Psalmus 4

Numérotation du verset Ps. 4,1 

¶ In finem
¶Codd. : (Ps. 4) D14 D30 Δ (ω1 ω² NAL3255 ΩM ΩX1 (220va-b) ΩX2 (221va) P15205 (6ra-7vb) P1076 Rusch Ps-G, def. C
psalmus cantici1 David.
1 In finem psalmus cantici David W K V D P15205 Rusch cum Ps-R ] + in finem in carminibus p<o>p<u>l<u>s David ΩS, + cum carminibus psalmus cantici David P15205², in finem carminibus psalmus David vel in finem cantici Psalmus David ΩX1, in finem in carminibus psalmus David vel in finem psalmus ( om. ΩX2*) cantici David ΩX2, in finem in carminibus psalmus David Ps-G (F Q ΦRGP G ) Sedulius L D14 D30 Ed1530 Clementina cum graec. (Sedulius G) , in finem psalmus David canticum I, in finem in hymnis canticum huic David R M, Psalmus in finem in carminibus Amiatinus
Numérotation du verset Ps. 4,2 I

Cum invocarem exaudivit2
2 exaudivit Cor2 (anti. et grecus et Aug. in prima glossa et Remigius habent in tertia persona) ΩM ΩX P15205 P10489 Δ D14 D30 Ps-G Rusch Weber ] exaudisti P1076 I ΩS cum Ps-R Hier. in Ps. 4, p. 10
me Deus iustitie mee ¦
in tribulatione dilatasti mihi.
Numérotation du verset Ps. 4,II 

Miserere mei ¦
et exaudi orationem meam.
Numérotation du verset Ps. 4,3 III

Filii hominum
usquequo gravi corde ¦
ut quid diligitis vanitatem3
3 <divisio.> corde ¦... vanitatem D30 ω² ΩM X1 P15205 ] corde ¦... vanitatem’ ω 1 ΩS vestris’1 ω 1 ] vestris ¦ ω²* ΩX2, vestris ω² (post. corr.) ΩMSX1 P15205 ; vestris’2 Δ ( sec. m. ω² )] vestris ω²* ΩMX P15205  ; vestris ¦ ΩS
et queritis mendacium4 ?
4 mendacium I Q W Φ G* G* K V D D30 Ω Rusch Ed1530 Clementina ] + Diapsalma D14 U
Numérotation du verset Ps. 4,4 IV

Et5 scitote
5 Et Cor2 (grecus et hebr. et anti. habent) Rusch Ps-G etc.] sub ※ G² , om. D30 ² (eras.) cum Ps-R
quoniam mirificavit Dominus sanctum suum6 ¦
6 suum] tuum ΦG
Dominus exaudiet me
cum clamavero ad eum.
Numérotation du verset Ps. 4,5 V

Irascimini7
7 Irascimini] Irascemini Ed1455
et nolite peccare ¦ que8 dicitis
8 que] qui W Ed1455
in cordibus vestris
et9 in cubilibus vestris compungimini10. 11
9 et Cor2 (quidam anti.) Ps-G (Q* ΦRG ΨB²) D14* D30 * (ut videtur) Ω Rusch Ed1530 cum Ps-R Hier. in Ps. cit., p. 11 ; ep. 28 § 3 ] Cor2 (hebr. et grecus non preponunt ET ), eras. : D14² D30 ², om. Ps-G, |
10 compugimini] + diapsalma D14 Ps-G (U) |
11 <divisio.> peccare ¦ ΩS ω 1 ω² ( sec. m. )] peccare ω²* ΩX2 |
Numérotation du verset Ps. 4,6 VI

Sacrificate sacrificium iustitie† et sperate in Domino ¦
multi dicunt12 quis ostendit13 nobis bona ?
12 <divisio.> dicunt] dicunt ’ ΩSX1 ω 1   ] dicunt ω² P15205 ΩM X2 |
13 ostendit Ps-G ( plerique codd. et edd.) D14 D30 Ω Δ P10489 Rusch cum Ps-R Ps-H ] ostendet Ps-G (R I V) cum LXX |
Numérotation du verset Ps. 4,7 VII

