Philippus Cancellarius

Psalmus 5

Numérotation du verset Ps. 5,1 

¶ In finem pro ea
¶Codd. : D30 Rusch Ps-G, def. C L Q ΦV G* (a v. 10: Quoniam)
que hereditatem consequitur1
1 hereditatem - consequitur Ps-G (U V) ΩS] consequitur hereditate Ω X1+2, + psalmus David Ps-G D30
Numérotation du verset Ps. 5,2 I

Verba mea
auribus
percipe Domine ¦ intellige clamorem meum.
Numérotation du verset Ps. 5,3 II

Intende voci orationis mee ¦
rex meus
et Deus meus
Numérotation du verset Ps. 5,4 III

Quoniam ad te orabo Domine ¦
mane exaudies vocem meam.
Numérotation du verset Ps. 5,5 IV

Mane astabo tibi
et videbo ¦
quoniam non Deus volens iniquitatem tu es.
Numérotation du verset Ps. 5,6 V

Neque
habitabit iuxta te malignus ¦
neque permanebunt iniusti ante oculos tuos.
Numérotation du verset Ps. 5,7 VI

Odisti
omnes qui operantur iniquitatem ¦
perdes
omnes qui loquuntur
mendacium.
Numérotation du verset Ps. 5,7 VII

Virum
sanguinum
et dolosum
abominabitur
Dominus ¦
Numérotation du verset Ps. 5,8 

ego autem
in multitudine misericordie tue.
Numérotation du verset Ps. 5,VIII 

Introibo
in domum tuam ¦
adorabo ad templum sanctum tuum
in timore tuo.
Numérotation du verset Ps. 5,9 IX

Domine
deduc me
in iustitia tua ¦
propter inimicos meos dirige in conspectu tuo
viam meam2.
2 tuo viam meam Ps-G (K V D) D30 Ω Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] meo viam tuam Ps-G Cor2 (Vaticano, BAV, Vat. lat. 3466, f. 66r-v; Firenze, Laurenziana, Plut. 25.sin.4., f. 138rb-va; Toulouse, BM, ms. 146., f. 182va ; Paris, BnF, lat. 15554, f. 54v) : « Et infra PROPTER INIMICOS MEOS DIRIGE IN CONSPECTU MEO VIAM TUAM . Hebr. et anti. et Remigius non habent IN CONSPECTU TUO VIAM MEAM sed e contrario Remigius. Hec vera lectio est : DIRIGE IN CONSPECTU MEO VIAM TUAM licet quidam codices habeant DIRIGE IN CONSPECTU TUO VIAM MEAM   ; hanc dicitur habere grecus. Sed primis auctoribus est standum quoad textum Psalmi, non quoad cantum responsorii*. Unde et Hieronimus habet ANTE FACIEM MEAM VIAM TUAM . Item hebr. et anti. et Ieronimus et Cassiodorus et Augustinus et grecus non interponunt ET ante hoc verbum DIRIGE  ». * Cf. Antiphona 1 ad matutinas officii defunctorum  ; resp . et vers . 6 in eodem officio ritus Romani ( HESBERT, Corpus antiphonalium , n° 2244 ; MARBACH , Carmina Scripturarum , p. 64) : « Dirige Domine Deus meus in conspectu tuo viam meam » ; cf. v. g. Diurnale Cartusiense , Montreuil-sur-Mer, 1900, p. lx ; Breviarium Romanum , Ratisbonne - Rome 1916, p. [225] ; Horæ diurnæ iuxta ritum Sacri Ordinis Prædicatorum , Rome, 1956, p. [146], etc.
Numérotation du verset Ps. 5,10 X

Quoniam non est in ore eorum
veritas ¦
cor eorum vanum est.
Numérotation du verset Ps. 5,11 XI

Sepulcrum
patens est guttur eorum†
linguis suis
dolose agebant ¦ iudica illos Deus.
Numérotation du verset Ps. 5,11 XII

