Philippus Cancellarius

Psalmus 76

Numérotation du verset Ps. 76,1 

¶ In finem
¶Codd. : (Ps. 76) D30 Rusch Ps-G
pro Idithun1
1 pro Idithun Ω R] in laudibus D30 cum Ps-Moz C
psalmus2
2 ps + ipsi Ω R
Asaph3.
3 Asaph] + canticum ad Assyrios D30
Numérotation du verset Ps. 76,2 I

Voce mea
ad Dominum clamavi ¦ voce mea
ad Deum et intendit mihi4.
4 mihi D30 Ω R] me Ps-G
Numérotation du verset Ps. 76,3 II

In die tribulationis mee
Deum
exquisivi manibus meis
nocte contra eum ¦
et non sum deceptus.5
5 <divisio.> meis || nocte... eum et Ω R
Numérotation du verset Ps. 76,III 

Renuit
consolari
anima mea †
Numérotation du verset Ps. 76,4 

memor fui
Dei
et delectatus sum et6 exercitatus sum ¦
6 et D30 Ω Ω R] om. Ps-G
et defecit spiritus meus.7
7 meus] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 76,5 IV

Anticipaverunt
vigilias
oculi mei ¦
turbatus sum
et non sum locutus.
Numérotation du verset Ps. 76,6 V

Cogitavi
dies antiquos ¦ et annos eternos
in mente
habui.
Numérotation du verset Ps. 76,7 VI

Et meditatus sum nocte cum corde meo ¦
et exercitabar8
8 et I Q* W U G K D30 ΦP ΨB ΩS V D Ed1530 Ed1532 Clementina cum Hier. in Ps. 106 ] om. Cor2 (grecus et hebr. et anti. et Hieron. non premittunt ET ) Ω MR Ps-G
et scobebam 9
9 scopebam] excopebam ΦV, ventilabam R cum Ps-R
spiritum meum.
Numérotation du verset Ps. 76,8 VII

Numquid
in eternum proiciet Deus10 ¦
10 Deus] Dominus F cum LXX Ps-Med Ps-H
et11 non apponet12
11 et Cor2 Ps-G Rusch] aut D30 V Ed1455 Ed530 Ed1532 Clementina cum Ps-R |
12 apponet D14 D30 Ps-G ] apponat Ps-G (Q ΦR) Rusch |
ut complacitior sit
adhuc.
Numérotation du verset Ps. 76,9 VIII

Aut in finem
misericordiam
suam13
13 suam] om. ΩM
abscidet14 ¦
14 abscidet Cor2] abscindet Ed1530 Ed1532 Clementina
a generatione
in generationem.
Numérotation du verset Ps. 76,10 IX

Aut
obliviscetur
misereri15 Deus ¦
15 misereri] miserere F Q
aut
continebit in ira sua misericordias suas.16
16 suas] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 76,11 X

Et
dixi nunc
cepi ¦
hec
mutatio
dextere excelsi.
Numérotation du verset Ps. 76,12 XI

Memor fui
operum Domini ¦ quia memor ero
ab initio mirabilium tuorum.
Numérotation du verset Ps. 76,13 XII

Et
meditabor in omnibus operibus tuis ¦
et in adinventionibus tuis
exercebor.
Numérotation du verset Ps. 76,14 XIII

Deus in sancto
via tua †
quis
deus magnus sicut Deus noster ? ¦
Numérotation du verset Ps. 76,15 

Tu
es Deus qui
facis mirabilia.
Numérotation du verset Ps. 76,XIV 

Notam
fecisti
in populis17*
17 in populis Ps-G D30 Ω R] populis Rusch (hapax)
virtutem tuam ¦
Numérotation du verset Ps. 76,16 

redemisti in brachio tuo
populum tuum, filios Iacob
et Ioseph.18
18 Ioseph] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 76,17 XV

Viderunt
te
aque
Deus † viderunt
te
aque et timuerunt ¦
et turbate sunt
abyssi.
Numérotation du verset Ps. 76,18 XVI

