Philippus Cancellarius

Psalmus 44

Numérotation du verset Ps. 44,1 

¶In finem
¶Codd. : (Ps. 44) D30 Ps-G, def. ΩF
pro his qui1 commutabuntur2
1 qui] que V R Ps-α Ps-γ Ps-δ |
2 commutabuntur] commotabuntur C I Amiatinus, comitabantur ΩS |
filiis Chore
ad intellectum
canticum3 pro dilecto4.
3 canticum] canticis W, cantici Amiatinus |
4 ad... dilecto] om. C + propheta de Christo ad Ecclesiam dicit D30 | pro dilecto] pro delicto ΦP, dilectae W |
Numérotation du verset Ps. 44,2 I

Eructavit5 cor meum
5 Eructavit plerique codd. et edd. ] Eructuavit Edmaior. (R F L M ΦR U*)
verbum bonum ¦
dico ego opera6 mea regi.
6 opera] om. ΨB
Numérotation du verset Ps. 44,II 

Lingua mea
calamus7 scribe ¦ velociter scribentis
7 calamus] calamo ΦRG Ps-γ Ps-λ Ps-Moz C, colomo I*
Numérotation du verset Ps. 44,3 III

Speciosus forma
pre filiis hominum† 8
8 <divisio.> hominum+ D30²
diffusa est gratia
in labiis tuis ¦ propterea
benedixit9 te
9 benedixit] unxit R² F* L* ; cf. Hieronymus, ep. 65, 9.1 : “in editione vulgata pro BENEDIXIT, UNXIT legimus, sed sciendum quod error scriptorum septuaginta translatoribus non debeat imputari”.
Deus in eternum.
Numérotation du verset Ps. 44,4 IV

Accingere
gladio tuo
super10 femur tuum11 ¦
10 super] cerca L² cum Ps-R |
11 tuum] om. Ps-R L² ΨB* Ps-H hebr. |
potentissime.
Numérotation du verset Ps. 44,5 V

Specie tua
et pulchritudine tua12 ¦ intende
12 Specie ... tua² R* F² L² Q* plerique codd. et edd. cum Ps-R ] speciem tuam et pulchritudinem tum L² cum Ps-R , + et Ps-G (R² F* I L* Q² W ΦGV U K cum Septuaginta ) Ps-α Ps-γ Ps-δ ; Hieronymus, Ep. 65.11.1 ; 69.1.5
prospere13
13 prospere] et praem. R² F* L* ΦRG cum Septuaginta Ps-α Ps-γ Ps-ζ Ps-MozC
procede
et regna.
Numérotation du verset Ps. 44,VI 

Propter veritatem
et mansuetudinem
et iustitiam ¦ et deducet14 te
14 deducet] deducit R* F*
mirabiliter dextera tua.
Numérotation du verset Ps. 44,6 VII

Sagitte tue acute ¦
populi
sub te cadent in corde15 inimicorum regis.
15 corde plerique codd. ] corda Ps-R U² ΨB² V D Ω Ed1455 Clementina
Numérotation du verset Ps. 44,7 VIII

Sedes16 tua
16 Sedes plerique codd. et edd Sedis Ps-G ( C I M Q W U* K*)
Deus in seculum seculi ¦
virga directionis
virga regni tui.
Numérotation du verset Ps. 44,8 IX

Dilexisti iustitiam
et odisti
iniquitatem ¦
propterea unxit
te
Deus
Deus tuus
oleo
letitie
pre consortibus tuis.
Numérotation du verset Ps. 44,9 X

Myrrha
et gutta
et cassia17
17 cassia] casia R Q* ΦRGP G² D edd. Cor2 (sec. hebr. et anti. require in fine Iob. [42, 14], alii multum antigeminant ‘s’ litteram)
a vestimentis tuis
a domibus
eburneis ¦
ex quibus
delectaverunt te
Numérotation du verset Ps. 44,10 

filie regum
in honore tuo.
Numérotation du verset Ps. 44,XI 

Astitit18 regina
18 Astitit plerique codd. et edd. R* F* C I*] Adstetit Ps-G
a dextris tuis
in vestitu
deaurato ¦
circumdata varietate.
Numérotation du verset Ps. 44,11 XII

Audi
filia
et vide
et inclina aurem tuam ¦
et obliviscere
populum tuum
et domum
patris tui.
Numérotation du verset Ps. 44,12 XIII

