Psalmus 41

Numérotation du verset Ps. 41,1 

¶In finem intellectus
¶Codd. : (Ps. 41) Hi (154) D30 ΩM (163rb) ΩS (265va) ΩX (227rb) P15205 (75vb) P1076 P10489  ; ω 1 (74va) Ps-G, def. ΩF
filiis Chore1.
1 In finem] + Psalmus D30 , Explicit liber primus incipit secundus praem. P106 | intellectus D14 D30 ΩSX P15205 P15205 ² plerique codd. et edd. cum Ps-R ] intellectum Ps-G (R L Q ΦRGV U), + vel (+ in V) intellectu V P15205  ; in praem. D14 ; i in intellectum restit. Ps-G | filiis ΩSX P15205 D14 D30 Rusch Ps-G ] filius ΦV, om. P15205 ², filiorum P106 | Chore D14 D30 ΩSX P15205 ² Rusch ] + vox penitentium et desiderantium ad fontem lacrimarum D30
Numérotation du verset Ps. 41,2 I

Quemadmodum desiderat
cervus2
2 Quemadmodum desiderat cervus] Sicut cervus desiderat SP150 (=Ps-R)
ad fontes aquarum ¦
ita desiderat
anima mea
ad te Deus.
Numérotation du verset Ps. 41,3 II

Sitivit
anima mea
ad Deum fontem3 vivum ¦
3 fontem Hi D14 D30 Ω P10489 ω1 Ps-G (I² M² Q² D) cum Hier. tract. p. 411, cf. Greg. Moral. 26, 38, 70 (al. codd.) et in 1Rg. 1, 2, 1 (non tamen in Cavensi 9), cf. Ps-H (C B I² O ΩM) ] fortem Ps-η* Ps-G (I* L* M* Q*) Ed1455, om. L² SP150 cum LXX Ps-R, Cor2 (hebr. et anti. et Ieronymus habent FORTEM et de “fonte” nichil et ne crederetur casu a scriptoribus vel a LXX deceptis factum, Ieronymus sub asterisco apposuit in LXX et postea transtulit FORTEM VIVENTEM )
quando veniam 4
4 <divisio.> veniam ’ ΩS
et apparebo5
5 apparebo D30 Cor2 Ω ω1 P10489 Ps-G (ω1* I M² ΨB V D) cum Hier. tract Rusch] parebo D14² (ut videtur, in ras.?) Ps-G (R² F C ) apparebo] parebo Ps-G (R² F C M*)
ante faciem Dei6* :
6 Dei S150 D30 P106 Ps-G (omnes codd. recensiti ] + mei Ps-R (η² κ) Rusch, denti ! ΩM*
Numérotation du verset Ps. 41,4 III

Fuerunt
mihi lacrime mee panes7
7 <divisio.> mee’ ΩM | panes plerique codd. et edd. cum Ps-R , Hier. Ep. 122] panis Ps-G (R L F Q*) cum LXX He., Hier. Ep. 108
die
ac nocte ¦
dum dicitur mihi
quotidie ubi est Deus tuus ?
Numérotation du verset Ps. 41,5 IV

Hec recordatus sum ¦
et effudi in me
animam meam ¦
quoniam transibo in locum8
8 locum plerique codd. et edd. cum Ps-R ] loco Ps-G (R* F Hier. ep. 78)
tabernaculi admirabilis9 usque ad domum Dei.
9 <divisio.> admirabilis ’ω1
Numérotation du verset Ps. 41,V 

In voce exultationis
et confessionis ¦
sonus
epulantis.
Numérotation du verset Ps. 41,6 VI

Quare tristis es anima mea ¦
et quare conturbas me ?
Numérotation du verset Ps. 41,VII 

