Psalmus 18

Numérotation du verset Ps. 18,1 

¶In finem psalmus David1.
¶Codd. : (Ps. 18) D30 Rusch Ps-G, def. C
1 David] + de adventu Christi D30
Numérotation du verset Ps. 18,2 I

Celi enarrant gloriam Dei ¦
et opera manuum eius
annuntiat firmamentum.
Numérotation du verset Ps. 18,3 II

Dies
diei
eructat
verbum ¦ et nox nocti
indicat scientiam.
Numérotation du verset Ps. 18,4 III

Non sunt loquele
neque sermones ¦
quorum
non audiantur voces eorum.
Numérotation du verset Ps. 18,5 IV

In omnem terram exivit sonus eorum ¦
et in fines orbis terre
verba
eorum.
Numérotation du verset Ps. 18,6 V

In sole posuit tabernaculum suum ¦
et ipse tamquam sponsus
procedens de thalamo suo.
Numérotation du verset Ps. 18,VI 

Exultavit
ut gigas2
2 gigas Ps-G (I² Q² ΦRP G ² K² ΨB² V D Ω) D30 Rusch Ed1530 Clementina ] gigans Ps-G (F I M Q W ΦGV U G K ΨB)
ad currendam viam suam ¦
a summo celo3
3 celo Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] celi Ps-G (R)
egressio eius.
Numérotation du verset Ps. 18,7 VII

Et occursus eius
usque ad summum eius ¦
nec est qui se abscondat a calore eius.
Numérotation du verset Ps. 18,8 VIII

Lex
Domini
immaculata
convertens
animas ¦
testimonium Domini
fidele sapientiam
prestans parvulis.
Numérotation du verset Ps. 18,9 IX

Iustitie Domini recte
letificantes corda ¦
preceptum Domini lucidum
illuminans oculos.
Numérotation du verset Ps. 18,10 X

Timor Domini
sanctus permanens4 in seculum seculi ¦ iudicia Domini
4 permanet Ps-G (ΨB² V D Ω) D30 Rusch ] permanens Ps-G
vera iustificata in semetipsa.
Numérotation du verset Ps. 18,11 XI

Desiderabilia super aurum
et lapidem
pretiosum multum ¦ et dulciora super
mel
et favum.
Numérotation du verset Ps. 18,12 XII

Et enim servus tuus custodit
ea ¦
in custodiendis illis
retributio multa.
Numérotation du verset Ps. 18,13 XIII

Delicta
quis intelligit† ?
Ab occultis
meis
munda me ¦
Numérotation du verset Ps. 18,14 

et ab alienis parce servo tuo.
Numérotation du verset Ps. 18,XIV 

Si
mei non fuerint dominati† 5
5 dominati Ps-R Ps-G D30 ] dominata Ps-αβ Ps-Moz
tunc immaculatus ero ¦
et emundabor a delicto maximo.
Numérotation du verset Ps. 18,15 XV

Et
erunt ut complaceant eloquia oris mei ¦ et meditatio cordis mei in conspectu tuo semper.
Numérotation du verset Ps. 18,XVI 

Domine adiutor meus ¦
et redemptor meus.

