Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Philippus Cancellarius

Biblia communis

Psalmus 17

Numérotation du verset Ps. 17,1

¶In finem

¶Codd. : (Ps. 17) D30 Tr511 Ω^X Rusch Ps-G, def. C

puero Domini¹ David

¹ puero Domini Q Φ^P Corsiniana40E15 T5 Tr511 D14 D20 Ω^X P15205 P15205² Ps-G ] pro praem. Ω^S, pueri Domini Q², puero Corsiniana40E15

qui² locutus est Domino³

² qui Ps-G (I V) Ω^S Clementina cum Ps-Moz C ] que D30 Tr511 Ω^X Rusch Ps-G, quem D |

³ locutus est Domino Ps-G Rusch ] loc. e. ad Dominum Ps-G (I) cum Ps-γ Ps-Moz X, Domino locutus est Q |

verba cantici

huius

in die qua eripuit eum Dominus de manu inimicorum eius⁴*

⁴ inimicorum eius Tr511 Ω ^X] omnium inimicorum suorum D30, omnium inimicorum eius Ps-G=Ps-R , inimicorum suorum Rusch

et de manu Saul⁵ et dixit⁶

⁵ de manu ... manu Saul Tr511 ] Saul et de manu omnium inimicorum eius W |

⁶ in die qua... ... dixit Tr511 etc. ] in die... et dixit Ω^X (al. m.) etc. ] om. Ω^S |

Numérotation du verset Ps. 17,2 I

Diligam te Domine

fortitudo mea : ¦

Numérotation du verset Ps. 17,3

Dominus firmamentum meum et refugium meum,

et liberator meus.

Numérotation du verset Ps. 17,II

Deus meus

adiutor meus ¦

et sperabo in eum.

Numérotation du verset Ps. 17,III

Protector meus

et cornu salutis mee ¦

et susceptor meus.

Numérotation du verset Ps. 17,4 IV

Laudans

invocabo Dominum ¦

ab inimicis meis salvus ero.

Numérotation du verset Ps. 17,5 V

Circumdederunt me

dolores mortis ¦

et torrentes iniquitatis

conturbaverunt me.

Numérotation du verset Ps. 17,6 VI

Dolores inferni circumdederunt me ¦

preoccupaverunt me

laquei mortis.

Numérotation du verset Ps. 17,7 VII

In tribulatione mea⁷

⁷ In tribulatione mea Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch Tr511 cum Ps-R ] cum tribularer Ps-G

invocavi Dominum ¦

et ad Deum meum

clamavi.

Numérotation du verset Ps. 17,VIII

Et⁸ exaudivit de templo sancto suo

⁸ Et Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Tr511 Ω^X Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G

vocem meam ¦ et clamor meus

in conspectu eius introivit⁹

⁹ introivit Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Tr511 Rusch cum Ps-R ] introibit Ps-G (I M Q² W U K Ψ^B) cum LXX

in aures eius.

Numérotation du verset Ps. 17,8 IX

Commota¹⁰ est

¹⁰ Commota Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] Et praem. Ps-G (R* I) cum Ps-R

et contremuit

terra^†

fundamenta¹¹ montium

¹¹ fundamenta Ps-G (D) Ω^S Rusch Clementina ] et praem. Ps-G Valic24 D30

conturbata sunt et commota sunt ¦

quoniam iratus est

eis.

Numérotation du verset Ps. 17,9 X

Ascendit fumus

in ira eius ^†

et ignis a facie eius exarsit¹²* ¦

¹² exarsit D30 Tr511 Ω^S Ω^X Ps-G ] exardescit V24 cum Ps-R, exardescet Ps-G (L) Ps-α Ps-δ Ps-η Rusch

carbones

succensi sunt

ab eo. ¹³

¹³ <divisio.> eius ⁺ … exarsit ¦ D30 Ω^S Δ ] eius ’… Ω^M ; eius ¦ … exarsit Ω^X P15205

Numérotation du verset Ps. 17,10 XI

Inclinavit¹⁴

¹⁴ Inclinavit Ps-G D30 Rusch ] et praem. Ps-G (R L) cum Ps-R LXX

celos

et descendit ¦

et caligo ¹⁵

¹⁵ et Ps-G D30 cum Ps-R] om. Rusch (hapax)

sub pedibus eius.

Numérotation du verset Ps. 17,11 XII

ascendit super cherubim

et volavit ¦ volavit

super pennas¹⁶ ventorum.

¹⁶ pennas D30 Rusch etc pinnas Ps-R (A H S K) Ps-G

Numérotation du verset Ps. 17,12 XIII

Et posuit tenebras latibulum suum^†

in circuitu¹⁷ eius tabernaculum eius¹⁸ ¦

¹⁷ in circuitu] grando et caligo in circuitu eius nubes ipsius transcurrerunt eripiet me quia voluit me libera[vit me de inimicis] meis potentissimis] in circuitum L*, cf. infra v. 13.18.20, Ps-γ (v. 12.20), Ps-α (v. 20) |

¹⁸ eius²] suum Bari1 * ( exp .) |

tenebrosa aqua in nubibus aeris.

Numérotation du verset Ps. 17,13 XIV

Pre fulgore¹⁹

¹⁹ fulgore] + eius Ps-Med (+ sub Θ )

in conspectu eius ¦ nubes²⁰

²⁰nubes Ps-G ( F I plerique codd. et edd. ) D30 Ω Ω^X P15205 P10489 Δ Rusch cum Ps-Med ( VL409 ) Ps-R (+VL311) Ps-H (+VL311) LXX (+VL409) ] + ※ eius : restituit Ps-G, + ÷ eius: R Ps-Med ( Θ) , + eius Cor2 (hebr. et anti.) Ps-G (Φ^RGV U) cum Ps-Med (+ ) + ipsius Ps-α Ps- β ; cum Augustino (in loc. cit.) et graeco (αὐτοῦ R156 VL311 VL408 , αυτούς Sedulius ) ex hebr. עָבָיו

transierunt ¦ grando

et carbones ignis. ²¹

²¹ <divisio.> eius… transierunt ¦ Ω^X P15205 Δ ] eius ’... transierunt Ω^M

Numérotation du verset Ps. 17,14 XV

intonuit²² de celo Dominus,

²² intonuit D30 VL408 P10489 Δ Rusch etc. ] introivit Ω^X (angulum superioris peciae saeculo 14° vel postea alia manu refectum) Ed1455

et altissimus dedit

vocem suam ¦

grando²³ et carbones ignis.²⁴

²³ grando] et praem. Cor2 (quidam anti. habent ET ) |

²⁴grando... ignis cum Ps-η (carbonis) cum = χάλαζα καὶ ἄνθρακες πυρός » ; versio Syrohexapl. ad v. 13 ex hebr. בָּרָד, וְגַחֲלֵי-אֵשׁ.] ※ praem Ps-G (R I Q Φ^R²GVP² G² [post grando in I Φ^P) cum LXX (HoP Alexandr., minoribus caracteribus ), sub ÷ G², om. Ps-G (L*) cum Ps-R LXX Sedulius ; cf. HIERONYMUS, Ep. 106 § 9 : «Cur Graecus istum uersiculum secundum non habeat, interpositis duobus uersibus ? sed sciendum quia de Hebraico et Theodotionis editione in septuaginta interpretibus sub asterisco additum sit». Et intonuit ... ignis] om . ω 1* ( sec . m. marg . compl .) |

Numérotation du verset Ps. 17,15 XVI

Et²⁵ misit

²⁵ Et Ps-G cum Ps-α Ps-γ Ps-δ Ps-Med (VL408 L ) sub ※ I, cum graec. (VL408) ] sub ÷ G², om. U Tr511 cum Ps-R LXX (Alexandrinus R156 Sedulius + 86/130 codd.)

sagittas suas²⁶

²⁶ suas Ps-G (F* M² Q² plerique codd. et edd.) D30 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G (R F² M* Q* Φ^RGV) cum Ps-α Ps-Moz C

et dissipavit

eos ¦

fulgura²⁷

²⁷ fulgura] et fulgora Ps-G

multiplicavit et conturbavit eos.