Multitudo
sonitus aquarum ¦
vocem dederunt
nubes.
Numérotation du verset Ps. 76,XVII 

Etenim sagitte
tue
transeunt19 ¦
19 transeunt Ps-G D30 Hi Ω R etc transierunt ΨB Rusch
Numérotation du verset Ps. 76,19 

vox tonitrui tui
in rota.
Numérotation du verset Ps. 76,XVIII 

Illuxerunt
coruscationes tue
orbi terre ¦
commota est
et contremuit terra.
Numérotation du verset Ps. 76,20 XIX

In mari
via tua20 et semite tue
20 via tua D30 Rusch ] vie tue Ω R
in aquis multis ¦
et
vestigia tua
non cognoscentur.
Numérotation du verset Ps. 76,21 XX

Deduxisti
sicut oves
populum tuum ¦ in manu Moysi et Aaron.

Psalmus 76

Numérotation du verset Ps. 76,7 
Sermo 160
prol.| De anime rationalis duplici perfectione. De eius exercitatione et purgatione a quibus fiant In Psalmo 76.
{A} Meditatus sum nocte cum corde meo exercitabar, et scopebam spiritum meum.1
1 Meditatus] et praem. V9877 | exercitabar... meum] etc. V9877
marg.| Primo considerandum in quibus consistit anime rationalis perfectio scilicet in cognitione veritatis per intellectum: et amore virtutis secundum affectum. Hic est duplex Helie spiritus 4Rg. 2 Obsecro te ut fiat spiritus tuus duplex in me. Et Io. 5 Ioannes erat lucerna ardens et lucens. et Act. 2 Apparuerunt apostolis dispertite lingue tamquam ignis. Et Iob. 38 Nosti per quam viam inspergitur lux, et per quam dividitur estus super terram? Lux pertinet ad cognitionem. Estus ad dilectionem. Meditatio ad intellectum cor ad affectum. Ideo dicitur. Meditatus sum nocte cum corde { 308r } meo. Meditatio cum sine affectu non sufficit. Unde Sir. 14. dicitur Beatus vir qui in sapientia morabitur: et qui in iustitia sua meditabitur, et in sensu cogitabit circumspectionem Dei id est affectu. {B}
marg.| ¶ Sequitur : Quomodo acquiratur hec perfectio per hoc quod dicitur. Exercitabar: datur enim intelligi quod per exercitationem acquiratur. Oportet enim animam primo exercitari, et ita per exercitationem purgari, et per purgationem perfici. Exercitatio autem duo facit. purgationem et multiplicationem scilicet virtutum. De multiplicatione virtutum dicitur Mt. 25 quod qui accepit duo talenta, lucratus est alia duo: et qui quinque, alia quinque. Unde Dominus increpat servum nequam dicens. Nonne oportuit te pecuniam meam dare ad usuram? Et hec duo talenta sunt duo predicta cognitio scilicet et affectio. De purgatione dicitur hic, et scopebam spiritum meum id est purgabam. Exercitatio enim purgat. Sicut apparet in ferro quod colligit rubiginem nisi exerceatur: et sapientia abscondita que non exercetur: per predicationem, doctrinam, et disputationem quasi rubiginem colligit. Unde Prv. 10 Aufer rubiginem de argento, et egredietur vas purissimum. Fides etiam nulla est nisi exerceatur secundum opera. Unde Iacobi. ii, Fides sine operibus mortua est. Iustitia etiam ideo recte lorice comparatur. Iuxta illud ad Eph. in fine. State succincti lumbos vestros in veritate. Induti loricam iustitie: in omnibus sumentes scutum fidei. quia lorica sine exercitatione rubiginem colligit: ideo rutilatur ut splendeat. Sic iustitie et alie virtutes ut splendeant exercentur. Unde Sir. 24 Qui emittit disciplinam quasi lucem.