Et concupiscet rex decorem tuum ¦
quoniam
ipse est
dominus Deus19* tuus
19 deus Ps-R R² C I L² Q² U G² K ΨB² V D D30 P10525 Ω ΩV Ed1455 Clementina] om. Ps-G (R* F) Cor2 (hebr. et anti. et grecus non interponunt DEUS )
et adorabunt20
20 adorabunt] adora C I, cf. hebr. Septuaginta (codd. lucian.) Ps-H
eum.
Numérotation du verset Ps. 44,13 XIV

Et21
21 Et F C plerique codd. et edd om. R* L²
filie22 Tyri in muneribus ¦
22 filie Septuaginta Ps-R plerique codd. et edd. ] filia R cum hebr. Ps6H
vultum tuum
deprecabuntur omnes23* divites plebis.
23 omnes Ps-R K² V D* Ω ΩV D30 P10525 Ed1455 Rusch Clementina ] omnis L², om. Ps-G Cor2 (grecus et Remigius et hebr. et anti. et Hieronymus non habent OMNES)
Numérotation du verset Ps. 44,14 XV

Omnis gloria
eius filie regis ab intus
in fimbriis aureis ¦
Numérotation du verset Ps. 44,15 

circumamicta
varietatibus.24
24 varietatibus] varietate KPs-R, cf. supra v. 10.
Numérotation du verset Ps. 44,XVI 

Adducentur regi
virgines
post eam ¦
proxime
eius
afferentur25
25 afferentur] auferentur ΩM ΩV
tibi.
Numérotation du verset Ps. 44,16 XVII

Afferentur26 in letitia
26 Afferentur] Offerentur ΩM Ed1455 , Auferentur ΩV
et exultatione ¦ adducentur
in templum regis.
Numérotation du verset Ps. 44,17 XVIII

Pro patribus tuis
nati sunt tibi filii ¦ constitues eos principes super omnem terram.
Numérotation du verset Ps. 44,18 XIX

Memores erunt27*
27 Memores erunt Q² ΨB² D D30 P10525 Ω ΩV Clementina ] Memor ero Septuaginta Ps-R Q* ΨB* Rusch Weber Cor2 (hebr. et anti. et grecus et Hieronymus non habent MEMORES ERUNT nec habent DOMINE que omnia de cantu et versiculis apostolorum sumpta sunt)
nominis tui Domine28 ¦ in omni generatione et generationem29*.
28 Domine Q² ΨB² ΩS ΩX (al. m. marg. p. corr.) ΩV Ed1455 Rusch Ed1530] om. D30 Ω M ΩX P10525 Cor2 (vide supra) Clementina Ps-G |
29 generationem ΦP ΨB V D30 ΩS ΩV P10525 Clementina ] generatione Rusch Ps-G |
Numérotation du verset Ps. 44,XX 

Propterea populi confitebuntur tibi ¦
in eternum
et in seculum seculi.

