Philippus Cancellarius

Psalmus 54

Numérotation du verset Ps. 54,1 

¶In finem
¶Codd. : (Ps. 54) D30 Rusch Ps-G, def. ΩF
in carminibus vel hymnis
intellectus David1.
1 vel hymnis] om. Ps-G D30 | David] + vox Christi adversus magnatos Iudeorum D30
Numérotation du verset Ps. 54,2 I

Exaudi Deus
orationem meam†
et ne despexeris
deprecationem meam ¦
Numérotation du verset Ps. 54,3 

intende mihi
et exaudi me.
Numérotation du verset Ps. 54,II 

Contristatus sum
in exercitatione mea ¦
et conturbatus sum
Numérotation du verset Ps. 54,4 

a voce inimici
et a tribulatione peccatoris.
Numérotation du verset Ps. 54,III 

Quoniam declinaverunt in me
iniquitates2 ¦
2 iniquitatem] iniquitates Ps-G
et in ira
molesti erant mihi.
Numérotation du verset Ps. 54,5 IV

Cor meum conturbatum est in me ¦
et formido mortis cecidit super me.
Numérotation du verset Ps. 54,6 V

Timor
et tremor
venerunt3 super me ¦ et contexerunt me tenebre4.
3 venerunt] venit Ps-G |
4 contexerunt me tenebre] contexit me tenebra Ps-G |
Numérotation du verset Ps. 54,7 VI

Et dixi† quis
dabit mihi
pennas sicut columbe ¦ et volabo
et requiescam.
Numérotation du verset Ps. 54,8 VII

Ecce
elongavi
fugiens ¦
et mansi in solitudine.5
5 solitudine+ diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 54,9 VIII

Exspectabam eum qui salvum me fecit
a pusillanimitate spiritus ¦
et6 tempestate.
6 et] + a Ps-G
Numérotation du verset Ps. 54,10 IX

Precipita Domine
divide linguas eorum ¦
quoniam vidi iniquitatem
et contradictionem
in civitate.
Numérotation du verset Ps. 54,11 X

Die et nocte
circumdabit
eam
super muros eius7 iniquitas ¦
7 eius] + et Ps-G
et labor
in medio eius
Numérotation du verset Ps. 54,12 

et iniustitia.
Numérotation du verset Ps. 54,XI 

Et non defecit
in8 plateis eius ¦
8 in] de D30 Ps-G
usura et dolus.
Numérotation du verset Ps. 54,13 XII

Quoniam
si inimicus meus9 maledixisset mihi ¦
9 meus] om. Ps-G
sustinuissem
utique.
Numérotation du verset Ps. 54,XIII 

Et si is10 qui
10 is D30² Rusch Ps-G ] his D30*
oderat me super me magna locutus fuisset ¦
abscondissem
me
forsitan ab eo.
Numérotation du verset Ps. 54,14 XIV

Tu vero
homo unanimis11 ¦
11 unanimis Ps-G Rusch ] unianimis Ps-G (nonnulli codd.)
dux meus et notus meus.
Numérotation du verset Ps. 54,15 XV

Qui simul
mecum
dulces capiebas cibos ¦
in domo Dei mei12
12 mei] om. D30 Ps-G
ambulavimus cum consensu.
Numérotation du verset Ps. 54,16 XVI

Veniat
mors
super illos ¦
et descendant
in infernum
viventes.
Numérotation du verset Ps. 54,XVII 

Quoniam
nequitie in habitaculis eorum ¦
in medio eorum.
Numérotation du verset Ps. 54,17 XVIII

Ego autem
ad Deum clamavi ¦
et Dominus salvavit13 me.
13 salvavit] salvabit Ps-G
Numérotation du verset Ps. 54,18 XIX

Vespere et mane et meridie
narrabo
et annuntiabo ¦
et exaudiet vocem meam.
Numérotation du verset Ps. 54,19 XX

