Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Philippus Cancellarius

Biblia communis

Psalmus 88

Numérotation du verset Ps. 88,1

¶Intellectus Ethan

¶Codd. : (Ps. 88) : D30 Rusch Ps-G

Israelite¹

¹ Israelite Ps-G ( A plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] Etzrailitae Ps-G ( U ), Ezraite Ps-G | Intellectus... Israelite] Canticum psalmi filiis Chore intellectus Ethan. Vox Christi de passione D30

Numérotation du verset Ps. 88,2 I

Misericordias Domini ¦

in eternum

cantabo.

Numérotation du verset Ps. 88,II

In generatione²

² generatione D30² Rusch ] generationem D30* (eras. -m)

et generationem ¦

annuntiabo veritatem tuam

in ore meo.

Numérotation du verset Ps. 88,3 III

Quoniam dixisti in eternum

misericordia edificabitur in celis ¦

preparabitur veritas tua in eis.

Numérotation du verset Ps. 88,4 IV

Disposui

testamentum

electis meis ¦

iuravi David servo meo

Numérotation du verset Ps. 88,5

usque in eternum preparabo semen tuum.

Numérotation du verset Ps. 88,V

Et edificabo in generatione³

³ generatione Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] generationem Ps-G

et generationem ¦

sedem tuam.

Numérotation du verset Ps. 88,6 VI

Confitebuntur⁴

⁴ Confitebuntur] praem. diapsalma Ps-G

celi

mirabilia tua

Domine ¦ etenim

veritatem tuam

in ecclesia sanctorum.

Numérotation du verset Ps. 88,7 VII

Quoniam quis

in nubibus

equabitur

Domino ¦

similis

erit Domino

in filiis Dei.

Numérotation du verset Ps. 88,8 VIII

Deus qui glorificatur in consilio sanctorum ¦

magnus

et terribilis⁵

⁵ terribilis Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] horrendus Ps-G

super omnes qui in circuitu eius sunt.

Numérotation du verset Ps. 88,9 IX

Domine Deus

virtutum quis similis tibi ? ¦ potens es

Domine

et veritas tua in circuitu tuo.

Numérotation du verset Ps. 88,10 X

dominaris potestati⁶ maris ¦

⁶ potestati Ps-R ( H* D² R* ) Ps-G ( R U² ) D30² Ω^S Rusch ... Clementina cum Ps-R ] potestatis Ps- γ Ps-σ* Ps-R ( M N² C R² ) Ps-G D30* (eras.) , potestates Ps-G ( Q Φ RGV D ) Cor2 (anti. quidam) Cor2 F (f. 143ra marg. : Greci utuntur genitivo ubique cum hoc verbo ‘dominari’ et ideo, cum translatum est POTESTATI , aliquando licet a greco debet esse genitivus, hic POTESTATIS , et ideo, si in aliquibus antiquis inveniantur POTESTATES , corruptio est et ponitur .e. pro .i. ex vitio scriptorum. Unde in antiquis veris est POTESTATIS sicut in greco. Unde in biblia .h’. MS (#) est POTESTATIS et alibi in psalterio ponitur casus genitivus cum hoc verbo dominari, potestatem Ps-σ² Ps-moz x Ps-R ( N* Q* ) Cor2 (Ieronymus et hebr. in singulari)

motum

autem fluctuum eius tu mitigas.

Numérotation du verset Ps. 88,11 XI

Tu humiliasti sicut vulneratum superbum ¦

in brachio

virtutis tue dispersisti inimicos tuos.⁷

⁷ dispersisti D30 Ps-G ] disperdisti Rusch (hapax)

Numérotation du verset Ps. 88,12 XII

Tui sunt celi

et tua est terra ^†

orbem terre

et plenitudinem eius

tu fundasti ¦

Numérotation du verset Ps. 88,13

aquilonem

et mare

tu creasti.

Numérotation du verset Ps. 88,XIII

Thabor

et Hermon

in nomine tuo

exultabunt ¦

Numérotation du verset Ps. 88,14

tuum

brachium

cum potentia.

Numérotation du verset Ps. 88,XIV

Firmetur manus tua

et exaltetur

dextera tua ¦

Numérotation du verset Ps. 88,15

iustitia

et iudicium

preparatio sedis tue.

Numérotation du verset Ps. 88,XV

Misericordia et veritas precedent faciem tuam ¦

Numérotation du verset Ps. 88,16

beatus populus

qui scit iubilationem.

Numérotation du verset Ps. 88,XVI

Domine

in lumine

vultus tui ambulabunt ^†

Numérotation du verset Ps. 88,17

et in nomine tuo

exultabunt

tota die ¦ et in iustitia

tua

exaltabuntur.

Numérotation du verset Ps. 88,18 XVII

Quoniam gloria virtutis eorum tu es ¦

et in beneplacito tuo exaltabitur

cornu nostrum.

Numérotation du verset Ps. 88,19 XVIII

Quia Domini

est assumptio nostra ¦

et sancti Israel regis nostri.