Numérotation du verset Ps. 17,16 XVII

Et apparuerunt fontes aquarum ¦

et revelata sunt fundamenta orbis terrarum.

Numérotation du verset Ps. 17,XVIII

Ab increpatione tua

Domine ¦ ab inspiratione spiritus ire tue.

Numérotation du verset Ps. 17,17 XIX

Misit

de summo et accepit me ¦ et assumpsit²⁸ me de aquis multis.

²⁸ et assumpsit Ps-G L G Ψ^B* V D) D30 Ω Rusch Ed1530 Clmentina cum Ps-R ] adsumpsit Ps-G

Numérotation du verset Ps. 17,18 XX

Eripuit²⁹ me

²⁹ Eripuit Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] Eripiet Ps-G (R M* Φ^RGV)

de inimicis meis fortissimis^†

et ab his

qui oderunt me : ¦

quoniam confortati³⁰ sunt super me.

³⁰ confortati Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] confirmati Ps-G (F*I L M* Φ^RGV) cum Ps-γ

Numérotation du verset Ps. 17,19 XXI

Prevenerunt me

in die afflictionis mee ¦

et factus est Dominus protector meus.

Numérotation du verset Ps. 17,20 XXII

Et eduxit me

in latitudinem ¦

salvum me fecit³¹

³¹ fecit Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] faciet Ps-G (F* I M* Q W Φ^RGP U G K)

quoniam voluit me.

Numérotation du verset Ps. 17,21 XXIII

retribuet mihi

Dominus secundum iustitiam meam ¦

et secundum puritatem

manuum mearum

retribuet mihi.

Numérotation du verset Ps. 17,22 XXIV

Quia custodivi vias Domini ¦

nec impie gessi

a Deo meo.

Numérotation du verset Ps. 17,23 XXV

Quoniam

omnia iudicia eius in conspectu meo³² ¦ et iustitias eius

³² meo] + sunt Ps-G

non repuli a me.

Numérotation du verset Ps. 17,24 XXVI

ero

immaculatus

cum eo ¦

et observabo me³³

³³ me Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G (R F I L)

ab iniquitate mea.

Numérotation du verset Ps. 17,25 XXVII

retribuet mihi Dominus secundum iustitiam meam ¦ et secundum puritatem manuum mearum

in conspectu oculorum eius.³⁴

³⁴ in conspectu... eius] om. Ω^X

Numérotation du verset Ps. 17,26 XXVIII

Cum sancto sanctus eris ¦

et cum viro innocente innocens eris.

Numérotation du verset Ps. 17,27 XXIX

Et cum electo electus eris ¦

et cum perverso perverteris.

Numérotation du verset Ps. 17,28 XXX

Quoniam tu populum humilem salvum facies ¦ et oculos superborum

humiliabis.

Numérotation du verset Ps. 17,29 XXXI

Quoniam

tu illuminas lucernam meam Domine ¦

Deus meus illumina³⁵

³⁵ illumina Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Ω^X Rusch cum Ps-R ] illuminas Ps-G (R F) | <divisio.> meam Domine ¦ Δ] meam ¦ Domine Ω^X

tenebras meas.

Numérotation du verset Ps. 17,30 XXXII

Quoniam

eripiar a temptatione ¦ et in Deo meo

transgrediar murum.

Numérotation du verset Ps. 17,31 XXXIII

Deus meus

impolluta via eius^†

eloquia Domini igne examinata ¦

protector

est omnium sperantium in se³⁶.

³⁶ se Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] eum Ps-G (R F I)

Numérotation du verset Ps. 17,32 XXXIV

Quoniam quis Deus preter Dominum ¦

aut³⁷ quis deus preter Deum nostrum?

³⁷ aut Ps-G (Q² Φ^P Ψ^B²V D) D30 Ω Rusch Ed1530 Clementina ) cum Ps-R ] et Ps-G

Numérotation du verset Ps. 17,33 XXXV

Deus qui precinxit³⁸ me

³⁸ precinxit Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Tr511 Rusch cum Ps-R ] precingit Ps-G (F L)

virtute ¦

et posuit immaculatam viam meam.

Numérotation du verset Ps. 17,34 XXXVI

Qui perfecit pedes meos

tamquam cervorum ¦ et super excelsa

statuens me.

Numérotation du verset Ps. 17,35 XXXVII

Qui docet³⁹

³⁹ docet Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] doces Ps-G (R I)

manus meas ad⁴⁰ prelium ¦

⁴⁰ ad Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] in Ps-G (R I F L)

et posuisti ut⁴¹ arcum ereum

⁴¹ ut Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G (R) LXX

brachia mea.

Numérotation du verset Ps. 17,36 XXXVIII

dedisti mihi protectionem salutis tue ¦ et dextera tua

suscepit me.

Numérotation du verset Ps. 17,XXXIX

Et disciplina tua correxit me

in finem ¦ et disciplina tua ipsa me docebit.

Numérotation du verset Ps. 17,37 XL

Dilatasti gressus meos subtus me ¦ et non sunt infirmata

vestigia mea.

Numérotation du verset Ps. 17,38 XLI

Persequar inimicos meos

et comprehendam

illos ¦

et non convertar

donec deficiant.

Numérotation du verset Ps. 17,39 XLII

Confringam illos

nec poterunt stare ¦

cadent subtus pedes meos.

Numérotation du verset Ps. 17,40 XLIII

Et precinxisti me

virtute ad bellum ¦

et supplantasti⁴²

⁴² et Ps-G (Ψ^B D) D30 Ω Rusch Clementina cum Ps-R (A H B²)] om. Ps-G Ps-R

insurgentes⁴³ in me subtus me.

⁴³ insurgentes in Ω^M Ω^S P10489 Δ Ps-G ] et surgentes Ω^X (al. m. post. saec. 14), insurgentibus in P15205 , insurgentes P1076

Numérotation du verset Ps. 17,41 XLIV

Et inimicos meos dedisti mihi dorsum ¦

et odientes me

disperdidisti⁴⁴.

⁴⁴ disperdidisti] disperdisti Ps-G

Numérotation du verset Ps. 17,42 XLV

Clamaverunt

nec erat qui

salvos faceret ¦ ad Dominum nec exaudivit eos.

Numérotation du verset Ps. 17,43 XLVI

Et comminuam⁴⁵ eos⁴⁶

⁴⁵ comminuam] continuam Ω^X( al. m. saec. 14 propter refectionem anguli superioris peciae ) |

⁴⁶ eos Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-β Ps-Med Ps-H ] illos Ps-G (R I L) cum Ps-R |

ut pulverem

ante faciem venti ¦ ut lutum platearum delebo eos.

Numérotation du verset Ps. 17,44 XLVII

Eripies⁴⁷ me de contradictionibus populi ¦

⁴⁷ Eripies Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] Eripe Ps-G (R F I)

constitues me in caput gentium.

Numérotation du verset Ps. 17,45 XLVIII

Populus

quem non cognovi

servivit mihi ¦ in auditu auris obedivit mihi.

Numérotation du verset Ps. 17,46 XLIX

Filii alieni

mentiti sunt mihi^† filii alieni

inveterati sunt : ¦

et claudicaverunt

a semitis suis.

Numérotation du verset Ps. 17,47 L

Vivit Dominus

et benedictus

Deus meus ¦ et exaltetur

Deus salutis mee.

Numérotation du verset Ps. 17,48 LI

Deus qui das⁴⁸ vindictas mihi^†

⁴⁸ das Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] dat Ps-G (R F I)

subdis⁴⁹ populos

⁴⁹ subdis] et praem. Tr511, subdidit Ps-G

sub me ¦ liberator meus de inimicis meis⁵⁰

⁵⁰ inimicis meis Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum LXX Ps-Moz^C] gentibus Ps-G cum Ps-R

iracundis.

Numérotation du verset Ps. 17,49 LII

ab insurgentibus

in me

exaltabis me ¦

a viro iniquo

eripies me.

Numérotation du verset Ps. 17,50 LIII

Propterea

confitebor tibi

in nationibus Domine ¦ et nomini tuo psalmum dicam⁵¹.

⁵¹ nomini tuo - psalmum dicam Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] inv. Ps-G

Numérotation du verset Ps. 17,51 LIV

Magnificans⁵² salutes

⁵² Magnificans Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] Magnificas Rusch (hapax)

regis eius^†

et⁵³ faciens misericordiam christo suo David ¦

⁵³ et Ps-G D 30 Ps-R] om. Rusch (hapax)

et semini eius

usque in seculum.

Psalmus 17

Numérotation du verset Ps. 17,6
Sermo 33

^prol.| ¶^A De laqueorum multitudine et evasione. In Psalmum 17. ¹

^A ¶Codd. : sermo 33 : P14594

¹ om. codd.

Preoccupaverunt me laquei mortis.

^marg.| {A} Laqueus mortis dicitur quicquid trahit vel ligat nos ad mortem temporalem vel eternam. Circa laqueum consideranda. Primo quot sunt laquei. Secundo astuta positio laqueorum. Tertio discreta evasio ipsorum.

^marg.| ¶ Laquei sunt culpe, pene, creature. Culpa dicitur laqueus, quia obligat ad mortem eternam et quia sicut que laqueo tenetur avicula non tendit quo vult, ita et qui laqueo culpe tenetur.

^marg.| ¶ Pena dicitur laqueus, quia sicut laqueus constringit et ledit, sic et pena. Verbi gratia, fames, sitis, et huiusmodi et ligat ad mortem temporalem.

^marg.| ¶ Creatura dicitur laqueus per accidens scilicet male utenti ea. De his dicitur Sir. 9 Communionem mortis scito quando in medio laqueorum ingredieris. {B} Quia nihil conspicitur quod non sit laqueus Pulchra mulier laqueus. Ecclesis. 7 Inveni amariorem morte mulierem, que laqueus venatorum est (id est demonum) et sagena cor eius. Qui { ^{LXIX r} } placet Deo effugiet illam etc. Verba eius sunt laqueus. Unde Prov. 7 Irretivit eum multis sermonibus, et blanditiis labiorum pertraxit illum. Verba etiam vetularum lenarum laqueus sunt, et sunt quasi muscipule plene laqueis, et intus quasi avicula que est lestandart id est vexillum diaboli puella de qua portat verba, et mediatrix est. Ier. 5 Laqueos et pedicas positos ad capiendum viros. Sicut pedica plena avibus sic domus earum plena dolo.

^marg.| {C} ¶ Astuta positio laqueorum est secundo consideranda: que consistit in tribus, quia scilicet fit in diversis locis: in abscondito, ita quod laqueus tegitur aliqua re que potest allicere: instruitur in diversis locis ita auceps vel venator hic ponit unum laqueum, ibi alium, ut si evadat primum: secundo vel tertio capiatur. Tenditur in diversis temporibus: unde laqueus tenditur nascenti, viventi, morienti: ideo dicitur, Preoccupaverunt me laquei mortis scilicet nascentem. In ipsa enim conceptione antequam nascamur constringit nos laqueus originalis peccati, et morti obligat: ita quod nascimur filii ire. Preoccupat etiam laqueus pene nascentem, quia sicut cum culpa, sic cum pena, et miseria nascimur: et viventem concomitatur. Unde Sap. 7 : « Coagulatus sum in sanguine ex semine hominis » (ecce culpa) primam vocem similem omnibus emisi, plorans, et in involumentis multis nutritus sum, et curis magnis. ecce pena. Eodem modo et morientem: quia nemo est qui hunc laqueum evadat, scilicet necessitatem moriendi. Saper. 7 Unus est introitus omnibus ad vitam, et similis exitus. Ideo dicit Sir. 9^a « Communionem mortis scito in medio laqueorum » etc. quasi dicat : mors communis est. Ideo dixit quidam. Ve mihi nascenti, Ve nato, Ve morienti. Et Apc. 8 : Ve Ve, Ve habitantibus terram. { ^{LXX v} } Ecce qualiter positi laquei in diversis locis et temporibus. In origine. In morte. in vita ut si quis evadat primum incurrat secundum. Et si secundum, tertium. Eodem modo tendit diabolus laqueum insidiarum. In principio actionis. Unde Lam. 1 : Facti sunt hostes in capite eius. In medio. Unde Ps. : « Iuxta iter scandalum posuerunt mihi ». In fine Gn. 3 : « Insidiabitur calcaneo eius ». Similiter tendit diversos laqueos ut qui evadit superbie vitium cadat in luxuriam. Et qui luxuriam: incurrat cupiditatem. Plerum que enim quis abstinet propter laudem hominum et cum cessat laus exponit se libidini. Et quia. Non habet unde suum paupertas pascat amorem: contingit quasi ex necessitate quod sit cupidus vel avarus. Unde Ier. 48 : « Formido et fovea sunt et laqueus tibi o. habitator Moab ; qui fugerit a facie pavoris cadet in foveam, et qui descenderit de fovea cadet in laqueum ». Facies pavoris est superbia que alta petit. Unde Prv. 18. Qui altam facit domum suam querit ruinam Fovea luxurie pertinacia. Unde Prv. 22 Fovea profunda meretrix et puteus altus aliena. laqueus cupiditas: usura quidam laqueus. Simonia alius. quot concupiscentie tot laquei. Unde de cupido dicitur Iob. 18. Immisit in rete pedes suos, et in maculis eius ambulat. Tenebitur planta illius laqueo et exardescet contra eum sitis. Quia quo plura habet, plus fervet. Quia. Quo plus sunt pote plus sitiuntur aque, Et quia sacerdotes et clerici maxime ardent cupiditate (dicitur Osee 5 : « Audite hec sacerdotes et attendite domus Israel ») - ecce de clericis - et domus regis auscultate - ecce de laicis - quia vobiscum iudicium est quoniam laqueus facti estis speculationi et sicut rete expassum { ^{LXX r} } super montem Thabor, Thabor in quo transfiguratus est Dominus, est eminentia sacramenti altaris in quo panis in corpus Domini transformatur. Super hoc rete expanditur quando idem sacramentum causa cupiditatis celebratur. Et quia eorum exemplo omnes cupidi fiunt dicitur Os. 9 « Laqueus ruine factus est super omnes vias eius » etc.

^a Sir. 9, 20.

^marg.| {E} ¶ In abscondito ponitur laqueus ita quod tegitur sicut apparet in panthera avium. et pedica animalium unde « via hac qua ambulabam absconderunt laqueum mihi » et Iob. 18 : « Abscondita est in terra pedica eius et decipula eius² super semitam », id est in loco frequentato etc. Unde « Scit bene venator » etc. Et Sir. 11 : « Sicut perdix inducitur in caveam et ut caprea in laqueum ». Ipsum peccatum quandoque supervenit ut laqueus quandoque paupertas vel adversitas, quandoque infirmitas, quandoque ipsa mors. Unde « veniat illi laqueus quem ignorat ». Et Is. 46 Veniet super te malum et nescies etc. Laqueus qui ignoratur est mors. {F} Quia et si nihil certius morte, tamen nihil incertius hora mortis.

² eius ] BSG1442 (f. 77vb des. )

^marg.| ¶ Laqueus aliqua re que alliciat instruitur ut esca vel alio. sicuti ipsa pulchritudo creature allicit videntem et capit abutentem. Unde Sap. 14. Quoniam creature Dei in odium facte sunt et in temptationem anime hominum: et in muscipulam pedibus insipientium.

^marg.| {G} ¶ Discreta et cauta evasio fit tribus modis. Per declinationem. per solutionem. per consumptionem. Per declinationem. ex quo enim quis intelligit, hic esse laqueos, cautela est declinare ab eis. Unde Lam. 1 dicitur Expandit rete pedibus meis convertit meretrorsum. Cogitavi vias meas et converti pedes meos in testamentum tuum. Qui ergo peccatum {1. 70v } peccato addit, quid aliquod facit nisi quod sponte se immittit in laqueos? Et quid est temporalia bona congregare, nisi sibi laqueos accumulare? Per solutionem quam nemo sibi facere pont, quia ligatus est. sed Deus aut ministri eius sacerdotes: ideo dicitur Io. 11° De Lazaro. « Solvite eum ». Et de pullo et asina dicitur Mt. 21 : « Solvite et adducite mihi ».

^marg.| ¶ Per consumptionem: consumptio autem fit per incisionem que fit quando que gladio verbi Dei. Unde Dominus: non veni mittere pacem sed, gladium. Per ruptionem. Unde felix qui vincula rupit etc. Iudicum. 16 Qui rupit vincula quasi fila telarum. Ps. Laqueus contritus est etc. Ruptio vinculi peccati non pont fieri nisi virtute spiritus sancti et non hominis. Immo qui virtute sua se credit sibi posse sufficere, est sicut avicula que tentat eripi a laqueo et magis pes eius constringitur vel collum strangulatur. quod significatur in Samsone quia cum abrasi essent. 7 crines sui non potuit vincula rumpere. Iudicum. 16.

Numérotation du verset Ps. 17,9
Sermo 34

^prol.| ¶ De duplici fumo iusti et ira duplici et igne spiritus sancti. In Psalmo 17. ³

³ om. codd.

{H} Ascendit fumus in ira eius etc.

^marg.| Duplex fumus in iusto. primus fumus compunctionis. secundus fumus devotionis. fumus compunctionis amarus et pungitivis. fumus devotionis suavis, aromaticus et confortativus. Primus obscurus est et densus. secundus subtilis et rarus. primus est in penitente. secundus in contemplativo. primus ascendit in ira: secundus in gaudio et misericordia.

^marg.| {I} ¶ Dupliciter potest intelligi in ira eius id est ira Dei quando considerat penitens contra se habere Deum merito peccatorum suorum. Unde turbatus est a furore oculus meus. vel ira eius qua penitens irascitur contra seipsum propter peccata sua, que dicitur eius ira id est Dei. { 1.71r } quam non habet a se sed a Deo. Hic est zelus sanctus et bona indignatio de qua Hieronymus : {K} Disce sanctam superbiam et indignationem de qua ascendit fumus compunctionis que fumo comparatur. fumus enim de igne oritur, oculos turbat, lacrimas excitat. sursum tendit. Similiter compunctio de corde accenso igne spiritus sancti oritur. Quia anima adventum spiritus sancti corfrigidum est gelu peccati Ier. 6 Sicut frigidam facit cisterna aquam suam, sic frigidam fecit malitiam suam. Ad moto enim igne spiritus sancti. fumum compunctionis emittit. Unde dicitur^b « Tange montes et fumigabunt » . Fumus oculos turbat. {L} Duo sunt oculi mentis scilicet ratio et voluntas: quos turbat compunctio. Salutaris est hec turbatio. turbatio fit in fonte quando limus commovetur. Quando ergo anima limum proprie infirmitatis revoluit et sordes peccatorum suorum scrutatur contra se, cogitatione et affectione turbatur, dum se incipit contemnere. et incipit se purgare et de commissis satisfacere. per quod de venia incipit sperare: et ideo dicitur turbatio salutaris: de qua Os. 2 Dabo vallem Achor ad aperiendum spem. Achor turbatio vallis est humiliatio. Quia omnia sunt turbata. Incipit igitur vilescere. Sicut enim ignis, duo de se generat. fumum compunctionis, et cineres humilitatis. recte autem dicitur ad aperiendum spem. Sicut enim Achor punito filii Israel de Deo bene speraverunt et reconciliati sunt: ita quando anima compuncta de seipsa vindictam sumit incipit veniam sperare. Iudicem prevenit qui se punit: et ideo iudex parcit afflicto non addens afflictionem. {M} Unde non consurgit duplex tribulatio. Fumus lacrimas excitat. Similiter et compunctio. Unde dicitur Sir. 22 Pungens oculum producit lacrimam: qui pungit cor { ^{LXXII v} } producit sensum. Et recte tribulationi adiungitur fletus. Unde cum Dominus per Lazari suscitationem significaret peccatoris penitentiam: infremuit spiritu, et turbavit semetipsum, lacrimatus est: ut dicitur Io. 11

^b Ps. 143, 5.

^marg.| {N} ¶ Fumus sursum tendit: ignis enim totam quam consumit materiam resoluit in fumum, cuius est sursum tendere: vel in cineres, quorum est deorsum sidere et illic iacere. Similiter ignis spiritus sancti totum cor penitentis vel resoluit in cinerem per sui contemptum: vel in fumum, qui sursum tendit, per eternorum spem et desiderium. Et quanto magis eterna aspicit, tanto magis se contemnit: et ita sicut crescit fumus, multiplicatur et cinis. quod significatur Iob. 41 cum dicitur. Auditu auris audivi te, nunc autem oculus meus vidit te: idcirco ipse me reprehendo et ago penitentiam in favilla et cinere. De hoc fumo dicitur Is. 6. {O} Commota sunt superliminaria voce clara, et domus repleta est fumo. Legitur Dominus clamasse in suscitatione Lazari. Io. 11 Iesus clamavit voce magna, Lazare veni foras: et statim prodiit qui fuerat mortuus. Vox Domini magna est, operatio eius interior. Hec commovet cor, id est cogitationem et affectionem. Sicut tonitruus solet commovere et subuertere vina. Unde Vox Domini super aquas Deus maiestatis. Intonuit Dominus super aquas multas , id est super carnales intellectus. Et iterum. Vox Domini, commovens desertum etc. Cogitatio et affectio que excitantur sunt superliminaria domus que commoventur. Domus fumo repletur, quando compunctio intus oritur. Fumus sursum ascendit. Exit enim de fornace: de qua dicitur Dn. 3 quod tres pueri missi sunt in caminum ignis ardentis: et quartum vidit rex { ^{LXXII r} } similem filio Dei: et flamma ascendit super fornacem cubitis. 49 et incendit quos repperit iuxta fornacem de Chaldeis: et fecit medium fornacis quasi ventum roris flantem: et non tetigit eos ignis, neque contaminavit. {P} Fornax significat ardorem spiritus sancti, quem ministri Chaldei incendunt. Quia ex recordatione peccatorum, que sunt quasi ministri Chaldeorum, crescit cordis incendium. Tres pueri sunt innocentia et puritas trium virium anime, rationis, irascibilis et concupiscibilis. Quartus similis filio Dei, est gratia per quam Dominus animam inhabitat. Tres pueri igne non tanguntur, quia vires anime igne spiritus sancti non consumuntur, sed purgantur. Ministri Chaldeorum incenduntur, quia ex recordatione peccatorum magis ac magis inflammatur cor: et dum cor purificatur, peccata cremantur. {Q} Et miro modo dicitur flamma ascendere cubitis. 49 sed non ad. l. pervenit. Flamma. 49 cubitis ascendit dum penitens usque ad peccatorum remissionem accedit, sed non usque ad. l. quia ex motu liberi arbitrii est si aliquis ad remissionem peccatorum accedit: non tamen pervenit, sed gratia Dei sola est que per ficit: et ideo quartus similis filio Dei in fornace videtur: per quem omnia que desunt libero arbitrio perficiuntur. Quod dicitur, Fecit fornacis medium quasi ventum roris flantem, pertinet ad ignem divinum flantem: quia ignis spiritus sancti primo est ardens et consumens. {R} Secundo mulcens et lucens, et non consumens: sicut de rubo dicitur Ex. 3 Ardebat et non comburebatur. Ignis iste quos illuminat, et accendit simul et rore perfundit. Is. 26 Quia ros lucisros tuus. Ideo dicitur, Fecit fornacem quasi ventum roris flantem. Ex isto fumus devotionis procedit. Fumus iste oculos non turbat, sed clarificat: quia non est { ^{LXXIII v} } turbulentus sed clarus: lacrimas non excitat, sed mentem exhilarat et clarificat: quia non est fumus amarus et pungitivus, sed suavis et aromaticus, quia ex aromatibus virtutum resolutus, et ideo confortativus. De quo Apocalypsis 8 Ascendit fumus incensorum de orationibus sanctorum de manu angeli coram Domino. {S} Et attende ordinem. Primo anima est quasi in fumo: ultimo quasi in splendore et ardore: ideo dicitur, Ascendit fumus etc. postea a facie eius exardescet ignis: in medio quasi in fumo, et pariter in splendore. Unde Is. 4 Creabit Dominus super omnem locum montis Sion, et ubi invocatus est nubem per diem (ecce primum) et fumum et splendorem (ecce medium) ignis flammantis in nocte, ecce tertium et ultimum. Is. lviii. Implebit splendoribus animam. Anima enim iam purificata, non habet fumum nisi devotionis tenuem scilicet et suavissimum. De quo Ct. 3 Que est ista que ascendit per de sertum quasi virgula fumi etc. Per desertum ascendit qui de solitudine contemplationis ad eternorum consurgit speculationem.

Numérotation du verset Ps. 17,20
Sermo 35

^prol.| ¶ De hominis veteris et novi, carnis et spiritus contentione, et spiritus dilatatione. In Psalmo 17. ⁴

⁴ om. codd.

Et eduxit me in latitudinem etc.

^marg.| {T} Novus ergo homo et vetus homo spiritus et caro semper adinvicem adversantur: et quasi unus conatur locum sive spatium contra alium occupare. Quicquid uni accrescit alteri deperit, et econverso: et dum caro dilatatur spiritus angustiatur et econverso. {V} Dilatatur vetus homo per tria: per⁵ cupiditatem, per voluptatem, per vanitatem. Per cupiditatem. Unde Lc. 12 dixit dives evangelicus. {1.73r} Destruam horrea mea, et dilatabo ea. Is. 5 Ve qui coniungitis domum ad domum, et agrum agro copulatis. Et Amos. 6 Descendite in Geth Palestinorum ad optima queque regna si latior terminus eorum termino vestro est. Sicut etiam dicitur. 3 Reg, 21 Achaz ut dilataret terminum suum, et converteret vineam in hortum holerum calumniatus est Naboth, et interfecit eum. Sicut malus vicinus fuit Achaz Naboth, sic caro spiritui. Achaz ut vineam Naboth in hortum holerum converteret eum interfecit: et ut spiritualis iocunditatis delicias in carnales et transitorias convertat caro spiritum extinguit. Unde Ez. 17 dicitur. Creuit in vineam latiorem humili statura, respicientibus ramis eius ad eam.

⁵ per] pe cacogr. Ed1523 .

^marg.| {X} ¶ Affectus carnalium similis est plantis que totum ponunt in latum, nihil in altum. Eodem modo nihil in altum ponit homo, dum ad eterna non assurgit: sed totum in latum, dum sola temporalia diligit: et hoc est quod dicitur, Creuit in vineam latiorem humili statura. Carnalis affectus ad se omnia retorquet, et sicut rami luxuriantes in se reciprocantur dum se extendunt, sic et carnales affectus, dum forsitan in aliquo opere se videtur extendere ad se per aliam viam invenitur redire. Verbi gratia. Qui prebende renunciat quasi in hoc a se recedere visus est: sed si ita renunciat quod cognato eam cedit, per aliam viam ad se rediit. Eodem modo de legato et de aliis: et hoc est: respicientibus ramis eius ad eam.

^marg.| {Y} ¶ Per voluptatem, dum mutatoria facimus, superflua fercula multiplicamus, somnos protrahimus, de comessationibus ad impudicitiam et loquacitatem prolabimur: quod notavit Apostolus ad Rm. 13 Non in commessationibus et ebrietatibus, non in cubilibus et impu. non in conten. et e. De hac dicitur. { ^{LXXIIII v} } Incrassatus dilatatus recal. Per vanitatem. sicut in illis qui se iactant, qui se magnificant. Unde Mt. 23 Dilatant philateria sua, et magnificant fimbrias. Alii de scientia, alii de nobilitate, alii de religione inflantur. Unde Prv. 28 Qui se iactat et dilatat iurgia concitat.

^marg.| {Z} ¶ Dum predictis modis caro dilatatur, spiritus angustiatur: et quasi in arcto constitutus gemit. Isti gemitus non sunt nisi flagellantis conscientie cruciatus. Unde Iob. 26 Gigantes gemunt sub aquis, quando scilicet carnales in terrenis dilatati pro exterioribus deliciis interioribus cruciantur molestiis. Intantum autem plerumque crescit hec dilatatio quod spiritus quia respirare non potest, suffocatur. Unde Saper. 5 Turbabuntur timore horribili gementes pre angustia spiritus dicentes intra se, penitentiam agentes etc. Item econverso. quanto magis spiritus dilatatur, tanto magis caro in suis affectionibus angustiatur: unde recte spiritualis vir significatur per palmam, que inferius angusta, in superioribus dilatatur: et hoc est quia putantur propagines ut ponat in roboris latitudinem, quod alioquin poneret in ramorum luxuriam. Sic qui in affectione carnali restringitur in amore spirituali et soliditate dilectionis dilatatur. Ideo dicitur Iob. 29 Et sicut palma multiplicabo dies. Et In Psalmo Iustus ut palma florebit in domo Domini. Holera etiam dum primo ponunt in foliis nihil ponunt in semine: cum autem cessant in foliis ponere, ponunt in stipite sive in grossitie trunci et seminis multiplicatione. Eodem modo quanto maiores quidam sunt in verbis, tanto minores probantur in factis. Unde Prv. 14. Ubi verba sunt plurima, ibi frequenter egestas. Cum ergo ut dictum est, spiritus dilatatur, vetus homo non habet locum: et { ^{LXXIIII r} } ideo angustiatur qui mori cogitur et crepare. Ita enim spiritualis affectio fugat carnalem sicut saphyrus entracem. Unde Hab. 2 Egrediatur diabolus ante pedes eius etc. Videre est quosdam religiosos qui in omnibus que pertinent ad mundum restringuntur ad cupiditatem, ad voluptatem, ad vanitatem, quod non habet in eis locum mundus: etiam nominari in mundo nolunt: et quare in his restricti sunt nisi quia in spiritualibus dilatati sunt: sicut Abraham dixit ad regem Sodome Genesis xiii, Levo manum meam ad Dominum Deum excelsum possessorem celi et terre quod a filo subtegminis usque ad corrigiam calige non accipiam ex omnibus que tua sunt: ne dicas, ego ditavi Abram. Non sustinet etiam spiritualis quod posset ei mundus quicquam improperare: qui ut dicitur Sir. 20 Modicum dabit, et multa improperabit. {Aa} Dilatatio autem spiritus in intellectu est et affectu: et maxime in affectu. Unde 3Rg. 4 Dedit Deus sapientiam Salomoni et prudentiam multam nimis, et latitudinem cordis. Quidam dilatantur in intellectu dum scrutantur celestia, sed angustiantur affectu, dum diligunt terrena. Non est hec sufficiens latitudo: sed nescit se esse in regione dissimilitudinis que maximam interius operatur indecentiam: et est sicut de servis David, quibus illusum est dimidia barba rasa 2Rg. 10 Et sicut fatuus qui berrodatur, et non equaliter tonsoratur. Opotet ergo fieri dilatationem secundum utramque partem anime. {Bb} Non bene stat qui unum pedem habet in alto, reliquum in imo. Statuisti inquit in loco spacioso pedes meos. non dixit pedem. Hinc est quod filii Ioseph conqueruntur in Iosue secundum aliam translationem. Quare dedisti nobis sortem et pedaturam Unam. Unam tantum pedaturam habet qui intellectu et non affectu, cognitione et non amore { ^{LXXV v} } dilatatur. qui multum cognoscit et parum diligit. {Cc} Et respondit Iosue. Si emundaveris silvam multus erit tibi locus. Silvam emundat qui carnales affectus quasi dumeta. et frutices etiam fructuosos ad spiritus dilatationem extirpat. Iuxta illud Ier. 4° : « Novate vobis novale et nolite serere super spinas. Spiritualis ergo qui prius dum carnalis erat quasi in spinis suffocabatur, postquam vicit carnales affectus sentiens se dilatari dicit : eduxit me in latitudinem » etc.

