Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Biblia communis

Psalmus 77

Numérotation du verset Ps. 77,1

¶Intellectus Asaph¹.

¶Codd. : (Ps. 77) D30 Rusch Ps-G

¹ Intellectus Asaph Ps-G Rusch ] In finem pro Idithun psalmus Asaph D30 (hapax)

Numérotation du verset Ps. 77,I

Attendite

popule² meus legem meam ¦ inclinate

² popule Ψ^B V D Hi D30 Ω ... Clementina cum γ] populus D14 Ps-G

aurem vestram

in verba oris mei.

Numérotation du verset Ps. 77,2 II

Aperiam in parabolis³

³ parabolis D30 Rusch ] parabola D14 Ps-G

os meum ¦ loquar⁴

⁴ loquar D14 D30 Rusch ] eloquar Ps-G

propositiones

ab initio.

Numérotation du verset Ps. 77,3 III

Quanta

audivimus et cognovimus ea ¦

patres nostri

narraverunt nobis.

Numérotation du verset Ps. 77,4 IV

Non sunt occultata a filiis

eorum ¦ in generatione altera⁵.

⁵ generatione altera D30 Rusch ] generationem alteram Ps-G

Numérotation du verset Ps. 77,V

Narrantes laudes

Domini et virtutes eius ¦

et mirabilia eius

que fecit.

Numérotation du verset Ps. 77,5 VI

suscitavit testimonium in Iacob ¦

et legem

posuit in Israel.

Numérotation du verset Ps. 77,VII

Quanta

mandavit patribus nostris

nota facere⁶ ea filiis suis ¦

⁶ facere D14 D30 Hi Ω (fat’e) Ps-G ] facite Rusch (hapax)

Numérotation du verset Ps. 77,6

ut cognoscat

generatio altera.

Numérotation du verset Ps. 77,VIII

Filii

qui nascentur

et⁷ exsurgent ¦

⁷ et D30 Rusch Ps-G ] om. Ω^S

et narrabunt⁸ filiis suis.

⁸ et narrabunt D14 Ω^S Ps-G ] enarrabunt Hi Ω ^M Rusch

Numérotation du verset Ps. 77,7 IX

Ut ponant in Deo⁹

⁹ Ut D14 Rusch Ps-G ] Et Ω ^M

spem suam ^† et non obliviscantur

operum Dei¹⁰ ¦

¹⁰ operum Dei D14 D30 Rusch cum Ps-R ] opera Dei Ps-G

et mandata eius

exquirant.

Numérotation du verset Ps. 77,8 X

Ne fiant sicut patres eorum ¦

generatio prava

et exasperans.

Numérotation du verset Ps. 77,XI

Generatio

que non direxit

cor suum ¦

et non est

creditus

cum Deo spiritus eius.

Numérotation du verset Ps. 77,9 XII

Filii Ephrem¹¹

¹¹ Ephrem Ω ^M Clementina ] Effrem Rusch

intendentes

et mittentes arcum¹² ¦ conversi sunt

¹² arcum] arcus Ps-G

in die belli.

Numérotation du verset Ps. 77,10 XIII

Non custodierunt testamentum Dei ¦

et in lege eius noluerunt ambulare.

Numérotation du verset Ps. 77,11 XIV

Et obliti sunt benefactorum¹³ eius ¦ et mirabilium eius que ostendit eis.

¹³ benefactorum Hi D14 Ω Ps-G ] beneficiorum Rusch (hapax)

Numérotation du verset Ps. 77,12 XV

Coram

patribus eorum¹⁴

¹⁴ eorum] + que Ps-G

fecit mirabilia in terra Egypti ¦

in campo Thaneos.

Numérotation du verset Ps. 77,13 XVI

Interrupit mare

et perduxit

eos¹⁵ ¦ et¹⁶* statuit aquas

¹⁵ eos] om. C |

¹⁶ et U G K V D D30 Cor2 (hebr. et Hieron. et grecus) Ω^S edd. cum hebr. Ps-R Ps-H ] om. Cor2 (anti. quidam non ponunt ET coniunctionem) Rusch Ps-G |

quasi in utre¹⁷.

¹⁷ in utre D14 D30 Hi Ω Ps-G ] utrem Ps-G

Numérotation du verset Ps. 77,14 XVII

deduxit eos in nube diei ¦ et tota nocte in illuminatione ignis.

Numérotation du verset Ps. 77,15 XVIII

Interrupit

petram

in eremo ¦

et adaquavit eos velut¹⁸ in abysso multa.

¹⁸ velut D14 ] quasi Rusch (hapax)

Numérotation du verset Ps. 77,16 XIX

Et eduxit aquam

de petra ¦

et deduxit¹⁹

¹⁹ deduxit Hi D14 Ps-G ] eduxit Ψ^B V Rusch cum Ps-R

tamquam

flumina aquas.

Numérotation du verset Ps. 77,17 XX

apposuerunt

adhuc peccare ei ¦

in ira excitaverunt²⁰ Excelsum

²⁰ ira excitaverunt D14 D30 Hi Ps-G ] iram concitaverunt Ω^S Rusch

in inaquoso.

Numérotation du verset Ps. 77,18 XXI

temptaverunt Deum in cordibus suis ¦

ut peterent escas animabus suis.

Numérotation du verset Ps. 77,19 XXII

Et male

locuti sunt de Deo ¦ dixerunt : Numquid poterit Deus

parare mensam in deserto ?

Numérotation du verset Ps. 77,20 XXIII

Quoniam percussit petram

et fluxerunt aque ¦ et torrentes inundaverunt.

Numérotation du verset Ps. 77,XXIV

Numquid et panem poterit²¹ dare ¦ aut parare mensam

²¹ poterit Hi D14 D30 Rusch Ps-G ] potest Ps-G

populo suo ?

Numérotation du verset Ps. 77,21 XXV

Ideo

audivit Dominus²²

²² Dominus om. D14, sec. compl.; D30 Ps-G

et distulit ¦

et ignis accensus est in Iacob et ira ascendit

in Israel.

Numérotation du verset Ps. 77,22 XXVI

Quia non crediderunt in Deo ¦ nec speraverunt

in salutari eius²³.

²³ salutari D14 D30 Rusch Ps-G ] salutare Ps-G

Numérotation du verset Ps. 77,23 XXVII

mandavit nubibus

desuper ¦ et ianuas celi aperuit.

Numérotation du verset Ps. 77,24 XXVIII

Et pluit illis manna ad manducandum ¦

et panem celi

dedit eis.

Numérotation du verset Ps. 77,25 XXIX

Panem angelorum

manducavit homo ¦ cibaria

misit eis in abundantia²⁴.

²⁴ abundantia Φ V D D14 D30 Ω^S Clementina ] abundantiam Hi Ω ^M Rusch Ps-G

Numérotation du verset Ps. 77,26 XXX

Transtulit

austrum de celo ¦

et induxit in virtute sua

africum.

Numérotation du verset Ps. 77,27 XXXI

Et pluit super eos sicut pulverem

carnes ¦

et sicut arenam maris volatilia pennata.

Numérotation du verset Ps. 77,28 XXXII

Et ceciderunt in medio castrorum eorum ¦

circa tabernacula eorum.

Numérotation du verset Ps. 77,29 XXXIII

Et manducaverunt et saturati sunt nimis ^†

et desiderium eorum attulit eis ¦

Numérotation du verset Ps. 77,30

non sunt fraudati a desiderio suo.

Numérotation du verset Ps. 77,XXXIV

Adhuc

esce

eorum erant²⁵ in ore ipsorum ¦

²⁵ esce eorum erant D14 D30 Rusch Ps-G ] esca eorum(ipsorum Q) erat Edmaior. (C I Q) cum Ps-R

Numérotation du verset Ps. 77,31

et ira Dei ascendit super eos²⁶*.

²⁶ super eos plerique codd. et edd. D30 Rusch cum Ps-R Ps-H ] in eos Ps-G (R F) cum Ps-δ Ps-Moz Ps-Med., in eis C I cum Ps-α

Numérotation du verset Ps. 77,XXXV

Et occidit pingues eorum ¦

et electos

Israel impedivit.

Numérotation du verset Ps. 77,32 XXXVI

In omnibus

his peccaverunt adhuc ¦

et non crediderunt in²⁷ mirabilibus eius.

²⁷ in plerique codd. et edd. R Ps-G Ψ^B²Ω Rusch cum Ps-R iuxta LXX] om. Ps-G (F C I Q² G K Φ^GPΨ^B*) cum Ps-α Ps-δ Ps-H; cf. LXX (B) ; Cor2 (grecus et hebr. et anti et Hieron. non habent)

Numérotation du verset Ps. 77,33 XXXVII

Et defecerunt

in vanitate

dies eorum ¦ et anni eorum cum festinatione.

Numérotation du verset Ps. 77,34 XXXVIII

Cum

occideret²⁸ eos querebant eum ¦

²⁸ occideret D14 D30 Ps-G ] occiderit Edmaior. (Q²) Rusch

revertebantur et diluculo

veniebant ad eum²⁹.

