Philippus Cancellarius

Psalmus 138

Numérotation du verset Ps. 138,1 

¶In finem
psalmus
David.
¶Codd. : (Ps. 138) D30 Rusch Ps-G | psalmus David] inv. Ps-G | David] + Vox Petri apostoli penitentis D30
Numérotation du verset Ps. 138,2 I

Domine probasti me
et cognovisti me ¦
tu cognovisti
sessionem meam
et resurrectionem meam1.
1 resurrectionem Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] surrectionem Ps-G ( R L ) cum Ps-H | <divisio.> me ¦... meam1 D30 ] me... meam Rusch
Numérotation du verset Ps. 138,3 II

Intellexisti cogitationes meas de longe ¦ semitam meam
et funiculum meum
investigasti.
Numérotation du verset Ps. 138,4 III

Et omnes vias meas
previdisti ¦ quia non est sermo
in lingua mea.
Numérotation du verset Ps. 138,5 IV

Ecce Domine tu2 cognovisti omnia novissima et antiqua ¦ tu formasti me
2 Domine tu Ps-G D30 ω1 ΩP] inv. Ps-G (R² I ΨB*) Ω M Ed1530 cum Ps-R , om. Rusch
et posuisti
super me manum tuam.
Numérotation du verset Ps. 138,6 V

Mirabilis
facta est scientia tua
ex me ¦
confortata est
et non3
3 et Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Rusch] om. Ps-G (F L)
potero ad eam.
Numérotation du verset Ps. 138,7 VI

Quo ibo
a spiritu tuo4 et quo a facie tua
4 a Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch] ab Ps-G (R F)
fugiam ?
Numérotation du verset Ps. 138,8 VII

Si ascendero in celum
tu illic es ¦
si descendero
ad5 infernum
5 ad Rusch Ps-G ] in Ps-G (R M² Q ΩS) D30 edd. cum Ps-R
ades.
Numérotation du verset Ps. 138,9 VIII

Si sumpsero
pennas meas
diluculo ¦
et habitavero in extremis maris.
Numérotation du verset Ps. 138,10 IX

Etenim
illuc manus tua deducet me ¦
et tenebit me
dextera tua.
Numérotation du verset Ps. 138,11 X

Et dixi6
6 <divisio.> dixi+ D30 ²
forsitan
tenebre
conculcabunt me ¦ et nox
illuminatio mea7
7 mea Ps-G (ΨB V D) D30 ΩS ω 1 ΩP Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G
in deliciis meis.
Numérotation du verset Ps. 138,12 XI

Quia tenebre
non obscurabuntur a te
et nox
sicut dies
illuminabitur ¦
sicut tenebre
eius
ita
et lumen eius.
Numérotation du verset Ps. 138,13 XII

Quia tu possedisti renes meos ¦
suscepisti me
de utero matris mee.
Numérotation du verset Ps. 138,14 XIII

Confitebor tibi
quia8 terribiliter
8 quia Ps-G D30 ] quoniam Rusch Ed1530
magnificatus es ¦
mirabilia9 opera tua’
9 mirabilia Ps-G ΩP Rusch ] mirabiliter Ω M (hapax)
et anima mea
cognoscet nimis10.
10 cognoscet Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ΩP Rusch ] cognoscit Ps-G (L M ΦB) Clementina
Numérotation du verset Ps. 138,15 XIV

Non est occultatum os meum
a te11 quod fecisti in occulto ¦
11 a] ad Ω K*
et substantia mea
in inferioribus terre.
Numérotation du verset Ps. 138,16 XV

Imperfectum meum viderunt oculi tui12
12 <divisio.> tui+ D30 ²
et in libro tuo
omnes scribentur ¦
dies13
13 dies Ps-G ( M Q² W U G K ΨB V D) D30 Ω ΩP edd. Rusch cum Ps-R Ps-H] die Ps-G , dii Ps-G (R* ΦRG) cum Ps-Moz X
formabuntur et nemo in eis.
Numérotation du verset Ps. 138,17 XVI

Mihi autem nimis
honorificati sunt
amici tui Deus ¦ nimis
confortatus est14 principatus eorum.
14 confortatus est Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ΩP Rusch cum Ps-R ] confirmati sunt Ps-G (R² F L), confortati sunt Ps-G (R* Q W ΦV U G ²)
Numérotation du verset Ps. 138,18 XVII

Dinumerabo eos
et super arenam
multiplicabuntur ¦ exsurrexi
et adhuc sum tecum.
Numérotation du verset Ps. 138,19 XVIII

Si
occideris Deus peccatores15 :
15 occideris D30 ΩP Rusch ] occiderit ΩS
viri sanguinum16
16 viri Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ΩP Rusch cum Ps-R ] et praem. Ps-G (L I V), et virum Ps-G (F)
declinate a me.
Numérotation du verset Ps. 138,20 XIX

Quia dicitis17
17 dicitis Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ΩP Rusch cum Ps-R ] dices Ps-G (F), Ps-G (R I L)
in cogitatione ¦
accipiant18
18 accipiant Ps-G (I ΦRP D) D30 * Ω ΩP Rusch Ed1530 ] accipient D30 ² (super ras.) Ps-G
in vanitate
civitates suas19.
19 suas Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ΩP Rusch cum Ps-R ] tuas Ps-G (F L ΦRGV G* K* Clementina )
Numérotation du verset Ps. 138,21 XX

Nonne qui oderunt te Domine oderam ¦ et super inimicos tuos tabescebam ?
Numérotation du verset Ps. 138,22 XXI

Perfecto odio oderam illos ¦ inimici
facti sunt mihi.
Numérotation du verset Ps. 138,23 XXII

Proba me
Deus20
20 Deus Ps-G D30 ΩP] Domine Rusch cum Ps-α Ps-Moz Ps-Med
et
scito
cor meum ¦ interroga me
et cognosce semitas meas.
Numérotation du verset Ps. 138,24 XXIII

Et
vide si via iniquitatis in me est ¦
et deduc me
in via eterna.

