Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Philippus Cancellarius

Biblia communis

Psalmus 38

Numérotation du verset Ps. 38,1

¶In finem¹

¶Codd. : (Ps. 38) Ps-G Cbg150 D30 Ω^M (162vb) Ω^S (265ra-rb) Ω^X (226vb-227ra) P15205 (69vb-72ra) P1076 P10489 ω 1 (74rb) Rusch Ps-G, def. Ω^F

¹ In finem] om. Q

canticum

David

pro Idithun²

² canticum David pro Idithun Ps-G ( V ) Cbg150 D14 Ω^X (cantic.) Ω^S(cantici) Rusch ] pro ( om. Ps-G) Idithun canticum David Ps-G ( F C W K D² ) D30, Idithun pro canticum David D14, canticum David per Idithun P15205 , pro Yditum psalmus cantici David P15205 ², om. Ω^M P106 P10489 ω 1 Ed1455

Numérotation du verset Ps. 38,2 I

Dixi

custodiam vias

meas ¦

ut non delinquam in lingua

mea.

Numérotation du verset Ps. 38,II

Posui ori meo custodiam ¦

cum consisteret

peccator

adversum me.

Numérotation du verset Ps. 38,3 III

Obmutui

et humiliatus sum

et silui

a bonis ¦

et dolor meus

renovatus est. ³

³ <divisio.> sum… bonis ¦ Ω^SX ω 1] sum ’…bonis ’ Ω^M

Numérotation du verset Ps. 38,4 IV

Concaluit

cor meum intra me ¦ et in meditatione mea exardescet ignis.

Numérotation du verset Ps. 38,5 V

Locutus sum

in lingua mea ¦

notum fac mihi Domine finem⁴ meum.

⁴ finem Ω P10489 ω¹ Ps-G ] in praem. P15205

Numérotation du verset Ps. 38,VI

Et numerum

dierum meorum quis⁵ est ¦

⁵ quis Ω P10489 ω 1 Ps-G] qui Ps-G (I² M* V) D30

ut sciam quid⁶

⁶ quid] quis P10489

desit mihi.

Numérotation du verset Ps. 38,6 VII

Ecce

mensurabiles

posuisti dies meos ¦

et substantia mea

tamquam nihilum

ante te.

Numérotation du verset Ps. 38,VIII

Verumtamen

universa vanitas ¦

omnis homo vivens.

Numérotation du verset Ps. 38,7 IX

Verumtamen⁷

⁷ Verumtamen] praem. diapsalma Ps-G

in imagine pertransit homo ¦ sed et frustra conturbatur.

Numérotation du verset Ps. 38,X

Thesaurizat ¦

et ignorat cui congregabit ea.

Numérotation du verset Ps. 38,8 XI

Et nunc

que est exspectatio mea

nonne Dominus ? ¦

et substantia mea

apud te est. ⁸

⁸ <divisio.> XI // XII Thesaurizat ¦ et ignorat Cbg150 ω 1 Ω^X] Thesaurizat et ignorat ¦ P15205 | XI+XII D30 ( Thesaurizat... ea⁺ et nunc... Dominus ¦ et... te est ) | mea… Dominus ¦ Ω^MX ω 1 ] mea ¦… Dominus ’ Ω^S, mea’... Dominus Cbg150

Numérotation du verset Ps. 38,9 XII

Ab omnibus iniquitatibus meis erue me ¦

opprobrium

insipienti dedisti me.

Numérotation du verset Ps. 38,10 XIII

Obmutui

et non aperui

os meum ¦ quoniam tu fecisti

Numérotation du verset Ps. 38,11

amove

a me plagas tuas. ⁹

⁹ <divisio.> meum ¦… fecisti ’ ω 1] meum ¦… fecisti ¦ Ω^MS; meum ¦… fecisti D30 Cbg150² (vel !) Ω^X ; meum... fecisti ¦ Cbg150*

Numérotation du verset Ps. 38,12 XIV

A fortitudine

manus tue ego defeci

in increpationibus ¦

propter iniquitatem

corripuisti

hominem. ¹⁰

¹⁰ <divisio.> defeci in increpationibus ¦ D30 Cbg150 Ω^X ω 1] defeci ¦… -bus ’ Ω^S ; defeci ¦… –bus P15205

Numérotation du verset Ps. 38,XV

tabescere fecisti sicut araneam animam eius ¦

verumtamen vane conturbatur¹¹

¹¹ conturbatur Cbg150 D30 Ω^SX P10489 ω 1 Ps-G] constituatur Ω^M

omnis homo¹².

