Psalmus 68

Numérotation du verset Ps. 68,1 

¶ In finem
¶Codd. : (Ps.68) D30 Ω M ΩF ΩX ΩP Δ (ω1 ) Rusch Ps-G
pro his qui commutabuntur
ipsi David1.
1 ipsi David ΩX] David Ps-G , psalmus David. Vox Christi cum pateretur D30
Numérotation du verset Ps. 68,2 I

Salvum me fac Deus ¦
quoniam intraverunt aque
usque ad animam meam.
Numérotation du verset Ps. 68,3 II

Infixus sum
in limo2 profundi ¦
2 limo D30 ΩF ΩP ΩX Δ P10489 Rusch ] limum Ps-G
et non est
substantia.
Numérotation du verset Ps. 68,III 

Veni
in altitudinem3 maris ¦
3 altitudinem D30 Δ ΩP Rusch ] altitudine ΩF ΩX ( ? macul. ) P10489² ( super ras. ), altitudines Ps-G
et tempestas demersit4* me.
4 demersit D30 ΩP Ps-G ] dimersit Rusch
Numérotation du verset Ps. 68,4 IV

Laboravi
clamans†
rauce5 facte sunt fauces mee ¦ defecerunt oculi mei
5 rauce Ps-G D30 ΩX ω 1 P10489 Rusch ] sauce ω²
dum spero
in Deum meum6*.
6 Deum meum Ps-G D30 Δ ΩP ] Deo meo Rusch Ps-G | <divisio.> clamans+ Δ] clamans’ D30 ΩX
Numérotation du verset Ps. 68,5 V

Multiplicati sunt
super capillos capitis mei ¦
qui oderunt me gratis.
Numérotation du verset Ps. 68,VI 

Confortati sunt
qui
persecuti sunt7 me8 inimici mei iniuste ¦ 9
7 persecuti sunt Ps-G D30 ΩF ΩX Δ P10489 ] persecuntur ΦRGV Ω M cum Ps-R |
8 me] om. ΩF |
9 <divisio.> mei iniuste ¦ Δ ΩX] mei ¦ iniuste Ω M |
que non rapui tunc exsolvebam.
Numérotation du verset Ps. 68,6 VII

Deus
tu scis insipientiam meam ¦
et delicta mea
a te non sunt abscondita.
Numérotation du verset Ps. 68,7 VIII

Non erubescant
in me
qui exspectant
te Domine ¦ Domine virtutum.
Numérotation du verset Ps. 68,IX 

Non confundantur
super me ¦
qui querunt te Deus Israel.
Numérotation du verset Ps. 68,8 X

Quoniam
propter te sustinui opprobrium ¦
operuit
confusio faciem meam.
Numérotation du verset Ps. 68,9 XI

Extraneus factus sum
fratribus meis ¦
et peregrinus
filiis matris mee.
Numérotation du verset Ps. 68,10 XII

Quoniam zelus domus tue
comedit me ¦
et opprobria exprobrantium tibi
ceciderunt
super me.
Numérotation du verset Ps. 68,11 XIII

Et operui
in ieiunio
animam meam ¦
et factum est
in opprobrium mihi.
Numérotation du verset Ps. 68,12 XIV

Et posui vestimentum meum
cilicium ¦
et factus sum illis in parabolam.
Numérotation du verset Ps. 68,13 XV

Adversum me
loquebantur10 qui sedebant
10 loquebantur Ps-G (F² plerique codd. et edd.) D30 Ω M ΩF ΩX ΩP P10489 Ps- δ] exercebantur Ps-R Ps-G (R F* C I)
in porta ¦
et in me psallebant
qui bibebant
vinum.
Numérotation du verset Ps. 68,14 XVI

Ego vero
orationem meam
ad te Domine ¦ tempus beneplaciti Deus.
Numérotation du verset Ps. 68,XVII 

In multitudine misericordie tue
exaudi me ¦
in veritate salutis tue11.
11 tue2 Ω M ΩF ΩX] mee P10489
Numérotation du verset Ps. 68,15 XVIII

Eripe me
de luto
ut non infigar ¦
libera me12
12 libera me Ps-R Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Ω M ΩP ΩX ω 1 P10489 ] liberer Ps-γ Ps-G ( C I ) LXX , liberar Ps-G ( R* ) , libera Ps-G (R²)
ab his qui oderunt me
et de profundis13* aquarum.14
13 profundis Ps-δ Ps-G ΩP D30 ] profundo Ps-R Rusch |
14 <divisio.> infigar me ¦ ΩP |
Numérotation du verset Ps. 68,16 XIX

Non me demergat
tempestas aque†
neque
absorbeat me profundum ¦ neque urgeat super me puteus os suum. 15
15 <divisio.> aque+ profundum ¦ ω 1] aque ¦… profundum Ω M ; aque ’… profundum ( finis linee ) ΩX, aque profundum ¦ ΩP
Numérotation du verset Ps. 68,17 XX

Exaudi me Domine
quoniam
benigna
est misericordia tua ¦ secundum multitudinem miserationum tuarum
respice in16 me.
16 in F² Q² D30 Ω M ΩF ΩX Δ P10489 Rusch plerique codd. et edd. cum. Ps-R LXX ] om. C Ps-G (R F* I Q*) Ed1455 Ed1530, ad me Ps-H
Numérotation du verset Ps. 68,18 XXI

Et
ne avertas17* faciem tuam a puero
17 avertas Ps-G D30 ΩF ΩP Δ P10489 Clementina ] auferas Rusch cum Ps-R
tuo ¦
quoniam tribulor
velociter
exaudi me.
Numérotation du verset Ps. 68,19 XXII

Intende anime mee
et libera eam ¦
propter inimicos meos eripe me. 18
18 <divisio.> mee… eam ¦ D30 ω 1 ΩP] mee ¦… eam Ω M ; mee ’… eam ¦ ΩX
Numérotation du verset Ps. 68,20 XXIII

Tu scis improperium meum
et19 confusionem meam ¦ 20
19 et Ps-G D30 Ω M ΩF ΩX Rusch ] om. P10489 |
20 meam] om. Ps-G | <divisio.> meum… meam ¦ Ω M ΩP ω 1] meum ’... meam ’ ΩX |
et reverentiam meam.
Numérotation du verset Ps. 68,21 XXIV