Redimet
in pace
animam meam
ab his qui
appropinquant mihi ¦
quoniam14 inter multos
14 quoniam Ps-G Ps-L] qui cacogr. Rusch
erant mecum.
Numérotation du verset Ps. 54,20 XXI

Exaudiet
Deus et humiliabit illos ¦
qui est ante secula.15
15 secula] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 54,XXII 

Non enim est illis commutatio†
et non timuerunt Deum ¦
Numérotation du verset Ps. 54,21 

extendit manum suam
in retribuendo.
Numérotation du verset Ps. 54,XXIII 

Contaminaverunt
testamentum eius†
Numérotation du verset Ps. 54,22 

divisi sunt
ab
ira
vultus eius ¦ et appropinquavit
cor illius.
Numérotation du verset Ps. 54,XXIV 

Molliti sunt
sermones eius super oleum ¦ et ipsi sunt iacula.
Numérotation du verset Ps. 54,23 XXV

Iacta
super
Dominum curam tuam
et ipse te enutriet ¦ et16 non dabit in eternum
16 et] om. D30² Ps-G
fluctuationem iusto.
Numérotation du verset Ps. 54,24 XXVI

Tu vero Deus ¦ deduces eos
in puteum interitus.
Numérotation du verset Ps. 54,XXVII 

Viri sanguinum
et doli
non dimidiabunt
dies suos ¦
ego autem sperabo in te Domine.

