Philippus Cancellarius

Psalmus 40

Numérotation du verset Ps. 40,1 

¶ In finem1 psalmus David2 vel in finem intellectus David3*.
¶Codd. : (Ps. 40) Ps-G D30 ) P15205 (74rb) P1076 P10489 ΩM (163rb) ΩS (265va) ΩX(227rb) ω 1 (74va-75va) Rusch, def. ΩF
1 in finem (1°)] om. W Amiatinus |
2 psalmus David Magna Glossatura R I Q W ΦG K V D D30 Ωx ΩS Ed1530 ] inv. Ps-G ( F L M ΦRVP U G ) cum hebr. LXX , psalmus ipsi David Clementina |
3 vel in finem intellectus David ΩS ΩX P15205 ] vel in finem intellectus filiis Chore Magna Glossatura ( Cbg150 “sicut Hieronymus transfert”), Vox Christi de passione sua D30 ; om. Hi ΩM P10489 ω 1 D14 D30 Ps-G | in finem... David²] om. Hi ΩM P10489 ω 1 D14 D30 Ps-G |
Numérotation du verset Ps. 40,2 I

Beatus
qui intelligit super egenum et pauperem ¦
in die
mala
liberabit4*
4liberabit plerique codd. et edd. Ps-G D30 Cbg150 ΩMS P10489 ω1] liberavit Ps-G (F L M² Q* ΦP* U* G* K) ΩX P15205 P1076 Rusch
eum Dominus.
Numérotation du verset Ps. 40,3 II

Dominus
conservet eum et vivificet eum†
et beatum faciat eum
in terra ¦
et non tradat eum in animam
inimicorum eius. 5
5 <divisio.> eum… eum 2 +… terra ¦ Cbg150 D30 ω 1 (eum1 ’)] eum1 ’… eum… terra ’ ΩM ; eum1… eum ’… terra ¦ ΩS ; eum2… eum3 ¦… terra ΩX P15205, eum. ... terra ¦ Cbg150
Numérotation du verset Ps. 40,4 III

Dominus
opem ferat illi super lectum doloris eius6 ¦
6 eius] om. ΩS* cum Ps-H
universum stratum eius
versasti in infirmitate eius.
Numérotation du verset Ps. 40,5 IV

Ego dixi
Domine miserere mei ¦
sana animam meam
quia7 peccavi tibi.
7 quia Ps-G (I* ΨB² V D Cbg150 ) ΩSX P15205 P10489 ω1 Ed1455 Rusch Clementina cum Ps-R ] quoniam Ps-G ΩM (!) Cor2
Numérotation du verset Ps. 40,6 V

Inimici mei
dixerunt
mala
mihi ¦
quando morietur et peribit
nomen eius.
Numérotation du verset Ps. 40,7 VI

Et si ingrediebatur
ut videret
vana8*
8 vana plerique codd. et edd. Cbg150 ΩM Ω P10489 ω1 Corsiniana40E15 Rusch cum Ps-R Ps-H] vane Ps-G (R F L ΦGV K cum LXX Ps-γ Ps-δ) Cor2 ( VANE LOQUEBATUR COR EIUS CONGREGABIT sic habent hebr. et ant. et Ieron. et grecus) Edmaior.
loquebatur ¦ cor eius congregavit9
9 congregavit Cor2 ( grecus tamen ) Cbg150 ΩM Rusch ] congregabit Ps-G ( M Q* Φ K ) ΩX Corsiniana40E15 Cor2 ( hebr. et ant. et Ieron.)
iniquitatem sibi. 10
10 <divisio.> loquebatur ¦ cor eius ΩS ΩM ω 1 Cbg150 (vel)] loquebatur cor eius ¦ Cbg150 , uideret uana ¦ loquebatur P15205
Numérotation du verset Ps. 40,VII 