Psalmus 18

Numérotation du verset Ps. 18,8 
Sermo 39
prol.| ¶ De triplici lege, timoris, cupiditatis, et caritatis. In Psalmo 18. 1
1 om. codd.
{A} Lex Domini immaculata, convertens animas etc.
marg.| Triplex est lex. Lex servi : timor ; lex mercennarii, cupiditas ; lex filii, caritas. Lex servi timor non convertit animas id est affectum. Lex mercennarii cupiditas non est immaculata. Lex igitur filii caritas, est lex immaculata et convertens animas. Lex inquam servi non convertit affectum id est non mutat voluntatem. Quia et si cohibet manum non cohibet animam. Gregorius : « Manet peccandi voluntas, et sequeretur opus si speraretur impunitas. Unde Sir. 20° Est qui vetatur peccare pre inopia id est non potest vel non audet: et requie sua stimulatur id est in eo quod quiescit et cessat a malo actu, cruciatur et torquetur. Unde recte significatur Sir. 28 per servum malivolum. Servo tortura et compedes, mitte illum in operationem ne vacet. Iugum et lorum incuruant collum durum, et servum inclinant operationes assidue. A servo enim non extorquetur veritas nisi per questiones. Per questiones autem et tormenta cogitur etiam contra se fateri rei veritatem, nec inde meretur aliquid. Similiter servilis animus non nisi timore pene facit bonum, vel abstinet a malo: et inde aliquid non meretur: quia coacta servitia Deo non placent. Et in hoc contra se facit, quia contra propriam voluntatem. Sir. 23 Servus interrogatus assidue, livore { LXXXI r } non minuitur. Totiens Dominus servum interrogat, quotiens eum ut corrigatur tribulatione vel infirmitate vel alio flagello pulsat: sed servus livore non minuitur, quoniam et si cessat a malo actu, in nullo mentis malitia minoratur. Sic Pharao sepe promittebat correctionem sui ut evadaret plagam et afflictionem, semper malam retinens voluntatem. Unde Ex. 8 Videns Pharao quod data esset requies ingravavit cor suum et non audivit.
marg.| {B} ¶ Lex etiam servi non est immaculata, quia remanet immunditia voluntatis: licet cesset manus. Unde Prv. 11 Manus in manu non erit innocens malus. Dura est etiam quasi vinculum ferreum. Quia timor penam habet et comparabilis est manicis ferreis, quia non ligat nisi manus: quia non pedes id est voluntatem sive affectum: et sicut phreneticus ligatus manibus, furit et mordet ore et dentibus sevit: sic servilis animus licet cohibeatur ab opere in seipso sevit cruenta voluntate. Unde significatur per demoniacum Mc. 5 de quo ibidem dicitur. Neque catenis poterat eum quisquam ligare, et nemo poterat eum domare. Et semper nocte et die in monumentis erat. Nocte ac die in monumentis esse, est semper persistere in mala voluntate. Quia desiderium impii monumentum ipsius: et in montibus erat clamans et conscindens se lapidibus. Montes vix ascenduntur et laboriose. Quid est in montibus esse et se lapidibus conscindere, nisi laboriosis et duris affectionibus in seipsum converti, et sevire eo ipso quod non licet ei malam voluntatem ad actum perducere?
marg.| {C} ¶ Lex mercennarii cupiditas. Et hec quidem non convertit affectum. Quia sicut servus non timet nisi sibi: ita cupiditas mercennarii nihil diligit nisi sibi et commodum suum. Unde Ovidius Vulgus amicitias utilitate probat, et ideo non {1.81v} debet dici aliquem diligere, sed utilitatem suam. Unde Seneca. Qui utilitatis causa assumptus fuerit tamdiu placebit quamdiu utilis fuerit. Sir. 6 Est amicus socius mense et non permanebit in die necessitatis. Est amicus secundum tempus suum, et non permanebit in die tribulationis. Si possides amicum in tentatione posside illum. {D} Non est immaculata, immo hoc ipso quod ad se reflectitur angulum facit et ubi angulus: ibi sordes ut dicit beatus Bernardus: et non sequitur nisi sordes. scilicet lucrum. Unde Os. 5 Effraym calumniam passus est, fracto iudicio cepit abire post sordes. Omne quidem temporale lucrum vel commodum, sordes est et luto comparatur. Unde Abachuc. 2 Ut quid aggravas contra te densum lutum? Et quia quicquid intendit sibi intendit. et sibi querit, ideo maculosa dicitur. De talibus dicitur in canonica Iudea : « Hi sunt in epulis suis male convivantes sine timore Dei, seipsos pascentes ».
