Philippus Cancellarius

Psalmus 75

Numérotation du verset Ps. 75,1 

¶ In finem
¶Codd. : (Ps. 75) D14 D30 P106 (Textus) Δ (ω1 ω² T77 T79 ) Ω B Ω F (sine titulo) ΩX Bari1 Bari3 Rusch Ps-G CorL {MM2024}
in carminibus1
1 in finem in carminibus K V D P106 Ω B Ω F Ω G Ω R ΩX Ed1530 ] in f. carminibus F, in f. pro carminibus ΩS, in f. laudibus F ΦRGV U, in f. in laudibus Ps-G D30, om. Amiatinus
canticum Assyriorum2*.
2 c. Assyriorum Ω F Ω S Ω R Ωt ΩX] est praem. D, c. ad Assyrios ΦRP D30 U P106 Ω B Ω G Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R, c. Assyrios W, c. ad Assyrium Amiatinus Ps-G , + Vox Ecclesie D30
psalmus Asaph3
3 psalmus Asaph V Ω B Ωt ΩX Ed1530, ante cant. : P106 (Psalmi) Ω G (Ps.) Ps-G Rusch ] Asaph C cum Ps-Moz X, psalmus W, om. Amiatinus Ω R
Numérotation du verset Ps. 75,2 I

Notus
in Iudea
Deus ¦ in4 Israel5
4 in] om. Bari1 |
5 Israel] Israhel D14 ² Δ, + et Bari1 |
magnum nomen eius.
Numérotation du verset Ps. 75,3 II

Et factus est in pace
locus eius ¦ et6 habitatio eius in Sion.
6 et] om. Ωt
Numérotation du verset Ps. 75,4 III

Ibi
confregit7 potentias8 ¦ arcum9
7 confregit] confringit R M* cum Ps-β, confringet Cor2 (anti. et Hieron.) ΦRGV V cum Ps-H , consurgit Bari1 |
8 potentias] potentia C I |
9 arcum Ps-G* (F C Q G² K V 1 ) Ω ΩB Ω G Ωt ΩX Δ (archum T77 , arcum T79) P10525 Rusch Ed1530 Sixtina Edmaior cum Ps-R ] arc. ΩF ΩT, arcuum Cor2 (POTENTIAS ARCUUM secundum grecum et anti. pro quo Hieronymus habet “volatilia arcus”) CorL D14 D30 Ω R Clementina Weber plerique codd. et edd. , + et C M* ω²* (exp.) <divisio.> confr. potentias ¦ arcum D30* Ω Δ ! P10525 Rusch ] confr. potentias arcu(u)m ¦ D14 D30² Ω G Ω T] confregit ¦ potentias. ... scutum ¦ T79 |
scutum
gladium10
10 gladium R G V D30² D Ω B Ω F ΩT ΩX P10525² T79 Ed1455 Rusch Clementina ] et praem. D14 D30* (eras.) Hi Ω G Ωt Δ ( praeter T79) Bari1 Bari3 P10525* (eras.) Edmaior Weber
et11 bellum. 12
11 et D14 D30 Hi Ω B Ω G ΩT ΩX Δ Bari1 Bari3 P10525 Edmaior Weber ] ad Q* |
12 bellum] + diapsalma C Q |
Numérotation du verset Ps. 75,5 IV

Illuminans13
13 illuminans Ps-G (M Q W ΦG*V*P* ΨB V D U G* K edd.) Ω M Ω R Ω S Ω X Rusch cum Ps-R, Hier. comm. p. 60 ] ÷ in:luminans ΦRG²V²P² G² , diapsalma illuminas D14 Ps-G* (R F C I) cum Ps-α Ps-γ Ps-δ, Hier. tract., p. 46 LXX
tu
mirabiliter
a14
14 a Ps-G (plerique codd. et edd.) P106 Rusch D14 Hi Δ Ω R Rusch cum Ps-R Ps-GH ] de Ps-G*(R F C I) cum Hier. comm. p. 60
montibus eternis ¦
Numérotation du verset Ps. 75,6 

turbati sunt15
15 turbati sunt] sub ÷ Q² ΦRG
omnes16 insipientes corde.17
16 omnes] sub ÷ ΦP G² K ΨΒ² , in ras.? P10525 |
17 turbati... corde] sub ÷ ΦV , ... in corde Ω B* (exp.) |
Numérotation du verset Ps. 75,V 

