Philippus Cancellarius

Psalmus 39

Numérotation du verset Ps. 39,1 

¶ In finem
¶Codd. : (Ps. 39) D30 ΩM ΩS ΩX (227ra-b) ω 1 (74rb-74va) P15205 (72ra-74rb) P1076 P1048 Rusch Ps-G, def. ΩF
psalmus David1.
1 In finem... David ΩX] om. ΩM P10489 ω 1 | p. D inv. Ps-G , + patientia Pauli apostoli D30
Numérotation du verset Ps. 39,2 I

Exspectans
exspectavi
Dominum ¦
et intendit mihi.
Numérotation du verset Ps. 39,3 II

Et
exaudivit preces meas2 ¦
2 preces meas] deprecationem meam L² cum Ps-R
et
eduxit me de lacu miserie
et3 de luto fecis.
3 et] set L²
Numérotation du verset Ps. 39,III 

Et4
4 Et] om. R cum Ps-λ Ps-mozx Ps-med.
statuit supra5 petram
5 supra D30 R F² ΦR ΨB P15205 P10489 Ω ω1 Ed1455 Rusch cum Ps-R Hier. (tract. p. 12, 54 et passim)] super Ps-G
pedes meos ¦
et direxit
gressus meos.
Numérotation du verset Ps. 39,4 IV

Et
immisit in os meum canticum ¦
novum ¦
carmen
Deo nostro.
Numérotation du verset Ps. 39,V 

Videbunt multi
et timebunt ¦
et sperabunt
in Domino.
Numérotation du verset Ps. 39,5 VI

Beatus
vir cuius est nomen Domini
spes eius6 ¦ et
6 eius plerique codd. D30 P15205 P10489 ΩM G ΩS ΩV ω1 Rusch cum Ps-R ] ipsius Ps-G (F* C I L) cum Ps-γ Ps-δ Ps-λ Ps-med.
non respexit
in vanitates et insanias falsas. 7
7 <divisio.> Domini… eius ¦… vanitates D30 ΩMX ω 1 ] Domini ¦… eius ¦… vanitates ¦ ΩS
Numérotation du verset Ps. 39,6 VII

Multa fecisti tu Domine Deus meus8 mirabilia tua ¦
8 meus] om. ΦV cum Ps-med.
et cogitationibus tuis
non est qui9 similis sit tibi.10
9 qui G ΩS ΩV ω1 Rusch Ps-G (R C) ] quis F I K L M Q² U* W Φ D30 ΩM ΩX P15205 P1076 P10489 |
10 <divisio.> tuis D30 ΩMX ω 1 ] tuis ’ ΩS |
Numérotation du verset Ps. 39,VIII 

Annuntiavi
et locutus sum ¦ multiplicati sunt
super numerum.
Numérotation du verset Ps. 39,7 IX

Sacrificium et oblationem noluisti ¦
aures autem
perfecisti mihi.
Numérotation du verset Ps. 39,X 

Holocaustum
et pro peccato11
11 et... peccato] pro peccato P10489 , et pro delecto L² cum Ps-R
non postulasti ¦
Numérotation du verset Ps. 39,8 

tunc
dixi ecce venio.
Numérotation du verset Ps. 39,XI 

In capite libri
scriptum est de me
Numérotation du verset Ps. 39,9 

ut facerem
voluntatem tuam
Deus meus volui12 ¦ et legem tuam13
12 volui] ut praem. P10489 |
13 tuam] om. ΩM* |
in medio cordis14 mei. 15
14 cordis] cf. Hieron. ep. 106. |
15 mei] mihi C <divisio.> me... v. tuam Deus... volui ¦ D30 (me.) ΩMX ω 1 (tuam’) me ¦… v. tuam Deus ’… volui ¦ ΩS (Deus’) P15205  (volui’) me... v. tuam ¦ Deus... volui Cbg150 |
Numérotation du verset Ps. 39,10 XII

Annuntiavi16
16 Annuntiavi] bene nuntiavi L² cum Ps-R
iustitiam tuam17
17 tuam plerique codd. F² D30 P10489 ΩM G ΩS ΩV ω1 cum Ps-R LXX (R)] om. Ps-G (R F* C I L² cum Ps-H LXX)
in ecclesia magna ¦ ecce
labia mea non prohibebo’ Domine tu scisti.18
18 scisti] cognovisti L² cum Ps-R <divisio.> magna ¦ D30 ΩM X ω 1] magna ’ ΩS | prohibebo ’ D30* ω 1 ] prohibebo ¦ ΩS
Numérotation du verset Ps. 39,11 XIII