Psalmus 138

Numérotation du verset Ps. 138,1 
Sermo 305
prol.| ¶ De probatione multiplici scilicet vasorum anime nostre, monete id est doctrine spirituum, vinorum bonorum, et ministrorum. In Psalmo 138.
Domine probasti me et cognovisti me etc.
marg.| Probantur vasa, utrum sint integra, utrum munda, utrum solida. {A} Utrum integra, quia Sir. 20 Gratie fatuorum effundentur. {B} Et Sir. 21 Cor fatui quasi vas confractum.
marg.| ¶ Utrum munda, quia ut dicit Horatius : Sincerum nisi vas, quodcumque infundis, acescit. Et Sapientie 1a In malivolam animam non introibit sapientia, nec habitabit in corpore subdito peccatis. Et eiusdem 7 Emanatio est quedam claritatis omnipotentis Dei sincera: et ideo nihil inquinatum in eam incurrit. Candor est enim lucis eterne et speculum sine macula Dei maiestatis etc.
a Sap. 1.
marg.| ¶ Utrum solida id est firma. Ideo dicitur Sir. 27 {C} Vasa figuli probat fornax et homines iustos tentatio tribulationis. Et eiusdem. 2 In igne probatur aurum et argentum: homines autem receptibiles in camino humiliationis. Receptibiles id est dignos aliud qua commissum est recipere: quia qui male continet quod primo recepit, indignus est { CCXIIII v } aliud recipere. Ideo dicitur Iacob. 1 Beatus vir qui suffert tentationem: quoniam cum probatus fuerit, accipiet coronam vite, quam repromisit Deus diligentibus se. Coronam dicit gratiam maiorem et gloriam tandem.
marg.| {D} ¶ Probatur moneta in probatorio. De quo iam dictum est Sir. 2 In igne probatur aurum etc. Non enim creditur colori tantum, sed probatur an vera sit quantum ad materiam et formam: et utrum iusti ponderis: et utrum publica. Sic est de doctrina: non enim est accipienda omnis que pretendit colorem veritatis: quia plerumque potest eam inimicus falsificare, ut dicitur super Lucam. 17 In Glossa de decem leprosis. Et hoc est quod dicit Apostolus Hbr. 13 Doctrinis variis et peregrinis nolite abduci.
marg.| {E} ¶ Pondus iustum scilicet sanctuarii, de quo Nm. 7 est in doctrina ut sit cum caritate. Non autem habet iustum pondus que fit cum acceptione personarum, magis huc qua illuc inclinans. Unde Prv. 11 Abominatio est dolosa statera apud Deum, et pondus equum, voluntas eius.
marg.| {F} ¶ Non est publica id est catholica que fit in occulto et private: qua qua multis, ut dicitur Prv. 9 Aque furtive dulciores sunt, et panis absconditus suavior. Ideo dicitur Gn. 23 Abraam appendit pecuniam quam Hebron postulaverat, quadringentos siclos argenti, probate monete publice. Et ideo Iob. 13 Ostendens vos fabricatores mendacii, et cultores peruer sorum dogmatum. Tunc autem est iusti ponderis quando vita doctrine consonat. Vita enim prestat doctrine pondus: quia sicut dicit b. Gregorius. Necesse est ut cuius vita despicitur: eius doctrina contemnatur. Ideo dicitur Prv. 19 Doctrina viri per patientiam noscitur. Et Ier. 6 in fine. Argentum reprobum vocate eos: quia Dominus proiecit illos.
marg.| {G} ¶ Probantur spiritus, quia angeli tenebrarum { CCXIIII r } transfigurant se in angelos Iucis. 2Cor. 11 Ideo dicitur. 1 Io. 4 Carissimi, nolite omni spiritui credere, sed probate spiritus si ex Deo sint: quoniam multi pseudo prophete exierunt in mundum.
marg.| {H} ¶ Probantur vina, sicut bona utrum temporalia an eterna, quasi ipso gustu. De temporalibus significavit Dominus Io. 19 Cum gustasset noluit bibere. Naum. 3 Et erit: omnis qui viderit te resiliet a te. Spiritualia eterna sunt, quorum gustus desiderat tentationem. Unde Prv. ultimo. Gustavit et vidit quoniam bona est negotiatio eius. Et Ps. 33 Gustate et videte quoniam suavis est Dominus. Et ideo Psalm. l. Redde mihi letitiam salutaris tui, et spiritu principali confirma me. Et ut innuitur Dn. 2 de somnio Nabuchodonosor. Nihil est approbandum ante probationem, quia probatio precedit notitiam, et notitiam sequitur approbatio. Probatio inquam facit notitiam: ideo dicitur Gn. 22 Nunc cognovi quod timeas Dominum. Ubi Glossa Cognoscere feci. Notitia facit approbationem. Unde Deuteronomii penul. Perfectio tua et doctrina tua a viro sancto tuo quem probasti in tentatione etc. Et Act. 2 Iesum Nazarenum, virum approbatum a Deo in vobis, virtutibus et prodigiis et signis, que fecit Deus pater per illum in medio vestri (sicut scitis) hunc definito consilio et prescientia Dei traditum per manus iniquorum, affligentes intermistis. Contrarium fecit quia non approbanda probavit qui dixit Lc. 14. Iuga boum emi quinque: et eo probare illa. Sic quidam bona ad quinque sensus pertinentia nondum probata, approbant.