Dormierunt18
18 Dormierunt] Dormiverunt C
somnum suum19 ¦
19 somnum - suum] + somnum ( interl. ) Ωt , inv. Bari1
et nihil
invenerunt
omnes20 viri divitiarum
20 omnes Ω F Rusch etc. ] om. Ed1455
in manibus suis.21
21in manibus suis Ps-G (K* plerique codd. et edd.) +VL311 GR D14 Hi D30 Ω R ω 1 P10525 Rusch cum Ps-R Ps-Med graec. ( εν ταῖς χερσὶν αὐτῶν Koinè R Sedulius cum Syr. Sahid. Boh.) ] ÷ in : manibus suis ΨB ; in m. eius ω² , manibus suis Ps-G* (R F C I K²) Cas557 VL408 L cum LXX (+VL311 gr VL408 gr ) et Hier. ep. 106 , manus suas Cor2 (Hier.) = Ps-H hebr. (ידיהם)
Numérotation du verset Ps. 75,7 VI

Ab increpatione tua
Deus Iacob ¦
dormitaverunt22*
22 dormitaverunt Ps-G D14 Hi Ω F Ω R ΩX Δ Bari1 Bari3 ] + omnes Rusch cum Ps-α* Ps-β
qui ascenderunt
equos.
Numérotation du verset Ps. 75,8 VII

Tu terribilis es
et quis23 resistet
23 quis Ω F etc. ] qui F Q* Ωt cum Ps-α Ps-δ Ps-ζ
tibi ¦
ex tunc
ira tua.
Numérotation du verset Ps. 75,9 VIII

De celo
auditum
fecisti
iudicium ¦
terra
tremuit24 et quievit.
24tremuit R 1 ΨB² V D D14 D30 Hi Δ Ω M Ω F Ω S Ωt Ω R Ω X P10525 Ed1455 Rusch Clementina cum Ps-R ] timuit Cor2 (hebr. et grecus et anti. non habent TREMUIT ) Ps-G (R† F C)
Numérotation du verset Ps. 75,10 IX

Cum25
25 Cum] Dum Ed1455
exsurgeret in iudicio26*
26 iudicio Cor2 M² ΨB² Hi Δ ( praeter T77 T79 ) Ω M Ω R Ω S Ω X P10525 cum Ps-R ] iudicium M* ΨB* Ps-G D14 D30 Ωt ΩT T77 (44v) T79 (44v) Rusch
Deus ¦
ut salvos faceret
omnes mansuetos
terre27.
27 terre] + diapsalma Ps-G | <divisio.> VII ¦ ¦VIII ¦ ¦IX] VII ¦ ¦VIII+IX D14 *
Numérotation du verset Ps. 75,11 X

Quoniam cogitatio hominis
confitebitur tibi ¦ et reliquie cogitationis28
28 cogitationis Bari1 P10525 etc. ] cognitionis Bari3, cogitationes Ω F
diem festum
agent tibi. 29
29 <divisio.> tibi1 ¦] tibi ÷ D14
Numérotation du verset Ps. 75,12 XI

Vovete
et reddite
Domino Deo vestro ¦
omnes
qui in circuitu eius
affertis30
30 affertis D30 Hi Δ Ω R Ωt ΩX P10525 ] afferent Ps-G D14 ; cf. Ps-R   : offertis
munera.
Numérotation du verset Ps. 75,XII 