²⁹ eum V D D14 D30 Ψ^B Ω Ed1530 Rusch Clementina cum Ps-R ] Deum Ps-G

Numérotation du verset Ps. 77,35 XXXIX

Et rememorati sunt quia Deus adiutor est eorum ¦

et Deus excelsus redemptor eorum est.

Numérotation du verset Ps. 77,36 XL

Et³⁰ dilexerunt eum in ore suo ¦

³⁰ Et] sup. ras.| divisio praem. al. m. marg. D30

et lingua sua mentiti sunt ei.

Numérotation du verset Ps. 77,37 XLI

Cor autem eorum³¹*

³¹ eorum plerique codd. et edd. , M² (in ras.) D30 Rusch cum Ps-R Ps-H ] ipsorum Ps-G (R F C I W U G K Φ^P Ψ^B)

non erat rectum

cum eo ¦ nec fideles habiti sunt in testamento³² eius.

³² testamento] testamentum R Q² W* cum Ps-γ Ps-δ² Ps-ζ

Numérotation du verset Ps. 77,38 XLII

Ipse autem est³³ misericors^†

³³ autem est D30 Rusch Ps-G ] autem D14*, est autem D14² (al. m.)

et propitius fiet peccatis eorum ¦

et non disperdet³⁴ eos.

³⁴ disperdet D14 D30 Rusch Ps-G cum Ps-R] perdet Edmaior.

Numérotation du verset Ps. 77,XLIII

Et abundavit³⁵

³⁵ abundavit Rusch Ps-G cum Ps-R ] abundabit Edmaior.

ut averteret³⁶ iram suam ¦

³⁶ averteret D30 Rusch Ps-G cum Ps-R ] avertat Ps-G

et non accendit³⁷ omnem iram suam.

³⁷ accendit Rusch Ps-G cum Ps-R ] accendet Ps-G

Numérotation du verset Ps. 77,39 XLIV

Et recordatus est quia caro sunt ¦

spiritus

vadens

et non rediens.

Numérotation du verset Ps. 77,40 XLV

Quotiens

exacerbaverunt eum

in deserto ¦ in iram³⁸ concitaverunt eum

³⁸ iram] ira Ps-G

in inaquoso.

Numérotation du verset Ps. 77,41 XLVI

Et conversi sunt

et temptaverunt Deum ¦ et Sanctum Israel

exacerbaverunt.

Numérotation du verset Ps. 77,42 XLVII

Non sunt recordati manus

eius ¦ die

qua redemit eos de manu tribulantis.

Numérotation du verset Ps. 77,43 XLVIII

Sicut

posuit in Egypto signa sua ¦

et prodigia sua

in campo Thaneos³⁹.

³⁹ Thaneos D30² Ps-G (U) Ω^S Rusch ] Taneos D14² D30* Ps-G , Thapneos D, Thapnneos D14*

Numérotation du verset Ps. 77,44 XLIX

convertit in sanguinem⁴⁰ flumina eorum ¦ et imbres eorum ne biberent.

⁴⁰ sanguinem D30 Ω Ruch Ps-G cum Ps-R ] sanguine D14 Edmaior. (Φ Ψ^B)

Numérotation du verset Ps. 77,45 L

Misit in eos cynomiam

et comedit eos ¦ et ranam et disperdidit⁴¹ eos.

⁴¹ disperdidit plerique codd. et edd. , M² D30 Ω Ed1455 Ed1530 Ed1532 Rusch Clementina] disperdit PsG (R F M* Q W Ψ^B)

Numérotation du verset Ps. 77,46 LI

Et dedit erugini

fructus eorum ¦

et labores

eorum locuste.

Numérotation du verset Ps. 77,47 LII

Et occidit in grandine vineas⁴² eorum ¦

⁴² vineas D14 D30 Ω Ruch Ps-G cum Ps-R ] vineam Ps-G

et moros eorum in pruina.

Numérotation du verset Ps. 77,48 LIII

Et tradidit grandini

iumenta eorum ¦ et possessionem eorum igni.

Numérotation du verset Ps. 77,49 LIV

Misit

in eos iram indignationis sue ^†

indignationem⁴³

⁴³ indignationem] et praem. Ω^S

et iram

et tribulationem ¦ immissiones⁴⁴

⁴⁴ immissiones D D14² D30² (in ras.) ... Clementina cum Ps-R ] immissionem D14* D30* Rusch Ps-G

per angelos malos.

Numérotation du verset Ps. 77,50 LV

Viam

fecit semite ire sue ^†

non⁴⁵ pepercit a morte animarum eorum ¦

⁴⁵ non] et praem. Ps-G (F*) G Ω^S ; cf. divisionem vel pausam psalmodiae in D30 sue ⁺

et iumenta eorum in morte conclusit.

Numérotation du verset Ps. 77,51 LVI

Et percussit omne

primogenitum⁴⁶ in terra Egypti⁴⁷* ¦

⁴⁶ primogenitum plerique codd. et edd. D30 Rusch Ps-G cum Ps-R Ps-H] primitivum Ps-G (R F) cum Aug. in loc. cit., primitium C I |

⁴⁷ terra Egypti Q² V D D14 D30 Ψ^BΩ Ed1455 Ps-G ] Egypto C Q* Q³ G K I Rusch cum hebr. LXX Ps-δ cum Ps-H |

primitias

omnis laboris⁴⁸* eorum

⁴⁸ omnis laboris Cor2 (alia littera) plerique codd. et edd. M² D30 Ω Ed1455 Clementina cum Ps-R , cf. LXX (R et lucian.)] laborum Ps-G (R C I M* Φ U G K) Cor2 (hebr. et anti. et Hieron. sic habent) cum LXX Ps-α Ps-γ Ps-δ Ps-Moz^C, cf. hebr.

in tabernaculis Cham.

Numérotation du verset Ps. 77,52 LVII

Et abstulit sicut oves populum suum ¦

et perduxit eos tamquam gregem in deserto.

Numérotation du verset Ps. 77,53 LVIII

Et deduxit⁴⁹* eos in⁵⁰ spe

⁴⁹ deduxit plerique codd. et edd. D14 D30 Ω^S Ps-G Ed1530] eduxit V C Ω ^M Rusch Ed1532 Clementina cum Ps-R , duxit Ψ^B*cum Ps-H |

⁵⁰ in Rusch Ps-G ] cum Ω^M cum Ps-H |

et non timuerunt ¦ et inimicos eorum operuit mare.

Numérotation du verset Ps. 77,54 LIX

Et induxit eos⁵¹ in montem

⁵¹ eos] es cacogr. D30

sanctificationis sue ¦

montem

quem acquisivit

dextera eius.

Numérotation du verset Ps. 77, LX

Et eiecit

a facie

eorum

gentes ¦

et sorte divisit eis terram in funiculo⁵² distributionis.

⁵² funiculo] funiculum Q* W

Numérotation du verset Ps. 77,55 LXI

Et habitare fecit in tabernaculis eorum ¦

tribus Israel.

Numérotation du verset Ps. 77,56 LXII

temptaverunt

et exacerbaverunt Deum excelsum ¦

et testimonia eius non custodierunt.

Numérotation du verset Ps. 77,57 LXIII

Et averterunt se

et non servaverunt⁵³ pactum ¦

⁵³ servaverunt D30 Ps-G ] conservaverunt Rusch (hapax)

quemadmodum patres eorum

conversi sunt in arcum pravum.

Numérotation du verset Ps. 77,58 LXIV

In iram⁵⁴ concitaverunt eum in collibus suis ¦

⁵⁴ In iram D14 D30 Rusch Ps-G (D) Clementina ] Et in ira D30 Edmaior.

in sculptilibus suis ad emulationem

eum provocaverunt.

Numérotation du verset Ps. 77,59 LXV

Audivit Deus

et sprevit⁵⁵* ¦

⁵⁵ sprevit Ps-G Hi D14 D30 et cett + eos Rusch cum Ps-med ; cf. Ps. 52, 6

et ad nihilum redegit⁵⁶ valde Israel.

⁵⁶ redegit F* I Q G* K D* ] redigit Cor2 (antiqui.)

Numérotation du verset Ps. 77,60 LXVI

Et repulit

tabernaculum Silo⁵⁷ ¦

⁵⁷ Silo Ps-G (D plerique codd. ) D30 Ω Rusch ] Selo Ps-G

tabernaculum suum ubi habitavit in hominibus.

Numérotation du verset Ps. 77,61 LXVII

Et tradidit

in captivitatem virtutem eorum ¦

et pulchritudinem eorum in manus inimici.

Numérotation du verset Ps. 77,62 LXVIII

Et conclusit

in gladio

populum suum ¦

et hereditatem suam sprevit.

Numérotation du verset Ps. 77,63 LXIX

Iuvenes

eorum comedit ignis ¦

et virgines eorum non sunt lamentate.

Numérotation du verset Ps. 77,64 LXX

Sacerdotes eorum in gladio ceciderunt ¦

et vidue eorum

non plorabuntur.

Numérotation du verset Ps. 77,65 LXXI

Et excitatus est

tamquam dormiens Dominus ¦

tamquam potens crapulatus a vino.

Numérotation du verset Ps. 77,66 LXXII

Et percussit inimicos suos in posteriora ¦

opprobrium sempiternum dedit illis.