In conspectu tuo
sunt omnes qui tribulant me21 ¦ improperium22
21 tribulant me] tribulantes M* Q* ΦRGV Cor2 (anti. TRIBULANTES ME. Hec littera plus appropinquat hebreo qui habet ANGUSTIANTES ME vel ANGUSTIATORES MEI, et Ieronimo qui habet HOSTES MEI quam littera illa que habet QUI TRIBULANT ME ) |
22 improperium Rusch ] et praem. |
exspectavit cor meum
et miseriam.
Numérotation du verset Ps. 68,22 XXV

Et
sustinui
qui
simul contristaretur
et non fuit ¦ qui23 consolaretur24 et non inveni. 25
23 qui Ps-G (R M² G² ΨB V) Δ ΩF ΩS ΩX P10489 Rusch, cf. Ps-R ] et praem. Ps-G D30 Ω M ΩP Clementina |
24 consolaretur] + me Ps-G ( V ) |
25 contristaretur et non fuit ¦ qui consolaretur D30 Ω M ΩP ω 1] contristaretur ’ et non fuit qui consolaretur ’ ΩX |
Numérotation du verset Ps. 68,XXVI 

Et
dederunt in escam meam26 fel ¦
26 escam meam ω 1 ΩP Rusch ] esca mea Ps-G ( Q W Φ RGV K ) Cor2 (sic habet etiam Ieronimus) Ω M Ps-αδε Ps-Moz.
et in siti mea27
27 mea Ps-G D30 Rusch ] meo ΩP
potaverunt me aceto.
Numérotation du verset Ps. 68,23 XXVII

Fiat mensa
eorum
coram ipsis
in laqueum ¦
et in retributiones
et in scandalum.
Numérotation du verset Ps. 68,24 XXVIII

Obscurentur
oculi eorum ne videant ¦
et dorsum eorum
semper incurva.
Numérotation du verset Ps. 68,25 XXIX

Effunde
super eos
iram tuam ¦
et furor ire tue
comprehendat
eos.
Numérotation du verset Ps. 68,26 XXX

Fiat habitatio
eorum deserta ¦ et in tabernaculis eorum non sit qui
inhabitet.
Numérotation du verset Ps. 68,27 XXXI

Quoniam quem tu percussisti
persecuti sunt ¦ et super dolorem
vulnerum
eorum28
28 eorum ΩP] meorum Ps-G D30, om. ΩF
addiderunt.
Numérotation du verset Ps. 68,28 XXXII

Appone
iniquitatem
super iniquitatem eorum ¦ et non intrent
in iustitiam tuam29.
29 iustitiam tuam D30 Ω M ΩF ΩX ω 1 P10489 Rusch ] iustitia tua Ps-G ΩP
Numérotation du verset Ps. 68,29 XXXIII

Deleantur
de libro
viventium ¦
et cum iustis
non scribantur30.
30 scribantur D30 ΩF Rusch Ps-G ] scribentur ΩP
Numérotation du verset Ps. 68,30 XXXIV

Ego
sum pauper
et dolens ¦
salus tua Deus
suscepit me.
Numérotation du verset Ps. 68,31 XXXV

Laudabo nomen Dei
cum cantico ¦
et31 magnificabo eum
31 et Ps-R Ps-G ( F² I U* G* V D ) D30 Ω M ΩF Ω X P10489 ω 1 Rusch Ed1530 Clementina ] om. Ps-G Cor2 (grecus et anti. non interponunt ET sed Ieronimus cum hebr.)
in laude.
Numérotation du verset Ps. 68,32 XXXVI

Et
placebit Deo super vitulum
novellum ¦
cornua producentem
et ungulas. 32
32 <divisio.> Deo… novellum ¦ D30 ΩX ω 1] Deo ¦... novellum Ω M ¦
Numérotation du verset Ps. 68,33 XXXVII

Videant
pauperes
et letentur ¦
querite
Deum
et vivet anima vestra. 33
33 <divisio.> letentur ¦ Deum D30 ΩP] letentur ¦… Deum ’ ω 1, letentur ’… Deum ’ Ω M ; letentur ’… Deum ΩX
Numérotation du verset Ps. 68,34 XXXVIII

Quoniam exaudivit pauperes
Dominus ¦ et vinctos
suos
non despexit.
Numérotation du verset Ps. 68,35 XXXIX

Laudent illum celi
et terra ¦
mare
et omnia reptilia in eis.
Numérotation du verset Ps. 68,36 XL

Quoniam Deus salvam faciet
Sion ¦
et edificabuntur
civitates
Iude34.
34 Iude] Iudaeae Ps-G
Numérotation du verset Ps. 68,XLI 

Et
inhabitabunt
ibi ¦
et hereditate
acquirent eam.
Numérotation du verset Ps. 68,37 XLII

Et
semen servorum eius
possidebit35* eam ¦
35 possidebit Ps-R ( T² P Q R U X edd. ) Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Cor2 (Ieronimus) Ω M ΩF ΩP ΩX ω 1 P10489 Rusch ] possidebunt Ps-R Ps-G ( R I Q ΦRGV) LXX, possidebant Cor2 (secundum hebr. et anti. et grecum)
et qui diligunt nomen eius habitabunt in ea.

Psalmus 68

Numérotation du verset Ps. 68,2 
Sermo 139.
prol.| ¶ De naufragio spirituali et eius remediis: et deprelatis. In Psalmo 68. 1
1 om. codd.
Salvum me fac Deus quoniam intraverunt aque usque ad animam meam.
marg.| { CCLXXI r } {A} Primo considerandum qualiter spirituale incurritur naufragium. Secundo qualiter occurrendum sit naufragio multipliciter, scilicet navis exoneratione, obstructione, evacuatione, et anchore eiectione. Tertio quomodo spiritualiter ponit intelligi deprelatis.
marg.| {B} ¶ Corporale seu temporale naufragium fit per receptionem aque, et spiritus id est areris exclusionem. Aque enim densitas spiritus subtilitatem excludit. Aqua est carnalis concupiscentia: spiritus gratia. sicut enim corporaliter aeris continua attractione vivimus, ita spiritualiter gratie Dei continua attractione. Unde Psalm. « Os meum aperui et attraxi spiritum ». Et sicut aqua concludit aerem, ita carnalis concupiscentia spiritum sanctum sive gratiam. Unde dicitur Sapientie id est « Et corripietur a superveniente iniquitate ». Quia simul esse non possunt. Unde Apostolus 2Cor. 6° : « Que societas luci ad tenebras ? » Ideo dicitur Eph. 4 Nolite contristare spiritum sanctum. Periclitans ergo anima fidelis clamat sal. me fac Deus quoniam intrave. aque scilicet concupiscentiarum, ad animam meam. Sic petrus clamabat Mt. 8. Salva nos domine, perimus.
marg.| {C} ¶ Sequitur : quod occurrendum est naufragio, si navis confracta est adherebis tabule. Penitentia est secunda tabula post naufragium, de qua dicitur In Psalmo Apprehendite disciplinam etc. Et Hbr. 12 Teneamus spei noster confessionem indeclinabilem. Si navis nondum est fracta, paupertas spiritus et caritas navem exonerent a temperalibus. istis paupertas spiritus renunciat: et ea caritas abiicit, quia ut dicit Seneca. Nemo cum sarcinis { CCLXXII v } enatat, et Crates Thebanus. Ite pessum pessime divitie, ipse vos mergam ne ipse mergar a vobis. a Sufficiat periclitanti si salvat animam suam: de spoliis non curet. Unde Ier. 21 Qui egressus fuerit vivet, et erit ei anima sua quasi spolium. Et Ione. 1 Tulerunt vasa que erant in navi et miserunt in mare, ut alleviaretur navis. Et. 1 Macha. 4 dicitur. Non concupisces spolia, quia bellum contra vos est. Et ad Hbr. 12 Deponentes omne pondus, et circumstans peccatum per patientiam curramus propositum nobis certamen.
marg.| {D} ¶ Confessio et timor Dei navem aqua recepta evacuet, et foramen obstruat ne intret. Quid enim est confiteri peccata, nisi aquam concupiscentiarum eiicere? Unde Lam. 2 Effunde sicut aquam cor tuum. Timor ad hoc iuvat. Unde Sir. 1 Timor Domini expellit peccatum. Timor etiam obstruit foramina sensuum. Unde Sir. 1 Timor Domini scientie religiositas (a religando enim dicitur) religiositas custodiet cor.
marg.| {E} ¶ Spes anchoram iacit, ne navis cordis ventis tentationis fluctuet huc et illuc. Spes figit eam in intuitu vite eterne. Ad Hbr. 6 Firmissimum solatium habeamus qui confugimus ad tenendam spem propositam, quam sicut anchoram habemus anime tutam ac firmam, et incedentem usque ad interiora velaminis.
marg.| {F} ¶ Fides ostendit portum vite ad quem suspiremus. Ideo dicitur Saper. 10 Et ostendit illi regnum Dei.
marg.| {G}¶ Donum scientie monstrat ceraunia cupiditatis, quibus navis illidi, et scyllam ac charibdim luxurie quibus navis cordis absorberi potest: ideo sequitur. et dedit illi scientiam sanctorum. Non permittit scientia appropinquare ad ceraunia et cautes, sed prudenter euitat: ideo que illiduntur cerauniis et cautibus, pereunt: quod significatur. 3Rg. ultimo ubi dicitur. Rex Iosaphat fecit classes in mari que navigarent in Ophyr propter aurum. Et confracte sunt { CCLXXII r } iuxta Asyongaber. Ophyr interpretatur herbosum. Aurum divitie transitorie. Qui querunt eas pereunt iuxta Asyongaber, quod interpretatur colles sublimes, quia per superbiam eliduntur: vel faciens merentes, quia divitie sine aliorum dolore et depauperatione ad alios non perveniunt. {H} Sicut navem cirumfluit aqua, ita spiritum carnis concupiscentia. Unde spiritus noster significatur per David: aqua concupiscentiarum per Micol, quia interpretatur omnis aqua. Hec est filia Saulis, quia eam in nobis diabolus generavit. Micol David matrimonio sociatur, quando caro spiritui regenda subiicitur: quia scriptum est. 1Cor. 11 Caput mulieris vir. Pro Micol sibi copulanda dat David ducentorum virorum preputia. Per ducentorum virorum preputia perfecta mentis et corporis continentia designatur Micol, ut uxorem non habet nisi qui utroque modo continet.
marg.| {I} ¶ Tertio considerandum quod ponit intelligi de prelatis. Ipsi enim sunt anima corporis Domini, quod vivificare spiritualiter debent. Ipsi cor Domini: sicut prudentes huius mundi dicuntur cor diaboli in corpore eius mystico. Ut Ex. 9 In hac vice immittam omnes plagas super cor tuum et super servos tuos. De illo quem diligimus dicimus, cor meum est. Unde Thadeus interpretatur corculum. Quando peccant prelati quasi Dominus percutitur in corde. Peccatum prelati est lancea militis qui in opposita parte cordis Christum percussit. Sicut dicitur Io. 19 Unus militum lancea latus eius aperuit.
marg.| {K} ¶ Quando peccat prelatus vel errat vel est insufficiens, tunc aque concupiscentiarum perveniunt ad cor et ad animam Domini: et ecclesia timere potest de naufragio, et tunc clamat. Salvum me fac etc. non ita timet si aque pedem attingant, id est animum minorem, vel ventrem, id est animum infirmum. Sed { CCLXXIII v } si cor intrant vel caput operiunt: nam caput prelatus: ideo dicitur Lam. 2 Inundaverunt aque super caput meum et dixi, perii: ideo clamat salvumme fac etc. Sic clamare potest ecclesia, que bonum amitit prelatum, vel malum sustinet.