¹² homo] + diapsalma Ps-G

Numérotation du verset Ps. 38,13 XVI

Exaudi¹³

¹³ Exaudi] praem. diapsalma Ps-G

orationem meam Domine

et deprecationem meam ¦ auribus percipe lacrimas meas. ¹⁴

¹⁴ <divisio> Domine… meam ¦ D30 ω 1 Ω^MX] Domine ¦… meam ’ Ω^S, Domine’.... meam ¦ Cbg150

Numérotation du verset Ps. 38,XVII

Ne sileas

quoniam advena ego¹⁵ sum apud te et peregrinus ¦

¹⁵ ego Edmaior (W S) Weber (K) plerique codd. et edd. cum. LXX Φ D30 Cbg150 Ω ω¹ P10489 Rusch Clementina] om. Ps-G

sicut omnes patres¹⁶ mei. ¹⁷

¹⁶ patres] patris P1076 |

¹⁷ <divisio.> sum… te et peregrinus ¦ D30² ω 1] sum ¦… te ¦ et peregrinus ’ Ω^S ; sum… te ¦ et peregrinus Cbg150 D30* P15205 Ω^X |

Numérotation du verset Ps. 38,14 XVIII

Remitte

mihi

ut refrigerer

priusquam abeam ¦

et amplius

non ero. ¹⁸

¹⁸ <divisio.> refrigerer… abeam ¦ D30 Cbg150 Ω^SX ω 1] refrigerer ¦… abeam P15205

Psalmus 38

Numérotation du verset Ps. 38,2
Sermo 82

^prol.| ¶ De custodia quinque sensuum^A In Psalmo 38 ¹

^A Codd. : Angelica n° 72

¹ om. codd.

Dixi custodiam vias meas ut non delinquam in lingua mea.

^marg.| {A} Prv. 4 Omni custodia serva cor tuum, quia ex ipso vita procedit². Omni dicit etc. Non enim sufficit si custodia circa unum de sensibus ponatur et non circa alium. Sicut non sufficit obturare unum foramen dolii nisi ex omni parte foramina obturentur. Anima enim est quasi preciosus liquor quem portamus non solum in vase fragili sed undique perforato, quia quot sensus tot foramina, et per unum { 1.163v } quod remanet obturandum, tocum effluere potest Ideo dicitur id Ecclesiastici 25^a « non des aque tue exitum » etc. Et <Ecclesiastici> 21^b : « Cor fatui quasi vas confractum³* et omnem sapientiam non tenebit ». {B} Vie anime sunt quinque sensus quibus egreditur ad res exteriores, et exteriora ingrediuntur ad eam vicissim. Fit autem circa animam sicut si quis vellet egredi domum suam et hostes explorarent exitum eius: et egredientem in ipso exitu comprimerent et conculcarent: vel egressum raperent. vel ingredientes locum eius, locum ipsum sibi vendicarent et volentem regredi non admitterent: vel ingredientes ita omnia bona depredantur quod rediens vacuam domum invenit: nec est unde reficiatur. Primum habetur 4Rg. 7 Ubi dicitur quod quendam constitutum ad portam samarie in ipso ingressu porte turba conculcavit. Samaria interpretatur custodia. Porta Samarie unusquisque sensus ut porta diligenter custodiendus et claudendus. Sed dum porta sensuum incaute aperitur, multitudine et impetu intrantium hostium id est exteriorum occupationum anima ipsa in introitu suffocatur et spiritus constringitur. Item egredientem quandoque in ipso egressu rapiunt ut Gn. 34 Legitur de dina quod egressa est ut videret mulieres regionis illius et vidit eam Sichem filius Emor, et conglutinata est anima eius etc. Quid est ? Dinam egredi ut mu.re.6 nisi animam per sensus exire ut rerum sensibilium delectatione se palcat? Sichem interpretatur ‘humerus’ vel ‘labor’. Emor asinus. Eam ergo Sichem filius Emor corrumpit et opprimit: dum per delectationem quam querit, laborem inutilem et stultam temporalium occupationem incurrit. Plerumque ingredientes locum ipsius qui egressus est vendicant et volentem regredi non admittunt Quandoque {1.164r} enim contingit quod forme sensibiles et exteriores occupationes admisse, ita totam domum sibi vendicant et contra ipsam animam muniunt ut si egressa redire velit intrare non possit. Quid enim est intrare, nisi spiritualia cogitare et se ab exterioribus revocare? unde 1 Macha. 1 Edificaverunt civitatem David etc. et facta est illis in arcem etc. Ideo non est tutum deserere locum suum, sicut dicitur Ecclesis. 10 Si spiritus potestatem habentis ascenderit super te, locum tuum ne dimiseris. Plerumque contingit quod egrediens domum suam invenit vacuam ita quod non est unde reficiatur, quia tota depredata est. Unde Lam. 3 Oculus meus depredatus est animam meam. Et Lc. 19 Domus mea domus orationis vocabitur. vos autem fecistis eam speluncam latronum. et Io. 10 Fur non intrat nisi ut furetur etc. Demones fures sunt immo peiores qua fures, quia hostes. Abdie. 1 Si fures introissent ad te: si latrones per noctem, nonne furati essent sufficientia sibi? sic non de demonibus, quia animam que runt. Unde dicunt quod rex Sodomorum ad Abraham Gn. 14. Da mihi animas cetera tolle tibi. Quam autem rediens nihil inveniat dicitur Lc. 11 Accommoda mihi tres panes quoniam amicus meus venit ad me de via etc. Amicus de via veniens est animus ad se ab exterioribus rediens.

^a Sir. 25, 34.

^b Sir. 21, 17.

² procedit ] + require retro Angelica

³ confractum] corr. cum Littera communi (Clementina Edmaior)

^marg.| {C} ¶ Debet autem hoc modo vias custodire, quod non debet nisi propter necessitatem exire, non ad evagationem. Propter necessitatem exit, quando nihil de iis que ad quinque sensus pertinent propter delicias suas sed ad necessitatem suam in cibis et potibus et aliis sibi querit. Ad necessitatem non exivit Dina: de qua dicitur. Gn. 33 quod exivit ut videret mulieres regionis illius. Non possumus non sentire, non videre et audire aliqua, sed non facere debemus hec ad { ^{CLXV v} } delicias. Ideo caute dictum est Mt. 5 Si quis viderit mulierem ad concupiscendam eam, iam mechatus est eam in corde suo etc. Item debet explorare opportunitatem exeundi: quod non faciunt qui se committunt multitudini, a qua vel opprimuntur vel rapiuntur, ut dictum est. Quasi multitudini periculose se credunt, qui vadunt ad spectacula, ad choreas. Unde Seneca dicit: Socrati, et Lelio, et Catoni, bonitatem suam excutere dissimilis multitudo potuisset. Quotiens inter homines fuit, minus homo rediit, et si contingat unum laqueum posse evadere difficile est per multos transire et non capi, murices id est chauchetrapes calcare et non ledi. Unde Sir. 9 In medio laqueorum ingredieris. Et paulo ante. {D} Noli circumspicere in vicis civitatis etc. Item egressa debet cito redire, et claudere ostia super se. Quia mulier in brevi reversa non videtur diuertisse. Sicut qui ludit au fol hardi, statim redit. Unde Is. 26 Vade popule meus, intra cubicula etc. et claude ostia tua super te, id est sensus. {E} Vias itaque vocat sensus et recte, quia ab Aristotele vie seu meatus dicuntur in piscibus quia non habent auriculas vel nares, sed vias per quas exercent que nos per organa sensus: et quia debemus esse sicut pisces qui vivunt in aquis et non periclitantur: ideo dicit vias meas custodiam . Sicut enim pisces vivunt in aquis et non periclitantur, ita et nos in his temporalibus, que fluunt ut aque, vivere et non perire debemus. Non sunt pisces qui in eis naufragantur. {F} Hi sunt pisces de quibus dicitur : « Volucres celi et pisces maris » etc. Volucres sunt contemplativi, pisces activi. Pisces maris dicit, quia pisces aque dulcis ova sua comedunt, sed non pisces maris, et ideo multiplicantur. Qua sua comedunt qui { ^{CLXV r} } bonas contemplationes suas, vel bona opera de quibus celestis vite pulli exire debent, per sequentia peccata corrumpunt.

