, et induxit in virtute sua africum. Sub {&} lingua eius labor et dolor id est flagellum laboris et doloris. Ideo orat sanctus. Domine libera animam meam a labiis iniquis etc. id est detractoris. et a lingua dolosa id est adulatoris. Ecce duplex flagellum: de quo Iob. 5 A flagello lingue absconderis.
Numérotation du verset Ps. 9,35 
Sermo 22
prol.| ¶ De duplici paupertate, et triplici derelictione. In Psalmo 9. 4
4 om. codd.
Tibi derelictus est pauper orphano tueris adiutor.
marg.| {A} Pauper dicitur dupliciter. Primo dicitur pauper spiritu humilis: ideo pauper quia se excutit et exonerat ab omnibus: non solum a mundo, sed5 etiam a seipso, quia non reputat munda na, sed etiam nec seipsum: et quia non confidit de mundo nec de seipso, soli Deo innititur, et ipsum sibi reputat fulcimentum. Unde Mt. 19 dicit Petrus: Ecce nos reliquimus omnia etc. sicut vulgariter dicitur. omnia dimisi propter vos. Talis dicit: Tu es refugium meum, spes mea etc. Quantum enim mundo et sibi subtrahit, tantum ipsi apud Deum accrescit. Unde lacta in Domino cogitatum tuum, et ipse te enutriet. Et. 1Pt. 5 Omnem sollicitudinem vestram proiicientes in eum, quoniam ipsi cura est de vobis. {B} Pauper etiam dicitur qui manducat panem suum { XLIX r } quotidie spiritualiter, sicut et aliquis, pauper corporaliter, quo anima habet sustentari. sic omnes Dominus docuit esse pauperes. Quia generalis est oratio « pater noster » etc. et post, « panem nostrum quotidianum da nobis hodie ». Talis dicit morior frigore: quia quantumcumque habeat quia non reputat se habere igniculum caritatis: reputat se nudum esse, et non habere vestimenta virtutum et ideo mendicat quasi de ostio ad ostium, id est de sancto ad sanctum, ut si ab isto non habeat, ab illo exspectet et speret. Ideo dicitur in Psalmo. Ego autem mendicus sum et pauper etc. Iob. 29 Benedictio perituri veniebat super me: et cor vidue consolatus sum. Iustitia indutus sum, et vestivi me sicut vestimento, et diademate iudicio meo. Oculus fui ceco, et pes claudo: pater eram pauperum.
5 sed ] hic incip. Paris, BSG 1442, f. 70ra.
marg.| {C} ¶ De tali dicitur. Tibi derelictus est pauper.
marg.| Derelictus tripliciter. Primo sicut res dicitur derelinqui que negligitur: secundum quod dicitur in iure quod res que habetur pro derelicto in nullius bonis est, et occupanti conceditur. similiter in institutis. Unde quam cito mundus habet aliquem pro derelicto, Dominus occupat eum, quod pulchre significatum est 1Rg. 30 Puer Egyptius ego sum, servus viri Amalechite. Dereliquit autem me Dominus meus quia egrotare cepi nudius tertius. 1Cor. 4 Tamquam purgamenta huius mundi facti sumus peripsema omnium usque adhuc. Illum enim diabolus et mundus derelinquunt quem sibi inutilem credunt. Et Idc. 16 Dalila longe cepit Samsonem a se abiicere et repellere. Sed Dominus tales accipit quos non curabat, quamdiu mundus eos diligebat. Unde Apostolus Gal. 1 Si hominibus placerem adhuc servus Dei non essem. Et Iacobi 4a : « Amicus huius seculi inimicus Dei constituitur. Tales non curat mundus. Unde Iob. 22 { L v } Nudos spoliasti vestibus: aquam lasso non dedisti: esurienti subtraxisti panem: viduas dimisisti vacuas et lacertos pupillorum comminuisti.
a Iac. 4, 4.
marg.| {D} ¶ Secundo dicitur derelictus sicut gallice escheiment. Illa enim que mundus non curat, quasi excidunt Deo: Dominus enim est quasi pauper, qui exspectat reliquias saltem que cadunt de mensa divitis, id est mundi. sicut dicitur Lc. 15 Erat quidam mendicus Lazarus etc. Et est quasi corbis seu cophinus gallice le corbillon in quo ponuntur reliquie. Quod mundus ergo abiicit Dominus in suo cophino ponit. Est etiam sicut littus quod recipit mortuos quos mare proiicit.