marg.| {I} ¶ Probantur etiam ministri, qui in officiis bene cogniti et probati approbantur, et ad maiora promoventur: ideo dicitur hic, Domine probasti me et cognovisti me: tu cognovisti sessionem meam et resurrectionem meam. Sessio pertinet ad humilem gradum: in quo { CCXXV v } qui probatus est, surgit ad maiorem. Et hoc pertinet ad rationem: ideo dicitur Mt. 25 Euge serve bone et fidelis: quia super pauca fuisti fidelis, super multa te constituam. Et. 1 Tymoth. 3 Qui bene ministraverint bonum sibi gradum acquirent.
Numérotation du verset Ps. 138,9 
Sermo 306
prol.| De duobus modis evadendi laqueos diaboli et quid sit habitare in extremis maris. In Psalmo 138.
Si sumpsero pennas meas diluculo et habitavero in extremis maris.
marg.| Primo notandum quare dicat, si sumpsero pennas meas. Secundo quare dicat diluculo. Tertio, quid sit habitare in extremis maris. Per hec significantur duo modi evadendi laqueos diaboli: scilicet per celerem fugam et per absconsionem. {K} Per primum notatur quod virtutum alas non habemus a nobis. Ideo alibi dicit Ps. Quis dabit mihi pennas etc. Et Apocalypsis 12 Date sunt mulieri ale due etc. De hoc modo evadendi per volatum dicetur in proximo sermone.
marg.| {L} ¶ Celeritas autem volatus notatur cum dicitur diluculo: quod est mane cum incipit luxa tenebris discerni. Per quod notatur quod primis motibus obsistendum est. Unde, Principiis obsta etc. Unde Prv. 11 « Bene consurgit diluculo qui querit bona » etc. Et Lam. 3 Bonum est homini cum portaverit iugum scilicet Domini, ab adolescentia sua. Et hoc est diluculo occurrere Pharaoni. Unde Ex. 8 Consurge diluculo, sta coram Pharaone. Et ideo Ct. 7 Mane surgamus ad vineas. Causa huius celeris volatus est, quia quando aliqua avis celerius volat alia, que minus celeriter volat non potest celerius volantem attingere, et ideo si percipit eius velocitatem non amplius sequitur. Ideo quia magnus et celer est volatus diaboli: qui substantia est { CCXXV r } spiritualis et ingenio subtilis: ideo debemus eum fugere avolando valde mane, orto iam sole scilicet gratie. Ecquia diabolus fame ad nos persequendos impellitur: ideo comparatur aquile Abachuc. 1 Volabunt quasi aquila festinans ad comedendum: ideo debemus esse tamquam columba, que ut eam prevideat sedet super rivos aquarum: ut in sequenti deducam: et sic aquile et accipitris ungues effugit: et est prior modus evadendi.
marg.| {M} ¶ Secundus modus est per absconsionem, qui notatur ibi, si hab. in extremis maris. Is. 2 Ingredere in petram etc. vide sequentem sermonem. Sane abscondi debemus aut sub alis, aut in petris. Sub alis quidem galline scilicet ecclesie sive Christi. De quibus Mt. 23 Hierusalem, Hierusalem quotiens etc. ut in sequenti. Et In Psalmo Scapulis suis adumbravit tibi. Non debemus abscondi sub alis mulierum, de quibus Za. 5 Mulieres habebant alas milvi: que sunt cupiditas et avaritia: sed bene inter alas tales, quia in medio consistit virtus. Unde filii Israel dixerunt regi Edom. Via publica incedemus, non declinabimus ad dextram nec ad sinistram. Unde Israel interpetatur directus cum Deo: et. 2Cor. 6 Per arma iustitie a dextris et a sinistris. Et Ez. 1 Pedes eorum pedes recti. Et Act. 9 Paulus illuminatus est in vico qui dicitur rectus: in domo Iude. 1 confessionis.
marg.| ¶ In petris abscondi monemur Ier. 48 {N} Relinquite civitatem et habitate in petris. Petre autem sunt aspere: et ideo sic significantur per extrema maris, que sunt amarissima tormenta passionis petre id est Christi. Unde Lam. 1 O vos omnes qui transitis per viam attendite et videte, si est dolor sicut dolor meus. In his extremis maris, id est amarissime passionis tutissime abscondi possumus. { CCXXVI v }
marg.| {O} ¶ Vel extrema maris profunda est amaritudo penitentium vel claustralium. Unde Ex. 14. Filii Israel salvati sunt a facie Pharaonis transeundo per medium maris. Et ideo in Psalmo « Si ambulavero in medio tribulationis vivificabis me. » Mundani autem habitant in extremis terre, sed penitentes et claustrales in extremis maris. Ut autem ibi habitent sumptis pennis fugiunt mundum. Unde Is. 16 « Sicut avis fugiens et pulli de nido avolantes, sic erunt filie Moab in transcensu Arnon. » Arnon interpretatur illuminatio eorum. Vere mundani sunt filie Moab in transcensu Arnon, quando de tenebris emergunt ad lucem. Similes avi fugienti per temporalium abrenunciationem et volanti per contemplationem.
Numérotation du verset Ps. 138,9 
Sermo 307
prol.| ¶ Qualiter anima ut columba possit evadere insidias diaboli accipitris immo ipsum capere. In Psalmo 138.
