Psalmus 76

Numérotation du verset Ps. 76,1 

¶In finem
¶Codd. : (Ps. 76) D30 Rusch Ps-G
pro Idithun1
1 pro Idithun Ω R] in laudibus D30 cum Ps-Moz C
psalmus2
2 ps + ipsi Ω R
Asaph3.
3 Asaph] + canticum ad Assyrios D30
Numérotation du verset Ps. 76,2 I

Voce mea
ad Dominum clamavi ¦ voce mea
ad Deum et intendit mihi4.
4 mihi D30 Ω R] me Ps-G
Numérotation du verset Ps. 76,3 II

In die tribulationis mee
Deum
exquisivi manibus meis
nocte contra eum ¦
et non sum deceptus.5
5 <divisio.> meis || nocte... eum et Ω R
Numérotation du verset Ps. 76,III 

Renuit
consolari
anima mea †
Numérotation du verset Ps. 76,4 

memor fui
Dei
et delectatus sum et6 exercitatus sum ¦
6 et D30 Ω Ω R] om. Ps-G
et defecit spiritus meus.7
7 meus] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 76,5 IV

Anticipaverunt
vigilias
oculi mei ¦
turbatus sum
et non sum locutus.
Numérotation du verset Ps. 76,6 V

Cogitavi
dies antiquos ¦ et annos eternos
in mente
habui.
Numérotation du verset Ps. 76,7 VI

Et meditatus sum nocte cum corde meo ¦
et exercitabar8
8 et I Q* W U G K D30 ΦP ΨB ΩS V D Ed1530 Ed1532 Clementina cum Hier. in Ps. 106 ] om. Cor2 (grecus et hebr. et anti. et Hieron. non premittunt ET ) Ω MR Ps-G
et scobebam 9
9 scopebam] excopebam ΦV, ventilabam R cum Ps-R
spiritum meum.
Numérotation du verset Ps. 76,8 VII

Numquid
in eternum proiciet Deus10 ¦
10 Deus] Dominus F cum LXX Ps-Med Ps-H
et11 non apponet12
11 et Cor2 Ps-G Rusch] aut D30 V Ed1455 Ed530 Ed1532 Clementina cum Ps-R |
12 apponet D14 D30 Ps-G ] apponat Ps-G (Q ΦR) Rusch |
ut complacitior sit
adhuc.
Numérotation du verset Ps. 76,9 VIII

Aut in finem
misericordiam
suam13
13 suam] om. ΩM
abscidet14 ¦
14 abscidet Cor2] abscindet Ed1530 Ed1532 Clementina
a generatione
in generationem.
Numérotation du verset Ps. 76,10 IX

Aut
obliviscetur
misereri15 Deus ¦
15 misereri] miserere F Q
aut
continebit in ira sua misericordias suas.16
16 suas] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 76,11 X

Et
dixi nunc
cepi ¦
hec
mutatio
dextere excelsi.
Numérotation du verset Ps. 76,12 XI

Memor fui
operum Domini ¦ quia memor ero
ab initio mirabilium tuorum.
Numérotation du verset Ps. 76,13 XII

Et
meditabor in omnibus operibus tuis ¦
et in adinventionibus tuis
exercebor.
Numérotation du verset Ps. 76,14 XIII

Deus in sancto
via tua †
quis
deus magnus sicut Deus noster ? ¦
Numérotation du verset Ps. 76,15 

Tu
es Deus qui
facis mirabilia.
Numérotation du verset Ps. 76,XIV 

Notam
fecisti
in populis17*
17 in populis Ps-G D30 Ω R] populis Rusch (hapax)
virtutem tuam ¦
Numérotation du verset Ps. 76,16 

redemisti in brachio tuo
populum tuum, filios Iacob
et Ioseph.18
18 Ioseph] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 76,17 XV

Viderunt
te
aque
Deus † viderunt
te
aque et timuerunt ¦
et turbate sunt
abyssi.
Numérotation du verset Ps. 76,18 XVI

Multitudo
sonitus aquarum ¦
vocem dederunt
nubes.
Numérotation du verset Ps. 76,XVII 

Etenim sagitte
tue
transeunt19 ¦
19 transeunt Ps-G D30 Hi Ω R etc transierunt ΨB Rusch
Numérotation du verset Ps. 76,19 

vox tonitrui tui
in rota.
Numérotation du verset Ps. 76,XVIII 

Illuxerunt
coruscationes tue
orbi terre ¦
commota est
et contremuit terra.
Numérotation du verset Ps. 76,20 XIX

In mari
via tua20 et semite tue
20 via tua D30 Rusch ] vie tue Ω R
in aquis multis ¦
et
vestigia tua
non cognoscentur.
Numérotation du verset Ps. 76,21 XX

Deduxisti
sicut oves
populum tuum ¦ in manu Moysi et Aaron.