Psalmus 44

Numérotation du verset Ps. 44,2 
Sermo 92
prol.| ¶ De scribis, calamo, pergameno, et encasto1 seu atramento Dei et diaboli. In Psalmo 44.2
1 encasto] sic pro encausto vel encauto.
2 Transcription révisée 3.3.2015, Martin Morard
{A} Lingua mea calamus scribe velociter scribentis.
marg.| Dominus habet scribas suos et calamos, et pergamenum, et encastum3 seu atramentum.
3 encastum] sic pro encaustum vel encautum.
marg.| ¶ Scribe Domini sunt { CLXXXIIIIv } predicatores, doctores, boni consiliarii. Calamus lingua eorum, encastum4 gratia. Membrana sive pergamenum ipsum cor hominis. Quid enim est predicare, vel docere, vel bona consulere nisi calamo mandata Dei in corde scribere? Unde Apostolus, Secunda ad Corinthios 3a : « Epistola nostra vos estis, scripta in cordibus nostris, que scitur et legitur ab omnibus hominibus, manifestati quoniam estis epistola Christi ministrata a nobis et scripta non atramento sed spiritu Dei vivi, non in tabulis lapideis sed in tabulis cordis carnalibus ». Cum dicit : « Epistola nostra vos estis », notat se esse scribam. Cum dicit : « Spiritu Dei vivi », designat atramentum. Cum subiungit : « Non in tabulis » etc., notat pergamenum.
a 2Cor. 3.
4 encastum] sic pro encaustum vel encautum.
marg.| Et nota quod sicut sine atramento vel encasto5 aut simili, bene scribi non potest ; ita nec sine gratia bene predicari. Multi ergo predicatores scribere intendunt et non scribunt quia encastum6 gratie non habent. Unde Gregorius : « Frustra laborat exterius lingua predicatoris nisi adsit interius gratia salvatoris ». {B} Item non potest scribi nisi in pergameno bene preparato. Oportet enim ut omnis pilositas et crassitudo et durities scalpro abradatur et pumice complanetur.
5 encasto] sic pro encausto vel encauto.
6 encastum] sic pro encaustum vel encautum.
marg.| ¶ Crassum est per carnalem affectionem : crassitudo tollitur quando spirituale efficitur. Unde Is. 17 : « Attenuabitur gloria Iacob et pinguedo carnis eius emarcescet ». Et alibi : « In pinguibus eius tenuitatem ».
marg.| ¶ Pilosum est per temporalium amorem. Pili raduntur, quando temporalium amor evellitur. Unde Is. 7 : « In die illa radet Dominus in novacula conducta caput et pilos pedum et barbam universam ». Caput prelati, pedes subditi, barba religiosi viri sunt. Hec raduntur quando cupiditas temporalium ab eis aufertur.
marg.| ¶ Durum est per austeritatem vel obstinationem. De hoc dicitur { CLXXXIIII r } Ez. 36 : « Auferam a vobis cor lapideum, et dabo vobis cor carneum », id est molle. Unde secundum naturalem scientiam docibiles et boni ingenii dicuntur qui mollis carnis sunt. Et de tali scriba dicitur Sir. 10b : « In manu Dei potestas hominis et super faciem scribe imponit honorem ». Quid est super faciem scribe honorem imponere, nisi preter communem remunerationem predicatorem aureola insignire ?
b Sir. (Eccli.) 10, 5.
marg.| ¶ Calamo {C} scribitur, cantatur, mensuratur. Hec tria facit predicator vel doctor quasi calamo. Scribit dum erudiente lingua mandata Dei cordi imprimit. Cantat dum contra molestias et amaritudines huius mundi dulces consolationes per spem eternorum infundit. Sicut dicitur Ex. 25 : « Candelabrum habebit calamos et sciphos et spherulas et lilia ». Idem enim doctores debent esse et calami, dum dulciter sonant per eternorum promissionem, et sciphi dum inebriant per sacrorum mysteriorum abundantiam ; et spherule per vite perfectionem vel eternorum meditationem ; et lilia, per continentie puritatem. Calamo mensurat dum quanta premia bonorum quanta sunt gaudia superne civitatis ostendit. Unde Apostolus 21 : « Et qui loquebatur mecum habebat mensuram arundineam auream ut metiretur civitatem » ; et Ezechielis 40 : « In manu viri calamus mensure sex cubitorum et palmo ».
marg.| ¶ Diabolus etiam habet suos scribas et calamos et pergamenum et encastum. {D} Scribe multi sunt ut omnes mali advocati, adulatores, detractores, mali consiliarii, omnes lene et conciliatrices stupri et lenocinii.