Numérotation du verset Ps. 77,67 LXXIII

repulit tabernaculum

Ioseph ¦

et tribum Ephrem⁵⁸

⁵⁸ Ephrem] scrips. , Effrem Ps-G (V D) Rusch , Effraim Ω, Ephraim Clementina

non elegit.

Numérotation du verset Ps. 77,68 LXXIV

Sed elegit tribum⁵⁹ Iuda ¦

⁵⁹ Sed elegit tribum plerique codd. et edd. D30 Ed1455 Rusch Clementina cum Ps-R ] Et el. tr. Ps-G (F C I) cum hebr. LXX Ps-Ps-α Ps-γ Ps-δ, el. tr. et R*, eleg. trib. R²

montem Sion

quem dilexit.

Numérotation du verset Ps. 77,69 LXXV

Et edificavit⁶⁰

⁶⁰ edificavit] + sibi R

sicut unicornium⁶¹ sanctificium suum ¦ in terra

⁶¹ unicornium Cor2 (hebr. et anti. habent UNICORNIUM in plurali) D30 Ω^S Ps-G; cf. Ps-R (unicornuorum) ] unicornuum F, unicornis Rusch Cor2 (grecus in singulari) M² Q² W U Ψ^B D Ω ^M) Ed1530, cf. LXX (codd. lucian.)

quam fundavit in secula.

Numérotation du verset Ps. 77,70 LXXVI

elegit David servum suum ^†

et sustulit eum de gregibus ovium ¦ de post fetantes accepit eum.

Numérotation du verset Ps. 77,71 LXXVII

Pascere

Iacob servum suum ¦ et Israel hereditatem suam.

Numérotation du verset Ps. 77,72 LXXVIII

Et pavit eos in innocentia cordis sui ¦

et in intellectibus

manuum suarum

deduxit eos.

Psalmus 77

Numérotation du verset Ps. 77,9
Sermo 163

^prol.| {2.1r} De arcu et arte sagittandi moraliter ad sacram scripturam comparatis. In Psalmum 77.

{A} Filii Effraim, intendentes et mittentes arcum conversi sunt in die belli.

^marg.| Arcus est sacra scriptura. Unde illi qui sacram scripturam discunt quasi discunt artem sagittariam. Debet autem qui secundum artem trahit ex prelete et prompte, valide recte et non casu trahere. Expedite et prompte trahendum est. Vitium enim est aliquem ita morose sagittam emittere quod plerumque dum parat se effugit quod feriendum erat. Unde predicator ita debet ad manum et in promptu verbum Dei habere, ut quasi videatur linguam habere volubilem. Unde in Ex. 25 significatur per scyphos propter verbi abundantiam et per spherulas, propter verbi facilitatem et volubilitatem. Ideo etiam dicitur Ct. 7 Umbilicus tuus crater tornatilis numquam indigens poculis. Quod enim fit in torno facile fit et expedite. Hinc dicitur Prv. 22 Vidisti hominem in operibus suis coram regibus stabit. et In Psalmo Etenim sagitte tue transi. in corda inimicorum.

^marg.| {B} ¶ Valide etiam debet trahere, quod fit quando fortiter ad se manibus inflectit cornua arcus: aliter quasi incassum cadunt sagitte. Quomodo posset trahere arcum valide qui ipsum tantum labiis traheret? Manibus arcus cornua ad se inflectit, qui operibus in seipso doctrinam ostendit. Is fortiter sagittam emittit: qui efficaciter audientium corda tangit: alioquin verba eius sunt quasi sagitte cadentes: et quasi folia defluentia. Unde de talibus Ier. 51 : Apprehensi sunt fortes eius: etenim aruit arcus eorum emarcescens. Arcus etiam lentus est {2. ^{II v} } sermo remissus: et hoc non solum contingit propter manuum id est operationum debilitatem: Sed etiam propter loquendi frequentiam. Unde Et si non cesses tendere, lentus erit: et vix exinde musca moreretur. talis ictus non timetur. Unde dicitur Iob. 41 Non fugabit eum vir sagittarius: in stipulam versi sunt ei lapides funde Econtrario de viro iusto dicitur In Psalmo Et folium eius non defluet. Sir. 45 In saxo funde deiecit exaltationem Golie. Et Gn. 49 de Ioseph dicitur. Sedit in forti arcus eius, et dissoluta iam sunt vincula brachiorum eius. per manus potentis Iacob: inde pastor egressus est lapis Israel. Tales enim eligendi sunt in pastores. Sed sepius talibus invidetur ab aliis. Unde dicitur {C} ibidem. Inviderunt illi habentes iacula. Recte etiam debet trahere sagittam. Non recte dirigit qui quod est percutiendum non percutit. Est enim aliter predicandum scholaribus, aliter secularibus, aliter claustralibus. Qui ergo claustralibus vel scholaribus loquitur ut secularibus vel econverso, quod percutiendum est non percutit. Forsitan enim cum debet reprehendere ambitionem, simoniam, superbiam, invidiam, reprehendit gastrimargiam vel luxuriam. Non recte dirigit qui cum debet percutere feram, ledit hominem. Nec verbum dirigit, qui cum zelare debet contra vitium zelat contra naturam vel dignitatem vel homini.

^marg.| {D} ¶ Qui directe sagittam mittit signum percutit infallibiliter. Sic docti significantur Iud. 20 ubi dicitur. Sic fundis lapides ad certum iacientes ut capillum possent percutere, et nequaqua in alteram partem ictus deferretur lapidis. Ad certum iacit ita quod etiam capillum percutit: qui ita perfecte loquitur, quod verbum eius etiam cogitatio intacta non evadit. Si voluerit per cutere in oculo percutit in oculo. si in manu, in {2. ^{II r} } manu: si in auricula, in auricula. Percutit oculum qui reprehendit malum eius usum. Manum percutit: qui reprehendit actum, et sic de aliis. Unde Mt. 5 Si oculus tuus dexter scandalizat te, erue eum et proiice abs te.

^marg.| {E} ¶ Sunt qui casu agitant avem volantem vel homini: sic et multi ex casu plerumque bona dicunt et non faciunt: significati. 3Rg. in fine. ubi dicitur: Unus tetendit arcum in incertum dirigens sagittam, et casu percussit regem Israel inter pulmonem et stomachum. Per pulmonem inflatum, inflatio superbie: per stomachum cibi capacem, gulositas gastri margie significatur. {F} Filii Effraim intem. etc. De histria dicuntur quod arcum intendunt, quod arcum mittunt vel arcu emittunt, quod in die belli fugiunt. Arcum intendit qui qua districta sint mandata Dei ostendit. Arcum male intendit qui maiora peccata pretereundo in levioribus observantiis vim totam facit. Sicut quidam invidias, superbias, contentiones et luxurie enormitates pertranseuntes: de rasura et tonsura de habitu et huiusmodi, contendunt. De quibus Mt. 15 Quare discipuli tui transgrediuntur mandata seniorum? non enim lavant manus suas cum panem manducant. et respondens Dominus ait. Quare et vos transgredimini mandata Dei propter traditionem vestram? et Mt. 23 Quicumque iuraverit per templum nihil est qui iuraverit in auro templi debitor est: et post. Ve vobis scribe et pharisei qui decimatis mentam et anetum et cyminum, et reliquistis que graviora sunt, iudicium, miseriam, et fidem. Hec oportuit facere et illa non omittere.

^marg.| {G} ¶ Arcum vel ex arcu mittit qui audacter alios et se meliores corripit et arguit. Scilicet arcum mittendo fugit, dum primus in bello tentationis cedit. Solent quidem sagittarii et ballistarii primi {2. ^III v } opponi in fronte et in capite belli ut arceant hostes qui, si fugiunt, alios confusos exemplo fugere compellunt. Per hos significantur recte litterati ; doctores, prelati qui primi cum arcubus suis deberent stare in capite belli. Unde dicitur Gn. 49 Gad accinctus preliabitur ante eum. Tunc autem fugiunt quando vitiis primi succumbunt. Unde 1Esr. 9 Manus principum et magistratuum fuit in transgressione hac, prima. Sed propter quid hoc? quia filii Effraim. {H} Effraim enim interpretatur fructificans. Voluptuositas enim et delicie et abundantia temporalium faciunt et compellunt multos succumbere vitiis. quia ex his molles fiunt et delicati. Unde dicitur Ier. 46 Vidi ipsos pavidos terga vertentes fortes eorum cesos. Fugerunt conciti, nec respexerunt. Terror undique ait Dominus. Ad aquilonem iuxta fluvium Eufratem victi sunt et ruerunt. Eufrates interpretatur frugifer id est iuxta abundantiam deliciarum. Ecce idem quod hic dicitur : Filii Effraim intendentes etc.

Numérotation du verset Ps. 77,19
Sermo 164

^prol.| ¶ De turba quam Dominus septem panibus pavit in deserto, et de ipsis septem panibus. In Psalmo 77.¹

¹ Va 9877 f. 96ra

Et mala locuti sunt de Deo: dixerunt Numquid poterit Deus parare mensam in deserto ?

