Psalmus 63

Numérotation du verset Ps. 63,1 

¶In finem1
¶Codd. : (Ps. 63) D30 Δ ( ω 1 ω² Fi) Bar1 Bar3 ΩM ΩS Rusch Ps-G
1 finem] fine ΩS
psalmus David2.
2 David] + Vox Pauli de passione Christi D30
Numérotation du verset Ps. 63,2 I

Exaudi Deus orationem meam cum deprecor ¦
a timore inimici
eripe animam meam.
Numérotation du verset Ps. 63,3 II

Protexisti me a conventu
malignantium ¦
a multitudine
operantium
iniquitatem.
Numérotation du verset Ps. 63,4 III

Quia3
3 Quia] Qui M* Q cum Ps-H LXX Ps-α
exacuerunt
ut gladium
linguas suas † intenderunt arcum
rem amaram ¦ 4
4 amaram] amarem P10525 <divisio.> suas+... amaram ¦ ] suas ¦ amarem P10525
Numérotation du verset Ps. 63,5 

ut sagittent in occultis
immaculatum.
Numérotation du verset Ps. 63,6 IV

Subito
sagittabunt eum
et non timebunt ¦
firmaverunt
sibi
sermonem nequam.
Numérotation du verset Ps. 63,V 

Narraverunt
ut absconderent laqueos ¦
dixerunt quis
videbit eos ?
Numérotation du verset Ps. 63,7 VI

Scrutati sunt
iniquitates ¦ defecerunt5 scrutantes scrutinio6.
5 defecerunt] Et praem. F cum Ps-δ |
6 scrutinio] scrutinia Ed1455 |
Numérotation du verset Ps. 63,VII 

Accedet7
7 Accedet] Accedit M W* cum Ps-R, accedat ΩM
homo
ad8 cor altum ¦
8 ad ΨB² D D30 Ω Rusch Clementina ] et ΨB* D30 Ed1455 Ps-G Cor2 (hebr. et anti. et Ieron. cum greco interponunt ET neque habent AD sed Glossa : AD )
Numérotation du verset Ps. 63,8 

et9 exaltabitur Deus.
9 et] om. C I
Numérotation du verset Ps. 63,VIII 

Sagitte
parvulorum
facte sunt plage eorum ¦
Numérotation du verset Ps. 63,9 

et10 infirmate sunt
10 et Δ Bar1 Bar3 ΩV Ed1455 Rusch etc om. ΩS
contra eos
lingue eorum.
Numérotation du verset Ps. 63,IX 

Conturbati sunt
omnes qui11 videbant
11 qui Bar1 etc et Bar3
eos ¦
Numérotation du verset Ps. 63,10 

et timuit omnis homo.
Numérotation du verset Ps. 63,X 

Et
annuntiaverunt opera Dei ¦
et12 facta eius intellexerunt.
12 et] om. Ed1455
Numérotation du verset Ps. 63,11 XI

Letabitur iustus
in Domino † et sperabit13 in eo ¦
13 sperabit] speravit R C G* V
et laudabuntur
omnes recti corde. 14
14 <divisio.> Domino+ ... eo ¦ D30² (propter confusionem cum et tironico  ? ), Domino ¦ ... eo ¦ Bar1, Domino ... eo ¦ P10525 etc.