Spera
in Deo10
10 Deo] Deum ΦRGVP² Cor2 (anti.)
quoniam adhuc11 confitebor
11 adhuc plerique codd. et edd. ] om. Ps-G (R F* L) cum LXX Ps-R Hier.
illi ¦ salutare vultus
mei
Numérotation du verset Ps. 41,7 

et12 Deus meus. 13
12 et L² ΦG*P* V D ΩS ω 1 Ed1455 Rusch Clementina cum Ps-R Hier. Cor2 (attest.) ] om. ΩM Cor2 (quod dicitur ET hebr. et lat. non habent et in greco superfluit) Ps-G |
13 <divisio.> Deo... illi ¦... mei ] ... mei ’ ω 1, Deo ’... ΩS |
Numérotation du verset Ps. 41,VIII 

Ad meipsum
anima mea conturbata est ¦ 14
14 conturbata] turbata L² ΨB* cum Ps-R
propterea memor ero tui de terra Iordanis15
15 <divisio.> Iordanis’ ΩM, Iordanis ¦ ΩX
et Hermoniim16*
16 Hermoniim Hi D30² (ut videtur) Ω ω1 (Hermonyim) Ps-G ] Hermonii P10489 Rusch Ps-G (M F), Hermoni P15205
a monte modico.
Numérotation du verset Ps. 41,8 IX

Abyssus17 abyssum invocat ¦
17 abyssum plerique codd. et edd. cum LXX Ps-R Ps-H He etc ad praem. R ΦR²GV D14² (AD interl.) Ps-G, ad L Q* ΦR Cor2 (anti. habent AD et est appositum sub asterisco AD , tamen in translatione Ieronymi non invenio sed revera ipsum de hebreo apposuit in antiquo. Unde qui vult sequi correctionem Ieronymi debet habnere, licet grecus non habeat)
in voce
cataractarum tuarum.
Numérotation du verset Ps. 41,X 

Omnia
excelsa tua
et fluctus tui ¦ 18
18 <divisio.> tua... tui ¦ D30 ΩM X ω 1 ] tua ¦... tui ΩS
super me transierunt.
Numérotation du verset Ps. 41,9 XI

In die
mandavit Dominus misericordiam suam ¦ et nocte19 canticum eius.
19 nocte] in praem. V C (ut videtur) I (sub ÷)
Numérotation du verset Ps. 41,XII 

Apud me
oratio Deo vite mee ¦
Numérotation du verset Ps. 41,10 

dicam Deo susceptor meus es.20
20 es] om. C cum hebr. Ps-MozC Ps-H LXX (A)
Numérotation du verset Ps. 41,XIII 

Quare oblitus es mei
et21 quare contristatus22
21 et V D Cor2 (in greco tamen est) Ω Ed1455 Rusch Clementina cum LXX (A) Ps-R ] om. Cor2 (hebr. et anti non interponunt ET ) Ps-G |
22 contristatus] + es P10489 ( lapsus ) |
incedo ¦
dum
affligit me
inimicus ?23
23 <divisio.> mei ¦ … incedo ’ D30 ΩM ω 1 ] mei ’… incedo Hi ( finis linee ) ΩS ; mei… incedo ¦ ΩX P15205
Numérotation du verset Ps. 41,11 XIV

Dum24
24 Dum Rusch etc.] Cum Ed1455
confringuntur25 ossa mea26 ¦
25 confringuntur Ω P10489 ω 1 Ps-G ] confruitur P15205 |
26 mea] + et ΩS |
exprobraverunt27 mihi28 qui tribulant me inimici mei29 30.
27 et ΩS ΩX* P15205] om. ΩM ΩX² ω1 P1076 P10489 Hi Ps-G |
28 mihi] me L² ΨB² cum Ps-R |
29 me inimici mei F² plerique codd. et edd inimici mei L² cum Ps-λ Ps-med LXX (A) Ps-H, me Ps-G (R F* C I L* LXX cum Ps-R Hieron. ep. 106) |
30 <divisio.> mea ¦… michi D30 Ω ω1 ] mea… michi ¦ P15205 |
Numérotation du verset Ps. 41,XV 

Dum
dicunt mihi per singulos dies ¦ ubi est Deus tuus ?
Numérotation du verset Ps. 41,12 XVI