Iustitiam tuam
non abscondi in corde meo ¦
veritatem tuam et salutare tuum
dixi.
Numérotation du verset Ps. 39,XIV 

Non abscondi
misericordiam tuam
et veritatem tuam19
19 veritatem tuam ΩV etc om. P15205
a concilio multo.
Numérotation du verset Ps. 39,12 XV

Tu autem Domine20
20 Domine] om. ΩV
ne longe
facias21 miserationes tuas a me ¦
21 facias] om. ΩV
misericordia tua22
22 tua] om. ΩX
et veritas tua
semper susceperunt me.
Numérotation du verset Ps. 39,13 XVI

Quoniam circumdederunt me
mala
quorum non est numerus ¦
comprehenderunt me
iniquitates mee’
et non potui ut viderem.23
23 <divisio.> mee D30 ω 1 ] mee ¦ Ω
Numérotation du verset Ps. 39,XVII 

Multiplicate24 sunt
24 Multiplicate Cor2 (alia littera MULTIPLICATE, grecum commune est) V² D30 P15205 P10489 ΩS ΩX ( post. cor.) ω 1 Rusch Ps-G ] Multiplicati D* G K L Q* ΦRGV ΩM ΩX* ΩV P1076 Cor2 (in masculino habent et anti. et Hieron.) cum Ps-R ; cf. v. 6
super capillos capitis mei ¦
et cor meum dereliquit me.
Numérotation du verset Ps. 39,14 XVIII

Complaceat
tibi Domine
ut eruas me ¦
Domine ad adiuvandum me respice.
Numérotation du verset Ps. 39,15 XIX

Confundantur
et revereantur
simul ¦ qui querunt
animam meam ut auferant eam. 25
25 <divisio.> simul ¦… meam ΩX etc simul… meam ¦ D30* (ut videtur) ΩM
Numérotation du verset Ps. 39,XX 

Convertantur26
26 Convertantur] Avertantur Ed1455 Ed1530 cum Ps-R
retrorsum et revereantur simul ¦ qui volunt mihi mala.
Numérotation du verset Ps. 39,16 XXI

Ferant
confestim confusionem suam ¦ qui dicunt
mihi euge euge.
Numérotation du verset Ps. 39,17 XXII

Exultent
et letentur super te
omnes querentes te ¦
et dicant27 semper
27 dicant] dicunt P1076
magnificetur Dominus
qui diligunt salutare tuum. 28
28 <divisio.> super te ΩMX ω 1 ] … te ¦ ΩS
Numérotation du verset Ps. 39,18 XXIII

Ego autem
mendicus sum et pauper ¦
Dominus sollicitus est mei.29
29 mei] ei ω 1
Numérotation du verset Ps. 39,XXV 

Adiutor meus
et protector meus tu es ¦
Deus meus ne tardaveris. 30
30 <divisio.> meus2 tu es ¦ Deus meus3 D30 ΩMX  ω 1 ] meus ¦ tu es Deus meus ’ΩS