Psalmus 63

Numérotation du verset Ps. 63,3 
Sermo 127
prol.| De diabolo quomodo studeat esse simia Domini presertim in prelatura. In Psalmo 63.1
1 om. codd.
{A} Protexisti me a conventu malignantium a multitudine operantium iniquitatem.
marg.| Diabolus in omnibus studet esse simia Domini. Unde volens existimari Deus, dixit Is. 14. In celum conscendam: super astra Dei exaltabo solium meum: sedebo in monte testamenti, in lateribus aquilonis etc. Et de Antichristo habetur. 2 Thessa. 2 Homo peccati et filius perditionis, qui adversatur et extollitur supra omne quod dicitur Deus, aut quod colitur: ita ut in templo Dei sedeat, ostendens se tamquam sit Deus. Hinc est quod cum Dominus sit summus abbas. Unde Mt. 23 Unus est pater vester qui est in celis. et Io. 8 Vnum patrem habemus Deum. Et ideo Mt. 6 Tamquam ad patrem nostrum et abbatem docuit nos dicere, ut filios et monachos suos: pater noster qui es in celis etc. Et cum etiam sint temporales seu seculares abbates sub ipso Domino qui presunt conventibus spiritualium hominum, excogitavit diabolus se facere abbatem et colligere multos ad conventum suum, et statuere eis regulam et ordinem suum. {B} Et hoc propter duas causas, quarum prima est ut in hoc imitaretur Deum, cuius studet esse emulator in iis que sunt potestatis et { CCXLV r } dominationis: et non in iis que sunt subiectionis et humilitatis. Unde vix credere potuit, filium Dei esse hominem. Quia iuxta illud verbum Augustini Superba mens humilia de aliis sentire non potest. Et exemplum Christi non potuit eum ducere ad hoc ut humiliaretur. Iuxta illud Iob. 39 Numquid volet rhinoceros servire tibi: aut morabitur ad presepetuum?
marg.| {C} ¶ Secunda causa est, ut illos qui collecti sunt in adventu Domini in ecclesiam fidelium, revocaret ad conventum suum. Cui simile legitur. 3Rg. 12 Hieroboam excogitato consilio fecit duos vitulos aureos, et dixit ad suos: Nolite ultra ascendere in Hierusalem. Ecce dii tui Israel, qui te eduxerunt de terra Egypti. Et ibat populus ad adorandum vitulum usque in Dn. Conventus itaque malignantium congregatio est malorum. {D} Ex quibus alii sunt tamquam nigri monachi diaboli, alii tamquam albi. Nigri sunt qui manifestare peccata sua non erubescunt: qui sunt velut ethiopes diaboli, ardore scilicet concupiscentiarum sic infecti et denigrati. De quibus Ps. Coram ipso procident ethiopes. Et alibi. Tu confregisti capita draconis: dedisti eum escam populis ethiopum. De quibus Naum. 2 Facies omnium sicut nigredo olle. Et Lam. 4 Denigrata est facies eorum supra carbones, et non sunt cogniti in plateis.
marg.| {E} ¶ Tamquam albi monachi diaboli sunt hypocrite. De quibus Dominus Mt. 23 Ve vobis scribe et pharisei hypocrite: qui similes estis sepulchris de albatis etc. Et Iohel. 1 Posuit vineam meam in desertum: et ficum meam decorticavit. Nudans spoliavit eam et proiecit: albi facti sunt cani eius. Cortex est humilitas. Ficus dulcedo virtutum et bone conscientie: que tegenda est humilitate. Sed ficum decorticat, qui { CCXLVI v } opera bona agit ut appareant: ideo dicit: albi facti sunt rami eius.