Signatum est super nos lumen vultus tui Domine ¦
dedisti letitiam in corde meo.
Numérotation du verset Ps. 4,8 VIII

A fructu14 frumenti15 vini et olei sui16 ¦
14fructu Ps-G cum LXX (καρπού HoP* Rahlfs : R156 omnes codd. Sedulius) Syrohex. (Field) ] tempore Ps-R cum hebr. (מֵעֵת) Ps-H, καιροῦ LXX ( Rahlfs* ) Hexapl. (Aquila Symmachus Theodotion iuxta Vat. gr. 754 Field) |
15 frumenti Ps-G (ΨB² D) D30² Ω Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] + et Cor2 (anti. cum hebr. interponunt ET atque Augustinus et grecus) R156 D14 D30* (eras.) Ps-G cum LXX (R156 etc.) |
16 et olei D30 Rusch ] ÷ et olei D14 Ps-G (I Q ΦRGP² [÷ et: olei] G² ΨΒ) | sui Ps-G R156 etc. ] om. Ps-α, eorum cf. HIERONYMUS, Commentarioli (Ps. 4), CCSL 72, lin. 27 : “Id quod in plurimis codicibus inuenitur 'et olei eorum' cum uetustum origenis hexaplum psalterium reuoluerem, quod ipsius manu fuerat emendatum, nec in hebraeo, nec in ceteris editionibus, nec apud ipsos quoque septuaginta interpretes repperi. |
multiplicati sunt. 17
17 <divisio.> vini et olei sui ¦ D30 Ω ω 1 ] vini ¦… sui  P15205
Numérotation du verset Ps. 4,9 IX

In pace
in18 idipsum19 ¦ dormiam et requiescam.
18 in² Ω P10489 Δ D14 D30 Ps-G  ] vel praem. ΩM* |
19 idipsum] idipso Q² W U | <divisio.> pace in idipsum ¦ ΩM S X2 ω 1 ] idipsum NAL3255 P15205 ΩX1, pace ’… ΩS |
Numérotation du verset Ps. 4,10 X

Quoniam tu Domine singulariter in spe ¦20 constituisti me.
20 <divisio.> Domine… in spe ¦ D30 ΩSX2 P15205 ] Domine ¦… in spe Δ, Domine... spe ΩMX1 NAL3255

