Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Hugo de Sancto Caro

Biblia communis

Psalmus 105

Numérotation du verset Ps. 105,1

¶Alleluia alleluia¹.

¶Codd. : (Ps. 105) textus : Hi D30 Rusch Ps-G ; glossa : Rusch

¹ alleluia² Ps-G ( F V D ) Ω^S Rusch ] om. Ps-G, Vox Ecclesie D30

Numérotation du verset Ps. 105,I

Confitemini Domino

quoniam bonus ¦

quoniam in seculum

misericordia eius.

Numérotation du verset Ps. 105,2 II

Quis loquetur potentias Domini ¦

auditas faciet omnes laudes eius?

Numérotation du verset Ps. 105,3 III

Beati qui custodiunt iudicium ¦

et faciunt iustitiam

in omni tempore.

Numérotation du verset Ps. 105,4 IV

Memento nostri Domine in beneplacito populi tui ¦

visita nos

in salutari tuo.

Numérotation du verset Ps. 105,5 V

Ad videndum in bonitate electorum tuorum^†

ad letandum

in letitia

gentis tue ¦

ut² lauderis cum hereditate tua.

² ut Hi Rusch Ps-G cum Ps-R ] et Ps-G (F I Q* Φ^RGV G* K)

Numérotation du verset Ps. 105,6 VI

Peccavimus

cum patribus nostris ¦

iniuste egimus

iniquitatem fecimus.

Numérotation du verset Ps. 105,7 VII

Patres nostri

in Egypto

non intellexerunt

mirabilia tua ¦

non fuerunt memores multitudinis misericordie tue.

Numérotation du verset Ps. 105,VIII

Et irritaverunt ascendentes in mare³ ¦ mare Rubrum^† ⁴

³ mare] mari D30 |

⁴ mare mare Rubrum] mari mari Rubro D30, mare mari Rubro Cor2 (antiqui variaverunt regimen propositionum quia hebr. et Ieronymus diversificant sic : SUPER MARE IN MARI RUBRO require supra 103, 2 et infra 108, 18 Isaie 28, 6) |

Numérotation du verset Ps. 105,8 IX

salvavit eos

propter nomen suum ¦

ut notam faceret potentiam suam.

Numérotation du verset Ps. 105,9 X

Et increpuit mare Rubrum et exsiccatum est ¦

et deduxit eos in abyssis

sicut in deserto.

Numérotation du verset Ps. 105,10 XI

salvavit eos

de manu odientium ¦

et redemit eos de manu inimici.

Numérotation du verset Ps. 105,11 XII

Et operuit aqua tribulantes eos ¦

unus ex eis non remansit.

Numérotation du verset Ps. 105,12 XIII

Et crediderunt

in⁵ verbis eius ¦

⁵ in D30* Rusch Weber ] om. D30² (eras.)

et laudaverunt

laudem eius.

Numérotation du verset Ps. 105,13 XIV

Cito fecerunt

obliti sunt operum eius ¦ et non sustinuerunt consilium eius⁶.

⁶ obliti sunt] om. Ω^S | et Ps-G ( Ψ B V D ) Ω Clementina cum P-R ] om. Rusch Ps-G

Numérotation du verset Ps. 105,14 XV

Et concupierunt concupiscentiam

in deserto ¦ et temptaverunt Deum in inaquoso.

Numérotation du verset Ps. 105,15 XVI

Et dedit eis petitionem ipsorum ¦ et misit saturitatem in animas⁷ eorum.

⁷ animas Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi Rusch cum Ps-R ] anima Ps-G

Numérotation du verset Ps. 105,16 XVII

Et irritaverunt Moysen in castris ¦ Aaron sanctum Domini.

Numérotation du verset Ps. 105,17 XVIII

Aperta est terra

et deglutivit Dathan ¦ et

operuit super congregationem Abiron⁸.

⁸ Abiron Hi Rusch etc Abiran Ps-G (Φ^RG)

Numérotation du verset Ps. 105,18 XIX

Et exarsit ignis in synagoga

eorum ¦

flamma combussit peccatores.

Numérotation du verset Ps. 105,19 XX

Et fecerunt vitulum

in Horeb⁹ ¦

⁹ (H)oreb Ps-G (Ψ^B D²) Ω^S Rusch ] Choreb Ps-G Ps-R , Horeb Ps-G ( G K²) Hi Clementina cum Ps-R ( K R etc.)

adoraverunt sculptile.

Numérotation du verset Ps. 105,20 XXI

Et mutaverunt gloriam suam ¦

in similitudinem vituli¹⁰

¹⁰ similitudinem Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi cum Ps-R (nonnulli codd. ) Ps-αγδζ] similitudine Rusch Ps-G cum Ps-R

comedentis fenum.

Numérotation du verset Ps. 105,21 XXII

Obliti sunt Deum qui

salvavit eos ^† qui fecit magnalia

in Egypto

Numérotation du verset Ps. 105,22

mirabilia

in terra Cham ¦ terribilia

in mari Rubro.

Numérotation du verset Ps. 105,23 XXIII

dixit ut disperderet eos ¦

si non Moyses electus eius stetisset

in confractione

in conspectu eius.

Numérotation du verset Ps. 105,XXIV

Ut averteret iram eius

ne disperderet eos ¦

Numérotation du verset Ps. 105,24

et pro nihilo

habuerunt terram desiderabilem.

Numérotation du verset Ps. 105,XXV

Non crediderunt verbo eius^†

Numérotation du verset Ps. 105,25

et murmuraverunt¹¹ in tabernaculis suis ¦

¹¹ murmuraverunt Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi Rusch cum Ps-R ] murmurabant Ps-G (R F I)

non exaudierunt

vocem Domini.

Numérotation du verset Ps. 105,26 XXVI

Et elevavit manum suam super eos ¦

ut prosterneret eos in deserto.

Numérotation du verset Ps. 105,27 XXVII

Et ut deiceret semen eorum

in nationibus ¦ et disperderet¹² eos in regionibus.

¹² disperderet Ps-G ( V D ) Ω^S Rusch cum Ps-ασ Ps-R ( M U Q ²)] disperget Ω ^M, dispergeret Ps-G

Numérotation du verset Ps. 105,28 XXVIII

Et initiati sunt Beelphegor ¦

et comederunt sacrificia mortuorum.

Numérotation du verset Ps. 105,29 XXIX

Et irritaverunt eum in adinventionibus suis ¦

et multiplicata est in eis ruina.

Numérotation du verset Ps. 105,30 XXX

Et stetit Phinees¹³ et placavit ¦

¹³ Phinees Ω ^M edd scrips. , Finees Hi Rusch Ps-G

cessavit quassatio.

Numérotation du verset Ps. 105,31 XXXI

Et reputatum est

ei ad¹⁴ iustitiam ¦ in generatione et generationem usque in sempiternum.

¹⁴ ad Ps-G (R* D) Hi Ω^S cum P-R] in Ps-G D30

Numérotation du verset Ps. 105,32 XXXII

irritaverunt eum¹⁵

¹⁵ eum Ps-G (Q G K² Ψ^B V D) Ω^S Rusch edd. cum P-R] ÷ eum Φ, om. Ps-G

ad aquas¹⁶ Contradictionis ^† et vexatus est

¹⁶ aquas Ps-G (Ψ^B V D) Ω^S cum P-R] aquam etc. Ps-G

Moyses propter eos ¦

Numérotation du verset Ps. 105,33

quia exacerbaverunt spiritum eius.

Numérotation du verset Ps. 105,XXXIII

distinxit in labiis suis ¦

Numérotation du verset Ps. 105,34

non disperdiderunt gentes

quas dixit Dominus¹⁷ illis.

¹⁷ Dominus Ps-G Hi] + Deus Rusch

Numérotation du verset Ps. 105,35 XXXIV

Et commixti sunt

inter gentes et didicerunt opera eorum

Numérotation du verset Ps. 105,36

et servierunt sculptilibus eorum ¦ et

factum est

illis in scandalum.

Numérotation du verset Ps. 105,37 XXXV

Et immolaverunt filios suos ¦

et filias suas demoniis.

Numérotation du verset Ps. 105,38 XXXVI

Et effuderunt sanguinem innocentem^†

sanguinem filiorum suorum et filiarum suarum ¦

quas sacrificaverunt sculptilibus Chanaan.

Numérotation du verset Ps. 105,XXXVII

Et interfecta est

terra in sanguinibus^†

Numérotation du verset Ps. 105,39

et contaminata est

in operibus eorum ¦ et fornicati

sunt in adinventionibus suis.

Numérotation du verset Ps. 105,40 XXXVIII

Et iratus est furore Dominus

in populo suo¹⁸ ¦ et abominatus est hereditatem suam.

¹⁸ populo suo] populum suum D30 Ps-G (Φ^G²^V Ψ^B* D Ω ^M) Ed1530 Clementina cum Ps-R

Numérotation du verset Ps. 105,41 XXXIX

Et tradidit eos in manus gentium ¦

et dominati sunt

eorum qui oderunt¹⁹ eos.

¹⁹ oderunt Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Ω Rusch cum Ps-R ] oderant Ps-G

Numérotation du verset Ps. 105,42 XL

Et tribulaverunt eos inimici eorum ^† et humiliati sunt sub manibus eorum ¦

Numérotation du verset Ps. 105,43

sepe liberavit eos.

Numérotation du verset Ps. 105,XLI

Ipsi autem exacerbaverunt eum

in consilio suo ¦

humiliati sunt in iniquitatibus suis.

Numérotation du verset Ps. 105,44 XLII

Et vidit cum tribularentur ¦

et audivit²⁰ orationem eorum.

²⁰ audivit Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi Rusch (odivit )] audiret Ps-G (R F² I Φ^RGV)

Numérotation du verset Ps. 105,45 XLIII

Et memor fuit testamenti sui ¦

et penituit eum secundum multitudinem misericordie sue.

Numérotation du verset Ps. 105,46 XLIV

Et dedit eos

in misericordias ¦

in conspectu omnium qui ceperant eos.

Numérotation du verset Ps. 105,47 XLV

Salvos fac nos

Domine Deus noster ¦ et congrega nos de nationibus.

Numérotation du verset Ps. 105,XLVI

Ut confiteamur

nomini sancto tuo²¹ ¦ et gloriemur in laude tua.

²¹ s. t. Ps-G ( plerique codd. et edd. ), Rusch cum Ps-R ] inv. Ps-G Hi

Numérotation du verset Ps. 105,48 XLVII

Benedictus

Dominus Deus Israel ²²

²² Dominus Deus Ps-G ] inv. Rusch (hapax)

a seculo et usque in seculum ¦

et dicet omnis populus fiat fiat.

Psalmus 105

Numérotation du verset Ps. 105,1

^marg.| Confitemini Domino] Titulus. Alleluia. Alleluia. Hieronymus dicit quod quando bis ponitur alleluia in titulis Psalmorum, unum est de fine precedentis Psalmi et aliud de principio sequentis. Augustinus vero dicit quod non legit hoc in libris Grecorum et mavult sequi opinionem communem, quam illam, que probabilitatem non habet. Et quod utrumque sit de sequenti hic, probat sic. Psalmus iste est centesimusquintus et post hunc numerum ponitur duplex alleluia : Ergo utrumque est de eo : Alioquin alterum esset ante numerum ponendum. Geminatur autem hic alleluia, quod interpretatur, laudate invisibilem, quia in hoc Psalmo duplicem materiam laudis Dei tangit. Sicut enim in precedenti Psalmo invitavit nos ad laudandum Deum, propter beneficia filiis Israel collata, ita et in isto. Et preterea propter iustitiam, qua punivit malos in eodem populo ; et sic duplex materia, sive causa laudandi Deum, est misericordia et iustitia et ideo duplicatur, alleluia, quando dicat laudate propter misericordiam, laudate propter iustitiam. Sic patet materia et intentio.

^marg.| Modus. Sex sunt partitiones. {2.274vb} Primo, loquens in persona Hebrei, relicta patrum perfidia, ad misericordiam Dei conversi, alios monet ad penitentiam converti et orat beneplacito populo sociari. Secundo, peccata patrum, que in Egypto fuerunt commemorat, addens qualiter eos Dominus liberavit, ibi : Peccavimus. Tertio, narrat qualiter in deserto peccaverunt et quosdam iuste punitos, alios autem precibus Moysi misericorditer liberatos, ibi : Cito fecerunt. Quarto, narrat alia eorum peccata et Deum placatum esse per Phinees, ibi : Et pro nihilo. Quinto, de aqua contradictionis et de immolatione filiorum, unde vehementius Dominus iratus tradidit eos gentibus, postea tamen misertus est, ibi : Et irritaverunt. Sexto, precatur congregari dispersos, ut laudes eternas Domino cantent, ibi : Salvos fac nos. Alios ergo monens verus Hebreus transiens ad Deum, ut cum eo transeant, dicit.

^marg.| {d} Confitemini Domino] confessione peccatorum et laudis Si est enim vera confessio peccatorum et est confessio laudis. Non est enim vera, nisi confitens speret de Dei misericordia, quod est confessio laudis. Laudat enim eum, qui dicit eum misericordem. Unde Ios. 7.c. primo dicit ad Achor : Da gloriam Deo. Et addit : Et confitere et indica mihi, quid feceris. Et hic addit duo, que his duobus confessionibus respondent. Unde dicit.

^marg.| {f} Quoniam bonus] quando dicat ideo confitemini illi confessione laudis, quoniam bonus, est in se naturaliter, infra Laudate Dominum, quoniam bonus Dominus. Et ideo etiam, confitemini illi confessione peccatorum.