Psalmus 54

Numérotation du verset Ps. 54,7 
Sermo 110
prol.| { 1.212v } De pennis anime. In Psalmo 541
1 om. codd.
{A} Quis dabit mihi pennas sicut columba et volabo et requiescam.
marg.| Penne quibus volat anima et levatur a terra, sunt scientia in intellectu et virtus in affectu, penne intellectus sunt penne aquile, penne affectus penne columbe. Penne aquile, penne scholarium: penne columbe penne claustralium. Pauci sunt qui dicant : Quis dabit mihi pennas sicut columbe , Sed multi desiderant pennas aquile, quia omnes affectant scientiam: pauci virtutem. quod significatur per Iacob qui plus dilexit Rachel qua Liam. Lia interpretatur laboriosa et est virtus quia nulla nisi circa ardua virtus. et Ovidius. Est virtus placidis abstinuisse bonis etc. studio et labore est opus conscientiam refrenare. Unde Prv. 16 dicitur. Melior est patiens viro forti et qui dominatur animo suo, expugnatore urbium. {B} Rachel facie decora est scientia, que omnibus placet. Unde Ecclesiastes 11a Dulce lumen et delectabile oculis videre solem. et tamen non potuit obtinere quin prius cum alia copularetur. Unde Sir. 1 Fili concupiscens sapientiam serva iustitiam. Scientia inflat et elevat et parit ruinam. Unde quia Adam adquieuit suggestioni serpentis dicentis. Eritis sicut diiscientes bonum et malum. Gn. 3 cecidit et confractus est. ideo dicitur Abdie 1b Qui dicit in corde suo quis detrahet me in terram? Si fueris ut aquila et inter sidera posueris nidum tuum, inde detraham te dicit Dominus. quod etiam ad litteram est contra astronomos qui dicuntur besche est eille. Posuerunt in celum os suum etc. Ps. et Is. 47 Stent et salvent te augures celi qui contemplantur sidera et supputant menses, ut ex eis nuntient ventura tibi. Ecce {1.213r} facti sunt quasi stipula: ignis combussit eos. Non liberabunt animam suam de manu flamme. {C} Spiritualis autem affectat sibi dari pennas columbe, quia volat ad requiem. Unde sequitur: et volabo et requiescam. In appetitu scientie non est requies sed in virtute. Unde Ecclesiastes 1c Et didici dedique cor meum ut scirem prudentiam atque doctrinam, et cognovi quod in his quoque esset labor et afflictio spiritus, eo quod in multa sapientia multa sit indignatio. Et qui addit scientiam addit et dolorem. Et ideo non est quies per intellectus inquisitionem, quia etiam in minimis deficit. Ecclesiastes 3d Vidi afflictionem quam Deus dedit filiis hominum ut distendantur in ea etc. Propter quod dicitur Prv. 22 Ne erigas oculos ad opes quas habere non potes, facient sibi pennas sicut aquile et volabunt in celum.
a Qo. 11.
b Abd. 1.
c Qo. 1.
d Qo. 3.
marg.| {D} ¶ Melius et compendio sius invenitur quod queritur per pietatem affectus qua per subtilitatem intellectus. Immo etiam in futuro non pertinget intellectus nisi per affectum et ipse affectus non inveniet in quo quiescat nisi in solo Deo: quod significatum est Gn. 8 ubi dicitur quod columba emissa non habuit ubi pedem figeret et rediit ad Noe ad arcam. Noe quies, archa in cubito consummata, ecclesia triumphans, in qua invenitur unum et summum bonum in quo quiescendum. Unde « unam petii »e etc. {E} Et in pace in idipsum etc. Ideo autem dicit pennas columbe et non corui: quia coruus ad arcam non rediit cadaveribus illectus. In quo significantur luxuriosi et gulosi. de quibus Sophonie 2f Vox cantantis in fenestra. hoc quantum ad luxuriosos. coruus in superliminari. hoc quantum ad gulofos. Unde Za. 12 Ponam Hierusalem superliminare crapule. Et est contra clericos qui alios excedunt in crapula. {F} Non dicit etiam pennas milvi, {1.213v} qui circuit querens exta et numquam quiescens, per quem rerum cupidi intelliguntur. de quibus dicitur Za. 5 Ecce due mulieres et spiritus in alis earum et habebant alas, quasi milvi. He due mulieres sunt cupiditas acquirendi et cupiditas retinendi. {G} Non dicit pennas struthionis: per quam significantur hypocrite. Struthio enim pennas habet, et tamen eis se attollere non potest. et significat illos qui pennas virtutum habere videntur et deorsum terrenis desideriis deprimuntur. de quibus Iob. 39 Penna struthionis similis est penne Herodii et accipitris. {H} Et nota quod dixit. Quis dabit: in quo confitetur a se non habere posse, quia natura non potest in gratiam. sicut nec gressibile in volatum. Unde Iob. 39 Numquid ad preceptum tuum elevabitur aquila, et in arduis ponet nidum suum? quasi dicat : ‘Non’. Aquila est celestis sapientia quam nemo a se habet. Et in eodem. Numquid per sapientiam tuam plumescit accipiter expandens alas suas ad austrum? Accipiter est caritasg. {I} Ille enim capit pede, hec est in affectu qui per pedem significatur, Auster spiritus sanctus sinum mentis per devotionem orationis expandit vel aperit cuius calore perflatus vir spiritualis virtutum, pennis plumescit.
e Ps.
f So. 2.
g Gaufridus Babbio, De avibus.
Numérotation du verset Ps. 54,12 
Sermo 111
prol.| ¶ De usura et dolo infraudem usure. In Psalmo 54. 2
2 om. codd.
{K} Et non defecit de plateis eius usura et dolus.
marg.| Usura dicitur quicquid ex spe vel certo pacto accipitur supra sortem in mutuo. Dolus qui fit in fraudem usurarum, ut pene et venditiones ad terminum et homini: et quicquid in contractibus fit ad deceptionem proximi ut falsa mensura {L} et huiusmodi platea est dilatatio affectus, {1.214r} propter aviditatem lucri quam cupiunt in divitiis dilatari magis ac magis. Non sustinent paulatim negotiando dilatari possessiones: ideo compendium inveniunt scilicet usuram et dolum et si non recte etc. Unde Prv. 20 Hereditas ad quam festinatur in principio, in novissimo benedictione carebit. Et eiusdem 28 Qui festinat ditari non erit innocens, quia querit comparare importune. Hec est platea de qua dicitur Is. 59. Corruit in platea veritas et equitas ingredi non potest. Quia mentiuntur pro lucris. Sir. 26 Non iustificabitur caupo a peccatis labiorum. Et Hab. 2 Ipse quasi mors non implebitur, dilatavit quasi in fernus animam suam.
marg.| ¶ Usura ex multis causis detestabilis est. {M} Primo quia in hoc genere peccati assimilatur homo diabolo. Quia a primo parente pro levi peccato gravissimas exegit usuras, et intantum excreverunt usure diaboli quod homo non erat solvendo. Unde mutuabitur peccator et non solvet. Et nisi Christus occurrens attulisset precium redemptionis, occupasset omnes diabolus. Unde dicitur. Redemptionem. Et iterum. Ex usuris et iniquitate redimet animas eorum. Et hoc significatum est 4Rg. 4 Ubi dicit mulier Heliseo. En creditor venit ut tollat duos filios meos etc. id est iudeos et gentes. Quotidie etiam non cessat commodare nobis sub usura pro momentanea volupta te vitam eternam ablaturus. ideo dicitur Sir. 20 Datus insipientis non est utilis tibi: oculi enim illius septem plices sunt. Exigua dabit, et multa improperabit. Item in hoc hominem assimilat diabolo quia non vult laborare: et dum quiescit in lecto multiplicatur usura eius, sicut dixit diabolus. Sedebo in monte testamenti etc. Et beatus Bernardus dixit. O impudens impudens: milia milium ministrant ei, et decies centena milia assistunt ei: et tu solus sedebis? Item in labore {1.214v} hominum non sunt etc. quibus dicitur. Surgite postquam sederitis qui manducatis panem doloris. Panis doloris est panis: quia lacrime pauperum: de quo dicitur Prv. 20 Suavis est homini panis mendacii: et postea os eius implebitur calculo. et Iob. 23 Agrum non suum demetunt et vineam eius quem vi opprimunt vindemiant. {N} Usura est contra Dei sententiam qua dictum est Ade. In sudore vultus tui vesceris panetuo. Usura est contra naturam et quasi Sodoma in contractibus. contra naturam enim est ut granum multiplicetur in horreo, immo diminuitur. Sic etiam contra naturam est ut pecunia multiplicetur in arca vel usura illius cui commodatur, sed granum in terra naturaliter multiplicatur. Terra in qua multiplicari possent hec bona temporalia, sunt pauperes: quia omnes eleemosyne quasi semina sunt. 2Cor. 9 Qui amministrat semen seminanti et panem ad manducandum prestabit et multiplicabit semen vestrum et augebit semen frugum iustitie vestre ut in omnibus locupletati abundetis. Usurario