Numérotation du verset Ps. 38,7
Sermo 83

^prol.| ¶ De thesauro faciendo. In Psalmo 38 ⁴

⁴ om. codd.

{G} Thesaurizat et ignorat cui congregabit ea.

^marg.| Considerandum de quibus faciendus thesaurus, et de quibus non faciendus est. Faciendus est de preciosis tantum, de raris et durabilibus, que servando servari possunt, et que ita nobis coherent, quod ea habere maxime expedit, que facile non possunt tolli vel auferri: de iis que facile et parvo loco possunt abscondi: item de iis que certum est remanere apud congregantem, et quorum non est damnosa conservatio. {H} Cum ergo constet temporalia preciosa non esse, de ipsis non est faciendus thesaurus. Quam non sunt preciosa, patet: quia prorsus nullam habent virtutem, quia toto thesauro suo non posset rex sibi febrem modicam relevare. Ideo dicitur Sir. 30 Melius est pauper sanus et fortis viribus, qua dives imbecillis et flagellatus malitia. Et ibidem. Melius est corpus validum qua census immensus. Durabilia non sunt. Unde Iac. 5 Agite nunc divites, plorate vlulantes in miseriis vestris que advenient vobis. Divitie vestre putrefacte sunt, et vestimenta vestra a tineis comesta sunt. etc. Temporalia reservatione peiorantur. Stultus esset qui de pomis et de iis que servari non possunt thesaurizaret: qui stercora in unum congregaret, que tanto magis fetent quanto magis cumulantur. {I} Stercora et fimus tunc primo prodesse possunt quando dispersa sunt, et non adunata. De dispersis ager impinguatur, et facilius fructificat. { ^{CLXVI v} } Sic et divitie conservate non prosunt: sed pauperibus erogate fructum vite eterne multiplicant, ideo dicitur Hab. 2 Ve iis qui multiplicant non sua usquequo aggregant contra se densum lutum? quasi dicat, deberent potius dispergere qua adunare ad fructificandum. Aggregatio luti generat vermes insterquilinio. Similiter et vermes conscientie, vermes etiam pene eterne generantur ex tali aggregatione. Unde sequitur in Hab. Numquid non repente, consurgent qui mordeant te? etc. Inde ergo torquetur, unde debuit tamquam bona terra impinguari. Ideo dicitur Sir. 22 De stercore boum lapidabitur piger id est temporalibus congregatis in conscientia torquebitur. Stercora boum sunt temporalia. Unde Apostolus ad philip. 3 Omnia arbitratus sunt ut stercora. Quid est ergo pigrum de stercoribus boum lapidari, nisi inde torqueri, unde ad reddendum fructum multiplicem debuit impinguari?

^marg.| {K} ¶ Item temporalia ab alio facile possunt tolli et auferri: stultum est ergo de talibus thesaurizare de quorum amissione necesse est continue sollicitum esse. Mt. 6 Nolite thesaurizare vobis thesauros in terra ubi erugo et tinea demolitur: et ubi fures effodiunt et furantur. Quam autem facile tollantur divitie manifestum est. vix enim pecunia ita potest abscondi quin se monsiret et exhibeat. Multi enim propter abundantiam divitiarum non possunt continere quin edificent vel pomposius se habeant: et statim cum divites certis argumentis apparent, multis exactionibus a regibus et principibus et aliis superioribus opprimuntur. Item confisi de divitiis securius aliis iniurias irrogant. Et ut vulgariter solet dici: pecunia aut facit domum, aut meslee. De hoc Sir. 28 Secundum virtutem hominis sic iracundia illius erit: et secundum { ^{CLXVI r} } substantiam suam exaltabitiram suam. Et Una alapa vel buffa constat ei. c. libris. Unde Sir. 21 Obiurgatio et iniurie annullabunt substantiam. etc. Hinc est quod stultus dives similis est formice que abscondit frumentum, vidensque illud humectum, exponit ad solem ut siccatum possit melius conservari: et tunc venit porcus et deuorat illud. Et sicut deluditur formica sic et dives, quando predictis modis exposita tollitur ab eo pecunia. {L} Divitias temporales non est certum manere apud congregantem. Unde Sir. 11 Dicit dives Inveni requiem mihi et nunc manducabo de bonis meis solus: et nescit quod tempus pretereat et appropinquet mors et relinquat omnia aliis. et moriatur. {M} Item divitie temporales modico loco non possunt abscondi sed multis loculis absconduntur: et secundum multiplicationem loculorum anima misera per plures curas dividitur. Unde Mt. 6 Ubi est thesaurus tuus illic et cor tuum etc. ||