Si sumpsero pennas meas diluculo et habitavero in extremis maris.
marg.| {P} ¶ Diabolus est sicut accipiter vel aquila insidians columbe, vel milvus, pullo. Ad hoc autem ut effugiat insidias columba necesse habet eas previdere, volatu precurrere, in foraminibus suis se abscondere: que tria hic notanda. Et quarto notandum est qualiter columba possit accipitrem capere.
marg.| ¶ Columba insidias naturaliter previdet, unde se tenet super rivos aquarum ut videat umbram et figuram accipitris in aqua. Sic et anima se tenere debet iuxta fluenta Sacre Scripture ut possit insidias et laqueos diaboli qui ibi manifestantur, precavere. { CCXXVI r } Unde Ct. 5 Oculi eius sicut columbe super rivos aquarum que lacte sunt loti, et resident iuxta fluenta plenissima.
marg.| {Q} ¶ Debet volatu precurrere: et quasi venientem et festinantem anticipare. Tunc enim diabolus videns quod predam suam non possit attingere dimittit eam: et hoc notatur, cum dicitur, diluculo. De quo Prv. 11 Bene consurgit diluculo qui querit bona. Et Lam. 3 Bonum est viro cum portaverit iugum scilicet Domini, ab adolescentia sua.
marg.| {R} ¶ Multum quidem festinat ad predam diabolus. Unde Ier. 48 Ecce quasi aquila evolabit et expandet alas suas ad Moab. Et. 49 Ecce quasi aquila ascendet et evolabit, et expandet alas suas super Bosram: et erit cor fortium Idumee in die illa, quasi cor mulieris parturientis. Et Abachuc. 1 Volabunt quasi aquila festinans ad comedendum. Si ergo non prevenerit volatum illius, capietur et devorabitur. Unde Is. decimo. Invenit quasi nidum manus mea fortitudinem populorum. Et sicut colliguntur ova que derelicta sunt, sic universam turbam ego congregavi, et non fuit qui moveret pennam, scilicet fugiendo peccatum: et operiret os, per confessionem, et ganniret per gemitum cordis.
marg.| {S} ¶ Due autem ale columbe sunt timor et desiderium. Timor multum vrget et velociter facit currere, vel volare. Unde Poeta. Pedibus timor addidit alas. Desiderio autem nihil velocius. Unde de Petro dicitur Io. 21 quod cum audisset quia Dominus est, tunica succinxit se, et misit se in mare: alii autem discipuli navigio venerunt. Et ita Petrus maiori desiderio fervidus citius qua alii ad Dominum pervenit. Unde desiderium velocius est qua volatus. His duabus alis effugit columba ungues accipitris vel { CCXXVII v } aquile. Et quia hoc non habemus a nobis: dicitur Apc. : 12 Et date sunt mulieri ale due ut volaret, et volavit in desertum. Ideo dicitur In Psalmo Quis dabit mihi pennas sicut columbe? Ecce elongavi fugiens mansi in solitudine.
marg.| {T} ¶ Debet columba se in foraminibus suis abscondere, et quasi in tuto collocare. Ideo Christus nobis factus refugium, voluit undique multis foraminibus perforari, quasi columbarium quoddam ut ex omni parte locus esset refugii. Unde Ier. 49 Relinquite civitates, et habitate in petra habitatores Moab, et estote quasi columba indificans in summo ore foraminis. Et Is. 2 Ingredere in petram, abscondere in fossa humo, a facie timoris Domini. Et Bernardus Foderunt, inquit, manus meas etc. Per has rimas licet mihi sugere mel de petra, oleum que de saxo durissimo. Gustare et videre qua suavis est Dominus. Cogitabat cogitationes pacis et nesciebam. Clauus pene trans, clavis reserans factus est mihi, ut videam voluntatem Domini. Quid ni per foramen videam? Ad hec foramina invitat Dominus Ct. 2 Dicens: Surge, propera amica mea, speciosa mea et veni, columba mea, in foramina petre, in cavernam macerie. Foramina petre, quantum ad manus et pedes, Cavernam macerie, quantum ad lateris vulnus. Et hoc notatur hic cum dicitur: Et habitavero in extremis maris. {V} Extrema. n. amaritudinum fuit mors Christi. Unde Lam. 1 : « O vos omnes qui transitis per viam attendite et videte si est dolor sicut dolor meus ». Et Is. 51 : Qui posuisti profundum maris viam, ut transirent liberati. Profundum maris mors est, et maxime mors Christi. Et tunc posuit profundum maris viam, quando mortem suam fecit ad vitam. {X} Similiter comparatur anima pullo, cui { CCXXVII r } milvus insidiatur id est diabolus qui propter vanitatem et voluptatem quibus temptat comparatur duabus mulieribus, de quibus Za. 5 Ecce due mulieres egredientes: et spiritus in alis earum: et habebant alas quasi milvi. {Y} Diabolus cum per violentiam capit comparatur accipitri vel aquile: cum seducit, milvo. Debet erga anima abscondere se sub alis Christi, quasi sub alis galline. Et ideo sic in cruce alas suas expandit. Unde dicitur Mt. 23 Hierusalem etc. Quotiens volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alas, et noluisti? Et In Psalmo Scapulis suis obumbrabit tibi: et sub pennis eius sperabis.
