Psalmus 61

Numérotation du verset Ps. 61,1 

¶In finem
¶Codd. : (Ps. 61) D14 D30 ω1 ΩX ΩP Rusch Ps-G, def. ΩF
pro Idithun
psalmus David1.
1 David] + Vox Christi de passione D30
Numérotation du verset Ps. 61,2 I

Nonne Deo
subiecta erit
anima mea ¦ ab ipso
enim salutare meum.
Numérotation du verset Ps. 61,3 II

Nam et ipse Deus meus
et salutaris meus ¦
susceptor meus
non
movebor amplius.
Numérotation du verset Ps. 61,4 III

Quousque
irruitis
in hominem †
interficitis
universi
vos ¦
tamquam parieti inclinato et macerie depulse. 2
2 <divisio.> hominem+ ... vos D14 D30  ¦] hominem vos ¦ ΩP
Numérotation du verset Ps. 61,5 IV

Verumtamen
pretium meum
cogitaverunt
repellere† cucurri
in siti ¦
ore suo
benedicebant et corde suo
maledicebant. 3
3 <divisio.> repellere+ ... siti ¦ D14 D30 ] repellere ¦ siti ΩP
Numérotation du verset Ps. 61,6 V

Verumtamen4
4 Verumtamen] diapsalma praem. Ps-G D14
Deo subiecta esto anima mea ¦ quoniam
ab ipso patientia mea.
Numérotation du verset Ps. 61,7 VI

Quia ipse5 Deus meus6
5 Quia] sub ÷ Φ, ※Quia D14 | Quia ipse] sub ÷, + est Ω M Ps-R |
6 Deus meus] sub ÷ ΦRGP G², praem. est ΩM cum Ps-R Ps-H |
et salvator meus ¦
adiutor7 meus
7adiutor ΩX cum Ps-Med (VL408 VL409) ] susceptor ΩP cum Ps-α Ps-Med (+Clm343) cum Ps-H, ἀντιλήμπτωρ LXX (+VL408 VL409) , βοηθος LXX (R156 HoP188 Sedulius)
non emigrabo.
Numérotation du verset Ps. 61,8 VII

In Deo
salutare meum et gloria mea ¦
Deus auxilii mei
et spes mea
in Deo est8.
8 est] sub ÷ Q ΦR²GVP² G² D14
Numérotation du verset Ps. 61,9 VIII

Sperate
in eo9
9 in eo ΩX] in eum Ps-G ( R C I ) Ps-R
omnis congregatio populi †
effundite coram illo
corda vestra ¦
quia10 Deus adiutor noster in eternum11.
10 quia Ps-G (M* Q² W U ΨB) Ps-R Rusch ] om. D14 D30 ω1 ΩP Ps-G |
11in eternum cum Ps-ε (+ diapsalma) cum graec. (εἰς τὸν αἰῶνα R156 HOP188 R27 Sedulius) Ps-R (V) ] om. Ps-R, sub ÷ Ps-G (Q* ΦRP² ΨB) cum Hieron. Ep. 106 § 46 : « sexagesimo primo: quia deus adiutor noster in aeternum. pro quo in graeco est: deus adiutor noster, ergo 'in aeternum' obelus est » ; + diapsalma F I M ΦRG²VP U G K ΨB² D14 , semper Ps-H, hebr. סֶלָה, LXX διάψαλμα ¶Nota : in eternum est une leçon vieille latine issue d’une glose de Théodotion qui explique le sens de diapsalma (interruption de la psalmodie), à partir du sens supposé de son équivalent hébreu סֶלָה , que Jérôme rend par semper dans le Ps-H . En plaçant in eternum sous obèle ÷ dans le Ps-G, Jérôme signale ipso facto que la leçon est venue au grec par la sixième colonne des Hexaples soit la version de Théodotion ( Ep. 106 § 6). Le signe diacritique ÷ ayant été omis par la tradition textuelle majoritaire du Ps-G, la contamination a été intégrée dans la version liturgique commune (Ps-L). Il faut en conclure que la leçon est antérieure à Jérôme qui la corrige. Ici on peut penser que le Ps-R, dans l’état que nous lui connaissons, en omettant la leçon in eternum, a bien reçu et conservé la correction effectuée jadis par Jérôme psalterium Rome dudum emenderat. Par conséquent, la présence de εἰς τὸν αἰῶνα dans les manuscrits grecs signalés n’est pas une contamination du grec par le latin, mais le latin est un témoin de la version protohexaplaire qui est à l’origine de la vieille latine proto Ps-R. Il s’agit donc plutôt d’un vestige et non d’une “latinisation” active effectuée dans l’intention de corriger le grec par le latin de Jérôme, au sens où l’entend la critique textuelle de la Septante à la suite de Rahlfs, v. g. Marie-Noëlle DIVERCHY-GADD, Le Psautier grec de Sedulius Scottus : Édition critique et étude d’une révision carolingienne des psaumes , thèse de doctorat, Université de Lorraine, dir. Cécile BERTRAND-DAGENBACH & Jean MEYERS, Nancy, dactyl., 2023, p. 82 [soutenance 15.12.2023]. |
Numérotation du verset Ps. 61,10 IX