^marg.| Discipuli adhuc carnales simile verbum dixerunt. Marc, 8 Unde istos poterit quis saturare panibus in solitudine? Dominus enim dixerat Misereor super turbam, quia triduo me sustinent, nec habent quid manducent, et si dimisero eos ieiunos deficient in via: quidam enim ex eis de longe venerrunt. Turba ista que sequitur Dominum et ieiunat in via et triduo sustinet. significat mundanos et seculares tamen penitentes. de quibus dicuntur {2. ^{III r} } quatuor. {I} Primo quod quidam de longe venerunt: in quibus significantur remoti a Deo per immanitatem et multitudinem peccatorum, ut de filio prodigo dicitur Lc. 15 Abiit in regionem longinquam etc. Ex pulvere et luto et fractione calceorum apparet quosdam iter longinquum fecisse. Unde Iud. 9 Vestes et calceamenta quibus induimur ob longitudinem vie trita et pene consumpta sunt. Similiter sordes et immunditia cogitationum et operum dissipatio que est quasi quedam dilaceratio apparent in peccatoribus. Unde Lam. 1 Sordes eius in pedibus eius, quia non est recordata finis sui.

^marg.| {K} ¶ Secundo dicitur quod sequuntur Dominum in via. Via significat vitam activam, qua via Dominum sequuntur qui bene operantur. quibus dicitur Mt. 9 Sicut dictum est Mattheo quando vocavit eum de theloneo: sequere me. et tandem intantum sequuntur quod perveniunt in solitudinem. hoc fit quando de mundo transeunt ad claustrum. tunc enim renunciant eis que mundi sunt: et dicere possunt cum Petro. Mt. 19 Ecce nos reliquimus omnia et secuti sumus te. quid ergo erit nobis? Et recte, quia onerati sequi non possunt. Unde Bernardus : Recte Petre. Sequi enim non poteras oneratus. Ecce desertum a deserendo. de quo Mt. 4 Ductus est Iesus in desertum etc.

^marg.| {L} ¶ Tertio dicitur quod ieiunant in via. In via ieiunant qui a vitiis et carnalibus delectationibus abstinent: et in eis que sunt de genere bonorum laborant. hoc est ieiunium commendabile: de quo Is. lviii. Nonne hoc est magis ieiunium quod elegi? Dissolve colligationes impietatis: solve fasciculos deprimentes: dimitte eos qui confracti sunt, liberos: et omne onus dirumpe. Frange esurienti {2. ^{IIII v} } panem tuum, et egenos vagosque induc in domum tuam.

^marg.| {M} ¶ Quarto dicitur quod triduo sustinent. Qui licet famem patiantur carnalium et mundanarum delectationum: reprimunt tamen concupiscentias suas. Sicut infirmus qui sustinet et abstinet propter sanitatem suam. Unde in Psalmo Exspectabunt onagri in siti sua. et. 1Cor. 9 Omnis qui in agone contendit ab omnibus se abstinet. Illi quidem ut corruptibilem coronam accipiant, nos autem incorruptam. Triduo autem dicuntur sustinere quando per contritionem cordis, confessionem oris, satisfactionem operis se purgant. Unde munda sunt cogitatio, locutio, operatio. Hi² sunt tres dies animam illuminantes, significati³. Ex. 3⁴ Ibimus viam⁵ trium dierum in solitudinem ut immolemus Domino Deo nostro.

² hii V9877 Va9 877 f. 96rb

³ significati ] de quibus Va 9877 f. 96ra

⁴ .iii.] iiii Va 9877 f. 96ra

⁵ viam ] via Va 9877 f. 96ra

^marg.| marg.|⁶

⁶ collationné sur V9877

^marg.| {N} ¶ Vadit in solitudinem qui intrat claustrum et immolat se⁷ Deo sacrificium⁸. quia claustrum locus est⁹ asperitatis et discipline, Unde, Est¹⁰ aqua potus¹¹ ibi¹². cibus aridus¹³, aspera vestis¹⁴. Credunt mundani eos extra omnem¹⁵ consolationem¹⁶: Sicut audivi quendam dicentem¹⁷ quod ordo predicatorum non posset diu durare {^{Vaf. 96va}}, quasi dicat Unde possent¹⁸ sustentari? Sed hi¹⁹ errant quia²⁰ non vidi iustum derelictum a do.²¹ etc. et sunt quasi eorum verba. Unde illos poterit quis satur. pan. in soli. et illud²²: “Numquid poterit²³ parare mensam in deserto? Sed ignorant panes quibus Dominus²⁴ pascit suos²⁵ qui sunt septem quibus reficiuntur claustrales. ||

⁷ i mmolat se Va 9877 f. 96ra

⁸ sacrificium] + Cum autem quis transit ad claustrum Va 9877 f. 96ra

⁹ locus est ] inv. Va 9877 f. 96ra

¹⁰ rest ] om V9877

¹¹ a qua potus ] inv. V9877

¹² ibi ] om. V9877

¹³ a rridus V9877

¹⁴ +etc. V9877

¹⁵ e xtra omnem ] esse absque omni V9877

¹⁶ -tione V9877

¹⁷ d icantem V9877

¹⁸ p ossint V9877

¹⁹ h i ]huiusmodi V9877

²⁰ q uia ] Psalmus : Iunior fuit etc. et V9877

²¹ a do. ] om. V9877

²² illud ] om. V9877

²³ +Deus V9877

²⁴ Deus V9877

²⁵ s uos ] eos V9877

^marg.| {O} ¶ Primus panis est verbum Dei scilicet panis sacre lectionis, de quo Dominus dixit. Mt. 4 Non in solo pane vivit homo sed in omni verbo etc. Et hic panis debet esse azimus id est absque fermento prave doctrine. Unde Dominus dixit Lc. 12 Attendite a fermento phariseorum, quod est hypocrisis. Panis enim fermentatus est, de quo Prv. 9 Aque furtive dulciores sunt: et {2. ^{IIII r} } panis absconditus suavior.

^marg.| ¶ Secundus panis est meditatio sancta. de quo Sir. 15 Cibavit eum pane vite et intellectus.

^marg.| ¶ Tertius panis est oratio lacrimosa et devota. de quo Ps. Cibabit nos pane lachry.

^marg.| ¶ Quartus panis, compassio fraterna de quo Levi. 2 Cum obtulerit sacrificium coctum in clibano de simila panes absque fermento conspersos oleo. Oleo consperguntur quando anima compassione afficitur: absque fermento sunt quando favor humanus inde non queritur. Contra duros et non compatientes fratribus dicitur Iob. 22 Aquam lasso non dedisti et esurienti subtraxisti panem id est compassionem.

^marg.| ¶ Quintus panis labor penitentie. de quo Ps. Labores manuum tuarum quia manducabis beatus es. Et Prv. 31 Panem ociosa non comedit. et Gn. 4 In sudore vultus tui vesceris pane tuo.

^marg.| ¶ Sextus panis est unanimitas socialis sive fraternitas. Unde Ps. Ecce qua bonum et qua iocundum etc. Iste panis ex multis granis confectus est panis sapidus. suavis et vnctuosus. de quo Gn. 49 Asser pinguis panis, delicias prebebit regibus. Sicut econtrario discordia et dissensio, panis est aridus, panis diaboli: qui comparatur pulveri propter suam in compactionem. Unde Is. 65^a : « Serpenti pulvis panis eius ».

^a Is. 65:25.

^marg.| ¶ Septimus panis gratia contemplationis. Panis angelorum quo reficiuntur. Unde quando homo transit ad delicias contemplationis dici potest. Panem angelorum manducavit homo. Alii panes sunt hominum isti specialiter angelorum, et significantur per manna datum in deserto filiis Israel. Ex. 16

Numérotation du verset Ps. 77,31
Sermo 165

^prol.| ¶ De pinguedine duplici, exteriori et interiori moraliter: et de electis Dei et diaboli, et de elegendis in ecclesia. In Psalmo 77.

Et occidit pingues eorum et electos Israel impedivit.

^marg.| {2. V v } {P} Primo considerandum est, quare dicat pingues, et postea electos. Secundo qui sint electi Christi, et qui diaboli. Tertio in quo capitulo eligantur, et quales sint de gremio ecclesie eligendi.