Terribili
Numérotation du verset Ps. 75,13 

et ei qui aufert31
31 aufert] aufers D14
spiritum32
32 spiritum plerique codd. et edd. S K D14 D30 Hi Δ Ω F Ω R Ωt ΩX P10525 Clementina cum hebr. Ps-R Ps-H ] spiritus Ps-G (R F C I M W ΦRG U cum LXX Ps-Moz C Hieron., Ep. 106)
principum ¦
terribili
apud omnes33* reges terre.
33 omnes Ω F ΩX P106 Rusch ] om. Cor2 D14 D30 Hi Ω B Ω G Ω R Ωt Ω T Δ Bari1 Bari3 P10525 Clementina Ps-G

Psalmus 75

Numérotation du verset Ps. 75,3 
Sermo 157
prol.| ¶ De pace et bello morali. In Psalmo 75. Sermo 158(!).a
a ¶Codd. : Angelica n° 314
{A} Et factus est in pace locus eius, et habitatio eius in Sion.
marg.| Ibi confregit potentias, arcum, scutum, gladium et bellum. Pax non est ubi bellum est. Sed finis belli pax est: quia per bellum pax acquiritur hostibus superatis. Talem habuit Salomon, qui recte dicitur pacificus. Unde 3Rg. 4 dicitur. Habuit Salomon ex omni parte pacem in circuitu. Et licet pax excludit bellum manifestum, non tamen excludit labores et torneamentorum exercitationes, immo tunc maxime fiunt. Nec etiam excludit furta et dolos, et homini que latent. Sed hec omnia excludit tranquillitas. Pax igitur est ubi nemo impune aliena invadit { 304r } tranquillitas ubi nulla prorsus homini perturbatio vel inquietatio contingit. Per hoc igitur quod dicitur. In pace factus est locus eius etc. duo status anime designantur. {B} Locus alicuius dicitur qui potest ipsum capere. Habitatio in qua habet domicilium et summam rerum, et ibi est mansionarius. Locus itaque Domini est animus per penitentiam iustificatus. Habitatio est animus contemplativus. Locus Domini est animus iustificatus per penitentiam. Unde diciturb Iustitia et iudicium preparatio sedis eius. Iudicium discretionis et examinationis universe affectionis bone, et iustitia satisfactionis. Et hi sunt Septuaginta discipuli. De quibus Lc. 10 Designavit Dominus alios septuaginta discipulos et misit illos in omnem locum, in quem ipse erat venturus. De hoc dicitur. In pace factus est locus eius, quia ipsa iustitia procurat pacem. Quoniam confortavit seras portarum tuarum, benedixit filiis tuis in te. Firmavit castra in bello. Et post. Qui posuit fines tuos pacem. Tunc impletur quod dicitur. 3Rg. 4 Habebat Salomon pacem ex omni parte in circuitu. In circuitu pacem habet qui non turbatur memoria preteritorum, nec inquietatur desiderio futurorum, nec frangitur adversis, nec prosperis elevatur. Status tamen pacis, ut dixi, non excludit: immo admittit labores et torneamentorum exercitationes, furta et dolos. {C} Labores actionum et tribulationum admittit que pertinent ad activam. Unde 2Cor. 11 In laboribus multis. In carceribus frequenter. Exercitationes habet torneamentorum, que agunt contra se spiritus et caro: quia caro concupiscit adversus spiritum et econverso, et quas patitur ab amicis et parentibus tribulationes, non est bellum sed, torneamentum quia agitur inter domesticos et conciues. Unde Mi. 7 Noli credere amico, noli confidere in duce: ab ea que dormit in sinu tuo, custodi claustra oris tui. Quia filius { CCCV v } contumeliam facit patri. Et post. Inimici hominis domestici eius. Hec torneamenta reddunt spiritum exercitatum et hilarem ad pugnandum. Unde dicitur Idc. 3 He sunt gentes quas reliquit Dominus ut erudiret in eis Israelem. {D} In statu etiam pacis contingunt furta maxime propter securitatem. Eodem modo iustis tamquam furta contingunt multe subreptiones: et quasi dormientibus et sopitis ipsum tempus vel aliquod opus bonum subtrahitur. Fures enim sunt omnis