marg.| ¶ Calamus lingua talium. Encastum teterrimum peccatum. Pergamenum cor. Isti linguis suis quasi calamus scribunt litteras tetras diaboli in corde audientium. Quasi in pergameno calamum suum, intingunt in encasto7 {1.184v} diaboli. Encastum diaboli est infectio et nigredo peccati et illuvies inferni sive limositas, cuius nigredo et infectio significatur per picem. Unde Is. 34 : « Convertantur torrentes in picem ». Pix enim est nigra et tenax et inficiens, de qua Sir. 13 : « Qui tangit picem inquinabitur ab ea ». In quo dum calamos linguarum immergunt, audientium corda inficiunt. De malis advocatis potest intelligi illud Is. 10 : « Ve qui condunt leges iniquas et scribentes iniustitias scripserunt ut opprimerent in iudicio pauperem et vim facerent cause humilium populi mei, ut {E} essent vidue preda eorum ».
7 encasto] sic pro encausto vel encauto.
marg.| ¶ De adulatoribus est illud Dn. 3 : « Cum rex posuisset decretum ut quicumque audiret sonitum fistule et sambuce prosternat se et adoret statuam. Fistula diaboli et sambuca, lingua est adulatorum, ad quorum vocem volunt se principes quasi statuam adorari dum laudantibus non contradicitur sed applauditur. Unde et Is. 32 : « Fraudulenti, vasa pessima sunt. Ipse enim cogitationes concinnabit ad perdendos mites in sermone mendacii ». Et Osee 7 : « In malitia sua letificaverunt regem et mendaciis suis principes ». Omnes isti sunt notarii diaboli, et de eius cancellaria.
Numérotation du verset Ps. 44,7 
Sermo 93
prol.| De sedium diversitate, et quod sedes hominum momentanea, non sit ambienda. In Psalmo 44.8
8 om. codd.
{F} Sedes tua Deus in seculum seculi, virga directionis virga regni tui.
marg.| Primo considerandum que sit diversitas sedium. Secundo quod sedes hominum temporalis est et imaginaria. Tertio quare hoc ipso non est ambienda: et qualiter illi qui ambiunt et se intendunt a Deo euertuntur.
marg.| ¶ Diversitas sedium triplex est. {G} Quia sedet rex, iudex, et magister. Rex habet thronum vel solium. Iudex { 1.185r } tribunal. Magister cathedram: omnes sedes istas habet Christus. Sedit ut magister quando docuit in monte, Mt. 5 Cum sedisset accesserunt ad eum discipuli eius et aperiens os suum docebat eos dicens. Beati pauperes spiritu etc. Sedebit ut iudex Mt. 19 Cum sedent filius ho. etc. Et. 2Cor. 5 Omnes astabimus ante tribunal iudicis. Sedebit ut rex. Unde In Psalmo Dominus diluvium inhibere facit, et sedebit Dominus rex ineternum. Et etiam modo sedet. Unde Prv. 20 Rex qui sedet in solio iudicii dissipat omne malum intuitu suo.
marg.| {H} ¶ Exemplo autem docuit quod non debemus nobis usurpare sedes istas sed vocari ad eas. Prius enim esse subditus secundum quod homo qua preesse voluit. Unde Lc. 2 Venit Nazareth et erat subditus illis. Prius discipulus qua magister Lc. 2 Et factum est post triduum invenerunt illum in templo sedentem in medio doctorum et interrogantem. Stupebant autem omnes super prudentia et responsis eius qui audiebant eum. Prius stetit iudicandus qua iudicaret. ut Mt. 23 Vinctum adduxerunt et tradiderunt Pontio Pilato presidi. In hoc arguuntur quidam qui prius volunt esse magistri qua discipuli. prius preesse qua fuerint subditi. Iudicare qua iudicari, cum potius debeat se quilibet subtrahere. Hinc legitur Io. 6 Iesus ergo cum cognovisset quia venturi erant ut raperent et facerent eum regem, fugit iterum in montem ipse solus. cum vellent Christum in regem assumere, aufugit. Et Is. 4 Non sum medicus et in domo mea non est panis, neque vestimentum. Nolite constituere principem populi. Eodem modo de magistratu. Unde Iacob. 3 Nolite plures fieri magistri fratres mei. Similiter et de iudiciaria potestate. Unde Sir. 7 Noli { 1.185v } querere fieri iudex nisi valeas virtute irrumpere iniquitates, ne forte extimescas faciem potentis et ponas scandalum in agilitate tua.
marg.| ¶ Secundo considerandum quod sedes hominum temporalis est et imaginaria. {I} Temporalis est, quia sinem habet. Unde Sir. 10 Omnis potentatus brevis vita.