Decidant
a cogitationibus suis† 
secundum multitudinem
impietatum eorum expelle eos ¦
quoniam irritaverunt
te Domine.
Numérotation du verset Ps. 5,12 XIII

Et
letentur
omnes qui sperant in te ¦
in eternum
exultabunt et
habitabis in eis.3
3 habitabis Ps-G D30 Rusch ] inhabitabis Ps-R
Numérotation du verset Ps. 5,XIV 

Et gloriabuntur in te omnes qui diligunt nomen tuum ¦
Numérotation du verset Ps. 5,13 

quoniam tu benedices iusto.
Numérotation du verset Ps. 5,XV 

Domine ¦ ut scuto bone voluntatis tue4 coronasti nos.
4 tue Ps-G (K² ΨB² V D edd.) D30 ΩS Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G

Psalmus 5

Numérotation du verset Ps. 5,4 
Sermo 10
prol.| ¶ De duplici mane, gratie et verbi Dei. Active vite et contemplative. In Psalmo 5. 1
1 om. codd.
Mane exaudies vocem meam. Mane astabo tibi etc.
marg.| {A} Nota quod hic bis ponitur mane . secundum quod   mane dicitur lux gratie vellux verbi Dei. Primo quia quando   mane illucescit latrones timentes deprehendi diffugiunt. Similiter spirituales latrones scilicet demones quando gratie luce anima illuminatur. Unde Iob. 24 Si subito apparuerit aurora arbitrantur umbram mortis. Latrones nocte libere incedunt. Similiter et demones illos securius inuadunt quos in cecitate peccati vident ambulare Iob. 24 Mane primo consurgit homicida, interficit egenum et pauperem: per noctem vero erit quasi fur. Oculus adulteri observat caliginem dicens: non me videbit oculus et operiet vultum suum. Per fodiunt in tenebris domos etc. Ideo dicitur Mt. 24 Si sciret paterfamilias que hora fur veniret etc. {B} Secundo quia mane recedunt aves noctis, ut bubo et huiusmodi. Noctis aves sunt precones mortis et bibunt oleum ecclesie in lampadibus: et circa cemiteria conversantur. Aves iste sunt tentationes que nocte volant quia illis qui sunt in cecitate peccati illudere solent. precones sunt mortis quia mortem anime prenunciant, si consensus sequatur: circa sepulcra et cemiteria conversantur. Quasi cemiteria sunt peccatores qui sunt quasi corpora in feretro. Unde sicut dicitur Nm. 11 Vocatus est locus ille sepulcrum concupiscentie quia sepelierunt ibi populum qui desiderabat carnes. Unde Prv. 12 Desiderium impii monumentum est pessimorum etc. Oleum de lampadibus bibunt quia gratiam spiritus sancti et omnem pium affectum a cordibus, que solebant lucere et ardere coram Domino, tollunt. Unde Ct. ultimo de caritate dicitur: Lampades eius ut { XXIIII r } lampades ignis et flammarum. Aque milite non potuerunt extinguere caritatem etc. He aves noctis sunt timores nocturni de quibus In Psalmo Non timebis a timore nocturno. Et Ct. 3 Uniuscuiusque ensis super femur suum propter timores nocturnos id est tenebrosas tentationes quas timere debet anima. Secundo quia mane solent cantare aves lucis ut alauda et turtur. Aves lucis sunt pure cogitationes, caste affectiones, gemitus et suspiria et singultus cordis. Mane cantant, quia dum per lucem cognoscuntur proprii defectus et peccata, tunc in anima sonant. hec est vox turturis, de que Ct. 2 Vox turturis audita est in terra nostra. hec sunt astra matutina. de quibus Iob. 38 Cum me laudarent astra matutina et iubilarent omnes filii Dei.
