Philippus Cancellarius

Psalmus 79

Numérotation du verset Ps. 79,1 

¶Intellectus1
¶Codd. : (Ps. 79) D30 Rusch Ps-G
1 Intellectus] In finem Ps-G
pro his qui commutabuntur
psalmus pro Assyriis2
2 pro Assyriis] om. Ps-G
testimonium3 Asaph4.
3 testimonium Rusch ( Erfurt Graz )] testimounmi cacogr. Rusch ( facsim. ) |
4 psalmus... Asaph] inv. Ps-G | Intellectus... Asaph] Psalmus Asaph vox apostolorum post passionem Christi D30 (hapax) |
Numérotation du verset Ps. 79,2 I

Qui regis Israel
intende ¦
qui deducis velut ovem5
5 velut ovem Hi Rusch cum Ps-R Hi D30 Ps-G (V D ΩS) Clementina ] tamquam oves Ω M D14 Ps-G
Ioseph.
Numérotation du verset Ps. 79,II 

Qui sedes super cherubim ¦
manifestare
Numérotation du verset Ps. 79,3 

coram
Ephraim6 Beniamin et Manasse.
6 Ephraim Ps-G (F ΦRGV D) Clementina ] Effraim D14 D30 Ω Ps-G , + et Ps-G Ps-R
Numérotation du verset Ps. 79,III 

Excita7 potentiam tuam
7 Excita] + Domine Rusch (hapax)
et veni ¦
ut salvos facias nos.
Numérotation du verset Ps. 79,4 IV

Deus converte nos ¦
et ostende
faciem tuam et salvi erimus.
Numérotation du verset Ps. 79,5 V

Domine Deus
virtutum ¦
quousque
irasceris super orationem servi tui?
Numérotation du verset Ps. 79,6 VI

Cibabis nos
pane lacrimarum ¦
et potum
dabis nobis in lacrimis in mensura.
Numérotation du verset Ps. 79,7 VII

Posuisti nos in contradictionem
vicinis nostris ¦ et inimici nostri subsannaverunt
nos.
Numérotation du verset Ps. 79,8 VIII

Deus virtutum converte nos ¦
et ostende faciem tuam
et salvi erimus.
Numérotation du verset Ps. 79,9 IX

Vineam de Egypto
transtulisti ¦
eiecisti
gentes
et
plantasti eam.
Numérotation du verset Ps. 79,10 X

Dux itineris fuisti
in conspectu eius ¦
et plantasti radices eius
et implevit terram.
Numérotation du verset Ps. 79,11 XI

Operuit montes
umbra eius ¦
et arbusta eius
cedros Dei.
Numérotation du verset Ps. 79,12 XII

Extendit
palmites
suos
usque ad mare ¦
et usque ad flumen
propagines eius.
Numérotation du verset Ps. 79,13 XIII 

Ut quid destruxisti
maceriam eius ¦
et vindemiant eam
omnes qui
pretergrediuntur viam.
Numérotation du verset Ps. 79,14 XIV

Exterminavit eam
aper
de silva ¦
et singularis ferus depastus est eam.
Numérotation du verset Ps. 79,15 XV

Deus virtutum convertere ¦
respice
de celo
et vide8
8 vide] + et D30 Ps-G
visita vineam istam.
Numérotation du verset Ps. 79,16 XVI

Et perfice eam quam plantavit
dextera tua ¦
et super
filium hominis9
9 hominis D14 D30* (ut vid.) Ps-G (V) Ω Rusch Clementina cum Ps-R ] eras. D14² D30²  ; om. ω 1 Ps-G
quem confirmasti tibi.
Numérotation du verset Ps. 79,17 XVII

Incensa igni
et suffossa ¦
ab increpatione vultus tui
peribunt.
Numérotation du verset Ps. 79,18 XVIII

Fiat manus tua
super virum dextere tue ¦
et10 super filium hominis quem confirmasti tibi.
10 et Hi D14 D30 ω1 Ps-G ] om. Rusch (hapax)
Numérotation du verset Ps. 79,19 XIX

Et non discedimus a te ¦ vivificabis nos
et nomen tuum invocabimus.
Numérotation du verset Ps. 79,20 XX

Domine Deus
virtutum converte nos ¦ et ostende faciem tuam et salvi erimus.