^marg.| ¶ Duplex est pinguedo, ut habitum est supra: ibi: pinguescent spe. de. scilicet exterior et interior. Exterior pinguedo est abundantia temporalium. Unde in benedictione Esau que prepostera fuit benedictioni Iacob dictum est Gn. 27 Det tibi Deus de pinguedine terre etc. id est abundantiam temporalium. dixerat enim Iacob: det tibi Deus de rore celi etc. Benedictio autem temporalium est benedictio sinistre. Sicut enim aliquis impinguat porcos suos furfure ut eos occidat et mactet: Sic quosdam temporalibus abundanter pascit diabolus, ut eos mactet in corpore et in anima, vn de Za. 11 Pasce pecora occisionis. Hec pingue do multos compellit lascivire. Quia confisi de abundantia temporalium, de genere, de societate et multitudine et magnitudine amicorum non de spirituali pinguedine que est in scientia et virtute, contendunt eligi et episcopari. Unde dicitur Amos. 6 Qui letamini in nihilo, et dicitis: Numquid non in fortitudine nostra assumpsimus nobis cornua? Non enim hec ad merita pertinent electionis divine. Unde Ex. 38 de altari. Cornua ex ipso erunt. Ex ipso et non aliunde Dives a pecunia sumit cornua: pauper a temulentia. Unde Ovidius. {Q} Tunc pauper cornua sumit. Et Horatius : Quid non ebrietas designat etc. Et hec non sunt ex ipso, sed aliunde Iustus autem ex meritorum fidutia: Et hec sunt ex ipso. Cornua licet ex carne surgant, carnem excedunt: in quo significatur, quod qui pontificalibus {2. ^{V r} } cornibus decoratur, debet carnem exire, et ex toto carnales affectus exuere, de carnali factus spiritualis. Licet tamen plerique hec attentent, Dominus tamen impedit eos. ideo sequitur: electos Israel impedivit. Et in alio Psalmo : « Cornua peccatorum confringam, et exaltabo cornua iusti ». Bene autem hic iunguntur, occidit pingues eorum et electos etc. Multi ambitiosi multa expendunt in servitiis et donis ut promoveantur et non proficiunt. Pingues ergo eorum inquantum pingues occiduntur quando per huiusmodi sumptus eorum abundantia tenuatur. Unde Is. 10 Mittam in pinguibus eius tenuitatem. et Apocalypsis 18. Omnia pinguia et preclara perierunt a te.

^marg.| {R} ¶ Electos Israel impedit dum ambitiosus expensas facit: et non consequitur quod intendit. Hi sunt electi de quibus dicitur Ex. 15 Electi et principes eius submersi sunt in mari rubro. In mari rubro submerguntur quando ex eo quod non obtinent erubescunt et confunduntur. Electos suos habet pharao, et electos suos habet Christus. Similiter et principes.

^marg.| {S} ¶ Electi Pharaonis vel diaboli sunt qui diabolo procurante ad honores promoventur. Principes eius sunt, qui ei in executione officii famulantur. Unde beatus Bernardus : Qui non intrat per Christum quid nisi infideliter agat et contra Christum? Manifestam faciet arborem fructus eius et non bene terminari possunt que malo sunt inchoata principio. Unde Os. 9 Percussus est Effraim, radix eorum exsiccata est: fructum non faciet. Quia cuius radix in electione corrumpitur, fructum in administratione non faciet.

^marg.| {T} ¶ De electis Domini dicitur Is. 42 Ecce puer meus electus quem elegi: posui super eum spiritum meum. Puer dicitur a puritate conversationis. additur {2. ^{VI v} } quem elegi. Aliqui enim puri conversatione eliguntur, et tamen a Pharaone non a Christo. Sed utrumque in electo debet convenire. et tunc verum est quod sequitur: posui super eum spiritum meum.

^marg.| {V} ¶ Habet autem Dominus locum proprium ubi eligit quos eligit: ita quod non debent electi Domini iudicari qui ibi electi non fuerint. Unde Is. 48 Elegi te in camino paupertatis. Pharao celebrat electiones suas clandestinas iuxta materialem caminum: Sed Dominus eligit suos in camino paupertatis. Caminus paupertatis vel tribulationis locus proprius est Dominice electionis. Alibi electio facta, quasi extra capitulum non valet. {X} In hoc capitulo convenire debent tam ii qui eligunt, qua is qui eligitur. Unde de gremio ecclesie sumatur electus. Ideo dico de gremio ecclesie: quia non solent in gremio foueri nisi parvuli et impubes. Parvulus est qui humilis est. Impubis qui sine pilis temporalium, et hi gremio ecclesie fouendi sunt. Ridiculosum est ut adulti et pilosi et barbati in gremio ecclesie foveantur. Unde cum pilosus eligitur non videtur electus a Domino qui pauperes elegit in hoc mundo. divites in fide. Sed nunc impletur quod dicitur Is. 34 {Y} Ibi congregati sunt milvi et pilosi clamabunt alter ad alterum. {Z} Requirite in libro Domini et diligenter legite unum ex iis non defuit etc. Per milvos aves rapaces, significantur illi qui aut sibi eligunt aut se ingerunt ad honores. Pilosus alter ad alterum clamat dum dives ad alterius divitis promotionem aspirat. Sicut dicitur Is. 3 Apprehendet vir fratrem suum domasticum patris sui, et dicet: vestimentum tibi est. esto princeps noster, quasi dicat: dignus es episcopatu, quia habes unde tribuas mutatoria {2. ^{VI r} } vestium. Huiusmodi pilosum non eligit Dominus. Unde Baruch. 2 Ibi fuerunt gigantes id est carnales et arrogantes qui fuerunt ab initio nominati. statura magna pre superbia et scientes bellum id est armati seculari scientia et advocatione. non hos elegit Dominus, viam discipline nescierunt. Unde auctoritas subdit. Requirite in libro Domini. Liber Domini ecclesia est: quia sicut liber per diversa capitula distinguitur, sic ecclesia per diversarum ecclesiarum capitula. In hoc libro vix unum capitulum inveni quod de Deo loquatur. Sed de temporalibus, vel nisi ita non fiat. Unde iam non liber celestis videtur ecclesia, sed terrenus. Unde videtur impletum quod dicitur Apc. 5 Celum recessit sicut liber involutus. Hoc est ecclesia a sua pura puritate recessit, ut iam non legantur celestia sed que prius legebantur.

Numérotation du verset Ps. 77,45a
Sermo 166

^prol.| ¶ De cynomia que et scinifes et de Rana, per quas falsi predicatores et heretici intelliguntur. In Psalmo 77.

Misit in eos cynomiam et comedit eos, et ranam et disperdidit eos.

^marg.| {A} Hoc nomen cynomia idem est quod scinifes. de quibus Ex. 8 Extende virgam tuam et percute pulverem terre et sint scinifes in universa terra Egypti. Et facti sunt scinifes in hominibus et iumentis: omnis que pulvis terre versus in scinifes. Scinifes sunt pseudo predicatorum et hereticorum subtiles versutie: Sicut enim scinifes prius ledunt et sentiuntur qua videantur: Sic eorum versutie prius corrumpunt qua intelligantur. {B} De pulvere nasci dicuntur. pulvis enim excecat oculos et si suffies oculi perturbantur. Sic {2. ^{VII v} } et eorum subtilitas potius turbat qua rectificet veritatem. Unde Is. 33 Populum prudentem non videbis populum alti sermonis: ita ut non possis intelligere disertitudinem lingue eius, in qua nulla est sapientia. et ad Rm. 1 Dicentes se esse sapientes stulti facti sunt. et Is. 19 Confundantur qui operantur lutum, et plectentes et texentes subtilia. Dicuntur etiam ex pulvere procedere, quia homines dissoluti sunt sine cemento caritatis. Leves quia omni vento conferuntur doctrine. De quibus Sir. 19 {C} Qui credit cito, levis est corde. Hi sunt plaga quam Dominus imprecatur Deuterono. 28 Det Dominus imbrem terre tue pulverem, et de celo descendat super te cinis, donec conteraris. Imber terre nostre ecclesie doctrina dicitur: qui in illa a pseudo decipiuntur in pulverem convertuntur.

^marg.| {D} ¶ Sicut autem per scinifes occulti heretici: Sic per ranas manifesti intelliguntur, ut Arrius et Sabellius quorum lesio sentitur antequampossit oculo deprehendi. de quibus Ct. 2 Capite nobis vulpes parvulas que demoliuntur vineas. Hi sunt in cavernis predicantes: de quibus beatus Ber. Rusticani homines et quasi idiote, sed non est cum eis negligenter agendum: quia multum proficiunt ad impietatem, et sermo eorum ut cancer serpit. Sicut dicitur 2Tim. 2 et 1Tim. 4 Spiritus manifeste dicit quia in novissimis temporibus discedent quidam a fide. attendentes spiritibus erroris, et doctrinis demoniorum in hypocrisi, loquentium mendacium. Quomodo autem se occultent describit beatus Bernardus, ut quasi in eis videas inconcussam lesionem, nescio qua arte fingendi, ita confundit vestigia illud callidissimum animal. ut qua vel intret vel exeat non facile queat ab homine {2. ^{VII r} } deprehendicum si opus pateat non apparet actor: denique si fidem interroges nihil christianius. Si conversationem, nihil irreprehensibilius. Vides hominem in fidei sue testimonium frequentare ecclesiam. honorare presbyteros. confessionem facere. Sacramentis communicare. Quid fidelius? Ceterum quantum ad vitam pertinet neminem circumuenit. neminem supergreditur, pallent oraieiuniis: panem non comedit otiosus. ubi iam vulpes? tenebamus eam iam disparuit? Sed a fructibus eorum cognoscetis eos. Et mulieres relictis viris: viri relictis mulieribus, ad istos se conferunt. clerici et sacerdotes relictis ecclesiis et plebibus sibi commissis intonsi et barbati apud eos inter textores et textrices inventi sunt. {E} Unde recte cyniphes dicuntur fieri in hominibus et iumentis id est in simplicibus et sapientibus. Nam heretici quosdam sapientes decipiunt ut Arrium: quosdam simplices ut Heluidium. Unde Prv. 3 Abominatio est Domino omnis illusor, et cum simplicibus sermocinatio eius scilicet illusoris. Recte etiam de pulvere fieri dicuntur quia merito peccatorum suorum, que per pulverem designantur, nonnulli ab illis decipi permittuntur. Unde Iob. 12 Commutans labium veracium et doctrinam senum auferens. Quod fit cum ii qui vera predicaverant ad falsam predicationem merito peccatorum convertuntur. Unde 1Tim. 1 Quam quidam repellentes naufragaverunt circa fidem.