Numérotation du verset Ps. 88,20 XIX

Tunc locutus es in visione

sanctis tuis ^† et dixisti posui adiutorium in potente ¦

et⁸ exaltavi

⁸ potente et Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] potentem Ps-G

electum

de plebe mea.

Numérotation du verset Ps. 88,21 XX

Inveni David

servum meum ¦

oleo sancto meo unxi eum.⁹

⁹ oleo Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch] in praem. Ps-R Ps-G | unxi Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] linui Ps-G

Numérotation du verset Ps. 88,22 XXI

Manus enim mea

auxiliabitur

ei ¦

et brachium meum

confirmabit eum.

Numérotation du verset Ps. 88,23 XXII

Nihil proficiet inimicus in eo ¦

et filius iniquitatis non apponet nocere eum.

Numérotation du verset Ps. 88,24 XXIII

concidam a facie ipsius

inimicos eius ¦ et odientes eum in fugam

convertam.

Numérotation du verset Ps. 88,25 XXIV

Et veritas mea

et misericordia mea cum ipso ¦ et in nomine meo

exaltabitur cornu eius.

Numérotation du verset Ps. 88,26 XXV

Et ponam

in mari

manum eius ¦ et in fluminibus

dexteram eius.

Numérotation du verset Ps. 88,27 XXVI

Ipse invocavit¹⁰

¹⁰ invocavit] invocabit D30 Ps-G

pater meus es tu ¦

Deus meus

et susceptor salutis mee.

Numérotation du verset Ps. 88,28 XXVII

Et ego primogenitum

ponam

illum ¦ excelsum pre

regibus terre.

Numérotation du verset Ps. 88,29 XXVIII

In eternum

servabo illi

misericordiam meam ¦ et testamentum meum

fidele ipsi.

Numérotation du verset Ps. 88,30 XXIX

Et ponam in seculum seculi

semen eius ¦

et thronum eius sicut dies celi.

Numérotation du verset Ps. 88,31 XXX

Si autem¹¹ dereliquerint filii eius

¹¹ autem Ps-G (U V D) Ω Clementina Rusch ] om. Ps-G

legem meam ¦ et in iudiciis meis non ambulaverint.

Numérotation du verset Ps. 88,32 XXXI

Si iustitias meas profanaverint ¦

et mandata mea non custodierint.

Numérotation du verset Ps. 88,33 XXXII

Visitabo

in virga

iniquitates eorum ¦ et in verberibus peccata eorum.

Numérotation du verset Ps. 88,34 XXXIII

Misericordiam autem meam non dispergam ab eo ¦

neque nocebo in veritate mea.

Numérotation du verset Ps. 88,35 XXXIV

Neque profanabo

testamentum

meum ¦ et

que procedunt de labiis meis

non faciam irrita.

Numérotation du verset Ps. 88,36 XXXV

Semel

iuravi

in sancto meo ^†

si David mentiar ¦

Numérotation du verset Ps. 88,37

semen eius

in eternum manebit.

Numérotation du verset Ps. 88,38 XXXVI

Et thronus eius

sicut sol

in conspectu meo ^†

et sicut luna perfecta

in eternum ¦ et

testis in celo fidelis¹².

¹² fidelis] + diapsalma Ps-G

Numérotation du verset Ps. 88,39 XXXVII

Tu vero

repulisti

et despexisti¹³ ¦ distulisti christum tuum.

¹³ despexisti Ps-G ] destruxisti Ps-G (C) Rusch (hapax) ; cf. Ps. 59, 3.

Numérotation du verset Ps. 88,40 XXXVIII

Avertisti¹⁴ testamentum servi tui ¦

¹⁴ Avertisti Φ Ψ^B Ω Rusch cum Ps-R ] Aevertisti Ps-G ( D ) D30*, Evertisti D30² (eras.) Ps-G

profanasti in terra¹⁵

¹⁵ terra Rusch] terram Ps-G

sanctuarium eius.

Numérotation du verset Ps. 88,41 XXXIX

Destruxisti omnes sepes eius ¦

posuisti firmamentum¹⁶ eius

¹⁶ firmamentum F* pleirque codd. et edd. D30 Rusch] firmamenta Ps-G (R F²) cum hebr. et LXX; cf. Ps-R Ps-H (munitiones)

formidinem.

Numérotation du verset Ps. 88,42 XL

Diripuerunt eum

omnes transeuntes

viam ¦ factus est opprobrium vicinis suis.

Numérotation du verset Ps. 88,43 XLI

Exaltasti dexteram deprimentium eum ¦ letificasti omnes inimicos eius.

Numérotation du verset Ps. 88,44 XLII

Avertisti

adiutorium gladii eius ¦ et non es auxiliatus ei in bello.

Numérotation du verset Ps. 88,45 XLIII

Destruxisti eum

ab emundatione ¦ et*¹⁷ sedem eius in terra¹⁸ collisisti.