Verumtamen
vani filii hominum †
mendaces
filii hominum in stateris ¦ ut decipiant ipsi
de vanitate in idipsum.
Numérotation du verset Ps. 61,11 X

Nolite sperare
in iniquitate †
et rapinas
nolite concupiscere ¦
divitie
si affluant
nolite
cor apponere.
Numérotation du verset Ps. 61,12 XI

Semel locutus est Deus
duo hec audivi †
quia potestas Dei est12 13
12 est Ps-R Ps-G ( I G K Ψ B² V D ) D30² Ω ω 1 Rusch Ed1530 Clementina ] om. Ps-G D14 D30 * Cor2 (anti. non interponunt EST neque grecus) |
13 <divisio.> audivi+ misericordia ¦ D14 D30 ω 1] audivi ¦ misericordiaΩP |
Numérotation du verset Ps. 61,13 

et tibi Domine misericordia ¦ quia tu reddes14 unicuique iuxta15 opera sua.
14 reddes D14 D30 ω 1] reddis Ps-G ( C I G ) |
15 iuxta Ps-G ] secundum Ps-G ( R ) Ps-R |

Psalmus 61

Numérotation du verset Ps. 61,2 
Sermo 124
prol.| De causis ob quas anima debeat esse subiecta Deo. In Psalmo 61.1
1 om. codd.
{1.228v} {A} Nonne Deo subiecta erit anima mea ? ab ipso enim salutare meum.
marg.| quasi dicit ita: Et potissimam assignat rationem, quare Deo debeat esse subiecta anima eius, cum multe sint. Prima quia in ipsa creatione nobis omnia subiecit. Unde Gn. 1 Crescite et multiplicamini et replete terram et subiicite eam, et dominamini piscibus maris et volatilibus celi, et universis animantibus que moventur super terram. {B} Et In Psalmo omnia subiecit sub pedibus eius etc. Secunda quia seipsum subiecit pro nobis. Unde ad Phil. 2a Exinanivit semetipsum formam servi accipiens. Hoc ipso quod factus est creatura subiecit se proprie. Quia sicut dicitur ad Romanos 8b Vanitati subiecta est omnis creatura. Et ut nullam erubesceret superbia nostra subiectionem, etiam minori subiecit se: unde Mt. 3 Ioannes prohibebat eum dicens: ego a te debeo baptizari, et tu venis ad me? Respondens Iesus. dixit ei. Sine modo sic enim decet nos implere omnem iustitiam. Et Ioannis 13c Domine tu mihi Iauas pedes? etc. Erubescat ergo insolentia nostra, qui etiam maioribus nostris subiici nolumus.
a Phil. 2.
b Rm. 8.
c Io. 13.
marg.| {C} ¶ Tertia, quia etiam iure belli ei subiici debemus: Nos enim sumus pre da eius, quam eripuit diabolo victo, ut dicitur Is. ix Iugum oneris eius, et virgam humeri eius, et sceptrum exactoris eius superasti sicut in die Madian. Unde Gedeon percussit madianitas sicut somniaverat scilicet panem ordeaceum subcineritium, de celo descendere super castra madian, et subuertere. Iud. 7 Christus est Gedeon quia circuiens in utero totus in utero, et de utero beate virginis. {D} Unde dicitur. Mt. 1 Inventa est habens in utero de spiritu sancto. Ipse est panis subcineritius de { CCXXXIX r } ordeo, ideo subcineritius, non cineritius quia infirmitatem nostram quantum ad penam et non quantum ad culpam est indutus. De ordeo, quia panis est rudium et simplicium: qui prius erat solummodo angelorum de frumento. hic subuertit castra madian id est Demonum sibi contradicentium. Quia Madiam interpretatur contradictio Lc. 2 Ecce hic positus est in ruinam et resurrectionem multorum, et in signum cui contradicetur. Similes ergo debemus esse elephanti, qui sicut dicitur in libro de natura animalium) ei qui liberaverat eum a flagellante a quo captus: erat fuit obediens et subiectus. Sed nobis potest obiici quod dicitur Sir. 29 Ingratus sensu derelinquit liberantem se. Natura enim cervi si fuerit victus a cervo servat ei obedientiam. Iuxta illud. 2 pet. 2 A quo quis superatus est, eius et servus est.
