Philippus Cancellarius

Psalmus 93

Numérotation du verset Ps. 93,1 

¶ Psalmus David
¶Codd. : (Ps. 93) ω 1 NAL3255 ; Rusch Ps-G
quarta sabbati1*
1quarta Ps-R Ps-G ] quarto Rusch Ed1530 | Psalmus... sabbati] Laus cantici ipsi David. Vox Ecclesie de regno Christi D30 ( cf. Ps. 94, 1 )
Numérotation du verset Ps. 93,I 

Deus ultionum
Dominus ¦ Deus ultionum
libere egit.
Numérotation du verset Ps. 93,2 II

Exaltare qui iudicas terram ¦ redde retributionem superbis.
Numérotation du verset Ps. 93,3 III

Usquequo
peccatores Domine ¦
usquequo peccatores
gloriabuntur.
Numérotation du verset Ps. 93,4 IV

Effabuntur’
et loquentur
iniquitatem ¦
loquentur omnes
qui operantur
iniustitiam2*.
2 iniustitiam Ps-G D30 ω 1 NAL3255 ] iniquitatem Ps-G (F* K) Gr79 Rusch cum Ps-Med.
Numérotation du verset Ps. 93,5 V

Populum tuum
Domine humiliaverunt ¦ et hereditatem tuam
vexaverunt.
Numérotation du verset Ps. 93,6 VI

Viduam et advenam
interfecerunt ¦ et pupillos occiderunt.
Numérotation du verset Ps. 93,7 VII

Et
dixerunt non videbit Dominus ¦
nec intelliget
Deus Iacob.
Numérotation du verset Ps. 93,8 VIII

Intelligite
insipientes3
3 insipientes Ps-G (ΨB² D plerique codd. et edd. ) Ω ω 1 NAL3255 Rusch ] qui insipientes estis Ps-G (R F C I V)
in populo ¦
et stulti
aliquando sapite.
Numérotation du verset Ps. 93,9 IX

Qui
plantavit aurem non audiet ¦
aut qui finxit
oculum non considerat ?
Numérotation du verset Ps. 93,10 X

Qui corripit gentes
non arguet ¦ qui4 docet hominem scientiam ?
4 qui Ps-G D30 ω 1 NAL3255 ] aut praem. Rusch cum Ps-R (H²), et praem. Ps-G (Q) ΩS
Numérotation du verset Ps. 93,11 XI

Dominus scit
cogitationes hominum ¦
quoniam vane sunt.
Numérotation du verset Ps. 93,12 XII

Beatus homo quem tu erudieris
Domine ¦ et de lege tua
docueris eum.
Numérotation du verset Ps. 93,13 XIII

Ut5 mitiges ei
5 Ut] et ΦV
a diebus malis ¦
donec fodiatur peccatori fovea.
Numérotation du verset Ps. 93,14 XIV

Quia
non repellet6 Dominus
6 repellet D30 Cor2 Ps-G
plebem suam ¦ et hereditatem suam non derelinquet.
Numérotation du verset Ps. 93,15 XV

Quoadusque iustitia7 convertatur in iudicium ¦
7 iustitia D30 Cor2 (alii secundum greum) ω 1 NAL3255
et qui
iuxta illam8 omnes qui recto sunt corde9.
8 iuxta illam Cor2 (alii secundum grecum) ω 1 NAL3255 Rusch Ps-G ] iuxta illa Cor2 (in antiq. videlicet iustitiam et iudicium) |
9 corde] + diapsalma Ps-G |
Numérotation du verset Ps. 93,16 XVI

Quis consurget mihi
adversus malignantes ¦
aut quis
stabit
mecum adversus operantes iniquitatem ?
Numérotation du verset Ps. 93,17 XVII

Nisi
quia Dominus adiuvit me ¦ paulo minus
habitasset10
10 habitasset Ps-G (ΨB² V D) Ω ω 1 NAL3255 ... Clementina Rusch cum Ps-R (U)] habitavit Ps-G
in inferno
anima mea.
Numérotation du verset Ps. 93,18 XVIII

Si
dicebam motus est pes meus ¦ misericordia tua Domine adiuvabat me.
Numérotation du verset Ps. 93,19 XIX

Secundum
multitudinem dolorum meorum
in corde meo ¦ consolationes tue letificaverunt animam meam.
Numérotation du verset Ps. 93,20 XX

Numquid adheret tibi sedes iniquitatis11 :
11 adheret Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] aderit Ps-G | sedes Ps-G ( plerique codd. et edd. ) ω1 NAL3255 Rusch ] sedis Ps-G
qui fingis
laborem12*
12 laborem Ps-G ( Q* plerique codd. et edd. ) D30 Hi ω 1 Pagnini ] dolorem Ps-G ( R F C I Q² ΦRGV U ) Ps-R Cor2 (hebr. et antiq. et Ieron. habent DOLOREM sicut supra Ps. 7, 15 : CONCEPIT DOLOREM; tale est ibi Ieron. sed grecus habet LABOREM sed primis standum) ( עָמָ֣ל κόπον)
in precepto.
Numérotation du verset Ps. 93,21 XXI

Captabunt
in animam iusti ¦
et sanguinem innocentem condemnabunt13.
13 condemnabunt ω 1 Ps-G ] condempnabunt ω 1 (postea exp. p) NAL3255
Numérotation du verset Ps. 93,22 XXII

Et factus est mihi Dominus in refugium14 ¦
14 mihi Dominus Ps-G (ΦRP ΨB D edd. ) ω 1 NAL3255 ΩS Rusch )] inv. Ps-G
et Deus meus in adiutorium15
15 adiutorium Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch ] adiutorem Ps-G
spei mee.
Numérotation du verset Ps. 93,23 XXIII

Et
reddet illis iniquitatem ipsorum† et in malitia eorum
disperdet eos ¦
disperdet illos
Dominus Deus noster.16
16 <divisio.> ipsorum+... eorum ¦... eos ω 1 NAL3255 ] ipsorum ¦... eorum... eos’ D30

Psalmus 93

Numérotation du verset Ps. 93,5 
Sermo 200
prol.| ¶ Quomodo Dominus habeat populum suum et hereditatem in nobis et quomodo humilietur. In Psalmo 93.A
A Codd. : Va 9877
Populum tuum humiliaverunt et hereditatem tuam. vexaverunt.
marg.| {A} Dominus in nobis habet populum suum et hereditatem. Populum in ratione: hereditatem in affectione. Populum in ratione: motus rationales et discretos et ad ipsi serviendum ordinatos, quasi sub eodem iure regis sui degentes. {B} Populus enim non est congregatio quorumcumque sed rationabilium tantum, sicut grex irrationabilium et brutorum. Apud quosdam {2.55r} non est nisi grex scilicet qui carnales sunt et carnis curam agunt: et sunt porcarii diaboli. de quibus dicitur Iudicum 5 Quare habitas inter duos terminos ut audias sibilos gregum. Duo termini sunt nativitas et mors. In his habitat qui utramque miseram cogitat cum Iob. 1 Nudus egressus sum etc. Inter illos habitat qui utriusque miserie oblitus volupratibus presentis vite vacat. tunc autem maxime plangendum est cum hoc fit in spiritualibus viris, qui de spiritualibus fiunt carnales in quibus populus quasi in gregem commutatur. Unde dicitur Ier. 1 Grex perditus populus meus, pasiores seduxerunt eos: quia qui prius populus, fit grex. Motus ergo spirituales et rationales ordinati faciunt populum. de quo Is. 26 Vade populus meus intra in cubicula tua.
marg.| {C} ¶ Populus iste humiliatur quando rationalis anime cogitationes ad ea que inferiora sunt ipsa anima inclinantur, nam et de homine. dicit Ovidius « Os homine sublime dedit celumque videre Iussit, et erectos ad sidera tollere vultus » etc. Ecclesiastes 7a : « Deus fecit hominem rectum ».
a Qo. 7, 30.
marg.| ¶ Tres autem sunt hostes qui hunc populum humiliant et captivant, mundus et prudentia mundi: per cupiditatem. Unde Is. 29 {D} Humiliaberis et de terra loqueris et de humo audietur eloquium tuum. Sunt enim multi quorum verba non sunt nisi de terrenis quanti annona vendatur, et de caritate temporis et penuria rerum, cum potius deberent esse de spiritualibus et eternis luxta illud. 1Pt. 4 Si quis loquitur quasi sermones Dei.
marg.| {E} ¶ Caro vel prudentia carnis humiliat hunc populum temptans de voluptate quando reddit sollicitos de iis solum que pertinent ad curam carnis more Epicuri: contra quod dicitur Mt. 6 : « Nolite solliciti esse anime vestre » id est vite temperali, quid manducetis, aut corpori vestro quid induamini, nonne anima plus est qua esca et corpus plus qua vestimentum? Rm. 13 Ne curam carnis feceritis in {2. 55v } desideriis. Ad Phil. 3b « Quorum Deus venter et gloria in confusione ». etc. Hinc legitur quod Nabuzardan magnates et optimates Hierusalem captivos transtulit in Babylonem: de pauperibus terre reliquit vinitores et agricolas 4Rg. ultimo Ideo de pauperibus hoc dicit, quia non habent unde gule deserviant. Sed de divite dicitur Lc. 16 Homo quidam induebatur purpura etc. et epulabatur quotidie splendide etc. Scilicet de viro spirituali dicitur Iob. 39 Clamorem exactoris non audit. Et Ier. 42 Si quiescentes manseritis in terra hac, edificabo vos et non destruam. Si dixeritis non sustinebimus et egrediemur: gladius quem formidatis comprehendet vos: et fames pro qua solliciti estis adherebit vobis in Egypto.
b Phil. 3, 19.
marg.| {D} ¶ Demones populum hunc humiliant temptantes de vanitate. Unde Ps. Laqueum paraverunt pedibus meis, et incuruaverunt animam meam. Quando enim quis captat gloriam sibi, dum stulte credit exaltari potius in se recuruatur. Et dum se extendit supra se reflectitur et reliditur. Unde 2Cor. 10 Non audemus nos inserere aut comparare quibusdam qui seipsos commendant. Sed ipsi in nobis nosinetipsos metientes non in mensura gloriabimur. Non enim quasi non pertingentes ad vos superextendimus nos. Dum ergo quis se credit superextendere in se incuruatur et humiliatur. Unde Is. lii. Dixerunt anime tue incurvare ut transeamus.