Psalmus 79

Numérotation du verset Ps. 79,6 
Sermo 172
prol.| ¶ De duplici pane et potu lacrimarum. In Psalmo 79.
Cibabis nos pane lacrimarum et potum dabis nobis in lacrimis, in mensura.
marg.| {A} Panis lacrimarum vel potus dicitur dupliciter. Primo panis lacrimarum id est quem lacrime consequuntur, et hic est omnis prosperitas vel delectatio mundi. Panis enim videtur dum sumitur, sed postmodum esse lacrimarum invenitur. Sicut Prv. 14. Risus do m. et ex. gaudii luctus occupat. Ideo dicitur. Surgite postquam sederitis qui manducatis pa. do. Dicitur etiam panis afflictionis ab effectu. Unde Dt. 16 Septem diebus comedes absque fermento afflictionis panem id est tota vita tua. Iob. 20 {B} Panis eius in utero illius vertetur in fel aspidum intrinsecus. Uterus est conscientia, panis in utero in fel convertitur quando conscientia de preterita delectatione torquetur. In fel aspidum recte dicitur quando ad modum aspidis contra predicationis correptionem obseratis auribus obstinatur. Unde Ps. Furor illius secundum similitudinem serpentis et aspidis surde. {C} In quibusdam regionibus ita fortis est panis et durus quod non est sumendus ad satietatem: et si sumitur sumens inflatur et torquetur. Sic est de delectatione mundana: ideo cum modestia sumenda est. Panis enim fermentatus est et corruptus: ideo vel non est sumendus: sicut dicitur Dt. 16 Non apparebit fermentatum in omnibus terminis tuis. Vel cum modestia sumatur, sicut dicitur Prv. 25 Mel invenisti, comede quod sufficit tibi, ne forte satiatus {2. XVI r } euomas illud: ideo, Cibabis nos pane lacrimarum in mensura. Panis mundane delectationis commutatur in lapides. Unde dicitur Prv. 20 Suavis est homini panis mendacii: et postea os eius implebitur calculo. Calculus qui non potest masticari nec deglutiri eterna pena est, que non potest consumi neque finiri. Econtrario Dominus lapides suos commutat in panes, id est tribulationem in delicias. Unde dixit diabolus ei Mt. 4 Die ut lapides isti panes fiant. Et Lc. 11 dicitur. Quis vestrum habens amicum etc. si petierit panem Numquid lapidem porrigit illi? et sequitur. Si ergo vos cum sitis mali, nostis bona dare filiis vestris, quanto magis pater vester celestis de celo dabit spiritum bonum petentibus se? {D} Secundo modo dicitur panis qui sequitur vel concomitatur lacrimas, et iste duplex: quia vel est inter lacrimas ut panis gratie, vel post lacrimas ut panis glorie. Panis qui inter lacrimas datur est delectatio vel refectio spiritualis, que concomitatur penitentiam. Istum panem dat Dominus numero, pondere, et mensura. Nam secundum numerum peccatorum attendi debet numerus satisfactionum. Unde Dt. 25 Pro mensura peccati erit et plagarum modus. Et ad Rm. 6 Humanum dico propter infirmitatem carnis vestre. Sicut enim exhibuistis etc. {E} In pondere, quia secundum pondus et gravitatem et circumstantias peccati debet penitentia ponderari. Non enim equa ponderatio est Ieuis penitentia et gravis culpa. Iuxta illud Prv. 11 Statera dolosa abominatio est apud Deum. Et Dt. 26 Non habebis in sacculo diversa pondera maius et minus, nec erit in domo tua modius maior et minor. Modius equalis et verus erit tibi in mensura. {2. XVII v } Possibilitatem enim debet attendere sacerdos penitentis, ne dicatur ei illud Mt. 23 Alligant onera importabilia, et digito suo ea movere nolunt. Et Lc. 11 Et vobis legisperiti Ve, quia oneratis homines oneribus que portare non possunt: et ipsi uno digito vestro non tangitis sarcinas. Sacerdos qui sic facit portat duplicem mensuram: unde dicere potest illud: Pondera bina fero, dum pro simili tibi culpa Impono pondus grande, minusque mihi. {F} Ideo nomine calicis