marg.| {D} ¶ Quarto, quia viator mane surgit et succingitur ad eundum: et in ortu gratie quilibet ad recte operandum. Unde de viatore legitur illud Is. 21 Custos quid de nocte, custos quid de nocte? et dixit custos Venit mane. Ideo dicitur Io. 12 Ambulate dum lucem habetis, ne tenebre vos comprehendant. et alibi. Veniet nox in qua non licet operari. Immo etiam mane surgitur ad oem opus. Unde In Psalmo Exibit homo ad opus suum, et Ct. 7 Mane surgamus ad vineas. quod totum comprehenditur Mt. 20 Simile est regnum celorum patrifami. qui exiit primo mane conducere operarios suos in vineam suam. {E} Domini vinea est humana conscientia. Hec vinea Domini electa in qua plantavit oem semen verum. Ier. 2 Pro huius vinee cultura Deus exit, cum voluntatem suam per internam inspirationem innotescere facit. Domini ergo egressus est. manifestatio eius. iterum et iterum exit. iteratio egressionis augmentatio est cognitionis. Unde Sir. 1 Disciplina sapientie cui revelata est et manifestata? et multiplicationem ingressus illius quis intellexit? Vinee cultores cogitationes sunt et affectiones. primi cultores exercent { XXV v } in cognitione veritatis. Secundi in exercitatione virtutis. Ad istos pertinet in altum fodere id est occulta penetrare. ad istos superflua sarmentorum vel propaginum amputare, id est morum inutilia resecare. Unde de vinea inculta id est anima a Deo deserta. Dicitur Is. 5 Non putabitur et non fodietur et ascendent super eam vepres et spine. Vepres malarum affectionum. Spine pravarum cogitationum et sollicitudinum. De his vinitoribus dicitur. Os. 1 Dabo vinitores eius ex ipso loco. Ex ipso loco dantur vinitores quando ipsam proprie excolunt cogitationes.
marg.| {F} ¶ Vel nota quod mane percussi sunt a Deo Egyptii. Unde dicitur Ex. 14. Iamque advenerat vigilia matutina. Et ecce respiciens Dominus super castra Egyptiorum interfecit exercitum eorum. Castra Egyptiorum sunt corda peccatorum dum in eis contra Dominum diabolus militat. Sicut corda iustorum castra Dei sunt. Vigilia matutina iustificationis gratia per quam Egyptii interficiuntur id est peccatorum cecitas effugatur et non ante. hinc legitur Io. 21 quod apostoli tota nocte laborantes et piscantes nihil prendiderunt: mane autem facto stetit Iesus in littore et concluserunt piscium multitudinem copiosam, quia frustra laborat lingua doctoris nisi intus aspiret gratia salvatoris. Unde dixit eis ibidem. Pueri Numquid pulmentarium habetis? quasi dicat habetis quod manducetis cum pane vestro? et responderunt, non. {G} Panis aridus labor infructuosus Io. 4 Meus cibus est ut faciam voluntatem eius, qui misit me, ut perficiam opus eius. Panem aridum manducat qui laborem predicationis infructuose exercet. Pulmentum et condimentum panis id est solatium laboris est conversio auditoris. Unde Is. 9 Letabuntur coram te sicut qui letantur in messe.
marg.| {H} ¶ Mane ivit Maria ad monumentum, et vidit lapidem { XXV r } revolutum. Maria vadit mane ad monumentum quando anima per lucem intime cognitionis retractat omnia peccata et circumstantias peccatorum. Plorat, quia ex hoc compunctio excitatur: videt lapidem revolutum, quando illam in conscientia non invenit scrupulum. Sed attende quod non invenit Dominum. In quo significatur quod dixit apostolus. Nihil mihi conscius suin etc. Iesum non invenit quia licet nullius peccati conscia sit tamen se esse in caritate nescit.
marg.| {I} ¶ Item mane surrexit Dominus et postea apparuit discipulis suis. in multis argumentis, et ostendit vulnerum suorum cicatrices et exhibuit se videndum et tangendum ut probaret resurrectionem suam ut habetur in fine Lc. postea ascendit, tandem spiritum sanctum misit. In nobis observandus est hic ordo. Mane surgit qui per lucem gratie peccatum confitetur et cognoscit: suam spiritualem resurrectionem probare est bona opera exhibere. Io. 10 Opera que ego facio ipsa testimonium perhibent de me.