Psalmus 39

Numérotation du verset Ps. 39,4 
Sermo 84
prol.| ¶ In die natalis Domini de cantico novo cantando. In Psalmo 39.1
1 om. codd.
Et immisit in os meum canticum novum etc.
marg.| {A} Quatuor consideranda sunt. Quid sit canticum novum: et quid vetus. Qualiter vetus impediat novum. Qualiter cantandum sit canticum novum, et non vetus. Cui sit cantandum.
marg.| {B} ¶ Canticum vetus est quod pertinet ad veterem hominem scilicet canticum gaudii temporalis: de quo Amos 6 Qui canitis ad vocem psalterii etc. et non compatiuntur super contritione Ioseph id est Christi qui venditus fuit pro eis. hoc est canticum mundanorum. Unde Iob. 21 Et infantes eorum erultant Iusibus etc.
marg.| {C} ¶ Canticum novum duplex est quantum ad causam: canticum Moysi, quod cantandum est pro liberatione ab Egypto vitiorum scilicet pro gratia liberante, canticum agni pro gratia conservante. De utroque Apocalypsis 15 Vidi stantes supra mare vitreum habentes citharas Dei et cantantes canticum Moysi servi Dei: et canticum agni. etc. Mare vitreum baptismus mare scilicet in quo Pharao cum Egyptiis id est diabolus cum vitiis submergitur, vitreum est quia sicut vitrum cito frangitur et non resolidatur ita baptismus post transgressionem non iteratur: Stant supra mare: qui per baptismum vel { CLXVIII v } penitentiam a peccatis vel a persecutoribus Egyptiis liberati innocentiam baptismalem conservant. Isti cantant canticum Moysi pro misera liberante, canticum agni pro gratia conservante: utrumque canticum novum immisit in os nostrum. Unde Ps. Et eduxit me de lacu miserie, et de luto fecis. ecce primum: et statuit supra petram pedes meos: ecce secundum.
marg.| ¶ Canticum vetus impedit novum, et econverso: neque enim vetus homo ponit cantare canticum novum: nec econverso. Unde Am. 5 Odi et proieci festivitates vestras etc. Et post. Aufer a me tumultum carminum tuorum, et cantica lyre tue non exaudiam. Hec sunt cantica que convertuntur in luctum Am. 8 Convertam festivitates vestras in luctum, et inducam super omne dorsum saccum, et super omne caput calvitium. Super omne dorsum saccus inducitur, cum pena peccati portanda imponitur. Caput decalvatur, cum in morte absque reditu omnium temperalium solatium aufertur. sicut dicitur Is. 3 Et erit pro suavi odore fetor et pro crispanti crine calvitium. Crinis crispus duplicatur. Quid ergo crispantes come nisi possessiones duplicate et multiplicate? Sed Fronte capillata post hac occasio calva est: Quando ex toto auferuntur temperalia.
marg.| {D} ¶ Quare cantandum sit canticum novum, manifestum est. Quia tempus est novitatis, et omnis vetustas abiit, ad vetus pertinens testamentum, in quo terrena promittebantur. Unde Is. 26 In die illa cantabitur illud canticum in terra Iuda. Urbs fortitudinis nostre Sion Salvator ponetur in ea murus et antemurale etc. {E} Murus ecclesie est Christus quantum ad divinitatem: antemurale quantum ad humanitatem. Hoc licet diabolus quasi in passione Domini dissipaverit, tamen divinitatis murus firmiter et inexpugnabilis stetit, et ipsum antemurale in resurrectione { CLXVIII r } reparatum fuit. {F} Ideo autem novum canticum modo cantatur: quia omnia nova. Novus rex, nova lex, nova sunt omnia. Novus partus. Unde Ier. 31 Novum fecit Dominus super terram etc. Novum sacramentum. Unde Sir. 36 Innova signa et immuta mirabilia etc. Novus panis. Unde 1Cor. 5 Expurgate vetus fermentum etc. Novum vinum, et ideo debent esse nova vasa: ut habetur Lc. 5 Non enim mittunt novum vinum in utres veteres etc. Novum cor et novus spiritus. Undea « Cor mundum crea in me Deus ». Et Ez. 18. Facite vobis cor novum et spiritum novum etc. Tempus novum, novi dies, nomen novum: unde procedit canticum novum. Unde Sir. 24 Implet quasi Phison, sapientiam: quasi tigris in diebus novorum. Phison interpretatur oris mutatio: ecce os novum. Tempus novum, dies novorum. Nomen novum. Unde in Apocalypsis 2 Vincenti dabo nomen novum. Hoc est nomen novum (quia a Christo Christiani) quod sumus filii Dei. De quo Ct. 1 Oleum effusum nomen tuum.
a Ps. 50, 12.
marg.| {G} ¶ Item cui cantandum? soli Christo tamquam regi novo. Unde carmen Deo nostro, ut hic dicitur. ¶ Cantatur autem ei tamquam sponso, tamquam victori, tamquam peregrino.