Quare tristis es anima mea ¦
et quare conturbas me ? 31
31 <divisio.> Dum… dies ¦… tuus. || Quare… mea ¦… conturbas me Hi Ω P10489 P15205 P15205 ² P16311 P16271* ] XV Dum… dies’… tuus ¦ quare… mea (mea’ D30) … me D30 ω 1 P1076 (=XV+XVI)
Numérotation du verset Ps. 41,XVII 

Spera
in Deo32 33 quoniam adhuc34
32 Deo plerique codd. et edd Deum Cor2 P15205 Ps-G (R L* Φ) cum Hieron. ep. 106 |
33 <divisio.> Deo... mei D30 ΩMX ω1 ] Deo ’... mei ’ ΩS |
34 adhuc D30 Cor2 plerique codd. et edd praem. R ΦRG²P² K D14 cum Hier. ep. 106, om. L² ΨΒ² LXX Ps-R Hier., cf. supra Ps. 41, 6. |
confitebor illi ¦
salutare vultus mei et35 Deus meus.
35 et D30 Cor2 (grecus habet) plerique codd. et edd. cum Ps-R ] praem. R M Φ Κ ΨΒ D14 cum Hier. ep. 106, om. Q² cum LXX , Cor2 (Hic apposuit Ieron. sub asterisco quod dicitur ET sed postea in sua translatione apposuit de hebreo et grecus habet)