Numérotation du verset Ps. 17,30
Sermo 36

^prol.| ¶ De muro tria consideranda.In Psalmo 17. ⁶

⁶ om. codd.

Quoniam in te eripiar a temptatione et in Deo meo transgrediar murum.

^marg.| Circa murum de quo loquitur hic tria consideranda sunt: Quare peccatorum congeries muro comparetur. Qualiter murus edificetur. Quo modo destruatur.

^marg.| {A} ¶ Murus fit propter tria propter defensionem seu munitionem. Inclusionem. Absconsionem. Quando ergo quis non solum peccat sed peccatum defendit, quasi murum ad muniendum se facit ne a Deo capiatur: et hoc procurat diabolus. Sicut rex aliquis cum ceperit castrum aliquod firmat illud contra Dominum priorem: ita est de diabolo qui capto sancto viro per eum impugnat Dominum. Murum altum facit quando quis superbit de peccato et extollitur. Latum et firmum facit iterando peccatum per consuetudinem. longum perseuerando. Unde 1Mcc. 1 : « Edificaverunt civitatem David muro magno et firmo et turribus firmis » etc.

^marg.| {B} ¶ Murus fit propter inclusionem ut cum aliquis muro includitur ne umquam possit exire. Sic et qui peccare non cessant neque verentur, dum per se a peccato exire non possint quasi { ^{LXXV r} } muro se incacerrant et includunt et immurant se. Nihil enim aliud est sic peccare quam seipsum immurare. Unde Threnorum 3° : « Circumedificavit adversum me ut non egrediar » etc. Status peccati domus est labyrinthi: quam cum quis intraverit redire nescit.

^marg.| {H} ¶ Murus fit propter absconsionem. Murum ergo facit qui peccatum abscondit. Sicut ille de quo ecclesii 23 Omnis homo qui transgreditur lectum suum (ad alienam scilicet uxorem) contemnens animam suam et dicens: quis me videt ? Tenebre circumdant me et parietes cooperiunt me, et nemo circumspicit me quem vereor etc.

^marg.| {I} ¶ Qualiter murus edificetur dicitur Ex. 1° : « Imposuit eis scilicet Pharao magistros operum ut affligerent eos omnibus diebus et edificaverunt turres tabernaculorum » id est castrorum. Magistri operum sunt tria principalia vitia, 1Io. 2° : « Quoniam omne quod est in mundo, concupiscentia carnis est, et concupiscentia oculorum, et superbia vite » etc. Quibus serviunt carnales. Ad preceptum horum afferunt lutum voluptatis. paleam vanitatis. laterem cupiditatis. Palea luto miscetur quando quis de peccato libidinis, unde humiliandus esset, extollitur. {K} Palea cum luto ut fiant lateres excoquitur: quando quis ut pascat luxuriam suam et superbiam, et male acquirere et cupidus esse compellitur et cupiditatis igne cor eius quasi in laterem induratur. Unde Is. 16 His qui letantur super muros cocti lateris loquimini plagassuas, quoniam suburbana Ese bon deserta sunt. et vineam Sabama Domini gentium exciderunt. Super muros cocti lateris letantur qui de peccatis extolluntur. et quia ignorant quanta sit plaga anime, gloriari de peccatis. Ideo dicitur loquimini plagas suas. et quia predictis vitiis maxime laborant claustrales et clerici { ^LXXVI v } seculares recte dicitur suburbana Esebon etc. Esebon interpretatur cingulum meroris. Quid ergo per Esebon significatur nisi status claustralium qui pro se et aliis undique merore cinguntur? unde Naum. 3 Aque incircuitu eius id est lacrimarum copia, cuius divitie mare id est amaritudo: quorum officium est merere pro seculo. Horum prioratus dicuntur suburbana et quasi appenditia que deserta nominantur in tantum enim bona eorum dissipata sunt quod ubi solebant esse multi particulares conventus vix a paucissimis monachis incoluntur. Sabama iuterpretatur conversio quedam, et significat clericos leculares: qui dum divinis officiis mancipantur, comparatione laicorum non simpliciter conversi, sed quodam modo conversi videntur. Vinea sabama est horum ecclesia que a Dominis gentium exciditur dum ab eis quasi gentiliter viventibus dissipatur. Mali prelati dicuntur Domini gentium id est gentiliter viventium per malum exemplum. Unde Psalmus « Deus venerunt gentes » et Is. 22 Lacum fecestis inter duos muros, et aquam veteris piscine. Aque piscine sunt sensualitates que quasi inter duos muros retinentur dum duobus modis a confessione prohibentur: unus de muris est pudor confitendi: alter exemplum male agendi. De utroque dicitur ecclesii. 20 Est qui perdit animam suam pre confusione. (Ecce pudor) et ab imprudenti persona perdet eam. Ecce malum exemplum.

^marg.| {E} ¶ Magistri etiam operum possunt dici mali prelati quia alii pereunt eorum exemplo: ipsi sedent in cathedra pestilentie de quibus dicitur. Ez. 13 Ipse edificabat parietem, illi etiam mali prelati liniebant illum.

^marg.| {F} ¶ Murus autem quandoque evaditur sed non destruitur. plerumque enim contingit quod pro culpa sua Dominus statim { ^{LXXVI r} } aliquem puniret sed aliqui boni et spirituales orant pro eo: ita quod tunc ad tempus evadit. Sed nondum Dominus murum destruit. Maxime autem hoc contingit humili peccatori, qui et si peccat de peccato non extollitur sed peccat sub Deo. Murus altus est peccatum cum superbia: Murus bassus peccatum cum humilitate. et bassum facilius est transgredi. Ideo dicitur in Deo meo transgrediar murum. Sic Pharao quasi murum transgrediebatur sed non destruebat, quando satisfactionem promittebat et faciebat orari a Moyse: et plaga cessabat. sed murum non destruebat quia ut promiserat non satisfaciebat ut dicitur Ex. 9 « Orate Dominum ut desinant tonitrua et grando ». Non timet malus Deum nisi cum tonat.

^marg.| {G} ¶ Destruitur autem per quatuor, per alluvionem, per suffossionem, per petrarum percussionem, per ignis consumptionem.

^marg.| - Per alluvionem id est lacrimarum abundantiam et frequentiam, unde : Gutta cavat lapidem non vi sed sepe cadendo. Et Iob. 14. Lapides excavantur aqua et paulatim alluvione terra consumitur. Quod significatur Is. 38 Convertit se Ezechias ad parietem et flevit fletu magno, et sic cecidit murus peccatorum etc.

^marg.| {H} ¶ Per suffossionem: fossores Domini sunt confessores, scrutinium confessionis est suffossio. Sed quidam sunt sicut murus saracenorum vix per suffossorem parum quid diruitur et paulatim attenuatur murus ita quod facile cadit, verbi gratia : si erubescis de peccato retractare, quasi lapidem unum sustulisti ; si erubescis loqui: iam alium sustulisti ; si voluntatem etiam subtraxisti, nihil remanet de muro ; si tantum voluntas removeatur attenuatus est valde.

^marg.| Per modicum aditum capiuntur castra plerumque. Et Dominus si possit intrare per modicum foramen sepe elaborat ut dicitur Ct. 2° : « En. ipse stat post {1. 76v } parietem » etc. Et Ct. 5° : « Dilectus meus misit manum suam per foramen, et venter meus intremuit ad tactum eius ».