^marg.| {N} ¶ Cum vero ipsa anima et ipsius anime spiritualia bona scilicet virtutes et dona spiritus sancti et verbum Dei preciosa sint, de illis faciendus est thesaurus. De anima dicitur. 2Cor. 4 Habemus thesaurum istum absconditum in vasis sictilibus ut sublimitas sit virtutis Dei et non ex nobis. Et Prv. 6 Precium scorti vix est unius panis, mulier autem preciosam. animam capit. Preciosa certe sunt dona spiritualia, et quantum ad effectum et quantum ad commercium. Quantum ad effectum, sicut lapis dicitur preciosus scilicet sapphyrus qui sistit sanguinem et fugat antracem. Sic Dei gratia sistit fluxum peccati et fugat diabolum. Et sicut topazius aquam refrigerat calidam, sic castitas concupiscentie libidinose ardorem. Et eleemosyna peccatum. Unde Iob. 28 Ubi invenitur sapientia, et quis est locus intelligentie? Nescit homine precium eius. Et Prv. 3 Preciosior est cunctis opibus sapientia, et omnia que { ^{CLXVII v} } desiderantur huic non possunt comparari.

^marg.| {O} ¶ Per commercium: quia hoc precio emitur vita eterna. Unde Mt. 13 Simile est regnum celorum querenti bonas margaritas. Inventa autem Una etc. scilicet sapientia, vadit. Quanti effectus fit verbum Dei manifestum est. Quia animas sanat infirmas, et suscitat animas mortuas, licet non putent fatui et carnales. Unde Sir. 6 Quam aspera nimium est sapientia indoctis hominibus etc. Quasi virtus lapidis erit probatio in illis. Carnalis hec non reputat preciosa et sibi non servat sed viliter exponit. Unde Thre. 1 Dederunt queque preciosa pro cibo etc. Sed de spirituali dicitur. Ier. 15 Si separaveris preciosum avili, quasi os meum eris. Rara sunt, unde comparantur numeris perfectis qui rari sunt, quia infra denarium unus: {P} et sic de aliis limitibus. Superflui autem numeri infiniti inveniuntur. Ideo dicitur Ecclesis. 1 Stultorum infinitus est numerus. Item Mt. 20 et 22 Multi sunt vocati, pauci vero electi. Durabilia sunt. Unde Ecclesis. 13 Omne opus corruptibile in fine deficiet, et qui illud operatur ibit cum illo, et omne opus eiectum etc.

^marg.| {Q} ¶ Reservata non deteriorantur sed augentur ut signatur 4Rg. 4 Ubi mulier clausit super se ostium et multiplicatum est oleum. Ex vetustate proficiunt. Unde Sir. 25 Quam speciosa est veteranis sapientia etc. Auferri non possunt et numquam nos relinquunt nisi ea abiecerimus. Unde Sir. 11 Datio Dei remanet iustis etc.

^marg.| ¶ In modico loco colligi possunt. {R} locus enim omnium spiritualium bonorum anima est, que simplex est. Qui ibi habet thesaurum suum, non per multa distrahitur sed ad se redit ad seipsum se colligit sicut dicitur Sir. 30 Contine et congrega cor tuum etc. et in eodem. 30 Salus anime in sanctitate etc. et Sir. 13 Bona est substatia { ^{CLXVII r} } cui non est peccatum in conscientia etc. Et Sir. 30 Non est census super censum salutis corporis, et non est oblectamentum super cordis gaudium. Hoc gaudium prouenit ex serenitate conscientie et puritate virtutum.

^marg.| {S} ¶ Temporalium congregatio non est lucrosa ut dicitur sed damnosa. Unde Ecclesis. 5 Divitie conservate in malum Domini sui. Pereunt enim in afflictione pessima. Hab. 2 Ve qui congregat avaritiam malam domui sue.

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 38), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_38)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 38

<26. Philippus Cancellarius. Summa super Psalterium>

Psalmus 38