significatur, quia calix certa mensura est: ipse Dominus hoc attendit. Unde Prv. 16 Spirituum ponderator est Dominus. Calix etiam dicitur, quia nemo ad illum cogitur. Non enim sustinet in mensa sua Guersail, quod significatur Est. 1 ubi dicitur. Non erat qui nolentes cogeret ad bibendum, sed sic statuerat ut sumeret unusquisque quod volebat. Iste panis dicitur lacrimarum. Quia post lacrimas. Quia spiritualis consolatio non datur nisi post lacrimas, vel in ipsis lacrimis, nec in presenti nec in futuro. Non in presenti. Unde Iob. 3 Antequamcomedam suspiro etc. In futuro: quod significatur Gn. 43 ubi dicitur. Erumpebant lacrime rursusque lota facie egressus continuit se, et ait: ponite panes. Sederuntque coram eo primogenitus iuxta primogenita sua, et minimus iuxta etatem suam. Et hic panis in mensura dabitur, quia secundum merita singulorum distribuetur. Unde Apocalypsis 21 Et mensus est civitatem arundine aurea. Et hoc significatur per manna, de quo Ex. 16 Mensi sunt ad mensuram gomor, neque qui plus collegerat habuit amplius: neque qui minus paraverat habuit minus. Quia primi sunt novissimi et novissimi primi. {G} Panes isti etiam significantur per panes, quibus Dominus pavit turbas, {2. XVII r } qui sub certo numero deputantur: nam Una vice quinque, alia vice septem, sed eorum fragmenta ipsis panibus superabundant. Quia plus futurum est in retributione qua sit in meritorum dignitate. Quia sicut dicitur. 2Cor. 4 Id momentaneum et leve tribulationis nostre supra modum in sublimitate eternum glorie pondus operatur in nobis.
Numérotation du verset Ps. 79,16 
Sermo 173
prol.| ¶ De vinea et patrefa<milias> deque operariis et mercede eorum. In Psalmo 79.
Perfice eam quam plantavit dextera tua.
marg.| Bernardus. {H} Viro sapienti est vinea, sua vita, sua mens, sua conscientia. Hec est vinea de qua dicitur Mt. 20 Simile est regnum celorum homini patrifa. qui exivit primo mane conducere operarios in vineam suam. Conventione autem facta etc. Primo considerandum quis est paterfamilias qui egredi dicitur. Et quid est egredi, et quod totiens egreditur. Secundo qui sint operarii huius vinee, et quo introducuntur. Tertio quid denarius diurnus qui singulis redditur: et quid est quod singuli equaliter singulos denarios accipiunt. Quarto quid est quod novissimi ut primi accipiunt, et equaliter ut primi: et quis est ille qui remurmurat cui dicitur: Tolle quod tuum est et vade.
marg.| {I} ¶ Hec vinea humana est conscientia in qua plantavit Dominus omne semen verum: in intellectu cognitionem veritatis: in affectu amorem veritatis. Hoc semen est lex naturalis: de qua ad Rm. 2 Cum gentes que leges non habent naturaliter ea que legis sunt faciunt: ipsi sibi sunt lex, qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis. Hec est vinea Naboth, de qua. 3Rg. 21 quam Achab voluit transplantare in hortum holerum. Achab est diabolus vel sapientia diaboli, vel prudentia mundi, vel prudentia {2. XVIII v } carnis. Holera sunt delicie transitorie et carnales, que tamquam holera herbarum cito decident.
marg.| {K} ¶ Dominus egreditur ad huius vinee culturam cum suam nobis voluntatem manifestat per internam inspirationem: ad illos autem quibus non manifestat non egreditur. Unde dicitur Ps. 43 Non egredieris Deus in virtutibus nostris. Hi sunt ingressus de quibus dicitur Ps. lxvii. Viderunt ingressus tuos Deus, ingres. Dei. m. regis. m. qui est in sancto. Multiplex egressus est multiformis et frequens manifestatio. Hinc dicitur Sir. 1 Fons sapientie verbi Domini in excelsis, et ingressus illius mandata eterna. Et iterum. Disciplina sapientie cui revelata est et manifestata: et multiplicationem ingressus illius quis intellexit?