marg.| ¶ Tamquam sponso cantatur carmen nuptiale et epithalamium: et hoc quantum ad incarnationem: et hoc est canticum agni. Unde Apocalypsis 19 Venerunt nuptie agni, et uxor eius preparavit se etc. Tamquam victori, et hoc est quantum ad passionem et resurrectionem. Unde 1Rg. 18. Cum reverteretur percusso Philisteo David, et ferret caput eius in Hierusalem, egresse sunt mulieres cantantes et psalmos dicentes etc. Unde ad Eph. 5 Implemini spiritus sancto loquentes vobismetipsis in psalmis, hymnis et canticis { CLXIX v } spiritualibus, cantantes et psallentes in cordibus vestris Domino. {H} Et Ex. 15 Cantemus Domino etc. Tamquam peregrino, et hoc quantum ad ascensionem, ut solet fieri peregrino de peregrinatione redeunti quando occurritur ei. Quando enim Dominus est incarnatus, tunc peregre profectus est. Et sicut peregrini quando redeunt de peregrinatione ornant coquillis id est testis conchilium chlamydem suam, ita in resurrectione in carne glorificata ad celum rediit quasi chlamyde ornata. Unde occurrendum est ei cum gaudio, et ipsi angeli ascendenti in celum cum gaudio occurrerunt. De hac peregrinatione dicitur Prv. 7 Abiitvir via longissima. Pecunie sacculum tulit secum, in die plenilunii reversurus, id est quando ecclesia consummata fuerit. Ut ostenderet se peregrinum post resurrectionem apparuit in specie peregrini: sicut dicitur Luce in fine: unde dixerunt. Tu solus peregrinus es in Hierusalem. etc.
Numérotation du verset Ps. 39,18 
Sermo 85
prol.| 2¶ De sollicitudine Domini erga nos. In Psalmo 39.3
2 V9877 f. 49ra
3 om. codd.
{A} Ego autem mendicus sum et pauper, Dominus sollicitus est mei.
marg.| Ex quibus causis Dominus sollicitus sit nostri, perpendere possumus ex natura animalium. Multe quidem cause sunt quare animalia sollicita sunt de fetu suo, quedam magis, quedam minus. Prima causa, corruptionis facilitas et sterilitas. Secunda, fetus raritas. Tertia tenera etas. {B} Quarta, infirmitas. Prima, corruptionis facilitas: unde in libro de natura animalium legitur quod natura dedit sollicitudinem eque super fetu suo quem peperit. et hoc ideo scilicet quod facile patitur aborsum, quia ad fumum candele extincte, eo scilicet quod isto amisso alium facile non haberet. { CLXIX r } Eodem modo, quia de facili abortit ecclesia vel fidelis anima in conceptu boni, sollicitus est Dominus de illis qui nati sunt, ne ipsi pereant. Quam facile autem ecclesia vel quelibet fidelis anima abortiat, patet, quia quasi ad fumum candele extincte. Candela accensa est prelatus subditos per vitam illuminans, vel per doctrinam. Unde Dominus Mt. 5 Vos estis lux mundi. Candela extincta, quando nec vita lucet nec doctrina. Candela extincta emittit fetidum fumum. Et prelatus talis, subditos male opinionis fetore corrumpit. Unde Ier. 51 : Ecce ego ad te mons pestifer, qui corrumpis universam terram. Ideoque quia timendum est de aborsu dicitur Sir. 32 Precurre prior in domum tuam, id est conscientiam, et illic advocare, et age conceptiones tuas. Et mirum quidem quod ita facile abortimus in boni conceptu et non in mali: ita facile abortit ratio nostra, et non sensualitas. Unde Iob. 21 Bos eorum concepit et non abortivit: vacca etc. Et quod ex difficultate nascantur boni significatur Gn. 35 Cum parturiret Rachel ex difficultate periclitabatur. etc. Paupercula quedam misera et interdum concubina pluries pariet. Regina vix habebit unicum: sic est de sensualitate et ratione. Diabolus etiam non cessat procurare bonorum aborsum: quere infra.
marg.| {L} ¶ Secunda causa sollicitudinis, est fetus raritas: quod patet per contrarium in piscibus. Pisces enim quia faciunt plura ova non habent de ovis suis sollicitudinem, sed quasi non curantes ea in aqua dispergunt et disperdunt. Econverso ballena quia non habet nisi unicum opponit se venantibus pro eo. Quia plus consuevit mater diligere quem habet unicum qua si plures haberet: et plus plangit eum. Unde Amos 8 Ponam eum quasi luctum unigeniti etc. Propter { CLXX v } hoc ipsum Christus unicam suam vocat ecclesiam. Unde in Psalmo Domine restitue animam meam etc. a leonibus unicam meam. Et David in persona iusti dicit, ut magis ad miam invitet. Miserere mei quia unicus etc. Pauciores autem constat esse bonos qua malos. Unde Is. 10 Reliquie ligni saltus pre paucitate numerabuntur. Ligni saltus sunt simplices et recti: de quibus dicitur. Audiumus eam in Effrata, inue. e. in. cam. sil. Et quia pauci sunt tales, ideo dicuntur reliquie etc. Mali autem plures sunt. Unde Saper. 4 Multigena impiorum multitudo non erit utilis etc. Ideo propter raritatem magis sollicitus est de bonis qua de malis.