¹⁷ ab emundatione et Ps-G (Q² plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] a mundatione Ps-G (R Q Φ^RGV) |

¹⁸ terra Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] terram Clementina Ps-G |

Numérotation du verset Ps. 88,46 XLIV

Minorasti dies

temporis eius ¦

perfudisti

eum confusione.

Numérotation du verset Ps. 88,47 XLV

Usquequo¹⁹

¹⁹ Usquequo] praem. diapsalma Ps-G

Domine avertis in finem ¦

exardescet

sicut ignis ira tua ?

Numérotation du verset Ps. 88,48 XLVI

Memorare que mea substantia ¦

numquid enim vane constituisti omnes filios hominum?

Numérotation du verset Ps. 88,49 XLVII

Quis

est homo qui vivet

et non videbit mortem ¦ eruet

animam suam de manu inferi ?

Numérotation du verset Ps. 88,50 XLVIII

Ubi²⁰ sunt misericordie tue antique

²⁰ Ubi] praem. diapsalma Ps-G

Domine ¦ sicut iurasti David in veritate tua?

Numérotation du verset Ps. 88,51 XLIX

Memor esto Domine

opprobrii servorum tuorum ¦

quod continui in sinu meo multarum gentium.

Numérotation du verset Ps. 88,52 L

Quod

exprobraverunt

inimici tui

Domine ¦ quod exprobraverunt

commutationem

christi tui.

Numérotation du verset Ps. 88,53 LI

Benedictus

Dominus in eternum ¦ fiat fiat.

Psalmus 88

Numérotation du verset Ps. 88,2
Sermo 187

^prol.| ¶ De pluribus misericordiis que comparantur septem panibus, et de panum fragmentis. In Psalmo 88.

Misericordias Domini in eternum cantabo.

^marg.| {A} Primo hic considerandum est quomodo plures sint misericordie que septem panibus comparantur. Secundo quomodo quidam de panibus habent fragmenta, et hoc ipsum interponemus. Non de omnibus propter prolixitatem.

^marg.| ¶ Septem sunt miserie Domini, que sunt septem panes. de quibus Mc. 8 {B} ubi dicitur. Misereor super turbam etc. Quibus cum pisciculis paucis Dominus magnam multitudinem satiavit. Pisciculi pauci sunt tribulationes modice et paucequas Dominus sustinet horrore sanctos suos. Unde Sap. 3 In paucis vexati in multis bene disponentur: fragmenta sunt pertiales miserie. Prima ergo inter septem est conservatio que aliquem conservat a peccatis in seculo manentem. Unde Iac. 1 Religio munda et immaculata etc. est immaculatum se custodire ab hoc seculo.

^marg.| ¶ Quod fit tribus monis scilicet per occasionis subtractionem. Per resistendi datam virtutem. {C} Per affectionis sanitatem. de primo vulgo dicitur quod opportunitas vel occasio facit latronem. Et Ovidius Quid nisi secrete leseit Phyllida silve. Certa necis eam est in comitata {2. 37v } fuit. Et Sir. 26 In filia avertente se firma custodiam, ne inventa occasione abutatur se. Et Gn. 29 Accidit ut quadam die intraret Ioseph domum et operis quippiam absque arbitris faceret: et illa apprehensa lacinia vestimenti diceret: dormi mecum. Et Dn. 13 Ecce ostia pomarii clausa sunt et nemo nos videt, et in concupise. t. sumus quam obrem assentire nobis et commiscere nobiscum. Multi enim sunt ita occupati quod etiam si vellent peccare non possent: et hoc ipsum est magna gratia. Unde Os. 2 Sequetur amatores suos et non inveniet. Et subiungit quare. Sepiam vias eius spinis id est occupationibus implicabo.

^marg.| ¶ Secundo per resistendi datam virtutem. Unde Ps. « Multiplicabis in anima mea virtutem ». Et Is. 50 : « Dominus Deus auxiliator meus ideo non sum confusus, stemus simul quis est adversarius noster? Dominus enim homini quasi natanti sustentat mentum. Ideo dicitur. 1Cor. 10 : « Fidelis Deus, qui non patietur vos tentari supra id quod potestis ». Tertio per affectionis sanitatem, ut sic iusto desipiat peccatum quod ipsum habeat in abominationem tamquam venenum et mortem. Sicut apes si fuerint alvearia sua respersa origano dimittunt loca sua. Unde Iob. 6 Numquid poterit aliquis gustare quod affert mortem?

^marg.| {D} ¶ Secunda miseratio est ex pectatio Domini sustinentis: per quam tardat ultionem cogitans de reconciliatione nostri. Unde Ier. 29 Ego scio cogitationes quas ego cogito super vos ait Dominus: cogitationes pacis non afflictionis.