^marg.| ¶ Et nota quod sequitur Ex. 8 {F} Feceruntque similiter magi Pharaonis etc. Magi Pharaonis maligni sunt spiritus vel quicumque pseudo. qui tunc pulverem Israel in scinifes volunt convertere quando humiles intendunt corrumpere. vel quando simplicitatem tentant manibus occupare, sed non possunt. Quia simplex et humilis hos laqueos evadit. Unde {2. ^{VIII v} } Prv. 11 Ubi humilitas ibi sapientia. et item Simplicitas iustorum dirigit eos, et supplantatio perversorum vastabit eos. Ideo dicunt, digitus Dei est hic. Cum vero de pulvere Israel, id est de simplicibus humilibus scinifes educi non possunt: signum est quod spiritus sanctus eos conservat. Sicut dicitur Is. 66 Super quem requiescet spiritus meus nisi super humilem etc.

Numérotation du verset Ps. 77,45b
Sermo 167

^prol.| ¶ De muscis id est sollicitudine varia temporalium acqui rendorum, conservandorum et expendendorum, et de cupiditate religiosorum super idem thema. In Psalmo 77.

Misit in eos cynomyam et comedit eos.

^marg.| {G} Istud est quod dicitur Ex. 8 Ecce ego immittam in te et in servos tuos omne genus muscarum et implebuntur domus Egypti muscis diversi generis, et universa terra in qua fuerint. Faciamque mirabilem in die illa terram Gessen ut non sint ibi musce: et scietis quia ego Dominus in medio terre. {H} Et venit musca gravissima in domos Pharaonis et servorum eius, et omnem terram Egypti.

^marg.| ¶ Omne genus muscarum est omnne genus sollicitudinum circa temporalia de acquirendis, conservandis, expendendis. Primam arguit Dominus Mt. 6 dicens. Nolite solliciti esse quid manducetis aut quibus induamini. Quidam non habent sollicitudinem de acquirendis sed cum affluunt divitie solliciti sunt de conservandis. et stringunt se, et hos arguit Dominus. Lc. 12 Quid faciam quia non habeo quo congregem fructus meos, et dixit. hoc faciam. Destruam horrea mea et maiora faciam etc. Sequitur. Stulte hac nocte animam tuam repetunt a te etc. Sollicitudinem multiplicandi vel utendi arguit {2. ^{VIII r} } Iacobus capitulo 4^b Ecce qui dicitis hodie vel cras ibimus in civitatem et mercabimur. et lucrum faciemus. Qui ignoratis quid sit vobis in crastinum. Impossibile est enim habere divitias sine curis. Spinas sine punctionibus: sordes vel cadavera sine muscis. ideo Dominus quod sec urius est dicit Mt. 10 Nolite possidere neque argentum etc. Sed ne quis diceret excusando, nolo aurum neque argentum. sed volo necessaria tempore providere. subdit: neque tunicas. Unde beatus Ber. Quosdam videre est in habitu religionis quibus convenit. Si oblitus fuero tui Hierusalem, oblivioni detur dextera mea. Nempe sinistri custodie lateris tanta sollicitudine incubantes callent admodum in sapientia huius mundi.

^b Iac. 4.

^marg.| {K} ¶ In talibus « musce morientes perdunt suavitatem unguenti »^c. Musce morientes seu transeuntes sunt temporalia que post mortem cessant: quia transit mundus et concupiscentia eius. Unde Eusebius Nulla erit victus vel vestitus sollicitudo: nulla militandi, studendi, agendive occupatio: nulla honoris ambitio. Solus mentem aliis omnibus curis vacuam intolerandus terror implebit. {L} Unguentum est oratio quia oratio Domini ungit et placat, suavitas unguenti orationis est devotio quam cura temporalium extinguit. Ideo dicitur Ecclesiastes 10^d : « Musce morientes ». etc. In omnes servos tuos. {M} Servi Pharaonis mundani quasi muscosi sunt et eos sequuntur. quia ibi multitudo muscarum ubi sordes sunt temporalium, et sunt quasi fructus putridi. Unde princeps demoniorum dicitur Beelzebub, id est Deus muscarum. Unde Claudianus. Avaritie complexe pectora matris In somnes longo veniunt examine cure. Quasi examen apum seu muscarum est sollicitudinum multitudo. Boethius. Habet hoc voluptas omnis apumque par volantium {2.8v} Ubi grata mella fudit, fugit et nimis tenaci ferit icta corda morsu. Et hoc est quod cure non permittunt dormire. « Et implebuntur domus Egyptiarum muscis divers<i generis> »^e. Gn. 1 conscientie cupidorum diversis curis. Unde Is. 13 Implebuntur domus eorum draconibus et 57^f Impii quasi mare feruens quod quiescere non potest. Et universa terra in qua fuerint. Unde quocumque ierit secum fert muscas Egyptius. Quia ut in epistolis dicit Horatius. {N} Celum non animum mutant qui transmare currunt. Sicut enim dicitur de Domino Mt. 24 Ubi fuerit corpus congregabuntur et aquile: ita dici potest, ubi fuerit Egyptius ibi et musce. Unde et si Egyptius intret claustrum ibi sunt musce. Hinc est quod tota ecclesia, omnis religio curis secularibus est plena: {O} quia tot admisit Egyptios, ut Lam. 2 Manum suam misit hostis ad omnia desiderabilia eius, quia vidit gentes ingressas de quibus preceperas ne intrarent ecclesiam Dei. Hodie libentius recipiunt sciolum prudentia mundi in advocatione quam peritum in Sacra Scriptura.

^c Qo. 10, 1.

^d Qo. 10, 1.

^e Ex. 8, 21.

^f Is. 57.

^marg.| Sequitur^g {P} ¶ Faciamque mirabilem etc. usque eo : ut non sint ibi musce . Gessen interpretatur propinquitas, ecclesia deberet esse terra propinquitatis, quia Domino propinquare debent. Unde cum Dominus ignis sit: qui approximat ei, approximat igni, et iuxta ignem musce durare non possunt. Olle etiam ferventi etsi plena sit lacte musce cavent insidere. Ideo: Ferveat assidue pectoris olla tui, ut non insideant ei musce, et si insederint, tunde pectus tuum cum publicano. Lc. 19 {Q} Ecclesia primitiva fuit in Gessen. ideo magis fervens quia non erant in ea musce id est temporalium cure. Unde Act. 6 dicunt apostoli. Non est equum nos relinquere verbum Domini, et ministrare mensis. Qui ergo dedit religioni temporalia, occasionem { 2.9r } dedit muscarum: tunc erant mirabilia in terra Gessen: tunc ecclesia erat mirabilis. Nunc autem contemptibilis facta est. Unde Ma. 2 Propterea dedi vos contemptibiles et scietis quia ego Dominus in medio terre. {R} Christus est terminus dister minans Gessen ab Egypto. Hinc dicitur Io. 19 Crucifixerunt cum Domino duos hinc et inde, medium autem Iesum. Hinc a sinistris ex parte malorum latus aperiri noluit ut custodiret a muscis, verum a dextris: ut de dextera propinaret electis. Non admisit muscas ad sanguinem sed pullos aquile. Unde Iob. 39 Pulli aquile lambunt sanguinem. Sequitur^h : Et venit musca gravissima . {S} Quia ut habetur. 1Io. 2 Omne quod in mundo est etc. Musca gravissima luxuria de qua Is. 7 Sibilabit Dominus musce que est in extremo fluminum Egypti. Musca ista acrius pungit, sordibus delectatur, et tenacius inheret, ideo gravissima.

^g Ex. 8, 22 : «Faciamque mirabilem in die illa terram Gessen, in qua populus meus est, ut non sint ibi musce ».

^h Ex. 8, 24.

Numérotation du verset Ps. 77,51
Sermo 168

^prol.| ¶ De tribus primogenitis, videlicet Pharaonis, qui est superbus: ancille eius, qui est cupidus: et iumentorum, qui est luxuriosus. In Psalmo 77.²⁶

²⁶ De tribus... 77] om. codd.

Et percussit omne primogenitum in terra Egypti.

^marg.| ¶ Tria sunt primogenita Egypti. De quibus Ex. 11 Media nocte ingrediar Egyptum, et morietur omne primogenitum in terra Egypti a primogenito Pharaonis qui sedet in solio eius: usque ad primogenitum ancille que est ad molam, et omne primogenitum iumentorum. Eritque clamor magnus in universa terra Egypti, qualis nec ante fuit, nec postea futurus est.

