Philippus Cancellarius

Psalmus 22

Numérotation du verset Ps. 22,1 

¶Psalmus David1.
¶Codd. : (Ps. 22) D30 ΩX Rusch Ps-G, def. C
1 David] ipsi praem. Clm343, + doctrina novi populi inductionis D30
Numérotation du verset Ps. 22,I 

Dominus
regit2 me ¦
2 regit Ps-G (plerique codd.edd.) D30 Hi ΩP Rusch cum Ps-R ] reget Ps-G (R I Q* ΦRGV) cum Ps-R (H K)
et nihil mihi
deerit ¦
Numérotation du verset Ps. 22,2 

in loco pascue
ibi me
collocavit.
Numérotation du verset Ps. 22,II 

Super aquam refectionis
educavit me ¦
Numérotation du verset Ps. 22,3 

animam meam
convertit3.
3 convertit] convertens Clm343
Numérotation du verset Ps. 22,III 

Deduxit4 me
4 Deduxit] de÷duxit Clm343
super semitas
iustitie ¦
propter nomen suum.
Numérotation du verset Ps. 22,4 IV

Nam etsi
ambulavero5 in medio umbre mortis
5 ambulavero] ambulem Clm343
non timebo mala ¦ quoniam tu mecum es.6
6 ¶<divisio.> mortis... mala ¦] mortis ¦ ... mala ΩX
Numérotation du verset Ps. 22,V 

Virga tua et baculus tuus ¦
ipsa me consolata sunt.
Numérotation du verset Ps. 22,5 VI

Parasti
in conspectu meo7
7 meo Ps-G D30 Hi ΩP cum Ps-R etc.] tuo Rusch (hapax) (< Non hab. > apparatus editionum Psalterii latini , SABATIER, LXX, LLT (2017), cf. Ps. 5, 9 : “Parasti in conspectu tuo”)
mensam ¦
adversus eos
qui tribulant me.
Numérotation du verset Ps. 22,VII 

Impinguasti
in oleo
caput meum ¦
et calix
meus8
8c. meus Ps-G (+VL311) ΩX Ps-η cum hebr. ( כּוֹסִי ), LXX (perpauci cod. : 150 191 277 292 τὸ ποτήριόν μου ) HIERONYMUS, Ep. 106 (hebr. LXX et omnes interpretes)] c. tuus cum Ps-α Ps-β Ps-ε VL408 Basel , HIERONYMUS, Ep. 106 (koinè) = poculum tuum Ps-R (+VL311) Ps-Med (Ed1905 Clm343 ) VL409² cum graec. (156 Sedulius plerique codd. et edd. + VL311 G VL408 G VL409 G : τὸ ποτήριόν σου ), poculum meum L* cum Ps-η* VL409* Greg. Mag. in 1Rg. 1:1.47; 3:2.3; 4:5.1. ¶Nota: Jérôme fonde la leçon meus du Ps-G sur la LXX origénienne et toutes les colonnes des Hexaples unanimes; les éditions de la LXX retiennent la leçon majoritaire lucianique ou antiochienne. La vieille latine préfère poculum à calix, avec le possessif tantôt à première personne chez les auteurs carolingiens, tantôt à la seconde personne. {MM2023}
inebrians quam preclarus9 est.
9 preclarus] preclarum R L* cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 22,6 VIII

Et
misericordia tua
subsequetur10 me ¦ omnibus diebus vite
10 subsequetur Cor2 (alii) L M Q W U G V D ΦP ΨB D30 Hi ΩM Ω S ΩP edd. cum Ps-R (S) Ps-β Ps-γ Ps-η] subsequitur Cor2 (anti. SUBSEQUITUR : mos est anti. sepissime presens ponere pro futuro, require 1Rg. 9:13 hic et infra 43:6) Ps-G , subsequatur Rusch cum Ps-R ( B C P Q U V X a b c d )
mee.
Numérotation du verset Ps. 22,IX 

Et ut inhabitem
in domo Domini ¦
in longitudinem11 dierum.
11 longitudinem Ps-G (R F etc.) D30 ΩX ΩP cum Ps-R ] longitudine Ps-G (I Q² ΦP G ) Rusch cum Ps-α Ps-β Ps-γ Ps-Moz .