marg.| ¶ Tamquam canonicos regulares habentes simul indumentum pertim album et partim nigrum, habet diabolus omnes duplices et bilingues id est aliud in corde, aliud in ore gerentes: omnes qui aliquos aperte laudant, quibus occulte detrahunt: qui sunt pice diaboli. De quibus Sir. 5 Peccator probatur in duplici lingua. Et Za. 11 Contracta est anima mea in eis: siquidem et anima eorum variant in me. Hi trahunt quadrigam diaboli, de qua Za. 6 Et ecce quatuor quadrige egredientes de medio duorum montium. et montes, montes erei. In quadriga prima, equi rufi: in quadriga secunda equi nigri: in quadriga tertia, equi albi: et in quadriga quarta equi varii et fortes. In qua erant equi nigri egrediebatur in terram aquilonis: et albi egressi sunt post eos: et varii egressi sunt ad terram austri etc. Isti sunt monachi diaboli, quia ipsum habent pro abbate: in eius manu professionem fecerunt, se ei subi cientes. De quibus Io. 6 Vos ex patre diabolo estis (Abbas enim interpretatur pater) Ipsi renunciaverunt proprio sensui et proprie voluntati, et reguntur sensu diaboli et ad voluntatem eius. {F} Sensus diaboli sunt prudentia mundi, voluptas carnis, honorum concupiscentia, de quibus ad suam voluntatem: sicut abbas monacho suo imperat, et mittit de officina ad officinam: revocat in claustrum quando vult: et ita tales monachi aguntur ad imperium diaboli et suggestionem, de officina cupiditatis ad officinam gule, de officina gule, ad officinam luxurie: et sunt velut pila diaboli: de que Is. 22 Quasi pilam mittet te in terram latam et spatiosam. {G} Ibi morieris, et ibi erit cuarus glorie tue. Immo etiam proprietati omni renunclaverunt: quia sicut ipsi sunt diaboli. et membra eius, ita omnis possessio eorum que { CCXLVI r } consumitur in usus eius ad servitium eius, immo sunt possessio et nihil possident, significati per Cain qui interpretatur possessio: miserunt enim diabolum in possessionem sui ipsorum, quasi clavibus traditis: quia claves cordium eorum habet diabolus, dum pro voluntate sua aperit corda ipsorum, ad malum, et claudit ad bonum. Si dicitur verbum detractionis, vel adulationis vel scurrilitatis, habent aures apertas ad audiendum: si dicitur verbum Dei, aures claudunt ne audiant.
marg.| {H} ¶ Ordo et regula huius monasterii seu filiorum diaboli, est ordinem et regulam non servare: sicut in notariis falsis, ordo est iudiciarius ordinem iudicii non derivare. Quis enim servetur illic ordo, nisi ut que superiora sunt, fiant inferiora: terra supra celum: sensualitas supra rationem? Unde Sap. 4 Fascinatio nugacitatis obscurat bona: et inconstantia concupiscentie transuertit sensum sine malitia. Quis ordo ibi, ubi que posteriora sunt, priora fiunt? Ubi temporalia preponuntur, eternis. Unde poeta. O ciues ciues: querenda pecunia primum est, Virtus post nummos etc. Cum tamen scriptum sit. Mt. 6 Primum querite regnum Dei et iustitiam eius etc. Ideo dicitur Iob. 10 Ubi nullus ordo, sed sempiternus horror etc. Omnes autem mali et irregulares sunt illic regulares: et quanto magis irregulares, tanto magis regulares. Sicut Achan qui furatus erat regulam auream. Iosue. 7 Regula aurea est regula recta: sed plumbea tortuosa est, et non vera regula: sicut falsus nummus, non est verus.
marg.| {I} ¶ In fano diaboli sunt servientes, psallentes et astantes seu affantes, omnes quibus est lingua dolosa, aut vitia lingue, ut sunt mendacium, detractio, adulatio. Unde Is. 13 Respondebunt ibi vlule in edibus eorum: et Syrene in delubris voluptatis. Vlule turpiter cantantes sunt detractores: { CCXLVII v } obiurgatores. Syrenes (ut Boetius dicit) usque in exitium dulces, sunt mendaces adulatores et assentatores.
marg.| {K} ¶ Lectiones recitant in hoc conventu: odium, ira, stultitia. Lectiones scilicet contumeliam, opprobrium, iniurias, Responsa cantat impatientia: responsa dico conviciantium. Sed nescio quo pacto usu novo, plura sunt responsa qua<m> lectiones: quia pro una contumelia, due illic dicuntur: pro unica iniuria multe inferuntur. Unde Prv. 26 Sicut carbones ad prunas, et ligna ad ignem: sic homo iracundus suscitat rixas. Et Prv. 16 Vir insipiens fodit malum: et in labiis eius ignis ardescit.