^marg.| {A} ¶ Egyptus est anima dum est in peccato, quia in tenebris est. Nox est media quando {2. ^{X v} } tenebre suut in intellectu, malitia in affectu, error in opere. Unde Is. 8 Ecce tenebre et dissolutio et angustia et caligo in opere. Unde Is. 19 Errare feci Egyptum in omni opere suo. Nox media peccati profunditas: ideo dicitur, Media nocte etc. ut nemo desperet, quia etiam in profundo iniquitatis Dominus visitat. Unde Mi. 4 Veniens in Babylonem ibi liberaberis. Hinc dicitur Mt. 25 Media nocte clamor factus est, ecce spon. Ve. exite ob. ei. Subito venit ut deprehendat adulterum cum sponsa et occidat. Unde Sir. 23 Quasi pullus equinus fugabitur, et ubi non speraverit apprehendetur. Omne primogenitum Egypti moritur quando omne genus percati ab anima expellitur. Non sufficit quod unum moriatur nisi omne. In adventu Domini nullum potest remanere. {B} Primogenitum Pharaonis est superbia, primogenitum ancille cupiditas, primogenitum iumentorum luxuria: quia omne quod est in mundo etc. Cum igitur omnes mali, filii sunt diaboli per imitationem. Unde Io. 8 Vos ex patre diabolo estis. Et Lc. 3 Genimina viperarum. Inter omnes filios diaboli primogenitus est superbus: quia primum et maximum est peccatum. Sir. 10 Initium superbie hominis apostatare a Deo. Hinc cuidam superbo dictum est. Agnosco te primogenitum Satane. Primogenitus primum locum habebat in consessionibus, et in omnibus duplicem portionem: sic et superbus non est equalitate contentus Primas cathedras amat, pre aliis promoveri aspirat: ideo dicitur: qui sedet in solio eius. Et Lc. 11 Ve vobis Phariseis qui diligitis primas cathedras in synagogis, et salutationes in foro. Et Mt. 23 Amant primos recubitus in cenis, et primas cathedras in synagogis, et salutationes in foro, et {2. ^{X r} } vocari ab hominibus rabbi.

^marg.| {C} ¶ Et nota quod dicens, qui sedet in solio duo tangit. Quietem cum dicit, sedet: gloriam cum dicit in solio. Hec duo Dominus destruxit in sua nativitate, natus ad laborem, in se etiam ostendens humilitatem. Unde quietem eorum convertit in laborem, quibus dicitur. Surgite postquam sederitis qui manducatis panem doloris. Gloriam in ignominiam. Unde Os. 4 Gloriam eorum in ignominiam commutabo. Super hoc solium non venit Dominus sedere: immo cum vellent eum rapere in regem quasi euitans solium Pharaonis effugit. Venitque potius illud euertere. Unde Ecclesiasi. 10 Sedes divitum destruxit Deus, et sedere fecit humiles pro eis.

^marg.| {D} ¶ Primogenitum ancille est cupiditas. Unde Abraham filiis concubinarum dedit donaria: hereditatem Isaac filio libere reservavit. Gn. 25 Quibus ergo Dominus temporalia largitur, videtur eos ancille filios reputare, et non heredes vite eterne. Bene autem additur: que est ad molam. Ipsa enim est Babylon, de qua Is. 47 Filia Babylon tolle molam: mole farinam. Farinam molit quando violentia divitum pauperes atterit, et quasi in farinam delicatam eos, qui futuri sunt cibus Domino redigit. Unde Is. 3 Quare atteritis populum meum et facies pauperum meorum commolitis? Est ergo ad molam in presenti quia molit, et erit in futuro quia molietur: et ita semper ad molam. Unde Apocalypsis 18. Tulit angelus lapidem molarem, et misit in mare dicens. Hoc impetu mittetur Babylon scilicet in infernum. Et vox mole non audietur in ea amplius. Vox scilicet que dicat: opprimamus pauperem iustum, sed potius molentur et opprimentur. Sicut dicitur Malach. 4 {2. ^{XI v} } Calcabitis impios cum fuerint cinis sub planta pedum vestrorum.

^marg.| {E} ¶ Primogenitum iumentorum est luxuria unde de luuriosis dicitur Iohel. 1 Computruerunt iumenta in stercore suo. etc. Mortalis concupiscentia quasi primogenita, venialis quasi minor natu. Dicitur ergo primogenitum dignitate non tempore, primogenita tempore sunt primi motus quos Dominus in terra non interficit sed reprimit. Unde Ps. Beatus, qui tenebit et allidet par scilicet ad pe. etc. Adultam autem luxuriam que est primogenitum iumentorum ex toto interficit. Unde Ex. 22 Qui coierit cum iumento, morte moriatur. Cum iumento coit qui luxurie mortali consentit. Primogenitum iumenti interficitur quando per penitentiam luxuria mortalis mactatur vel mortificatur.

Numérotation du verset Ps. 77,63
Sermo 169

^prol.| ¶ De diversis virtutibus per diversas etates signatis. In Psalmo 77.

Iuvenes eorum comedit ignis et virgines eorum non sunt lamentate. Sacerdotes eorum in gladio ceciderunt.

^marg.| {F} Diversa hic virtutum genera designantur. Per iuvenes fortitudo mentis patientia et magnanimitas et homini. Per virgines pudicitia mentis mansueto, simplicitas et incorrupte affectiones, Hi sunt iuvenes de quibus Gn. 14. Numeravit Abraham vernaculos expeditos trecentos decem et octo et persecutus est eos usque dan. etc. Abraham est fides. Abraham vernaculos numerare dicitur: quia secundum mensuram fidei virtutes a Domino distribuuntur. ad Rm. 12 Sicut divisit Deus secundum mensuram fidei unicuique. Trecenti dicuntur quia sic forma crucis exprimitur. In cuius fide et imitatione spirituales hostes vincuntur. {G} De virginibus dicitur, adducentur regi virgines post eam id est post caritatem que est regina virtutum: et quasi puelle thalami, {2. ^{XI r} } sunt predicte virtutes, unde Est. 2 Dicitur. Que rantur puelle et virgines speciose et adducantur in civitatem suam. Esther inter ceteras puellas tradita est que placuit ei, et invenit gratiam in conspectu eius. {H} Hec est caritas que Deo placet et grata est et per eam alia placent et gratificantur. Que bene dicitur Est. 1 abscondita. Quia non est qui se sciat habere caritatem. Huius puelle sunt virtutes. Iunguntur autem recte iuvenes et virgines sicut In Psalmo dicitur. Iuvenes et virgines senes etc. Quid enim valet munditia, simplicitas, et huiusmodi absque fortitudine? Et quid zelus et fortitudo sine consilio et discretione? Pudicitia socianda est fortitudini, quia sine fortitudine facile perit. Unde de muliere forti dicitur Prv. 31. Fortitudo et decor indumentum eius. Fortis erat beata Agnes que omnia donaria quasi stercora reputabat. propter hoc non alius angelus qua Gabriel qui interpretatur fortitudo, missus est ad virginem. Iuvenes ignis comedit. quando fortitudinem animi ignis cupiditatis vel luxurie vel ire vincit. Virgines non lamentantur quando castitas perit, quia per penitentiam non restauratur. {I} Non enim pudicitia mentis sine penitentia restauratur. hinc est quod dicitur Iudi. 11 Dimitte me ut duobus mensibus circueam montes et plangam virginitatem meam cum sodalibus meis. Duobus mensibus virginitas plangitur quando defectus virginitatis aut integritatis in anima et in corpore deploratur. Hoc autem cum sodalibus facere dicitur: quia virtutes adinvicem quasi sorores sibi sociantur et sibi compatiuntur si per penitentiam restaurantur. Unde Hie. 3 Pater meus es tu, dux virginitatis mee. Montes sunt sancti. Montes circuit quando ad {2. ^{XII v} } commovendum Dei misericordiam suffragia sanctorum perquirit. Pudicitia ergo sine fortitudine animi non est reputanda: ideo hec duo iunguntur: immo tanta est utilitas fortitudinis quod damnosius est fortitudinem animi qua pudicitiam amittere. Sicut eleganter significatur Idc. 19 Ubi dicitur. Habeo filiam virginem et hic homo habet concubinam: educam eas ad vos ut humilietis eas et vestram libidinem expleatis: tantum obsecro ne scelus contra naturam operemini in virum. Sicut tolerabilius est in virginem qua in virum turpitudinem agere: ita minus est pudicitiam qua fortitudinem mentis amittere. Tunc autem anima graviter damnificatur quando utrunque damnificatur. Unde Lam. 1 Virgines mee et iuvenes mei abierunt in captivitatem. Et Dt. 32 Iuvenem ac virginem simul lactentem cum homine sene. Unde et hoc Ps. lxxvii. Tradidit in captivitatem virtutem eorum et pulchritudinem eorum in manus inimici virtus est fortitudo: pulchritudo pudicitia.