^marg.| {g} Quoniam in seculum] etc. id est quia usque in finem seculi miserebitur confitentibus peccata. Glossa exponit de misericordia, qua miseros consolatur usque in finem seculi : Vel de misericordia, qua beatos facit homines. Unde is est sensus : Ideo confitemini, quoniam in seculum, id est in eternum est misericordia eius, id est beatitudo, quam dat eius misericordia. Iste versus habetur in pluribus locis, 1. Esd. 3.d. Concinebant in hymnis et confessione Domino, quoniam bonus, quoniam in eternum misericordia eius super Israel. Et 2Par. 20.e. Iosaphat instituit cantores Domini, ut laudarent eum in turmis suis. Et sequitur : Confitemini Domino, quoniam bonus, quoniam in eternum misericordia eius. Et in multis aliis locis simile habetur.

^marg.| {h} Quis loquetur] quando dicat dico, Confitemini, etc. Sed non est, qui eum sufficiat laudare. Quis, enim, loquetur, id est loqui sufficiet.

^marg.| {i} Potentias Domini] quas per effectus diversos ostendit ? quando dicat in natura sua ineffabilis est et vix etiam effectus operum eius quis posset effari ? Et quis.

^marg.| {k} Auditas faciet] etc. id est omnia opera, quibus ipse est laudandus ? quasi dicat, nullus, vel rarus, qui posset ea narrare. Vel sic : Auditas laudes eius, id est si audierit, quis faciet ? quasi dicat, si quis audiret etiam, quibus operibus debet Deum laudare, non tamen sufficit ad illa facienda : Sicut quippe dicit Augustinus Laudes eius sunt opera preceptorum eius, quibus Deum laudamus, quando ad laudem eius ea facimus. Et licet pauci sint tales, tamen beati sunt : {2.275ra} Θ Unde dicit.

^marg.| {a} Beati] sunt in presenti beatitudine spei et in futuro beatitudine rei.

^marg.| {b} Qui custodiunt] id est qui recte et discrete iudicant inter bona et mala opera.

^marg.| {c} Et] ita habita discretione, faciunt iustitiam et hoc, in omni tempore. Gal. ult. c. Bonum facientes non deficiamus. Sed quia non sumus sufficientes cogitare, nec facere, bonum a nobis, ideo bene subdit rationem.

^marg.| {f} Memento nostri] ut simus in beneplacito, id est in populo beneplacente tibi. Et ut hoc fiat.

^marg.| {h} Visita nos] id est in Iesu, qui salvat et Salvator dicitur. Et hoc.

^marg.| {i} Ad videndum] id est ut te videamus.

^marg.| {k} In bonitate] id est cum electis tuis bonis.

^marg.| {l} Ad letandum] id est ut letemur cum gente tua. Et hoc totum fac ad gloriam tuam. Hoc est.

^marg.| {m} Ut lauderis] existens, cum hereditate tua, Israel. Is. 19.d. Hereditas mea Israel ad litteram. Vel Israel, id est credentes videntes Deum per fidem. Sic legitur secundum Glossam. Et est satis moralis expositio. Illud autem, quod dicitur.

^marg.| {h} Visita nos] planum est secundum allegoriam de adventu Christi. Unde occasione eius potest totum allegorice exponi, ut in primo versu hortetur ad confessionem fidei Christi, propter bonitatem et misericordiam, quam facturus erat. In secundo vero versu, scilicet Quis loquetur, ostendit Christi potentiam. In tertio, scilicet.

^marg.| {a} Beati, qui custodiunt] beatificat credentes. Et quia fides sine operibus mortua est. Addit. ibi : Et faciunt. Postea in quarto petit adventum Christi.

^marg.| {f} Memento nostri , etc. visita nos] etc. Lc. 1.g. Visitavit nos oriens ex alto. Et hoc.

^marg.| {i} Ad videndum] id est ut videatur Christus per fidem.

^marg.| {k} In bonitate] id est in caritate, que dicitur bonitas, quia ipsa facit ceteras virtutes esse bonas : Sine ipsa enim sunt informes et sine debita bonitate. Et ex hoc sequitur letitia : Unde dicit.

^marg.| {l} Ad letandum] et hoc totum ad gloriam Christi : Unde addit :

^marg.| {m} Ut lauderis cum hereditate tua] id est cum Ecclesia, de qua in Ps. 2. Postula a me et dabo tibi gentes hereditatem tuam.

^marg.| Possumus etiam magis moraliter exponere totum.

^marg.| {d} Confitemini] id est simul fatemini omnia peccata, quia confessio debet esse integra. Vel confitemini, confessione laudis, id est simul fatemini, simul orantes et psallentes. Hoc contra singulares, Sap. 11.d. Omnia in mensura et numero et pondere disposuisti. In mensura dicit, contra immoderantiam : in numero, contra singularitatem : in pondere, contra levitatem.

^marg.| {e} Domino] ut vos servos faciatis. Hoc contra superbos, qui potius volunt dominari, quam subiici, Lc. 19.b. Nolumus hunc regnare super nos.

^marg.| {f} Quoniam bonus] in se. Hoc contra mercenarios, qui confitentur Domino, quoniam beneficiis, ut supra. Confitebitur tibi, cum benefeceris ei.

^marg.| {g} Quoniam in seculum] id est in eternum, misericordia eius, quasi dicat, ideo confitemini, ut eternam misericordiam consequi valeatis, non tantum temporalem, quam querunt, qui hic volunt habere prosperitatem, Os. 6.b. Misericordia vestra quasi nubes matutina et quasi ros mane pertransiens. Sunt autem plures, qui confitentur Mundo, quam qui confitentur Domino. Iactatores enim confitentur Mundo et hypocrite : Unde addit :

^marg.| {h} Quis loquetur potentias Domini ?] quasi dicat, pauci sunt. Sed plures loquuntur suas proprias virtutes, vel potius sua vitia iactant, sicut Nabuchodonosor, Dn. 4.f. Nonne hec est Babylon civitas magna, quam ego edificavi in domum Regni in robore fortitudinis mee et in gloria decoris mei ? Isaie 3.b^a : « Peccatum suum quasi Sodoma predicaverunt, nec absconderunt », Ps. 51. Quid gloriaris in malitia ?

^a Is. 3, 9.

^marg.| {k} Auditas faciet] Laus Dei fuit crucifigi, pauperem esse, contumelias pati et huiusmodi. Et quis hec facit audita et in se visa ? Veri reliquiosi, qui eum in talibus imitantur. Unde * dicit.

^marg.| {a} Beati sunt] qui custodiunt iudicium, id est illi, qui omnia pro Christo relinquentes thesaurizant sibi iudicium, id est Iudicii dignitatem, secundum quod dicit eis Dominus. Mt. 17.d. Vos, qui reliquistis omnia et secuti estis me, sedebitis super sedes, etc. Et bene dicit, qui custodiunt, non qui tantum acquirunt. Illi enim acquirunt et non custodiunt, sed amittunt, qui postquam reliquerunt omnia, revertuntur ad vomitum. Acquirunt autem et custodiunt, qui in professione sua perseverant : Unde addit :

^marg.| {c} Et pro] id est qui.

^marg.| {d} Faciunt iustitiam] non ad horam, sed, in omni tempore. Hoc dictum est precedenti Ps. 104. Ut custodiant iustificationes eius. Iob. 27.a. Iustificationem meam, quam cepi tenere, non deseram. Vel sic.

^marg.| {a} Beati, qui custodiunt] habentes illud semper in memoria, sicut dicit Hieronymus Sive comedam, sive bibam, sive aliud faciam, semper videtur auribus meis illa vox intonare : Surgite mortui, venite ad iudicium.

^marg.| {c} Et] memores iudicii, faciunt iustitiam, antequam veniat iudicium, in quo etiam ipse iustitie iudicabuntur, Eccl. 18.c. Ante iudicium para iustitiam.

^marg.| {e} In omni tempore] Hoc est contra quosdam, qui nolunt facere iustitiam nisi in tempore adversitatis, scilicet in infirmitate. Tunc enim promittunt se satisfacturos et Deo et hominibus ; sed quando venit tempus prosperitatis, redeunt ad iniustitias et peccata. Lc. 8.c. Hi radices non habent, quia ad tempus credunt et in tempore tentationis recedunt. Et ne in illo iudicio condemnemur.

^marg.| {f} Memento nostri, Domine] non in ira tua, sicut dicitur Apc. 16.d. de malis. Babylon venit in memoriam ante Deum, date illi calicem vini indignationis. Sed.

^marg.| {g} In beneplacito] id est Sanctorum tuorum, quasi dicat, nolumus subire diffinitivam sententiam, sed volumus componere et facere tecum pacem ad arbitrium Sanctorum tuorum, sicut dicitur in Ps. 118. Aspice in me et miserere mei, secundum iudicium diligentium nomen {2.275rb} tuum. Scire enim potest homo, quod Sancti misericordes sibi erunt, si faciat eos arbitros inter se et Deum. Unde alia littera habet. Recordare, Domine.

^marg.| {h} Visita nos] ut iudex reum. De qua visitatione. Is. 10.a. Quid facietis in die visitationis et calamitatis de longe venientis ? Sed sicut Medicus infirmum : Hoc est, quod dicit. Visita nos, id est ad sanandum nos, sicut Medicus visitat egrum. Et quasi quis quereret : Quid doles, ubi est egritudo tua ? Addit.

^marg.| {i} Ad videndum] quasi dicat, visita nos, ut des nobis sanitatem in oculo. Sed quia sunt duo oculi anime, scilicet intellectus et affectus, de quo intelligat, aperit, cum subiungit.

^marg.| {k} In bonitate] non dicit in veritate : Bonitas reficit oculum affectus, veritas oculum intellectus, de quo Ct. 4.c. Vulnerasti me soror mea in uno oculorum tuorum. Hunc oculum nititur diabolus excecare quantum potest et mavult diabolus hominem esse luscum oculo dextero, quam cecum utroque, quia plus nocet sapiens malus, quam simplex malus. Unde 1Rg. 11.a. dicit Rex Ammonitarum, id est diabolus obsessis in Iabes Galaad, id est penitentibus (Iabes enim dolens interpretatur) In hoc feriam vobiscum pactum, ut eruam omnium vestrum oculos dextros. Multi autem libenter aspiciunt et inquirunt eorum veritatem oculo intellectus, sed non ita bonitatem oculo affectus. Intelligunt quidem veritatem, sed non afficiuntur bonitate, unde nec ad opera bona moventur. Unde videtur ; quod diabolus absciderit eis manus et oculum dextrum obnubilaverit, sicut dicitur Za. 11.d. Gladius super brachium eius et super oculum dextrum eius. Brachium eius ariditate siccabitur, ut scilicet non possit operari, ut oculus dexter eius tenebrescens obscurabitur. Dexter oculus est affectus, quem obscurat gladius diaboli, scilicet peccatum, immo ex toto eruit, sicut dictum est 1Rg. 11.a. quod dixit Naas Ammonites, per quem intelligitur diabolus : In hoc feriam vobiscum pactum, ut eruam omnium vestrum oculos dextros. Cum autem videt, bonitatem iste oculus, sequitur gaudium et exultatio in mente : Unde dicit.

^marg.| {l} Ad letandum] id est de bono, de quo gaudet gens tua. Sed gens diaboli gaudet de malo. Prv. 2.c. Letantur, cum malefecerint et exultant in rebus pessimis. Bona autem letitia prorumpit in laudem Dei et Sanctorum : Unde addit :

^marg.| {m} Ut lauderis] Et nota, quod ex visitatione salutari hic sequuntur tres fructus. Primus in sensu. Unde dicit. Ad videndum. Secundus in mente. Unde dicit. Ad letandum. Tertius in ore. Unde dicit. Ut lauderis. Item notari potest, quod dicit ; Electorum, gentis, hereditate, per que tria notari possunt tria genera hominum in Ecclesia. Electi possunt dici milites boni. Ex. 17.c. Elige tibi viros et egressus pugna contra Amalech. Gentes sunt agricole a genio dicti, quia genituris vacant. Hereditas sunt clerici. Is. 19.d. Hereditas mea Israel. Primi, egent sensu : Secundi, letitia. Tertii laude.

^marg.| {n} Peccavimus] Secunda pars, ubi Hebreus conversus peccata Patrum enumerat, que fecerunt in Egypto et se cum eis peccasse confitetur ; ostendit tamen eos fuisse a Domino liberatos. Dixerat, ut supra, ut lauderis. Sed quia visus spiritualis et gratia laudandi amissa per peccatum non recuperatur sine confessione : Unde hic confitetur peccatum suum et patrum. Primo in generali et postea in speciali. In generali autem tripliciter. Primo peccatum in se, cum dicit. Peccavimus, id est imitantes patres nostros. Secundo, peccatum in proximum, cum dicit. Iniuste. Tertio, peccatum in Deum, cum addit. Iniquitatem. {2.275va} Δ Ier. 16.b. Que est iniquitas nostra, aut peccatum, quod peccavimus ? Et sequitur : Sed et vos peius operati estis, quam patres vestri. Et postquam confessus est in generali, confitetur in speciali. Et primo peccatum ignorantie : Unde dicit.

^marg.| {a} Patres nostri] que multa facta sunt eis in Egypto. Secundo confitetur peccatum ingratitudinis, dicens.