Psalmus 76

Numérotation du verset Ps. 76,1 
marg.| Voce mea] etc. Titulus.   [In finem] etc. In precedenti Psalmo egit Propheta contra Assyrios, id est Iudeos et superbos. Hic agit de humilibus Christianis, qui sunt Asaph et Idythum. Asaph enim interpretatur collectio, aut congregatio. Et Idythum interpretatur transiliens eos. Et significat utrumque Ecclesiam fidelium in unam Christi fidem et amorem collectam et unitam et ista transitoria transilientem et contemnentem. Unde is est sensus tituli.   [Psalmus] iste, est,   [Asaph] id est Ecclesie fidelium, agens,   [pro Idythum] id est de transiliente.   [In finem] Christum.
marg.| Intentio est monere nos, ut omnia presentia transiliamus et ad illum curramus toto corde, qui est finis et bravium vite nostre. Modus est, quia quatuor sunt partitiones. Primo ostendit, quomodo ipse transiliens omnia, Deum querit et invenit. Secundo deliberat, an sit eum reducturus, id est redempturus. Ibi : [Anticipaverunt] Tertio, quod deliberando invenerit. Ibi :   [Et dixi] Quarto, exponit, que in mundo operatur Christus. Ibi :   [Viderunt] Ostendit ergo Asaph, quomodo Deum querit, scilicet orando. Unde dicit.
marg.| {a} {2.195va} Voce mea ad] etc. Ostendit autem orationem suam esse discretam, cum dicit :   [Voce] quia vox est hominum rationalium : Irrationalium enim non est vox, sed potius ululatus. Ex. 32.d. Ululatus belli auditur in castris, dicitur de illis, qui ludebant coram vitulo. Item ostendit eam esse propriam non vicariam, cum dicit, mea, non aliena ; contra eos, qui ponunt vicarios ; et contra eos, quibus sufficit audire horas suas et non curant dicere. De quibus, in Ps. 113. Os habent et non loquentur. Item sunt quidam, qui clamant voce non sua, quia mutant vocem in diversas voces. Queruli enim habent vocem milvi. Is. 34.d. Illic congregati sunt milvi, alter ad alterum. Murmuratores vero Phytonis. Is. 29.a. Erit quasi vox Phytonis de terra vox tua. Item detractores, draconis. Apc. 13.c. Loquebatur ut draco. Item superbi, leonis. Is. 21.c. Clamavit ut leo. Item litigatores maris. Ier. 6.f. Vox eius quasi mare sonabit. Ideo dicit.
Numérotation du verset Ps. 76,2 
marg.| {a} Voce mea] id est humana, non belluina. Tertio ostendit orationem suam esse rectam, cum dicit.
marg.| {b} Ad Dominum] non ad Baal. 3Rg. 18.e. Invocabant nomen Baal a mane usque ad Meridiem, dicentes : Baal, exaudi nos, Baal, superior, id est prelatus, qui potest dare prebendas. Ad hunc clamatur longo tempore per obsequia et munera et adulationes. Sed sequitur, ibi : Et non erat vox, que responderet. Quarto ostendit orationem suam esse devotam, cum dicit.
marg.| {c} Clamavi] Clamor enim signum est devotionis. Hoc est contra susurrantes horas suas. Lev. 19.c. Non erit susurro in populo. Is. 58.a. Clama : necesses : quasi tuba exalta vocem tuam, scilicet orando in Ecclesia. Et etiam predicando corde, ore, opere. Quinto ostendit eam esse continuam, cum repetit.
marg.| {d} Voce mea] 1Th. 5.d. Sine intermissione orate, in omnibus gratias agite. Item spiritualem, cum dicit.
marg.| {e} Ad Deum] Is. 55.b. Derelinquat impius viam suam et vir iniquus cogitationes suas et revertatur ad Dominum et miserebitur eius et ad Deum nostrum, quoniam multus est ad ignoscendum. Item fructiferam, cum dicit.
marg.| {f} Et intendit mihi] Ps. 144. Prope est Dominus omnibus invocantibus eum in veritate, scilicet vite. In falsitate enim vocat eum hypocrita et ipse non est ei prope. Sap. 1.b. Spiritus sanctus discipline effugiet fictum. Unde bene hic dicit : Et intendit mihi. Non dicit, verbis meis, sed mihi, scilicet vite mee. Gn. 4.a. Respexit Dominus ad Abel et ad munera eius. Quia ergo intendit Dominus, clamandum est ad eum, maxime homini, qui videt periculum tentationis imminere, vel cum se iam in peccatum incidisse cognoscit : sicut puer videns colubrum, clamat ad matrem. Peccatum est coluber tortuosus, de quo Iob. 26.d. Obstetricante manu eius eductus est coluber tortuosus. Propter hoc dicit Sir. 21.a. Quasi a facie colubri fuge peccata. Quia ergo presto est Dominus exaudire, clamare debemus ; aliter imputabitur nobis, si victi fuerimus. Unde Dt. 22.d. Dicitur : Si virgo corrumpatur et non clamaverit, rea est ; si vero clamaverit, innocens erit. Quia fidelis anima si videat instantem diabolum, ut eam corrumpat per peccatum, si non clamat ad Deum, rea est peccati ; si autem clamat, statim adest sponsus, qui illam zelat. Si vero tacens corrumpi se permittat, vindicabit se de adultera. Prv. 6.d. Zelus et furor viri non parcet in die vindicte. Nota, quod clamor, seu vox multiplex est.