Numérotation du verset Ps. 68,10 
Sermo 140
prol.| ¶ De zelotis seu zelotypi in Domino conditionibus. In Psalmo 68.2
2 om. codd.
Zelus domus tue comedit me etc.
marg.| {L} Dominus tanto nos diligit affectu quod se zelotem vocat propter proprietates zelotis. Primo, quiamelotes omnia verba sponse sue et risus et nutus et respectus consuevit notare. Sic et Christus anime, maxime claustralis: que specialius sponsa eius. Unde circumspecti esse debemus ne quid videat in nobis notabile. Quia per signa deprehenditur cordis malitia. Unde Sir. 26 Fornicatio mulieris in extollentia oculorum: et in palpebris illius cognoscetur. Ideo dicitur Sir. 9 Noli circumspicere in vicis civitatis, et in plateis illius ne oberraveris. Plus autem nobis est cavendum ab ipso Deo. Sponsa enim potest nutus suos et risus et homini abscondere a viro suo. Sed nihil abscondere possumus a Deo. Unde Sir. 16 Ne dicas a Deo abscondar: et in summo quis me videt? etc. Immo sicut aliquis audit verba exteriora: ita nostras Deus cogitationes, nec unum preterit eum. Unde Mt. 10 Omnes capilli vestri numerati sunt. Et Sap. 1 In cogitationibus impii iinterrogatio erit, sermonum enim illius ad Deum ad correptionem iniquitatis illius, quoniam auris celi audit omnia.
marg.| {M} ¶ Secunda causa, quia zelotes scit quod sponsa sua licentius peccat in absentia sua: ideo quando contingit eum recedere apponit ei custodes, ut quodviderint et perceperint { CCLXXIII r } de sponsa nuntient ei. Sic et Christus recedens, ad hoc prelatos reliquit ut nos observent: et hi significantur per eunuchos qui custodiebant reginas Est. 2 Tradantur sub manu Egei Eunuchi qui est custos et prepositus puellarum regiarum. Egeus interpretatur celebris. Eunuchus dicitur castratus. Per hunc ergo significantur viri probate et manifeste continentie, qui debent fieri custodes animarum. Incesti enim non possunt esse custodes animarum: nec hortator viduitatis qui coniugia frequentavit. Multe quidem sunt, que dum presens est sponsus bene se habent et caste. Sicut de servis legitur qui seduli sunt dum videntur a Domino. Unde ad Eph. 6 Servi obedite Dominis vestris carnalibus non ad oculum servientes ut hominibus placeatis. Similiter et discipuli presente magistro, quod notat Apostolus ad Gal. 4 Cum dicit bonum emulamini in bono: et non tantum cum presens sum. Sicut autem servus absente Domino negligens est: et discipulus absente magistro insolens ita sponsa absente sponso. Unde Prv. 7 Mulier extranea dicit unicuique: veni inebriemur uberibus: fruamur cupitis amplexibus. non enim est vir in domo sua: abiit via longissima: sacculum pecunie secum tulit: in die plene lune reversurus. Sic et cum Dominus noster Iesus Christus emunt nobis in carne visibilis et presens, magis verebamur non attendentes quod presens sit vbique secundum quod Deus. ideo dicitur abiit vir eius via longissima scilicet in ascensione. Sacculum pecunie tulit: id est deitatis naturam humanitate abscondit. In die plene lune reversurus scilicet in die resurrectionis omnium quando erit ecclesia consummata.
marg.| {N} ¶ Tertio zelotes recedens exploratores relinquit: sic et Christus. Unde { CCLXXIIII v } Is. 21 Vade et pone speculatorem et quodcumque viderit annuntiet.
marg.| ¶ Quarto zelotes se simulat quandoque recedere: et ipse ibidem remanet explorator. Similiter et Christus quantumcumque recedat a nobis, tamen secundum quod Deus remanet et omnia videt et explorat. Unde quasi exploratorem describit eum sponsa. Ct. 2 ubi dicit. En ipse stat post parietem nostrum respiciens per fenestras etc.
marg.| {P} ¶ Quinto zelotes quandoque mutat habitum ut secretius et cautius exploret. Similiter et Christus nobiscum quotidie prelens est sub forma sacramenti. Unde Is. lix. Opertus est Dominus quasi pallio zeli. Bis mutavit habitum suum Christus. In incarnatione, et in sacramenti traditione. In sacramenti vero traditione maxime apparuit et apparet eius caritas et zelus: quia non suffecit ei ut se faceret omnium servum. Immo iumentum sicut dicit per Psalmographum, ut iumentum factus sum apud te: nisi etiam se daret in cibum. Ber. Bonus minister qui carnem suam in cibum, sanguinem in potum, animam ministravit in precium. Unde sic potest exponi. Zelus domus tue comedit me id est propter zelum domus tue me feci esibilem: me dedi in cibum, et ne parce sumeres cibum illum formidans ne tibi deficeret: sum tibi cibus indeficiens. Ideo dicitur Io. 6 Caro mea vere est cibus. Et Os. 10 dicitur. Ero eis quasi exaltans iugum super maxillam eorum. declinans ad eos ut vescerentur. Iugum maxillarum impedit comedere. et hoc spiritualiter Dominus sustulit. et intantum humiliavit se ut se daret in cibum. et hoc est quod dicitur. Declinavi ad eos ut Ve scerentur.
marg.| {Q} ¶ Sexto Zeloti suspecti sunt omnes que sponse sue munera offerunt. Sic et mundus et diabolus Christo suspecti sunt. quia nos quasi donis et { CCLXXIIII r } muneribus suis illecebris alliciunt. Unde anima his donis collecta dicit Os. 1 Vadam post amatores meos quidant panes meos mihi et lanam et linum id est necessaria. Sed Abraham nihil voluit accipere a rege Sodomorum: cum enim ille diceret: da mihi animas cetera tolle tibi. Gn. 14. Respondit Abraham. Levo manum meam ad Dominum meum possessorem celi et terre quod a filo subtegminis usque ad corrigiam calige non accipiam de omnibus que tua suut ne dicas ego ditavi Abraham, Exceptis iis que comederunt iuvenes: et pertibus virorum etc. et Daniel regi Babylonis respondit. Sicut legitur Dn. 5 Munera tua tibi sint o Rex.