Psalmus 41

Numérotation du verset Ps. 41,4 
Sermo 87
prol.| ¶ De convivio spirituali. In Psalmo 41 1
1 om. codd.
{A} Fuerunt mihi lacrime mee panes die ac nocte.
marg.| Ad hoc ut aliquis laute et splendide accipiatur, exigitur multa diversitas ferculorum: diligens procuratio eorum: saporis excitativum condimentum: et bonum vinum.
marg.| {B} ¶ Festivitas epularum consistit in duobus. In instrumentorum suavitate, et claritate vultus. Ista concurrunt in conviviis corporalibus similiter et spiritualibus. Spirituales epule ad quas Dominus invitatur vel { CLXXIII r } advocatur sunt opera penitentie: immo non exspectat ut invitetur, sed plerumque ingerit et affert symbolum suum quod pluris estimandum qua precium totius convivii. Unde ipse dicit Apocalypsis 3 Ecce ego sto ad ostium et pulso etc. In operibus penitentie ipse comedit nobiscum, et nos cum eo. {C} Ipse nobiscum, dum adhibemus motum liberi arbitrii. Nos cum ipso, dum apponit gratie condimentum: et hoc est symbolum eius: fine quo epule insipide sunt. His epulis vacare debemus non carnalibus. Unde Prv. 23 Noli esse in conviviis potatorum etc. qui carnes ad vescendum conferunt etc. Carnes conferunt ad vescendum qui ad opera carnalia alios invitant per malum exemplum. Spirituales igitur epule lacrime sunt penitentium. Unde Fuerunt mihi lacrime mee etc. Et illud. « Cinerem tamquam panem manducabam. »a Et. 3Rg. 19 Proiecit Helias se sub umbra iuniperi et obdormivit. {D} Umbra iuniperi rara est, et penitus non defendit a sole. Hec est temporalium voluptas. Sub hac dormit peccator dum voluptate demulcetur, et non exsiccatur a culpa. De hac iunipero dicitur Iob. 30 Radix iuniperorum erat cibus eorum. Et fit hoc dum delectatur in voluptate temporali, que initium est eterni supplicii. Postea dicitur. Angelus Domini tetigit eum dicens, surge et comede. Hoc fit quando gratia tangit cor hominis penitentis. Surgit dum peccatum deserit per confessionem, ut postea comedat per penitentie delectationem. Et respicit, et ecce ad caput eius subcineritius panis et vas aque. Hoc fit per preteritorum peccatorum recordationem. Ad caput eius subcineritius panis et vas aque significant opera penitentie. Vas aque, plenus dolor lacrymis. Subcineritius panis, labor satisfactionis cummemoria mortis. {E} Sicut ergo dictum est ad bene { CLXXIIII v } accipiendum invitatum exigitur diversitas ferculorum. Bonus coquus dere unica diversas delicias facit et condimenta: Quasi bonus coquus est qui unum et idem peccatum secundum circumstantias diversas vel proprietates attendit, ut de singulis sibi faciat ferculum: quod facit ille qui considerat de peccato qua damnosum sit per quod amittimus Deum, et thesaurum virtutum, hinc dolor. Quam sit turpe, quod ita animam deformat hinc pudor: qua sit penale pro quo meremur penam eternam, hinc timor. Hec sunt ille noctes de quibus dicitur. Lavabo per singulas noctes lectum meum etc. Non sit ergo onerosum tibi multa attendere circa peccatum: et si diverse penitentie propter hoc tibi imponantur: ex his enim tibi multe refectiones fiunt. Unde Sir. 31 Supra mensam magnam sedisti etc. Non dicas si multa sunt que super illam sunt: igitur non conqueraris eo quod multe tibi penitentie propter unum peccatum quod multas habet circumstantias imponantur. {F} Memento quoniam malus est oculus nequa id est diabolus est in insidiis, observans si quid forsitam negligatur.
a Ps. 101, 10.
marg.| ¶ Diligens procuratio epularum exigitur: carnes non debent esse crude nec nimis cocte: sed temperate ne fiat adustio vel incrudatio, propter hoc dicit apostolus Rm. 12 Rationabile sit obsequium vestrum, et Glossa. Ne quid nimis. De hac mensa dicitur Sir. 31 Noli nimis esse ne forte offendas. De hac diligenti procuratione Sir. 31 Splendidum cor bonum in epulis est etc.