marg.| {Z} ¶ Quarto videndum qualiter columba posset accipitrem capere videlicet quando posita est in muscipula. Quando enim eam intendit capere facta est diabolo muscipula, ut cum vellet Christum columbam. innocentem capere, caperetur. Unde Iob. 39 In oculiseius quasi hamo capies eum: et ibi, Numquid illudes ei quasi avi ?
Numérotation du verset Ps. 138,15 
Sermo 308
prol.| ¶ De electione iustorum et damnatione reproborum quomodo hic sint occulte. In Psalmo 138.
Non est occultatum os meum a te quod fecisti in occulto, et substantia mea in inferioribus terre.
marg.| {A} Duo sunt que habent aliquid occultum nobis. Electio bonorum, et damnatio reproborum. Electio Dei in bonis suis non plene ostenditur: nec ex toto occultatur. Occultatur quidem quantum ad initium predestinationis, et finem glorificationis. Similiter et damnatio reproborum occultatur quantum ad initium prescientie, et finem pene eterne. Ostenduntur autem quantum ad quedam media, ut in electis patet, quia apparent per { CXXVIII v } aliqua indicia. Unde non pomorum integritas, sed fragmen potius in genis sponse dicitur eminere Cam. 4 Sicut fragmen mali punici, ita gene tue, absque eo quod intrinsecus latet. Quasi dicat, quod maius est.
marg.| ¶ Facit autem hoc Deus propter utilitatem nostram. {B} Non enim expedit ut sciat aliquis se predestinatum esse, aut noscat latens sui profectus incrementum et suam perseuerantiam finalem: de qua Hbr. 3 Participes Christi effecti sumus, si tamen initium substantie eius usque ad finem firmum retineamus. Ista signantur per os quod occultum est et firmum. Ideo dicitur. Ecclesis. 9 Nescit homo utrum amore an odio dignus sit: sed omnia in futurum servantur incerta. Hec si sciret homo vel superbiret seu presumeret forsan si electus: vel desperaret si reprobus, et ita passim peccaret. Dominus autem novit, et quod fecit in occulto fouet donec compleretur. Unde Rm. 8 Scimus quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, iis qui secundum propositum vocati sunt sancti. Unde Ps. Custodit Dominus omnia ossa eorum: unum ex his non conteretur: Non novit hoc quisqua nisi solus Deus qui novit atomiam interioris hominis. Unde Ecclesis. 11 Quomodo ignoras que sit via spiritus et qua ratione compingantur ossa in ventre pregnantis. Et hoc significatum est Is. 6 Ubi dicitur. Duabus alis velabant caput, duabus pedes. Duabus alis velabant caput id est gratiam predestinationis: duabus pedes, gratiam consummationis, {C} Hec duabus alis velatur, quoniam solius gratie prevenientis esse, suam predestinationem et vocationem agnoscit, et humiliter confitetur. {D} Pedes etiam duabus similiter alis velantur, quando solius gratie et non liberi arbitrii esse sue iustitie consummationem humiliter confitetur, et agnoscit.
marg.| ¶ Duabus alis velabant. Ecce quod medium non est ita velatum: cum in { CXXVIII r } opere iustificationis omnino alienus non sit. eo quod sicut dicitur. 1Cor. 3 Dei sumus adiutores: et maxime in operibus meritoriis, in quibus gratia a Deo, motus a libero est arbitrio. Sed sicut predestinatio solius est gratie ita et consummatio.
marg.| {E} ¶ Similiter caput malorum et finem id est eorum prescitionem et mortem eternam Deus voluit abscondi, sed non sic medium. Quod bene signatur. 4Rg. 9 Ubi dicitur quod cum precepitata esset Iezabel aspersus est paries sanguine eius: et non invenerunt quod sepelirent, nisi calvariam eius et pedes. Paries aspersus sanguine est vita reproborum plerumque per ipsa opera manifestata. Calvaria et pedes: initium et finis a nostris oculis occultata. et 1Rg. ultimo Dicitur: Sepelierunt ossa Saul in nemore Iabes: quod interpretatur dolor vel siccitas id est ariditas gratie et dolor pene eterne.
marg.| ¶ Virtutes non predestinatorum quos habent ad tempus, ossa quidem sunt, sed non firma, quia eorum deficit fortitudo. {F} Et non pertinent hi ad corpus Christi mysticum sed alii. Unde Io. 19 Primi quidem fregerunt crura, et alterius qui crucifixus est cum eo: ad Iesum, vero cum venissent, ut viderunt eum mortuum non fregerunt eius crura: ut scriptura (Ex. 12) compleretur. Os non comminuetis ex eo. Eius ergo qui perseuerat in mortificatione carnis, mortuus mundo, non franguntur ossa nec crura.
marg.| ¶ Glorie quantitatem non novit similiter. {G} Verumtamen huius glorie quedam occulta semina iaciuntur in nobis et occulta Dei operatione ea Dominus ad maturitatem producit. Sicut ergo fructus in causa seminali occultatur, ita hec substantia in nobis occultatur. Unde 1 Io. 3 Carissimi nunc filii Dei sumus, et nondum apparuit quid { CCXXIX v } erimus. Tunc autem apparebit quando ei similes erimus, quando videbimus eum sicuti est.