marg.| {L} ¶ Vinee huius operarii vel cultores sunt cogitationes anime et affectiones eiusdem. Labor horum operariorum est conscientiam emundare. Primi exercent se in inquisitione veritatis: et hoc est in altum fodere: et alta perscutari id est pestiferas radices errorum ab intellectu extirpare.
marg.| {M} ¶ Secundi exercent se in exercitatione virtutis: et hoc est sarmentorum superflua id est inutilia morum resecare. Unde de vinea inculta dicitur Is. 5 Non putabitur, hoc quantum ad malos mores: et non fodietur, hoc quantum ad errores: et ascendent super eam vepres et spine id est predicta duo scilicet mali mores et errores. Hi sunt operarii, de quibus dicitur Os. 2 Dabo vinitores eius ex eodem loco id est predictas cogitationes et affectiones ex ipsa anima. Ad cogitationes pertinet correptio errorum: ad affectiones correptio vitiorum.
marg.| {N} ¶ Introducuntur diversis horis. Mane, hora tertia, hora sexta, hora nona, et undecima. Mane in quo fit ortus lucis est illuminatio veritatis. Unde Ct. 7 Mane surgamus ad {2. XVIII r } vineas. Hoc est mane de quo dicitur Iob. 37 Numquid post ortum tuum precepisti diluculo: et ostendisti aurore locum suum? Aurore locus est intellectus quem gratia illuminat. Hora tertia fit inceptio caloris. Inceptio caloris est acceptio bonitatis. Unde hora tertia missus est spiritus sanctus. Unde Act. 2 Non hi ebrii sunt cum sit horadiei tertia: sicut estimatis. Hora sexta scilicet meridie fit estuatio caloris et fervor diei. Estuatio caloris est fervor dilectionis. Unde Gn. 18. Apparuit Dominus Abrahe in ipso fervore diei. Post nonam et undecimam incipit diminutio lucis et temperamentum caloris. Quid est diminutio lucis nisi hebetatio prudentie carnalis? Et quid est temperamentum caloris nisi restrictio cupiditatis? De hoc dicitur Gn. 15 Cumque sol occumberet irruit sopor super Abram. Quia nisi prius in homine deficiat prudentia carnalis non succedit sopor et visio contemplationis. His igitur gradibus procedit anime profectus. {O} Primum est consilium querere: quod fit infusione gratie quando anima illuminatur. Secundum est anima iam illuminata per consilium voluntatem erigere, quod fit cum incipit incalescere affectus per Spiritum sanctum quasi hora tertia. Tertium est virtutum exercitatione desiderium ad eterna inflammare: et tunc anima est quasi in meridie. Quartum est quod post eternorum desiderium debemus sensus nostros etiam a licitis cohibere ut possimus ab illicitis appetitum temperare, et tunc quasi in hora nona prudentia carnis in nobis caligat, et quasi in undecima calor appetitus carnalis declinat. Hec omnia comparantur ad vinee spiritualis culturam. Primum est rectitudo consiliorum. Secundum correctio voluntatum. Tertium estuatio desideriorum celestium. Quartum restrictio sensuum. Ultimum moderatio {2. XIX v } appetituum.
marg.| {P} ¶ Denarius diurnus est forma perfectionis ad quam predictis gradibus pervenitur: per hoc enim quod consistit in denario assequimur plenam et perfectam observationem mandatorum. Quid enim est in fine denarium percipere nisi per observationem. 10 mandatorum in omnibus sensibus perfectionis nostris formam possidere? De hac perfectione dicitur hic. Perfice eam quam plantavit dextera tua. Anima que nondum hanc habet clamat. Imperfectum. m. 6 o. t. sed sperare debet quia sequitur: dies formabuntur et nemo in eis.