marg.| ¶ Imagi<na>ria qui non veritatem habet, sed tantum quedam umbra est. Et est sicut solet fieri in ludo puerorum qui sibi preficiunt regem. Et sicut fieri solet in falsa positione. Positio enim de falso non facit verum, sed hoc facit ut durante positione tamquam verum sit concedendum. {K} Sic positio hominum est quod isti sunt reges, magistri, iudices: et ideo sic vocantur. de qua positione Ecclesiastes 10c : « Est malum quod vidi sub sole » quasi errorem a facie principis egrediens: positum stultum indignitate sublimi et divites sedere deorsum: vidi servos in equis et principes ambulantes quasi servos super terram. Ratione ergo positionis conceditur eos esse potentes cum falsum sit. Sicut dicitur Apc. 3 Dicis quia dives sum et locupletatus et nullius egeo, et nescis quia tu es miser et miserabilis et pauper, et cecus, et nudus. Sed sicut in falsa positione dissimulatur falsitas positi, donec post cedat, ita quoque, nec istud apparet donec post tempus cedat, tempus sit post mortem, et est sicut de somnio. Unde dormierunt som.so.s. etc. Et de hypocrita, Iob. 20 Laus impiorum brevis, et gaudium hypocrite ad instar puncti: et qui viderint eum dicent, ubi est, et quasi somnium avolans non invenitur. Hypocrisis quedam est quia non habet nisi falsitatem. {L} Unde hypocrisis quasi deauratio dicitur. Et qui nihil norunt de falsa positione mirantur: in quorum persona dicitur In Psalmod : « Existimabam ut cognoscerem hoc ; labor est ante me donec intrem in sanctuarium Dei et intelligam in novissimis { 1.187r } eorum ». Et quid? Audi scilicet falsam eis factam positionem. Verumtamen propter dolos posuisti eis. Dupliciter autem erratur circa hoc. primus error stultorum qui videntes tales sic dominari eredunt esse verum, et falsam positionem non intelligunt. Secundus error hereticorum. Qui intelligentes esse falsum, nolunt sustinere verum, nolentes obedire potestati cum dicatur ad Rm. 12 {M} Omnis potestas a Domino Deo est etc.
c Qo. 10, 5.
d Ps. 72, 16.
marg.| ¶ Tertio quare hoc ipso non sunt ambienda sed potius abiicienda: et qualiter isti qui ambiunt et se intrudunt a Deo euertuntur. Unde diciture : « Deposuit potentes de sede ». Illos scilicet qui a se positi sunt. Unde in decretis: a se ortus est, eiiciatur. Tales imitatores sunt diaboli qui dixit Is. 14. Ponam sedem meam ad aqui. etc. quibus dicitur Io. 8 Vos ex patre diabolo estis. Sicut ergo ordinati ab antipapa postmodum deponuntur a papa: Sic et quos diabolus vel mundus instituit, Christus verus papa deponit. Contra quos dicitur In Psalmo Depone eos protector noster domine. Unde omnis plantatio quam non plan. pa. meus etc. Christo enim tamquam legato dicitur Ier. 1 Ecce constituite hodie super gentes et super regnum ut evellas et destruas et perdas, et dissi. et edifices, et plam. {N} Item consuctum est ut qui sedes occupant non suas, accedente iudice cum assessoribus turpiter expellantur. Sic Christo veniente ad iudicium cum pauperibus suis tunc ei assidebunt: isti turpiter eiicientur. Unde Mt. 19 Cum sederit filius hominis etc. sedebitis et vos, tunc isti expellentur. Unde Mi. in fine velut reptilia terre perturbabuntur de edibus suis. Ideo dicitur Sir. 10 Exhonoravit Dominus conventus malorum et destruxit eos usque in finem. Sedes ducum superborum destruxit Deus, et sedere fecit mites pro {1. 186v } eis. Quod significatum est in hoc quod quia Hely, cuius filii Deum inhonoraverunt erga corrigendos eos tepidus fuit cecidit aversa sella retrorsum, et fractis cervicibus mortuus est, sicut dicitur 1Rg. 4 in fine. et 1Rg. 2 dicit Dominus. Quicumque honorificaverit me glorificabo eum. qui autem contemnunt me, erunt ignobiles.
e Lc. 1, 52.
Numérotation du verset Ps. 44,10 
Sermo 94
prol.| ¶ De caritate virtutum regina et quare sit regina. In Psalmo 44. 9
9 om. codd.
Astitit regina a dextris tuis in vestibus deauratis circumdata varietatibus.
marg.| {O} Regina virtutum est caritas. Regina enim inungitur et coronatur. Caritas sola habet plenitudinem unctionis, immo ipsa est unctio de qua dicitur 1Io. 2 : « Unctio docebit vos de omnibus » quia dirigit et errare simplicem non permittit in eis que sunt ad vitam. Unde Sir. 37 Anima viri sancti enunciat aliquando vera qua septem circumspectores sedentes in excelso ad speculandum. Ipsa est unctio sine qua omnes alie aride reputantur.