marg.| ¶ Hereditas quam in nobis habet Dominus est caritas. {E} Primo quia hereditas est possessio ab herendo dicta. Fides autem ipsa est de mobilibus. Unde Fides et spes eva cuabuntur, caritas autem numquam excidet. 1Cor. 13 Omnia temperalia mobilia sunt etiam vita temperalis: et sicut antequamalienet hereditatem exponit quis omnia mobilia sua: ita pro caritate ne amittatur est vita temperalis amittenda: et ideo Naboth. 3Rg. 21 Propitius sit inquit mihi Dominus, ne dem hereditatem patrum m. { 2.56r } Petebat enim Achab sibi vendi ut faceret vineam eius hortum holerum ad delicias suas. {F} Si ergo vinum spiritualis iocunditatis quo te inebriat caritas velit diabolus convertere in delicias temperales, que sunt hortus holerum, ne consentias. Hereditas pascit Dominum suum, et sola caritatis opera reficiunt in nobis Deum. Unde Ct. 6 Dilectus meus descendit in hortum suum, ut ibi pascatur in hortis et lilia colligat: et ibi ego dilecto meo: et dilectus meus mihi: qui pascitur inter lilia. 1 inter opera munda et perfecta. Et Ps. Inhabita terram et pasceris in divitiis eius.
marg.| {G} ¶ Hanc hereditatem permittit Dominus in suis vexari, scilicet non amitti: ideo dixit, vexaverunt: quia ipsa vexatio prodest caritati. Unde Is. 28 Tantummodo vexatio dabit intellectum auditui. Et 2Cor. 12 Virtus in infirmitate perficitur. Amitti non permittit: quia sicut dicitur Ct. ultimo Aque multe non potuerunt extinguere caritatem etc. Et ad Rm. 8 Quis nos se parabit a caritate Christi? etc.
Numérotation du verset Ps. 93,19 
Sermo 201
prol.| ¶ De tribulatione qui est cibus anime, et de condimentis eius: et de electorum doloribus. In Psalmo 93.B
B Codd. : Va9877
Secundum multitudinem dolorum meorum consolationes tue letificaverunt animam meam.
marg.| {H} Tribulatio est cibus anime sed amarus, et quasi venenosus, et nocet si comedatur absque convenienti salsa et forti. Vix enim est aliquis cibus qui condimento seu salsa bona non fiat gustabilis et esibilis: qui aliter non esset. Unde Iob. 6 Numquid poterit comedi insulsum quod non est sa le conditum? aut gustare poterit aliquis quod gustatum affert mortem? Huius autem cibi quatuor sunt principalia condimenta. {I} Primum est consideratio eternorum suppliciorum, quorum comperatione ponitis tribulationis et transitorie flagellum nihili estimatur. Est enim virga ferrea que conterit ollam luteam. Ps. Reges eos in virga ferrea. {2.56v} Et Is. 30 Comminuetur sicut conteritur lagena figuli contritione perualida: et non invenietur de fragmentis eius testa, in qua hauriatur parum aque de fovea. Unde dives non potuit habere stillam aque ad refrigerium. Lc. 16 Presens tribulatio virga est parvulorum, flagellum filiorum. Prv. 23 Si percusserit eum virga non morietur. Pena eterna coluber est. De quo Ex. 4 dicitur quod proiecit Moyses virgam et mutata est in colubrum, et expavit. Ideo dicebat Augustinus c d : « Domine hic ure, hic seca, ut in eternum parcas ». Et ideo Ps. e « Domine ne in furore tuo arguas me ». Hoc est condimentum acetosum scilicet timoris, de quo Ruth. 2 Intinge buccellam tuam in aceto. Buccella est presens tribulatio comparatione eterne, que aceto intinguitur cum comparatione eterne pene mitigatur.
c [Revera sententia pseudo augustiniana, valde diffusa. Non invenitur in originalibus Augustini Hipponensis. Non inveni fons attributionis hoc textu anterior. Cf. Radulphus Ardens , Homiliae, Hom. 12 , dominica quinta post Trinitatem, PL 155, 1721C : « Non timeamus, sed amemus disciplinam, quia ut Sapiens ait: Beatus est vir, qui corripitur a Domino (Iob. 5) . Auferant nobis res, proferant vitia, inferant supplicia filii ancillae, quoniam cadent, cum dominati fuerint pauperum (Ps. 10) , et dominabuntur eorum iusti in matutino (Ps. 48) . Interim ergo dicamus Domino: « Hic ure, hic seca, ne in aeternum perdas, » quoniam beatus qui suffert tentationem, quoniam cum probatus fuerit, accipiet coronam vitae, quam repromisit Deus diligentibus se (Iac. 1) ».
dCf. Augustinus Hipponensis , Enarrationes in Psalmos (CPL 0283), Ps. 6 § 3, CCSL 38, p. 29.32-34 : « Quid ergo iste orat, qui non vult in ira Domini vel argui vel emendari ? Quid nisi ut sanetur ? Ubi enim sanitas est, nec mors metuenda est, nec urentis aut secantis medici manus ». MM 5.05.2015].
e Ps. 6, 2.
marg.| {K} ¶ Secundum condimentum est cogitatio eternorum premiorum. De quo. 2Cor. 4 Id quod in presenti est momentaneum et leve tribulationis nostre, supra modum in sublimitate eternum glorie pondus operatur in nobis. Et ad Hbr. 10 Rapinam bonorum vestrorum cum gaudio suscepistis, cognoscentes vos habere meliorem et manentem substantiam. Hoc condimentum est aromaticum quasi de speciebus, quia generat spem, que odorat eterna. Unde Ct. 5 Messui myrrham meam cum aro. m id est spem eternorum premiorum miscui cum amaritudine presentium tribulationum.