marg.| {R} ¶ Septimo Zelotes tanto amplius offenditur, quanto cum viliori et turpiori persona uxor sua, deprehenditur. Sed quis turpior diabolo? tales sunt multe, que plus diligunt adulterum turpem qua sponsum etiam pulchrum, hoc est quod conqueritur Dominus per Is. 57 Iuxta me discooperuisti te et suscepisti adulterum, dilatasti cubile tuum et pepigisti cum eis fedus, dilexisti stratum eorum manu aperta: et ornasti te regio unguento et multiplicasti pigmenta. Misisti legatos tuos procul et humiliata es usque ad inferos In multitudine vie tue laborasti: nec dixisti, quiescam.
marg.| {S} ¶ Octavo, Zelotes vindicat in utroque scilicet et in sponsa et in adultero. Unde in Prv. sexto. Zelus et furor viri non parcet in die vindicte: nec acquiescet cuiusqua precibus, nec recipiet pro redemptione dona plurima.
marg.| {T} ¶ Nono. Zelotes coram amatoribus punit sponsam in maiorem ipsius confusionem, in altum amputando crines, crines precidendo et huiusmodi. Unde Os. 5 Revelabo stultitiam eius in oculis amatorum eius et vir non eruet eam de manu mea. { CCLXXV v }
marg.| {V} ¶ Decimo per ipsum adulterum quandoque facit eam puniri, quod notatur Ez. 23 ubi dicitur anime peccatrici: sub forma mulieris adultere: Nasum tuum et aures tuas precident.
Numérotation du verset Ps. 68,15 
Sermo 141
prol.| ¶ De luxuria comparata luto. In Psalmo 68.3
3 om. codd.
Eripe me de luto ut non infingar etc.
marg.| {X} Peccatum luxurie luto comparatur propter tria scilicet immunditiam, tenacitatem. fetorem. Propter immunditiam. Hinc est quod per lutum luxuria. per laterem cupiditas. per paleam inanis gloria designatur. De luto et palea simul dicitur Ex. 1 Oderant filios Israel Egyptii et affligebant illudentes eis et invidentes. atque ad amaritudinem provocabant. Vitam eorum operibus duris luti et lateris, id est luxurie et cupiditatis. De palea dicitur Ex. 5 Dispersus est populus per universam terram Egypti ad querendas palcas, Palea quo vento tollitur inanis est gloria. granum bonum est. Granum cum palea opus de genere bonorum. cum vana gloria. Granum cum palea in ipsum granarium non reponitur: et opus de genere bonorum cum inani gloria vitam eternam non meretur, Palea ergo non habet horreum seu granarium, sed ignem eternum. Unde Lc. 3 dicitur. Congregabit triticum in horreum suum, paleas autem comburet igni inextinguibili. {Y} Lutum vero dicitur luxuria: unde et porco. Qui voluptantur in luto luxuriosi sunt, de quibus. 2Pt. 2 Canis reversus ad vomitum et sus lota in volutabro luti. Per canem libido incestuosa designatur. Canis enim in hoc non discernit genus. {Z} Compertum est autem quod canes per { CCLXXV r } incestum geniti degeneres sunt et inutiles et plerum que in rabiem converti solent. Porcus quodcumque genus fornicationis significat. Hinc est quod demon a quo Dominus quesivit quod tibi nomen? Sicut dicitur Lc. 8 Respondit legio. et Dominus ei concessit intrare in porcos. Quia spiritus fornicationis inhabitat luxuriosos, et legio vocatur propter fornicationis genera que multiplicia distinguuntur: cum soluta, cum coniugata, cum consanguinea, cum religiosa, et ita de aliis.
marg.| {A} ¶ Idem etiam luxuriosi significantur per ranas que lutum limosum et palu des inhabitant. de quibus habetur Ex. 8 ubi dicitur. Dixit Dominus ad Moysen: Dic ad Aaron. Extende manum tuam super flumen et super rivos et super paludes, et educ ranas super terram, Sub figura Moysi et Aaron hoc dicitur cuilibet prelato, Extende manum tuam id est correptionem super flumen id est maiores: super rivos et paludes id est minores, et educ ranas id est de domibus sacerdotum concubinas.
marg.| {B} ¶ Et nota quod rane tempore luxurie sue coaxant et cantant. Similiter et natura avium est tempore luxurie sue garritum exercere, ut philomene que ita afficitur quod tota tunc deficit. Equus etiam hinnit dum coitum appetit. Homo autem a natura habet quod in silentio coeat, nec habet determinatum tempus ad hunc appetitum. {C} Unde cum homo carnalis de sua immunditia garrire incipit: per hoc ipsum in naturam bruti transit. Unde contra tales Ier. 5 dicitur. Unusquisque ad uxorem proximi sui hinniebat. {D} Propter eandem causam crocodillus luxuriam significare potest: cuius habitatio est in flumine Nili cenoso et lutoso cuius natura est numquam in hominem infilire nisi intret limites regionis eius. Facit enim quasi circuitum in quo iacet et {2.275v} habitat. Similiter luxuria non inficit nisi sibi appropinquantes. Ideo bene dictum est Genesis19a : « Noli respicere post tergum tuum nec stes in omni loco circa regionem ». {E} Post tergum respicit, qui per recordationem delectationis in aliquo peccato habite luxurie vel preterite delectatur. Stat circa regionem qui cum mulierculis confabulatur vel eis predicat in talamo. Vel se tangi ab eis permittit in secreto. Contra tales dicitur Sir. 9 Cum muliere saltatrice ne assiduus sis, nec audias illam: ne forte pecces in efficacia illius. Et ibidem. Averte faciem tuam a muliere compta et ne circumspicias speciem alienam, propter speciem mulieris multi perierunt, et ex hoc concupiscentia quasi ignis exardescet. Regiones ergo luxurie sunt circumstantie scilicet Visus et alloquium contactus, basia, factum. {F} Ideo dicit apostolus. 1Cor. 6 Fugite fornicationem. Lutum ergo luxuria est. Unde dicitur Is. 40 et adducet magistratus quasi lutum. Quasi lutum magistratus adducuntur quando illi qui debent alios docere, cupiditatis et luxurie sordibus inquinantur. nam et cupiditas lutum dicitur. Unde Hab. 2 Ve qui multiplicat non sua usquequo aggravat contra se densum lutum?