a Iud. 1, 12.
marg.| {E} ¶ Lex filii caritas. Hec convertit id est mutat affectum. immo transfigurat in aliam formam. Unde dicitur Prime ad Corinthios 4°b: « Caritas non querit que sua sunt ». Cupiditas querit que sua sunt: et dum ad se reflectit circulum describit. Sed caritas quasi de circulo triangulum facit. Primo enim dum Deum diligit quasi affectus lineam in Deum tendit. et dum proximum propter Deum diligit, quasi a Deo ad proximum secundam lineam in latus trahit. et quia ipsum proximum sicut seipsum diligere precipitur, dum proximum sicut seipsum diligit, quasi de se ad proximum lineam tendit et triangulum claudit. Dum ergo affectus quasi de circulo in triangulum transfiguratur miro modo mutatur.
b 1Cor. 13, 4.
marg.| {F} ¶ Tria enim sunt que animam transfigurant : Fides, spes, caritas. Fides intellectum primo curuum et sibi credentem rectificat dum soli Deo credit. Spes affectum prius sibi innitentem {1. 82r } similiter rectificat. Similiter caritas ut dictum est. Ut monstraret istam transfigurationem spiritualiter fieri, Dominus si transfiguraturus, ut habetur Mt. 17 et Mc. 9 « Assumpsit Petrum, Iacobum, et Ioannem », quia Petrus fides, Iacobus luctator spes, Ioannes est caritas.
Numérotation du verset Ps. 18,10 
Sermo 40
prol.| De timore Domini et servili. In Psalmo 18. 2
2 om. codd.
{G} Timor Domini sanctus, permanens in seculum seculi etc.
marg.| Commendat timorem Domini tripliciter : a sanctitate, cum dicit sanctus ; a permanentia, cum dicit   permanens in seculum ; ab honore cum dicit   Domini . Timor servilis sanctus non est, quia enim ut dictum est, compatitur secum voluntatem peccandi; comparatur servo, ut etiam dictum est. secundum voluntatem peccandi peccaret quidem actu si speraretur impunitas, et quod fugit actum peccandi non est nisi quia penalis est non quia peccatum. immo ex Una parte peccatum inquantum delectabile amplectitur, voluntate saltem, et refugit ne perficiat, quia videt imminere penam. {H} Et est de illo sicut de leccatore et epulone: seu lurcone delicato quem cibus nimis calidus et deliciosus, inquantum deliciosus, allicit: inquantum calidus retrahit. Et si calor qui retrahit de terrenis vincit supra appetitum delectationis, non uritur. Si vincit illecebra delectationis supra calorem, uritur. ut Ier. li. In calore eorum ponam potus eorum, et inebriabo eos ut sopiantur et dormiant somnum sempiternum etc. et loquitur de illis qui ita inebriantur delectatione quod vincit supra calorem id est pene timorem, quos etiam timor servilis non retrahit, sicut contingit in latrone qui licet videat furcas paratas comminantes sibi suspendium tamen intantum cupiditas et mala consuetudo convalescit quod se periculo exponit, et deprehensus { LXXXIII v } suspenditur. Unde Ier. 2 Quomodo confunditur fur quando deprehenditur: sic confusi sunt domus Israel ipsi et reges eorum. Et Sir. 23 Quasi pullus equinus fugabitur, et ubi non speraverit deprehendetur. {I} Timor inquam servilis non modicum utilis est, et est quasi frenum in ore equi durioris et in domiti, qui freno retinetur et cohibetur ne eat in preceps, et tamen contra frenum non cessat conari ut evadat et eat. Sir. 30 Equus indomitus evadet durus: et filius remissus evadet preceps.
marg.| {K} ¶ Timor autem filialis fugit peccatum, quia peccatum, quia turpe: etiam si ipsi non deberetur pena, vitaret. Et separat inter turpitudinem et penam. et non attendit quando fugit nisi turpitudinem quia scit Deo displicere. {L} Unde comparatur auro purgato. Aurum enim non purgatum habet in se partes terreas admixtas, sed aurum purgatum non habet. Sic timor servilis dum fugit peccatum quia penale: non pure fugit peccatum. Habet enim adhuc quasi terreas partes ammixtas id est terrenum affectum et carnalem, sed purgatur in confiatorio caritatis. {M} Qui fugit peccatum propter penam: non