marg.| {Q} ¶ Qui tardius veniunt prius denarium accipiunt et tamen minus laborant. Ideo prius denarium accipiunt licet posteriores veniunt: quia cogitationes et affectiones quanto magis procedunt, tanto magis ad formam perfectionis accedunt, quia secunde posteriores sunt et perfectiores qua prime, et ita de aliis. Quia sicut dicitur Prv. 4 Iustorum semita quasi lux splendens procedit et crescit usque ad perfectam diem. Sicut farina crebrius cribrata purior est: et granum quanto magis ventilatum. Unde Ps. 75 « Reliquie cogitationis diem festum agent tibi ». Minus etiam laborant quia quanto magis in virtutum exercitio quis proficit, tanto amplius labor ei delitescit. Unde Prv. 4 Ducam per semitas equitatis, quas cum ingressus fueris non arctabuntur gressus tui: et currens non habebis offendiculum. Quanto enim amor magis crescit, tanto amplius labor decrescit. Per amotem fit iugum et onus leve quod prius videbatur intolerabile. Unde Gn. 29 Servivit Iacob pro Rachele septem annis, et videbantur illi dies pauci pre amoris magnitudine.
Numérotation du verset Ps. 79,17 
Sermo 174
prol.| ¶ De edificio spirituali, et eius fundamento muro et tecto eorumque demolitione, et remediis: ne de moliantur. In Psalmo 79.
Incensa igni et suffossa ab increpatione vultus tui peribunt1.
1 Ps. 79, 17
marg.| {2. XIX r } Primo considerandum est que sint in edificio spirituali, fundamentum murus et tectum. Secundo quomodo fundamentum suffoditur, murus precipitatur, tectum incenditur. Tertio que sint remedia contra suffossionem et incensionem. De fundamento dicitur 1Cor. 3 {R} Ut sapiens architectus fundamentum posui. et Mt. 7 Et Lc. 6 Omnis qui audit verba mea hec et facit ea, similis est homini edificanti domum qui fodit in altum et posuit fundamentum supra petram. Fides fundamentum absconditum est. Unde ad Hbr. 11 Fides est substantia rerum sperandarum argumentum non apparentium. Et quanto altius et firmius est fundamentum tanto altius potest surgere edificium. Unde Mt. 7 {S} Venerunt flumina et flaverunt venti et irruerunt in domum illam et non cecidit: fundata enim erat super petram. Sicut de arbore dicitur. Osee, ultimo: Erumpet radix eius ut libani ibunt rami eius. Sicut autem in materiali domo construenda maiorcs lapides ponuntur in fundamento: similiter factum est in spirituali edificio. Nam Christus qui lapis primarius, et alii sancti precesserunt: quorum fide et exemplo fundamur. De Christo lapide primario dicitur Za. 4 Educet lapidem primarium et exequabit gratiam gratie. Is. 28 Ecce ego mittam in fundamentis sion lapidem, lapidem angularem probatum preciosum in fundamento fundatum. De aliis sanctis dicitur Isaie 54a : « Ecce ego sternam per ordinem lapides tuos et fundabo in saphiris ». {T} Spes murus a dextris, timor a sinistris, qui fidei velut fundamento {2. XX v } innituntur. Non enim sperat premia, neque timet supplicia, nisi qui credit ea. Hec sunt que debent super edificari fidei. Unde 1Cor. 3 Unusquisque videat quomodo et que superedificet. Secundo quia spes innititur fidei dicit in descriptione: Fides est substantia rerum sperandarum. Murus est timor a sinistris. Unde dicitur Sir. 27 Nisi constanter tenueris te in timore Domini cito subuertetur domus tua. Isti muri stant contra machinas et temptationes tribulationum. ideo dicitur Sir. 2 Fili accedens ad servitutem Dei, sta in iustitia et timore et prepara animam tuam ad temptationem. Spes enim celestium bonorum, nihili estimat damna neque supplicia, quia transitoria sunt. Unde ad Hbr. 10 Rapinam bonorum vestrorum cum gaudio suscepistis etc.
a Is. 54, 11.
marg.| {V} ¶ Culmen vel tectum spiritualis domus est caritas. Et Item. Quia caritas operit multitudinem peccatorum. Hec sustinet pluvias irruentes et grandines comprimentes, nec tamen cedit. Unde Can. ultimo. Aque multe non possunt extinguere caritatem. Fundamentum suffodiunt qui fidem sollicitant vel etiam opera bona subtrahunt, quia fides sine operibus mortua est.