marg.| ¶ De hac substantia dicitur. Et substantia in inferioribus terre. Nullorum substantia modo est in superioribus terre. Superiora terre sunt ipsa humani corporis natura Inferiora, ipsius nature corruptela. Infima, que de corruptela procedit, iniquitas et culpa.
marg.| {H} ¶ Quorundam substantia est in infimis scilicet malorum. De quibus Ps. Infixus sum in limo profundi, et non est substantia. Et Gn. 13 Tulerunt omnem substantiam Sodomorum, et universa que ad cibum pertitinent. Et In Psalmo dicitur. Torrentem pertransivit anima nostra: forsan pertransisset anima nostra aquam intolerabilem. Ubi alia littera habet, sine substantia. Glossa ibidem. Aqua sine substantia, vitia sunt et peccata: et dulcedo huius vite, que inopiam habet et non substantiam. Abundat, nescio quid, in arca: sed multo magis diminuitur in corde. {I} De arca gaudes: de corde non plangis. Sancti substantiam suam habent occultatam in inferioribus terre, non in infimis. Quia gratia Spiritus Sancti in infirmitate carnis medicinaliter occultatur. Unde 2Cor. 4 Habemus thesaurum istum in vasis fictilibus. Et. 1Cor. 15 Seminatur in infirmitate, surgit in virtute. Seminatur in ignominia, surgit in gloria. {K} Et Idc. 7 dicitur. Lampades in medio lagenarum. Et Iob. 12 Deridetur iusti simplicitas. Lampas contempta. Quando frangentur corporum lagene, lampades apparebunt ardentes id est anime fulgentes. Et Idc. 7 Cum hydrias confregissent, tenuerunt sinistris suis lampades: et dextris, sonantes tubas. Per sinistram significatur glorificatio corporis: per dexteram glorificatio anime. Dextris tenebant sonantes tubas. Sonantes tube mentes { CCXXIX r } sunt in Dei laudibus per devotionem sonore. Unde Ps. Beati qui habitant in domo tua domine: in secu la seculorum laudabunt te. Tenebunt eas in dextris: quia non laudabunt nisi pro eternis.
marg.| {L} ¶ Similiter in superioribus celi substantia sanctorum abscondita est, et ita in distantibus locis: hic in infirmitate: ibi in eternitate. Unde Ps. Substantia mea apud te est. Et Coloss. 3 Vita nostra abscondita est cum Deo: Cum ergo Christus apparuerit, tunc apparebimus cum ipso in gloria.
Numérotation du verset Ps. 138,17 
Sermo 309
prol.| De sanctorum et totius ecclesie sancte incremento et glorificatione contra mundi opinionem et morem. In Psalmo 138.
Mihi autem nimis honorati sunt amici tui Deus, nimis confortatus est principatus eorum.
marg.| {M} Quam parva fuerit ecclesia ab initio ostendit Dominus in parabola sua. Mt. 13 Simile est regnum celorum grano sinapis, quod accipiens homo seminavit in agro suo: quod minimum quidem est in omnibus seminibus: cum autem creverit, maius est omnibus holeribus: et fit arbor, ita ut volucres celi veniant, et habitent in ramis eius. Per holera significatur mundana potestas et altitudo temporalis: de qua In Psalmo {N} Quemadmodum holera herbarum cito decident etc. Sinapis semen modicum in quantitate, magnum in virtute, et quanto plus atteritur, tanto maiore flagrat odore. Sic sancti, modici, viles et abiecti sunt in conspectu mundi, sed pleni virtute: plus exhibentes virtutis in ipsa tribulationis attritione. Unde de filiis Israel dicitur Ex. 1 Quanto magis opprimebant eos, tanto magis multiplicabantur et crescebant.
marg.| {O} ¶ Volucres celi, sunt visitatores angeli, qui in ramis { CCXXX v } huius arboris habitant, dum eos in tribulatiobus consolantur. Unde legitur de Petro Act. a. 12 Quam cum esset in carcere angelus Domini astitit et dixit illi: Circumda tibi vestimentum tuum, et sequere me: et exiens sequebatur eum. Unde Heb 11 Convaluerunt de infirmitate, fortes facti sunt in bello.
marg.| {P} ¶ Recte autem dicitur nimis: in infirmitate enim vincunt potentiam: in simplicitate sapientiam: in humilitate gloriam: in paupertate divitias. In infirmitate inquam vincunt potentiam. Non autem esset magnum in potentia vincere potentiam, sed in infirmitate. Et hoc pulchre significatum est in David, 1Rg. 17 ubi dicitur quod deposuit arma Saulis, quia non habebat consuetudinem portandi arma, et tulit baculum. {Q} Arma Saulis deponere, est mundi desiderium non curare, sed abiicere. Baculum tollere est in cruce Christi confidere. Unde Golias indignatus est dicens : “Numquid ego canis sum, quia tu venis ad me cum baculo ? Dixit autem David ad eum. Tu venis ad me cum gladio et clypeo, ego venio ad te in nomine Domini exercituum, ut sciat omnis terra et noverit universa ecclesia hec quia non in gladio nec in hasta salvat Dominus. Ipsius enim est bellum” etc. Et Idc. 7 dicitur : « Ceperunt buccinis clangere et complodere inter se langenas et ceperunt lampades emicare: et fugerunt hostes. {R} Buccinis clangere est verbum Dei predicare. Lagenas autem complodere, est corporum fragilitatem morti exponere. Lampades emicare, virtutibus et miraculis coruscare.