marg.| {P}¶ Regina coronatur, similiter et sola caritas remuneratur et coronatur quia sola pugnat et vincit. Unde significatur per coronam, de qua dicitur Ex. 25. quod erat corona super mensam auream quatuor digitis elevata. que scilicet dicitur interrasilis. Bene super mensam auream, quia excedit omnem scientiam: quatuor digitis elevata, quia quatuor virtutes cardinales excellit. Interrasilis hoc est quod hic dicitur circumdata varietate: {Q} quod iam exponemus.
marg.| ¶ Regina etiam dicitur quia maior. Unde Apostolus. 1Cor. 13 Maior horum est caritas. Et quia habet imperium omnium operationum meritoriarum unde significari potest per Ioseph qui interpretatur augmentum, et qui vocatus est salvator Egypti. Quia quicumque salvatur, per eam salvatur. de quo scilicet Ioseph { CLXXXVII r } dicitur Gn. 41 Absque imperio tuo non movebitur quis manum in tota terra Egypti. Alie virtutes sunt pedisseque eius: de quibus infra. Adducentur regi virgines post eam scilicet virtutes theologice fides et spes: et alie que nullam noverunt corruptionem. proxime eius, afferentur tibi virtutes scilicet politice. Unde recte potest significari per Esther: que electa est super alias, sicut dicitur Hest. 2 Esther inter ceteras puellas tradita est Egeo eunucho ut servaretur: que placuit ei, et invenit gratiam in conspectu illius. Esther abscondita interpretatur. {R} Quidvero magis absconditum qua caritas quam nemo novit se habere: Hec inter ceteras gratiam invenit, quia sola placet. sola gratum facit. Egeo eunucho traditur custodienda: eunuchus id est castratus propter regnum celorum. Egeus interpretatur letus et solemnis. eorum enim qui se castrant propter regnum celorum continentia est leta et solemnis, quia Deo et angelis grata et iocunda. Et hec caritatem conservat, sed non eorum qui propter favorem hominum vel aliud casti sunt, quia sunt virgines fatue, de quibus Mt. 25 {S} A dextris dicitur assistere quia temporalia abiicit, que per sinistram designantur. nec ea secum permittit nisi quantum necessaria sunt ut ad viaticum et ad sustentationem: sola eterna que per dextram, significantur querit. Ipsa dicit illud Ct. 8 Leva eius sub capite meo, non super. Item quia sunt ad sustentationem: et dextera illius amplexabitur me. Si temporalia quandoque querit non nisi propter eterna. ad eterna refert et ita sinistram convertit ad dexteram ut sit homo ambidexter, sicut Aioth. et talis meretur interficere Eglon regem pinguissimum id est diabolum animarum sanguine plenum, ut Idc. 3 dicitur.
marg.| {T} ¶ In vestitu deaurato: vestitus anime opera sunt iustitie, aurum discretio, { CLXXXVIII v } vestimentum deauratum opus discretum. Non habent vestimenta depurata qui zelum habent absque scientia. de quibus vide quod dicit Apostolus Rm. 10 in principio. Ideo dicitur Ps. lxvii. Si dormiatis inter medios cleros penne columbe deargentate. Penne columbe sunt opera virtutum, que tunc deargentantur dum per discretionem rectificantur. Ne dicatur iuxta verbum Os. 7 Effraim factus est quasi columba seducta non habens cor.
marg.| {V} ¶ Circumdata varietate operum scilicet et virtutum. Decet reginam multiplicem habere vestem et variam: qui enim vult semper esse in contemplatione, vestiri nescit varietate. Quisquis uno quolibet quantumcumque precioso delectatur in opere caritatis ornatum non habet, que induitur varietate. Varietas est quandoque contemplative quandoque active insistere. Unde in scala. Gn. 18. Videntur angeli ascendentes et descendentes, et Moyses quandoque erat cum Domino in monte, quandoque descendebat, ut habetur Ex. 19 et. 2Cor. 12 Scio hominem etc. raptum in paradisum. Et capite precedente dicit idem Paulus. Quis infirmatur et ego non infirmor, et item. 2Cor. 5 « Sive mente excedimus Deo sive sobrii sumus vobis ». Caritas enim Christi vrget nos etc. Vis audire varietatem. {X} Apostolus ad Rm. 12 Flere inquit cum flentibus, gaudere cum gaudentibus. Et item. 1Cor. 9 Omnibus omnia factus sum ut omnes Christo lucrifacerem. Omnia amplectitur proximorum et bona et mala. Bona per congratulationem: mala per compassionem, ecce quanta