marg.| {X} ¶ Circa fidem peccatur dupliciter vel per additionem non addendorum vel per subtractionem non subtrahendorum. Unde Gn. 49 Simeon et levi fratres vasa iniquitatis bellantia, in consilium eorum non veniat anima mea, quia in furore suo occiderunt virum, et in voluntate sua suffoderunt murum. Maledictus furor eorum quia pertinax, et indignatio eorum quia dura. Simeon audiens. Levi addens vel additus interpretatur. Hi sunt qui auctoritate sua auditis addunt vel audiunt addita non addenda, Contra quos {2. XX r } dicitur Apocalypsis ultimo : « Si quis apposuerit ad hec apponat Deus super illum plagas scriptas in libro hoc ». Et : « Siquis diminuerit de verbis prophetie huius, auferet Deus partem eius de libro vite ». Et Ex. 30 dicitur. Hoc dabit omnis qui transit ad nomen (scilicet ut vere dicatur Christianus et catholicus) dives non addet et pauper non imminuet. Et quia heretici contentiosi sunt, recte sequitur: vasa iniquitatis bellantia. Unde secunde ad Tymoth, secundo. Noli verbis contendere: ad nihilum enim utile est nisi ad subversionem audientium, et ideo sequitur. Quia furor eorum pertinax et indignatio eorum dura. quia invincibiles sunt heretici nec facile revocantur. Unde Prv. secundo Inclinata est ad mortem domus eius: omnes qui ingredientur ad eam non revertentur, nec apprehendent semitas vite.
marg.| {Y} ¶ Tectum succenditur, id est caritas. que bene dicitur tectum. quia sicut tectum regit omnia que in domo sunt: ita caritas operit multitudinem peccatorum. prime Petri quarto. Amor autem temporalium destruit amorem eternorum. Et hoc triplici igne, primus est luxurie de quo Iob. 31 Ignis est usque ad consumptionem devorans omnia eradicans genimina. Et Prv. sexto. Numquid potest homo abscondere ignem in sinu suo, ut vestimenta sua non ardeant? aut ambulare super prunas ut non comburantur plante eius? Et Ecclesiastici nono. Concupiscentia eius quasi ignis exardescit. Secundus est ignis gule. de quo tertii Regum. Ultimo. Venit Nabuzardan princeps exercitus, servus Regis Babylonis in Hierusalem: et succendit domum Domini et domum Regis, domos Hierusalem, omnem que {2. XXI v } domum combussit igni, et muros in circuitu Hierusalem destruxit. Nabuzardan interpretatur princeps cocorum. Tertius est ignis avaritie, de quo Iob. 15 Ignis devorabit tabernacula eorum qui libenter accipiunt munera. Et Amos. 1 Mittam ignem in domum Asahel, et devorabit domos Benedab. Asahel interpretatur ambitus. Ignis Asahel est ignis ambitionis. Benadab filius votivus: et significat clericos et claustrales, qui maxime ambitionis igne devorantur. Ideo dicitur Is. 1 Terra nostra deserta, civitates nostre succense igni. Hinc legitur Marci. 14. quod ignis erat in atrio principum sacerdotum. Quia ignis cupiditatis et ambitionis precipue in clericis et sacerdotibus, et in maioribus invenitur. Unde dicitur Malach. 1 Quis est in vobis qui claudat ostium et incendat altare meum gratuito? Non est voluntas mea in vobis dicit Dominus, et munus non suscipiam de manu vestra.
marg.| {Z} ¶ Contra predicta notatur remedium cum dicitur. Ab increpatione vultus tuiperibunt. Quia contra suffossionem Christus in manibus et pedibus, et in latere se perfodi permisit et voluit. Unde Foderunt (inquit) manus meas et pedes meos. Contra ignem de latere perfosso, emisit aquam ad extinguendum. Unde Io. 19 Et unus militum lancea latus eius aperuit: et continuo exivit sanguis et aqua.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 79), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 30/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_79)
Signaler un complément d'information

Notes :