^marg.| {E} ¶ Tertia est, quod nos ad penitentiam convertit: et hoc sit per sensum spiritualium vulnerum vel timorem pene gehennalis recogitate, et per spem indulgentie. Unde Ez. 26 Dabo vobis cor novum et spiritum novum ponam in medio vestri: auferam cor lapideum {2. 37r } de carne vestra: et dabo vobis cor carneum id est sensibile. ut sentiant vulnera sua: et horrescant penas eternas et refugiant. Unde Ezechias Is. 38 « Ego dixi in dimidio dierum meorum, vada ad portas inferi ». Et Ps. Anima mea inferno appropinquavit. Et post. displicebunt vobis iniquitates vestre et scelera vestra et tunc concipit spem indulgentie: ita quod spes miscetur cum timore et ipsum temperat. He sunt due mole de quibus Dt. 24 « Non accipies loco pignoris inferiorem et superiorem molam » etc.

^marg.| {F} ¶ Quarta est quod plene remittit offensam nec damnat vlciscendo nec confundit improperando, immo per inde est ac si non peccasset. hoc est quod dicitur Ex. 24 State et videte magnalia Dei que facturus est hodie: Egyptios quos nunc videtis nequaqua ultra videbitis usque in sempiternum.

^marg.| {G} ¶ Quinta est quod dat virtutem emendandi et bona compensandi. Unde ad Rm. 6 Sicut exhibuistis membra vestra servire immunditie et iniquitati ad iniquitatem: ita nunc exhibete membra vestra servire iustitie in sanctificationem.

^marg.| {H} ¶ Sexta, quod dat gratiam promerendi eterna bona, que consistunt in tribus in odio preteritorum peccatorum. de quo Ps. Perfecto odio oderam illos etc. et Sir. 21 quasi a facie colubri fuge peccatum. In contemptu presentium bonorum. Unde Ps. Renuit consolari anima mea. Et illud: quid mihi est in celo et a te quid volui super terram. Et ad Philip. 4 Propter quem omnia feci detrimentum et arbitror ut stercora ut Christum lucrifacerem. In desiderio eternorum. de quo Is. 26 Anima mea desideravit te nocte. Et Genesis. 49 Benedictiones patris tui confortate sunt benedictionibus patrum eius, donec veniret desiderium collium eternorum.

^marg.| {I} ¶ Septima misericordia est, {2. 37v } spes obtinendi que in tribus consistit, que sunt caritas adoptionis. Unde 1Io. 4 Sic Deus dilexit nos etc. Omnis qui diligit ex Deo natus est etc. Et Io. 3 Sic Deus dilexit mundum. ut filium suum unigenitum daret: ut omnis qui creditineum non pereat, sed habeat vitam eternam. {K} Secundum est veritas promissionis. Unde 2Tim. 2 « Ille fidelis permanet, seipsum negare non potest ». Tertium est potestas redditionis. Unde 2Tim. 1 : « Scio cui credidi et certus sum, quoniam potens est depositum meum servare in illum diem ».

Numérotation du verset Ps. 88,13
Sermo 188

^prol.| ¶ De communione seu eucharistia et excommunicatione. In Psalmo 88.

{L} Thabor et Hermon exultabunt in nomine tuo etc.

^marg.| Duo sunt in ecclesia quorum unum pertinet ad unionem sicut sacramentum eucharistie. Secundum ad divisionem ut excommunicatio. Utrumque inventum est propter medicinam animarum et salutem quando fiunt. et hoc est quod dicitur, Thabor etc. in nomine tuo, quod est Iesus Christus id est salus. Sicut ipse dixit Io. 16 Quicquid petieritis patrem in nomine meo dabit vobis id est ad salutem.

^marg.| {M} ¶ Thabor pertinet ad eucharistiam, quia interpretatur lumen veniens. Est enim donum Dei, de quo dicitur Iac. 1 Omne datum optimum et omne donum perfectum desursum est descendens a patre luminum etc. Et quia Dominus transfiguratus est in monte Thabor, sicut dicitur Mt. 17 Et in altari sit transfiguratio Domini: multe autem sunt utilitates huius sacramenti. Valet enim ad peccatorum remissionem. gratie impetrationem. gratie impetrate augmentationem et roborationem: culparum venialium ablutionem: penarum purgatorii diminutionem, premii {2.38r} accelerationem. ut possit dici illud Sir. 41 Medicina omnium in festinatione nebule id est sacramenti.

^marg.| {N} ¶ Similiter anathema ad utilitatem multam inventum est quia gladius est Ecclesie, et separat membra putrida. Sicut Apostolus fecit. 1Cor. 5 Ego quidem iudicavi tradere huiusmodi hominem Satane in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini nostri Iesu Christi etc. Et ad Rm. 13 Vis non timere legem, bonum fac, et habebis laudem ex illa. Si autem malum feceris, time: non enim pro nihilo gladium portat. Hinc dicitur^a : « Thabor et Hermon¹* exul<tabunt> in nomine tuo ».

^a Ps. 88, 13.

¹ Hermon] corr., Ser. Ed.