oblivio, negligentia, subreptio: unde vigilandum est contra ista. Sicut dicitur Lc. 12 Si sciret paterfamilias qua hora fur veniret vigilaret utique et non sineret perfodi domum suam. De his Iob. 19 Venerunt latrones et viam sibi fecerunt per me. {E} Dolos etiam patitur. Doli sunt amicitie simulate, false persuasiones, adulationes, detractiones. Simulate et fatue amicitie. Unde Threnorum 1c : « Vocavi amicos meos et ipsi deceperunt me ». Adulationes, ut in curiis de quibus optabat liberari qui dicebat. Domine libera me a labiis iniquis etc. Et iterum. Sicut novacula acuta fecisti dolos. Et Ier. 20 {F} Habitatio tua in medio doli.
b Ps. 88, 15.
c Lam. 1.
marg.| ¶ Sequitur : hic. Habitatio eius in Sion. Sion interpretatur specula: et significat contemplationis puritatem, que immunis est ab omnibus istis: nullam habens inquietationem. Hec est sicut mundus super lunam, semper enim ibi est serenum, et licet Deus sit vbique: in celis tamen dicitur habitare. Sic et spiritualiter in habitat aliquem talem Deus. Vude. Ad te levavi animam meam qui habitas in celis. Et iterumd « Qui habitat in celis irridebit eos ». {G} In anima iusta et activa est quidem Deus: sed quasi in terra et aere turbulento. Ideo recte diciture : « Ibi confregit potentias » etc. et est congruus ordo. Primo dicit potentias que sunt { CCCV r } violente subreptiones et oppressiones quas facit et exercet diabolus in eis quibus per concupiscentiam dominatur. Unde Genesis 19f :"Vim faciebant Loth vehementissime et iam prope erat ut infringerent fores". Et in Psalmo 17g : « Confringam illis nec poterunt stare, cadent subtus pedes meos ».
d Ps. 2, 4.
e Ps. 75, 4.
f Gn. 19, 9.
g Ps. 17.
marg.| {H} ¶ Secundo arcum id est occultas et a remoto sagittationes de quibus Ps. 10 « Quoniam ecce peccatores intenderunt arcum: paraverunt sagittas suas in pharetra ». Et Ier. 9 Extenderunt linguam suam quasi arcum mendacii et non veritatis.
marg.| ¶ Tertio scutum, scutum est sub specie boni mala suggerere et quasi scuto opposito malitiam tegere. De hoc dicitur Sir. 37 O presumtio nequissima unde nata es aridam operire nequitiam et dolositatem illius. Et Apc. 9 Et habebant loricas ferreas, scilicet locuste.
marg.| {K} ¶ Quarto dicit gladium. Gladio utitur qui mala per scripturam persuadere nititur ut heretici. Sed Golias gladio suo occiditur quando talis machinatio per scripturam ipsam eluditur, ut Dominus fecit diabolo. Mt. 4 dixit enim diabolus. Si filius Dei es, mitte te deorsum, scriptum est enim, quia angelis suis mandavit de te ut custodiant te in viis tuis. Et respondit Dominus. Vade Satanas. Scriptum est, non tentabis Dominum Deum tuum.
marg.| {L} ¶ Ultimo sequitur et bellum. bellum est quod maxime agitur contra extraneos. Extranei sunt nobis mundus et demones. Unde ad Eph. 6 Non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem: sed adversus principes et potestates: adversus mundi rectores. Hoc confringit Dominus, nec ante quietam habitationem habet in Sion id est in anima contemplativa. Unde David non potuit templum facere Domino, quia semper fuit in bello et in tumultu. Unde 3Rg. 5° : { CCCVI v } « Tu scis voluntatem patris mei » et quia non poterat edificare templum nomini Dei sui propter bella imminentia per circuitum donec daret eos Dominus eius sub vestigio pedum eius: nunc autem requiem dedit mihi Dominus per circuitum: et non est Satan neque occursus malus: quamobrem cogito edificare templum nomini Dei nostri. Hec requies est plus qua pax. Est enim tranquillitas animi: de qua dictum est. In pace factus est locus eius et habitatio eius in Sion.