marg.| {G} ¶ Saporis excitativum condimentum et irritamentum, vulgo salsa dicitur, exigitur. Salsa autem conficitur ex diversis speciebus contritis et quanto melius et magis contritis tanto est iocundior. Humilitas sola est que conterit omnes virtutes: quantecumque enim sint modicas { CLXXIIII r } reputat, nec etiam reputat seipsam et sibi numquam videtur esse satis contrita. Penitens numquam videtur sibi satis humilis: {H} cuius est facere illum pulverem pigmentarium de quo Ct. 3 Que est ista que ascendit per desertum sicut virgula fumi ex aromatibus myrrhe et thuris et universi pulveris pigmentarii? Bene dicit ascendit. Quia ascendere humilitatis est, per desertum dicit quia quantumcumque floreat, se desertum reputat, virgula fumi dicit. Quia quantacumque sit compunctio: reputatione ipsam attenuat. Ex aromatibus myrrhe et thuris dicit: quia medicamentum penitentie mixtam habet amaritudinem cum suavitate. Universi pulveris pigmentarii dicit: quia per pulverem pigmentarium notat humiliationem.
marg.| {I} ¶ Bonum vinum exigitur et hoc est compunctio. Unde potasti nos vino compunctionis: quia ita debet esse pungitivum quod sit dulce, ut ex compunctione fiat iocunditas. Unde Sir. 31 Exultatio anime corporis vinum moderate potatum. Vinum in iocunditatem creatum est ab initio, non in ebrietatem Ebrius enim est qui per nimiam austeritatem se occidit.
marg.| {K} ¶ Festivitas epularum in hilari vultu est unde Mt. 6 Cum ieiunatis nolite fieri, sicut hypocrite, tristes. etc. Et Sir. 31 Splendidum cor bonum in epulis est etc. Et ad Rm. 12 Qui miseretur, in hylaritate etc. Avarus et pauca dat et tristi vultu. Unde Sir. 14. Oculus malus ad mala: et non satiabitur pa ne indigens. et intristitia erit super mensam suam. etc.
marg.| {L} ¶ In suavitate instrumentorum. Unde in Psalmo : « Sonus epulantis » etc. Sonum dat cithara per carnis mortificationem: psalterium quod a psallein idest tangendo dicitur per bonam operationem, et homine est psalterium iocundum cum cithara {1.174v} Chorus affectionum sanctarum et sincerarum cogitationum per cordis iubilationem. {M} Horum omnium aperta est comparatio ad mentis compunctionem. Unde Sir. 32 Gemmula carbunculi in ornamento auri et comparatio musicorum in convivio vini.
Numérotation du verset Ps. 41,5 
Sermo 88
prol.| ¶ De induratione et emollitione cordis. In Psalmo 41 2
2 om. codd.
{N} Effudi in me animam meam etc.
marg.| Dura et solida, fusibilia non sunt. Liquida et lique facta fusibilia sunt, dura et non fusibilia in bono: liquida et non fusibilia in malo: liquida et fusibilia in bono. liquida et fusibilia in malo. {O} Durum et non fusibile in malo contrarium est ei quod est liquidum et fusibile in bono. Oportet ergo de duro et non fusibili fieri liquidum et fusibile. Item durum et non fusibile in bono contrarium est ei quod est liquidum et fusibile in malo. Cor ergo fusibile est in malo per inconstantiam et evagationem et concupiscentie dissolutionem. Effunditur autem sic extra se et hoc per luxuriam. Unde Genesis xlix, Ruben etc. Effusus est sicut aqua, in hoc tangit clericos qui effunduntur ut aqua id est populus Is. 24 {P} Et erit sicut populus sic sacerdos. Per gulam. Sir. 37 Noli esse avidus in omni epulatione. etc. et Iob. 16 Convulneravit lumbos meos: et effufa sunt in terram viscera mea.
marg.| ¶ Per cupiditatem. Unde Lam. 2 {Q} Effusum est in terram iecur meum. et Sir. 10 In vita sua proiecit intima sua. Et Act. 1 : « Suspensus crepuit medius, et diffusa sunt omnia viscera eius ». Maxime autem generalis effusio fit per loquacitatem. Prv. 25 in fine: « Sicut urbs patens et absque murorum ambitu, ita vir qui in loquendo non potest cohibere {1.175r} spiritum suum ». Per illud foramen, quicquid bonum est intus, foras effunditur ut per iactantiam. Unde Sir. 20 Sapiens in verbis seipsum amabilem facit: gratie autem fatuorum effunduntur. Vel per contentionem et rixam. Unde Prv. 15 {R} Os fatuorum ebullit stultitiam. Econverso sicut aqua frigiditate aquilonis congelatur: ita spiritu timoris cor constringitur et solidatur. Unde Iob. 37 Flante Deo concrescit gelu: et rursus aque latissime funduntur. Flat enim Deus quandoque quasi aquilo per timorem: tunc concrescit gelu. Sir. 43 {S} Frigidus ventus aquilo flavit: et congelavit cristallus ab aqua. Quandoque utraque aufert per amorem et tunc aque latissime funduntur. Cor plerumque durum est in malo. Unde Iob. 40 Cor eius indurabitur etc. Cor diaboli sunt prudentes huius mundi et omnes indurati quos maxime diligit diabolus, et quanto plus quis induratur in peccato tanto plus eum diligit diabolus, et eum vocat cor suum. Etenim qui gulosi, luxuriosi, cupidi quasi caro vel corpus sunt diaboli: Sed qui laborant interioribus vitiis spiritualibus, ira, odio, invidia et huiusmodi ipsi sunt cor diaboli Ier. 17 Peccatum luda scriptum est stylo ferreo in ungue adamantino exaratum super latitudinem cordis eorum. Unguis qui de carne exit, et durescit significat quosdam qui carnalia vitia deserentes spiritualibus deterius indurantur. {T} Cor autem durum non potest liquefieri neque mollescere nisi per spiritum sanctum. Unde Iob. 23 Deus mollivit cor meum. hoc autem non fit flante aquilone sed austro. Unde Ct. 4 Surge aquilo etc. Hoc fit quando Deus loquitur interius ad animam sicut. 