marg.| {C} ¶ Tertio videndum est a quibus anima purganda sit. Intellectus enim ab errore, affectus { CCCIX v } purgandus est a malitia. Unde Ier. 4 Auferte preputia cordium vestrorum viri Iuda. 1 immunditiam. Preputium intellectus error est: affectus malitia, et post. Lava a malitia cor tuum Hierusalem ut salva fias. Usquequo morabuntur in te cogitationes noxie? Hinc dicitur Is. 6 Et volavit ad me unus de seraphim et in manu eius calculus quem forcipe tulit de altari, et tetigit os meum: et dixit, ecce tetigi labia tua, et auferetur iniquitas tua. Labia illa sunt intellectus et affectus. Hec duo scilicet error et vitium sunt offendicula. De quibus Hieremi. 4 Si abstuleris offendicula a facie mea non commoveberis. He sunt volucres quas abigebat Abraham a sacrificio. Gn. 15 He sunt musce de quibus Ecclesiastes 10a Musce morientes per dunt suavitatem unguenti. {D} Qui ergo mundaverit animam ab his, non timebit diabolum revertentem: qui dicit Lc. 11 Revertar in domum meam. et post dicitur. Et cum venerit invenit eam scopis mundatam et ornatam. Mundatam a vitio et errore: ornatam cognitione veritatis et amore virtutis.
a Qo. 10, 1.
marg.| {E} ¶ Alia littera dicit. Meditatus sum etc. et garriebam et scrutabar spiritum meum. Proprium est avicularum que inebriantur vino ut conentur ad verba nostra et garriant. Unde Persius. Quis expedivit psittaco suum chere Picasque docuit verba nostra conari? Magister artis ingeniique largitor Venter, negatas artifex sequi voces. Sic anima que conatur ad divina garrit: quia verba que affectu concipit ore non potest exprimere. Unde Moyses. Ex. 4 dicit de se. Factus sum ineloquens ab heri, et nudiustertius etc. Hoc facit ebrietas spiritualis. de qua Act. 2 Non sicut vos dicitis hi ebrii sunt. quasi dicat, Immo spirituali ebrieta { CCCIX r } te, de qua Ct. 5 Bibite amici et inebriamini carissimi.
Numérotation du verset Ps. 76,16 
Sermo 161
prol.| A Brachium et manus Dei patris, quomodo et quare dicatur Christus. In Psalmum 76.2
A Codd. : Angelica n° 158, V9877 (non contuli)
2 Brachium... 76] om. codd., de redemptione hominis V9877
Redemisti in brachio tuo populum tuum filios Iacob et Ioseph3.
3 filios... Ioseph] om. V9877
marg.| {F} Dominus Christus dicitur brachium et manus patris: quia pater operatur per ipsum. Dicitur autem brachium, quantum ad opera fortitudinis, quantum ad opera sapientie et artis: et quantum ad opera pietatis. Quantum ad opera fortitudinis est quasi brachium militis et athlete. Unde dicit. Deduxisti populum tuum in manu po. et brachio extento. Et Sir. 26 Innova signa (et hoc in conceptione) immuta mirabilia (et hoc in incarnatione) glorifica manum (et hoc in passione) et brachium dextrum (et hoc in resurrectione.) Et Is. liii. Quis credidit auditui nostro et brachium Domini cui revelatum est? Et ascendet sicut virguitum coram eo, et sicut radix de terra sitienti. {G} Illi brachium Domini revelatum est qui se credit per filium Dei a diaboli potestate liberatum, et non per alium posse liberari: aliter si credit, absconditum est ab eo brachium Domini. Et ascendet etc. Christus lignum est vite de quo dicitur. {H} Et erit tamquam lignum quod plantatum est secus decursus aquarum id est impetus et concursus tribulationum. Et enim in se ligno vite inseruit lignum scientie boni et mali: per experientiam utriusque. Unde ad Hebreos. 4 Non habemus pontificem qui non possit compati infirmitatibus nostris etc. tentatum per omnia in similitudine absque peccato. Hoc { CCCX v } lignum in magnum virgultum creuit quando ad similitudinem mortis eius multos in fide sua plantavit. Unde ad Rm. 6 Si complantati sumus ad similitudinem mortis eius, et resurrectionis erimus. et ita ascendit sicut virgultum coram eo. In hoc virgulto plantati sunt alii sicut cedrus per contemplationis eminentiam vel sapientiam. Unde Sir. 24 Quasi cedrus exaltata sum in Libano. Alius quasi palma. per vitiorum victoriam. Unde ibidem. Quasi palma exaltata sum. Alius, quasi oliva per misericordiam. {I} Unde ibi. Quasi oliva speciosa in campis et ita in aliis.