varietas. Hec est corona interrasilis de qua Ex. 25 et Ez. 16 Vestivi te discoloribus et calciavi te iacintho. cinxi te bysso. Hec varietas habetur a sanctis qui sic se habebant quorum exempla { CLXXXVIII r } imitantes hanc varietatem contrahimus: sic dicitur Gn. 30 Tollens Iacob virgas populeas virides et amigdalinas, et ex platanis ex parte decorticavit eas. et cum intuerentur oves virgas in canalibus pariebant varia et diverso colore dispersa. {Y} Varietas virtutum est quia paupertas ditat. Unde Prv. 8 Mecum sunt divitie et gloria et opes superbe et iustitia. et Mt. 5 Beati pauperes spiritu etc. Humilitas exaltat. Unde Mt. 23 Qui se humiliat exaltabitur. et Sir. 10 Erexit eum ab humilitate. Luctus consolatur. Unde Matthei 5°f : « Beati qui lugent quoniam ipsi consolabuntur ». Timor assecurat. Unde Prv. 28 Beatus homo qui semper est pavidus. Quia enim iustus timet Deum. ideo alia non timet. Sir. 34 Qui timet Dominum nihil trepidabit.
f Mt. 5, 5.
Numérotation du verset Ps. 44,14 
Sermo 95
prol.| ¶ De quibus bonis et qualiter gloriandum sit. In Psalmo 44 10
10 om. codd.
{A} Omnis gloria filie regis ab intus in fimbriis aureis etc.
marg.| Primo ostendendum est quod non est gloriandum de exterioribus bonis. Secundo quod nec de interioribus nisi intus in occulto. Tertio, quod non de sola opinione. {B} Exteriora bona sunt pulchritudo, fortitudo, genus, honores, pecunia. de his non enim gloriandum probatur. Primo quia error est quod apparet in pulchritudine et fortitudine. Unde Guido Carnotensis dixit quod non glorietur homo de pulchritudine et fortitudine cum de infirmitate et turpitudine glorietur? Gloriatur enim si equo vehatur aut si sua turpitudo decore pannorum veletur, cum potius gloriari posse videretur si equum sua ipse virtute portaret, et fulgore suo vestes ipse decoraret. Ideo dicitur Sir. 11 in principio : « In vestitu ne glorieris unquam ». Et In Psalmo « Hi in curribus et hi in equis ». Et quosdam est invenire qui {1. 188v } temporales abiecerunt possessiones: nec est possessio unde glorientur et tamen de sui generis nobilitate gloriantur et volunt sibi pre aliis deferri. Claustrales qui hoc agunt nondum ex toto mundum abiecerunt: ideo dicitur. « Audi filia et vide et oblivisci populum tuum et domum patris tui ». Et Gn. 12 dictum est Abrahe. Egredere de terra tua. et de cognatione tua et de domo patris tui. Probatio autem quare de hoc gloriandum non est, hec est, quia non solum error sed etiam insania est. Insanire est enim reputare gloriandum esse de onere suo: ipsa autem nobilitas onus est nobilibus, quia plus notantur si degenerant. Unde Iuvenalis. Malo pater tibi sit Thersites, dummodo tusis Aeacide similis vulcaniaque arma capessas. Quam te Thersite similem producat Achilles. Et idem alibi. Omne animi vitium tanto conspectius in se Crimen habet, quanto maior qui peccat habetur. Unde Sallustio de genere suo se iactanti et dicenti Cicero ni qui erat de plebe et probitate sua prouectus: a te incipit genus tuum: Cicero eleganter respondit. In te desinit genus tuum. {C} Prima autem ratio communis ad hec omnia est quare non est gloriandum, quia gloriatio iactantiam: iactantia discordiam generat. Unde Prv. 28 Qui se iactat et dilatat, iurgia concitat. Et eiusdem. 20 Cum eo qui dilatat labia sua ne commiscearis. Secunda ratio quia bona temporalia ut divitie et alia, vana sunt et mendacia, nec solvunt quod promittunt: et nullus sane mentis gauderet de promissione eius quem expertus esset mendacem. Unde Prv. 25 Ventus et nubes, et pluvie non sequentes gloriosus vir, et promissa non solvens. Tertia, quia ipsa conscientia hec omnia iudicat esse transitoria. Unde Ps. 48 Homo cum interierit non sumet omnia secum. Pudor autem est animam que { CLXXXIX r } perpetua est de transitoriis gloriari. Quarta, quia gloriam naturaliter sequitur confusio et quanto gloria maior: tanto maior erit ignominia. Unde Os. 4 Gloria eorum in ignominiam commutabitur. Et Sir. 32 Ante grandinem preibit coruscatio: quasi dicat coruscationem mundane gloriationis sequitur grandinatio eterne confusionis.