marg.| {K} ¶ Corpus glorificatum naturaliter non potest videri nec tangi: et tamen Dominus per miraculum exhibuit se ad videndum et tangendum. Quasi ergo corpus glorificatum esse debet qui resurgit a morte culpe et reputat se invisibilem quantum ad oculos hominum, a quibus videri et laudari non querit. Quasi invisibilem te esse vult ubi dicit Mt. 6 Tu autem cum oraveris intra in cubiculum tuum, et clauso ostio, ora patrem tuum in abscondito, etc. Et tamen si necesse est se visibilem exhibeat propter utilitatem proximorum ut iam non credatur mortuus per culpam: sed vivus per gratiam. Dicat ergo sicut dicitur in Apocalypsis 1 et sum vivus et fui mortuus. Sic ergo fiat opus in publico quod maneat intentio in occulto et secundum hoc, quod est invisibile visibile { XXVI v } exhibetur. Visibilem se exhibebat Paulus cum dixit. 2Cor. 11 Hebrei sunt et ego. Servi Dei sunt et ego. ut minus sapiens dicam, plus ego. Et nota quod quasi ad videndum exhibet se per doctrinam: sed non sufficit nisi exhibeat se ad tangendum per patientiam. Unde Prv. 19 Doctrina viri per patientiam noscitur. Debet et in se ostendere vulnerum cicatrices, ut in ipso appareant per conformitatem vestigia passionis Christi. Unde ad Gal. ultimo. Stigmata Domini nostri Iesu Christi iugiter in corpore meo porto.
marg.| {L} ¶ Debet ascendere in celum id est celestem conversationem per profectum virtutum. Ps. lxxxiii. Beatus vir cuius est auxiilum abs te: ascensiones in corde suo disposuit in valle lacrimarum, in loco quem posuit. Debet etiam mittere spiritum sanctum scilicet remittere, illuminare, inflammare. Spiritum sanctum mittit qui proximo iniurias remittit: per doctrinam illuminat: qui per bonum exemplum accendit. Vel ascendere pertinet ad contemplativam, mittere spiritum sanctum ad activam. Quis est enim qui ascendit nisi filius qui est sapientia Dei? Ascendere nos facit contemplativa per sapientiam. Et quis descendit nisi spiritus sanctus qui amor est? Et nos in activa descendimus, et proximo condescendimus per amorem. Unde 2Cor. 5 Sive excedimus Deo, sive sobrii sumus nobis.
marg.| {M} ¶ Unde duplex est mane sicut duplex est dies active et contemplative. Mane active lucet nobis per scientiam: donum scientie animam illuminat ut cognoscat proprios defectus et infirmitates et peccata. Unde Mt. 5 Aptatur huic dono beatitudo luctus. Quia ut dicitur in Ecclesiaste. 1 Qui addit scientiam addit et dolorem. Ideo premisit Mane exaudies vocem meam. Hec est vox fletus et gemitus: de que Ps. Exaudivit Dominus vocem fletus mei. Est etiam mane contemplative: et hoc facit in nobis donum intellectus vel sapientie. Intellectus donum intellectum {1. 26r } illuminando. Sapientie affectum inflammando. Duos enim dies habet contemplativa et ideo duo mane, clarior est dies affectus quam intellectus, et plus habet intime lucis. Unde dies super dies regis adiicies. Sir. 24 Quare dies diem superat, et iterum lux lucem, et annus annum, sol solem. et hoc potest intelligi de die intellectus et de die affectus. Vel de die active et de die contemplative. Unde 2Cor. 4 Et licet is qui foris corrumpitur, tamen is qui intus est renovatur de die in diem. De mane ergo contemplationis subiungit cum dicit. Mane astabo tibi. {O} Duo inquam sunt officia angelorum mitti et astare. Mittuntur ad operationem: astant ad contemplationem. Astare ergo pertinet ad contemplativam. Unde dicit Helias. 