Egrediebatur
foras ¦
et loquebatur
Numérotation du verset Ps. 40,8 

in idipsum.
Numérotation du verset Ps. 40,VIII 

Adversum me
susurrabant omnes11*
11 omnes Cbg150 D30 P106 Ps-G et omnes codices recensiti] om. Rusch (tantum)
inimici mei ¦ adversus me cogitabant
mala mihi. 12
12 <divisio.> VII+VIII : Egrediebatur foras ¦… idipsum ¦ aduersum… mei ¦ … michi ΩS*
Numérotation du verset Ps. 40,9 IX

Verbum iniquum
constituerunt adversum me ¦
numquid qui dormit
non adiiciet13* ut resurgat.
13 adiciet Ps-G Cbg150 D30² ΩSX T5 P10489 P15205 ω1] adiiciat Ps-G (Q* ΦR ) D30*? ΩM Corsiniana40E15 Rusch, + ultra Ω S
Numérotation du verset Ps. 40,10 X

Etenim
homo pacis mee
in quo speravi14 ¦
14 speravi] sperabam ΩX ( tantum )
qui edebat panes meos
magnificavit super me
supplantationem. 15
15 <divisio.> speravi... meos ¦ D30 Cbg150 ω 1] speravi ¦… meos ¦ ΩS ; speravi ¦… meos Hi ΩX P15205
Numérotation du verset Ps. 40,11 XI

Tu autem Domine
miserere mei
et resuscita me16 ¦
16 me ΩX P10489etc te P1076
et retribuam eis. 17
17 <divisio.> mei... me ¦ Hi D30 Cbg150 ω 1 ] mei ¦… me ΩS (finis linee) ΩX P15205
Numérotation du verset Ps. 40,12 XII

In hoc cognovi
quoniam18 voluisti me19 ¦ quoniam20 non gaudebit
18 quoniam1 Ω P10489 ω 1 Ps-G] quod P15205 |
19 me] om. Ps-G (G) |
20 quoniam2 ΩMX Corsiniana40E15 T5 P10489 ω1 Ps-G ] om. ΩS |
inimicus meus super me.
Numérotation du verset Ps. 40,13 XIII

Me autem propter innocentiam
suscepisti21 ¦
21 suscepisti Ω P10489 ω 1 Ps-G] + me P15205
et confirmasti me22*
22 me Ps-G Cbg150 D30] om. Ps-G (Q*) ΩM P15205 Rusch
in conspectu tuo in eternum.
Numérotation du verset Ps. 40,14 XIV

Benedictus
Dominus
Deus
Israel
a seculo et23 in seculum ¦
23 et Ps-G D30 Cbg150 Ω P15205 P10489 Rusch] om. Ed1455, + usque Ps-G (Q*) Cor2 ω1 Clementina cum Ps-R Ps-H
fiat fiat. 24
24 <divisio.> Israhel… seculum ¦ D30 Cbg150 sec . m . ω1] Israel ¦… seculum ¦ ΩS ; Israhel… seculum... fiat ’ fiat ΩM ; Israel ¦… seculum Hi ΩX P15205