marg.| {D} ¶ Interiora bona sunt virtutes ut munditia, pietas et huiusmodi. de his non est exterius gloriandum. Primo quia bonis interioribus iniuriam facit qui de eis exterius gloriam querit: ideo Dominus dixit Mt. 6 : « Attendite ne iustitiam vestram coram hominibus faciatis ut videamini ab eis » id est hoc fine. Hoc enim est exterius gloriam querere. Et Persius : Ne te quesiveris extra. Secundo quia hoc est luci incluse ventum querere ut extinguatur cum potius abscondenda sit, sicut facit qui perortat candelam inter manus: ideo dictum est In Psalmo « Anima mea in manibus semper ». et Iob. 13 « Animam meam porto in manibus meis ». Et 1Rg. 19 « Posuit animam suam in manu » scilicet Et est quasi vasi pleno precioso liquore, foramina aperire. Unde Sir. 20 Gratie fatuorum effundentur et virgines fatue dicuntur que oleum non habent in lampadibus sed extra. Mt. 25
marg.| {E} ¶ Sic ergo de bonis exterioribus numquam gloriandum que inferiora sunt nobis: sed nec de interioribus, ut dictum est, extrius: sed tantum interius in conscientia. Unde 2Cor. 1 Gloria enim nostra hec est testimonium conscientie nostre. Quicquid homines male loquantur: bene est ei quem conscientia non reprehendit. Sicut quicquid homines bene loquantur, male est ei quem conscientia iudicat. Prima ad Corinthios 4g Mihi autem pro minimo est ut a vobis iudicer aut ab humano die id est ab humano iudicio. Item si dives avarus de exterioribus { CXC v } bonis suis vanum habet gaudium interius apud se: quicquid de eo dicatur. Unde Horatius Populus me sibilat at mihi plaudo, ipse domi simul ac nummos contemplor in arca, multo magis spiritualibus divitiis abundans quando contemplatur conscientie divitias gaudet interius, dicens. Secretum meum mihi. Ideo dicitur Prv. 15 Secura mens quasi iuge convivium, et ad Rm. 8 Ipse spiritus testimonium reddit conscientie nostre, quia sumus filii Dei. Si autem filii et heredes. {F} Sed attende quod modestum debet esse gaudium spiritualium quia semper cum timore. Unde Apostolus 1Cor. 4 Nihil mihi conscius sum, nec tamen in hoc iustificatus sum. Et In Psalmoh dicitur « Exultate ei cum tremore ». Sed timor ille quia est castus non parit angustiam, immo securitatem sicut non dolet qui circa thesaurum suum fidelem se novit habere custodem. Timor enim omnium bonorum custos est et thesaurarius. {G} « Omnis ergo gloria filie regis ab intus” id est de interioribus et interius id est in occulto: in fimbriis aureis. Fimbrie auree solent apponi vestibus ad decorem in fine vestium. Vestimentum est bona vita. fimbrie auree in vestimentis in bona vita splendor bone opinionis. Non sunt fimbrie homini contemnende. Unde crudelis est qui famam negligit: conscientia enim nobis, fama proxime prodest. Multi enim sola bona fama excitantur ad bene agendum per exemplum. Unde Canticorum 111 « Trahe me post te. Curremus in odore unguentorum tuorum ». Sicut canes venatici odorem sequuntur. Unde Lc. 8 dicitur quod Hemorroissa tetigit fimbriam vestimenti Domini, et sanata est. Hemorroissa tactu fimbrie curatur quando per exemplum bone vite prelati vel alterius a peccati fluxu cessatur. Quorundam aspectus fluxum sanguinis id est peccati sistit, aliorum { CXC r } provocat ut tumultuariorum. Ideo dixit Apostolus. 2Cor. 2 Quibusdam sumus odor vite in vitam, aliis odor mortis in mortem.
g 1Cor. 4.
h Ps.
11 Ct. 1.
marg.|{H} Sunt qui habent vestes sine fimbriis. {I} Sunt etiam qui fimbrias sine veste. Sed melius est habere vestem sine fimbriis qua fimbrias sine veste. Insanus emunt qui se crederet indutum et non haberet nisi fimbrias. Sunt enim qui ita pauperes sunt quod non habent etiam camisiam vel subtunicam: sed tantum manicas quas ostentant ac si camisiam vel subtunicam haberent: hi significant hypocritas qui non habent vestes virtutum, sed fimbrias querunt ut videantur induti: et dicitur quod sibi faciunt limbum de cilicio, de quibus dicit Dominus Mt. 23 Magnificant fimbrias suas et dilatant phylateria sua.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 44), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_44)
Signaler un complément d'information

Notes :