Psalmus 4

Numérotation du verset Ps. 4,3 
Sermo 8
prol.| ¶ In Psalmo 4. De pondere et amore duplici, bono et malo. 1
1 om. codd.
Filii hominum usquequo gravi corde.
marg.| {P} Duplex est gravitas, bona et mala. Bona trahit sursum. Mala trahit deorsum. Utraque contingit secundum pondus anime. Pondus anime est amor eius, si amat eterna trahit sursum: si terrena, deorsum. Pondus rei dicitur valor eius. Unde cum incomparabiliter meliora sint eterna temporalibus, spiritualia carnalibus: plus eis ponderant et plus diligenda sunt. Si ergo in statera2 cordis tui temporalia eternis preponderant dolosa est statera et mendax. Eterna quidem per se preponderant temporalibus: sed ex malitia est male estimantis et ponderantis { XX v } quod temporalia preponderant. sicut videmus quod aliquid magis alio ponderat, et tamen negociator fraudulentus quod minus ponderat facit in statera magis ponderare, quia aliquid latenter apponit vel facit stateram declinare. Eo modo contingit in nobis: quia temporalia eternis in statera cordis magis ponderare facimus, cum pondus nostre dilectionis apponimus: cum ad ea affectum in clinamus. Os. 12 Chanaan in manu eius statera dolosa. Prv. 11 Statera dolosa abominatio est apud Deum: et pondus equum voluntatis eius. Pondus equum est amor eternorum, quem non habet anima nisi a Deo. {Q} Unde Iob. 28 Qui fecit ventis pondus. Et quanto anima magis amat eterna, tanto magis habet de pondere quod solus Deus novit. Unde dicitur Prv. 16 Spirituum ponderator est Deus. Hoc pondus animam reddit gravem gravitate trahente sursum. Unde dicitur. In populo gravi laudabo te. Amor eternorum est pondus sanctuarii. Amor temporalium est pondus publicum. Unde de Absalone 2Rg. 14. Semel in anno tondebatur, quia gravabat eum Cesaries: ponderabat autem capillos suos. cc. siclis pondere publico. Cesaries id est amor temperalium caput gravat, quia animam deorsum inclinat: et ideo est tondenda. {R} Cesaries tondetur quando amor temperalium subtrahitur, quando amore eternorum temperalia in pias causas erogantur. Pondus publicum est estimatio mundanorum, qui tanti estimant quantum amant: et quia pro temperalibus acquirendis plerumque animam et corpus perdunt. cc. siclis. Cesarien id est temperalia ponderare dicendi sunt. Isti sunt gravi corde: quibus dicitur, filii hominum etc. {S} Quod ostenditur cum sequitur. Ut quid diligitis vanitatem et queritis mendacium id est temperalia. De hac gravitate dicitur Sir. 22 Super plumbum quid gravatur et quid illi aliud nomen quam fatuus? Harenam et salem et massam ferri facilius est ferre quam hominem imprudentem et fatuum et impium. Homo imprudens dicitur qui habet { XX r } prudentiam huius mundi. Quia sicut dicitur. 1Cor. 3 Sapientia huius mundi stultitia est apud Deum. Prudens autem dicitur prudentia huius mundi qui non nisi eis que sunt secundum romnes et causas naturales assentit: et hoc est pondus deorsum trahens romnem.
2 statera] stathera Ed1523. hic et ubique
marg.| {T}} ¶ Fatuus est qui habet prudentiam carnis, que ita inficit cordis palatum quod ita infatuat eum ut reputet delectabilia et bona que non sunt scilicet temperalia et carnalia. et hoc est pondus nostre concupiscibilis eam trahens deorsum.
marg.| {V} ¶ Impius est qui habet sapientiam diaboli, que est contra pietatem. Pietas enim est cultus Dei: cum ergo soli Deo gloria et laus debeatur sicut dicit Is. 42 Gloriam meam alteri non dabo. Qui querit sibi gloriam et laudem hominum cultui Dei detrahit et impius est. Vana ergo gloria est impietas: et hoc est pondus nostre irascibilis, et trahit eam deorsum. Sic ergo prudentia mundi trahit nostram rationalem: prudentia carnis concupiscibilem: sapientia diaboli irascibilem. ideo dicitur Iob. 21 Dulcis fuit glareis coccyti, et post se omnem hominem trahit. Coccytus interpretatur luctus feminarum, et est fluvius concupiscem tie, qui effeminatos et molles et tentationibus resistere non valentes: trahit ad luctum damnationis eterne. Sicut