marg.| {M} ¶ Tertia causa sollicitudinis est etas tenera. Unde neophitis et noviciis maxime miserendum est, et cum eis dispensandum: quod significatur per Beniamin Gn. 43 Attollens Ioseph oculos vidit Beniamin fratrem suum minimum et ait. Misereatur tui Deus fili mi etc. et commota sunt viscera eius etc. Festinavit in domum, quia nolebat quod fluentes lacrime viderentur. Quia qui compatitur compassionem suam dissimulare debet, ne is cui compatitur insolescat. De hoc Lc. 16 Pater commotus est super minorem filium revertentem.
marg.| ¶ Quarta causa sollicitudinis est fetus infirmitas. Unde quia pulli aquile infirmitatem multam habent in comparatione avium minoris corporis, dedit natura aquile maiorem sollicitudinem super pullos suos qua aliis, et multum laborat acquirendo eis cibum. Sic et Dominus super infirmos maxime sollicitus est: et sic omnes debent esse prelati. Unde ad Rm. 15 Debemus autem nos firmiores imbecillitatem infirmorum sustinere. etc. Et. 1Cor. 9 Factus infirmus infirmis etc. Propter hanc proprietatem comparat Dominus se aquile. Unde: sicut aquila provocans ad volandum suos pullos. et { CLXX r } nos dicimur pulli aquile. Unde Iob. 39 Pulli aquile lambunt sanguinem. Galline autem et perdices non habent tantam sollicitudinem super pullos suos: nec ita possunt eis acquirere cibum venatu suo, eo quod non sunt rapaces et fortes, et ideo providit natura ut pulli eorum qua cito nati sunt apti sint cibum querere. Gallina tamen excutit spicas et paleas pullis suis, et eos precedit quasi ducens ad pastum. Unde et propter hanc sollicitudinem Dominus comparat se galline. Lc. 13 Quotiens volui congregare filios t. quemadmodum gal. congre. pul. sub etc. Dominus ergo propter infirmitatem nostram quasi exhibet se nobis ut gerulam vel nutricem. Unde Dt. 1 Portavit te Dominus Deus tuus etc. Et Os. 11 Ego quasi nutricius etc. Ideo infirmis dicitur Lc. 12 Nolite timere pusillus grex.
marg.| {O} ¶ Quinta causa sollicitudinis Domini circa nos est paupertas nostra, quam si recognoscamus ipse sollicitus est nostri. Divites autem nullius estimat, unde nec divitem etiam nominavit, sed Lazarum mendicum Lc. 15 Ipsi consolationem suam habent, ideo Dominus non dat suam, quam facit paraclitus. Unde beatus Berno. Delicata est divina consolatio, nec facile conceditur admittentibus alienam: non habentibus autem se concedit. Unde Quoniam pater meus et mater mea dereliquerunt me: Dominus assumpsit me.
marg.| {P} ¶ Diabolus etiam non cessat pro curare aborsum bonorum, quia sicut deliciosus est in cibis, ita in vestibus, et gaudet in pellium mutatoriis. Sicut quis in hyeme vult habere pelies arietum, et in estate pelles agnorum abortiuorum: sic et diabolus. Arietes sunt prelati, sacerdotes, doctores: hyems adversitas. In hyeme ergo arietum pellibus se induit, quia prelatum maxime in necessitate deficere contingit. In estate pellibus agnorum maxime abortivorum induitur, quia minores et novicii prosperitate facile corrumpuntur. Unde Prv. 1 Prosperitas stultorum perdet illos. Et hoc { CLXXI v } quia sicut dicitur Ex. 1 Precepit Pharao ut parvuli proiicerentur in aquam Egypti. Circa pascha solemus indui pellibus agnorum abortiuorum quia delicate sunt. {Q} Et maxime diabolus hoc tempore paschali pellibus ab ortiuorum se vestit dum penitentes in quorum partu timent laboraveratur ecclesia per peccata iterata interficit. Hi sunt agni, de quibus Prv. 27 Agni sunt in vestimentum tuum etc.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 39), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_39)
Signaler un complément d'information

Notes :