Psalmus 37

Numérotation du verset Ps. 37,1 

¶ Psalmus1 David
¶Codd. : (Ps. 37) D30 Glossa magna (Cbg150) ΩΒ ΩD (mf. valde obscurus) ΩM ΩG ΩP ΩS ΩX Bari1 Bari3 Rusch Ps-G, def. ΩC ΩF
1 Psalmus] om. Q
in rememoratione2 sabbati3*.
2 in rememoratione M W ΦRGP U G K D ΩB ΩS ΩV ΩX T5 Ed1530 ] in rememorationem Ps-G (C R ΦV) Clementina, de remoratione V, in commemorationem F I ; cf. Hier. ep . 121, 8, 24 ; om. ΩG ΩP |
3 sabbati Q W Ω X Ω S T5 Ed1530 cum Ps-α Ps-γ Ps-Moz ] om. Glossa magna (Cbg150) U V ΩG ΩP cum hebr. et Ps-H, die sabbati ΦGPR F K D30, diei sabbati C Amiatinus Sedulius L D Rusch , de sabbato Ps-R Ps-G , + hic confessio patientie et virtus ad salutem D30 | Psalmus… sabbati] om. P106 (50r) Bari1 Bari 3 Δ |
Numérotation du verset Ps. 37,2 I

Domine
ne in furore tuo
arguas me ¦ neque
in ira tua corripias me.
Numérotation du verset Ps. 37,3 II

Quoniam sagitte tue
infixe sunt mihi ¦ et confirmasti
super me manum tuam.
Numérotation du verset Ps. 37,4 III

Non est sanitas in carne mea4 a facie ire tue ¦
4 in carne mea plerique codd. et edd. cum hebr. LXX Ps-R Ps-H, cf. Ps. 37:8 ] carni mee Ps-G (R* F* I)
non est pax
ossibus meis a facie peccatorum meorum.5
5 <divisio.> carne mea ¦ ire tue non ... ossibus meis ¦ ΩP
Numérotation du verset Ps. 37,5 IV

Quoniam
iniquitates mee supergresse sunt caput6 meum ¦
6 supergresse sunt] sustulerunt Cbg150 (Augustinus) Ps-α Ps-β
et7 sicut onus
7 et D30² ΩB ΩP ΩX ( expunct.? ) Rusch cum Ps-Med ] om. Cbg150 D30* ΩG Ps-G
grave8 gravate sunt super me.
8 onus grave] fascis gravis Cbg150 Ps-α
Numérotation du verset Ps. 37,6 V

Putruerunt9
9 Putruerunt] Putrierunt R I, Computruerunt Cbg150 Ps-R Ps-α Ps-γ
et corrupte sunt cicatrices mee10 ¦
10 corrupte... mee] putrierunt livores mei Cbg150 (putruerunt pr. m., al. corr. putriuerunt?) Ps-α Ps-Med
a facie insipientie mee.
Numérotation du verset Ps. 37,7 VI

Miser factus sum
et curvatus11 sum
11 curvatus plerique codd. et edd. Cbg150 (vel) ΩX Ps-α Ps-Moz c Ps-Med Ps-G ] incurvatus Cbg150 cum Ps-H (Cbg150)
usque in12 finem ¦
12 in F² plerique codd. et edd. ΩX Rusch Ps-R ] ad Ps-G (R F*) cum Ps-γ Ps-δ
tota die
contristatus13
13 contristatus] + sum D
ingrediebar.
Numérotation du verset Ps. 37,8 VII

Quoniam lumbi mei
impleti sunt14 illusionibus ¦
14 lumbi... sunt] anima mea impleta est Cbg150 (vel), anima mea completa est Ps-R
et
non est sanitas in carne mea.
Numérotation du verset Ps. 37,9 VIII

Afflictus sum
et humiliatus sum15
15 sum ΩD ΩX] om. R²
nimis ¦
rugiebam
a gemitu cordis mei.
Numérotation du verset Ps. 37,10 IX

Domine
ante te16 omne desiderium meum ¦ et gemitus17 meus
16 te] + est F ΨB² Ps-R |
17 gemitus] + cordis ΩX* (expunct.) |
a18 te
18 a te Bari1 Bari3 ΩB etc. ] ad te ΩV
non est absconditus.
Numérotation du verset Ps. 37,11 X

Cor meum
conturbatum est in me 19*,
19in me Cbg150 ω 1 T5 ΩB ΩD ΩV ΩX P15205 Ed1540 (Parisiis Roberti Stephani quarta) cum Ps-R ] om. Corsiniana40E15 P1076 P10489 Bari1 Bari3 ΩM ΩG ΩP ΩS ΩT Ed1455 Rusch Ps-G
dereliquit
me virtus mea ¦ et20 lumen oculorum meorum
20 et ΩX etc. ] om. Cbg150, illegib. ΩD
et21 ipsum non est mecum.
21 et ΩD ΩG ΩP ΩX] id ΩS
Numérotation du verset Ps. 37,12 XI

Amici mei
et proximi mei ¦
adversum22 me
22 adversum] adversus Ps-G
appropinquaverunt
et steterunt.
Numérotation du verset Ps. 37,XII 

Et qui
iuxta me erant de longe steterunt ¦
et vim faciebant
qui querebant
animam meam.
Numérotation du verset Ps. 37,XIII 

Et qui inquirebant mala mihi23 locuti sunt
23 mala mihi] inv. T5
vanitates ¦ et dolos
tota die meditabantur.
Numérotation du verset Ps. 37,14 XIV

Ego autem
tamquam surdus non audiebam ¦
et sicut mutus non aperiens os suum.
Numérotation du verset Ps. 37,15 XV

Et
factus sum24 sicut25 homo non audiens ¦ et non habens
24 sum] om. ΩV |
25 sicut] ut L² Ps-R |
in ore suo redargutiones26.
26 redargutiones] ingripationes L² , increpationes Ps-R
Numérotation du verset Ps. 37,16 XVI

Quoniam in te Domine27
27 Domine P106 Ω ΩD ΩX Ed1455 Ps-G ] om. Rusch
speravi ¦
tu exaudies me 28 Domine Deus meus.
28 me R L² ΨB Bari3 T5 ΩD ΩP ΩS ΩX Rusch Ed1530 Clementina Ps-γ ] om. Cor2 (hebr. et anti. non interponunt ME ) D30 Cbg150 Bari1 ΩB ΩG ΩT ΩV P106 Ed1455 Ps-G
Numérotation du verset Ps. 37,17 XVII

Quia dixi
nequando supergaudeant
mihi inimici mei ¦ et dum commoventur
pedes mei
super me magna locuti sunt.
Numérotation du verset Ps. 37,18 XVIII

Quoniam
ego in flagella paratus sum29* ¦ et dolor meus in conspectu meo30 semper.
29 sum R F² C I (sub ÷) L² (ut vid.) V D ΩB ΩD ΩS ΩX Ps-R Clementina ] om. Cor2 (anti. non addunt SUM neque grecus) Ed1455 Rusch Ps-G |
30 in conspectu meo] ante me est L² cum Ps-R |
Numérotation du verset Ps. 37,19 XIX

Quoniam
iniquitatem meam annuntiabo ¦
et cogitabo
pro peccato meo.
Numérotation du verset Ps. 37,20 XX

Inimici autem mei31
31 autem - mei] inv. ΩB* ( corr.?)
vivunt32
32 vivunt ΩX] vivent Ps-G
et confirmati33
33 confirmat ΩD ΩX] firmati Ps-G
sunt
super me ¦
et multiplicati sunt
qui oderunt me inique. 34
34 <divisio.> vivunt ¦ ... super me ...ΩP
Numérotation du verset Ps. 37,21 XXI

Qui
retribuunt mala pro bonis detrahebant mihi ¦
quoniam sequebar bonitatem.
Numérotation du verset Ps. 37,22 XXII

Ne35*
35 Ne Ps-G (F L² W ΨB² V)D30 Ω ΩD ΩX T5² ] Non Ps-G Rusch , om. T5*
derelinquas me Domine Deus meus ¦ ne36 discesseris a me.
36 ne] om. T5
Numérotation du verset Ps. 37,23 XXIII

Intende
in adiutorium meum ¦ Domine Deus37
37 Deus ΩD ΩX Rusch cum Ps-L Ps-R ] om. Ps-G
salutis mee.

Psalmus 37

Numérotation du verset Ps. 37,5 
Sermo 80
prol.| De tentationum progressu et incrementis. In Psalmo 37. A
A Codd. : V9877 (43)
Quoniam iniquitates mee supergresse sunt caput meum etc.
marg.| {A} Progressus tentationis comparatur tribus. Primo aquarum inundationi. Secundo flamme voracitati. Tertio tumulationi. Omnia autem ista solent a minimo incipere et suis incrementis quasdam supergressiones efficere. Hinc est quod parvuli nunc temporis propter refrigerium contra estum multum se delectant in balneatione aque frigide fluvialis, cuius nesciunt profunditatem: et minus sibi precaventes naufragio periclitantur. Unde a matribus debet super hoc diligens custodia adhiberi. Parvuli sunt peccatores dum primis tentationum motibus infestantur quantum ad etatem. Isti parvuli diligenter sunt custodiendi, ne tentationum aquis immergantur, quod fit quando ad consummationem peccati pertrahuntur. Hi sunt de quibus precepit Pharao Ex. 1 Quicquid masculini sexus natum fuerit, in flumen proiicite, quicquid feminini, {1.160vb} reservate. Pedagogus ergo debet esse ratio, et diligenter illos parvulos custodire, ne se in flumen mittant concupiscentie. Forsitan enim sero subvenire conabuntur cum inceperint naufragari. Unde Ovidius. Principiis obsta sero medicina paratur: cum mala per longas convaluere moras. Quia plurimum contingit quod cum instat aliquis iuvare naufragio periclitantem ab eo trahitur et cum eo periclitatur: sic et quando ratio non prevenit sensualitatem dum sero eam reprimere nititur, potius ab ea trahitur. Unde unusquisque tentatur a concupiscentia sua abstractus et illectus.
marg.| {B} ¶ Tentationis autem processus talis est. Primo stultus non precavens profunditatem intingit pedem suum usque ad talos. Secundo stultus confidens progreditur usque ad umbilicum. Tertio usque ad medium colli. Quarto usque ad nares, et oculos inopinanter immergitur. Quinto usque ad frontem. {C} Sexto ex toto immergitur. Primum ergo est pedis intinctio. Quando quis bonum cogitat: pes eius aqua Iordanis intingitur: ita cum in cogitatione peccatum tractat in aquis Egypti pedem intingit. Unde Ios. 4 Ingressis eis Iordanem et pedibus eorum in parte aque tinctis steterunt aque descendentes in loco imo. Tunc enim a sacer dotibus archam federis portantibus id est animabus sanctis Christum imitantibus pedes in aquis iordanis tinguntur quando spiritualia cum humilitate tractantur: aque concupiscentie siccantur et tentationes remittuntur et reprimuntur.
marg.| {D} ¶ Secundo in aquis concupiscentie usque ad umbilicum descenditur cum de cogitatione usque ad delectationem pervenitur: que per umbilicum et lumbos designatur. Unde Iob. 4 Fortitudo eius in lumbis eius, et virtus illius in umbilico ventris illius. Unde per lumbare quod stringit renes, continentia { CLX r } designatur. clericorum maxime et ideo usque ad lumbos se immergunt in aquis concupiscentie illi de quibus Ier. 13 Tuli lumbare de loco ubi absconderam illud iuxta Euphraten, et ecce computruerat, ita ut nulli usui aptum esset.
marg.| {E} ¶ Tertio usque ad medium colli demergitur: cum quis iam de concupiscentia procuranda confabulatur, quia vox per collum intelligitur. Unde Is. 4 Spiritus eius velut torrens inundans usque ad medium colli. Et Sir. 9 Colloquium eius quasi ignis exardescit.
marg.| {F} ¶ Quarto usque ad nares et oculos immergitur quando nec fetor peccati sentitur, nec Dei iudicium formidatur, et oculis suis peccator capitur. Sicut dicitur de impudicis presbyteris. Dn. 13 Euerterunt sensum suum et declinaverunt oculos suos ut non viderent celum, neque recordarentur iudiciorum iustorum etc. Et Iudith. 10 Cum intrasset ante faciem eius, statim captus est in oculis suis Holofernes: ideo dicitur Sir. 9 Ne respicias mulierem malivolam ne forte incidas in laqueos illius.
marg.| {G} ¶ Quinto usque ad frontem immergitur cum peccatum manifeste facere vel iterare non confunditur. de quo Ier. 3 Frons meretricis facta est tibi noluisti erubescere. etc. et eiusdem. 2 Quamvilis facta es nimis.
marg.| {H} ¶ Sexto aque caput supergrediuntur quando per consuetudinem peccator involuitur: tunc aque inundant et fluunt et refluunt super caput, et ita submergitur extoto: multotiens enim immergitur peccator et tamen nondum perit. Sed dicitur quod tertia vice immersus periclitatur. Sicut tertia vice econverso immersus in baptismo salvari significatur. De hac inundatione dicitur Lam. 3 Inundaverunt aque super caput meum et dixi, perii etc. Quia ergo sic paulatim obrepit tentatio a principio timendum est. Quapropter dicitur Sir. 25 Ne des aque tue exitum, nec { CLXI v } modicum: nec mulieri nequam veniam prodeundi. Mulieri, id est sensualitati etc. Et hic tentationis processus designatur Ezechiel. 47 Mensus est mille cubitos et traduxit me per aquam usque ad talos. Rursusque mensus est mille, et traduxit me per aquam usque ad genua. Rursusque mensus est mille et traduxit me per aquam usque ad renes: et mensus est mille torrentem, quem non potui pertransire, quoniam intumuerant aque profunde torrentis qui non potuit transuadari. Et paulo post. Aque iste que egrediuntur ad tumulos sabuli orientalis et descendunt ad plana deserti intrabunt mare etc. {I} Sabulum sterile est. Sabulum ergo orientale diabolus a quo orta est prima sterilitas peccati. Tumuli zabuli orientalis sunt corda carnalium et mundanorum. Quia enim mortui peccato sepeliuntur: ideo tumuli sunt: quia vero infructuosa et plena diabolo: ideo tumuli sunt sabuli orientalis. Unde legitur Ex. 2 Quam Moyses percussit Egyptium rixantem cum Hebreo et occisum abscondit in sabulo. Egyptius rixans cum hebreo est diabolus contendens cum humano genere vel quocumque iusto. Illum Moyses interfecit dum Christus diabolum in cruce occidit: et in sabulo sepelivit, quando in cordibus impenitentium latere permisit. Quia spiritus immundus cum exierit ab homine ambulat per loca arida etc. Mt. 12 Tumuli ergo sabuli orientalis superba corda carnalium: plana deserti, humilia claustralium corda et electorum. Ad tumulos sabuli orientalis descendunt: cum claustralium corda tentantur.
marg.| {K} ¶ Secundo comparatur flamme voracitati. Primo modicum stratum comburit, deinde ad trabes et tectum serpit et ascendit: demum de domo in domum transit et civitatem totam {1.161r} incendit. Unde Sir. 11 Ab Una scintilla augetur ignis etc. Concupiscentia ignis est, a quo longe fieri debemus: quia palea sumus. Unde Sir. 9 Concupiscentia quasi ignis exardescit. Et in eodem. Cum muliere aliena ne sedeas omnino, ne forte declinet cor tuum in illam. etc. Et Prv. 6 Numquid potest homo abscondere ignem in sinu suo, ut vestimenta illius non ardeant? etc.
marg.| {L} ¶ Comparatur tertio tumulationi. Primo enim proiicitur Una palata terre ad tumulationem alicuius. Peccator enim quodammodo vivus tumulatur: mortuus vita anime, et vivus vita carnis: super quem diabolus quasi tot palatas terre proiicit, quot terrenas et carnales cogitationes immittit: et tandem post malarum cogitationum et affectionum congeriem, lapis superponitur obstinationis, per consuetudinem induratus. Unde Lam. 3 Lapsa est in lacum vita mea: posuerunt lapidem super me.
marg.| {M} ¶ Concupiscentia ergo que hominem absorbet recte significatur per inundationem, et terre tumulationem, et lapidis superpositionem. Que tria significantur 4Rg. 5 Numquid non meliores sunt Abana et Pharfar fluvii Damasci, omnibus aquis terre Israel? Per flumen Damasci intelligitur inundatio, per Pharfar quod interpretatur talpa fodiens, tumulatio: per Abana quod interpretatur lapides, lapidis id est terre superpositio. Primo enim immoderata concupiscentia anima carnalis terrenis desideriis absorbetur, et sepelitur: tandem sepulta admodum Lazari, lapide obstinationis opprimitur: propter quod quasi per contrarium baptizandus in sepulchro baptismi totus immergitur, ubi et totus Christo consepelitur. Unde ad Rm. 6 Consepulti sumus Christo etc. Unde et paulatim aspergendi sumus sanguine Christi {1.161v} donec toti intingamur. Primo pes id est cogitatio intingatur per fidem: quod notatur In Psalmo Ut intingatur pes tuus etc. Postea magis procedatur. Iuxta quod precipit Ex. 12 Sument de sanguine agni, et apponent super utrumque postem id est voluntatem et opus. Tandem toti immergamur in sanguine Christi circumferentes in nobis passionem eius. Unde ad Gal. ultimo. Stigmata Domini Iesu in corpore meo porto.
Numérotation du verset Ps. 37,11 
Sermo 81
prol.| ¶ De peccati processu et augmentis. In Psalmo 37.1
1 om. codd.
Cor meum conturbatum etc.
marg.| {N} In his verbis peccati processus ostenditur. Primo intentatione contingit animam turbari. quando scilicet inducitur ad hoc ut dubitet utrum faciat an non. Secundo inclinatur et inducitur ad consensum vel factum. Tandem per iterationem et consuetudinem excecatur, quando incipit placere peccatum. Quando anima inducitur ad hoc quod dubitat an faciat pecatum, de quo certum deberet esse quod non faciendum esset: et deberet proiicere a se longe suasionem talem, tunc dat locum diabolo, et sperat diabolus quod persuadebit, sicut vetula conciliatrix stupri, quando de hoc patienter et libenter auditur a puella, bene sperat et confidit: sicut etiam in bono per contrarium speratur. Unde Athenienses dixerunt Paulo Act. 17 Audiemus te de hoc iterum. Sic econverso diabolus ingerit suavia ut demulceat et tandem capiat. Unde Prv. 16 Vir iniquus lactat amicum suum, et ducit eum per viam non bonam etc.
marg.| {O} ¶ Primum ergo est quod inducitur intentationem: quod notatur cum dicitur, Cor meum conturbatum est. Secundo inclinatur ad faciendum vel consentiendum, et tunc amittit virtutem et virtus succumbit: {1.162r} quod notatur cum dicitur, Dereliquit me virtus mea. Tandem ut cecus huc et illuc ducitur a diabolo pro voluntate eius: quod notatur cum dicitur, et lumen oculorum meorum etc. Hic processus tentationis habetur in prima tentatione primorum parentum. Gn. 3 Dixit diabolus ad mulierem, cur precepit vobis Deus ne comederetis ex omni ligno paradisi? Respondit mulier. De fructu lignorum paradisi etc. de ligno autem scientie boni et mali precepit ne comederemus ne forte moriamur. Ex hac dubitatione cepit diabolus procedendi occasionem, et subintulit: Nequaqua moriemini etc. Novit enim quod bene piscatur in aqua turbida. Vidit ergo mulier lignum etc. tulit et comedit et dedit viro suo. Ecce virtutis infirmatio, quando vir consensit: quod fit in nobis quando ratio sensualitati consentit. Fecit autem diabolus sicut bonus impugnator qui castrum obsidet et impugnat a parte infirmiori, quia ibi facilius capitur. Unde Gn. 43 Ad exploranda infirmiora terre venistis. Sic et nos dicamus diabolo temptanti a parte carnis. Postea sequitur. Et aperti sunt oculi amborum. Ecce mentis excecatio. Exteriorum enim apertio interiorum excecatio est. Ideo dicitur Prv. 25 Fons turbatus pede etc. iustus cadens coram impio scilicet primus parens coram diabolo. Quando aqua fontis turbatur purum cum impuro, limus cum aqua superiori miscetur, et fit superius quod fuit inferius, et econverso: sic fit in nobis quando sensualitas romni preponitur. Quam turbationem innuit Dominus. Gn. 3 cum ait. Quia audisti vocem uxoris tue et comedisti de ligno ex quo preceperam tibi ne comederes etc. Aquas claras bibit qui rationem preponit: aquas turbidas qui sensualitati consentit: et hoc facit ardor desiderii. Sicut dicitur Sir. 26 Sicut viator sitiens ad fontem os aperiet, et ab omni aqua proxima bibet etc. Et Ier. 2 { CLXIII v } Quid tibi vis in via Egypti etc. Hic ordo notatur Is. 21 Turbatus sum cum viderem, ecce primum scilicet turbatio: emarcuit cor meum, ecce secundum id est infirmitas: tenebre stupefecerunt me, ecce tertium excecatio. Item processus temptationis significatur Iud. 16 {P} Primo dalila sollicitavit Samsonem ut manifestaret ei in quo consisteret fortitudo eius, et multotiens delusit eam sed tantum institit quod coegit eum dubitare an ei manifestaret: ecce turbatio. Secundo manifestavit quod incrinibus et tunc prescidi fecit ei dormienti crines: et virtutem amisit. Tertio ab inimicis philisteis excecatus est, dixerunt enim principes philisteorum Dalile decipe eum et disce ab eo etc. Et ille delusit eam ter: Quarto dixit Dalila ad eum: quomodo dicis quod amasme, cum animus tuus, non sit mecum? Per tres vices mentitus es mihi, dumque ei molesta esset, spatium et requiem non tribuens, defecit anima eius et usque ad mortem lassata est, et aperuit ei veritatem. At illa dormire fecit eum super genua sua: vocavitque tonsorem et rasit septem crines eius et cepit abiicere eum et a se repellere: statimque ab eo discessit fortitudo, et Philistei venientes eruerunt eius oculos etc. Per hoc quod philistei, etc. docemur quod carnem temptat diabolus. Secundo quod non debet quis familiaris esse carni sue, neque ipsa debet deprehendere in quo nostra fortitudo spiritualis fit. Unde Mi. 7 Ab ea que dormit in sinu tuo custodi claustra oris tui. Est enim quasi servus noster, de quo dicitur Io. 15 Nescit servus quid faciat Dominus eius. Et quasi sinistra nostra, de qua Mt. 6 Nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua. etc. In quo instruimur ut carnales amicinon sint consiliarii nostri. Unde Gn. 31 Iacob laban socerum suum celavit fugam suam. Tertio quia non debemus dormire in sinu {1.63r} eorum, carnales enim amici et omnes adulatores nobis cantant nenias diabloi: quibus sopiunt nos et sopitos tondent. Unde legitur vocavit tonsorem Qui sunt isti tonsores nisi falsi adulatores: qui nos tondent dum temporalia nostra tollunt. Unde Persius. Scis comitem horridulum trita donare lacerna etc. Nos tondent dum spiritualia bona virtutum auferunt, ita subtiliter quod non percipimus. Unde: sicut novacula acuta fecisti etc. Hoc est quod septem crines rasit ei. Quid septem crines nisi spiritus septi formis in quo anime fortitudo consistit? Iob. 44 « Nudos dimittunt homines indumenta tollentes » etc. Et nota quod amissa fortitudine oculi eruuntur. {Q} Quia virtute privati, intelligentie lumen amittere merentur. Item absque fortitudine diu lumen habere non potuit: sed absque lumine fortitudinem recuperavit. Multi enim absque lumine scientie habent virtutes que spirituales nequitias prosternunt.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 37), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_37)
Signaler un complément d'information

Notes :