marg.| ¶ Brachium Domini quantum ad opera sapientie et artis est et hoc quasi brachium figuli. Unde Sir. 38 In brachio suo formavit lutum et ante pedes suos curuavit virtutem suam. Loquitur quasi de opere figuli qui ita facit. et hoc quantum ad creationem. Unde Iob. 10 Manus tue domine fecerunt me, et plasmaverunt. quantum ad reformationem. Unde Iob. 38 Restituetur ut lutum signaculum tuum stabit quasi vestimentum nisi per id cui apponitur. mutatur enim et non mutat. Sicut dicitur ad Philip. 2 Habitu inventus ut homo. Brachio suo lutum formavit quando nos per incarnationem filii reformavit. {K} Ante pedes suos virtutem curuavit, quando in misericordia et vcritate veniens deitatis altitudinem et potentiam inclinavit. Pedes enim eius quibus ad nos venit, sunt misericordia et veritas. De quibus pedibus dicitur. Hab. 3 Egredietur diabolus ante pedes eius. Vel sicut per caput Christi incarnatio: ita per pedes qui sunt pars extrema, ipsius passio designatur. Unde Ex. 12 Caput cum pedibus et intestinis vorabitis. Caput incarnatio quia { CCCX r } principium: pedes passio. Intestina ipsius passionis interiora: ergo caput cum pedibus devorare est incarnationem Christi et passionem et que in eis contigerunt singula memorare.
marg.| {L} ¶ Brachium etiam dicitur quantum ad opera pietatis: et est quasi brachium nutricis. Inter brachia enim nutricis gestatur parvulus. Os. 11 Ego quasi nutricius Effraim portabam eos in brachiis meis, et nesciebant quod curarem eos. Qui ab huius nutricis brachiis cadit claudus efficitur et recte per veritatis viam non incedit. Unde 2Rg. 4 de Miphiboset, cum nutrix festinaret ut fugeret cecidit et claudus effectus est. Est etiam quasi brachium pastoris qui portat oves fetas et pecora infirma. Unde Is. 39 Sicut pastor gregem suum pascet: in brachio suo congregabit agnos, et in sinu suo levabit fetas ipse portabit. Agnos noviter conversos. Fetas bonis operibus pregnantes. Hoc est brachium, de quo dicitur. In brachio tuo redemisti populum tuum.
marg.| {M} ¶ Sequitur. Filiis. ia. et Io. Non pertinent ad redemptionem nisi qui per actionem placent, vel per contemplationem. Filii Iacob sunt activi. Iacob enim interpretatur luctator et ideo significat activam que laboriosa est quare et Lia laboriosa interpretatur. Filii Ioseph contemplativi. Ioseph enim interpretatur augmentum, contemplatio enim additur post activam et est quasi augmentum eius. Et quia in contemplativa illuminantur cogitationes, et informantur affectiones, dicitur Gn. 49 Filius accrescens Ioseph. Filius accrescens et decorus aspectu. Filii etiam Ioseph sunt nepotes Iacob quasi nati post. Similiter post opera active studia accedunt contemplative et non ante. Unde Sir. 4 Fili cocupiscens sapientiam, serva iustitiam. { CCCXI v } Recte etiam filiis Iacob competit contemplativa. nam et Ioseph somniator fuit: et totus in visionibus sic et contemplatio. Unde Sir. 24 Sicut parturientis cor tuum phantasias patitur nisi ab altissimo fuerit emissa visitatio. Iacob duodecim habuit filios. et activa decem attendit mandata, quorum debet habere notitiam servando obedientiam iuxta verbum Iac. 1 Estote factores verbi et non auditores tantum etc. fallentes vosmetipsos. Ioseph duos, Manassem et