^marg.| {e} Non fuerunt] id est beneficiorum multorum, que eis ex misericordia fecisti in ipsis mirabilibus, que faciebat Dominus coram eis in Egyptio : Opus erat intellectu, ut cogitarent ad quorum bonorum eternitatem, que per patientiam exspectantur, per illa temporalia Deus eos vocaret. Memoria quoque opus erat in Dei misericordia, ut saltem si eterna bona non intelligerent, temporaliter acta recolerent et fideliter presumerent se ab inimicis liberandos, ea, quam iam experti fuerant, potestate et benignitate. Sed nullum horum fecerunt, sed cum deberent esse patientes, intelligendo, quod ad eterna bona vocarentur, impatientes fuerunt : Unde Tertio confitetur et enumerat peccatum impatientie, dicens.

^marg.| {f} Et irritaverunt] Deum, scilicet ipsi, ascendentes, quantum ad situm loci, in mare. Quod mare ?

^marg.| {i} Mare Rubrum] Hoc factum est, quando venerunt ad Mare Rubrum et videntes se coangustatos montibus et mari ; dixerunt murmurantes : Forsitan non erant sepulchra in Egypto. Ex. 14.c. Dominus autem misericors reddidit eis bonum pro malo : Unde addit :

^marg.| {k} Et salvavit eos] non propter merita sua, sed propter honorem ipsius. Hoc est, quod dicit.

^marg.| {l} Propter nomen suum] glorificandum. Et :

^marg.| {m} Ut notam faceret] posteris et presentibus, potentiam suam. Postea ostendit quomodo salvavit eos. Et primo per divisionem Maris rubri : Unde dicit.

^marg.| {n} Et increpuit mare rubrum] id est ac si increparet ipsum.

^marg.| {o} Et exsiccatum est] quantum ad vias eorum et divisum. Secundum in salvatione eorum fuit ducatus per columnam nubis : Unde addit :

^marg.| {p} Et deduxit eos] per ducatum Angeli.

^marg.| {q} In abyssis] id est in profundo maris.

^marg.| {r} Sicut in deserto] id est sicut essent in via plana et sicca, quia ibi non erat lutum, sicut solet esse in profundo aquarum.

^marg.| {s} Et] per ista duo salvavit eos. Sed quia hoc supra dixerat, sed non determinaverat, a quibus salvavit eos, nunc determinat, dicens.

^marg.| {t} De manu odientium] id est Egyptiorum, qui eos odio habebant et persequebantur.

^marg.| {u} Et redemit eos] Pharaonis. Et ostendit, quid fecit eis, a quibus liberavit

^prol.| Δ eos,

Numérotation du verset Ps. 105,allegorice

^marg.| Allegorice] potest dici breviter, quod vox est Ecclesie.

^marg.| {n} Peccavimus] Adam et Eva, unde peccatum originale habemus et in peccato eorum fuit inobedientia, unde.

^marg.| {o} Iniuste] Iustum enim erat, ut homo obediret Deo. 2Mcc.9.b. Iustum est esse subditum Deo. Item fuit ambitio, unde.

^marg.| {p} Iniquitatem feci] Iniquum Λ enim fuit, quod homo voluit equiparari Deo suggerente diabolo : Eritis sicut dii. Et licet adderet : Scientes bonum et malum, tamen.

^marg.| {a} Patres nostri] Adam et Eva.

^marg.| {b} In Egypto] id est in tenebris peccati sui.

^marg.| {c} Non intellexerunt] id est dignitatem, quam eis dederas, que mirabilis erat, quia homo erat factus ad imaginem Dei, quia cuncta animantia ei obediebant, quia positi in Paradiso. Hec mirabilia non intellexerunt, secundum quod dicitur in Ps. 48. Homo, cum in honore esset, non intellexit.

^marg.| {e} Non fuerunt] qua eos in ista dignitate creaveras.

^marg.| {f} Et irritaverunt] Deum, ascendentes in mare, id est tantam tumiditatem, vel tumorem, quod voluerunt esse sicut dii. Sed istud mare fuit.

^marg.| {i} Mare rubrum] quia Christi sanguine fuit satisfactum pro superbia eorum. Nam.

^marg.| {k} Et salvavit eos] moriens pro eis.

^marg.| {l} Propter nomen tuum] Iesum, quia, scilicet Salvator erat, ut supra Salvavit sibi dextera eius et brachium sanctum eius, scilicet in Cruce extentum.

^marg.| {m} Ut notam] In hoc enim, quod mori voluit et pati potuit pro inimicis, notam fecit potentiam suam. Unde dicitur in collecta : Deus, qui omnipotentiam tuam parcendo maxime et miserendo manifestas. {2.275vb}

^marg.| {n} Et increpuit] id est peccatum, vel peccatorem sanguineum, sancte vivendo, predicando et pro peccato moriendo.

^marg.| {o} Et exsiccatum est] ut non obstante peccato, possent fideles ad terram promissionis transire.

^marg.| {p} Et deduxit eos] id est fecit, ut ubi erat abyssus peccatorum, esset desertum, id est asperitas penitentie et sit tuta via. Rm. 5.d. Ubi abundavit delictum, superabundavit et gratia.

^marg.| {s} Et salvavit eos] demonum.

^marg.| {u} Et redemit eos] id est diaboli. Due sunt manus diaboli. Una impellens et altera attrahens. He due manus erant libere ante Passionem Christi, sed per eam prima fuit omnino ligata, quia nullum potest modo ad peccatum compellere. Et de hac dicit singulariter. Et redemit. Alia autem non fuit omnino ligata, qua multos adhuc attrahit ad peccatum, sed fuit debilitata, quia non ita defacili attrahit sicut ante. Et quid factum est de peccatis, que iam commiserant ?

^prol.| Λ Ecce.

Numérotation du verset Ps. 105,*
moraliter

^marg.| Moraliter. {n} Peccavimus] Hoc possunt dicere subditi, qui peccant exemplo prelatorum, vel per eorum defectum, quia in talibus peccatis ipsi prelati, qui eos deberent docere verbo et informare exemplo, participes sunt in culpa et erunt in pena. Is. 65.a. Retribuam in sinum eorum iniquitates vestras et iniquitates patrum vestrorum. Ecce quod portant duplicia peccata, scilicet propria et aliena. Ideo bene dicitur eis. Mt. 23.d. Ut veniat super vos omnis sanguis iustus, qui effusus est, etc. Gregorius Scire debent prelati, quod tot mortibus digni sunt, quot perditionis exempla ad posteros transmiserunt. Vel sic : Patres sunt demones. Io. 4.f. Vos ex patre diabolo estis. Cum his patribus peccant, qui eos imitantur in superbia, in invidia, in mendacio, que sunt propria peccata diaboli. Sap. 2.d. Invidia diaboli intravit mors in Orbem terrarum, imitantur autem illum, qui sunt ex parte illius. Peccavimus, ergo inquiunt contra nosipsos.

^marg.| {o} Iniuste] contra Deum.

^marg.| {p} iniquitatem] contra proximum.

^marg.| * Patres nostri] scilicet prelati existentes.

^marg.| {b} In Egypto] id est in tenebris peccatorum, vel mundanarum curarum.

^marg.| {c} Non intellexerunt] cum tamen teneantur alios docere. Agg. 2.b. Interroga sacerdos legem, non legem Iustiniani, sed legem Dei. Unde dicit.

^marg.| {d} Mirabilia tua] id est mirabilia opera, que scripta sunt in lege tua, precipue in nova. Ps. 118. Mirabilia testimonia tua. Ps. 27. Quoniam non intellexerunt opera Domini et in opera manuum eius, destrues illos.

^marg.| {e} Non fuerunt] quia cum eis precipiat Dominus. Lc. 6.f. Estote misericordes, sicut et Pater vester misericors est : Ipsi e contrario sunt crudeles sicut diabolus, de quo dicitur. Ier. 6.f. Crudelis est et non miserebitur. Crudeles enim sunt Deo et sibi et proximo. Deo per ambitionem et superbiam, que Deo aufert gloriam suam, quam alteri non vult dare Is. 42. Si per invidiam, quia invidia cruciat cor invidens. Unde dicit Poeta :

^prol.| Iustius invidia nihil est, que protinus ipsum Auctorem rodit, excruciatque suum.

^marg.| Iob. 5.a. Parvulum occidit invidia. Proximo autem sunt crudeles per avaritiam, que subtrahit beneficium. Hec tria notat, cum subdit.

^marg.| {f} Et irritaverunt] Deum, per crudelitatem, sive impietatem, que Deum pium irritat. Unde in Ps. 5. Secundum multitudinem eorum expelle eos, quoniam irritaverunt te Domine. Et crudelitatem dividit in tres partes predictas dicens.

^marg.| {g} Ascendentes] Ecce ambitio, sive superbia.

^marg.| {h} In mare] Ecce amaritudo, sive inquietudo invidie.

^marg.| {i} Mare rubrum] Ecce avaritia sanguinea, que occidit pauperes, secundum quod dicit Augustinus Pasce fame morientem, si non paveris, occidisti. Eccl. 34.d. Panis egentium vita pauperum est, qui defraudat illum homo, sanguinis est. Qui aufert in sudore panem, quasi qui occidit proximum suum. Qui effundit sanguinem et fraudem facit mercenario, fratres sunt. Et tamen, nec sic irritare Deum deberent, quia Deus non irritavit eos, sed.

^marg.| {k} Et salvavit eos] moriendo pro eis.

^marg.| {l} Propter nomen suum] ut supra dictum est. Vel sic : Licet Deum irritaverint, non tamen eos condemnabit, puniendo eos, sed exspectat eos ad penitentiam. Unde dicit. Et salvavit eos, id est exspectavit ad salutem, cum iam meruissent damnationem. Lam. 3.e. Misericordia Domini est, quia non sumus consumpti. Hoc est autem quodammodo salvare, quia non stat nisi per eos, si non salventur. Et hoc. Propter nomen suum, id est propter rem nominis sui, quod est Salvator. Unde dicit in Ez. 18.g. Quare moriemini domus Israel, quia nolo mortem morientis, dicit Dominus Deus, revertimini et vivite.

^marg.| {m} Ut notam] quam parcendo et miserendo manifestat, ut predictum est. Nec tantum hoc facit Dominus, scilicet exspectare ad penitentiam, sed et increpat peccatores, ut citius revertantur : Unde addit :

^marg.| {n} Et increpuit] id est cor peccatorum tumidum et instabile et amarum, falsum per cupiditatem, rubrum per avaritiam, ut dictum est. Is. 56. Cor impii quasi mare fervens. Hoc mare increpat Dominus, quando peccatorem flagellat. Iob. 33.c. Increpat, quoque per dolorem in lectulo.

^marg.| {o} Et exsiccatum est] ab humore peccati. Nahum. 1.a. Increpans mare et exsiccans illud. Eccl. 11.d. Malitia hore oblivionem facit luxurie maxime : Ecce increpatio et exsiccatio.

^marg.| {p} Et deduxit] id est in profundis aquis tribulationum.

^marg.| {r} Sicut in deserto] id est in plana via, quia tribulatio est plana via ad celum. Act. 14.d. Per multas tribulationes oportet nos intrare in Regnum celorum. Ps. 65. Transivimus per ignem et aquam et eduxisti nos in refrigerium.

^marg.| {s} Et salvabit eos de manu odientium] Per tribulationes enim flagellati redeunt ad cor et agunt penitentiam. Odientes sunt demones, qui habent multas manus quibus rapiunt, retinent, ligant, iugulant. Item una manus est simonia, alia crudelitas, luxuria et cetera vitia. Eccl. 7.d. Vincula sunt manus eius.

^marg.| {u} Et redemit eos de manu inimici] diaboli, secundum illud. Os. 5.d. De manu mortis liberabo eos, de morte redimam eos.

^prol.| * Sed

^marg.| {2.276ra} Δ eos, dicens :

^marg.| {a} Et operuit] scilicet Egyptios, ita quod.

^marg.| {c} Unus] qui eos secuti fuerant, non remansit.

^marg.| {d} Et] visis his miraculis, crediderunt, scilicet filii Israel.

^marg.| {e} In verbis eius] id est verbis eius.

^marg.| {f} Et credentes, laudaverunt] laudantes cantaverunt.

^marg.| {g} Laudem eius] scilicet Canticum, quod cantaverunt in exitu de mari. Ex. 15.a. Cantemus Domino, etc.

^prol.| Λ Ecce.

^marg.| {a} Et operuit] id est submersit, aqua, Baptismali.

^marg.| {b} Tribulantes eos] scilicet peccata.

^marg.| {c} Unus] quia baptismus omnia peccata abluit et interimit. Post hanc autem eius Passionem, multi conversi sunt ad fidem eius. Unde dicit.

^marg.| {d} Et crediderunt] que per Apostolos predicavit.

^marg.| {f} Et credentes corde] laudaverunt, ore.

^marg.| {g} Laudem] id est opera et miracula eius, quibus laudabilis apparet. Vel [laudem] scilicet Patris, id est filium, qui est laus Patris, quia gloria patris filius sapiens. Prv. 20.

^prol.| * Sed quia singulariter dicit, de manu, sciendum, quod una est manus diaboli, quam pauci evadunt, scilicet manus, que dat munera. Hec est manus fortissima, que oculos sapientium excecat et linguam iustorum abscindit, secundum quod dicitur Ex. 23.a. Munera excecant prudentes et subvertunt verba iustorum. Hac manu ipsum Deum voluit prosternere. Mt. 4.b. Hec omnia tibi dabo, si cadens adoraveris me. Is. 1.f. Omnes diligunt munera, sequuntur retributiones.

^marg.| {a} Et operuit] scilicet tribulationis, vel penitentie, scilicet aqua lacrimarum.

^marg.| {b} Tribulantes] scilicet demones, vel motus peccatorum, qui a facie tribulationis, vel lacrimarum fugiunt : Sicut dictum est Achab, per quem intelligitur peccatum, vel diabolus 3Rg. 28.g. Iunge currum tuum et descende, ne preoccupet te pluvia. Et bene dicit quod operuit, in quo notatur abundantia tribulationum, vel lacrimarum : quia sicut parva aqua non sufficit ad operiendum multos, sic parva penitentia, vel parve lacrime, ad operiendum exercitum vitiorum. Unde dicitur in Ps. 118. Exitus aquarum deduxerunt oculi mei, quasi dicat multa aqua exivit. Et sic.

^marg.| {c} Unus] qui non operiretur aquis lacrimarum. Ps. 6. Lavabo per singulas noctes, etc. Postquam autem ita liberati sunt, necesse est, quod sequitur.

^marg.| {d} Et crediderunt] scilicet ut credant consiliis bonorum, sicut cum homo evasit de novo infirmitatem, tunc necesse est ei, ut acquiescat consilio Medicorum, alioquin cito recidivare potest. Verba Domini sunt predicatio et consilia prelatorum et Predicatorum. Sic invenimus, quod cum Dominus Saulum increpavisset et ille conversus dixisset. Act. 9.a. Domine, quid vis me facere ? Respondit, Surge et ingredere civitatem et dicetur tibi, quid te oporteat facere. Nec tantum credere his, que dicuntur, tenentur, sed ea amplecti et verbo et opere commendare. Unde addit :

^marg.| {f} Et laudaverunt] id est predicationem, quam audiunt, in qua laudatur Deus. Eccles. 21.c. Verbum sapiens, quod cumque audierit scius laudabit et ad se adiiciet.

^marg.| {h} Cito] Tertia pars, in qua narrat, qualiter in deserto peccaverunt et quidam iusti puniti fuerunt ; alii autem precibus Moysi misericorditer liberati. Et hoc narrat, ut maximam causam laudis innuens, maxime ad laudandum Deum invitet. Primo ergo arguit levitatem Iudeorum, cum dicit. Cito fecerunt, id, quod sequitur, scilicet obliti. Vel Cito, predicta, id est cito ea facere dimiserunt. Modus est loquendi. Vel cito, id est faciles fuerunt ad faciendum illa et similiter faciles ad dimittendum, quia et cito obliti sunt. Ita quod hoc, quod dico cito, fit diasyrmicum, determinando et verbum et participium. Obliti sunt dico.

^marg.| {k} Operum eius] que fecit eis in Egypto et in mari rubro. Secundo, arguit eos de impatientia, cum addit.

^marg.| {l} Et non] quod erat, ut probaret eos differendo eis dare victualia, que tamen postmodum daturus erat probatis et hoc non sustinuerunt, sed murmuraverunt. Et antequam deberent habere, voluerunt escas : Unde tertio arguit eos de gulositate, dicens.

^marg.| {m} Et concupierunt] Concupiscentiam dicit emphatice, id est carnes, quas ardenter cupierunt. Nm. 11.a. Quis dat nobis, etc. Quarto, arguit eos de dubitatione, qua dubitaverunt de potentia Dei : dicit.

^marg.| {o} Et tentaverunt] id est in loco, ubi non habebant aquam. Ex. 15.d. et Nm. 20.a.

^marg.| {p} Et dedit eis] scilicet escas carnium.

^marg.| {q} Et misit] id est in animalitatem, que animans corpus, animal facit, ad cuius sustentationem {2.276rb} pertinet esca. De hac saturitate, Nm. 11.d. Ut det vobis {2.276va} Δ Dominus carnes et comedatis non uno die, nec duobus, vel quinque, aut decem, nec viginti quidem, sed usque ad mensem dierum, donec exeat per nares vestras et vertatur in nauseam. Postea arguit eos de seditione, que sequitur saturitatem. Unde dicit. [Et irritaverunt] Hoc fecerunt Dathan et Abiron, qui volebant habere principatum in populo, eo quod erant de Rubem primogenito. Item Chore et Chorite, qui volebant habere principatum sacerdotii, qui erant de Levi, irritaverunt.

^marg.| {b} Aaron] etc. id est sanctificatum a Domino. De hac utraque irritatione habetur. Nm. 16. Seditionem autem secuta est pena : Unde sequitur :

^marg.| {c} Aperta est] etc. Hoc etiam habetur Nm. 16.e. Similiter peccatum Chore secuta est pena : Unde addit :

^marg.| {e} Et exarsit ignis] etc. id est in congregatione eorum, scilicet in ducentis quinquaginta viris, qui offerebant incensum.

^marg.| {f} Et flamma] illius ignis.

^marg.| {g} Combussit peccatores] id est Chore et complices huius. Et hoc habetur, Nm. 16.e. postea ostendit, quomodo peccaverunt in idololatria. Et primo arguit eos, qui fabricaverunt vitulum, unde dicit.

^marg.| {h} Et fecerunt] id est in illa parte montis Sinai. Oreb enim est pars montis Sinai. Nec solum fecerunt, sed.

^marg.| {i} Et adoraverunt] Sculptile fit malleationibus, conflatile autem fusione. Hic autem sumitur sculptile pro fusili. Secundo arguit eos de vilitate idoli. Unde dicit.

^marg.| {k} Et mutaverunt] id est cultum unius veri Dei : Magna enim gloria est habere unum verum Deum.

^marg.| {l} In similitudinem] id est in idolum simile vitulo. Hoc totum habetur Ex. 32.a. Postea aggravat peccatum eorum ab ingratitudine, dicens.

^marg.| {o} Obliti sunt] etc. Et quomodo salvavit ? Ecce.

^marg.| {q} Qui fecit] etc. ut illi liberarentur.

^marg.| {r} Mirabilia] etc. idem est.

^marg.| {s} Terribilia] submergendo Egyptios et dividendo mare, quod terribile est videre. Ostensis peccatis Iudeorum, {2.277ra} Δ ostendit comminationem Dei in illos : Unde dicit.

^marg.| {a} Et dixit] Dominus.

^marg.| {b} Ut disperderet eos] id est comminatus est disperdere eos. Hoc fuit, quando dixit Moysi, Ex. 32.b. Descende de monte, quia peccavit populus. Et disperdidisset eos.

^marg.| {c} Si non Moyses electus eius stetisset in conspectu eius] orans et hoc, in confractione, id est in plaga, qua Dominus comminabatur eos confringendos. Et hoc fecit Moyses, quando dixit : Ex. 32.g. Aut dimitte eis hanc noxam, aut dele me de libro tuo, quem scripsisti. Et hoc est, quod sequitur.

^marg.| {d} Ut averteret] quasi dicat ad hoc stetit Moyses in conspectu eius, ut averteret iram eius, ne disperderet eos. Sed cum supra dixerit. Dicit, ut disperderet eos et verbum Domini oporteat verum esse, ad quid rogabat Moyses contrarium ? Et si impetravit, quod rogabat, quomodo verum est, quod dixit Dominus. Sol. In verbis Domini veritas est semper. Sed est duplex veritas, quedam historialis, quedam allegorica, vel moralis. Altera istarum semper invenitur in verbo Domini, sicut Io. 3.b. Adhuc 40. dies et Ninive subvertetur. Hoc accidit non litteraliter, sed spiritualiter. Simile Is. 38.a. Morieris tu et non vives. Ita et hic potest dici.

Numérotation du verset Ps. 105,*
moraliter

^marg.| Moraliter. {h} Cito fecerunt] ea, que premissa sunt, scilicet crediderunt et laudaverunt, quasi dicat, non diu crediderunt verbis eius, nec diu laudaverunt laudem eius. Sic faciunt multi, qui incipiunt facere penitentiam de consilio Domini, vel intrant religionem, sed cito redeunt ad vomitum. Eccl. 6.c. Quia aspera est nimis indoctis hominibus sapientia et non permanebit in illa excors, quasi lapidis virtus probatio erit in illis et non demorabuntur proiicere illam. Et hoc est, quia ingrati sunt beneficiis Dei : Unde dicit.

^marg.| {i} Obliti sunt] creationis, recreationis, iustificationis, que si recolerent, penitentiam non desererent. Unde Hbr. 12.a. Recogitate eum, qui talem sustinuit adversus semetipsum a peccatoribus contradictionem, ut non fatigemini animis vestris deficientes. Sed quia obliti sunt operum eius, de agenda penitentia, sed abiecerunt, contra illud, quod dicitur. Eccl. 6.c. Audi, fili et accipe consilium intellectus et ne abiicias consilium meum, Secundum aliam litteram planius loquitur contra divites et voluptuosos, que est. Festinaverunt obliti, etc. Cum enim deberent exspectare divitias et delicias et felicitatem eterne patrie, festinant hic accipere et ab illis frustrantur, quia sicut dicitur Prv. 28.c. Qui festinat ditari, non erit innocens. Et in Ps. 38.c. Quis ascendet in montem Domini, etc. Innocens manibus. Et tamen id, ad quod festinant, parum durabit, quia Prv. 13.b. Substantia festinata minuetur. Tales significati sunt per Ruben et Gad et dimidiam tribum Manasse, qui videntes terram Galaad et Iazer aptam animalibus alendis, petierunt eam et noluerunt exspectare quousque haberent portionem in terra promissionis : Sed dixerunt. Nm. 32.d. Nihil querimus ultra Iordanem, possessionem nostram in orientali eius plaga. Et hoc sequitur ex ingratitudine. Unde dicit : Obliti sunt, quia, scilicet Christus pauper pro eis fuit. Eccl. 9.d. Parva civitas et pauci in ea viri, venit contra eam Rex magnus et vallavit eam et perfecta est obsidio : Inventusque in ea vir pauper et sapiens et liberavit urbem, id est Mundum per sapientiam suam et nemo deinceps recordatus est hominis illius pauperis.

^marg.| {l} Et non] de quo Mt. 19.c. Vade et vende omnia, que habes et da pauperibus et veni, sequere me. Ps. 13. Consilium inopis confudistis. Prv. 1.c. Despexistis omne consilium meum, etc.

^marg.| {m} Et contempto consilio de paupertate concupierunt] id est temporales divitias, que dicuntur concupiscentia, quia concupiscere alia faciunt, 1Tim. 6.b. Radix omnium malorum cupiditas. Augustinus. Qui divitias appetit, cupere appetit.

^marg.| {n} In deserto] id est in hoc Mundo, qui ab hominibus rationalibus non habitatur, sed ab efferatis, quia boni homines non reputant se habitatores, sed advenas et peregrinos. Hbr. ult. c. Non habemus hic manentem civitatem, sed futuram inquirimus. In hoc deserto concupiscunt. Nec mirum, quia ut dicitur 1Io. 2.c. Omne, quod est in Mundo, concupiscentia carnis est et concupiscentia oculorum, etc. Multotiens autem tales admonentur, ut non ita concupiscant temporalia, sed sustineant consilium Altissimi, ut omnia pro amore illius relinquant : Et ipsi respondent : Non habeo voluntatem, si Dominus vult mihi dare voluntatem talem, tunc faciam, aliter non. Hoc est, quod sequitur.

^marg.| {o} Et tentaverunt Deum in inaquoso] id est in corde suo sicco et arido ab humore gratie, supra Et tentaverunt Deum in cordibus suis. Hoc enim, quod faciunt, est committere se discrimini inter fluctus maris, scilicet Mundi et non velle inde exire donec Deus extrahat illos dando eis voluntatem. Sed quod peius est, hanc voluntatem nolunt multi habere, unde nec Dominus dat eis, sed quod volunt permittit eos habere : Unde subdit.

^marg.| {p} Et dedit eis petitionem ipsorum] que est, ut per campos licentie sine freno obedientie discurrant. Ps. 80. Et dimisi eos secundum desiderium cordis eorum. Et in hoc iuxta litteram duo sunt notanda. Primum est Dei munificentia, qui etiam murmuratoribus dedit, quod petebant, multo fortius, ut dicitur Mt. 7.b. dabit bona bonis petentibus se. Secundum est eorum culpa inexpiabilis, quibus ita dat petitionem ipsorum, secundum quod dicit Gregorius Medicus infirmo iam desperato, quecumque desiderat, porrigit. Unde et subdit.

^marg.| {q} Et misit saturitatem] id est ea, quibus saturari cupiunt, licet saturare non possint.

^marg.| {r} In animas eorum] non dicit in animabus sed in animas, contra animas eorum. Rm. 1.c. Propter, quod tradidit illos Deus in * desideria cordis eorum in immunditiam, ut contumeliis afficiant corpora sua in semetipsis. Post saturitatem autem, id est post abundantiam temporalium, sequitur ambitio, secundum quod dicitur Os. 13.b. Saturati sunt et impleti et elevaverunt cor suum, id est ad prelationem. Unde addit :

^marg.| {a} Et irritaverunt] Moyses interpretatur assumptus de aqua ; et significat eos, qui separati sunt a deliciis et voluptate peccati. Aaron interpretatur mons fortis et significat eos, qui habent congeriem fortium operum. Illi autem in castris militantis Ecclesie irritant, id est commovent, vel evacuant expellendo Moysen et Aaron, quia non possunt sustinere, quod eligatur in prelatum aliquis, qui sit separatus a carnalibus voluptatibus, vel qui sit fortis in operibus. Et si forte talis ipsis nolentibus preponatur, irritant eum et affligunt. Unde Io. 18.g. dicunt Iudei non hunc, sed Barrabam : Erat autem Barrabas latro sed insignis, ut dicit Mt. 27.b. Act. 3.c. Vos sanctum et iustum negastis et petistis virum homicidam donati vobis. Sed cum ipsi per ambitionem suam prelationem attigerint, Dominus punit eos miserabiliter, quia in terrenorum cura eos affligit pena et plerumque moriuntur in culpa. Unde addit :

^marg.| {c} Aperta] id est terrena cura.