a Gn. 19, 17.
marg.| {G} ¶ Secundo comparatur luto propter tenacitatem. Vix enim evadere potest, qui luxurie consuetudine ligatus est. Unde Ecclesiastes. 7 Inveni amariorem morte mulierem, que laqueus venatorum est: sagena cor eius, et vincula sunt manus eius: qui placet Deo effugiet eam et qui peccator est capietur ab illa. {H} Maxime autem contingere dicitur de luxuria innaturali quod significatum est Gn. 14. ubi dicitur. Vallis silvestris habet puteos multos bituminis. Vallis silvestris est luxuria contra naturam. Vallis dicitur, quia humiliat et deiicit excellentiam humane dignitatis: silvestris quia prorsus aliena est a natura. Multos habet { CCLXXVI r } puteos bituminis, quia illud peccatum tenax est et viscosum, et id circo comparatur bitumini et est quasi morbus recidivus. {I} Quia bitumen, sicut dicitur, nisi menstruo mulieris non soluitur. Inde est quod huius vitii naturalis luxuria quibusdam innaturale est vitium, de quo declinare volentibus reputatur medicina. et tunc recte demon dicitur eiicere demonem. Iuxta illud Lc. 11 Si Satan Satanam expellit in se ipso divisus est.
marg.| {K} ¶ Tertio comparatur luxuria luto propter fetorem ut saltem homo propter fetorem a peccato luxurie revocaretur. Unde contra non revertentes dicitur Amos. 3 Ascendere feci putredinem castrorum vestrorum in nares vestras et non redistis ad me dicit Dominus. Castra sunt ipsorum corpora qui in carnali opere veneri militant. Unde Ovidius. Militat omnis amans: et habet sua castra cupido. Hec castra fetent, quia luxurie exitus tristis est et fetidus. Per nares discretio designatur. Fetor in nares ascendit, dum peccatum luxurie discernitur, nec tamen deseritur. et ideo gravius peccatur. {L} Unde quia natura obhorret vitium ut sui corruptelam, ingeniata est id est ingeniose excogitavit et effecit, ut per eandem viam exiret semen et vrina, que olida est ut inde contraheret fetorem. non enim transeunt per diversas vias. Sicut cibus et vox. Cibus enim per isophagum intromittitur. vox autem per epiglottum emittitur. {M} Matrix etiam posita est inter locum superfluitatis humide et superfluitatis sicce, quasi inter duas lacunas. vel potius si licet dicere latrinas: ut ex hac consideratione sue vilitatis homo magis humilietur. Iuxta illud quod dicitur Mi. 6 Humiliatio tua in medio tui. { CCLXXVII v }
Numérotation du verset Ps. 68,27 
Sermo 142
prol.| Christus quomodo in membris suis crucifigatur, et que in corpore vero passus est mystica patiatur. In Psalmo 68.4
4 om. codd.
{N} Quoniam quem tu percussisti persecuti sunt et super dolorem vulnerum meorum addiderunt.
marg.| Primo considerandum quomodo Christus in suis dicitur crucifigi, et de hoc conqueritur. Secundo quomodo que sunt in corpore Christi vero, corpori mystico conveniunt per singula. Corpus Christi quod pependit in cruce, sacramentum est corporis mystici ecclesie, quia signum et causa unitatis illius. Illud habuit suam crucem: similiter et hoc. Unde dicitur addere passioni Christi qui hoc corpus affligit: et quasi addit passionem passioni et crucem cruci: et quod fit illi, Christus sibi reputat fieri. Unde ad Hebr. 6 : « Rursus crucifigentes sibimetipsis filium Dei et ostentui habentes. Et ad Galatas 3 : « O insensati Galathe, quis vos fascinavit non obedire veritati: ante quorum oculos Iesus proscriptus est et in vobis crucifixus id est vobis videntibus exheredatus. Dum vos ipsi subtrahitis et a crucifixoribus Christi peccati quantitate non differtis, ideo Dominus Petro dixit : Vado « Romam iterum crucifigi »b ; et Mt. 10c : « Qui vos spernit me spernit ». et. 25d « Quod uni ex minimis meis fecistis mihi fecistis ».
b Antiphona ad primas vesperas in Vigilia sanctorum Petri et Pauli, Corpus antiphonarium officii, n° 1656 : « Beatus Petrus apostolus vidit sibi Christum occurrere adorans eum et dixit : Domine quo vadis ? Venio Romam iterum crucifigi ». Cf. Petrus Lombardus, Magna Glosatura (Ps. 17, 14), PL 191, 192.49 : « Et descendit, ipse passus in eis, cum quibus est unum. Et ideo in eis dicitur pati, sicut ipse ait: Ecce venio Romam iterum crucifigi » ; Martyrium beati Petri apostoli a Lino episcopo conscriptum [BHL 6655], cap. 6, in Acta apostolorum apocrypha, ed. R. A. Lipsius, M. Bonnet, Lipsiae, 1891, p. 7.27-28 : « Et adorans eum ait : Domine, quo vadis ? Respondit ei Christus : Romam venio iterum crucifigi ».
c Mt. 10.
d Mt. 25.
marg.| {O} ¶ Christi pedes clavis confixi sunt in cruce. Similiter pedes corporis mystici quasi clavis diversis quotidie contumeliis et iniuriis configuntur, Pes est pars corporis inferior, ideo per pedes significantur pauperes in ecclesia. Hos pedes clavis configunt, qui diversis exactionibus pauperes opprimunt. Unde Prv. 14. Qui calumniatur egentem exprobrat factori suo. Pedes Christi sunt { CCLXXVII r } hospites et peregrini longis itineribus attriti et duris laboribus fatigati. Hos molestare vel defraudare nihil aliud est qua pedes Christi clavis configere. Isti igitur pedes scilicet pauperes sunt lavandi tergendi et unguento unguendi. Lavandi: unde Gn. 18. Domine si inveni gratiam in oculis tuis ne transeas servum tuum, sed afferam pauxillum aque et laventur pedes vestri, et requiescite sub arbore. Et Lc. 7 Lacrimis cepit rigare pedes eius et unguento unguebat et osculabatur pedes eius. {P} Aqua lavat qui communibus beneficiis iuvat. Lacrimis rigat qui etiam acquisita cum labore et dolore erogat. Capillis tergit, qui ut eroget de ipsis sibi necessariis subtrahit. Osculum imprimit qui cum hilaritate tribuit. Ungit qui devotionem et honorem impendit. Unde Dt. 10 Et vos amate peregrinos quia et ipsi advene: et Christus collegit nos et ciues suos fecit. iuxta illud quod dicitur ad Eph. 2 Iam non estis hospites et advene: sed estis ciues sanctorum et domestici Dei.