marg.| {L} ¶ Omnes quidem discordantes et discordiarum seminatores expelluntur de templo Domini: sed recipiuntur in hoc phanum diaboli. Et sicut in festo stultorum, qui plus discordat, melius consonat: et sicut pro magno artificio habetur facere versum totum falsum, sic et hic: maximeque probantur septem illa que odit Dominus, ut dicitur Prv. 6 Sex odit Dominus, et septimum detestatur anima eius. Oculos sublimes, linguam mendacem, manus effundentes sanguinem. cor machinans cogitationes pessimas, pedes veloces ad currendum in malum, proferentem mendacia, testem falsum, et eum qui seminat inter fratres discordias.
marg.| {M} ¶ In hoc conventu post Abbatem secundus est prior: hic est privatus amor, qui preest conventui omnium malorum operum, et cogitationi et affectioni. Tolle privatum amorem, amorem scilicet sui, et cessabunt omnia mala. Sed hic excludit Deum et proximum. Unde Io. 1 Et sui eum non receperunt. Et. 2 Timoth. 3 Erunt homines seipsos amantes, cupidi, elati, superbi etc.
marg.| ¶ Supprior est pudor malus. Hic tenet hominem in peccato, sicut supprior monachum in claustro ne exeat: quia pudor obsistit ne connteatur peccatum. { CCXLVII r } Unde Sir. 21 Qui perdit animam suam pre confusione.
marg.| ¶ Tertius prior est timor malus, quo timetur penitentie labor, et qui consessioni obsistit. Unde formidolosi remittuntur de bello.
marg.| ¶ Quartus prior est vana spes per quam differt penitentiam, dum cogitat quod alias penitebit: et ita peccat in spe. Contra quod dicitur Sir. 5 Ne tardes converti ad Dominum: et ne differas de die in diem: subito enim venit ira illius etc.
marg.| {N} ¶ Habet et hic conventus officinas suas et qui presunt officinis. Habet refectorium, granarium, coquinam, cellarium, dormitorium, capitulum, et infirmariam. Refectorio preest invidia: granario avaritia: coquine gula: cellario ebrietas: dormitorio murmuratio et inquietudo animorum: capitulo dissensio: et infirmarie desperatio: practica ut placet2.
2 Refectorio preest… placet ] om. Angelica
Numérotation du verset Ps. 63,8 
Sermo 128
prol.| De parvulis Domini et diaboli per invidiam. In Psalmo 63 3
3 om. codd.
Sagitte parvulorum facte sunt plage eorum etc.
marg.| Parvulos suos habet Dominus et parvulos suos diabolus. {O} Parvulus Domini dicitur quis per veram humilitatem. Unde Mt. 18. Advocans Iesus parvulum statuit eum in medio discipulorum: et dixit. Nisi conversi fueritis, et efficiamini sicut parvulus iste non introibitis in regnum celorum. Conversi scilicet a magnitudine qua magni estis in oculis vestris: ad peruitatem humilitatis Christi. In figura etiam huius rei non elegit Dominus maximum de filiis Isai sed minimum. sicut dicitur 1Rg. 16 Dixit Dominus ad Samuelem, Ne respicias vultum eius neque altitudinem stature eius, quoniam abieci eum: nec iuxta intuitum hominis ego iudico. Homo enim videt ea que parent: Dominus autem {1. 247v } intuetur cor. Unde qui vident aliquem magnum et pulchrum dicunt dignum hunc episcopatu. Sicut species Priami digna est imperio. Et vetule commendant Dagobertum ex statura eius pensantes eum. Et nota quod sequitur, dixit pater ad Samuelem. Adhuc reliquus est parvulus qui pascit oves: et ait Dominus. Surge et unge eum: ipse enim est. Hinc etiam dicitur Mc. 9 Si quis vult primus esse erit omnium novissimus et minister: et accipiens puerum statuit eum in medio eorum quem cum complexus esset ait illis etc. Hoc quod complexus eum est ostendit quantum humilitatem diligat et amplexetur.