glaree trahuntur a flumine. Glaree ergo sunt amatores mundi, amatores carnis et vane glorie: quibus dulcis est mundus et placent carnalia. et recte dicit post se omnem hominem trahit, id est totum hominem scilicet quantum ad vim rationalem et concupiscibilem, et irascibilem. {X} Tria dicit, harenam, salem, et massam ferri. Harena prudentia mundi. Harena enim sterilis et infinita: et prudentia mundi infructuosa, et est ficus fatua, et infinita: quia erronea. Unde Is. 19 Misit Dominus spiritum vertiginis in medio Egypti: et errare fecit Egyptum in omni tempore suo, sicut errat ebrius. Sal, { XXI v } prudentia carnis. Sal scilicet infatuatum de quo dicitur Mt. 5 quod si sal evanuerit in quo salietur? ad nihil valet, nisi ut mittatur foras et concul. ab. ho. Prudentia ergo carnis est sal infatuatum: que a vera saporatione facit cordis errare palatum.
marg.| {Y} ¶ Massa ferri sapientia diaboli que suadet vanam gloriam et odium fraternum et invidiam que sunt quasi massa ferri. Ferrum alia metalla domat et domari non potest, et spiritualis malitia omnem excedit, et vinci non potest. Ferrum non liquefit, et ideo nulli per se unibile est. Similiter invidus et superbus: sed gulosus potest amare gulosum, luxuriosus luxuriosum et adinvicem sociari. Sed numquam amabit invidus invidum nec superbus superbum. Lucanus : Omnisque potestas impatiens consortis erit. Ier. 15 Numquid federabitur ferrum ferro ab aquilone et es quasi dicat non nisi liquefiant corda calore spiritus sancti. {Z} Et nota quod cum multiplex onus distinguatur ab Esaia, videtur prudentia mundi esse onus Egypti. Prudentia carnis, onus deserti maris vel Tyri. Sapientia diaboli onus Babylonis. Prudentia mundi onus Egypti: quia interpretatur tenebra: et hec rationem excecat de qua Is. 19 Prudentia carnis onus deserti maris. Unde Is. 21 vel onus Tyri, de quo Is. 23 quod interpretatur angustia: quia carnalia que videntur prestare dulcedinem, non habent nisi amaritudinem et angustiam. Unde Iob. 30 Esse sub sentibus delicias computat. Sapientia diaboli que captat gloriam, onus est Babylonis, quia meretur ignominie confusionem. Unde Ose. 4 Gloriam eorum in ignominiam commutabo. Et Is. 14. dicitur Lucifero. In infernum detraheris in profundum laci. Superbi enim locum sive carcerem habebunt in inferno inferiore infimum. { XXI r }
Numérotation du verset Ps. 4,6 
Sermo 9
prol.| De triplici iustitia et quid Deo aliisque debeamus. In Psalmo 4. 3
3 om. codd.
Sacrificate sacrificium iustitie.
marg.| {A} Triplex est iustitia unicuique quod suum est, reddens, retribuens, appendens. De qualibet potest istud intelligi. Sacrificate etc. Primo de iustitia que unicuique quod suum est reddit vel retribuit. Debitores sumus Deo, anime proprie, corpori, mundo, peccato Deus enim veritas est, et ideo debemus ei fidem, cui enim potius est credendum quam veritati? Credimus amico quando nobis mittit litteras suas patentes: quanto magis credere debemus Deo, qui ipsam nobis misit veritatem, tamquam sigillatas litteras sigillo suo, patentes et pendentes id est filium suum, verbum scriptum in membrana carnis, pendens in cruce. De qua Dt. 28 Et erit vita tua quasi pendens ante te etc. Iniuriam ergo facit Deo quasi debitum suum concedens alii, qui credit diabolo vel mundo. Quia de diabolo dicitur Io. 8 Ipse mendax est, et pater eius. Et de mundo dicitur In Psalmo presenti. ut Quid diligitis vanitatem, et queritis mendacium? Item. Deus noster pater noster est, et ideo debemus ei spem et proprie voluntatis subiectionem ut sit pater misericordiarum et Deus totius consolationis: immo ipsa misericordia. Ipse enim est pater, de quo Lc. 15 Cum adhuc longe esse, vidit eum pater suus: et misericordia motus est, et occurrens cecidit super collum eius et osculatus est eum et Is. 49 Numquid potest oblivisci mulier infantem suum, ut non misereatur filio uteri sui? et si illa oblita fuerit. ego non obliviscar tui.