marg.| {Q} ¶ Pedes sustentant corpus, pedes ergo Christi sunt quibus sustentatur ecclesia et proficit. Unde Iob. 39 Oculus fui ceco, et pes claudo. Non sunt configendi sed calciandi pedes isti ne ledantur et offendantur. Calciandi autem sunt calciamentis, de quibus dicitur Ct. 7 Quam pulchra es in calciamentis filia principis.
marg.| {R} ¶ Manus Domini sunt fortes in ecclesia et fortia operantes. Unde Prv. 31 Manum suam misit ad fortia. et Prv. 10 Egestatem operata est manus remissa. Manus autem fortium divitias parat. Qui vero talibus detrahunt, et quod bona fit intentione interpretantur prava et inuertunt vocantes papalardos, et comestores crucifixi, et homini: manus Domini configunt. Illi etiam qui bonos observant ut { CCLXXVIII v } aliquid inveniant quod reprehendere possint et eorum facta malitiose. scrutantur, manus Domini confodere dicuntur. Contra quos est quod dicitur Prv. 24 Ne insidieris et ne queras impietatem in domo iusti neque vastes requiem eius. Et Gn. 31 dicitur quod Laban scrutatus est tabernacula Rachelis, querens idola sua. Laban mundanus qui querit idola Rachelis, dum explorat facta viri contemplativi, non ut imitetur, sed potius ut reprehendat si quid inveniat: vel si non invenit inuertat. In hoc diabolo similatur: qui sicut dicitur Sir. 11 Bona in mala convertens insidiatur, et in electis imponit maculam, Et hoc est Foderunt manus meas et pedes meos.
marg.| {S} ¶ Caput Christi sunt sacerdotes vel prelati quibus debentur decime. Hoc caput quasi spinis coronatur: quando decime debite, auferuntur. Et recte hoc fecisse dicuntur milites. ut dicitur Mt. 27 Et milites plectentes spineam coronam imposuerunt capiti eius. Et Malach. 3 Si configet homo Deum, quia vos configitis me: et dixistis. In quo configimus te. In decimis et primitiis me vos fraudatis. Et in penuria vos maledicti estis a me, vos consigitis gens tota. Inferte omnem decimam in horreum meum. Hoc est caput, de quo dicitur Ct. 5 Caput eius aurum optimum. {T} Quia sacerdotes et prelati non debent preminere prudentia mundi, sed sapientia Dei et celesti: ut potius sit eis cura de animabus qua de asinabus. Unde caput Christi spinis coronatur, quando illi qui vacare debent spiritualibus, sollicitudine temporalium occupantur et punguntur.
marg.| {V} ¶ Oculi sunt doctores, qui caute et subtiliter videre debent: et boni consiliarii speculatores ecclesie: et boni iudices, qui vera { CCLXXVIII r } a falsis noverunt discernere. Archidiaconi qui excessus perlustrant et circueundo inquirunt ut corrigant. Sed sicut Christi oculi velati sunt, ut dicitur Lc. 22 Velaverunt faciem eius et percutiebant eum dicentes: quis est qui te percussit: ita oculi prelatorum velantur quando ne officium sibi commissum legitime exequantur, cupiditate impediuntur. {X} Quia munera oculos excecant etc. quod significatum est Gn. 20 ubi dicitur, quod Abimelech dixit Sarre: ecce dedi fratri tuo mille argenteos, hoc erit in velamen oculorum tuorum. Velati oculi in latrone signum est mortis, sic illis eterne damnationis signum est velamen cupiditatis: sicut signatum est in libro Est. 4 capitulo ubi dicitur de Aman damnato. Nondum verbum de ore regis exierat et statim operuerunt faciem eius.
marg.| ¶ Corpus Christi sancta sunt collegia que unum sunt corpus: et sicut corpus Christi verum nudatum est vestimentis: ita ipsa nudantur propriis. Quia nihil retinent proprietatis. Quibus bene competit illud quod dicitur in Act. apostolorum. 4 Multitudinis credentium erat cor unum et anima Una et erant illis omnia communia.
marg.| ¶ Corpus Christi fuit flagellatum. Unde Is. 53 : Disciplina pacis nostre super eum. Claustrales etiam sunt sub disciplina. Ideo dicitur in Psalmo : « Et fui flagellatus tota die » etc. Corpus Christi totum maduit sanguine sicut legitur Lc. 20 : « Et factus est sudor eius tamquam gutte sanguinis decurrentis in terram », et ipsi sunt in labore continuo ut possint dicere cum Apostolo. Stigmata Domini nostri Iesu Christi porto in corpore meo: ad Gal. in fine. {Y} Sequitur. Et super dolorem vulnerum meorum addiderunt, bene dicit addiderunt: quia cum verum corpus Christi crucifixum sit ut { CCLXXIX v } liberaretur corpus mysticum id est ecclesia: ecclesiam affligere nihil aliud est nisi vulnera super dolorem vulnerum addere. Iuxta illud quod dicitur Iob. 16 Concidit me vulnere super vulnus: irruit in me, quasi gigas.
Numérotation du verset Ps. 68,36 
Sermo 143
prol.| ¶ De civitatibus Egypti et Iude, et de eas edificantibus. In Psalmo 68.5
5 om. codd.
{A} Edificabuntur civitates Iude.