Numérotation du verset Ps. 75,11 
Sermo 158
prol.| ¶ De triplicibus cogitationibus in anima ordinatis, et de septem panibus. In Psalmo 75. Sermo 159 (!).
{M} Quoniam cogitatio hominis confitebitur tibi , et reliquie cogitationis diem festum agent tibi.
marg.| In anima que iustificatur triplices ordinantur cogitationes. Prime, medie, ultime, vel novissime. Et he dicuntur reliquie cogitationum. Quare dicuntur reliquie, et quare festum agunt: infra dicetur. Prime quidem sunt doloris sive tristitie. Secunde mixte gaudii pariter et doloris. Novissime, tantummodo gaudii. Prime sunt doloris et tristitie. De his premittit: Cogitatio hominis confitebitur tibi. Confessio enim dolorem habet et tristitiam de peccatis, in quibus peccator se accusat et damnat. De hac contristatione dicitur. 2Cor. 7 Nunc gaudeo non quia contristati estis sed quia contristati estis ad penitentiam. Contristati enim estis secundum Deum: que enim secundum Deum tristitia est penitentiam stabilem in salutem operatur.
marg.| {N} ¶ Medie cogitationes sunt gaudii pariter et meroris scilicet mixte quando peccator iam { CCCVI r } ex eo quod dolet de peccatis concipit spem venie. Unde in Psalmo. Potum meum cum fletu miscebam. In fletu dolor. In potu delectatio est. Et Ct. 2 Messui myrrham meam cum aromatibus meis. Hec mixtio significatur. 1Esr. 3 ubi dicitur : Non poterat quisquam agnoscere vocem clamoris letantium, et vocem fletus populi. Commixtim enim vociferabantur clamore magno et vox audiebatur procul.
marg.| {O} ¶ Novissime sunt puri gaudii: quando anima sentit se liberam et a peccatorum sarcina de oneratam.
marg.| ¶ Est gaudium sicut mulieris que peperit, de qua dicit Dominus, Io. 16 Mulier cumparit tristitiam habet: Cum autem peperit iam non meminit pressure propter gaudium quia natus est homo in mundum. Hi tres status designari possunt Ps. lxxiiii. ubi dicitur. Calix in manu Domini, vini, meri, plenus mixto. Vini quantum ad primum statum primus enim status habet vinum merum compunctionis. de quo Ps. lix. Potasti nos vino compunctionis. Meri quantum ad ultimum. Habet enim vinum merum iocunditatis, De quo Sir. 40 Vinum letificat cor hominis. Et Prv. ultimo Date siceram merentibus et vinum his qui amaro sunt animo id est mesto sunt corde. Et Sir. 30 Vinum in iocunditatem creatum est. Plenus mixto dicit quantum ad medium statum.
marg.| {P} ¶ Hi tres status in prodigo filio designantur. Lc. 15 Primus ubi in se reversus dixit, quanti mercennarii in domo patris mei abundant panibus? Ecce quod hic dicitur cogitatio ho. consi. tibi. Secundus cum dicit: pater peccavi in. celum et coram te: iam non sum dignus vo. si. t. ecce dolor. Dixit autem pater: cito proferte sto. pri. et induite illum, ecce vestis virtutum, ecce gaudium dolorem temperans. Tertius status puri gaudii ubi dicitur. { CCCVII v } Ceperunt omnes epulari: et ibi. Audivit symphoniam et chorum etc. et hoc est quod dicitur. Reliquie cogitationism diem festum agent tibi . Signanter dicitur, reliquie. quia pertinent ad mensam cuius mense sunt reliquie illius, scilicet de qua dicitur. Fuerunt mihi lacrime mee panes die ac nocte.