marg.| ¶ Anima dicit ut de tota anima intelligatur. {E} Non enim sufficit subiici quantum ad voluntatem et quantum ad renunciationem proprie voluntatis, nisi etiam quantum ad rationem et quantum ad renunciationem proprii sensus subiiciatur. De propria voluntate dicitur Sir. 8 Post concupiscenrias tuas non eas. De proprio sensu. Prv. 3 Fili ne innitaris prudentie tue. Ideo Dominus dixit Ioannis, 13 Vocatis me magister etc. Magister est rationis Dominus voluntatis. ideo iterat, verumtamen Deo subiecta erit anima mea.
marg.| {F} ¶ Deo etiam debemus esse subiecti in se et in suis: in quo peccant multi respectum habentes ad personas que presunt non ad illum cuius vite presunt. Non enim illi sit iniuria sed Domino. Unde Lc. 10 Dixit. Qui vos spernit me spernit etc. Et hoc est quod Moyses dixit filiis Levi. Nm. 16 Idcirco ad se fecit { CCXL v } accedere te, et fratres tuos ut vos etiam sacerdotium vendicetis, et omnis globus vester stet contra Dominum. Et ad Rm. 13 Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit. Omnis enim potestas a Domino est Nam qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit: qui autem resistunt ipsi sibi damnationem acquirunt. {G} Superbia sola primum exemptiones invenit. Primus fuit qui se eximere tentavit diabolus: de quo Iob. 39 Quis dimisit onagrum liberum, et vincula eius quis rupit? Onager asinus silvester. creatus enim est perfecte sapientie creatura: ut dicitur Ez. 28 In signaculum similitudinis, plenus sapientia, perfectus decore. Stultitia fuit ab eo naturaliter aliena: et ideo asinus silvester. {H} Onager enim non potest domesticari. Similiter nec diabolus. Unde Ier. 2 A seculo confregisti iugum, rupisti vincula: dixisti, non serviam. Onager etiam proiicit post se stercus ad canes qui sequuntur eum: et ita illudit eis et detinet, et ipse fugit. Canes diabolum insequentes sunt predicatores, quibus proiicit stercora temporalium, quibus detinentur, et insequi cessant. Sequitur Iob. 39 Circumspicit montes pascue, virentia queque perquirit. Montes pascue sunt prelati. Montes, quia dignitate eminentes: pascue, quia debent subditos pascere. Hos maxime tentat decipere. Ideo dicitur. Circumspicit montes etc. virentia queque perquirit, id est omnes virore virtutum et donorum vernantes: qui sunt prata Domini: et hos vult conculcare. Unde Sap. 2 Non sit pratum quod non pertranseat luxuria nostra. Dehoc dicit: Quis dimisit onagrum liberum, id est diabolum in sua reputatione: ideo deiectus est: ut dicitur Is. 14. Quomodo cecidisti Lucifer? etc. { CCXL r }
marg.| {I} ¶ Secundus qui eximi voluit fuit Adam, qui credidit dicenti. Gn. 3 Eritis sicut dii. et ideo factus est pullus onagri id est diaboli. Unde Iob. 10 Virvanus erigitur in superbiam, et quasi pullum onagri se natum putat, ideo perpetua servitute damnatus est: ita quod eius inferiora ei debitam obedientiam denegant, quia suo superiori debitam obedientiam denegavit.
marg.| {K} ¶ Tertio exemptionem querunt omnes superbi, imitatores primorum parentum et diaboli. De quibus Io. 8 Vos ex patre diabolo estis. Maxime autem ista presumptio invasit claustrales, quorum totus status debet esse obedientia et subiectio: et hi magis querunt exemptionem, et insignia exemptionis: ut episcopos a quibus se eximunt, imitentur in mitra et cornibus. Contra quos dicit Amos. 6 Ve qui letamini in nihilo et fortitudine vestra, assumitis vobis cornua. In nihilo dicit, quia ipsa signa que gestant vana sunt. Unde quidam. Quid faciunt cornua in monacho? Et respondit alius: id quod genitalia in vitulo. Sed si bene considerarent, ad eos non pertinent nisi cornua crucis, arietis herentis in vepribus. Unde fit mentio Gn. 22 Qui spinis fuit coronatus, cuius imitatores debent esse. De quibus Hab. 3 Cornua in manibus eius.