marg.| Primo considerandum que sint civitates Egypti: et qui eas edificent. Secundo que civitates Iude, et qui edificent eas. Civitates Egypti sunt preter ceteras tres. Phiton, Ramesse, Heliopolis. Et he dicuntur tabernaculorum. Ex. 1 ubi dicitur, Et edificaverunt civitates tabernaculorum. Tabernacula sunt corpora nostra, sicut dicitur ad Hebr. 13 Habemus altare de quo edere non habent potestatem qui tabernaculo deserviunt id est qui corporis curam agunt. Tres igitur dicte civitates sunt, divitie, delicie, et honores. quia. i, Io. 2 {B} Omne quod in mundo est, concupiscentia carnis est, et concupiscentia oculorum, et superbia vite etc. Edificatores harum civitatum sunt prudentia mundi, prudentia carnis, sapientia diaboli. Prudentia mundi edificat Phiton. Interpretatur enim Phiton oris defectio vel os abyssi. Unde dicitur Sir. 13 Insatiabilis est oculus cupidi in partem iniquitatis. non satiabitur donec consummet iniustitiam arefaciens animam suam. Ipsa enim temporalia sunt, quasi ramalia arida. ac cupiditatis nutrimenta. ad idem dicitur Ecclesis. 5 Avarus non implebitur pecunia et qui amat divitias fructum non capiet ex eis.
marg.| {C} ¶ Prudentia carnis edificat Ramesse, et significat luxuriam. Interpretatur enim commotio tinee vel malitie detinens. et recte { CCLXXIX r } dicitur commotio tinee. Tinea enim nascitur de vestimento et consumit illud. Similiter luxuria de ipsa carne: et ipsam consumit et commaculat. Unde Apostolus. 1Cor. 6 Omne peccatum quodcumque fecerit homo extra corpus est: qui autem fornicatur in corpus suum peccat. Similiter ipsum corpus consumit et tabescere facit. Unde multi facti sunt deiecti per eneruationem luxurie. Unde legitur 2Rg. 13 Factum ut Amon filius David adamaret sororem Absalon speciosissimam vocabulo Thamar, ita ut deperiret in illa valde et propter amorem eius egrotaret. {D} Nascitur enim de amplitudine possessionum et eam consumit. Unde Prv. 29 Qui nutrit scortum perdet substantiam. Et vulgariter dicitur. Qui femine credit, pauper erit. Talis potest dicere. Infixus sum in limo profundi, et non est substantia id est possessio. Iuvenalis. Prodiga non sentit pereuntem femina censum. Ad idem facit quod habetur Gn. 14. Tulerunt omnem substantiam Sodomorum et universa que ad cibum pertinent et abierunt. Rex enim Sodomorum tenet figuram luxurie. Interpretatur etiam Ramesse malitia detinens. quia hoc peccatum fortiter tenet eos quos apprehendit. Unde Ecclesis. 7 Inveni amariorem morte mulierem, que laqueus venatorum est, et sagina cor eius: vincula sunt manus illius.
marg.| {E} ¶ Sapientia diaboli edificat Heliopolim id est civitatem solis. et hec significat inanem gloriam. Sol enim lucet super gloriosos et famosos: et superbi maxime appetunt magnificari, et ab hominibus laudari et videri: et nominis claritatem. Unde Iob. 31 Si vidi solem cum fulgeret, et lunam incedentem clare, et letatum est in abscondito cor meum: et osculatus sum manum meam ore meo. Videt solem { CCLXXX v } fulgentem et letatur qui de luce vane glorie delectatur. et. 4Rg. 23 Dicitur quod Iosias abstulit equis quos dederant reges Iude soli et currus solis combussit igni. Iosias interpretatur in quo est sacrificium scilicet spiritus contribulati. talis destruit equos et currum solis id est quatuor affectiones anime que trahunt currum vanitatis.
marg.| {F} ¶ Civitates Iude sunt istis contrarie: que sunt paupertas, munditia, et humilitas. Quas verus Iudas scilicet Christus illis destructis edificavit per predicationem, et exemplum. Pauper enim et mundus et humilis: divitias, immunditiam, et vanam gloriam contempsit. Unde dicitur Is. 19 Ascendet Dominus super nubem levem id est carnem assumet de virgine mundam: et ingredietur Egyptum id est mundum: et monuebuntur simulacra Egypti. Ista simulacra sunt predicta vitia. {G} Videamus ergo qui edificent, et quomodo, et qui prepositi operum. Quilibet qui est vere confitens et ita verus Iudas, edificat istas tres civitates, Confessio enim edificat predictas tres virtutes. Prepositi operum sunt predicatores et confessores, de quibus Esdre 3 dicitur. {H} Constituerunt levitas ut vrgerent opus Domini et iterum. Filii Iuda quasi vir unus ut instaret super eos qui faciebant opus. Virtutes etiam diverse concurrunt ad hanc civitatis edificationem, nam dolor affert copiam lacrimarum quasi aquarum. Humilitas affert terram, arenam seu sabulum et calcem: terram dum se cogitat mortalem et habet memoriam mortis. Sabulum dum putat se quantum ad bona, penitus sterilem. Calcem dum in se consideratur semper vivere incendiorum fomitem. Unde ad Rm. 7 Scio quod non habitat in me bonum. Timor ligat constringendo Caritatis fervor cementum segregando. De aqua dicta et aliis dicitur Nahum 3e : « Aquam propter obsidionem hauri tibi, extrue munitiones tuas, intra in lutum et calca ». Hanc {1.280r} edificationem impedire nituntur carnales et terre ne affectiones. Unde 2Esr. 6 seu Neemie 6 Sanaballath voluit Neemiam revocare ab edificatione, et non potuit. Ille enim respondit nuntiis eius, Opus grande ego facio: et non possum descendere, ne forte negligatur cum descendero. In quo docemur quod sic debemus respondere diabolo tentanti. {I} He tres civitates significantur per civitates refugii. de quibus dicitur Nm. 35 Decernite que urbes erunt fugitivorum. Et dicuntur refugii: quia post peccatum non habet homo quid agat nisi quod ad penitentiam confugiat. Unde et tres illarum dicuntur esse trans Iordanem quia penitentia secunda est tabula post naufragium id est post baptismi transgressionem. et dicuntur tres: et nihilominus sunt sex. Quia duplex est paupertas, Interior et exterior. Duplex munditia. duplex humilitas. He sunt civitates ad quas vocat Dominus. Unde Ier. 31 Virgo Israel revertere ad civitates tuas.
e Na. 3, 14.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 68), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_68)
Signaler un complément d'information

Notes :