^marg.| {O} ¶ Quidam autem medicinam convertunt in venenum, utroque abutentes, celebrantes missas propter cupiditatem, excommunicantes etiam propter cupiditatem. Contra sic celebrantes dicitur Malachie 1^b : « Quis ex vobis qui claudat ostia et altare meum accendit gratuito? » Et Ecclesiastes 10 In risu faciunt panem et vinum, ut epulentur bibentes: et pecunie obediunt omnia. Osee 5^c Laqueus facti estis speculationi: et sicut rete expansum super montem Thabor. Unde cum missa debeat monstra destruere peccatorum: ipse misse fiunt monstruose. Unum solum caput est ecclesie Christus Iesus: quomodo missa duo habebit capita: nisi fiat quod dicit Horatius in arte: Humano capiti, cervicem pictor equinam lungere si velit, et varias inducere plumas Undique collatis membris, ut turpiter atram Desinat in pistrim mulier formosa superne, Spectatum admissi risum teneatis amici? quasi dicat, non. In poetis legimus Ianum bicipitem, Cerberum tricipitem, Hydram multorum capitum, Briareum multimanum. Sed quis legit missam bicipitem? sed hoc invenit fraus cupiditatis ut sint bifaciate et trifaciate. Unde sunt vulpes Samsonis habentes facies diversas, quia multa {2. ^{XXXIX v} } capita id est multa principia et caudas alligatas, quia ad unum finem tendunt id est ad caudam argenteam, ad lucrum et sic incendunt segetes Philistinorum id est potione cadentium qui potione debuerunt sanari. Sicut legitur Iud. 16 Eadem cupiditas pluralitatem missarum et altariorum. Unde Os. 10 secundum multitudinem fructus sui multiplicaverunt altaria. Invenit etiam novitatem sicut missam de omnibus Apostolis decantandam in die nativitatis. Missam epiphanie in die pasche. Missam de angelis. Devotionem laicorum non vitupero nisi propter scandalum sed cupiditatem clericorum que studiosa est in his. Unde Ps. « Ibant in adinventionibus suis ». {R} Gladio abutitur, qui propter cupiditatem excommunicat, ut officiales et decani similes latronibus qui occidunt ut spolient. Unde de homine incidente in latrones dicitur Lc. 10 Homo quidam etc. Qui spoliaverunt eum, et impositis plagis abierunt. Immo etiam vivificant animas morientes id est iustificant peccatores: et mortificant animas viventes id est damnant iustos. Unde Ez. 13 Vivificabant animas eorum et violabant me ad populum meum propter pugillum hordei et fragmen panis ut interficerent animas que non moriuntur: et vivificarent animas que non vivunt, mentientes populo credenti mendaciis. Hi significantur per Esau venatorem cui dictum est pro benedictione Gn. 27 Vives in gladio. Sed Dominus eos suo gladio separabit. de quo dicitur Cum exacuero sicut fulgur gladium meum, et arripuerit iudi. manus m. Contra quos dicitur Os. 4 Separatum est convivium eorum. Et Amos. 6 Qui separati estis in diem malum. et Amos. 4 Exibitis per aperturas altera contra alteram (scilicet maior {2. ^{XXXIX r} } contra minorem altercando. tu precepisti mihi hoc facere) et proiiciemini in Armon. quod interpretatur anathema. {S} Propter hoc autem quidam detrahunt sacramento et gladio ecclesie. Sacramento: dicentes quod ab indignis non conficitur. Gladio: dicentes iniusta sententia non valet. sed respondendum est eis: quia brachium tuum cum potentia. Sacramentum valet etiam si ab heretico fiat forma servata. Sententia similiter sive iusta sive iniusta nisi in casibus. Nec valet magis sacramentum datum a digniori ut baptismus ab episcopo vel archiepiscopo. Unde 1Cor. 1 Numquid in nomine Pauli baptizati estis?

^b Mal. 1, 10.

^c Os. 5.

Numérotation du verset Ps. 88,26
Sermo 189

^prol.| ¶ De vita claustralium seculariter aut spiritualiter viventium. In Psalmo 88.

Et ponam in mari manum eius et in fluminibus dexteram eius.