Numérotation du verset Ps. 61,9 
Sermo 125
prol.| ¶ De cordis humani effusione bona et mala. Et de eiusdem post effusionem malam collectione. In Psalmo LXI. 2
2 om. codd.
{L} Effundite coram illo corda vestra.
marg.| Primo cor humanum male effunditur. Secundo effusum debet colligi. Tertio collectum bene { CCXLI v } effundi. Exterior homo est quasi vas figuli scilicet testa vel olla, continens interiorem quasi aquam mundam, vel phiala unguentum. Unde 2Cor. 4 Habemus thesaurum istum in vasis fictilibus. Quando ergo vas est integrum et clausum nihil male effunditur: sed quando incepit aperiri per rimas effunditur. Unde Sir. 21 Cor fatui quasi vas confractum, omnem sapientiam non tenebit. Et sicut de sacco pertuso omnia cadunt. Unde Aggei. 1 Qui congregavit mercedes misit eas in sacculum pertusum. Foramina huius vasis sunt omnes sensus: et non sufficit unum foramen obstruere et custodire, scilicet oportet omnia. Quid enim prodest, si per unum foramen totum effundi potest? Ideo Sir. 25 Ne des aque tue exitum vel modicum. Hec sunt foramina aspidis, de quibus Is. 11 Super foramina aspidis qui ablactatus fuerit mittet manum suam. He sunt porte concupiscentiarum, de quibus Naum. 2 Porte fluviorum aperte sunt, et templum ad solum dirutum est id est anima que est templum Dei ad terrena per amor em inclinata est: et miles captivus ductus est scilicet irascibilis, que debebat irasci vitiis per zelum sanctum, Et ancille eius minabantur gementes ut columbe, murmurantes cordibus suis. Ancille minantur quando affectiones et sensus qui deberent obedire rationi captivantur. Gemunt ut columbe, quando tentationi non possunt resistere: sicut nec columba accipitri. In cordibus suis murmurant, quos stimuli vel vermes conscientie cruciant vel remordent. {M} Fit autem hec effusio per cupiditatem: unde cupidus aranee comparatur, que se totam eviscerat ut muscam capiat. Is. lix. Ova aspidis ruperunt, telas aranearum texuerunt. Et in Psalmo : « Dies mei sicut aranea meditabuntur ». Filo quod texit a tigno pendet, dum { CCXLI r } possessionibus terrenis amore inheret. De hac effusione dicitur Lam. 2 Effusum est in terram iecur meum. Quia iecore amamus. et Sir. 10 Nihil iniquius qua amare pecuniam: et in terram proiecit intima sua. Et in epistola Iude in medio. « Ve illis qui in viam Caim abierunt », qui interpretatur possessio, « et errore Balaam mercede effusi sunt ».
marg.| {N} ¶ Pergastrimargiam. Unde Sir. 37 Noli avidus esse in omni epulatione, et non te effundas super omnem escam. In multis enim escis erit infirmitas: et aviditas appropinquabit usque ad choleram. Propter crapulam perierunt plurimi, qui autem abstinens est adiiciet vitam.
marg.| {O} ¶ Per luxuriam. Unde Gn. 49 Ruben etc. effusus es sicut aqua: ascendisti cubile patris tui maculasti stratum eius.
marg.| ¶ Per lasciviam et petulantiam. Unde Ier. l. Effusi estis sicut vituli super herbam: et mu gistis ut tauri qui mugiunt ad iuvencas.
marg.| {P} ¶ Per prodigalitatem. Unde Claudianus: queque profunda Traxit avaritia luxu peiore refundit: et Bernardus. Prodiga mens male conflat opes et avita ligurit. Quem bonus illexit detinuitque sapor. Sic effusus est filius prodigus. de quo Lc. 15 Dissipavit substantiam suam vivendo luxuriose.