marg.| {L} ¶ Tertium condimentum est consideratio passionis Christi: in qua qui considerat dignitatem patientis et immunitatem culpe: quantitatem pene et ignominie innocentis et omni laude dignissimi, non reputat quod patitur. Unde Ps. Quid retribuam Domino pro omnibus que retribuit mihi? Et Iob. 9 Si voluero contendere cum eo, non potero respondere unum { LVII r } promille. Et hec est prophetica farina. de qua 4Rg. 4 Helyseus amaras coloquintidas dulcoravit. ideo dicitur dulce lignum etc. Et Sir. 38 Nonne a ligno dulcorata est aqua amara? Et tamen acetosum est hoc condimentum et pungitivum: quia Christus pungitur, nos compungimur. Christus patitur, nos compatimur. Unde 1Pt. 4 Christo ergo passo et vos eadem cogitatione armamini.
marg.| {M} ¶ Quartum est caritas cui nihil amarum esse potest. omne enim amatum inquantum amatum gratum est et placet. Ideo dicitur. 1 Io. 4 Caritas foras mittit timorem. Timor enim penam habet. At Dominus. Mt. 11 Iugum meum suave et onus meum leve. et Deuteronomii penul Inundationes maris quasi lac sugent. et Is. 24 Cum glorificatus fuerit Dominus hinnient de mari.
marg.| ¶ Et ideo Dominus quotiens immittit dolorem, immittit et consolationem. Unde 2Cor. 1 Benedictus Deus et pater Domini nostri Iesu Christi etc. qui consolatur nos in omni tribulatione nostra. Quia sicut abundant passiones Christi in nobis, ita et per Christum abundat consolatio nostra. Quia unumquodque ferculum doloris vel tribulationis debet habere proprium saporem vel condimentum proprie consolationis: quod patet si percurrantur omnes dolores sanctorum.
marg.| {N} ¶ Dolent quidem electi de incolatu huius miserie. Unde Ps. Heu mihi quia incolatus meus prolongatus est etc. cui redditur consolatio quasi proprius sapor in fine Mt. Ecce ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi.
marg.| ¶ Item dolent de dilatione patrie. Unde Ps. Quando veniam et apparebo ante faciem Dei? et Phil. 1 Coarctor e duobus, desiderium habens dissolui, et esse cum Christo etc. Huic redditur consolatio. Apc. in fine. Ecce venio cito et {2. LVIII v } merces mea mecum reddere unicuique secundum opera sua.
marg.| ¶ Tertio dolent pro defectu compunctionis. {O} de quo Iud. 1 Pater dedisti mihi terram arentem iunge et irriguam. Sed ecce consolatio. Is. 44 Effundam aquam super sitientem et pluam super aridam.
marg.| ¶ Quarto dolent pro infestatione hominum contra quam Mt. 5. {P} Beati eritis cum persecuti vos fuerint etc. gaudete et exultate quoniam merces vestra etc.
marg.| ¶ Quinto dolent pro impugnatione demonum. {Q} Unde Lc. 22 : Simon Satanas expetivit vos ut cribraret vos sicut tri. Sed statim subditur consolatio. ego autem rogavi, ut non deficiat fides tua. Et Ex. 14. Tulit ergo Pharao sexcentos currus electos etc. statim subditur consolatio Egyptios quos nunc videtis nequaqua videbitis in sempiternum.
marg.| ¶ Sexto dolent de passione carnalium. {R} Unde Rm. 7 Video alteram legem etc. Unde exclamat Apostolus dicens. Infelix ego homo etc. contra quam habetur refrigerium. Lc. 1 Spiritus sanctus superveniet in te etc. Lm. 4 Spiritus oris nostri Christus Dominus, captus est in peccatis nostris, cui diximus In umbra tua vivemus inter gentes id est carnales motus. Unde Iob 5f : « Bestie terre pacifice erunt tibi et scies quod pacem habeat tababernaculum tuum ». Sicut bestie Danielem et alios in carcere non tetigerunt.
f Iob. 5, 23-24.
marg.| ¶ Septimo pro aliorum errore. de quo Rm. 9 {S} Optabam anathema esse a Christo pro fratribus meis. Cui respondet consolatio scilicet remuneratio pro hoc affectu. 1Th. 2 Que est nostra spes aut gaudium coram gloria eius: nonne vos ante Dominum?
marg.| ¶ Octavo pro societate malorum. de quo Apc. 2 {T} Scio ubi habitas, ubi sedes est Satane. contra quod dicitur Ez. 2 Ne timeas eos neque {2.58r} sermones eorum quoniam increduli et subversores sunt tecum. Et cum scorpionibus habitas.
marg.| ¶ Nono pro malorum prosperitate, de quo Ps. Quia zelatui super iniquos pacem peccatorum videns. Et Ier. 12 Quare via impiorum prosperatur etc. Sed ecce consolatio. Vidi in pium superexaltum etc. Hoc est ergo quod dicitur, secundum multitudinem dolorum meorum etc.
marg.| Anima debet Christo sponso, Domino, magistro et iudici: placere ut sponsa, filiafamilias vel villica, ut discipula, et ut iudicanda.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Philipus Cancellarius, Summa super Psalterium (Ps. Psalmus 93), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=phi&numLivre=26&chapitre=26_93)
Signaler un complément d'information

Notes :