^marg.| {T} Primo videndum quomodo per mare significatur vita clastralium qui seculariter vivunt. Secundo quo modo per flumen vita eorum qui spirituales sunt. Per hoc quod dicit: Dexteram ponam in fluminibus insinuat sinistram ponendam in mari: et quia tam mare qua flumen in alveo continetur et mare coercetur littore: flumen ripa: ideo per utrunque significatur claustralium conversatio. Per mare quidem perversa et secularis conversatio: per flumen autem spiritualis. {V} Ideo autem per mare significatur claustralium secularis conversatio quia mare dulces aquas non habet, et illi non habent aquas sapientie. Unde Iob. 28 Mare loquitur non est mecum. Item mare habet cete grandia que devoraverunt Ionam prophetam. {2. ^{XL v} } Cete grandia sunt occupationes magne: que absorbent Ionam, quia intelligentie contemplative sepeliunt puritatem. Unde Sir. 38 Sapientiam scribe in tempore vacuitatis: et qui minoratur actu sapientiam percipiet. Ideo forsitan dixit Sapiens quod unum est de illis que sunt sibi difficilia: via navis in mari. Prv. 30 Quia difficile ad sapientiam perveniunt qui actionibus occupantur. {X} Item mare abominabile est iis qui non consueverunt: consuetis autem non. Sic administratio temporalium displicet spiritualibus viris: et contemplativis. Illi autem qui assueti sunt, delectantur, et econtrario spiritualia fastidiunt. Unde de manna dixerunt Numeri. 11 Anima nostra nauseat super cibo isto levissimo. Oculi nostri non vident nisi mali. Delectantur per consuetudinem in eis que insuetis abominabilia sunt. Unde Iob. 14. Dulcedo illius vermis. Et. 30 Esse sub sentibus delicias computant. Item mare rebelle est littori quo arctatur. Sic isti discipline regulari. Unde Iob. 38 Quis conclusit ostiis mare etc. Circumdedi illo terminis meis: et posui vectem et ostia: et dixi. hucusque venies: hic confringes tumentes fluctus tuos. De istis dicitur Ier. 7 Hec est gens que non audivit vocem Domini Dei sui. Non recepit disciplinam. Et. 35 Filii Rechab qui precepit filiis suis ut non biberent vinum, obedierunt precepto patris sui. Ego locutus sum ad vos de mane consurgens et loquens, et non obedisti mihi.

^marg.| {Y} ¶ Per flumen autem vita spiritualis intelligitur, quia tranquillum est a tempestate marina etc. Et de iusto dicitur. Is. 32 Et erit sicut vir qui abscondit se a vento et celat se a tempestate. Item arctam viam tenet. Unde Mt. 7 Quam angusta porta et arcta via que ducit ad vitam: et pauci inveniunt eam. Item flumen rapidum est et velox in {2. ^{XL r} } cursu. Et de sanctis dicitur Iud. 5 Stelle manentes in ordine et cursu suo adversus Sisaram pugnaverunt. Item flumen mari ascendenti calcabile se prebet. Sic et spiritualis superbis et perversis se humiliat Unde ad Rm. 12 Si fieri potest quod ex vobis est cum omnibus hominibus pacem habentes: non vosmetipsos defendentes carissimi: sed date locum ire. Item flumen pontem in se fieri patitur. Sic et iustus. Unde Sir. 6 Subiice humerum tuum et porta illam. et ne acedieris in vinculis eius. Et ad Hbr. 3 Considerate apostolum et pontificem confessionis nostre Iesum, qui fidelis est ei qui fecit illum. Et Glo. dicit. Ideo pontificem quia sepe pontem fecit. Item flumen non descendit ad mare nisi post cursum consummatum. Sic nec sancti ad prelationem donec fuerint perfecti. {Z} Unde Gn. 12 Abraham senex descendit in Egyptum. Illi ergo qui sunt mare erunt a sinistris Domini. Qui sunt flumen a dextris, et hoc est: Et ponam in mari etc.

Numérotation du verset Ps. 88,38
Sermo 190

^prol.| ¶ De beata virgine comparata throno, soli, et lune. In Psalmo 88.

Thronus eius sicut sol in conspectu meo: et sicut luna perfecta etc.

^marg.| Primo considerandum quare beata virgo comparatur throno. Secundo quare soli. Et postea lune. {A} Thronus est sedes iudiciaria. Unde Prv. 20 Rex qui sedet in solio iudicii intuitu suo dissipat omne malum. Quia igitur filius Dei de ipsa carnem assumpsit et in illa iudicabit mundum et in iudicio apparebit, recte thronus dicitur. Quia sicut dicitur Io. 5 Pater non iudicat quemqua, sed omne iudicium dedit filio. Solatium erit iustis, quod videbunt eum in ea carne qua redemit eos. Desolatio et {2.40v} dolor impiis: qui ex hoc cognoscent quantum amiserint. De hoc solio dicitur Ier. 14. Neque facias nobis contumeliam Recordare solii glorie tue ne irritum facias fedus tuum nobiscum. Quasi dicat : Quotiens Domine bonitatem tuam exasperat nostra malitia: « Memento salutis auctor quod nostri quondam corporis ex il<labata> vi<rgine> n<ascendo> f<ormam> s<umpseris> » etc.^d Thronus etiam dicitur quia admodum sedentis in ipsa se submisit et humiliavit divinitas. Unde Apostolus ad Philip. 2 Exinanivit se formam servi accipiens. De hoc dicitur. 3Rg. 10 {B} Fecit sibi Salomon thronum de ebore grandem: et vestivit eum auro fuluo nimis: qui habebat sex gradus. Ebur est castitas, quia elephas est animal castissimum et draconi inimicum: Sicut et castitas diabolo. Unde Ps. Draco iste quem formasti ad illudendum ei etc. Et Gn. 3 Ponam inimicitias inter te etc. Elephas errantem hominem reducit ad viam. Sic et castitas beate virginis. Unde 1Pt. 2 Eratis sicut oves errantes, nunc autem conversi estis ad pastorem etc. Grandem dicit quia eius castitati et humilitati nulla potest comparari.