^marg.| {d} Et deglutivit] etc. ut respirare non possit. Nm. 13.d. Terram, quam lustravimus, devorat habitatores, id est terrena cura, que ut mola lustratur et circuitur, quia in circuitu impii ambulant. Recte ergo per Dathan et Abiron intelliguntur illi, qui ambiunt prelationes : Unde et Dathan interpretatur donum sufficiens : Abiron vero interpretatur pater meus magister iniquus. Et tales patres sunt, quia prelati. Sed sunt magistri iniqui, quia exemplo ad minus docent iniquitatem. Et si quandoque doceant verbo equitatem, non ipsam faciunt. Unde Mt. 23.a. Super cathedram Moysi sederunt Scribe et Pharisei ; omnia ergo quecumque dixerint, vobis servate et facite, secundum vero opera eorum nolite facere : Dicunt enim et non faciunt, alligant autem onera gravia et importabilia et imponunt in humeros hominum, digito autem suo nolunt ea movere. Et quod sollicitudo terrena eos usque ad peccatum pertrahat, subdit.

^marg.| {e} Et exarsit] quia cum in terrenis se implicant, ignis cupiditatis et ire et quandoque luxurie subintrant. Iob. {2.276vb} 15.d. Ignis devorabit tabernacula eorum, qui libenter, etc. Et primo latenter comburit eos, postea usque ad flammam aperti peccati exit : Unde addit : Et

^marg.| {f} Flamma] Et licet loquatur de ministris Ecclesie, tamen dicit, in synagoga non in Ecclesia, quia congregatio malorum non est Ecclesia Dei, sed synagoga Satane, sicut dicitur Apc. 2.c. Dicunt se Iudeos esse et non sunt, sed sunt synagoga Satane. Eccl. 21.b. Stupa collecta synagoga peccantium et consummatio eorum flamma ignis. In hoc autem igne formatur vitulus, quem adorant : Unde addit :

^marg.| {h} Et fecerunt vitulum] lascivie, in Oreb, quod interpretatur mensa et significat gulam, que generat lasciviam, vel massa et significat abundantiam, que lasciviam nutrit.

^marg.| {i} Et adoraverunt] id est idolum gule de quo Phil. 3.d. Quorum Deus venter est. Vel avaritie. Eph. 5.b. Aut avaritia, que est idolorum servitus.

^marg.| {k} Et mutaverunt] scilicet gloriam conscientie, de qua 2Cor. 1.c. Gloria nostra hec est, testimonium conscientie nostre. Hanc multi mutant.

^marg.| {l} In similitudinem] id est lascivie.

^marg.| {m} Comedentis] id est devorantis.

^marg.| {n} Fenum] id est ipsam carnem, que in lascivia consumitur. Is. 40.b. Omnis caro fenum. Et ex hoc sequitur, quod

^marg.| {o} Obliti] quia ut dicit Gregorius Cum luxuria semel mentem invaserit, nullum bonum cogitare permittit : Non ergo Deum, qui est summum bonum. Et tamen non deberent oblivisci, quia multa beneficia fecit eis : Unde subdit.

^marg.| {p} Qui salvavit] Ad litteram, quando fugit in Egyptum et corruerunt idola Egypti ad ingressum eius. Vel in Egypto, id est in mundo tenebris peccatorum pleno.

^marg.| {r} Mirabilia] quod interpretatur callidus, id est in ipso Mundo, quem callidus hostis possidebat. Unde dixit Dominus. Io. 14.d. Venit Princeps Mundi huius et in me non habet quicquam, quasi dicat quia non sum de Mundo. In mundo ergo fecit Christus magnalia, id est magna opera et laude digna. Et mirabilia, id est mirabilia, id est miracula, unde oblivisci eius non deberent. Et maxime propter hoc, quod sequitur, quod facit.

^marg.| {s} Terribilia] id est in amaritudine Passionis sue, quam suo sanguine rubricavit, in qua fecit terribilia hominibus, qui terrentur et horrent imitari Passionem eius. Item terribilia demonibus, qui per Passionem eius non tantum exterriti, sed et devicti fuerunt. Et propter hoc non deberemus oblivisci ipsius, qui talia pro nobis passus est. Eccl. 29.c. Gratiam fideiussoris ne obliviscaris, dedit enim pro te animam suam. Propter hoc dicit beatus Bernardus : Quamdiu vixero, memor ero laborum, quos sustinuit Dominus in predicando, fatigationum in discurrendo, tentationum in ieiunando, vigiliarum in orando, lacrimarum in compatiendo. Recordabor etiam dolorum, convitiorum, sputorum, colaphorum, subsannationum, exprobrationum et flagellorum, horumque similium : Alioquin requiretur a me sanguis iusti, qui effusus est super terram. Et notandum quod multa sunt, que continuant memoriam rerum, que notantur his versibus.

^marg.| Versus : “Assiduum, mirum, cognatum, dulce, decorum. Triste, novum, munus, amor, etas, spes, timor, auctor”.

^marg.| Et hec omnia in Deo sunt, unde iniustum est eum oblivisci. Deus enim est in nobis assiduus, secundum illud. Act. 17.f. In ipso vivimus, movemur et sumus. Item, mirabilis est. Est. 15.d. Valde mirabilis es, Domine et facies tua plena est gratiarum. Item, cognatus noster est. Act. 17.g. Ipsius enim genus sumus. Genus ergo cum simus Dei, etc. Hbr. 2.c. Non confunditur fratres eos vocare. Item dulcis est. 1Pt. 2.a. Si tamen gustatis, quam dulcis est Dominus. Item, decorus, quia speciosus forma pre filiis hominum, etc. Ier. 31.e. Benedicat tibi Dominus pulchritudo iustitie. Item, triste pertulit pro nobis. 1Pt. 2.d. peccata nostra ipse tulit. Item novum. Ier. 31.d. Novum fecit Dominus super terram, femina circumdabit virum. Item munus, quia dedit nobis et pro nobis seipsum. Eph. 5.a. Christus dilexit nos et tradidit semetipsum pro nobis oblationem et hostiam Deo in odorem suavitatis. Et Eccl. 29.c. Gratiam fideiussoris, etc. Item, amor, quia dilexit nos, ut dictum est, unde debemus eum diligere. Dt. 6.a. Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde, etc. Item, etas puerilis bene retinet et nos sumus in Christo quasi modo geniti infantes, sicut dicit Petrus 1Pt. 2.a. Item, spes magne rei, quam ab eo exspectamus. Phil. 3.d. Salvatorem exspectamus, qui reformabit corpus humilitatis nostre configuratum corpori claritatis sue. Item, timor, quia timendus est. Ecclesiast. 1.a. Unus est altissimus creator omnium omnipotens et Rex potens et metuendus nimis. Ex hac autem auctoritate habetur, quod ipse est auctor, id est magne auctoritatis, quia creator omnium et omnipotens. Sed quia hanc auctoritatem in carne veniens non ostendit, ideo non est in memoria hominum. Sed sicut dicitur Ecclesiast. 9.d. Nullus deinceps

^prol.| * recordatus

^prol.| * recordatus est hominis illius pauperis, Is. 57.a. Iustus perit et non est, qui recogitet.

^marg.| {a} Et] propter hoc [dixit] id est comminatus est.

^marg.| {b} Ut disperderet eos] id est in duobus perderet, scilicet in corpore et in anima. Et iam disperdidisset.

^marg.| {c} Si non Moyses electus eius stetisset in confractione in conspectu eius, ut averteret iram eius, ne disperderet eos] Per Moysen extractum de aquis, intelliguntur viri iusti et religiosi, qui sunt separati a divitiis et deliciis huius Mundi. Hi sunt electi Dei, quos elegit de Mundo, ut eant et fructum afferant, Io. 15.c. Hi stant in conspectu Dei, in confractione ire eius, ut avertant iram eius, ne disperdat peccatores, Ier. 18.d. Recordare quod steterim in conspectu tuo, ut loquerer pro eis bonum et ut averterem indignationem tuam ab eis.

^marg.| Vel allegorice de Christo, qui est verus Moyses, qui stetit in conspectu Patris, in confractione sui corporis, quod fregit in cena et confractioni exposuit in Cruce, ut frangeret iram Patris et averteret eam a nobis.

^marg.| Vel Moyses noster est sacerdos, qui stat in conspectu Dei, in confractione corporis Christi in altari, quod in tres partes confringit. Et hoc ut avertat iram Dei a populo peccante. Sed non est omittendum quod dicit : electus eius, quia multi sunt sacerdotes et prelati, non electi a Domino, sed intrusi a Diabolo prece et pretio et ideo non avertunt iram Dei a populo sibi subdito, sed magis accendunt et provocant, secundum quod dicit Gregorius Cum is, qui displicet, ad intercedendum mittitur, irati iudicis animus ad deteriora provocatur, Ez. 22.g. Quesivi de eis virum, qui interponeret sepem et staret oppositus mihi et non inveni.

^marg.| {e} Et pro nihilo] etc. Quarta pars, ubi enumerat alia eorum peccata et Deum placatum esse per Phineem. Et primo arguit eos de contemptu Dei et promissionis eius, quasi dicat non tantum predicta mala fecerunt, sed [et pro nihilo habuerunt] id est vilipenderunt. Unde alia littera habet, despexerunt terram desiderabilem, id est terram promissionis. Secundo, de peccato infidelitatis, cum addit.

^marg.| {f} Non crediderunt verbo eius] promittentis, quod eos in terram illam introduceret. Tertio, arguit eos de murmure, cum dicit.

^marg.| {g} Et murmuraverunt] etc. In quibus otiosi stabant. Quarto, de inobedientia, cum dicit : [Non exaudierunt vocem Domini] Post hoc sequitur comminatio. Unde dicit.

^marg.| {k} Et elevavit manum suam per eos] comminando penam. Mos enim est comminantium levare manum. Et ad quid ? [Ut prosterneret eos in deserto] Ecce quod comminatus est eis mortem. Item comminatus est illis vilitatem : Unde addit :

^marg.| {m} Et ut deiiceret] etc. id est inter nationes. Quarto, comminatus est eis captivitatem. Unde subiungit.

^marg.| {p} Et disperderet eos in regionibus] Et hec comminatio modo precipue impleta est. Et non statim punivit eos Dominus, immo primo peccaverunt peccato luxurie in Madianitis : Unde dicit.

^marg.| {r} Et initiati sunt Beelphegor] id est consecrati, sicut dicit Iosephus, sacrificaverunt idolis, ut illas mulieres possent habere. Beelphegor, dicitur Deus tentiginis ; {2.277rb} scilicet Priapus et simulacrum libidinis. Et non solum immolaverunt sed de immolatis comederunt : Unde addit :

^marg.| {2.277va} Δ {a} Et comederunt] id est idolorum, que nec vivunt, nec sentiunt. Item, mortuorum, hominum, quos dicunt deos esse, ut Iovem et Mercurium. Vel sacrificia, id est pro mortuis oblata. Post idololatriam secutum est quasi omne peccatum : Unde addit :

^marg.| {b} Et irritaverunt] id est in peccatis, que ipsi adinveniebant. Post multiplicationem autem peccati sequitur multiplicatio pene. Unde.

^marg.| {c} Et multiplicata] quia multi ex ipsis ruerunt. Sed Dominus placatus est per zelum Phinees. Unde sequitur :

^marg.| {d} Et stetit Phinees] coram Domino orando et contra peccantes accensus zelo Dei et transigens coeuntes in locis genitalibus, sicut habetur Nm. 25.b.

^marg.| {e} Et placavit] Dominum sic faciendo.

^marg.| {f} Et cessavit] id est plaga populi.

^marg.| {g} Et hoc factum, quod fecit Phinees, reputatum] id est Dominus illum in hoc iustum reputavit. Et hoc.

^marg.| {h} In generatione] id est in omnem generationem.

^marg.| {i} Usque] quia hoc semper erit in memoria et propter hoc etiam remunerabitur in eternum.

Numérotation du verset Ps. 105,*
moraliter

^marg.| Moraliter {e} Pro nihilo habuerunt terram desiderabilem] Terra desiderabilis est terra viventium, scilicet celum, de qua vere potest dici illud Prv. 8.b. Omne desiderabile ei non potest comparari. Est autem desiderabilis propter pacem et delicias et thesauros, Prv. 21.c. Thesaurus desiderabilis et oleum in habitaculo iusti, sed tamen licet sit desiderabilis, multi eam habent pro nihilo, id est vilipendunt eam. Et hoc, quia bona eius ignorantur : Et ideo celum dicitur a celando. Ps. 30. Quam magna multitudo dulcedinis tue, Domine, quam abscondisti timentibus te. Abscondit enim eam ab oculis carnalibus, sed tamen reservat eam timentibus se. Et posset aliquis dicere : Non sunt eis illa bona omnino abscondita, quia in sacra Scriptura leguntur et a Predicatoribus predicantur. Verum est, sed tamen non propter hoc revelata sunt malis hominibus, quia :

^marg.| {f} Non crediderunt verbo eius] scilicet predicationi, vel sacre Scripture. Et ideo pro nihilo habuerunt terram desiderabilem : Unde non intrabunt in eam, Hbr. 3.d. Quibus autem iuravit non introire in requiem eius, nisi illis, qui increduli fuerunt ? Et videmus, quia non potuerunt introire in requiem ipsius propter incredulitatem. Dico, quod non crediderunt, sed :

^marg.| {g} Et murmuraverunt] contra Dominum.

^marg.| {h} In tabernaculis suis] id est in conscientiis. Eccl. 10.d. In cogitatione tua Regi ne detrahas et in secreto cubilis tui ne maledixeris diviti, Sap. 1.c. Tumultus murmurationum non abscondetur. Custodite ergo vos a murmuratione, que nihil prodest et a detractione parcite lingue. Non dicit proximis, sed lingue proprie, que propter hoc punietur. Unde dives epulo, quia nec pepercit lingue sue, punitus est in lingua, Lc. 16.f. Licet autem Dominus ita moneat, ut se custodiant a murmurationibus et bona faciant, tamen :

^marg.| {i} Non exaudierunt] licet audierint, [vocem Domini] que multiplex est, scilicet predicans, comminans, promittens, deprecans, etc. Ps. 94. Hodie si vocem eius audieritis, nolite obdurare corda vestra, ut videlicet exaudire possitis. Sed quia non exaudierunt, iratus est Dominus contra eos : Unde :

^marg.| {k} Et elevavit manum] etc. ad percutiendum eos. Is. 9.d. In omnibus his non est aversus furor eius, sed adhuc manus eius extenta. Et quid habet Dominus in manu ? Sol. Ventilabrum et securim, Mt. 3.c. Cuius ventilabrum in manu eius. Et eodem : Iam enim securis ad radicem arboris posita est. Et notandum quod quandoque levat Dominus manus ad iurandum, quandoque ad percutiendum. Ad iurandum, ut Dt. 32.f. Levabo ad celum manum meam et dicam, vivo ego in eternum. Nu. 14.e. Non intrabitis in terram, super quam levavi manum meam, id est iuravi, ut darem eam vobis. Ad percutiendum, ut hec : Unde addit :

^marg.| {l} Ut prosterneret eos in deserto] Act. 13.b. dicitur : Ecce manus Domini super te et eris cecus et non videbis Solem usque ad tempus.

^marg.| {l} In deserto] id est in Inferno, ubi est defectus omnis boni, ubi bestie, serpentes et vermes. Ibi prosternentur impii, secundum quod dicitur Is. 14.c. Subter te sternetur tinea et operimentum tuum erunt vermes. Et quia in malitia sua imitatores habent, non ipsi soli, sed et illi imitatores punientur. Unde addit :

^marg.| {m} Et ut deiiceret semen eorum] id est deorsum iaceret in Inferno, Mt. 25.c. Inutilem servum eiicite in tenebras exteriores.

^marg.| {n} Semen eorum] de quo Mt. 3.b. Progenies viperarum quis demonstrabit vobis fugere a ventura ira ? Et hoc fiet non in angulo, vel occulto, sed :

^marg.| {o} In nationibus] inter omnes, qui ad iudicium convenient de quibus. Sap. 3.b. Iudicabunt sancti nationes. Hec ergo deiectio pertinet magis ad confusionem et ignominam eorum, quam tamen pena concomitabitur. Inde addit.

^marg.| {p} Et disperderet] id est diversis penis perderet in corpore et anima.

^marg.| {q} Eos in regionibus] umbre mortis, id est in partibus infernalibus. Ps. 93. In malitia eorum disperdet eos, disperdet illos Dominus Deus noster. Vel de presenti potest legi hec comminatio.

^marg.| {l} Ut prosterneret eos in deserto] id est in hoc Mundo, in quo prostrati sunt amatores terrenorum, qui pectore et ventre repunt, amplexantes stercora temporalium. Item, deiiciuntur in nationibus quia ad litteram, vilibus officiis et personis se supponunt. Unde significantur per filios Israel, de quibus dicitur Ex. 1.c. quod ab Egyptiis affligebantur operibus duris luti et lateris, omnique famulatu, quo in terre operibus premebantur. Disperduntur etiam, vel disperguntur in regionibus propter spem lucri, sicut dicit Poeta : Impiger extremos currit mercator ad Indos. Sic dicitur Ex. 5.c. quod filii Israel dispersi sunt per omnem terram Egypti ad colligendas paleas, id est vanitatem temporalium. In tantum autem serpit avaritia et cupiditas, quod occupat ministros Ecclesie, ita ut aliqui propter cupiditatem velint sacros Ordines recipere. Unde satis bene subditur.

^marg.| {r} Et initiati sunt Beelphegor] Beelphegor interpretatur vir habens hiatum, vel Deus hians, vel Dominus vetustatis hiantis, in quo significantur illi quos parentes sui faciunt consecrari propter cupiditatem temporalium. Unde consecrantur mammone et non Deo, secundum quod dicitur. Iud. 17.c. quod Micha implevit unius filiorum suorum manum et factus est ei sacerdos, non Deo.

^marg.| {a}* Et comederunt] scilicet oblationes, que fiunt pro mortuis, vel pro peccatoribus, qui mortui sunt spiritualiter, Os. 4.b. Peccata populi mei comedent, id est oblata pro peccatis et ad iniquitatem sublevabunt animas eorum : Cum potius deberent eas ab iniquitate purgare, orando, predicando, confessiones audiendo, quia propter hoc habent ipsi redditus Ecclesie, Unde Nm. 18.c. Filiis Levi dedi omnes decimas Israel in possessionem pro ministerio, quo serviunt mihi in tabernaculo federis, solis filiis Levi mihi in tabernaculo servientibus et portantibus peccata populi, legitimum sempiternum erit in generationibus vestris, nihil aliud possidebunt, oblatione decimarum contenti, quas in usus eorum et necessaria separavi. Hec auctoritas ostendit quod laici non debent habere decimas, sed soli clerici Domino in Ecclesia servientes. Si autem aliter recipiant, reddent rationem ad minus in die Iudicii. Unde

^prol.| Beatus Bernardus Venient, venient ante tribunal Christi, ubi erit pupillorum allegatio dura, accusatio gravis, quorum vixere stipendiis, nec diluere peccata. Cupiditas etiam sacerdotum et clericorum multos modos acquirendi adinvenit et per simoniam et per exactionem et huiusmodi, unde Deus offenditur : unde subdit :

^marg.| {b} Et irritaverunt] Mi. 3.a. Qui comederunt carnem populi mei et pellem eorum desuper excoriaverunt. Et post pauca subdit : Tunc clamabunt ad Dominum et non exaudiet eos et abscondet faciem suam ab eis, sicut nequiter egerunt in adinventionibus suis. Alia littera habet : Concitaverunt. Et concordat ei, quod dictum est, quia ut dicitur Ier. 6.c. A minore usque ad maiorem omnes avaritie student et a Propheta usque ad sacerdotem cuncti faciunt dolum. Arguit etiam in hoc multos clericos scholares, qui Deum offendunt, eo quod perverse student, Ps. 13. Corrupti sunt et abominabiles facti sunt in studiis suis.

^marg.| {c} Et] quia sic Deum irritaverunt, multiplicata, culpe in presenti et pene in futuro, quia ut dicit Apost. 1Tim. 6.b. Qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem et in laqueum Diaboli et desideria multa et inutilia et nociva : Ecce ruina culpe. Que mergunt homines in interitum et perditionem : Ecce ruina pene. Notabiliter etiam dicit de sacerdotibus et Curatis, multiplicata, quia ruunt pro peccatis propriis et pro peccatis subditorum, Os. 4.b. Corrues hodie et corruet etiam Propheta tecum, quia scilicet non predixerat tibi ruinam et per defectum eius corruisti in peccatum, Ez. 3.e. Si dicente me ad impium, morte morieris, non annuntiaveris ei, etc. Ipse impius in iniquitate sua morietur, sanguinem autem eius de manu tua requiram. Nm. 25.a. Fornicatus est populus cum filiabus Moab et iratus Dominus dixit ad Moysen, tolle cunctos Principes populi et suspende eos contra Solem in patibulis, ut avertatur furor meus ab Israel. Sed sicut mali prelati corruunt cum subditis, eo quod ipsos nec instruunt, nec corrigunt : Ita boni prelati se et suos subditos avertunt a ruina, quia eos instruunt et corrigunt. Unde bene subdit.

^marg.| {d} Et stetit] id est prelatus habens zelum Dei. Stetit, ut pugil contra vitia, ut extirparet. Unde Nm. 25.d. dicitur, quod interfecit Zambri et Cozbi. Zambri interpretatur cantatio mea et significat vitia, que suggerit voluptas. Cozbi interpretatur iniquitas et significat vitia, que suggerit malitia, que utraque debet prelatus extirpare. Item, stetit, coram Domino, ut placaret.

^prol.| Unde addit : Et placavit. Vel stetit, contra Dominum, ut ire {2.277vb} eius obviaret. Unde.

^marg.| {e} Et placavit] supra in eodem Ps. Et dixit, ut disperderet eos, si non Moyses electus eius stetisset in confractione in conspectu eius : Sed dicit Dominus Ez. 22.g. Quesivi de eis virum, qui interponeret sepem et staret oppositus mihi et non inveni. Si quis autem talis inveniatur, non solum placat Deum, sed etiam apud eum per hoc gratiam meretur et gloriam : Unde sequitur :

^marg.| {g} Et reputatum] non tantum in presenti per gratiam, sed in futuro per gloriam quia.

^marg.| {h} In generatione] 1Mcc.2.f. Phinees pater noster dum zelat zelum Dei, accepit testamentum sacerdotii eterni. In his etiam tribus verbis scilicet : in generatione et generationem, usque in sempiternum, triplex status potest notari, scilicet penitentium, proficientium et perfectorum. In generatione, scilicet baptismali, vel penitentiali : Ecce status incipientium. Et generationem, scilicet iustitie : Ecce status proficientium. Usque in sempiternum : Ecce status perfectorum, qui est in caritate, que numquam excidit.

^marg.| {k} Et irritaverunt] Quinta pars, ubi agit de aqua contradictionis et de immolatione filiorum. Unde vehementius iratus est Dominus contra eos, sed tamen postea misertus est eis. Dicit ergo : Et irritaverunt, quasi dicat, non tantum irritaverunt Deum in adinventionibus, ut supra dictum est, sed etiam in petitionibus, petendo aquas et murmurando, quia iuxta sua desideria non habebant, secundum quod habetur Nm. 20. Unde dicit : Et irritaverunt, in Cades, ubi petierunt aquas, que dicuntur aque contradictionis, quia ibi contradixerunt Domino et Moysi. Unde Nm. 20.b. Dixit Dominus ad Moysen : Hec est aqua contradictionis, ubi iurgati sunt filii Israel contra Dominum.

^marg.| {l} Et vexatus] id est propter eorum insustinentie nimiam importunitatem.

^marg.| {m} Quia] tam importuni fuerunt, quod exacerbaverunt, in tantum, quod prorumperet in verba dubietatis, dicens : Audite rebelles et increduli, num de petra hac poterimus vobis aquam eiicere ? Et maxima fuit eorum importunitas, que eum potuit exacerbare, qui erat vir mitissimus inter omnes homines, ut dicitur Nm. 12.a.

^marg.| {n} Et distinxit] id est in modo pronunciationis sue, aperte et distincte ostendit dubietatem suam, que non in serie verborum est aperta, cum dixit : Num de petra hac poterimus vobis aquam eiicere ? Sciendum autem, quod Moyses non dubitavit de potentia Domini, sed forte de benignitate eius, quod scilicet minus benigne ageret cum eis propter peccata sua in hoc miraculo, quam in aliis. Et tamen quia sic dubitavit, punitus fuit, quia non intravit in terram promissionis ad litteram : Sed non fuit privatus a spirituali terra promissionis, scilicet a terra viventium. Alii vero quidam intraverunt, sed tunc {2.278ra} Δ {a} Non disperdiderunt, gentes quas dixit Dominus illis] id est precepit, ut disperderent, ne ritibus eorum adhererent et macularentur : Et ipsi contra preceptum Domini pepercerunt eis. Et commixti sunt inter gentes, non tantum corpore, sed et opere. Unde subdit.

^marg.| {d} Et didicerunt opera eorum] quia difficile est tangere serpentem et non invenenari et picem et non contaminari.

^marg.| {e} Et servierunt sculptilibus eorum] Et hoc, quia scilicet talia fecerunt.

^marg.| {f} Factum est illis in scandalum] id est in manifestam causam ruine. Scandalum enim, ut Hieronymus dicit, est obex, vel lapillus, qui pedem offendit.

^marg.| {g} Et immolaverunt filios suos et filias suas Demoniis] id est idolis, quibus presidebant Demonia. Quod hoc fecerint, non legitur in historia, sed credendum est Prophete, ut ait Augustinus

^marg.| {h} Et effuderunt sanguinem innocentem, scilicet sanguinem filiorum suorum] etc. Hoc fuit contra illud preceptum. Dt. 18.b. Cave, ne imitari velis abominationes illarum gentium, nec inveniatur in te, qui lustret filium suum, aut filiam ducens per ignem. 4Rg. 16.a. dicitur de Achaz : Insuper et filium suum consecravit transferens per ignem secundum idola gentium, etc.

^marg.| {i} Et interfecta est terra] Metonymice dictum est, id est homines.

^marg.| {m} In sanguinibus] id est in peccatis eorum. Immolando enim filios suos, animas proprias interficiebant gladio peccati.

^marg.| {n} Et contaminata est] scilicet terra, id est homines de terra.

^marg.| {o} In operibus eorum] id est in peccatis.

^marg.| {p} Et fornicati sunt in adinventionibus suis] quas ab aliis et a seipsis adinvenerunt. Fornicatio est in omni illicito opere.