Effraim. Manasses est obliviosus. {N} Effraim fructificans. Non. n. est quis fructificans in cognitione et amore eternorum nisi habeat oblivionem temporalium. Unde dicitur de discipulis Domini quod obliti sunt tollere panes secum. Mc. 8 Obliti sunt panem secum sumere et non habebant nisi unum panem in navi. Hic unus panis est gratia contemplationis. Unde Lc. 10 Porro unum est necessarium Maria optimam partem elegit etc. Quid est oblivisci panes tollere, nisi pre amore eternorum temporalia non curare? Amor enim eternorum excludit amorem priorem et curam temporalium: quod significatur Gn. 29 ubi dicitur. Optatis potitur nuptiis: amorem sequentis pretulit priori. Quod facit qui dicit cum Ps. Renuit consolari anima mea, memor fui Dei.
Numérotation du verset Ps. 76,18 
Sermo 162
prol.| ¶ De aquis que sunt scientie Sacre Scripture et de grammatica, logica et rhetorica moralibus. In Psalmo 76.
{O} Multitudo sonitus aquarum vocem dederunt nubes.
marg.| Aque dicuntur scientie maxime Sacre Scripture de quibus dictum { CCCXI r } est ; « Viderunt te aque Deus, viderunt te aque » id est virtutem tuam senserunt. Qui enim videt aliquid immutatur a re visa. Et quia immutate sunt, vere dicitur. Viderunt te aque Deus . Quod significatum est Io. 2 ubi Dominus aquam mutavit in vinum. Recte autem dicitur   Multitudo sonitus aquarum quia nulla scientia multitudinem sonituum habet nisi sacra scriptura. Unde ipsa est vox Domini. de qua Apocalypsis 1b Vox eius qua si sonus aquarum multarum. et in Ez. 1 Audicbam sonum alarum Cherubim quasi sonum aquarum multarum et quasi sonum sublimis Dei. Cherubim interpretatur plenitudo scientie. Ale eius spirituales sensus et sublimes. que est quasi aquatum multarum. quia in se representat scientiarum imaginem u diersarum. Unde bene significatur per Cherubim. Videndum ergo quomodo Sacra Scriptura sit trivium. {P} Grammatica enim est spiritualis, que incipientes docet sacras litteras. de quibus Iudicum. 1 Qui percusserit Cariathsepher id est civitatem litterarum dabo ei Axam filiam meam id est spiritualem intelligentiam. Expers est litterarum qui has ignorat Is. 29 Dabitur liber nescienti litteras. et dicet nescio litteras.
b Apc. 1.
marg.| ¶ Docet recte scribere. Unde in Psalmo «Lingua mea calamus scribe» etc. Secunda ad Corinthios 3c {Q} Epistola nostra vos estis scripta in cordibus nostris non atramento sed spiritu Dei vivi. non in tabulis lapideis. sed in tabulis cordis carnalibus.
c 2Cor. 3.
marg.| ¶ Docet recte loqui: cum vero anima spiritualis sit et celestis: {R} barbara ei lingua est loqui de terrenis. Unde Ioannis 3d : «Qui de terra est, de terra loquitur». Et Is. 29 Et erit quasi phitonis de terra vex tua etc. Docet dicere Sebboleth, quod {1.311v} interpretatur spica, non chebbolet quod interpretatur palea, ut dicitur Iud. 12., id est loqui verba edificationis non vanitatis, ut dicitur. 1Pt. 4 : “Si quis loquitur quasi sermones Dei”.
d Cf. Io. 3, 31.
marg.| {S} ¶ Logica spiritualis est ratiocinativa que rationem sola rectificat ut non sit animalis homo sicut dicit apostolus. 1Cor. 2 «Animalis homo non percipit ea que sunt spiritus Dei». Ipsa excludit prudentiam carnis, mundi, diaboli. De qua Iacob. 