^d Hymnus Christe redemptor omnium ad horas Beatae Mariae Virginis et pro tempore Nativitatis Domini (Repertorium hymnologicum 2960, Analecta hymnica LI 49, CAO 8277)

^marg.| {C} ¶ Sex gradus sunt sex prerogative beate virginis. Prima est voti voluntas quia prima virginitatem vovit. Unde Lc. 1 Quomodo fiet istud quoniam virum non cognosco etc. Secunda est castitas virginalis et matrimonialis. Unde Sir. 24 Ego quasi vitis etc. et flores mei fructus honoris et honestatis. Honor ad virginitatem pertinet: honestas ad matrimonium. Tertia parientis integritas. Unde Ez. 44 Porta hec clausa erit et nemo ingredietur per eam etc. {D} Item lilio comparatur. Quia sicut lilium odorem producit sine sui corruptione: ita produxit filium cum integritate. Unde Ct. 2 Sicut lilium inter spinas sic amica mea inter {2. 41r } filias. De filio autem dicitur ibidem. {E} Ego flos campi et lilium convallium. Campus est terra inarabilis: et de beata virgine dicit quidam: res nova et mirabilis, terra non arabilis, que fructum parturiit. Convallium dicit propter duplicem castitatem. Et Ps. dicit. Descendit sicut pluvia in vellus. Pluvia enim exit de compluto vellere absque eius corruptione. Et cum maiori eius puritate, ita et hic.

^marg.| ¶ Quartus gradus et quarta prerogativa est plenitudo charismatum, quia dispersa in aliis in ipsa congregantur. Unde Prv. 31 Multe filie congregaverunt divitias: tu supergressa es universas. Et Ct. 7 Venter tuus sicut acervus tritici, vallatus liliis. Triticum spectat ad martyres. Quia ut habetur de martyribus Io. 12 Nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet. etc. Lilium ad confessores et virgines. Quicquid gratie in his fuit in ipsam simul collatum est.

^marg.| ¶ Quintus gradus est humilitas: quia non minus placuit in ipsa humilitas qua virginitas. Unde Quia respexit humilitatem ancille sue. etc.

^marg.| ¶ Sextus est prerogativa premiorum, qua exaltata est super choros angelorum. Unde Sir. 40 Edificatio civitatis confirmabit nomen, et super hanc mulier immaculata computabitur. Quia beata virgo supra totam ecclesiam computatur.

^marg.| ¶ Sequitur. 2Par. 9 Et scabellum aureum. In scabello significatur humanitas filii, que scabellum est deitatis: et licet etiam secundum humanitatem precellat beatam virginem, tamen scabellum ante thronum esse dicitur tamquam inferius throno, ut per hoc significetur honor et reverentia quam exhibet matri sue. Unde dicitur. Honora patrem tuum et matrem etc.

^marg.| {F} ¶ Soli comparatur propter beneficii communitatem. Unde {2. ^{XLII v} } Mt. 5 Qui solem suum facit oriri super bonos et malos. Et ipsa bonis et malis conis est: his. n. comparat gratiam, illis auget. Ideo dicitur Ct. 6 Que est ista que progreditur quasi aurora consurgens, pulchra ut luna: electa ut sol etc. Stella vel aurora incipientibus, luna peccatoribus, sol iustis et perfectis. Et Ecclesiastici « Sicut sol oriens mundo in altissimis Dei: {G} sic mulieris bone spes in ornamentum domus eius » id est sic et ipsa illuminat et ornat domum Dei id est ecclesiam. Post solem lune comparatur, cuius tamen est miserior claritas: et tamen ad maiorem eius laudem. Maius enim est extollentiam meritorum conservare qua habere. et hec conservatio significatur per lunam. Numquam enim merita ita bene conservantur qua cum Deo asscribuntur: quod significatur in luna que lumen suum recognoscit a sole. Hec est luna, de que dicitur Sir. 43 A luna signum diei festi. Sicut enim ab eva signum meroris et luctus ita a Maria signum gaudii et festivitatis. Unde qui dam. Eva luctum, vite fructum virgo mater edidit. Ipsa est luminare quod minuitur in consummatione. In consummatione minuitur, quia quanto magis a Deo exaltata, tanto se magis humiliavit.

Numérotation du verset Ps. 88,41
Sermo 191

^prol.| ¶ De asperitate penitentie que est sepes anime, et de timore qui est eius firmamentum. In Psalmo 88.

Destruxisti omnes sepes eius etc.