Psalmus 22

Numérotation du verset Ps. 22,5 
Sermo 47
prol.| Preparationi mense que sint necessaria. In Psalmo 22. 1
1 om. codd.
{A} Parasti in conspectu meo mensam etc.
marg.| Ad mense preparationem considerantur hec omnia. Locus in quo comeditur, qui dicitur refectorium. Ministri qui preparant: cocus qui coquit: refectoriarius qui servit: locus in quo coquitur, qui dicitur coquina: modus coquendi fercula: que sit diversitas ferculorum, que sint fercula quotidiana, et quasi obsonia seu pitancie {1.94v} qualiter ad refectorium recedendum: et qualiter comedendum.
marg.| {B} ¶ Locus refectionis sive refectorium est lectio Sacre Scripture. Unde in Psalmo « Dominus regit me et nihil mihi decrit, in loco pascue ibi me collocavit ». Non est domus religiosa bene ornata, in qua non est refectorium: similiter nec anima: que est domus Dei religiosa, in qua non est refectorium lectionis Sacre Scripture que pascit quia « non in solo pane vivit homo sed in omni verbo quod procedit de ore Dei »a. Unde Dominus tamquam bonus abbas de refectorio interrogare iubet discipulos Lc. 22 Ubi est diversorium ubi pasca cum discipulis meis manducem? Et Mc. 14. Ubi est refectio mea, ubi pasca cum discipulis meis manducem? Qui non intrant hoc refectorium, sunt claustrales diaboli, et diabolo non Deo ieiunant: Sicut faciunt de quibus Mc. 2 : « Quare discipuli Ioannis et Phariseorum ieiunant, tui autem non ieiunant? » Quia qui sunt discipuli Christi sive claustrales Christi in hoc refectorio satiantur.
a Mt. 4, 4; cf. Dt. 8, 3 
marg.| {C} ¶ Ministri sunt refectoriarius, subrefectoriarius, et cocus. Refectoriarius est donum intellectus: subre fectoriarius donum scientie. Isti duo noverunt que apponenda sint, et que non. Istos querebat sibi Ps. dicens: Intellectum da mihi, et vivam. Et iterumb : « Bonitatem et disciplinam2 et scientiam doce me » etc. Prudentia mundi vel carnis vel diaboli, non sunt boni refectoriarii, quia prudentia mundi vana ministrat, que non satiant: et non querit nisi paleas. Unde Ex. 5 : « Dispersus est populus in omnem terram Egypti ad colligendas paleas ». Populus scilicet rationis: paleas, temporalium, que nec illuminant, nec edificant, sed inflant quia ut dicitur. 1Cor. 8 Scientia inflat, Prudentia carnis ministrat immunda, ut furfurem et siliquas porcorum. Sub tali refectoriario erat filius prodigus, dum erat monachus { XCV r } diaboli, ut patet Lc. 15 Sapientia diaboli apponit venenosa, que interficiunt non nutriunt, utpote bufones et serpentes, tamquam nos simus ciconie. Unde Lc. 11 Quis ex vobis patrem petit panem, Numquid lapidem dabit illi: aut piscem, Numquid pro pisce serpentem dabit illi? Aut si petierit ouum. Numquid porriget illi scorpionem? Isti videntur coniur asse in mortem sanctorum.
b Ps. 118, 66 .
2 et disciplinam] scrips., etc. Ed1523
marg.| {D} ¶ Cocus id est diligentia coquendi, est diligens meditatio lectionis Sacre Scripture. Nam sicut coquina est iuxta refectorium, sic meditatio proxima debet esse lectioni. Ignis quo omnia coquuntur est desiderium sive amor. Refectorium igitur sine coquina, est lectio sine meditatione. Coquina sine coquo nihil aliud est quam meditatio sine diligentia. Coquina sine igne, est meditatio sine desiderio et amore. Nolebat refectorium esse sine coquina: nec coquinam sine igne Ps. dicens. Meditabar in mandatis tuis que dilexi. Meditabar, ecce coquina: in mandatis tuis, ecce refectorium: que dilexi, ecce ignis. Nolebat hec omnia esse sine coco id est diligentia dicens: Et in lege eius meditabor die ac nocte, ecce diligentia: Et iterum. Os iusti meditabitur sapientiam etc. Et Ex. 25 Vectes semper erunt in circulis, nec vn quam extrahentur ex eis. {C} Curiosi lectores et auditores ac doctores, qui querunt videri et non refici id est facere: coquinam quidem habent, sed sine igne id est sine amore. Et ideo dicitur Sapientie 8 Quesivi sponsam mihi eam assumere: et amator factus sum forme illius. In coquina diaboli semper ardet ignis, cuius princeps Nabuzarda id est semper ardet ignis luxurie vel cupiditatis.