^marg.| {q} Et propter ista iratus est furore] id est valde iratus est Dominus.

^marg.| {r} In populum suum] Iudeorum. Et enumerat quinque mala, que sequuntur ex tali ira Dei. Prima est desertio Dei. Unde dicit.

^marg.| {s} Et abominatus est hereditatem suam] Quia autem dicit, populum suum et {2.278va} Δ hereditatem suam, innuit, quod non omnino deseruit, quin scilicet adhuc respiceret eum. Secundum est traditio in manus inimicorum. Unde addit :

^marg.| {a} Et tradidit eos in manus gentium] Iud. 2.c. Iratus Dominus tradidit eos in manus diripientium. Tertium est servitus : Unde dicit.

^marg.| {b} Et dominati sunt eorum, qui oderunt eos] quod fuit gravius pena. Gravius est enim servire Domino irato et odienti, quam alii. Quartum est afflictio : Unde subdit,

^marg.| {c} Et tribulaverunt eos inimici eorum] Iud. 10.b. Afflictique sunt et vehementer oppressi, etc. Quintum est vilificatio. Unde subdit.

^marg.| {d} Et humiliati sunt sub manibus eorum] humilitate subiectionis non virtutis. Dominus autem ut dictum est, non omnino derelinquebat eos, sed.

^marg.| {e} Sepe liberavit eos] non respiciens ad predicta mala, sed de misericordia sua dabat eis auxilium et liberatores, ut patet in lib. Iud. in multis locis. Ipsi autem ingrati eius misericordie non dimittebant mala consueta. Unde subiungit.

^marg.| {f} Ipsi autem exacerbaverunt eum in consilio suo] scilicet eorum, quia proprio consilio adherebant et Dei consilium de eternis non sustinebant. Unde supra : Non sustinuerunt consilium eius.

^marg.| {g} Et propter hoc humilitati sunt in iniquitatibus suis] id est afflicti et puniti. Unde alia littera habet, propter et est expositio huius. Sed tamen in ista afflictione non defuit eis Dei misericordia. Unde addit :

^marg.| {i} Et vidit] id est misericorditer eos respexit.

^marg.| {k} Cum tribularentur] Iud. 3.b. Suscitavit eis Salvatorem. Et eodem 2.c. Cumque suscitasset eis Dominus iudices in diebus eorum, flectebatur misericordia.

^marg.| {l} fit ita respiciens eos, audivit orationem eorum]

^marg.| {m} Et memor fuit testamenti sui] id est promissionis facte patribus de novo Testamento et de filii Incarnatione et ideo pepercit eis. Si enim omnes eos propter peccata sua occidi permisisset, non nasceretur de eis Christus et ita vana fuisset promissio, Ex. 32.c. Recordare, Domine, Abraham, Isaac et Iacob, quibus iurasti per temetipsum, etc. Rm. 11.d. Inimici propter vos, carissimi propter patres.

^marg.| {n} Et] quia ita memor fuit.

^marg.| {o} Penituit eum] id est fecit aliter quam videbatur facturus. Penitentia enim in Deum non cadit. Penituit, dico, non quia illi iustitiam haberent, sed secundum multitudinem misericordie sue. Quomodo autem se penitere ostendit Dominus, subiungit Propheta dicens.

^marg.| {2.279ra} Δ {a} Et dedit eos in misericordias, in conspectu omnium, qui ceperant eos] quod exponit alia littera, que habet : Dedit eos miserabiles coram omnibus, qui ceperant eos. Sed videtur contrarium. Is. 10.b. ubi dicitur de Sennacherib : Ad internecionem erit cor eius. Et Lam. 4.c. Neque senum miserti sunt. Sol. Hec fuit misericordia, quod populus non penitus delebatur. Tob. 1.b. Quoniam memor fuit Dei in toto corde suo, dedit ei Dominus gratiam in conspectu Salmanasar Regis.

Numérotation du verset Ps. 105,*
moraliter

^marg.| Moraliter. {k} Et irritaverunt] etc. Aque iste possunt dici scientie seculares, in quibus sunt multe contradictiones, ad quas et in quibus multi irritant et provocant Deum et maxime Advocati, qui linguas suas vendunt, ut contradicant veritati. Unde in Ps. 5. Linguis suis dolose agebant, iudica illos Deus ; quia dolosis exceptionibus et allegationibus pervertunt iudicium, tu Deus, qui falli non potes, iudica illos. Et addit : Secundum multitudinem impietatum eorum expelle eos, quoniam irritaverunt te, Domine. Hec autem contradictio, ad litteram facta fuit in Cades, quod interpretatur sancta et significat Ecclesiam, que hodie huiusmodi contradictionibus et contradictoribus plena est : Unde addit :

^marg.| {l} Et vexatus] id est bonus prelatus et bonus iudex, propter eos.

^marg.| {m} Quia exacerbaverunt] falsis allegationibus, unde vexantur boni iudices, ita quod non possunt iudicare secundum veritatem, sed oportet eos iudicare secundum allegata, Vexant etiam prelatos, cum quibus sunt, dando semper consilium litigandi et exacerbant spiritum eorum non sinentes eos quiescere et delectari in dulcedine Dei in contemplatione, Eccl. 28.b. Lingua tertia multos commovit et dispersit illos de gente in gentem, civitates muratas divitum destruxit et domos magnatorum confudit, qui respicit illam, non habebit requiem, nec habebit amicum, in quo requiescat. Et hoc apparet, quia iam de spiritualibus non est inter eos locutio, sed semper de temporalibus. Unde addit :

^marg.| {n} Et distinxit] id est distincte ostendit exacerbationem spiritus et vexationem.

^marg.| {o} In labiis suis] id est in verbis, quia qui de terra est, de terra loquitur. Unde potest dici illud Mt. 26.g. Loquela tua manifestum te facit. Quia vero prelati temporalibus intenti et spiritualia negligentes, doctrine non instant : Ideo et ipsi et subditi male vivunt et peccata non vitant : Unde sequitur :

^marg.| {a} * Non disperdiderunt gentes] id est septem criminalia vitia, que per illas gentes designantur.

^marg.| {b} Quas dixit Dominus illis] ut disperderent, Dt. 7.a. Non misereberis earum, neque sociabis cum eis coniugia, supra, Ps. 78. Deus venerunt gentes, id est ista vitia in hereditatem tuam, id est in Ecclesiam, polluerunt Templum sanctum tuum, etc. [Non disperdiderunt] dico, immo quod gravius est.

^marg.| {c} Et commixti sunt inter gentes] id est inter gentiliter viventes, qui licet interdum non possint omnino disperdi ; tamen debent vitari et precipue a clericis. Sed 1Esr. 9.a. dicitur, non est separatus populus Israel et sacerdotes et Levite a populo terrarum et de abominationibus eorum. Et sequitur : Manus Principum et Magistratuum fuit in hac transgressione prima. Et in hoc versu notantur quinque mala. Primo, mala societas, cum dicit : Et commixti sunt inter gentes. Nm. 16.d. Recedite a tabernaculis hominum impiorum. Secundo, mala doctrina, cum dicit : Et didicerunt. Tertio, malum opus, cum dicit : Opera eorum. Quarto, mala servitus, cum addit : Et servierunt sculptilibus eorum. Et signanter dicit, sculptilibus, non fusilibus, quia sculptilia sunt magis difficilia ad faciendum quam fusilia, in quo notatur difficultas, que est in peccato perpetrando. Ier. 9.b. Ut inique agerent, laboraverunt. Et in hoc fiunt servi, quia ut dicitur Io. 8.d. Qui facit peccatum, servus est peccati. Quinto, notatur scandalum, cum dicit : Et factum est illis in scandalum, ut non ipsi soli peccent, sed ad maiorem eorum damnationem, aliis dent occasionem ruendi. Unde dicit : Illis, id est ad maiorem eorum damnationem. Hec quinque sibi invicem connectuntur et successive generantur. Ex mala enim societate sequitur mala doctrina, ex mala doctrina malum opus, ex malo opere servitus et ex his omnibus scandalum, Mt. 18.a. Ve mundo a scandalis et ve homini illi, per quem scandalum venit. In hoc autem magis peccant prelati et clerici et nobiles, quam homines plebei, quia quanto eminentiores sunt aliis, tanto citius offendunt et offendit in eos pes, id est affectus minorum.

^marg.| {g} Unde bene addit : Et immolaverunt filios suos et filias suas] scilicet suos subditos, id est occasio fuerunt, ut se immolarent et offerrent [Demoniis] per peccatum. Propter hoc dicitur eis. Os. {2.278rb} 5.r. Audite sacerdotes et attendite domus Israel et domus Regis auscultate, quia vobiscum iudicium est, quoniam laqueus facti estis speculationi, id est subditis, quos speculari debebatis et sicut rete expansum subter Thabor et victimas declinastis in profundum, id est filios et filias, quos Deo offerre debuistis, fecistis declinare in profundum inferni.

^marg.| {h} Et effuderunt sanguinem innocentem] id est eos, qui innocentes erant, suo malo exemplo fecerunt peccare et ita occiderunt eos. [Sanguinem] dico.

^marg.| {i} Filiorum suorum et filiarum suarum] id est subditorum.

^marg.| {k} Quas sacrificaverunt sculptilibus Chanaan] Sculptile Chanaan, est denarius, sive pecunia, quia commutatur. Chanaan enim interpretatur commutatus, vel commutatio. Huic sacrificatur, cum acquirende et conservande pecunie totus impenditur affectus. Unde Eph. 5.b. dicitur : Avaritia, que est idolorum servitus.

^marg.| {l} Et interfecta est terra] id est Ecclesia, que est frugifera, cuius fructibus vivitur.

^marg.| {m} In sanguinibus] id est consanguineis. In consanguinitate etiam multum leditur et vulneratur Ecclesia. Unde clamat supra in Ps. 50. Libera me de sanguinibus, Deus, Deus salutis mee, etc. Mi. 3.c. Audite Principes domus Iacob. Et sequitur : qui edificatis Sion in sanguinibus. Habac. 2.c. Ve, qui edificat civitatem in sanguinibus. Hoc faciunt prelati, qui nepotulis et consanguineis conferunt prebendas et beneficia ecclesiastica.

^marg.| Et isti interficiunt terram Ecclesie gladio schismatis, quod scindit et separat membra Ecclesie et gladio mali exempli, quod fulget ad perniciem, Ez. 21.b. Exacutus est gladius et limatus, ut cedat victimas, exacutus est, ut splendeat, limatus est.

^marg.| {n} Et contaminata est] terra Ecclesie.

^marg.| {o} In operibus eorum] scilicet sanguinem istorum, scilicet in vitiis eorum. Ier. 16.d. Contaminaverunt terram meam. Ps. 78. Polluerunt Templum sanctum tuum ; et quasi queratur, an sint opera eorum mala, subdit.

^marg.| {p} Et fornicati sunt in adinventionibus suis] Due enim meretricis sunt in mundo, cum quibus fornicatur, scilicet vanitas et voluptas. Vanitas enim est illa mulier, de qua Prv. 27.c. Tecta distillantia in die frigoris et litigiosa mulier comparantur, qui retinet eam quasi, qui ventum teneat et oleum dextere sue evacuat, quasi dicat, vanitatem lucratur et bonam conscientiam perdit. Voluptas vero est illa mulier, Prv. 7.c. que apprehensum deosculatur iuvenem et procaci vultu blanditur.

^marg.| Et bene dicit : in adinventionibus suis, quia et in vanitate et in voluptate multos modos adinveniunt, in quibus delectabilius fornicantur, quam si ab aliis inventi et usitati ante fuissent, quia dicit Origenes quod omne animal diligit, quod genuit.

^marg.| {q} Et] quia sic faciunt, [iratus est Dominus] non misericorditer ad correctionem, sed furore ad perditionem, Ier. 10.d. Corripe me, Domine, verumtamen in iudicio et non in furore tuo.

^marg.| {r} In populum suum] id est inter clericos et prelatos, qui sui proprii esse deberent, Za. 1.c. Zelatus sum Hierusalem et Sion zelo magno et ira magna ego irascor super gentes opulentas. Et qui magis sunt opulenti quam clerici et prelati ? ipsi enim habent optima queque in terra, Am. 6.a. Ve vobis, qui opulenti estis in Sion, id est in Ecclesia et confiditis in monte Samarie, id est in dignitate prelationis Ecclesiastice, optimates capita populorum ingredientes pompatice domum Israel : Transite in Calanne et videte et ite inde in Emath magnam et descendite in Geth Palestinorum et ad optima queque regna eorum, si latior terminus eorum termino vestro est : Qui separati estis in diem malum, etc.

^marg.| {s} Et abominatus est hereditatem suam] id est clericos : De qua Is. 19.d. Hereditas mea Israel. Et hoc propter malitiam eorum, quia sicut dicitur Prv. 11.c. Abominabile Domino cor pravum, Ez. 8.c. Vide tu quid isti faciunt abominationes magnas, quas domus Israel facit hic, ut procul recedam a sanctuario meo ? Propter hoc etiam subditur.

^marg.| {a} * Et tradidit eos] permissive in manus gentium, id est vitiorum, secundum quod supra in Ps. 80. dicit : Et non audivit populus meus vocem meam et Israel non intendit mihi. Et propter hoc dimisi eos secundum desideria cordis eorum. Rm. 1.c. Propter quod tradidit illos Deus in desideria cordis eorum, in immunditiam.

^marg.| {b} Et dominati sunt eorum, qui oderunt eos] scilicet Demones, vel illi tres hostes nominati, scilicet Mundus, caro, Demonia. Mundus trahit ad vanitatem, caro ad voluptatem, Diabolus ad iniquitatem. Is. 19.a. Traham Egyptum in manus Dominorum crudelium, id est peccatores in manus Demonum.