marg.| {Q} ¶ Parvulus etiam dicitur quis quantum ad malitiam licet adultus sit virtute. Unde dicitur. 1Cor. 14. Nolite fieri parvuli sensibus: sed malitia parvuli estote. Et 1Rg. 13 Filius unius anni erat Saul cum regnare cepisset id est humilis et innocens.
marg.| {R} ¶ Parvulus etiam dicitur quis propter imperfectionem. Unde 1Cor. 13 Cum essem parvulus loquebar ut parvulus: sapiebam ut par. etc. Et in eadem. 3 Tamquam parvulus in Christo lac vobis dedi potum non escam
marg.| {S} ¶ Parvulus diaboli est quis per falsam simulationem, ut hypocrita: de quo Sir. 20 Est qui nequiter se humiliat, et interiora eius plena sunt dolo.
marg.| ¶ Est etiam parvulus sensu sive discretione. Unde Sir. 13 Noli esse humilis id est parvulus in sapientia tua, ne humiliatus in stultitiam seducaris. Quia nimia humilitas parit contemptum. Et. 1 ad Cor. 14. Nolite fieri parvuli sensibus etc.
marg.| {T} ¶ Est etiam parvulus per invidiam. Invidia contrahit invidum et aufert debitam virtutum mensuram, et facit manum diabolo: tollit caritatem que est anime quantitas secundum latitudinem. Caritas enim dilatat affectum ad communicandum omnia bona. Sed invidia {1. 248r } communicari non permittit. Unde Sapientie 7 Quam sine fictione didici et sine invidia communico. Nec solum in se tollit hanc dilatationem sed etiam in aliis odit. Sicut dicitur de operariis Mt. 20 Accipientes scilicet denarium ut reliqui, murmurabant adversum patrem fa. et ille. An oculus tuus est nequam, quia ego bonus sum. Tollit etiam humilitatem que est anime altitudo. Nullus enim invidus homo est, qui non sit superbus. Unde sicut parvulus homo erubescit ire iuxta maiorem se, et ponit se si potest in loco inferiori: ita invidus non potest sustinere alium esse maiorem se et sibi comparari et preponi dolet. Unde Apostolus hec coniungit ad Gal. 5 Non efficiamini inanis glorie cupidi invicem provocantes, invicem invidentes. Et Mt. 20 Hi novissimi Una hora fecerunt, et pares illos nobis secisti. In alio etiam humilitatem odit, et ipsam humiliationem diligit: sed humilitatem, virtutem et continentiam, vel quodlibet bonum odit: et ipsam humilitatem ut depravet, superbiam vult reputari. ut. 1Rg. 17 de Heliab, qui cum esset maior super David, invidebat ei de hoc quod rumores querebat de Philisteo. et quod de hoc audiebat loquentes. Unde dicitur ibi quod cum audisset Heliab frater eius maior, loquente eo cum aliis, iratus est contra David, et dixit. Quare venisti et dereliquisti illas pauculas oves in deserto? ego novi superbiam tuam et nequitiam cordis tui, quia ut videres prelium descendisti. In quo significatur quod plerumque minores vocantur ad dignitatem maiorem, et quasi a paucis ovibus assumuntur ad pugnandum cum Philisteo id est cum diabolo. Quia ubi maior est cura ibi maior est pugna, et illi qui maiores sunt natu et aliis maiores se reputant invident. { CCXLIX v }
marg.| {V}¶ Tollit etiam spiritualem invidia longitudinem que est perseuerantia. Dolet enim invidus quando videt aliquem perseuerare in bono. sicut dolet de amore. Unde Invidus alterius rebus macrescit opimis etc. et Gn. 37 Videntes Ioseph fratres sui inui debant ei et cogitaverunt illum occidere, dicentes. Ecce somniator noster venit: venite occidamus eum etc. Et quanto magis videt in bono perseuerare vel honore tanto magis torquetur de perseuerantia. Unde Glo. ad Gal. Quanto ille cui invidetur successu meliore profecerit: tanto invidus in maius incendium livoris exardescit. et ideo si potest cursum boni propositi impedit et revocare intendit. Et propter hoc fascino comparatur, quod impedit crementum et profectum agnorum. Virgilius in Bucovic. Nescio quis teneros oculus mihi fascinat agnos. Et ad Gal. 3 O insensati Galate, quis vos fascinavit veritati non obedire? Sic stulti facti estis, ut cum spiritu ceperitis nunccarne consumemini. Et eodem. 