^marg.| {K} ¶ Hec autem duo pudicitia et animi fortitudo maxime servantur quando anima orationis devotione munitur, et a corporeis voluptatibus separatur. et hec quidem orationis devotio significatur per sacerdotes: et huiusmodi separatio per viduitatem, de quibus, sequitur. Sacerdotes eorum in gladio. cecid, et vidue eorum non plorabantur. Sacrilegium et flagitium est sacerdotes in gladio cadere. Gladii est dividere seu separare. Quia ergo omne peccatum a Deo separat: gladius est. Unde Is. lix. Iniquitates vestre diviserunt inter vos et Deum. Et Sir. 21 Romphea bis acuta hominis iniquitas. Maxime autem carnalis affectus, a quo per gladium suum Dominus nos venit {2. ^{XII r} } separare. Unde Mt. 10 Non veni mittere pacem sed gladium. {L} Veni enim separare hominem adversus patrem suum: et filiam adversus matrem suam etc. Sed econtrario carnalis affectio separat nos a Deo, maxime clericos qui carnaliter amant suos: quod significatur 1Rg. 22 Ubi dicitur. Precepit saulut irruerent in sacerdotes Domini, et noluerunt servi regis extendere manus suas in sacerdotes Domini. Doech autem idumeus irruit in sacerdotes Domini et trucidavit octoginta quinque viros indutos Ephot lineo. Multa quidem vitia sunt que impugnare orationem nostram possunt: sed carnalis affectio maxime a Deo separat, et maxime impugnat, quod significatur per Doech idumeum qui interpretatur motus sanguineus id est carnalis affectus qui episcopos et prelatos nostri temporis a Deo separat et occidit, quando secundum carnem moventur, et nepotes inthronizant. Et dicitur quod Doech erat potentissimus inter pastores Saul. Quia hoe vitium potentissimum est ad dividendum inter omnia et maxime occidit sacerdotes id est orationis devotionem.

^marg.| {M} ¶ Bene autem iunguntur sacerdotes et vidue. Quia sacerdotes debent esse defensores viduarum tamquam miserabilium personarum. Sicut autem a sacerdotibus vidue defenduntur, ita caste affectiones a corporis sensibus separate orationum beneficio conservantur. Alioquin dicitur quod habetur Is. 1 Causa vidue non ingreditur ad eos.

^marg.| ¶ Interficiuntur autem quando caste affectiones orationum suffragiis non proteguntur. {N} Interfecte etiam non plorantur quando de extincta devotione orationis et amissione castitatis planctus penitentie non agitur.

Numérotation du verset Ps. 77,70
Sermo 170

^prol.| ¶ De quatuor eligendo necessariis. In Psalmo 77.

Elegit David servum suum: et sustulit eum de gregibus ovium, de post fetantes accepit eum.

^marg.| {2. XIII v } {O} Quatuor hic notantur que concurrunt ad hoc ut aliquis sit dignus eligi. Primo requiritur ut sit manu fortis et aspectu desiderabilis: quod notat cum dicit, Elegit David. Hec sunt in quibus ornatus et pulchritudo spiritualis viri consistit scilicet fortitudo animi interior, et pulchritudo operationum et bone fame exterior. De quibus Prv. 31 Fortitudo et decor indumentum eius. Fortitudo animi que extrinsecus latet significat interiorem vigorem in virtutibus irascibilis: ut sunt zelus, seueritas, magnanimitas, et huiusmodi. Ideo dicitur Ct. 4 Quam pulchra es amica mea qua pulchra. absque eo quod intrinsecus latet. Pulchritudo animi que exterius facit desiderabilem pertinet ad exteriorem formam sancte operationis, que est quasi facies hominis. 1Tim. 3 Oportet illum testimonium habere bonum ab iis qui foris sunt. De his 2Pt. 2 Aspectu enim et visu iustus erat habitans inter eos qui de die in diem animam iustam iniquis operibus cruciabant.

^marg.| {P} ¶ Hec est fortitudo, de qua dicitur Sir. 8 Ne spondeas supra virtutem tuam. Hoc facit qui insufficiens curam animarum suscipit. Sir. 7 Noli querere fieri iudex nisi valeas virtute irrumpere iniquitates, ne forte extimescas faciem potentis. Sicut quidam pusillanimes propter preces regias, vel timorem sui superioris constituunt in ecclesiis suis minus dignas personas. De pulchritudine Gn. 49 Filius accrescens Ioseph, filius accrescens et decorus aspectu. Filie discurrerunt super murum scilicet ad videndum quasi ad spectaculum. Sic omnis prelatus debet admirationi esse. Bonos debet ad imitationem sui {2. ^{XIII r} } invitare: malos ad invidiam provocare. Unde sequitur. Exasperaverunt eum et iurgati sunt, invideruntque ei habentes iacula. Cum ergo hec duo in prelato sunt, sepe invitat emulos ad invidiam: suos ad dilectionem. Ideo dicitur. 2Cor. 2 Christi bonus odor sumus Deo in his qui salvi fiunt: et in his qui pereunt. Aliis quidem odor mortis in mortem, aliis autem odor vite in vitam. Seneca. Qui clarioribus clarescunt meritis, acrius invidie toxicato dente roduntur. Sola miseria caret invidia.

^marg.| {Q} ¶ Secundo exigitur ut sit servus Domini. Unde dicitur, Elegit David servum suum. Agnoscat prelatus se esse servum: sicut Apostolus omnium servum le esse confitetur. Dicit enim. 1Cor. 9 Omnium servum me feci ut plures Christo lucrifacerem. Non debet se gerere ut Dominum. Unde 1Ptr. 5 Neque ut dominantes in cleris, sed forma facti gregis ex animo. Et Sir. 32 Rectorente posuerunt noli extolli. Esto in illis quasiunus ex illis: curam illorum habe, et omni cura tua explicata recumbe. Unde Christus de se dicit. Filius hominis non venit ministrari sed ministrare.

^marg.| {R} ¶ Est etiam quasi servus condictus, qui secundum leges non habet velle vel nolle: nec seipso uti potest ad opus proprium. Unde si propria voluntas aliquid cupiditatis, vel voluptatis, vel dominationis exegerit ab eo debet ei denegare et dicere. Satisfacere tibi non possum, quia servus alterius sum. Ideo dicitur 1Pt. 2 Pascite qui in vobis est gregem Domini. Non dicit sub vobis: sed in vobis sic notans affectum providentis non coacte scilicet spontanee secundum Deum. Neque turpis lucri gratia sed voluntarie. De hoc servo dicitur Lc. 19 « Euge serve bone » etc. Et Lc. 17 Quis vestrum habens servum arantem aut boves pascentem qui regresso {2. ^{14 v} } de agro dicat illi statim transi et recumbe: et non dicit ei, para quod cenem: et precinge te et ministra mihi donec manducem et bibam: et post hec tu manducabis et bibes. Numquid gratiam habet fervo illi quia fecit quod imparaverat? Sic et vos cum feceritis omnia que precepta sunt vobis: dicite, servi inutiles sumus, quod debuimus facere fecimus.

^marg.| {S} ¶ Tertio exigitur quod in gradu inferiori probatus sit, quod notatur ibi. Sustulit eum de gregibus ovium. Ex hoc enim dignus invenitur ut ad maiora promoveatur ut 1Tim. 3 Qui enim bene ministra verint gradum bonum sibi acquirent, et Iob. 5 Qui ponit humiles in sublime, et merentes erigit sospitate.

^marg.| ¶ Quarto quod suerit imitator et familiaris bonorum: quod notatur ibi : {T} De post fetantes accepit eum . Fetantes sunt patres spirituales spirituali prole Ecclesiam fe: undantes et exemplis et doctrinis propagantes, de quibus Iob. 39 Numquid nosti tempus ibicum in petris, aut parturientes cervas observasti? Incuruantur ad fetus et pariunt: et rugitus emittunt. {V} Et ad Galatas 4ⁱ : « Filioli mei quos iterum parturio donec formetur in vobis Christus ». De his dicitur Ct. 4 Dentes tui sicut greges tonsarum que ascenderunt de lavacro: omnes gemellis fetibus, et sterilis non est inter eas. Dentes sunt prelati subditis suis verba doctrine masticantes et formantes, ipsos etiam ecclesie incorporantes. Sicut greges tonsarum: non tonsorum. Potius enim tonderi debent a subditis qua subditos tondere et spoliare. Quia filii non debent thesaurizare parentibus, sed parentes filiis. ut dicitur 1Cor. 12 {X} Que ascenderunt de lavacro id est per puritatem vite vocati sunt: omnes gemellis fetibus: vita scilicet et doctrina, vel quantum ad bonum regimen cleri et {2. ^{14 r} } populi. His quia abundant doctrina et vita et precellunt, a multis invidetur et detrahitur. Unde dicitur Amos. 2 Dissecuerant pregnantes Galaad. Ga. interpretatur acervus testimonii et significat opera preclara et doctrinam eminentem que per hibent testimonium eis qui talibus abundant: propter quod dicuntur pregnantes. {Y} Pregnantes ergo Galaad dissecantur quando ex invidia eis detrahitur Quia qui maioribus clarescunt meritis. etc. Unde de Ioseph dicitur Gn. 49 Exasperaverunt eum et iurgati sunt, invideruntque ei habentes iacula. Sed tanto iustius promovendi sunt. {Z} Unde contra fratrum invidiam Ioseph sublimatus est, et tamen benignus et beneficus eis extitit. Unde dicitur Gn. 41 Et dixit fratribus clementer: ego sum Ioseph, frater vester quem vendidistis in Egyptum: nolite pavere. Neque vobis durum videatur quod vendidistis me, pro salute enim vestra misit me Dominus ante vos in Egyptum.

ⁱ Gal. 4, 19.

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 77), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_77)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 77

<26. Philippus Cancellarius. Summa super Psalterium>

Psalmus 77