Psalmus 40

Numérotation du verset Ps. 40,10 
Sermo 86
prol.| ¶ De penitente recidivante. In Psalmo 40.1
1 om. codd.
Homo pacis mee in quo speravi, qui edebat panes meos, magnificavit super me supplantationem etc.
marg.| {A} Videtur hic Dominus conqueri de quocumque penitente ad peccatum redeunte: circa quem tria notantur ad peccati exaggerationem scilicet quod dicit homo pacis mee. In quo sperabam, Qui edebat panes meos. Homo qua diu fuit in peccato movit guerram seu bellum contra Dominum. post venit ad penitentiam et pacem fecit cum eo. Penitentia enim reconciliat Deo. Unde 2Rg. 14. De absalon contra quem cum David commotus esset quia occiderat fratrem suum Amon et fugerat a facie David et mansit tribus annis in Gessur, et intellexit Ioab cor regis versum esse ad Absalon: et misit mulierem Thecuam sapientem, dicens lugere te simula etc. Absalon fratrem suum in terficit pro Thamar: quando exterior homo interiorem ad mortem culpe pertrahit. Sed tunc Absalon manet in Gessur tribus annis, quando dolet peccata cogitationis, locutionis, et operis. Gessur autem interpretatur dolor vel in dolore vel salus luminis. Sic enim qui illuminatur ad salutem dolet. Unde Sir. 1 Qui addit scientiam addit et dolorem. {B} Donum scientie luctui aptatur et tunc intelligit Ioab versum esse cor David ad Absalon. { CLXXI r } Ioab est synderesis que cor David versum ad Absalon intelligit: dum Dominum, per huiusmodi dolorem posse placari persentit. Et tunc mittit mulierem Thecuam sapientem, que est ista mulier the? nisi humilis penitentia. Unde et describitur in veste lugubri. hec proponit parabolam de duobus fratribus et impetrat ne ille qui fratrem occiderat moriatur. Duo illi fratres qui inter se rixantur, sunt caro et spiritus: quia spiritus concupiscit adversus carnem: sed caro spiritum interficit dum peccare facit. ex hoc enim meretur ipsa caro non solum temporaliter sed eternaliter mortem. Unde dictum est Ade Gn. 2 : « Quacumque hora comederitis » etc. Sed mulier thecua veniam impetrat, dum penitentia Deo peccatorem reconciliat.
marg.| {C} ¶ Secundo nota qualiter nonstatim consequitur penitens Dei familiaritatem cum enim adduceret Ioab Absalonem in Hierusalem ut videret faciem patris: revertatur (inquit rex) in domum suam, et faciem meam non videat, et mansit in Hierusalem duobus annis et tertio revocatus intravit et osculatus est regem. In quo notatur quod peccator licet reconciliatus per penitentiam, non statim dignus est faciem regis videre id est Dei familiaritatem habere et commensalis eius esse: id est ad sanctam mensam altaris accedere antequamper confessionem purgetur. Sed precipitur ad domum suam reverti, id est ad conscientiam propriam ut eam per confessionem emendaret. Unde Prime ad Corinthios 11 : {D} « Probet autem se ipsum homo » etc. Et hec probatio facienda est quantum ad tria scilicet opera, verba, et desideria Multi enim sunt qui abstinent a malis operibus et tamen loqui delectantur de preterita voluptate. Multi qui non loquuntur sed recordari delectantur. Cum autem quantum ad hec tria probatus fuerit et { CLXXII v } purgatus intrare ad regem et ad osculum eius et mensam permittitur. Os. 6 Vivificabit nos post duos dies: et tertia die suscitabit nos. et Ex. 3 Ibimus viam trium dierum etc.
marg.| {E} ¶ Quantum autem hoc desideret patet per hoc quod dicit quare veni de Gessur? quasi dicat. Quid profuit in tristitia fuisse et dolore ex quo non licet faciem regis videre? obsecro ut videam faciem eius. Ad hos tres annos hec tria referuntur. Primo dicitur homo pacis mee: quod fit primo anno quando reconciliatur per penitentiam ideo habet pacem cum Deo: et hoc ipsum ad primam partem penitentie pertinet scilicet contritionem. Ipsa enim est que reconciliat Deo. Unde dixi confitebor et tu remisisti. Secundo dicit in quo sperabam et hoc pertinet ad secundum annum et confessionem. {F} In confessione dicit peccator que fecit et promittit se non iteraturum, et tunc bene de ipso sperat Deus. Tertio dicitur. Qui edebat panes meos: et hoc pertinet ad tertium annum et ad satisfactionem. In satisfactione enim quasi sedet ad mensam Domini et comedit panes suos, panes lacrimarum, et panes vite. Panes lacrimarum de quibus: Fuerunt mihi lacrime mee panes die ac nocte. »a Et « cinerem tamquam panem manducabam. »b Panem vite scilicet corpus Christi: de quo Iob. 3 Antequamcomedam suspiro. et tunc est commensalis, tunc est familiaris:
a Ps. 41, 4.
b Ps. 101, 10.
marg.| ¶ Cum autem contingit peccatum iterare post penitentiam: recte competunt que hic dicuntur. {D} Homo pacis mee etc. Dicit Christus. Nulla enim maior est proditio qua post initam pacem movere guerram: ideo quarto dicit. Magnificavit super me supplam. Supplantationem simplicem facit, cum quis ante confessionem peccat: tunc supplantationem magnam cum post confessionem peccat. Unde talis per Absalon significatur 2Rg. 15 Qui { CLXXII r } post reconciliationem surrexit contra David. Unde dixerunt sui ad David. Toto corde universus Israel sequitur Absalon. Absalon ergo peccator qui post penitentiam iterat peccatum et offendit Deum, et quasi coniurat contra eum, dum contra promissionem facit: et vere dicitur toto corde universus Israel. etc. Quando scilicet peccator omnes sensus suos exteriores et interiores convertit ad malum: et fugit David a facie Absalon id est Christus a facie peccatoris. {H} In hoc autem magna misericordia Christi super peccatorem persequentem eum designatur, quod David precepit Ioab et aliis: Servate mihi puerum Absalon. Quantumcumque enim Dominum persequitur peccator, tamen dicit nolo mortem peccatoris etc. {I} Sed ut convertatur et vivat.
marg.| ¶ Quarto considerandum est qua periculosus sit finis peccatoris post pacem Deum impugnantis, de Absalon legitur. 2Rg. 18. Quam adhesit caput eius quercui, et illo suspenso inter celum et terram mulus cui insidebat pertransiit et aggressus est eum Ioab et infixit tres lanceas in cor eius. Quercus que pascit porcos, est voluptas seu concupiscentia pascens motus immundos. Caput capillis adheret quercui cum quis se impendit cogitationibus et affecti onibus voluptati. et miro modo sua cesaries fit ei patibulum dum proprie cogitationes vertuntur ei in supplicium. Mulus continentia. Mulus penitentem per transit dum penitentia per quam Deus plerumque peccatorem sustentat. eum penitus derelinquit, et quod valde mirandum est, Ioab per quem primo veniam impetravit, nunc eius cortribus lanceis transfigit Ioab. {K} synderesis ut supra, que cum prius fuerit peccatori sue conversionis initium, eidem post remissionis concesse ingratitudinem convertitur in flagellum. Tribus autem lanceis in corde perfoditur, quando anima quantum ad rationabilem, concupiscibilem, irascibilem { CLXXIII v } flagello conscientie conturbatur. Unde Ez. 35 Triplicetur gladius interfectorum. Hic est gladius occisionis. {L} Diligenter est attendendum qua infinita et insuperabilis Dei miseria designetur, per hoc quod post querit David: est ne pax puero Absalon? et cognita veritate flevit: et sic loquebatur vadens. Fili mi Absalon, Absalon fili mi, quis mihi det ut ego moriar pro te, Fili mi Absalon? Sed quod Christo competit cum pro omnibus nobis mortuus fuerit? Responsio. Pro. omnibus quidem mortuus fuit, sed non omnibus mors profuit. Non ergo tantum desiderat pro omnibus mortem, sed mortis utilitatem. Unde dicit. {M} Que utilitas in sanguine meo etc. Similiter Iudas qui interpretatur confessio, significat dolose penitentem, vel post penitentiam ad peccatum redeuntem. Iudas Iudeis tradidit osculo Christum, intingens manum in paropside. Sic qui penitet, dum penitet quasi Dominum osculatur, et commensalis eius efficitur dum corpus Christi sumit, sed dum ad peccatum redit ipsum in se interficit, et vitiis quasi crucifigentibus tradit. Unde Lc. 23 Ecce manus tradentis me mecum est in mensa.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 40), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 30/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_40)
Signaler un complément d'information

Notes :