ergo sola sors reddenda est. Unde potest illud dici ei. Amice non facio tibi iniuriam, tolle quod tuum est et vade. {O} Usura vitium est tenacissimum. Unde usurarius nihil sustinet reddere. Unde similis est nasse de qua egredi non potest piscis qui intravit. Unde similis labyrintho Dedali. Unde potest dici, vestigia nulla retrorsum et Prv. 2 Omnes qui ingrediuntur ad illam non revertentur. Similis inferno in quo nulla est redemptio. Unde merito comparari potest lappe que immixta capillis heret ita quod vix potest tolli. Capilli sunt temporalia quibus inherere facit tenacitas usure, ita quod separari non potest. Unde Os. 9 Desiderabile aurum eorum {1.215v} vrtica hereditabit: lappa in tabernaculis eorum. Vrtica cauterium conscientie. Lappa tenacitas avaritie. {P} Usura similis est constipationi: quia sicut stipatus non potest egerere stercora: sic nec iste temporalia male acquisita. ideo dicitur Sir. 22 De stercore boum lapidatus est piger. Tunc enim lapidatur dum corpus eius quasi lapis induratur. et ibidem. In lapide luteo lapidatus est piger. Lapis luteus fit ex luto indurato, de quo luto dicitur Hab. 2 : « Ve qui multiplicat non sua ». Usquequo et aggravat contra se densum lutum. Piger recte dicitur usurarius qui sine labore vult ditari. Lapidatur luteo lapide: dum per avaritiam obstinatur. Usurarius de usura sua capellam seu sacellum construet et annalia forte sacrificia instituet, sed induci aut vix aut numquam potest ut aliquid reddat. Et tamen quicquid facit nihil prodest. Unde Sir. 24 Immolantis ex iniquo: maculata est oblatio etc. Usurarius curari non potest nisi restituatur usura. Unde similis est ei qui absorbet muscam vel mustum, quando oportet exire. Similis est crapule, de qua quis non curatur nisi per vomitum. Sir. 31 Si coactus fueris in edendo vel bibendo multum surge de medio et vome et refrigerabit te. et non adiicies corpori tuo infirmitatem. et Iob. 20 Divitias quas devorabit euomet, et de ventre eius extrahet eas Deus. et Prv. 22 Qui calumniatur pauperem ut augeat divitias suas, dabit ipse ditiori et egebit. {Q} Usurarius quod intuitu Dei et pro se non vult restituere invitus perdit quia aufertur a principibus qui utuntur eis tamquam spongiis: et hoc non intelligit tamquam cecus. Unde significari potest per Sedechiam: quem cum rex {1.215v} Babylonie exoculasset dedit ei potionem laxativam, et effusus est totus, quod tangitur Hab. 2 Ubi dicitur. Ve qui dat potum amico suo, immittens fel suum et inebrians ut aspiciat nuditatem eius. Repletus est ignorantia pro gloria: bibe tu quoque et consopire. Non enim sunt ah usuris immunes qui ab eis accipiunt usuras in damnum pauperum.
Numérotation du verset Ps. 54,20 
Sermo 112
prol.| De mutatione triplici. In Psalmo 54. 3
3 om. codd.
{R} Non est illis commutatio, et non timuerunt Deum etc.
marg.| Est mutatio naturalis, et est mutatio voluntaria sive gratuita, et est mutatio miraculosa. Naturalis mutatio fit in rebus naturalibus: voluntaria in nobis, quantum ad animam per penitentiam. Miraculosa fiet in nobis quantum ad corpora per resurrectionem.
marg.| ¶ Mutatio naturalis signum est et forma et virtus in nobis. verbi gratia. Quedam animalia se renovant ut apparet in colubro qui mutat spolium suum: et in cervo qui se renovat in cornibus, et in avibus que mutant plumas suas, et ad hoc se ponunt in mutatorio: ita etiam debet in nobis fieri mutatorium nostri in penitentia. {S} Unde non sine causa tempus penitentie generalis qua dragesime tunc est quando omnes arbores, omnia terrenascentia incipunit renovari, ut homine qui erat mortificatus et quasi desertum per peccatum reviviscat, ut hortus Domini per penitentiam Is. lviii. Et eris quasi hortus irriguus et quasi fons cuius non deficient aque. Has enim patitur anima vicissitudines quales dicuntur. Gn. 8. Cunctis diebus terre: sementis et messis: frigus et estus: estas et hyems: nox et dies, non requiescent. et Iohel. 