marg.| {F} ¶ Modus coquendi est, qui vel assa, vel frixa, vel elixa est esca, Assatur qui zelo Dei inflammatur. Frigitur, quando in propria tribulatione, que ignis est, oleum patientie { XCVI v } et mansuetudinis: vel in aliena tribulatione oleum pietatis et compassionis adhibet. Elixatur, qui compunctus aqua lacrimarum immergitur. De assatis et frixis habetur Levi. 2 et. 6 de illis que coquuntur in craticula vel sartagine etc. Econtrario, qui odio vel ira aduritur contra proximum, de se facit diabolo assaturam, deliciosum valde ferculum, ira enim ignitum est. Unde impius sui est hostis. Et Sir. 1 Iracundia animositatis subversio illius est. Qui in concupiscentia mundi tam diu frigitur donec consentiat, diabolo de se offert frixuram, et fit cremium ipsius diaboli, sive ferculum. Unde conqueritur Ps. Et ossa mea sicut cremium aruerunt. Qui vero aliena felicitate torquetur, quodammodo in aqua bullitur: aqua enim felicitas est, quam bullire facit per ignem invidie: dum scilicet unde delectari et satiari ac refrigerari deberet, in sui tormentum convertit. Unde in uidus alterius rebus marescit opimis. Et Iob. 5 Virum stultum interficit iracundia: et parvulum, occidit invidia. Que sit diversitas ferculolorum: et qualiter ad refertorium accedendum, et qualiter comedendum alibi dicetur et non nihil in sequenti tangetur sermone.
Numérotation du verset Ps. 22,5 
Sermo 48
prol.| De mensa vite eterne. In Psalmo 22. 3
3 om. codd.
{G} Parasti in conspectu meo mensam etc.
marg.| Circa mensam vite eterne consideranda sunt tria. Quid prosit in presenti. Quod convive ordinabuntur et qui excludentur. Qualis eius refectio in futuro.
marg.| ¶ Ad hoc in presenti prodest quod proponere eam in conspectu suo valet ad contemnendas de litias temporales. Si quis enim invitatus fuerit admensam lautiorem abstinet, ne forte si { XCVI r } deprehenderetur ipsum comedisse: offenderet illum qui invitavit eum, visus diffidere de largitate ipsius: ut etiam esuriens lautius comedat. Ita et nos in uitati ad mensam illam, interim debemus abstinere a mensa mundi que quasi quedam taberna est. In cuius rei signum ieiuni accedere dtbemus ad eucharistiam. Unde apostolus arguit Corinthios. 1Cor. 11 Unusquisque presumit cenam suam ad manducandum etc. Ipsum enim quem sub figura sacramentali communicamus: hic quasi granum cum palea, ibi absque velamine participabimus. Unde Ex adipe frumenti satiat te. Sunt quidam qui sunt quasi leccatores, qui exspectare non possunt. Is. 28 Temporaneum ante maturitatem autumni. Quod cum aspexerit videns statim 5 manu tenuerit, vorabit illud. Et sunt sicut bruta que appetitum suum sequuntur. Unde Potabunt omnes bestie agri. Valet etiam ad levandas omnes tribulationes: proponere sibi hanc mensam. Unde ad Hbr. 10 Rapinam bonorum vestrorum cum gaudio suscepistis, cognoscentes vos habere meliorem et manentem substantiam. Et 2Cor. 4 Hoc momentaneum et leve tribulationis nostre, supra modum in sublimitate eternum glorie pondus operatur in nobis etc. Sap. 3 In paucis vexati, in multis bene disponentur. etc. Melius quidem est transire de pena temporali ad vitam eternam, quam de mensa temporalis delectationis ad penas eternas. Sicut impii transibunt. quod significatur In Psalmo lxxvii. Adhuc esce eorum erant in ore ipsorum, et ira Dei ascendit super eos. Et Is. 21 de Balthasar. Pone mensam. contemplare in specula etc. Cecidit cecidit Babylon. Et Dn. 5 Balthasar rex fecit magnum convivium. et temulentus fecit afferri vasa templi etc. Unde statim vidit manum in pariete scribentem. Mane thethel phares. { XCVII v } De Aman Est. 4 Hoc honore dignus est quemcumque rex voluerit honorare. Et postea operuerunt faciem eius et iussus est suspendi.