marg.| ¶ In simplicitate sapientiam. Unde Mt. 10 Cum steritis ante reges et presides, nolite cogitare quomodo aut quid loquamini: dabitur enim vobis in illa hora quid { CCXXX r } loquamini. Et. 1Cor. 2 Non veni in sublimitate sermonis aut sapientie, annuntians vobis testimonium Christi. Non in persuasibilibus humane sapientie verbis, sed in ostensione spiritus et virtutis. Et hoc pulchre significatum est Idc. 17 Ubi Samson inventam mandibulam que latebat asini arripiens interfecit ea mille viros. Quid enim est mandibula asini que latet, mille viros interficere, nisi in ruditate et simplicitate sermonis qui contemnitur, multos convertere? Et Idc. 7 Vidi somnium, et videbatur mihi subcineritius panis exhordeo volui et in castra Madiam descendere: cumque pervenisset ad tabernaculum, percussit illud atque subuertit. {S} Panis subcineritius et hordeaceus est simplex et rudis doctrina.
marg.| ¶ In humilitate vincens gloriam: et in paupertate divitias. In Humilitate scilicet crucis Christi, gloriam mundi: et in paupertate divitias. Unde Is. 10 : Suscitavit Dominus super eum scilicet regem Assyriorum, flagellum iuxta plagam Madianitarum in petra Oreb: et virgam eius super mare, et levabit eam in via Egypti. Flagellum diaboli qui est rex Assyriorum. Ipse enim est rex super omnes filios superbie. Levavit autem Dominus virgam suam super mare: Mare quod est tumidum fluctibus est superbia mundi, Via Egypti, delectatio temporalium que ducit ad luctum. Unde Prv. 14. {T} Extrema gaudii luctus occupat. Et post Caynnatus est Abel: et post possessionem divitiarum sequitur luctus. Virga Domini est crux eius. Levavit ergo Deus pater virgam supra mare, quia in humilitate crucis Christi dedit vincere superbiam mundi. Levavit etiam virgam in via Egypti, quia in paupertate quam Christus elegit et predicavit, mundi divitias superavit et calcavit.
marg.| ¶ Sequitur. {V} Nimis confortatus est principatus eorum. Vere nimis: quia super demones et omnes { CCXXXI v } infirmitates, super reges et principes super ferocitates bestiarum, super naturarum virtutes. Super demones et omnes infirmitates. Unde Mt. 10 Dedit eis potestatem spirituum immundorum, ut eiicerent eos et curarent omnem languorem, et omnem infirmitatem. Super reges et principes. Unde Is. lx. Pro eo quod fuisti derelicta et odio habita et non erant qui per te transirent, ponam te in superbiam seculorum, mamilla regum lactaberis. Super bestiarum serocitates. Unde Hbr. 11 Obturaverunt ora leonum: extinxerunt impetum ignis: effugaverunt aciem gladii etc. Super naturarum virtutes. Unde Mc. 16 In nomine meo demonia eiicient, linguis loquentur novis, serpentes tollent: et si mortiferum quid biberint, non eos nocebit etc. Sap. 16 Substantiam tuam et dulce dinem tuam quam in filios habes, ostendebas: et deserviens uniuscuiusque voluntati: ad quod quisque volebat convertebatur. Nix autem et glacies sustinebant vim ignis et non tabescebant, ut sciret quoniam fructus inimicorum exterminabat ignis ardens in grandine, et pluvia corruscans. Hoc autem iterum ut nutrirentur iusti, ignis etiam sue virtutis oblitus est etc. {X} Mihi dicit, quia non sibi, sed Christo honorem querebat. Unde Actu. 14. Paulus et Barnabbas scissis vestibus exiuerunt clamantes. Viri quid hec facitis? Et nos mortales sumus similes vobis homines etc.
Numérotation du verset Ps. 138,23 
Sermo 310
prol.| ¶ Quam tentatio et probatio nobis ad multa utilis sit. In Psalmo 138.
Proba me Deus, et scito cor meum interroga me, et cognosce semitas meas.
marg.| { CCXXXI r } Optat tentationem ad experimentum virtutis: sicut strenuus miles conflictum desiderat, ut se exerceat: iners autem torpescit ocio, et quiete. {A} Ad multa utilis est per tentationem probatio. Operatur enim primo in nobis spiritualis virtutis exercitationem. Unde sicut expeditiores fiunt milites qui frequentant torneamenta: ita et illi qui tentationibus et adversitatibus molestantur. Ideo dicitur Iudicum. 3 He sunt gentes quas dereliquit Dominus, ut erudiret in eis Israelem et discerent certare cum hostibus, et habere consuetudinem, preliandi. Ideo dicitur Is. ultimo Ossa tua sicut herba germinabunt id est virtutes tue. Herba enim conculcata et depasta surgit uberior. Unde in figura dicitur de equo Iob. 39 Exultat audacter: in occursum pergit armatis: contemnit pauorem, nec cedit gladio. Ideo dicitur Sir. 34 Qui non est expertus pauca cognoscit. Qui non est tentatus, quid scit? Unde Seneca. Multum sibi adiicit. Fortior miles exit de confragoso. {B} Et de pugile dicit: hunc volo cuius dentes crepuere sub pugno: qui sanguinem suum vidit, qui adversarium toto, tulit corpore: et proiectus, animum non proiecit