marg.| {O} ¶ Hoc totum significari potest. Mc. 8 ubi Dominus dixit. Misereor super turbam quia iam triduo sustinent me etc. Et post dicitur. Quot panes habetis? Responderunt, septem, et pisciculos paucos. et post sequitur. Et sustulerunt quod superaverat de fragmentis septem sportas. Ad primum statum pertinet quod dicitur de septem panibus. Tristitia enim penitentie septem operatur: que sunt quasi septem panes. Unde 2Cor. 7 Ecce enim hoc secundum Deum contristari vos quantam in vobis operatur sollicitudinem, sed defensionem: sed indignationem, sed timorem, sed desiderium, sed emulationem, sed vindictam. Primus panis sollicitudo glo. Sollicitudinem emendandi. De qua ad Rm. 6 Humanam dico propter infirmitatem carnis vastre, sicut exhibuistis membra vestra servire immunditie ad iniquitatem: ita nunc exhibete membra vestra servire iustitie in sanctificationem.
marg.| {R} ¶ Secundus panis est defensio. Glossa : Qui penitet non excusat se, sed confitetur peccatum quod est se defendere a gehenna, quasi dicat, dum se non defendit a peccato vel a culpa: defendit se a pena, vel defensionem dicit ut se non permittat capi a tentationibus, quasi ab hostibus. Unde ad Hbr. 12 Ne fatigemini animis vestris deficientes. Nondum enim usque ad sanguinem restitistis. Unde Seneca dicit de athleta. Hunc volo cui dentes sub pugno { CCCVII r } crepuere, qui sanguinem suum vidit: et qui proiectus animum non proiecit.
marg.| {S} ¶ Tertius panis est indignatio qua quis contra seipsum irascitur, quod tam indigne se gessit. Unde dicitur. Irascimini et nolite peccare. Et hoc significatum est Gn. 18. ubi dicitur quod Iudas misit Thamar hedum. Iudas confessio. Thamar amaritudo. Iudas mittit hedum Thamar. quando vere confitens proprium sibi exprobrat peccatum dicens ad animam suam. Ier. 2 Quam vilis facta es meretrix iterans vias tuas.
marg.| {T} ¶ Quartus panis est timor. glo ne in futuro tale quid contingat. Hic timor operatur cautelam, de qua dicitur Sir. 1 Timor Domini scientie religiositas. Religiositas autem custodit cor. et iterum. Timor Domini expellit peccatum: quia dum vult intrare non permittit.
marg.| {V} ¶ Quintus panis, desiderium glo. In melius prouehi. de siderat enim reformari qui se scit per peccatum suum deformem. et tardum est ei quod conformetur. et quia hoc desiderium vivificat animam, dicitur Prv. 18. Spes que differtur af. animam. lignum vite desiderium veniens. Et ibidem de eodem. Desiderium si compleatur delectat animam.
marg.| {X} ¶ Sextus panis est emulatio glo. ut me, vel aliquos bonos imitemini. Multum enim prodest penitenti proponere sibi aliquem cui se conformet. Unde Seneca. Nisi ad regulam prava non corriges. Ad Philip. 3 In eadem permaneamus regula. Imitatores mei estote fratres et observate eos qui ita ambulant sicut habetis formam nostram.
marg.| {Y} ¶ Septimus panis est vindicta. glo. Qui penitet vindicat in se quod deliquit. Hieremi. l. Non parcatis iaculis quia Domino peccavit. Et post. Ultionem capite, sicut fecit vobis, facite ei. { CCCVIII v }
marg.| {Z} ¶ Ad secundum statum pertinet quod dicitur de pisciculis paucis, qui quia habent carnes sapidas significant gaudium mentis Recte autem dicuntur pisciculi et pauci quia parum est dulcedinis in gaudio quod mixtum est cum dolore. {&}
marg.| ¶ Ad tertium statum pertinet quod dicitur. Sustulerunt de fragmentis que supererant septem sportas. Et hoc est quod dicitur. Reliquie cogi. di. fest. a. tibi. Septem sporte impleri dicuntur ut gaudium corporis et anime designetur, quinque ad corpus propter quinque sensus. Duo ad animam propter intellectum et affectum. Unde ad Eph. 5 Implemini in spiritu sancto, loquentes vobismetipsis, in psalmis et hymnis cantantes et psallentes in cordibus vestris Domino: et hoc est vere festum anime, et corporis exultatio.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 75), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_75)
Signaler un complément d'information

Notes :