marg.| {H} ¶ Secundo quomodo convive ordinandi sunt. Gn. 43 Ubi Ioseph lota facie a lacrimis ait. Ponite panes, quibus appositis seorsum Ioseph et seorsum fratribus: Egyptiis quoque qui vescebantur simul seorsum. Illicitum est enim Egyptiis comedere cum Hebreis, et profanum putant huiusmodi convivium. Sederunt coram eo, primogenitus iuxta primogenita sua, et minimus iuxta etatem suam: et mirabantur nimis sumptis partibus quas ab eo acceperant: maior que pars venit Beniamin ita ut quinque partibus excederet. Biberuntque et inebriati sunt cum eo. Quod ait lota facie. Quia iuxta Is. 25 Auferet Deus omnem lacrimam etc. Quod dixit: ponite panes, hoc est quod habetis. Lc. 12 Precinget se et transiens ministrabit illis Ioseph seorsum sedere describitur. Quia glorie Christi, nulla gloria comparatur. Unde Ps. 43 Quis in nubibus equabitur filio Dei? Primogenitus iuxta primogenita sua. Quia unusquisque coronabitur iuxta meriti sui dignitatem. et mira buntur quia gloria sua sic cuique sufficiet quod non alii invidebit: sed in altero sibi complacebit. Quam Beniamin qui erat minimus maior pars venit, meritum humilitatis commendavit que quanto se magis humiliat tanto magis est honoranda. Unde hoc ipsum ostensum est in prandio. Lc. 14. In quo dictum est illi qui ultimum sibi elegerat locum: amice ascende superius. Unde et Beniamin frater erat Ioseph ultimus, qui interpretatur augmentum. Quia humilitas et augmentum germane sunt, quia qui se humiliat exaltabitur. Sicut sociantur paupertas et divitie, luctus et consolatio. Mt. 5 { XCVII r } Beati pauperes etc. Sic humilitas et exaltatio. Sir. 11 Erexit eum ab humilitate etc. Hoc ipsum significat quod portio eius in quinque partibus excessit. Quinarius enim numerus pyramidalis est: {I} unde quando disponitur in figura, quatuor unitates supponuntur: quinta unitas tamquam conus superponitur: et hec proprietas est figure pyramidalis, quod magis potest in altum per se surgere, quam alia figura corporis non pyramidalis. Unde scirpus sive iuncus ad hoc ut surgat in altum, nodo non indiget, quia figuram pyramidalem habet. Hinc est quod solet dici, Tu queris nodum in scirpo. Spica autem ad hoc ut surgat, nodo indiget, que figuram pyramidalem non habet. Ideo figura que surgit in altum pyramidalis dicitur a pyr quod est ignis: quia proprium est ignis in altum surgere. Et quia humilitati exaltatio tamquam premium debetur, recte per quinarium remuneratio ei debita designatur. {K} Secunda est quia Paulus qui significatur per Beniamin, et propter humilitatem: et quia de tribu Beniamin fuit. Unde de ipso exponitur illud. Beniamin lupus rapax: in fine Genesis et raptus est usque ad tertium celum. Et de Beniamin dicitur. Beniamin adolescentulus in mentis excessu. Paulus inquam, qui omnibus scivit loqui linguis, non omnibus volebat loqui ex humilitate. Sicut quidam qui loquuntur ad iactam tiam: immo dixit. 1Cor. 14. Gratias ago Deo meo quod omnium vestrum lingua loquor: sed in ecclesia volo loqui quinque verba sensu meo, ut instruam alios quam decem milia verborum in lingua. {L} Hec quinque verba sunt verba orationis et laudis: et hec ad Deum: verba consilii et exhortationis: et hec ad proximum: verbum confessionis ad sacerdotem, propter se. Hec sunt verba edificationis ad { XCVIII v } que se restringit humilitas.
marg.| {L} ¶ Tertio qui excluduntur patet scilicet Egyptii id est mundani significati per illum, de quo dicitur Mt. 22 Amice, quod huc intrasti non habens vestem nuptialem? etc. Hi dicuntur vesci seorsum. Unde Os. 4 Particeps idolorum Effraim, (id est fructificans in temporabibus) dimitte eum. Separatum est convivium eorum. Et Amos. 6 Ve qui separati estis in diem malum.
marg.| ¶ Quarto qualis refectio notatur cum dicitur, Et inebriati sunt cum eo. De qua ebrietate dicitur Ct. 6 Comedite amici et bibite etc. Et In Psalmo Inebriabuntur ab ubertate domus tue. Ebrius mutat mentem et linguam: et ibi ea que mentis sunt mutabuntur: quia fides et spes evacuabuntur. et sic dicitur Is. 65. Non erunt in memoria priora, et non ascendent super cor: sed gaudebitis et exultabitis usque in sempiternum. Et ipsa lingua mutabitur. Unde Ps. 16 Ut non loquatur os meum opera hominum. Et sicut ebrius non potest exprimere quod sentit: ita non poterit expimere quod sentit affectus. Quia secundum Is. 64. Oculus non vidit Deus absque te, que poeparasti exspectantibus te.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 22), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 30/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_22)
Signaler un complément d'information

Notes :