marg.| {E} ¶ Tertio derelictus quantum ad provisionem ad pascendum et vestiendum, et alendum. Pauperes enim derelinquunt domui Dei et eleemosynario. Pietas Dei eleemosynaria est regni celorum: ideo enim Christus esurivit ut nos pasceret. Sicut Mt. 4 Postea esuriit. ideo nudavit se ut nos vestiret. Io. 13 Surgit a cena et ponit vestimenta sua. Unde apostolus. 2Cor. 8 Propter vos egenus factus est, cum esset dives, ut illius inopia vos divites essetis.
marg.| {F} ¶ Sequitur: orphano tu eris adiutor. Orphanus est cuius pater et mater mortui sunt. Pater noster est diabolus et mundus: secundum quod sumus filii ire. Ez. 14. Pater tuus Amorreus et mater tua Cethea ». Amorreus amaricans diabolus est vel mundus amaritudine plenus. Cethea confracta scilicet concupiscentia in qua omnes nascimur confracti iugo servitutis. cum enim sit ancilla, omnes nascimur servi: quia partus sequitur ventrem. Unde Ps. 136 : « Filia Babylonis misera ». Illos inquam quibus spiritualiter moritur pater diabolus vel mundus: et mater concupiscentia, Dominus adoptat in filios. Unde Ps. 44 Audi filia et vide et obliviscere { L r } populum tuum et do. pa. t. etc. Hinc etiam dicitur: Pater meus et mater mea dereliquerunt me: Dominus autem assumpsit me. Item sicut orphani solent plerumque expositi adoptari ut in digestis habetur de expositis, gallice trouvez, illos inquam quos diabolus et mundus quasi pro expositis habent Dominus sibi adoptat. {G} Diabolus est quasi coruus cuius proprietas est pullos suos negligere et non pascere quia videt plumas eorum albescere: sed Dominus procurat eis pastum suum. Dum enim vociferantur famelici musce propter salivam profluentem intrant os pullorum, et ab eis sic intercipiuntur et sic muscis pascuntur: vel ut dicit Gregorius Rore celi. Unde Iob. 39 Quis paravit coruo escam quando pulli eius clamant ad Deum? et In Psalmo Qui dat iumentis escam ipsorum et pullis corvorum invocantibus eum. Eodem modo cum diabolus niger sit et infectus peccatis, suos non reputat eos quos videt baptismo vel penitentia candidatos, et quasi plumis novi hominis albescentes: ideo Dominus colligit eos. Unde Ez. 17 Proiecta es super faciem terre. Et expandi amictum meum super te et operui ignominiam tuam: lavi te aqua et emundavi sanguine tuo et unxi te oleo et vestivi discoloribus, quod pertinet ad emundationem. Baptismi vel principie, et unctio nem olei spiritus sancti et varietatem virtutum.
Numérotation du verset Ps. 9,38 
Sermo 23
prol.| De preparatione cordis. In Psalmo 9. 6
6 om. codd.
Desiderium pauperum exaudivit Dominus preparationem cordis eorum audivit auris tua.
marg.| {H} Preparatur Domino cor hominis tripliciter, aut tamquam domus ad inhabitandum, aut tamquam castrum ad pugnandum, aut tamquam locus religiosus ad implorandum. Primam preparationem7 facit confessio cum ancillis suis: secundam patientia cum collegis suis: tertiam paupertas spiritus cum suis sodalibus.
7 preparationem] corr., praeporationem cacogr. Ed1523.