marg.| {B} ¶ Debemus ei subiectionem proprie voluntatis: unde pater idem est quod { XXII v } abbas. Ipse est abbas noster. Unde etiam filius dixit patri. Non sicut ego volo, sed sicut tu vis. et nos ipsi dicimus: Pater noster qui etc. fiat voluntas tua. Et de Christo dicitur Lc. 2 et erat subditus illis.
marg.| {C} ¶ Magister est et ideo debemus ei credulitatem, quia discentem credere oportet. et cui melius credi potest quam ipsi magistro, qui est veritas? Debemus ei nostri sensus subiectionem, ut non nostro, sed eius sensu regamur. Et contenti simus eis quibus contentus est: sicut dicit in Evangelio. Non est discipulus supra magistrum. Et Vos vocatis me magister et domine etc. Ipse est Zorobabel. Sir. 49a {D} Quomodo amplificemus? Nam et Zorobabel ipse quasi signum in dextera manu Israel id est fidelium et contemplativorum qui querunt eterna id est in iugi habent memoria et recordatione. Zorobabel interpretatur magister confusionis. quicquid autem in nobis est confusum ordinat Christi disciplina et exemplum.
a Sir. 49, 12.
marg.| {E} ¶ Ipse Dominus est: et ideo tamquam servi et villici debemus ei totius vite nostre et talentorum commissorum rationem reddere et computationem omissorum. Ad quod quasi prepositum suum substituit confessorem. Unde qui non confitetur ex toto vel raro, quando veniet ad magnum compotum confundetur. Hic est de quo dicitur Lc. 13 Homo quidam habebat villicum etc. Iudex est, et ideo debetur ei timor. Unde confige timore tuo carnes meas. {F} Et Iob. 9 Verebar omnia opera mea.
marg.| {G} ¶ Rex noster, et ideo debemus ei contra hostes eius militiam. Unde si clamatur: vexilla regis prodeunt, et non eximus ad bellum, potest saisire et auferre feudum suum. Nos enim temporalia ab eo recipimus quasi quotidiana stipendia, post victoriam, condignam recepturi remunerationem. Quanta ergo fit proditio si in stipendiis eius, alii contra eum auxilium { XXII r } daremus? Similes facti essemus Semey, qui contra David convertit se ad castra Absalon. 2Rg. 16 Semey per iugum montis ex latere contra eum gradiebatur maledicens et mittens lapides contra eum. sic et nos Deum suis bonis impugnamus.
marg.| {H} ¶ Sacerdos est non aliud offerens in sacrificium quam sanguinem suum. Unde ad Hbr. 5 In diebus carnis sue preces supplicationesque ad eum qui posset eum salvum facere a morte, cum clamore valido et lacrimis offerens exauditus est pro sua reverentia: ideo debemus ei primitias et decimas id est principium bonorum operum et finem. Unde Apocalypsis 1 dicitur. Ego sum alpha et omega.
marg.| {I} ¶ Sponsus est, et ideo debemus ei castitatem seu fidem thori, ne conqueratur iuxta verbum Is. lvii. Iuxta mediscooperuisti et suscepisti adulterum. dilexisti stratum eorum manu aperta etc.
marg.| {K} ¶ Frater noster est, et ideo debemus ei custodiam. Non sicut Cain4. Gn. 4 Num quid custos fratris mei sum ego? Diligamus eum quia coheredes nos fecit. Et nec invideamus sicut frater Lc. 15 indignatus est et noluit introire.
4 Cain] scrips. hic et ubique, Caym Ed1523 .
marg.| {L} ¶ Fideiussor est et obses beneficus. Sir. 29 Gratiam fide iussoris tui ne obliviscaris: dedit enim pro te animam suam. et non cessat influere bonitates suas, ideo debetur ei gratitudo sive gratiarum actio. ideo consuevimus post omnia dicere Deo gratias. Quia ut dicit Ecclesis 1 Ad locum unde exeunt flumina revertuntur ut iterum fluant. Unde ingratus indignus est ut ad eum iterum fluant. Hinc patet quantum iniuriosus sit ipsi qui sibi quod agit ascribit. Unde 1Cor. 4° : « Quid habes quod non accepisti ? etc. »
marg.| {M} ¶ Medicus enim, et vitiorum et errorum: et ideo debemus ei patientiam. Si ergo urit, si secatb, per tribulationes et infirmitates, sustine. Quia impatiens nullo magistro curari pont: ideo dicitur Sir. 38 Qui delinquit in custodia ei qui fecit eum: incidet in manus medici. Si ergo de infirmitate, vel adversitate murmuras, similis es phrenetico qui mordet medicum { XXIII v } suum. Similis es demoniaco. Mc. 5 Catenis non poterat eum quispiam ligare. Quoniam sepe catenis et compedibus vinctus disrupisset catenas et compedes.