^marg.| {c} Et tribulaverunt eos inimici eorum] ipsi, scilicet Demones, vel vitia. Et bene debet tribulari, qui vitio servit. Rm. 2.b. Tribulatio et angustia in omnem animam hominis operantis malum. Item illi tres inimici, scilicet Mundus, caro, Demonia tribulant. De primo, Io. 16.g. In mundo pressuras habebitis. De secundo 1Cor. 7.e. Tribulationes carnis habebunt huiusmodi. De tertio, Lc. 22.c. Ecce Satan expetivit vos, ut cribraret sicut triticum. Et dicit hic duo, quia duo querunt homines in mundo, scilicet pacem et excellentiam. Contra pacem dicit.

^marg.| {e} Tribulaverunt eos inimici eorum] Is. 57.d. Non est pax impiis. Contra excellentiam dicit.

^marg.| {d} Et humiliati sunt] manibus eorum. Iud. 6.a. Humiliatus est Israel valde in conspectu Madian.

^marg.| Et nota, quod valde humiliatur peccans {2.278vb} Quia
- De filio Dei fit filius Diaboli, Io. 8.f. Vos ex patre Diabolo estis.
- De divite fit pauper, Apc. 3.c. Dicis, quia dives sum et locupletatus et nullius egeo ; et nescis, quia tu es miser et miserabilis et pauper, etc.
- De Rege fit ribaldus. Iob. 12.c. Baltheum Regum dissolvit.
- De libero fit servus, Io. 8.d. Qui fecit peccatum, servus est peccati.
- De herede fit exheres. Eph. 5.b. Omnis fornicator, aut immundus, aut avarus, quod est idolorum servitus, non habet hereditatem in regno Christi et Dei.
- De milite fit rusticus, Mach. 4.f. Purpura exutum per totam civitatem circumduci iubet.
- De sacerdote fit degradatus, Os. 4.b. Repellam te, ne sacerdotio fungaris mihi. Is. 22.f. Expellam te de statione tua.
- De Templo Dei fit fanum Bacchi. 2Mcc.14.e. Templum hoc Libero patri consecrabo.
- De membro Dei fit membrum meretricis, 1Cor. 6.c. Tollens ergo membra Christi, faciam membra meretricis ?
- De sano fit eger. Lc. 10.e. Incidit in latrones, qui despoliaverunt eum et plagis impositis abierunt semivivo relicto.
- De pulchro fit turpis. Ier. 30.a. Converse sunt facies omnes in auruginem.
- De forti fit debilis. Lam. 1.b. Abierunt absque fortitudine ante faciem subsequentis.
- De stabili fit instabilis. Lam. 1.c. Peccatum peccavit Hierusalem, propterea instabilis facta est. Et licet ita valde humiliati fuerint ; tamen.

^marg.| {e} Sepe liberavit eos] Et est argumentum pro iteratione penitentie, Io. 11.a. Eamus in Iudeam iterum. Ier. 3.a. Tu fornicata es cum amatoribus multis, tamen revertere ad me, etc.

^marg.| {f} Ipsi autem] tantis beneficiis ingrati, exacerbaverunt eum in consilio suo, quod multotiens dant contra consilium Domini ipsi prelati et litterati. Si quis querat consilium ab eis, utrum consilio Domini acquiescat, dicentis : Vade et vende universa, que habes. Mt. 19.c. Multotiens dant consilium contrarium, ut temporalia retineant et in mundo remaneant. Is. 19.b. Sapientes consiliarii Pharaonis dederunt consilium insipiens, sicut Petrus, qui consuluit Domino, ut crucis patibulum non subiret : Sed respondit ei Dominus, Mt. 16.d. Vade post me Satana, scandalum mihi es, quia non sapis ea, que Dei sunt. Licet autem ita exacerbent Dominum, Dominus tamen non penitus eis offenditur, sed de misericordia verberat eos in presenti ad correctionem. Unde addit :

^marg.| {g} Et humiliati sunt] id est viriliter tractati a Domino.

^marg.| {h} In iniquitatibus suis] id est propter iniquitates, quas fecerunt, Ps. 118. Priusquam humiliarer, ego deliqui. Et quod ad correctionem sit hec humiliatio, aperit, cum subiungit.

^marg.| {i} Et vidit] oculo misericordie.

^marg.| {k} Cum tribularentur] quasi dicat in tribulatione eis affuit, Ps. 90. Cum ipso sum in tribulatione, Est autem duplex Dei visio, scilicet iustitie et misericordie. De prima Is. 59.c. Vidit Dominus et malum apparuit in oculis eius. De secunda Ps. 118. Aspice in me et miserere mei, secundum iudicium diligentium nomen tuum. Ex. 3.b. Vidi afflictionem populi mei, qui est in Egypto et clamorem eius audivi. Ecce ista duo, que hic dicuntur, visus et auditus. Unde dicto de viso addit de auditu.

^marg.| {l} Et audivit orationem eorum] Et notandum quod primo dicit [vidit] et postmodum [audivit] Opus enim videtur et vox auditur. Et primo exigit dominus opus, deinde vocem, sive sermonem. Sicut in semetipso exhibuit, Act. 1.a. Cepit Iesus facere et docere. Ct. 2.d. Ostende mihi faciem tuam, sonet vox tua in auribus meis. Orationem eorum, scilicet tribulatorum, Eccl. 35.c. Deprecationem lesi exaudiet. Non autem tantum propter tribulationem eorum, sed et propter suam promissionem miseretur eorum. Unde addit :

^marg.| {m} Et memor fuit testamenti sui] quod fit in Baptismo, ubi ipse promittit nobis vitam eternam et nos promittimus ei fidem et obsequium.

^marg.| {n} Et penituit eum] id est revocavit sententiam suam, ne propter peccata damnarentur. Et hoc :

^marg.| {p} Secundum multitudinem] etc. 2Par. in fin. Indignum salvabis me secundum magnam misericordiam tuam. Verumtamen antequam peniteat Deum de sententia pene, oportet, quod peniteat nos de commissione culpe, secundum quod dicit Ier. 18.b. Si penitentiam egerit gens illa a malo suo, quod locutus sum adversus eam, agam et ego penitentiam * super malo quod cogitavi, ut facerem ei. Et cum ita penituerint.

^marg.| {a} Dedit eos in misericordias] id est gratis misertus est eis. Et hoc.

^marg.| {b} In conspectu omnium, qui ceperant eos] id est videntibus ipsis Demonibus et dolentibus. Unde Mi. ult. b. Educet me Dominus in lucem, scilicet gratie et videbo iustitiam eius, id est iustificationem eius in me. Et sequitur : Aspiciet me inimica mea, scilicet caterva Demonum et operietur confusione.

^marg.| {c} Salvos fac nos] Sexta pars, ubi post laudem orat id, quod futurum videt, scilicet ut Ecclesia de omnibus gentibus congregetur ad salutem. Unde Propheta in persona electorum dicit : Salvos fac nos, Domine Deus noster. Et ut salves.

^marg.| {d} Congrega nos] per gratiam in presenti, per gloriam in futuro iudicio.

^marg.| {e} De nationibus] id est de omni gente.

^marg.| {f} Ut confiteamur Nomini sancto tuo] in presenti.

^marg.| {h} Et gloriemur] in laude tua, in futuro. Ut confiteamur Ecce meritum. Et gloriemur : Ecce premium. Et sicut dicitur in Glossa in his tribus versibus ; videlicet in ultimo precedentis partitionis et in his duobus iam expositis, notatur triplex Ecclesie status, scilicet status penitentie, status iustitie, status glorie. Status penitentie notatur, cum dicit : Et dedit eos in misericordias. Status iustitie, cum dicit : Salvos fac nos, Domine, etc. Status glorie, cum dicit : Et gloriemur in laude tua. Notantur similiter hec tria in multis locis in Scriptura, sicut plenius in Glossa habetur. Laudem autem illam breviter tangit, cum subiungit.

^marg.| {i} Benedictus Dominus Deus, Israel] id est videntium Deum in via per fidem et in patria per speciem sicuti est.

^marg.| {m} A seculo] id est ab eterno.

^marg.| {n} Et usque in seculum] id est in eternum.

^marg.| {o} Et dicet omnis populus] scilicet predestinatus : fiat fiat. Per generationem intellige laudis perfectionem et eternitatem : Et ponitur binarius pro numero infinito, quia semper laudabunt. Sed potest hic queri, quomodo possumus benedicere Deum, cum dicatur Hbr. 7.b. Sine ulla contradictione quod minus est a meliore benedicitur. Et quis est melior Deo ? Nullus. Ergo nullus potest Deum benedicere. Sol. Est benedictio laudis sive gratiarum actionis, secundum quod dicitur Iob. 29.c. Benedictio perituri super me veniebat, id est pauperis. Et Apc. 7.c. Benedictio et claritas et sapientia et gratiarum actio, etc. Et hac benedictione potest homo et debet Deum benedicere. Item est benedictio, que est consecratio, Nm. 6.d. Sic benedicetis filiis Israel. Sic semper maior minori benedicit. Unde, sic Deo non possumus benedicere. Hi tres versus sunt, 1Par. 16.c. ubi sic dicitur : Confitemini Domino, quoniam bonus, quoniam in seculum misericordia eius : Et dicite : Salva nos, Deus salutaris noster et congrega nos et erue nos de gentibus, ut confiteamur Nomini sancto tuo et exultemus in carminibus tuis, benedictus Deus Israel ab eterno et usque in eternum et dicat omnis populus amen et hymnum Deo.

Numérotation du verset Ps. 105,*
moraliter

^marg.| Moraliter. {c} Salvos fac nos] dicunt peccatores in presenti salute gratie, in futuro, salute glorie. Et dicit : Fac nos salvos, non divites, vel scientes, vel potentes. Et duo dicit contra duo mala seculi. Contra periculum Mundi, dicit : Salva. Contra schisma, dicit : Congrega. Ex congregatione sequitur salus et ex dispersione periculum et periclitatio. Ideo Dominus venit et passus est, ut dispersos congregaret in unum, sicut dicitur Io. 11.g. Moriturus erat pro gente et non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum. E contrario autem Satanas, id est Diabolus venit, ut dispergat. Unde dicit Dominus, Mt. 12.c. Qui non est mecum, contra me est et qui non congregat mecum, dispergit, Ex. 5. Dispersi sunt filii Israel a Pharaone {2.279rb} per Egyptum ad colligendas paleas. Scit enim Diabolus callidus adversarius, quod multitudo congregata fortis est et invincibilis et terribilis est, ut castrorum acies ordinata, unde semper laborat ad separationem et schisma. Propter hoc petunt iusti.

^marg.| {d} Et congrega nos de nationibus] Maxime prelati et Doctores debent congregari de nationibus, id est separari a vita seculari et tumultu, que hominem dissolvunt et separant a seipso. Ideo bene dicitur, Act. 13.a. Segregate mihi Paulum et Barnabam in opus, ad quod assumpsi eos. Nos dicit, non tantum corpora nostra, quia multi sunt corpore congregati et corde divisi. Sed de bonis dicitur, Act. 4.f. Multitudinis credentium erat cor unum et anima una, Ier. 32.a. Dabo eis cor unum et animam unam, ut timeant me universis diebus et bene sit eis. Congrega ergo nos, Domine.

^marg.| {f} Ut confiteamur] confessione duplici, peccatorum et laudis.

^marg.| {g} Nomini sancto tuo] quod est Iesus, cui debet fieri confessio peccatorum, ut fiat in spe salutis obtinende et confessio laudis, quia illud nomen debemus laudare, quod pro nobis suscepit, Ex. 39.e. Fecerunt et laminam sacre venerationis de auro purissimo, scripseruntque in ipsa opere gemmario sanctum Domini. Hoc est Nomen, quod est super omne nomen, Phil. 2.b. Nec est aliud nomen sub celo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri, sicut dicitur Act. 4.b. Sunt autem quidam hypocrite, qui faciunt confessionem et peccatorum et laudis, ad hoc ut ab hominibus laudentur et sancti reputentur : Propter hoc bene addit.

^marg.| {h} Et gloriemur] etc. non in nostra, Mt. 5.b. videant opera vestra bona et glorificent Patrem vestrum, qui in celis est, Ps. 113. Non nobis, Domine, non nobis, sed Nomini tuo da gloriam. Hoc est, quod hic dicit : Gloriemur in laude tua, dicentes tam opere et corde, quam ore.

^marg.| {i} Benedictus] sit Dominus, ergo metuendus et ei serviendum est.

^marg.| {k} Deus] ergo colendus.

^marg.| {l} Israel] id est videntium Deum, non cecorum, Mt. 22.c. Non est Deus mortuorum, sed vivorum. Ergo nec cecorum, qui tenebras colunt, Io. 3.c. Lux venit in mundum et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem.

^marg.| {m} A seculo] etc. Ecce ponit hic terminum a quo et terminum ad quem. In quo docet nos et arguit eos, qui nolunt moveri a seculo, sed ibi semper stare : Et nota, vita Christiani non est nisi quedam processio a seculo, nequam, ad seculum beatum. Hanc autem laudem, scilicet cordis, oris, operis, non debent facere soli sacerdotes et clerici, sed omnes Christiani. Unde addit :

^marg.| {o} Et dicet omnis populus, fiat, fiat] Ps. 116. Laudate Dominum omnes gentes, laudate eum omnes populi.

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 105), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_105)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 105

<26. Psalterium>

Psalmus 105