Philippus Cancellarius

Psalmus 16

Numérotation du verset Ps. 16,1 

¶ Oratio David.1
¶Codd. : (Ps. 16) Valic24 D30 Rusch Ps-G, def. C
1David] + Christus de Iudeis dicit ad Patrem D30
Numérotation du verset Ps. 16,I 

Exaudi Domine iustitiam meam ¦
intende
deprecationem meam.
Numérotation du verset Ps. 16,II 

Auribus percipe2
2 percipe Ps-G D30 ] + Domine Rusch (hapax)
orationem meam ¦
non in labiis dolosis.
Numérotation du verset Ps. 16,2 III

De vultu tuo
iudicium meum prodeat ¦ oculi tui3
3 tui Ps-G Valic24 (interl.)] mei Ps-G (L²) Valic24 cum Ps-R LXX
videant equitates4.
4 equitates Ps-G Valic24 ( interl. ) D30 Rusch ] equitatem Ps-G (L²) cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 16,3 IV

Probasti cor meum et5 visitasti nocte : ¦
5 et Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G (R F I K)
igne me examinasti et non est inventa in me iniquitas.
Numérotation du verset Ps. 16,4 V

Ut non loquatur os meum opera hominum ¦
propter verba labiorum tuorum
ego custodivi vias duras.
Numérotation du verset Ps. 16,5 VI

Perfice gressus meos
in semitis tuis ¦
ut non moveantur
vestigia mea.
Numérotation du verset Ps. 16,6 VII

Ego clamavi quoniam exaudisti me Deus : ¦
inclina aurem tuam
mihi
et exaudi verba mea.
Numérotation du verset Ps. 16,7 VIII

Mirifica
misericordias tuas ¦
qui salvos facis sperantes in te.
Numérotation du verset Ps. 16,8 IX

A resistentibus dextere6* tue
6 dextere Ps-G D30 ] dextre Rusch
custodi me7 ¦ ut pupillam oculi.8
7me] + Domine L cum Ps-R graec. (Sedulius etc.); cf. HIERONYMUS, Ep. 106 § 8  : « dicitisque in Graeco legi: CUSTODI ME, DOMINE, quod nec in Hebraeo nec in ullo habetur interprete ». |
8 <divisio.> IX tue... me ¦ D30 ] tue ¦ ... me Rusch |
Numérotation du verset Ps. 16,X 

Sub umbra
alarum tuarum protege9 me ¦
9 protege Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] proteges Ps-G (R) cum LXX
Numérotation du verset Ps. 16,9 

a facie
impiorum
qui me afflixerunt.
Numérotation du verset Ps. 16,XI 

Inimici mei
animam meam
circumdederunt10,
10 circumdederunt Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R LXX] + super me Ps-G (R) cum hebreo
Numérotation du verset Ps. 16,10 

adipem suum
concluserunt ¦ ¦ os eorum locutum est superbiam11.
11 superbiam Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R (plur. codd. et edd. )] superbia Ps-G (F L U*) cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 16,11 XII

Proiicientes me
nunc circumdederunt me ¦
oculos suos
statuerunt declinare
in terram12.
12 terram] terra Valic24 Ps-R (U) Ps-α Ps-Moz C
Numérotation du verset Ps. 16,12 XIII

Susceperunt me
sicut leo
paratus ad predam ¦ et sicut13 catulus leonis14
13 sicut Ps-G Ps-Med ] quasi Ps-R |
14 catulus leonis Ps-G Ps-R Ps-H (praeter ΘG²m) cum Ps-Med LXX (σκύμνος λέων HoP : σκύμνος λέον των οίκων Sedulius) hebr. (ְכִכְפִיר)] λέων LXX (Rahlfs*) ¶Nota : L’ajout de λεωντος après σκύμνος par R156 est un hébraïsme et une réminiscence biblique grecque puisque que σκύμνος λεωντος revient 7 fois dans la Septante. Dans la Vulgate catulus leonis (8 fois) traduit aussi bien σκύμνος seul que σκύμνος λέοντος. {MM2023} |
habitans in abditis.
Numérotation du verset Ps. 16,13 XIV

Exsurge
Domine
preveni eum et supplanta eum† 15
15 eum... supplanta eum Ps-G Valic24 (hebr. praem. interl. )] eos... subverte eos Ps-G (L) Valic24 cum Ps-R
eripe animam meam ab impio ¦
frameam tuam
Numérotation du verset Ps. 16,14 

ab inimicis manus tue16.
16 frameam tuam] framea inimicorum Ps-G (L*) Valic24 cum Ps-R (plur. codd.)
Numérotation du verset Ps. 16,XV 

Domine
a paucis de terra
divide eos in vita eorum17 : de absconditis tuis
17 de terra... eorum] a terra dispartire eos et supplanta eos Ps-R Valic24 | in vita eorum Ps-G D30 Kreuzlingen Lunel P106 Tr511 ] in vita ipsorum Rusch cum Ps-R , om. Valic24 , + et
adimpletus est venter eorum.
Numérotation du verset Ps. 16,XVI 

Saturati sunt filiis18 :
18 filiis Ps-G D30 ] porcina Ps-G (L*) Valic24 cum Ps-R
et dimiserunt19
19 dimiserunt Ps-G D30 Lunel P106 Tr511 ] diviserunt Rusch Ed1530 , reliquerunt Ps-G (L*) Valic24 cum Ps-R
reliquias b} suas parvulis suis.
Numérotation du verset Ps. 16,15 XVII

Ego autem
in iustitia20 apparebo conspectui tuo21 : satiabor cum apparverit22 gloria tua.
20 in Ps-G Valic24 (interl.)] cum Valic24 cum Ps-R |
21 conspectui Ps-G Od D30 ] in conspectu Ps-G (F I ΦRV ΨB²) Valic24 ΩS cum Ps-R |
22 cum apparuerit Ps-G ] dum manifestabitur Valic24 Ps-R |

Psalmus 16

Numérotation du verset Ps. 16,3 
Sermo 31
prol.| ¶ De variis ignis effectibus, et de tribulatione ac tentatione, de triplici adustione, de zelo. In Psalmo 16. 1
1 om. codd.
Igne me examinasti et non est inventa in me iniquitas.
marg.| {A} Quedam in igne consumuntur ut palee, et stupa et stipula. Quedam purgantur ut aurum et argentum. Quedam in melius commutantur, et meliorem formam accipiunt, ut filix in vitrum. Ignis est tribulatio, in quo deficiunt reprobi ut palee, stupa, et stipula. Sir. 21 Quasi stupa collecta synagoga peccantium: et consummatio illorum flamma ignis. Et Is. 1 Et erit fortitudo vestra quasi favilla stupe, et opus vestrum sicut scintilla, et succendetur utrumque simul, et non erit qui extingat.
marg.| {B} ¶ Quedam purgantur. Unde Iob. 23 Ipere scit viam meam, et probabit me quasi aurum quod per ignem transit. Et Is. 1 Convertam manum meam ad te, et excoquam ad purum scoriam tuam, et auferam oem stannum tuum.
marg.| {C} ¶ In melius commutantur, ut testa que solidatur. Unde Aruit tamquam testa virtus mea. Et Sir. 27 Vasa figuli probat fornax, et homines iustos tentatio tribulationis.
marg.| ¶ Alia meliorem formam induunt, ut filix { LXVI r } vitri, et lapides eris: per quod significatur quod iusti tribulatione fortiores efficiuntur. Magis etiam clari, et hoc est quod filix in vitrum, magis in predicatione clamosi et sonori, et hoc est quod lapis in es. Iob. 28 Ferrum de terra tollitur, et lapis solutus calore in es convertitur. Tales dicunt: Igne me examinasti etc. {D} Sed attende quod triplex est adustio: In sartagine. In craticula. In clibano. In his triplex fit sacrificium. Oblatio que per adustionem sartaginis, est zelus sanctorum, quia iuxta verbum Augustini peccata subditorum frixoria sunt. et In Psalmo Ossa mea (id est fortes in ecclesia) sicut cremium aruerunt. Et iterum. Tabescere me fecit zelus meus. De hac dicitur Levi. 2 Si oblatio fuerit de sartagine simile consperse oleo, et absque fermento: divides eam minutatim et fundes super eam oleum.
marg.| {E} ¶ In hoc ostenditur qualis debeat esse zelus: ut pote purus, discretus, et pius. Purus, ut se non admisceat in increpatione, vel impugnatione rancor, vel invidia, odiumve. Unde Irascimini et nolite peccare. Et hoc est quod dicitur, Perfecto odio oderam illos. Sanctum et perfectum est odium eius qui diligit naturam et odit culpam. ideo dicit absque fermento. Pius et discretus, non enim sufficit unum sine altero. Unde Gregorius : Sit zelus non exasperans, sit pietas non plus quam expediat parcens etc. Discretio notatur in hoc quod dicitur: Divides eam minutatim. quia qui increpat singula verba debet pensitare ne qua sine rationis moderamine proferantur. Unde Prv. 17 Qui moderatur sermones suos doctus et prudens, et preciosi spiritus vir eruditus. Item quia pius debet esse affectus: et etiam lenitas in verbis quasi duplex oleum notatur, cum primo dicit, Simile consperse oleo. Hoc pertinet ad purum affectum. et quod sequitur: fundes super eam oleum, ad lenitatem verborum. Unde Prv. 15 Lingua placabilis est lignum vite { LXVII v } que autem immoderata est conterit spiritum. et Prv. 17 Qui sapiens est corde appellatur providens et qui dulcis eloquio maiora recipiet. Quia plures lucrabitur et acquiret. {F} Tertia adustio fit in craticula et quia craticula omnia membra non circuit vel attingit, sed oportet huc illuc versari, particularem persecutionem designat que fit citra mortem per molestias et iniurias corporales. oblatio ergo de craticula est talium tolerantia: de qua Lv. 2 Si obtuleris sacrificium de craticula cum oleo. Conspergetur. hoc sacrificium oleo conspergitur: quando lenitate patientie amaritudo iniurie dulcoratur. cum quis ergo murmurat contra Deum et etiam in quenquam qui flagellum Dei est: idem est ac si ferrum contra fabrum et limam incandesceret. cum potius de sua elimatione gratias agere deberet. Unde Is. 49 Ego creavi fabrum sufflantem prunas et producentem vas ad opus.
marg.| ¶ Tertia adustio que fit per clibanum. clibanus enim undique totum involuit est acerba persecutio usque ad mortem: de qua Ez. 1 {G} Ecce ventus turbinis veniebat ab aquilone et ignis involuens. Et ecclesii in fine. A pressura flamme que circumdedit me et in medio ignis non sum estuatus. De hoc Levi. 2 Si obtuleris sacrificium coctum in clibano, panes scilicet absque fermento conspersos oleo. Absque fermento dicit ut quis non patiatur pro culpa sua: quia martyrem non facit pena sed causa Prime Petri 4°. Nemo vestrum patiatur quasi homicida aut fur aut maledicus, aut alienorum appetitor. etc. Conspersos oleo dicit quia nisi caritatis aut spiritus sancti oleo liniantur, in igne tribulationis deficient et consumentur. id circo petrus nondum oleo spiritus sancti sufficienter linitus defecit licet dixerit Mt. 26 Et si oportuerit me mori tecum etc. Sed postquam roboratus est virtute ex alto dixit, sicut habetur Act. 5 Oportet magis { LXVII r } obedire Deo quam hominibus. quia suxerat mel de lapide oleumque de saxo durissimo. Sine aspersione huius olei scilicet caritatis dixit Apostolus sacrificium non placere Prime ad Corinthios 13a° : « Si tradidero corpus meum ita ut ardeam » etc.
a 1Cor. 13, 3.
marg.| {H}¶ Triplex est ergo oleum scilicet oleum benignitatis sive lenitatis. in primo sacrificio. oleum patientie in secundo oleum caritatis. in tertio. Quod notatur Prime ad Corinthios 13b°. ibi scilicet caritas patiens est. benigna est. Christus autem hoc triplex sacrificium in se exhibuit: {I} sacrificium in sartagine per zelum. Unde zelus domus tue comedit me . In craticula. Unde sapientie. 2 contumelia et tormento interrogemus eum. tandem in cliba no quando positus in cruce que fuit ei quasi clibanus in quo excoctus est ut fieret nobis panis esibilis: et idem panis oleo litus id est unctus. Unde Genesis in fine : « Aser pinguis panis eius prebebit dehtias regibus. Oleum benignitatis exhibuit. Unde dixit discite a me quia mitis sum et humilis corde. Oleum patientie ut Io. 18° : « Quem queritis » etc. Si me queritis etc. et 15 « Maiorem hac dilectionem » etc.
b 1Cor. 13.
Numérotation du verset Ps. 16,14 
Sermo 32
prol.| ¶ De peccati saturitate et reliquiis eius, et quod sunt delende. In Psalmo 16. 2
2 om. codd.
Saturati sunt filiis et diviserunt reliquias suas parvulis suis.
marg.| {K} De primis parentibus potest legi qui saturati sunt quando comederunt de ligno scientie boni et mali diviserunt reliquias suas parvulis suis id est posteritati sue. Unde Ier. 31 : « Patres comederunt uvam acerbam, et dentes filiorum obstupuerunt » etc. et miro modo mensa eorum maiores fuerunt reliquie. Mensa fuit gustus pomi et totum mundum eius reliquie repleverunt Is. 28 omnes mense replete sunt vomitu sordium ita ut non esset locus ultra. In quo significatur quod reliquie peccati sunt maiores quam eius { LXVIII v } refectio id est delectatio quia momentanea delectatio em: pena vero eterna. Unde Dominus ergo miraculose fecit ut similiter mense sue superabundarent reliquie, sicut dicitur Io. 6 : « De quinque panibus et duobus piscibus impleverunt duodecim cophinos et collegerunt fragmenta » quia ut dicitur ad Romanos 5° : « Ubi superabundavit delictum superabundavit et gratia ». Exemplo primorum parentum contingit quod qui saturantur dividunt reliquias parvulis suis. filii nostri sunt opera nostra. Sapientie 4 Ex iniquis omnes filii qui nascentur testes sunt nequitie adversus parentes in interrogatione sua. Isiis saturantur qui malis operibus delectantur, significati per saturnum qui dicitur filios suos devorasse. {L} Saturnus enim tempus significat quod omnia que in eo nascuntur consumit et devorat. Eodem modo temporales et mundani suis perversis operibus saturantur. ut Ier. 4 Manus mulierum misericordium coxerunt filios suos etc. Parvuli sunt quasi filii filiorum id est primi motus qui ex sequela pravorum operum facile oriuntur. Istis peruulis mali reliquias, seminant, quando non plene penitentes, non sufficienter a peccato recedunt. {M} Verbi gratia reliquie penitent dici recordatio preteritorum peccatorum ad delectationem que delenda est penitus. Unde Dt. 17 Delebo memoriam Amalech de sub celo. Amalech interpretatur lingens sanguinem. sanguinem lingere est peccatum ad delectationem recolere. Sicut leccator. quando non habet hastile ac veru plenum lingit ipsum. Item peccati nominatio. quosdam enim delectat licet nihil agant loqui de preterito peccato. Sed nondum inceperunt plene odire peccatum illud. quia nemo libenter loquitur de re quam odit. non enim talis dicere potest: « Perfecto odio oderam illos ». Unde ad Eph. 5 fornicatio et omnis immunditia non nominetur in vobis sicut decet sanctos. Immo etiam similitudo nominationis auferenda quia ab omni specie mala abstinendum est. { LXVIII r } unde Os. 2 Auferam nomina baalym etc. Glossa ibi et si recte posset dici tamen propter similitudinem nominis idoli decet vitari. Item visus sive respectus reiamate de quibus adhuc vix aliquis abstinet. sed omnio delendum est. Unde Sir. 42 Omni homini noli intendere in specie: et in medio mulierum noli commorari. De vestimentis enim procedit tinea, et a muliere iniquitas viri. et Ecclesiastici 9c Virginem ne conspicias ne forte scandalizeris in decore eius. averte faciem a muliere compta, propter speciem mulieris multi perierunt et ex hoc concupiscentia quasi ignis ardescit. Item colloquium Unde Ecclesiastici 9d Colloquium eius quasi ignis exardescet. Item conversatio vel convictus. Unde Ecclesiastici 9e Cum aliena muliere ne sedeas omnino. nec accumbas cum ea super cubitum et non alterceris cum ea in vino. Longe ergo recedendum. Unde Genesis 19f : « Noli respicere post tergum nec stes in omni regione circa sed in monte salvum te fac ». Regio peccati sunt predicta. {N} Peccatum est simile crocodillo qui insilit in eum qui suam intrat regionem. Gn. 14. dicit Abraham Regi sodomorum: Levo manum meam ad Deum possessorem celi quod a filo subtegminis usque ad corrigiam caligenon accipiam de tuo et cetera. Nihil ergo resumendum est de peccato. Quia dicitur Sir. 11 Ex scintilla Una augetur ignis. Unde Iosue 10g Macedam cepit Iosue et percussit in ore gladii: regemque illius interfecit. et omnes habitatores eius. Non dimisit in ea saltem parvas reliquias. Macedam exurens interpretatur vel adustio: et significat primum peccatum cuius precessit a dustio. sed extinctum est. Rex huius est mala voluntas habita in sensualibus. Hec omnia interficit quando factum et voluntatem faciendi extinguit ac delet: et. 5 sensus a peccati delectatione evacuat. { LXIX v } Et fit in ore gladii, id est in gladio oris id est per confessionem. Item Iosue 9h° : « Percussit Iosue omnem terram montanam, et meridianam, et campestrem, et Asseroth: et non dimisit ibi reliquias ullas. Sed omne quod spirare poterat interfecit. Terra montana superbia, meridiana cupiditas, campestris luxuria, asseroth fictura populi interpretatur: et est turpis imaginatio precedentis peccati, quam scilicet quis sibi confingit que omnino sunt delenda: qui ergo dimittit parvulis suis reliquias pascit hedos. Unde Cantici 1° : « Si ignoras te etc. pasce hedos tuos ». et tandem pascit porcos ut patet, Lc. 15° de filio prodigo.
c Sir. 9, 5.
d Sir. 9.
e Sir. 9.
f Gn. 19, 17.
g Ios. 10.
h Ios. 9.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 16), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_16)
Signaler un complément d'information

Notes :