1 Io. 4 Caritas foras mittit timorem. et In Psalmo « Emittet verbum suum et liquefaciet ea » etc. et Ct. 5 Anima { CLXXVI v } mealiquefacta est etc. Hec autem ipsa liquefactio soliditatem in bono operatur. Unde in Psalmo Liquefacta est, et tu confirmasti columnas eius. Anima igitur sic liquefacta bona effusione extra se male primum effusa ad se rediens effunditur intra se. Unde Effudi in me animam meam.
marg.| {V} ¶ Effusa autem anima extra se est, Primo de affectione in intellectum. Secundo de intellectu in rationem. Tertio de ratione in imaginationem. Quarto de imaginatione in sensualitatem. De affectione in intellectum, quia in affectione unitur Deo et manet in eo unita. Unde ad Coloss. 3 Super omnia caritatem habete, que est vinculum perfectionis. Manet. Unde Io. 14. Si quis diligit me etc. Et mansionem apud eum faciemus etc. et hic est optimus status anime. De affectione descendit in intellectum, ut in eis qui non afficiuntur, et tamen cognoscunt: quod significatur per statuam Nabuchodonosor Dn. 2 Que habebat caput aureum et pectus argenteum. De intellectu in rationem: quando de cognitione invisibilium eternorum Dei, ad cognitionem invisibilium et immortalium sui: et hoc est quod statua habebat ventrem et femora ex ere. Aes enim sonorum verbum significat rationis. De ratione in imaginationem. Et hoc est quod statua habebat post es ferrum. Ferrum recte significat imaginationem, quia comminuit omnia. Iuxta id Dn. 2 Sicut ferrum comminuit et domat omnia, sic etc. Omnia alia eodem modo que simplificantur in primis, scilicet in affectione, intellectu, ratione, tamquam simplicibus: multiplicantur in imaginatione: et quasi in pulverem rediguntur. Unde Humiliata est in pulvere anima nostra etc. quia multas patitur phantasias. Unde Sir. 34 Et sicut parturiens cor tuum phantasias patitur, nisi ab { CLXXVI r } altissimo fuerit immissa visitatio. Unde Persequatur inimicus animam meam, et gloriam meam in pulverem deducat. De imaginatione in sensualitatem: et hoc est quod statua habebat partim ferreos, partim fictiles pedes. Pars ferrea est sensualitas: quia totum animum comminuit, et multiplicat sui ipsius multitudine: quia in uno invenit minus esse delectabile. Alius pecuniam, alius honorem et delicias etc. Unde A fructu frumenti, vini et olei sui multiplicati sunt. Et Lam. 1 Omnis populus querens panem. Pars fictilis dum sensibilia mentiuntur quod non sunt, et errore multiplici nos deludunt. Dum divitias credimus esse divitias et non sunt, et homini: et ita quot res tot errores. Unde dicendum mundo, sicut Esdras Sanabalath. Non est secundum quod loqueris: de corde tuo componis hec omnia. {X} Anima autem de sua duritie liquefacta de vase exteriori scilicet sensuum per multa dicta media ad Deum gradatim revocatur: alloquente eam Spiritu sancto interius. Unde Is. 39 Loquimini ad cor Hierusalem, et advocate eam. {Y} Et quatuor gradus revocationis notantur Ct. 11 per hoc quod quater dicitur, Revertere, revertere Sunamitis, revertere, revertere. Et sic sit de anima quasi de vino corrupto: quod de vase veteri in novum transfunditur. De vase contumelie in vas glorie, de vase fecis in vas puri liquoris. Ideo de anima carnali dicitur Ier. 47 Requieuit in fecibus suis, non est transfusus de vase in vas, id est de vase inferiori in vas superius: quod notat per hoc quod dicit, non est transfusus. {Z} Sicut ergo de extra se effunditur in se. Unde Effudi in me animam meam: sic et post de in se supra se. Unde Transibo. etc.{ CLXXVII v }


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 41), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_41)
Signaler un complément d'information

Notes :