b urit… secat] Cf. infra Philippus Cancelarius , Sermones 201 et 325 : « Augustinus : Domine hic ure, hic seca, ut in eternum parcas ».
marg.| {N} ¶ Anime nostre debemus suam in nobis reddere dominationem. Corpori servitutem. Si aliter est, conqueri potest anima de nobis quod plus curamus de corpore quam de ipsa. Et hec est querela Sare contra Abraham de Agar. Gn. 16 Inique agis contra me. ego dedi ancillam meam in sinum tuum: que videns quod conceperit despectam me habet. Iudicet Dominus inter me et te. Cui respondit Abraham. Ecce ancilla tua in manu tua est, utere ea ut libet. Ecce iustitia. Ad idem habetur. 1 ad Thessal. in fine. Ipse Deus pacis sanctificet vos per omnia: ut integer spiritus vester et anima vestra et corpus sine querela in adventu Domini nostri Iesu Christi servetur. Ne scilicet conqueratur quod carnem ei preposuimus. Ne dicatur iuxta verbum Iob Sterilem pavit et que non parit, et vidue non benefecit.
marg.| {O} ¶ Peccato debemus odium ut capitali inimico, Perfecto inquit Ps. odio oderam illos. Quando quis odit alium, tunc nec libenter videt ipsum, nec loquitur cum ipso, nec conversatur ubi ille sit. Nondum odit peccatum qui libenter loquitur de ipso: vel cogitatione et imaginatione conversatur circa ipsum, ideo dicitur Sir. 21 Quasi a facie colubri fuge peccatum. Et Genesis 19c"Ne stes in omni circa regione" etc. Non oderunt peccatum, de quibus dicitur Sapientie 1d Estimantes illam amicam defluxerunt, et sponsiones posuerunt ad illam.
c Gn. 19, 17.
d Sap. 1.
marg.| {P} ¶ Mundo debemus contemptum. Quia enim bona eius mutabilia sunt et transitoria, non permanent: quia vana sunt: non satiant nec implent nec substentant. quia mundana nec solvunt felicitatem quam spondent: et ideo vilia et abiicienda. Quis enim credit et amat hominem mutabilem et vanum et quotidie mendacem? Si donat { XXIII r } aliquid repetit cum maioribus usuris: ideo dicitur Sir. 20 Datus insipientis non erit tibi utilis. oculi enim illius septemplices sunt. Exigua dabit, et multa impro perabit: et apertio oris illius (id est desiderium) inflammatio est. hodie feneratur quis et cras repetit: odibilis est homo huiusmodi.
marg.| {Q} ¶ Est iustitia vindicte per quam reddit vindictam quis in seipsum quod commisit. de quo Is. 28 Ponam in pondere iudicium et iustitiam in mensura. quando scilicet pena culpe eque compensatur. Ier. 1 Ultionem capite de ea, sicut fecit facite ei. non parcatis iaculis, quia Domino peccavit. Et ut etiam dicitur Ios. 5 Reges iubentur suspendi super quinque stipites et non super unum. Hec iustitia non est exercenda nisi in subditos. quia a non iudice sententia lata non tenet. Opera ergo nostra iudicare debemus et non aliena. Nova consuetudo est ut aliena iudicemus et non nostra. sed sententia nostra nulla est. Unde 1Cor. 4 Mihi pro minimo est ut a vobis iudicer aut ab humano die. De nostris iudicamus. Unde Gn. 49 Dan iudicabat populum.
marg.| {R} ¶ Est et iustitia appendens pondus in statera equitatis. In hac ponderanda sunt beneficia, iniurie et peccata nostra: et aliena. Sed sunt qui beneficia sibi collata parum pensant et iniurias multum exaggerant: peccata propria perua reputant: aliorum magna existimant: contra quos Dt. 25 Pondus habebis iustum et verum etc. Unde contra hypocritas dicit Dominus Mt. 23 Ve vobis scribe et pharisei qui decimatis mentam et anetum et cyminum: et relinquitis que graviora sunt legis, iudicium et misericordiam. hec oportuit facere et illa non omittere etc. Et Mi. 6 Numquid iustificabo stateram impiam? etc. et supra Adhuc ignis in domo impii: et mensura minor ire plena. quasi dicat id quod minus punit impius in mensura Dominus implebit et supplebit in ira sua. { XXIIII v }


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 4), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_4)
Signaler un complément d'information

Notes :