^marg.| {I} ¶ Per percussionem petrarum. Petra Domini vox predicatoris. Hinc legitur quod muri Hierico corruerunt tubis clangentibus, et dum circumducebant archam Domini. Sacerdotes tubis clangunt qui predicant: archam circumducunt qui mortem Domini annuntiant, vel qui celebrando missas pro peccatoribus orant. Tunc muri Hierico corruunt, quia peccata cedunt: ut habetur Iosue. 6

^marg.| {K} ¶ Per ignis combustionem. Ignis est caritas, cui nihil resistit. Ignis est fervor compunctionis. Ignis iste quasi stipulam omnia consumit. Unde dicitur Am. 1 Immittam ignem in murum Tyri, et devorabit edes eius. Tyrus interpretatur angustia. Murus Tyri, cupiditatis duritia et obstinata defensio: cui contrarius est ignis caritatis, quem cum Dominus immittit, totum consumit.

Numérotation du verset Ps. 17,40
Sermo 37

^prol.| ¶^B Quomodo precincti esse debeamus. In Psalmo 17. ⁷

^B ¶Codd. : sermo 37 : P14594

⁷ om. codd.

{L} Et precinxisti me virtute ad bellum.

^marg.| Solet ita distingui. Succingimur ituri, precingimur ministraturi Accingimur pugnaturi; secundum hoc videretur dicendum : Et accinxisti me virtute ad bellum . Sed solet unum poni pro altero quia spiritualiter una res sunt. Vita enim nostra est quedam viatio sive peregrinatio. Nihilominus ipsa est quoddam ministerium vel ministratio, et quedam militia est. Qui enim recte vivit agnoscat se peregrinum et ipsum bene vivere, est proficere et Deo ministrare et contra diabolum pugnare. {M} Uno opere hoc totum agis et ambulas et Deo ministras et diabolum impugnas. Qui viator est si habet { ^{LXXVII r} } luxuriantes vestes crotatur id est luto inficitur: et eius pedes impediuntur. Qui viator vel cursor est non debet habere vestes talares et luxuriantes. Vestes talares et luxuriantes, laxa sunt et fluenta desideria, que restringenda sunt per continentiam et abstinentiam, ut mundi incedamus. Unde dicit Ps. Deus qui precinxisti me virtute ad bellum etc. Quia precinctus vel succinctus non maculatur in via. Ideo dicitur Lc. 11 Sint lumbi vestri precincti etc. Prv. 30 Gallus succinctus lumbos suos et aries, nec est rex qui resistat ei. Vestes talares, immo luxuriantes habet mulier. Sic et effluenta desideria effeminati. Sed viri debent habere vestes curtas et succinctas id est restringere desideria. Ideo dicitur Dt. 22^c : « Non induetur mulier veste virili, nec vir utetur veste feminea ». Abominabilis enim est apud Deum qui facit hoc. Similis est serpenti, qui toto corpore tangit terram. Unde Gn. 3 Super pectus tuum gradieris etc. Et Is. 65^d : « Et serpenti pulvis panis eius » etc. {N} Qui ministrat non debet habere vestes luxuriantes, sed precingi debet ne per hoc impediatur a ministratione. Cum ergo vita nostra et actionon sit nisi ministrare Christo et membris eius, spiritualiter precingi debemus, ut expediti ministremus. Similiter et prolixitas vestium et crinium dedecus est ministris. Unde quia mittebat Dominus Apostolos ad predicandum dicit Mt. 10 Nolite possidere aurum neque argentum, neque duas tunicas. Mirabilis presumptio, quod in mensa Christi ministrare presumunt, quibus luxuriantes crines oculos excecant: et vestes aggeniculare seu flectere interram genua non permittunt: quales prophetantur futuri Apc. 9 ubi dicitur locustas exisse de puteo, que habebant capillos quasi capillos mulieris. De regina autem { ^{LXXVIII v} } Saba dicitur: quod inter alia mirata est, ordinem ministrantium et vestes ministrorum. 3Rg. 10 Dominus etiam docuit exemplo: quia ministraturus precinxit se scilicet quando lavit pedes discipulorum suorum, deposuit vestimenta sua, et precinxit se lintheo. ut habetur Io. 13 docens quod lintheo munditie debet se primo precingere et humiliare qui pedes aliorum id est affectus vult mundare. Similiter vita nostra militia est Iob. 7 Debemus ergo accingi ad bellum. Unde Gn. ultimo dicitur Gad accinctus preliabitur ante eum: et In Psalmo Accingere gladio tuo etc. Et quia ipsa militia viatio est: ideo dicitur. et precinxistime virtute etc. {O} Sed in bello isto tres sunt exercitus. Unde legitur Iob. 1 Chaldei fecerunt tres turmas. Tres turme sunt exercitus, diaboli, carnis, mundi. tres turme sunt de quibus dicitur 1Io. 2° : « Omne quod est in mundo » etc. Contra hec Dominus precingit milites suos virtute: contra concupiscentiam oculorum id est cupiditatem, caritate: contra concupiscentiam carnis, munditia continentie: contra superbiam vite humilitate. Et recte dicitur: precinxisti quia concupiscentia oculorum. id est cupiditas querit terrenam opulentiam: concupiscentia carnis terrenam voluptatem: superbiavite terrenam gloriam: et ita hec omnia tangunt terram, et ideo currentem et pugnantem impediunt. Hinc est quod legitur 1Rg. 17° quod arma Saulis ipsum David impediebant et ea deposuit. Unde ibi legitur « Induit Saul David vestimentis suis et imposuit galeam eream super caput eius: et vestivit eum lorica ». Accinctus ergo David gladio eius super vestem suam, cepit tentare si armatus posset incedere. Non enim habebat consuetudinem dixit que ad Saul. non possem sic incedere, et deposuit ea. Arma Saulis sunt fluentia desideria: hec si { ^{LXXVIII r} } induat David impeditur incedere. quia vir spiritualis nisi fluentia desideria deponat et cingulo virtutis se restringat, non potest proficere: non potest pugnare. Immo etiam arma spiritualium virtutum debent curta esse ne in ullo terram attingant. ideo dixit Dominus. Si quis vult venire post me abneget semetipsum et tol. cru. su. et se. me. Hinc non sine mysterio consuetum est quod crux in altum extollitur. Quid est crucem tollere nisi propter sola eterna carnem mortificare? Quelibet virtus quedam crux est vitiorum sibi contrariorum. {P} Continentia, crux concupiscentie carnis. Caritas concupiscentie oculorum. Humilitas, superbie vite. Quia Unaqueque suum crimem crucifigit. Crucem ergo suam tollere est nihil de operibus temperantie, vel caritatis, vel humilitatis, propter terrenum emolumentum vel glorie ostentationem facere. Unde de ieiunio quod pertinet ad temperantiam vel continentiam dicitur Mt. 6 Cum ieiunatis nolite fieri sicut hypocrite tristes extenuant enim facies suas ut appareant hominibus ieiunantes. De eleemosyna que pertinet ad caritatem dicitur ibidem. Cum facis eleemosynam nolite tuba canere ante etc. Sed faciente eleemosynam te, nesciat sinistra tua quid faciat dexteratua. De oratione que pertinet ad humilitatem dicitur ibidem. Et cum oratis non eritis sicut hypocrite: qui amant in via et in platearum angulis stantes orare ut videantur ab hominibus. Et uno verbo dicitur generaliter: Attendite ne iustitiam vestram faciatis coram hominibus ut vide. ab eis. quod facit qui crucem suam tollit: et se virtute ad gradiendum vel pugnandum precingit.

^c Dt. 22:5.

^d Is. 65:25.

^marg.| {Q} ¶ Crux vexillum est Domini. Non portat vexillium ut debet, qui deprimit ad terram: sursum levandum est et hoc est tollat crucem suam et Is. 62 Per portas {1. 78v } transite et preparate viam populo planum iter et erigite lapides. et elevate signum ad populos.

Numérotation du verset Ps. 17,46
Sermo 38

^prol.| ¶ De filiis alienis, mentientibus, inveteratis et claudicantibus. In Psalmo 17⁸.

⁸ om. codd.

Filii alieni mentiti sunt mihi, inveterati sunt et claudicaverunt a semitis suis.

^marg.| {Q} Quatuor sunt attendenda quare scilicet dicit filios alienos, mentitos, inveteratos, claudicantes.