marg.| Est vox, seu clamor :
- Cordis. Ex. 14.d. Quid clamas ad me ? Dn. 13.e. Exclamavit voce magna Susanna.
- Oris. Ps. 65. Ad ipsum ore meo clamavi et exultavi sub lingua mea.
- Operis. Io. 5.f. Ipsa opera, que ego facio, testimonium perhibent de me.
- Sanguinis. Gn. 4.b. Vox sanguinis fratris tui Abel clamat ad me de terra.
- Lacrime. Sir. 35.c. Nonne lacrime vidue ad maxillam eius descendunt et exclamatio eius super deducentem eas ?
- Cithare. Dn. 3.a. Hora, qua audieritis sonitum tube et fistule et cithare, cadentes adorate statuam auream, quam constitui vobis.
- Anime. Apc. 6.c. Vidi subtus altare Dei animas interfectorum propter verbum Dei et propter testimonium, quod habebant ; et clamabant voce magna.
- Mortuorum. Bar. 3.a. Deus Israel, audi nunc orationem mortuorum Israel. Postea ostendit tempus orationis sue, dicens.
Numérotation du verset Ps. 76,3 
marg.| {g} In die] etc. Et modum querendi ostendit, cum addit. Manibus meis. Et locum, cum dicit : Nocte contra {2.195vb} eum, id est coram eo, sicut habet alia littera. Et fructum, cum addit :   [Et non sum deceptus] Bene autem coniungitur dies et tribulationes, quia diabolus tentat adversis, ut contristet : letis, ut dissolvat. Contra utrumque remedium est, ut dicit Bernardus Inter adversa gaudere. Item dicit.
marg.| {h} Mee] non aliene. Ier. 2.f. In tempore afflictionis sue dicunt : surge et libera nos. Item ipsa tribulatio, dies dicitur, quia illuminat. Is. 18.e. Vexatio dabit intellectum auditui. Ps. 138. Et nox sicut dies illuminabitur.
marg.| {i} Deum] non hominem purum. Ier. 17.a. Maledictus, qui confidit in homine.
marg.| {k} Exquisivi] id est valde quesivi, vel extra quesivi, quem intus non habuit. Ct. 3.a. In lectulo meo per noctes quesivi, quem diligit anima mea : quesivi illum et non inveni : surgam et circumibo civitatem, id est petam suffragia Ecclesie.
marg.| {l} Manibus] id est Eleemosynis, vel aliis bonis operibus, sicut cecus, qui manu tentat viam. Non solum vocibus, sicut Hypocrite, qui dicunt et non faciunt. 1Tim. 2.c. Levantes puras manus in orationem. Eccl. 7.d. Datum brachiorum tuorum offeres Domino.
marg.| {m} Nocte] ignorantie, vel etiam culpe. Is. 26.b. Anima mea desideravit te in nocte. Vel :   [nocte] ad litteram, quando est tempus aptum ad orandum. Ps. 41. In die mandavit Dominus misericordiam suam et nocte canticum eius. Quia in die vacare debemus operibus misericordie, scilicet predicationi, vel Eleemosynis et in nocte contemplationi. Lam. 2.f. Consurge, lauda in nocte, in principio vigiliarum effunde, sicut aquam cor tuum ante conspectum Domini. Ps. 118. Media nocte surgebam ad confitendum tibi.
marg.| {n} Contra eum] id est coram eo, vel obviam ei sicut pauperes petituri eleemosynam, exeunt contra Regem venientem. Am. 4.d. Preparare in occursum Dei tui.
marg.| {o} Et non sum deceptus] quia, quod quesivi, inveni. Sap. 1.a. Querite illum, quia invenitur ab his, qui non tentant illum : apparet illis, qui fidem habent in illum. Ps. 77. Non sunt fraudati a desiderio suo. E contra mundus omnes decipit. Is. 36.b. Ecce confidis in baculo isto arundineo confracto. Et posset aliquis querere, quare in tribulatione tua non quesisti remedium et solatium ab hominibus ? Respondet, quod non est faciendum. Unde subiungit, quasi respondens.
marg.| {p} Renuit consolari anima mea] quasi dicat, licet in tribulatione positus liberari a Deo petam ; tamen consolationem humanam recuso et temporalem cum Iob. 6.b. Qui dicit. Solvat manum suam et succidat me : et hec mihi fit consolatio, ut affligens me dolore non parcat. Et qui vult a Domino consolari, oportet, quod renuat aliam consolationem. Unde Bernardus Delicata est divina consolatio, nec conceditur admittentibus alienam.
marg.| Septem consolantur tristitiam
- Munera. Tob. 1.c. Consolabatur eos Tobias, dividebatque unicuique, prout poterat, de facultatibus suis.
- Verba. 1Th. 4.d. