Philippus Cancellarius

Psalmus 58

Numérotation du verset Ps. 58,1 

¶ In finem
¶Codd. : (Ps. 58) D30 Rusch Ps-G, def. ΩF
ne corrumpas1*
1 disperdas ΩX] corrumpas D30 Rusch
David in tituli inscriptione
quando misit Saul
et custodivit domum eius
ut interficeret eum2*.
2 domum eius] eras. D30 | interficeret – eum ΩX] inv. Rusch
Numérotation du verset Ps. 58,2 I

Eripe me
de inimicis meis
Deus meus3 ¦ et ab insurgentibus
3 meus D30 Rusch ] om. Ps-G
in me libera me.
Numérotation du verset Ps. 58,3 II

Eripe me de operantibus
iniquitatem ¦ et de viris sanguinum
salva me.
Numérotation du verset Ps. 58,4 III

Quia ecce
ceperunt animam meam ¦
irruerunt
in me
fortes.
Numérotation du verset Ps. 58,5 IV

Neque iniquitas mea
neque peccatum meum
Domine ¦
sine iniquitate cucurri
et direxi.
Numérotation du verset Ps. 58,6 V

Exsurge
in occursum meum
et vide ¦
et tu Domine Deus virtutum
Deus Israel.
Numérotation du verset Ps. 58,VI 

Intende ad visitandas
omnes gentes ¦
non miserearis
omnibus
qui operantur iniquitatem.4
4 iniquitatem] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 58,7 VII

Convertentur
ad vesperam†
et famem
patientur ut canes ¦
et circuibunt
civitatem.
Numérotation du verset Ps. 58,8 VIII

Ecce
loquentur in ore suo† et gladius
in labiis eorum ¦ quoniam quis audivit ?
Numérotation du verset Ps. 58,9 IX

Et
tu Domine deridebis eos ¦ ad nihilum
deduces
omnes gentes.
Numérotation du verset Ps. 58,10 X

Fortitudinem5 meam ad te custodiam ¦
5 fortitudinem] fotitudinem cacogr. Rusch
quia Deus susceptor meus
Numérotation du verset Ps. 58,11 

Deus meus
misericordia6 eius preveniet me.
6 misericordia D30 Rusch ] voluntas Ps-G
Numérotation du verset Ps. 58,12 XI

Deus ostendit7 mihi
7 ostendit] ostendet Ps-G
super inimicos meos
ne occidas eos ¦
nequando obliviscantur
populi mei.
Numérotation du verset Ps. 58,XII 

Disperge illos
in virtute tua ¦ et depone eos
protector meus Domine.
Numérotation du verset Ps. 58,13 XIII

Delictum
oris eorum sermonem
labiorum ipsorum ¦ et comprehendantur
in superbia sua.
Numérotation du verset Ps. 58,XIV 

Et de execratione
et mendacio
annuntiabuntur
Numérotation du verset Ps. 58,14 

in consummatione ¦
in ira consummationis
et non erunt.
Numérotation du verset Ps. 58,XV 

Et
scient quia Deus dominabitur8 Iacob ¦
8 dominabitur plerique codd. et edd. D30 Rusch cum Ps-R ] dominatur Ps-G (R F C Q² ΦR)
et finium terre.9
9 et D30 Rusch ] om. Ps-G | terre] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 58,15 XVI

Convertentur
ad vesperam†
et famem patientur ut canes ¦
et circuibunt civitatem.
Numérotation du verset Ps. 58,16 XVII

Ipsi
dispergentur
ad manducandum ¦
si vero non fuerint saturati
et murmurabunt.
Numérotation du verset Ps. 58,17 XVIII

Ego autem
cantabo fortitudinem tuam ¦
et exaltabo mane10
10 exaltabo] exultabo D30 Ps-G
misericordiam tuam.
Numérotation du verset Ps. 58,XIX 

Quia factus es susceptor meus
et refugium meum ¦ in die tribulationis mee.
Numérotation du verset Ps. 58,18 XX

Adiutor meus
tibi psallam†
quia Deus susceptor meus
es ¦ Deus meus misericordia mea.

Psalmus 58

Numérotation du verset Ps. 58,10 
Sermo 118
prol.| ¶ De duplici fortitudine, corporis scilicet et anime. In Psalmo LVIII.
Fortitudinem meam ad te custodiam quia Deus susceptor meus es.
marg.| {A} Est fortitudo corporalis exterior, et est fortitudo spiritualis interior, id est animi. Fortitudo exterior consideratur in robore corporis, in amicis, in parentibus, in divitiis, et homini. Ex his enim dicitur aliquis fortis, et potens contra alium. Unde Prv. 18. {B} Substantia divitis Urbs roboris eius, et quasi murus circumstans eum, antequamconteratur. Sed potius est infirmitas eius: quia in eius occasione multi ruunt in peccatum, et multis est occasio ruine. Unde in Psalmo dicitur. Fallax equus ad salutem, in abundantia virtutis sue non salvabitur. Videre est multos qui fortitudine confisi exercent se in pugillatoria arte et gladiatores fiunt. Sicut mulier propter pulchritudinem suam fit meretrix et tales quasi armis sibi a Deo concessis pugnant contra Deum, quibus deberent pugnare pro Deo. {1.225v} Hec fortitudo non est laudabilis, quia conis brutorum, et plerumque potius nocet qua inuuet. Unde Sir. 6 Ne te extollas in cogitatione anime tue velut taurus: ne forte elidatur virtus tua per stultitiam.
marg.|{C} Similiter divitie et amicorum fidutia multos faciunt excedere. Unde dicitur Sir. 21 Obiurgatio et iniurie adnihilabunt substantiam: et domus que nimis locuples est adnihilabitur superbia. Inde est quod multi sola sua fortitudine et potentia confisi nocent aliis, quia sciunt nihil illis contraire posse: ideo subditi timent commodare Dominis suis, et non est bonum cum ditiori se symbolizare, quia semper sibi potiorem vult partem. Unde dicitur Sir. 8 Noli fenerari fortiori te, quod si feneraveris perditum puta. Et item. 13 Ditiori te ne socius fueris. Quid communicabit cacabus ad ollam? quando se colliserint confringetur. Societatem dicit in mercatura vel mediatura, quia semper sibi vult meliorem partem: quod ostenditur Gn. 31 Ubi dicitur quod quando concesserat Laban quod Iacob haberet varios fetus et videbat plures esse qua unicolores, tunc volebat habere varios et econverso. Unde Ecclesiast. 13 dicitur. Dives iniuste aget et fremet, pauper autem Iesus tacebit.
marg.|{D} Fortitudo exterior potius infirmitas est qua fortitudo: et ideo indiget pedagogo sive rectore et custodia. Custodia autem exterioris debet esse interior animi fortitudo id est quelibet virtus. Ex qualibet enim virtute anima fortis est contra aliquid. Hac fortitudine, exteriorem debet custodire, quia infirmitas est. Unde Sir. 26 In filia non advertente se, firma custodiam: ne inventa occasione abutatur se. Seipsa enim exterior fortitudo abutitur, quando per interiorem animi virtutem non reprimitur. Prv. 18. Spiritus viri { CCXXVI r } sustentat imbecillitatem suam. Fortitudo illa maledicta est, que interiorem fortitudinem eneruat, et ideo abiicienda est: quod significatur Dt. 25 ubi dicitur. {E} Si habuerint inter se duo viri iurgium, et unus contra alterum rixari ceperit: volensque uxor alterius eruere virum suum de manu fortis: emiseritque manum et apprehenderit verenda eius, abscindes manum illius: nec flecteris super eam vlla miseria. In partibus enim illis, virilitas. Tunc mulier in virilia manum mittit quando carnis fortitudo, que infirma est, virtutem animi, que vere virtus est, eneruat penitus et vincit. Et hoc est quod Dalila fortitudinem abstulit Samsoni. Iudi. 16 Ideo dicitur, Fortitudinem meam ad te custodiam. Ad te id est propter te, vel exemplo tui. {F} Propter te, contingit enim quod aliquis de contumelia vel iniuria sibi illata non se vindicat, quia non potest: tamen voluntas non deest. Isti nullum est meritum quia intus retinet rancorem. Unde dicitur Sir. 19 Est qui vetatur pre inopia peccare: et in requie sua stimulabitur. Quando vero potest et non vult facere propter Deum tunc magnum habet meritum: cui interior fortitudo exteriorem ne excedat custodit. Ideo dicitur. Qui potuit transgredi et non est transgressus. Hoc significatur in verbo quod Laban dixit ad Iacob Gn. 31 Stulte operatus es, et nunc quidem valet manus mea reddere tibi malum: Sed Deus patris tui heri dixit mihi. Cave ne loquaris contra Iacob quicquam durius. {G} Fortitudo quidem interior exteriorem fortitudinem per patientiam et mansuetudinem vincit, que sunt anime fortitudo. Virtus enim patientie et mansuetudinis non permittit animam vindicare se contra verba vel illatam sibi iniuriam, sed reprimit animam. Unde dicitur Prv. 16 Melius est patiens viro { CCXXVII v } forti etc. {H} Per prudentiam cor flectitur. Cor enim prudens si quid lucratur non proiicit. Intelligit enim talis quasi talentum lucratum esse in contumelia vel iniuria sibi illata: quo se a suo debito posset liberare. Iam enim debetur ipsi et ipse debet multa Deo et si remittit suum debitum Dominus ei remittit suum. Quia dixit. Dimittite et dimittetur vobis Si autem se vindicaret: abiiceret talentum unde se liberare posset. ut diceretur ei Mt. 18. Serve nequa omne debitum dimisi tibi: nonne oportuit et te misereri conservi tui etc. et Sir. 28 Homine homini reservat iram et a Deo querit medelam? Ideo Ecclesie. 22 Ne ambules cum viro furioso et noli esse amicus homini iracundo. Intelligit etiam illum esse phreneticum vel furiosum, et ideo non est in ipsum vindicandum, unde qui in stultum vel phreneticum vindicat se magis stultum demonstrat. Medicus sustinet se maledici a phrenetico, nec se vindicat, sed blanditur ei et placat eum. Ideo dicitur Prv. 26 Ne respondeas stulto iuxta stultitiam suam ne efficiaris ei similis. Et Prv. 16 Vir insipiens fodit malum: et in labiis eius ignis ardescit.
marg.| {I} ¶ Per iustitiam. Iustitia enim est reddere, unicuique quod suum est. Cum ergo vindicta non pertineat ad ipsum sed ad Deum iudicem, secundum iustitiam non tenetur iudicare. Unde ad Rm. 12 Et Dt. 32 Mihi vindictam et ego retribuam. Non vosmetipsos defendentes carissimi. Hoc enim est usurpare preposituram in alieno territorio. Item de iniuria illa citatus est coram suo iudice. Unde lite pendente nihil immutandum. Item sic vellet se esse iudicem et adversarium simul: quod non decet. Unde Mi. 7 Princeps postulat et iudex in reddendo est. et ad Romanos 14a :"Tu quis es qui { 1.227r } servum iudicas alienum? " etc. Vel ad te id est exemplo tui. Potuisset enim se Dominus vindicasse sed noluit ut nos doceret exemplo. Unde Mt. 26 An putas quod non possum rogare patrem m. et exhibebit mihi plus quam duodecim legiones angelorum? Et ibi : Mitte gladium tuum in locum etc. De interiori fortitudine etiam intelligendum est quod dicit fortitudinem meam etc.
a Rm. 14, 4.
marg.| {K} ¶ Per exercitationem non enim custoditur sicut aurum in archa: sed potius in igne Quedam enim sunt que non custodiuntur nisi per exercitium et motum. Ferrum enim nisi exerceatua colligit rubiginem. Et vitium capiunt ni moveantur aque: sicut dicit Ovidius. Et motus conservat membra et in cursu et in cantu et in visu, ideo dicitur Gn. 24 Exiit Isaac ad meditandum seu exercitandum in agrum Tribulatio et adversitas virtutem custodiunt. Unde de Salomone dicit Beatus Gregorius Salomonis cor sapientia penitus deseruit quam nullius tribulationis disciplina custodivit. Per exemplum. animamur enim exemplo et ad bona agenda et ad mala patienda. Unde Prv. 27 Ferrum ferro exacuitur et homo exacuit faciem amici sui: unde 1Mcc. 6 dicitur, quod ostendebant elephantis sanguinem vue etc.
Numérotation du verset Ps. 58,15 
Sermo 119
prol.| ¶ De cane comparato peccatori et predicatori. In Psalmo 58.
Convertentur ad vesperam et famem patientur ut canes.
marg.| {L} Canis proprietates habet bonas et malas. Secundum malas significat peccatorem. Peccator igitur comparatur cani propter nativitatem. Canis enim nascitur oculis incompletis et non videns. Sic et nos nascimur in tenebris originalis peccati, et significati sumus per cecum natum { CCXXVIII v } de quo Io. 9 Ille illuminatus est de sputo facte de luto, et nos per fidem Christi hominis. Sputum est divinitas, lutum humanitas, et lotus est ad natatoria syloes, et nos aqua baptismi.
marg.| {M} ¶ Propter impudentiam: non enim erubescit mingere vel egerere in conspectu cuiuscumque. Sic nec peccator turpitudinem suam facere in conspectu Dei. Boetius : « Magna nobis est indita necessitas probitatis, cum cuncta agamus ante oculos iudicis cuncta cernentis ». Et Sir. 23 Non cognovit, quoniam oculi Domini multo lucidiores sunt super solem. circumspicientes omnes vias hominum et profundum abyssi, et corda hominum intuentes. Item non reveretur canis sacrum locum et mingit contra parietem etiam templi et crus elevat mingendo. Agnoscere debet anima se esse templum Dei. Unde 1Cor. 3° : « Templum Dei sanctum est quod estis vos ». Polluit ergo templum Dei qui peccat 1Cor 3 : « Si quis violaverit templum Dei disperdet illum Deus ». Urina renibus emanat. Quid est contra parietes templi mingere nisi intellectum turpi cogitatione et affectum immunda voluptate luxurie fedare? Sunt enim quasi duo parietes templi he due vires animi intellectus et affectus. hec est virtus de qua dicitur Is. 35 Numquid ad Dominum tuum et ad te misit me Dominus Deus ut loquerer omnia verba ista, et non potius ad viros qui sedent in muro, ut comedant stercora sua et bibant vrinam pedum suorum vobiscum. Quosdam enim diabolus ita retinet arte obsessos ut compellantur prava consuetudine stercora sua comedere, id est immunditiam peccatorum que per penitentiam egesserant iterare, et vrinam bibere id est peccato luxurie delectari, quod significatur per vrinam: non solum quia de renibus est sed { CCXXVIII r } etiam quia urit quos prius delectavit. Unde Is. 7 In illa die sibilabit Dominus musce que est in extremo Egypti: et api que est in terra assur, et venient et requiescent omnes intorrentibus vallium etc. Vel stercora ad cupiditatem temporalium, vrina ad luxuriam referatur. Crus sicut canis levat: qui per infamiam libidinem suam denudat. Unde Is. 47 Denuda turpitudinem tuam, discooperi humerum tuum, releva crus, transi flumina.
marg.|{O} Propter immunditiam suam. Redit enim ad vomitum, quod facit qui redit ad dimissum peccatum. Unde 1Pt. 2 : « Canis reversus ad vomitum » etc. Et Prv. 26 « Sicut canis qui redit ad vomitum suum sic imprudens qui iterat stultitiam suam ». Canis posteriora lingit. Sic peccator qui in voluptate preterita delectatur. Unde « inimici eius terram lingent ». Et Amalechite dicuntur lingentes sanguinem scilicet peccati sicut lecatores lingunt hastile seu veru. Canis olfacit et masticat aliena stercora. Quid est aliena stercora obfacere misi aliena peccata ad detrahendum explorare. {P} Canis ergo est immundus detractor et sicut scarabeus qui semper rostrum suum immergit in stercore. Horum pars est porta stercoris de qua dicitur Esdre 9b Melchias filius Rechab edificavit portam stercoris. Melchias interpretatur chorus Domino. et significat detractores qui chorum dominis suis faciunt dum eis assistunt. Rech ab mollis pater, recte dicitur detractor filius Rechab quia mollities et remissio du eum facit detractores. Quia si deesset auditor deesset et detractor. Et in Psalmoc: « Opprobrium non acccepit adversus1* proximum suum ». Detractor os suum portam stercoris edificat, dum aliorum immunditias quibus detrahit in ore versat.
b Cf. 2Esr. 2, 13.
c Ps. 14, 3.
1 adversus] corr., ad Ed1523
marg.| {Q} ¶ Canis, non discernit genus suum in coitu, sunt nec equus omnis {1. 228v } et ideo significat incestuosos, et non recipitur in oblationem, nec fit commutatio pro eo. Unde dicitur in lege scilicet Dt. 23 Non offeres mercedem prostibuli, nec precium canis in domo Domini Dei tui. Propter improbitatem, latrat enim et mordet, sic et detractor. Unde ad Phil. 3 Videte canes videte conscissionem. Propter impatientiam. Quia lapidem proiectum vel baculum mordet. Sed cum quid invenerit durum dimittit, in quo apparent quidam deteriores cane, qui durum verbum obiectum non cessant revoluere, et quanto durius tanto amplius iterum et iterum non desinunt ruminare. De hac impatientia dicitur Prv. 26 Sicut qui arripit auribus canem: sic qui transit impatiens. Propter adulationem. Blanditur enim cauda. Sic et quidam applaudunt et blandiuntur, qui significari possunt per canem. {R} De quo Tb. 11 Precucurrit canis, et quasi nuntius adveniens blandimento caude sue gaudebat. Et Lc. 16 Canes lingebant ulcera Lazari. Ulcera lingere est peccatum demulcere. Per gulositatem. Nare enim suspenditur et sequitur quocumque trahas morsellum, et stans servit. Sic quidam servi sunt gule, qui olfaciunt coquinas. Unde Iuvenalis. Admoto qui temperat omnia fumo, et sequuntur curias pro cibis. De quibus Horatius : Serviet eternum qui parvo nesciet uti.
marg.| {S} ¶ Secundum quod habet bonas proprietates predicatorem significat. Latratum habet in ore. In dentibus morsum. In lingua medicinam. In cauda applausum. Sic prelatus et predicator in ore debet habere latratum ad arcendos demones, qui sunt lupi. Contra quos dicitur Is. 56. Speculatores eius ceci omnes, canes muti non valentes latrare. Unde beati Bernardi mater somniavit quod in utero haberet canem dum esset pregnansd.
d Exemplum (Légende de saint Bernard)
marg.| {T} ¶ In dentibus {1. 229r } morsum id est reprehensionem. Unde Ier. 15 « Visitabo super eo quatuor species. Gladium ad occisionem, canes ad lacerandum, volucres et bestias terre ad devorandum et dissipandum scilicet spiritualiter.
marg.| {V} ¶ In lingua medicinam. Unde Prv. 12 « Lingua sapientis sanitas est ». Et Prv. 4 Sapientia sanitas est orbis terrarum. Et Lc. 16 : « Canes lingebant ulcera Lazari ». Et in Psalmoe « Lingua canum tuorum ex inimicis ab ipso ».
e Ps. 67, 24.
marg.| {X} ¶ In cauda habet applausum quia predicator post reprehensionem et comminationem blandis debet promissionibus consolari. Unde Tb. 11 Canis precucurrit etc. ut Paulus ad Gal. 4 Timeo ne forte sine causa laboraverim in vobis. Et statim post. Obsecro vos, nihil me lesistis.
marg.| {Y}Canis facit circuitum antequam cubet. Nec prius2 prelatus debet recumbere vel quiescere qua3 circuitum suum peregerit. De quo dicitur Mt. 44 : « Circuibat Iesus5 totam Galileam, docens in synagoga eorum ». Unde Eliezer6, Genesis 24°7. cum esset appositus panis in conspectu eius, ait. Non comedam donec loquar sermones meos. De ordine predicatorum potest dici8 : {Z} Convertentur ad vesperam : quia modo est vespera mundi: et famem patientur ut canes, famem scilicet convertendi aliquos9: et circuibunt civitatem idest mundum predicando.A
A Codd. : V9877 (69va)
2 primo V9877
3 donec V9877
4 quarto V9877
5 Ihesus V9877
6 Elyezer in V9877
7 24] xxiiiito V9877
8 legi V9877
9 alios V9877


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 58), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_58)
Signaler un complément d'information

Notes :