5 Currebatis bene. Quis vos impedivit etc. {X} In his tribus spiritualis anime quantitas consistit, quam non dat natura sed gratia: de qua potest intelligi illud Mt. 6 Quis vestrum cogitans potest adiicere, ad staturam suam cubitum unum? quasi dicat nullus. Non enim est modus adiiciendi ad huiusmodi magnitudinem nisi per crucem Christi. In qua inveniemus longitudinem, latitudinem, altitudinem et profundum. Ad Eph. 3 ut possitis comprehendere que sit longitudo, latitudo, sublimitas et profundum. Ex hac etiam crevit Christus. Unde Christus factus est pro nobis obediens pa. etc. propter quod et Deus exaltavit illum etc. Unde Zaccheus statura pusillus ascendit in Sycomorum ut videret Iesum, et vidit transeuntem. Lc. 19 Et tu si pusillus es statura gratie, { CCXLIX r } ascende sycomorum id est crucem penitentie et augebitur tibi gratia, et mereberis videre Iesum.
marg.| {Y} ¶ De his igitur parvulis qui parvuli sunt per invidiam et parvuli sensu, potest intelligi verbum istud. Sagitte parvu. facte sunt pla. eorum id est ipsorum parvulorum. Parvuli enim isti id est invidi et sagittas habent et lanceas. Sagittas quando occulte detrahunt: lanceas vel gladios, quando manifeste nocere intendunt. De utrisque dicitur Prv. 26 Sicut noxius est qui mittit lanceas et sagittas in mortem: ita vir qui frudulenter nocet amico suo et cum deprehensus fuerit dicit ludens feci. Unde recte invidus significari potest per Ismaelem et per Esau. Per Ismaelem, nam ipse vir sagittarius. per Esau: quia ipse vir gladiatorius de Isma. dicitur Gn. 16 Hic erit ferus homo: manus eius contra omnes et manus omnium contra eum. {Z} Vere manus invidie contra omnes scilicet virtutes: quia in suo subiecto destruit omnes et in alio omnes odit et persequitur: et nullum persequitur vitium, sed omne diligit. Est invenire vitium quod alii vitio oppositum est, ut avaritia prodigalitati. Sed invidia nulli se opponit, sed omne vitium diligit, et omnem virtutem odit: ergo pessimum est vitiorum. Ismael etiam persequitur Isaac. Unde dicitur ad Gal. 4 Qui secundum carnem erat persequitur eum qui secundum spiritum. Isaac interpretatur risus. Quid est Ismaelem persequi Isaac nisi invidiam persequi risum et gaudium? Unde Ovidius : « Risus abest illi nisi quem fecere dolores ». Secundum hoc ergo quod detrahit est Ismael sagittarius. Et secundum quod manifeste persequitur est Esau persequens Iacob, et est quasi gladio pugnans: cui dicitur Gn. 27 Vives in gladio et fratri tuo servies. Invidus fratri suo recte dicitur servire, dum eum persequendo { 1.149v } et corrodendo non cessat exercere. Hec est lancea, de qua dicitur 1Rg. 19 Factus est spiritus Domini malus in Saul. Porro David psallebat cithara nisusque est Saul David configere cum pariete, et declinavit David: lancea autem casso vulnere perlata est in parietem. Quid est David cithara psallere nisi doctores et predicatores mortificationem vitiorum predicare? Et quid est Saulem lancea velle David configere, nisi invidos eos manifeste persequi et detrahere. Sed incassum hoc faciunt, quia sibi potius nocent qua alii obsunt unde sagitte parvulorum etc. reos involvunt. et hoc est gladius eorum intret in corda ipsorum .


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 63), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_63)
Signaler un complément d'information

Notes :