intuetur faciem peccati, sed caudam. Facies peccati offensa Dei, turpitudo eius et huiusmodi. Cauda, eius pena. Ideo dicitur Sir. 21 Quasi a facie colubri fuge peccata. Qui diligit Deum iam fugit peccatum, quia Dei est offensa, et ei scit displicere. De hoc auro dicitur Iob. 28 Auro locus est in quo conflatur: ideo dicitur. Timor Domini sanctus. quia sanctus est quasi sine terra. {N} Comparatur autem auro propter pondus, precium, colorem. propter pondus, quia sicut aurum ponderosius est aliis metallis: sic et timor superponitur ceteris affectionibus. Unde sicut pondus levibus solet superponine tollantur a vento: ita omnibus divitiis { LXXXIII r } virtutum et donorum ne a vento vanitatis tollantur timor superponitur. Unde ultimo enumeratur Is. 11 Egredictur virga de radice Iesse. etc. et tandem. Et replebit eum spiritus timoris Domini. {O} Timor est sicut circulus quo dolium stringitur et religatur ne vinum effluat plurimas et aperturas vasis, sic timor conscientiam restringit ne virtus effluat per vanitatem. Unde Ecclesis 1 Timor Domini scientie religiositas. Religiositas custodit et iustificat cor. Religiositas dicitur a religando. {P} Timor comparatur auro propter precium vir timoratus non reputat opera sua, et dicit illud Lc. 17 Cum omnia bene fecerimus dicamus quod inutiles servi sumus. Ideo Iob. 9 dicebat. Verebor omnia opera mea: sciens quod non parceres delinquenti Hinc est quod quanto magis vilescunt opera cuiusque in conspectu suo tanto preciosiora apparent in conspectu Domini.
marg.| {Q} ¶ Timor comparatur auro propter colorem. color enim auri quodammodo pallidus est. et pallor attestatur timori maxime ille qui mixtus est cum amore. Unde Ovidius Palleat omnis amans. et In Psalmo lxvii. « Si dormiatis inter medios cleros penne columbe deargentate, et posteriora dorsi eius in pallore auri ». Duo cleri, sunt due sortes. eterna bona et temporalia: inter que dormit qui positus inter hec et illa, contemnit temporalia exspectat eterna. quasi ab his suspensus et ad illa suspirans. Iuxta verbum Iob. 7 Suspendium elegit anima mea. {R} Hec anima propter innocentiam comparatur columbe cuius penne deargentate sunt scilicet virtus et dona que volat ad Deum. Penne pertinent ad affectum, de argentatio ad intellectum. Unaqueque penna deargentatur cum dicitur Et requiescet super eum spiritus sapientie et intellectus etc. Posteriora in pallore auri, quia omnium donorum postremum est timor quasi larriere { LXXXIIII v } garde id est ultima custodia et acies in exercitu virtutum.
marg.| {S} ¶ Ab honore commendat timorem cum dicit Domini. Timere timore mundano quo quis timet pro amissione rerum, vel humano, quo quis timet pelli sue, non est nisi vilitas et deiectio cordis. Unde Dominus dixit Mt. 10 Nolite timere eos qui occidunt corpus etc. Sed hec omnia contemnere propter Deum magnificentia est et honor. Et sicut dicitur vulgariter serviens regis par est comiti: ita de timore quo Domino servitur. Unde Cui servire regnare est. Et Sir. 10 Magnus est iudex et potens in honore: et non est minor eo qui timet dominum. Et Sir. 1 Timor Domini gloria et gloriatio, et letitia et corona exultationis. Sicut enim ipsa caritas erit in premium nostre concupiscibilis: sic et timor erit in premium nostre irascibilis quo ipsa irascibilis coronabitur quia de superbia triumphabit.
marg.| {T} ¶ A permanentia: manet enim timor (et si fides non maneat) saltem quantum ad usum reverentie qui tanto maior erit quanto magis cognoscemus maiestatem a cuius magnitudine quasi fulgure repercussi resiliemus in nostram parvitatem. Unde Ez. 1 Cum fieret vox super firmamentum quod erat super caput eorum stabant et submit tebant alas suas. Alas ad vocem que est super firmamentum submittere, est ad cognitionem sublimitatis divine magis ac magis se humiliare: et se in suam parvitatem redigere.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 18), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_18)
Signaler un complément d'information

Notes :