3Rg. 18. Vivit Dominus exercituum, ante cuius vultum sto. Hab. 2 Super custodiam meam stabo et figam gradum meum. De mane active dicitur. Iob. 8 Si diluculo consurrexeris et ad Deum omnipotentem deprecatus fueris: statim euigilabit ad te et pacatum reddet habitaculum iustitie tue. Et 7a : « Visitas eum diluculo » etc. De mane contemplative. Ex. 16 Colligebant autem mane singuli quantum sufficere poterat ad vescendum: cumque incaluisset sol liquefiebat. hoc dictum est de manna.
a Iob. 7, 18.
Numérotation du verset Ps. 5,11 
Sermo 11
prol.| ¶ De duplici sepulcro, clauso et patente: Et de detractionis atque invidie malo. In Psalmo 5. 2
2 om. codd.
Sepulcrum patens est guttur eorum.
marg.| {A} Est sepulcrum clausum scilicet occultus peccator, et simulator. est et patens sepulcrum scilicet manifestus peccator. Vel detractor est clausum: et patens quicumque peccatum confitetur. Sepulchrum clausum est occultus peccator. Unde secreto est corripiendus non detegendus sed sepeliendus. Unde dicitur Ecclesiastici 38.b Fili super mortuum produc lacrimas et quasi dira passus incipe { 1.26v } plorare et secundum iudicium contege corpus: et non despicias sepulturam illius. Moritur frater tuus per culpam: unde compati debes ei, et mortem eius flere. Signanter autem dixit secundum iudicium contege corpus illius. Non enim est detegere secreto corripere, vel dicere ei qui potest prodesse et non obesse. sicut solet dici super illud: Si peccaverit etc. Ad hoc edocemur per naturam delphinum. {B} Quia sese invicem intumulant in arena. Sunt autem quidam qui ut primum norint aliquid vel audierint sinistrum de fratre suo, non cessant publicare et infamiam multiplicare: contra quos dicit. Sir. 19 Audisti aliquid adversus fratrem tuum, commoriatur in te fidens quoniam non rumpet te. {C} Tales possunt comparari hiene que dicitur ab Aristotele lupus africanus que cadaver extrahit de sepulcris. Unde Ier. 12 Facta est mihi hereditas mea quasi hiena. secundum aliam litteram. Quid autem est de sepulcro cadavera extrahere nisi peccatum sepultum et occultum publicare? Quod grave flagitium est. Multi enim plerumque sunt in peccato qui sunt electi Dei et postea resurgunt. Unde in Psalmo Posuerunt morticinia servorum tuorum etc. Ier. 8 Eiicient ossa regum Iuda et sacerdotum et prophetarum de sepulcris suis et expandent ea ad solem et lunam etc. Tales violatores sunt cemiteriorum, et tenentur de sepulcro violato. {D} Discrete tamen intelligendum est quod dixi peccatum fratris esse sepeliendum: non ad fouendum ipsum in peccato sicut quidam qui tegunt crimina illorum quibus socii sunt in crimine: et alter alterum vicissim tegit et excusat et defendit. Unde Iob. 40 Protegunt umbram umbre eius. De his dicit Dominus Mt. 8 Dimitte mortuos sepelire mortuos suos. Gregorius. Mortuus mortuum sepelit quando alter alterum aggere adulationis premit. { 1.27r } sed bona intentione spe correctionis hoc faciendum. {E} Maxime autem confessor debet tegere secretum confessionis. Unde eius officium est sepelire mortuos non sine mysterio. Sicut Tobias, de quo Tb. 2 Cum nuntiatum esset ei unum ex filiis Israel iugulatum in platea iacere: statim exiliens de accubitu suo et relinquens prandium ieiunus pervenit ad corpus et portavit illud occulte et caute sepelivit ipsum. Nota quod dicitur iugulatum in platea: in quo significatur etiam ille qui peccat aperte. Magna perfectio ut non solum satagat peccatum occultum tegere, sed si posset ei quod manifestum est infamiam subtra here. Magna perfectio propter hoc etiam relinquere prandium suum.