marg.| ¶ Per superbiam ut illi qui se iactant. Unde Prv. 27 {Q} Qui se iactat et dilatat, iurgia concitat. Et. 25 Cum eo qui dilatat labia sua ne commiscearis. Et Mt. 23 Dilatant phy. su. et magnificat fimbrias suas. Et Sir. 26 Sapiens in verbis amabilem se facit: stultorum autem gratie effundentur.
marg.| {R} ¶ Per invidiam, totas medullas suas effundit invidus ita quod attenuatus et macilentus sit. Unde Prv. 12 Putredo ossium id est virtutum, invidia, et de Iuda invido dicitur Act. 2 Hic possedit agrum de { CCXLII v } mercede iniquitatis et suspensus crepuit medius et effusa sunt viscera eius.
marg.| {S} ¶ Per iram. Videtur enim totus homo in iram ipsam exire quando inflammantur oculi et prominent, et spumat. Unde significatur per demoniacum. Mc. 9 Quem, vbicumque spiritus immundus apprehenderit, illidit: et spumat, et stridet dentibus. et Prv. 15 Os fatuorum ebullit stultitiam. Et nos debemus proiicere super bullam aquam frigidam, id est verbum dulce super verbositatem et contentionem. Unde Prv. 17 Qui dimittit aquam caput est iurgiorum. et. 25 Sicut Urbs patens absque murorum ambitu: sic qui non potest in loquendo cohibere spiritum suum.
marg.| {T} ¶ Quidam igitur sunt quorum anima est columbare. quod infinita habet foramina, quia undique effluunt et se diffundunt. Sunt etiam sicut qui patitur dysenteriam, significati per mulierem que fluxum habebat sanguinis. Mt. 9 Significati per Sedechiam: quia eis dat diabolus potionem laxativam. Abachuc. 2 Ve qui potum dat amico suo miscens fel suum: et inebrians ut aspiciat nuditatem eius.
marg.| {V} ¶ Secundo oportet quod est effusum colligi. Unde Sir. 30 Contine et congrega cor tuum in sanctitate.
marg.| {X} ¶ Tertio collectum bene effundi. Est autem effusio bona per confessionem que medicinalis est predictarum effusionum. et quasi potio anime, de qua potest intelligi illud Ps. lxi. Effundite coram illo corda vestra. Et Threnorum 2 Effunde sicut aquam cortuum. Non sicut oleum cuius odor remanet, non sicut vinum, cuius sapor remanet: non sicut lac, cuius color remanet: sed ita quod nullum remanet peccati vestigium. Odor inanem non { CCXLII r } debet, leccator qui cibum Domini sui tangere non audet saltem odorem et fumum sibi attrahit: et tandem provocatur ad saporandum. Unde Is. 28 Quod cum aspexerit videns statim ut manu tenuerit, devorabit illud. De peccato suo tenet odorem qui ad ipsum incitatur per ipsius imaginationem: Saporem, qui circa ipsum morosam habet delectationem. Unde Ier. 48 Permansit gustus in eo et odor eius non est immutatus: et loquitur de Moab in persona non vere et perfecte penitentis. Colorem retinet qui in exteriori conversatione gestus consuetos non cohibet. Ideo dixit apostolus. 1 Thess. 5 Ab omni specie mala abstinete vos. Et Sir. 19 Ex visu cognoscitur vir: et ab occursu faciei sensatus. amictus corporis, et risus dentium, et ingressus hominis enunciant de illo. Facies enim et color immutatus dilucide demonstrant aut gaudium animi aut merorem.
marg.| {Y} ¶ Est etiam effusio per orationem. De qua Ps. cxli. Effundo in conspectu eius orationem meam. Et hec est quasi effusio phiale. De qua dicitur Ecclesiastici l. Effudit in fundamento altaris odorem divinum excelso principi.
marg.| {Z} ¶ Est etiam effusio per pietatem et misericordiam et eleemosynam: de qua Is. lviii. Cum effunderes esurienti animam tuam, et animam afflictam repleveris: orietur in tenebris Iux tua et tenebre eunt sicut meridies.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 61), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_61)
Signaler un complément d'information

Notes :