2 Quasi irriguus coram eo: et post eum solitudo deserti. etc. {1.216r} {T} Non solum autem fit mutatio temporum, sed etiam animalium. Verbi gratia. Accipiter mutat colorem oculorum, aquila rostrum, et etiam plumas, et omnes aves prede, cervus cornua. coluber spolium seu pellem. Mutatio coloris in oculis significat in penitente mutationem voluntatis vel intentionis: ut quod fiebat propter inanem gloriam, fiat propter Deum. Intentio enim totum depravat opus vel commendat. Mt. 6 Lucerna corporis tui est oculus tuus. Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit: si nequam, tenebrosum. Et Sir. 31 Memento quoniam malus est oculus nequam. Nequius oculo quid creatum est? Multum decorat vel deformat oculus faciem hominis. Unde simplicitas oculorum laudatur in sponsa, Ct. 4 Oculi tui columbarum. Et in eodem Vulnerasti me etc. in uno oculorum tuorum. Et econtrario Prohibentur offerri Domino luscus et lippus et maculam habens in oculo (Lv. 22). Dt. 15 Si cecum fuerit etc. Ideo dicitur Mt. 5 « Si oculus tuus scandalizat te erue eum » etc.
marg.| {V} ¶ Mutatio rostri mutationem designat locutionis. Nondum enim in mutatorio penitentie mutatus est perfecte qui verba habet scurrilia vel impudica. Unde Seneca : A verbis turpibus abstineto quorum usus impudentiam nutrit, unde claustralibus fit quasi mutatorium lingue. Se mutatum ostendebat qui dixit Ps. 16 ut non loquatur os meum opera hominem. Sed verba omnia sint ad edificationem. Unde 1Pt. 4 Si quis loquitur quasi sermones Dei. Sic Dominus mutavit linguam Apostolorum Act. 2 Loquebantur apostoli variis linguis magnalia Dei etc. Omnes sensus debent mutari a loquela sua. quia suomodo loquuntur sua appetibilia. Unde Is. 19 In illa die { CCXVII v } erunt quinque civitates loquentes lingua chananea id est commutata.
marg.| {X} ¶ Mutatio plumarum significat mutationem exterioris conversationis. Unde renovabitur ut aquile iuventus tua. Vel mutationem habitus ut cum aliquis transit ad religionem. Unde redditus suos retinet donec ei dicatur. Exue veterem hominem et indue novum. Hec est mutatio dextere excelsi: quia solus Deus hanc facit, non homo. Unde Iob. 39 Numquid per sapientiam tuam plumescit accipiter? quasi dicat non. Tunc qui fortis erat in mundanis fortis efficitur in spiritualibus, Immo qui non poterat ieiunare, vel frigus sustinere dum erat in mundo, potens fit ad ista in claustro. Unde Is. 39 Qui confidunt in Domino mutabunt fortitudinem: assument sibi pennas sicut aquile et non laborabunt: ambulabunt et non deficient. {Y} Mutatio cornuum significat mutationem carnalis superbie in sanctam et spiritualem, per quam indignamur contra fetorem peccatorum. Unde Hiero. Fili mi addisce sanctam superbiam etc. De stulta superbia dicitur Amos. 6 Ve qui letamini in nihilo, et in fortitudine vestra assumitis vobis cornua. De sancta dicitur Prv. 8 Mecum sunt opes superbe et iustitia, divitie et gloria. He mutationes significantur per rescationem seu retestationem vini id est de vase in vas transfusionem. Sed reprobi permanentes in peccatis numquam mutantur. Unde dicitur Ier. 13 Numquid potest ethiops mutare pellem suam etc. Inveterati dierum malorum in senio mores retinent iuventutis: quibus dicitur. Nequitia est que te non sinit esse senem etc. ut de senibus accusatoribus susanne dicitur Dn. penultimo. Inveterate dierum etc. Unde Claudianus. Dilectum que diuquavis annosa, lupanar Circuit, et mores retinet quas { CCXVII r } perdidit etas. Et Ier. 48 Fertilis fuit Moab ab adolescentia sua et requieuit in fecibus suis. Non est tranfusus de vase in vas: non est immutatus sapor eius: et in transmigrationem non abiit. Idcirco permansit gustus eius in eo: et odor eius non est immutatus.
marg.| {Z} ¶ Mutatio miraculosa per corporum resurrectionem spe cuius contemnebant sancti corpora sua. Quia sicut dicit Iob. 2 Pellem propelle. et. 1 Corint. 15 Oportet hoc corruptibile induere incorruptionem: et mortale hoc induere immortalitatem. De utraque titulus Psalmi: pro his qui commutabuntur.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 54), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_54)
Signaler un complément d'information

Notes :