^marg.| {R} ¶ Filios dicit alienos ut nobis improperet nostre prime originis vilitatem, secundum quam sumus filii diaboli et filii ire. Unde Ez. 16 Radix tua et generatio tua de terra Chananea, pater tuus amorreus, et mater tua cethea. Et Io. 8 Vos ex patre, diabolo estis. Christus autem nos, cum non essemus sui, adoptavit in filios: iuxta verbum Io. 1 Dedit eis potestatem filios Dei fieri. Et enutrivit ecclesie sacramentis, unde Ez. 16 lavi te aqua et emundavi sanguinem tuum ex te: et unxi te oleo scilicet spiritu sancto, et vestivi te discoloribus, id. est varietate virtutum.

^marg.| {S} ¶ Mentitos dicit primo quia transgrediuntur pactum baptismi in quo renunciaverunt diabolo et omnibus eius pompis. De quo pacto dicitur Ez. 16 Expandi amictum meum super te et operui ignominiam tuam: et iuravi tibi et ingressus sum pactum tecum. quasi dicat eodem modo iurasti mihi.

^marg.| ¶ Secundo quia ipsum qui nos adoptavit et nutrivit iam adulti derelinquimus et contemnimus. Unde Is. 1 Filios enutrivi ipsi autem spreverunt me. Unde Dominus comparatur perdici que ut dicitur in libro de natura animalium incubat super ova aliena et cum pulli de ovis exierunt derelinquunt perdicem et sequuntur primam matrem. Unde Ier. 17 Perdix fovit que non peperit: fecit divitias et non in iudicio: in medio dierum suorum { ^{LXXIX r} } derelinquit eas et in novissimo suo erit insipiens.

^marg.| ¶ Tertio quia cum patrem nostrum naturaliter alere et pascere teneamur: cum nos primo impotentes aluerit nos eum non pascimus sed deficere fame permittimus. Non in hoc similes sumus filiis ciconie qui quando pater suus insenuerit, ita quod sibi non potest querere victum alunt eum: sed potius similes filiis vulturis qui patrem suum senio confectum et iam venari non valentem deficere fame permittunt. Hinc est quod Deus in die iudicii hoc improperabit Mt. 25 Esurivi et non dedistis mihi manducare etc. Ad tales pertinet quod dicitur Mt. 15 describis et Phari. Quare transgredimini mandatum Domini propter traditionem vestram. nam Deus dixit. Honora patrem tuum et matrem tuam. et quicumque maledixerit patri et matri morte moriatur: vos autem dicitis, quicumque dixerit patri et matri quod cumque munus est ex me tibi proderit.

^marg.| {T} ¶ Esurit autem et indiget Christus dupliciter. In se et in membris suis: utroque modo tenemur pascere eum. In se pascitur bonis operibus nostris in quibus delectatur. Unde dicit Io. 4 Habeo alium cibum manducare quam vos nescitis. Et iterum. Cibus meus est ut faciam voluntatem patris mei etc. Ideo que quia pascitur in nobis dicit discipulis quos mittit. Lc. 22 Dicite patrifa. ubi est diversorium ubi pascha cum meis discipulis manducem? Et Mc. 14. Ubi est refectio mea? Pascit eum munditia, et temperantia, et patientia, et alie virtutes. Unde Ct. 2 Dilectus meus mihi et ego illi qui pascitur inter lilia. ubi non invenit unde pascatur. Pascitur in membris spiritualibus et corporalibus beneficiis. Unde Mt. 25 querentibus domine quando vidimus te etc. Respondet. quod { ^{LXXX v} } uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis.

^marg.| {V} ¶ Inveteratos dicit. per hoc ostendit quod eos quos generat, generat in novitate vite. Unde dicitur in benedictione fontium verbis Gregorii. Quos sexus discernit in corpore, aut etas in tempore, in Unam pariat gratia mater infantiam. Unde Ps. Renovabitur ut aquila iuventus tua. quod significatum est in Naamam. 4Rg. 5 ubi dicitur. Restituta est caro eius quasi caro pueri parvuli. Culpa autem dicitur novi hominis inveteratio, immo etiam mors. Unde in Psalmo conqueritur. Inveteravi inter omnes inimicos meos. Et res stupore plena, puerum in momento fieri veterem. De qua veteratione dicitur Lam. 3 Vetustam fecit pellem meam et carnem meam: contrivit ossa mea.

^marg.| {X} ¶ Quarto claudicantes dicit: quia sicut claudus sedendo plerumque est pulcher: et deformis ambulando: sic et multi placent dum sedent in cathedra et docent: sed in ambulatione pro operibus deformes inveniuntur. Sic erant claudi Pharisei, de quibus dicitur Mt. 23 Super cathedram Moysi sederunt etc. Que dicunt facite, et que faciunt nolite facere Item claudi quandoque pulchras habent tibias, et non prosunt eis ad gradiendum. Unde Prv. 26 Quomodo pulchras frustra claudus habet tibias, sic indecens est in ore stultorum parabola. Stulti sunt qui dicunt et non faciunt: quorum indecens parabola, dum doctrine discolor est vita.

^marg.| {Y} ¶ Isti claudicant uno pede scilicet dextro corrupti affectu, licet vigeant intellectu. Isti recte significantur per Miphiboseth, qui cecidit a nutrice sua: et ideo effectus est claudus 2Rg. 4 Nutrix est sancta scriptura, a qua quasi ad terram cadunt quando eos scientia quasi in brachiis novi et veteris testamenti sursum portat, et lacte suo nutrit, et { ^{LXXX r} } nihilominus ad terrena affectu descendunt. Unde recte Miphiboseth interpretatur os confusum et verecundum: quia ore proprio confunduntur et verecundantur, quibus dicitur a Domino. Quare tuenarras iustitias meas? etc. Hoc est quod dictum est. Quomodo claudus etc.

^marg.| {Z} ¶ Sunt qui neque dicunt neque faciunt utroque claudicantes pede, scilicet cognitionis et amoris. Utrique arcentur in lege ab ingressu tabernaculi et officio Dei. Ideo dictum est David: ut habetur. 2Rg. 5 Non ingredieris huc nisi abstuleris cecos et claudos. Sunt autem qui amorem Domini habent, licet nullam vel modicam Dei cognitionem: et hi claudicant tantum sinistro pede. De quibus intelligi potest Lc. 14. Exicito in plateas et vicos civitatis, et pauperes, et debiles, cecos et claudos introduc huc. Habentes enim caritatem propter minorem scientiam Deus non excludit. Et Mt. 18. Bonum est tibi ad vitam ingredi debilem vel claudum, quam duas manus vel duos pedes haben. mit. in gehennam ignis.

^marg.| {&} ¶ Nota hic gallice quatuor verba contumelie. Magna⁹ contumelia, quando quis vocat alium filium meretricis, et mendacem et vetulum et claudum. Sic Dominus improperat talibus dicens de eis. Fili alieni mentiti etc. Et he contumelie inveniuntur sparsim in Scriptura his similes. 1Rg. 20 dixit Saul Ionathe. Fili mulieris utro virum rapientis. Mulier virum ultro rapiens est concupiscentia. Unde Proverbiorum 7^e"Apprehensum deosculatur iuvenem et procaci vultu blanditur". Ipsa est domina illa adultera, que dixit Ioseph. Gn. 39 Dormi mecum. Huius filii sunt omnes carnales. De aliis duobus Dn. 13 Vocavit unum de falsis presbyteris. Inveterate dierum malorum, nunc venerunt peccata tua. Et cum dixit : {1. 80v } Inveni eos colloquentes sub cino, adiunxit : « Recte mentitus es in caput tuum ». Tales inveterati sunt vetustate culpe, et in caput suum id est contra animam suam de pacto baptismi et confessionis Deo mentiuntur. De ultimo dicitur 3Rg. 18 : « Dixit Helias usquequo claudicatis in duas partes ? »

^e Prv. 7, 23.

⁹ Magna] Nagna cacogr. Ed1523.

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 17), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 30/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_17)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 17

<26. Philippus Cancellarius. Summa super Psalterium>

Psalmus 17