3e que terrena est animalis diabolica. Sophistica est per quam diaboli fallacie et deceptiones eliduntur et caventur: et ipse diabolus sophisticatur, de quo Sir. 37 Qui sophistice loquitur odibilis est, et in omni re defraudabitur. Dialectica est cuius disputatio suavis est. Unde secundum aliam translationem. Suavis erit ei disputatio mea. Et Iob. 13 Ad omnipotentem loquor et disputare cum eo cupio, prius vos ostendens fabricatores mendacii et cultores falsorum dogmatum. Mundus enim et caro et diabolus fabricatores mendacii sunt. {T} Tentativa spiritualis est per quam probatur utrum spiritus ex Deo sint. 1Io. 4 Nolite omni spiritui credere sed probate spiritus utrum ex Deo sint, quoniam multi pseudo prophete exierunt in mundum. et. 1 ad Thess. 5 Omnia probate quod bonum est tenete etc. Quia ut legitur Iob. 7 Tentatio est vita hominis super terram. {V} Demonstrativa spiritualis est que docet medii inventionem quod invenire non est nisi sapientis. Quasi enim sunt tres termini. Deus, homo, Christus, Deus maior extremitas, homo minor. Deus et homo medius terminus per quem diabolo quasi syllogistice est conclusum. Unde ad Galatas. 4 Mediator unius non est: Deus autem unus est. Medium est quod iungit utrumque parietem. { CCCXII r } Unde ad Eph. 2 Ipse est pax nostra qui fecit utraque unum. hoc est medium quod coniunxit virginem et matrem. Unde Sum quod eram: nec eram quod sum. modo dicor utrunque. Medium quod per gratiam coniunxit naturam et gloriam. Quia sicut ad Boma. 6 dicitur. Stipendia peccati mors est: gratia autem Dei vita eterna. et Za. 4 Exequabit gratiam gratie.
e Iac. 3.
marg.| {X} ¶ Item rhetorica spiritualis est que non docet mendaciis persuadere nec veritatem impugnare, sed potius omnem fraudem et dolum excludit. Unde Iob. 13 Numquid Deus indiget mendacio vestro ut pro eo loquamini dolos? Hec facit patronos animarum non causarum. Non docet criminum velationem vel excusationem sicut fit in foro civili. Sed in foro ecclesiastico confessionem. Unde Ps. Dixi confitebor adversum me iniustitiam meam Domino.
marg.| {Y} Hec est oratoria que non docet verborum, ornatu vel multitudine perorare. Unde 1Cor. 2 Sermo meus et predicatio mea non in persuasibilibus humane sapientie verbis, sed in ostensione spiritus et virtutis. Et Dominus Mt. 6 Orantes autem nolite multum loqui.
marg.| Unde docet orare dicens “Sic autem orabitis”. Non docet per adulationes verba formare placentia. Is. 30 Loquimini nobis placentia etc. Sed apud Deum piis et lacrimosis affectibus perorare.
- Hec sunt que faciunt interiora anime labia gratiosa. Unde Diffusa est gratia in labiis tuis. Prv. 16 Cor sapientis erudiet os eius et labiis eius addet gratiam.
- Hec sunt que faciunt anime verba composita. Unde Prv. 16 Verba composita fauus mellis.
- Hec sunt que faciunt anime eloquia pulchra. De quibus Gn. 49 Neptalim servus emissus dans eloquia pulchritudinis. {Z}
marg.| Hoc est trivium quod docet {1.312v} sapientia celestis, quod pertinet ad penitentes et activos sicut quadrivium ad contemplativos, de quo Is. 16 In triviis eius accincti sunt sacco super tecta eius. Sacco dicit quia saccus est vestis penitentie. Super tecta dicit quantum ad claustrales de quibus Mc. 13 Qui supra tectum est non descendat nec introeat ut aliquid tollat dem domo sua.
marg.| Item trivium istud est contritionis, confessionis, satisfactionis.
- Contritio pertinet ad grammaticam per quam lex Dei scribitur in corde et prima elementa.
- Confessio ad rhetoricam que perorat in foro penitentiali.
- Dialectica ad satisfactionem operis quia Rm. 12 Rationabile sit obsequium vestrum.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 76), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_76)
Signaler un complément d'information

Notes :