marg.| ¶ Secundo operatur virtutis latentis declarationem. Unde Prv. 19 {C} Doctrina viri per patientiam noscitur. Ideo dicitur hic: Proba me Deus et scito cor meum. Et supra. Domine probasti me et cognovisti me, tu cogno. ses. m. et resur. meam id est fecisti cognosci. Et alibi. Congregatio taurorum in vaccis populorum, ut excludant eos qui probati sunt, armento id est faciat eminere. Unde Rm. 5 Tribulatio operatur patientiam, patientia probationem, probatio vero spem, spes autem non confunditur. Et Greg. Pena interrogat quantum { CCXXXII v } quisque veraciter amat.
marg.| ¶ Tertio eius quod erat fragile et infirmum, roborationem. {D} Sicut enim lutum duratur ad ignem: ita qui erat infirmus roboratur per adversitatem. Unde Ps. Aruit tamquam testa virtus mea. Et Sir. 27 Vasa figuli probat fornax.
marg.| ¶ Quarto eius quod erat rubiginosum, elimationem. {E} Unde Prv. 25 Aufer rubiginem de argento, et egredietur vas purissimum. Unde de malis qui tribulationibus non mundantur nec corriguntur dicitur Ier. 6 Defecit sufflatorium in igne: frustra conflavit conflator: malitie eorum non sunt consumpte: argentum reprobum vocate eos.
marg.| ¶ Quinto, eius quod erat scoria scabrum et asperum, purgationem. {F} Unde Sir. 2 In humilitate patientiam habe: quoniam in igne probatur aurum et argentum: homines vero receptibiles in camino humiliationis. Unde de illis qui non habent patientiam in tribulatione, qui comparantur plumbo, dicitur Ier. 6 Consumptum est plumbum: Frustra conflavit conflator etc. ut iam dictum est.
marg.| ¶ Sexto electionis divine presumptionem et attestationem. Unde Apocalypsis 2 Quos ego amo, arguo et castigo. {G} Et Iob. 5 Beatus vir qui corripitur a Domino. Et Hbr. 12 Fili mi noli negligere disciplinam Domini. Neque fatigeris dum ab eo argueris. Quem enim diligit Dominus, castigat: flagellat autem omnem filium quem recipit. Et Gn. 27 Accede huc ut tangam te fili mi, et probem si sis filius meus an non. Non agnoscitur hic filius nisi per tactum: sicut et aurum per tactum cognoscitur. Et iterum Hbr. 12 Si extra disciplinam estis, cuius participes facti sunt omnes: adulteri et non filii estis.
marg.| ¶ Septimo divine presentie certitudinem. Unde in Psalmo {H} Cum ipso sum in tribulatione etc. Et Sir. 4 { CCXXXII r } In tentatione ambulat cum eo: et in primis eligit eum. Et Dn. 3 Nonne tres viros misimus in medium ignis compeditos? Qui respondentes regi dixerunt. Vere rex. Respondit rex et ait: Ecce ego video quatuor viros solutos et ambulantes in medio ignis, et nihil corruptionis in eis est: et species quarti, similis filio Dei. Et Sap. 10b : « Hec venditum iustum non dereliquit sed a peccatoribus liberavit eum desenditque cum eo in foveam et in vinculis non dereliquit illum ».
b Sap. 10, 13-14.
marg.| ¶ Octavo proprie utilitatis et proprii profectus cognitionem. {I} Unde Is. 28 Tantummodo sola vexatio dabit intellectum auditui. Et Sir. 24 Qui emittit disciplinam sicut lucem, a mari abundabit cogitatio: quia consilium eius in abysso magna.
marg.| {K} ¶ Nono abundantis gratie receptionem: sicut siquis minus pretiosum liquorem in vas aliquod infuderit, si forte tenuerit post pretiosiorem etiam infundit. Omnes gratie corporales et spirituales ad probationem sunt, si eas effundit qui recipit, non est dignus aliam repipere. Unde Sap. 3 Quoniam Deus tentavit illos et invenit illos dignos se. Ideo Sir. 21 Cor fatui quasi vas confractum, et omnem sapientiam non tenebit. Ideo dicitur Gn. 49 Ruben effusus es sicut aqua ne crescas. Ei vero qui non effundit, alia infunduntur. Unde Iac. 1 {L} « Beatus vir qui suffert tentationem quoniam cum probatus fuerit accipiet coronam vite ». Et Lc. 19 Euge serve bone et fidelis: quia in modico fuisti fidelis, eris potestatem habens super decem civitates. Et post. Omni habenti dabitur et abundabit.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 138), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_138)
Signaler un complément d'information

Notes :