b Sir. 38, 16.
marg.| {F}¶ Simulator dicitur clausum sepulcrum, immo etiam dealbatum, ut non videatur sepulcrum, et etiam magnis edificiis constructum. Hinc dicitur Mt. 23 Ve vobis scribe et pharisei Hypocrite consimiles estis se. deal. etc. usque in finem auctoritatis, et Is. 12 Quid tu hic? aut quasi quis hic? Quia excidisti tibi sepulcrum.
marg.| {G} ¶ Sepulcrum patens manifestus peccator. Quanta corruptio veniat ex sepulcris patentibus manifestum est Rome. Quantum alios corrumpant notorii peccatores nulli venit in dubium. Ideo dicuntur sedere in cathedra pestilentie, quia magistri sunt erroris et peccati. Ez. 24 Sanguis eius, in medio eius est, super limpidissimam petram effudit illum. Non effudit illum super terram, ut possit operiri pulvere. Ier. 36 Cadaver eius proiicietur ad estum per diem, et ad gelu per noctem. Ier. 22 Sepultura asini sepelietur putrefactus et proiectus extra portas Hierusalem.
marg.| {H} ¶ Sepulcrum patens est detractor. Sepulcrum est, quia omnia explorat peccata, ut quasi cadavera sibi { 1.27v } incorporet. Et est sicut canis qui cadaveribus pascitur. Et est sicut vultur de quo legitur in libro naturalium, quod sequitur exercitus propter cadavera et a longe videt ea et sentit. Item dolet quando videt pullos suos impinguari. {I} Eo modo invidus et detractor perquirit aliorum facta si inveniat in quo possit detrahere: et tabescit quando videt eos proficere quos deberet quasi filios enutrire. Patens sepulcrum est quando alienorum peccatorum que incorde suo ut proferat loco et tempore reposuit, quasi cadaverum vaporem eructat. Unde Sir. 11 Non omnem hominem inducas in domum tuam id est non omni aperias conscientiam tuam. Multe enim insidie sunt dolosi. Sicut enim eructant precordia fetentium etc. Vere sepulcrum patens. {K} Unde Ier. 5 Pharetra eius quasi sepulcrum patens, Verba detractoris quandoque comparantur sagitte: quandoque gladio. Quando aperte detrahunt, sagitte. Quando occulte detrahunt, gladio. Pharetra ergo dicitur cor in quo latent cogitationes inique et unde verba detractionis prodeunt quasi sagitte toxicate. Hec pharetra est quasi sepulcrum patens dum quod inique concepit et in corde retinuit, per verbum fetidum detractionis emittit. Unde os eius quasi porta stercoris est. quia alienum stercus portat in ore suo: ideo dicitur Esr. 3 seu Neh. 3 quod Melchias filius Rechab edificavit portam sterquilinii. Melchias interpretatur chorus Domino. Detractores enim et adulatores solent assistere Dominis suis, et quasi chorum eis facere. Unde Sir. 20 Qui edunt panem illius false lingue sunt. Hic dicitur filius Rechab, qui interpretatur mollis pater. {L} Quia remissio auditorum multitudinem generat detractorum. Quia si deest auditor, deest et detractor. Unde de viro iusto dicitur Ps. 14. Ad nihilum deductus est in conspectu eius {1.28r} malignus. Prv. 25 Ventus aquilo dissipat pluvias et facies tristis labia detrahentia. {M} Sepulcrum item patens et clausum, qui confitetur peccatum. Patens quia confitetur. Unde Mt. 28 Monumenta aperta sunt. Clausum, quia iam nullum peccatum in libro conscientie videt diabolus. Unde in Psalmo Beati quorum remisse sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 5), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_5)
Signaler un complément d'information

Notes :