^marg.| {H} Anima quandoque comparatur vinee, et tunc more vinee clauditur sepibus id est penitentie asperitate, que sunt cilicium et ieiunium et homini. Quasi sepem sibi circumdabat Ps. dicens. Ego vero cum mihi molesti essent in duebar cilicio. Et Cecilia cilicio carnem suam domabat. Et Iob. 16 Saccum consui super cutem meam et operui cinere carnem. m. {I} Talem animam exhorret tangere diabolus sicut religiosam de avero seu vernultio, que sibi fecerat cilicium de pelle ericii, ut posset in bono sensu dici quod dicitur Is. 33. Ibi foveam habuit {2. ^{XLII r} } ericius. Canes enim non audent tangere ericium propter spinositatem eius: sicut nec lucius parcam. Nec diabolus eos qui homini penitentie rigorem pretendunt et asperitatem. De homini dicitur In Psalmo Petra (scilicet Christus) refugium erinaciis. Lucius autem pisces alios nullum spinositatis munimen vel defensionem habentes devorat: sic et leo onagrum et homini. Unde Sir. 13 Venatio leonis, onager in eremo. Similiter molles et in deliciis viventes diabolus persequitur et devorat. Unde Hab. 1 In crassata est pars eius, et cibus eius electus.

^marg.| ¶ Sepes fiunt de vepribus et spinis: {K} et claudunt iter porcis ne intrent vineam et fodiant: similiter asperitatibus penitentie clauditur via diaboli ad animam. Unde Os. 1 Sepiam viantuam spinis. Unde de recipiente principiam et se muniente dicitur Is. lviii. Si abstuleris de medio catenam scilicet peccatorum vocaberis edificator sepium. Et quia sepe facienda est confessio recte dicitur sepes. Unde dicitur Io. 11 Eamus in Iudeam iterum id est confessionem faciamus iterum. Et Iob. 22 Si reversus fueris ad omnipotentem, edificaberis et longe facies iniquitatem a tabernaculo tuo.

^marg.| {L} ¶ Quinque sensus clauduntur per hanc sepem. De oculis dicitur Iob. 31 Pepigi fedus cum oculis meis, ut ne cogitarem quidem de virgine etc. De auribus Sir. 27 Sepi aures. t. spi. De olfactu Is. 3 In illa die auferet Dominus ornamen tum calciamentorum et lunulas etc. et olfactoriola. De sepiendo gustu et tactu simul Sir. 23 Aufer a me ventris concupiscentias et concubitus: concupiscentie ne apprehendant te. De lingua Prv. 25 Sicut Urbs patens et absque murorum ambitu, ita vir qui non ponit in loquendo cohibere spiritum suum. Iob bene vallatus erat, de quo Iob. 1 In omnibus his non peccavit Iob labiis suis, neque stultum quid contra Deum locutus est. Unde diabolus dicit Iob. 1 Nonne tu vallasti domum eius: universamque substantiam eius per circuitum? {2. 42v } Qui ergo sepem penitentie destruunt Satane se exponunt. Unde Sir. 36 Ubi non est sepes diripietur possessio. Et Ecclesiastes 10 Qui dissipat sepem mordebit eum coluber.

^marg.| ¶ Quidam ita consueti sunt peccare et penitentiam infringere: {M} quod si etiam includantur claustro quasi sepe fortiori: tamen dissipent sepem suam. Unde Amos. 9 Et si celaverint se ab oculis meis in profundo maris: ibi mandabo serpenti et mordebit eos. Et Is. 5 Nunc ostendam vobis quid faciam vinee mee. Auferam sepem eius et erit in direptionem: et diruam maceriam eius et erit in conculcationem: et ponam eam desertam.

^marg.| ¶ Sequitur. In Psalmo :

Posuisti firmamentum eius formidinem etc.

^marg.| {N} Licet timor pene qui est servilis, sit spinosus et pungitivus: non tamen bona sepes fit de ipso circa animam, quia non bene claudit, immo quasi sepes est non bene conserta que quasi per foramina bestias nocivas admittit. Quia sic manet peccandi voluntas si speraretur impunitas. Voluntas ergo peccandi que manet: facit ibi foramen. Unde Sir. 20 Est qui vetatur peccare propter inopiam sed in requiesua stimulabitur. Ideo dicit. Posuisti firmamentum eius formidinem .

^marg.| ¶ Sed timor filialis bona sepes est, habet enim spinas ex parte timoris de quo Ps.^e {O} « confige timore tuo carnem meam ». Et consertionem habet ex parte amoris qui omnia iungit. Unde ad Col. 3 Super omnia caritatem habentes. quod est vinculum perfectionis. Amor etiam fortes palos spei et constantie figit. Unde Sir. 15 Requiescit iuxta domum illius et in parietibus figit palum Spine iste sunt deliciose: non sunt aride, sicut ille. de quibus Sophi. 2 Filii Amon quasi Gomorra, siccitas spinarum et acervi salis. Sed spine iste {2. 43r } vernantes sunt et florentes. Ex timore enim Dei. filiali fiunt pie eleemosyne: de quibus ad Phil. ultimo : Gavisus sum in Domino quoniam tandem refloruistis pro me sentire.

^e Ps. 118, 120.

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 88), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_88)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 88

<26. Philippus Cancellarius. Summa super Psalterium>

Psalmus 88