marg.| ¶ Quantum ad primam, legitur {1. 50v } primi Regum 25 quod Abigail quam duxit David uxorem post mortem Nabal stulti, ascendit super asinum suum, et quinque puelle iuerunt cum ea, pediseque eius. Hec autem est anima fidelis que dum amabat mundum, nupsit Nabal stulto: quia ut dicitur. 1Cor. 3 Prudentia huius mundi, stultitia est apud Deum: sed ei moritur mundus, dum eum amare desinit, et nubit David. 1 Christo: {I} et adducit se cum quinque ancillas, quarum est officium domum preparare. Prima ancilla est timor Domini, cuius officium est mundare domum scopa, et expellere sordes. Unde Sir. 1 Timor Domini expellit peccatum. Et Eiusdem. 2 Qui timent Dominum preparabunt corda sua, et in conspectu illius sanctificabunt animas suas. Secunda ancilla est dolor, cuius est domum rigare, ut mundior et recentior sit. Dolor enim affert aquam lacrimarum. Unde dicitur Lc. 22 Occurret vobis homo quidam amphoram aque portans, sequimini eum. Et quia dolor debet esse communis: quia pro omnibus peccatis in genere et non singularis: ideo non dicitur nominatim, sed homo quidam: Et quia debet plangere propriam infirmitatem, non solum peccatum: dicitur amphoram aque portans. Tertia ancilla est pudor. Quarta spes. Quinta caritas: quarum est officium domum tapetibus et cortinis, sericis sive auleis exornare. Pudor per ruborem apponit purpureas: spes que de celestibus est apponit ianthinas id est violaceas cortinas, aut hyacinthinas: Caritas ardens coccineas cocco bis tincto ardentes et succensas: et hoc propter duplicem dilectionem, Dei et proximi. Huic subseruit munditia cordis, que apponit byssinas de bysso retorta, quasi bis torta: quia duplex est continentia scilicet mentis et corporis. De his dicitur Exod, 26 Tabernaculum ita facies. Decem { LI r } cortinas de bysso retorta et hyacintho ac purpura, coccoque bis tincto. Caritatis etiam est domum la quearibus intexere et artificiose pingere. Et recte hoc caritati competit: Lacunar enim suprema est pars aule quam tenet caritas virtutum summa. Unde 1Cor. 13 Maior horum est caritas. Que domum interiorem depingit digito spiritus sancti: et omnium virtutum colorem et varietatem donorum apponit, et vitam sanctorum confessorum, virginum, martyrum imitando intus describit: Unde Ex. 26 additur: Varietas opere plumario facies: Caritas enim ut plume alta petit. De his lacunaribus dicitur Ct. 1 Tigna domorum nostrarum cedrina: laquearia nostra cypressina. De varietate virtutum dicitur In Psalmo Astitit regina etc. varietate. De his omnibus simul Ez. 16 Lavi te aqua: et emundavi sanguinem tuum ex te. Et unxi te oleo, et vestivi te discoloribus: et calceavi te hyacintho: et cinxi te bysso: et indui te subtilibus, et ornavi te ornamento etc. Et iterum. Et ornata es auro et argento: et vestitaes bysso et polymito et multis coloribus.
marg.| {K} ¶ Preparatur secundo tamquam castrum ad pugnandum. Hanc preparationem facit patientia cum collegis suis scilicet mansuetudine et humilitate. Patientia munit animam contra iniurias: mansuetudo contra contumelias: humilitas contra contemptus. Unde dicitur Prv. 16 Melior est patiens viro forti: et qui dominatur animo suo, expugnatore urbium. Patientia murus est, mansuetudo antemurale quo ictus petrarum retunduntur. Humilitas est fossarium profundissimum, plenum aque lacrimarum, quas de scientia proprie infirmitatis donum luctus abundare facit. Nihil enim ita humiliat, sicut proprii defectus scientia et cognitio. { LII v } Unde bene beatitudo luctus seu lugentium aptatur dono scientie. De his munitionibus dicitur Naum. 3 Aquam propter obsidionem hauri tibi (scilicet in fossato humilitatis) exime munitiones tuas scilicet patientie et mansuetudinis: quasi murale et antemurale: cuius vallum subdit. Intra in lutum et calca. Lutum intrare, est proprie carnis infirmitatem diligenter attendere: lutum calcare, est seipsum contemnere. {L} Non est fortis murus patientie, qui multis ictibus petrarum non resistit, sed statim diruitur. Non est firmum ante murale mansuetudinis, quod solo vento precipitatur. Verbum enim contumelie, non est nisi ventus. Unde Iob. 27 Tollet eum ventus vrens et auferet de loco suo. Talis est velut palea, vel folium quod vento tollitur. Unde Is. lxiiii. Et cecidimus quasi folium universi: et iniquitates nostre quasi ventus abstulerunt nos. Non enim est ex virtute verbi contumeliosi: sed potius ex propria infirmitate et defectu quod quis ita deiicitur.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 9), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_9)
Signaler un complément d'information

Notes :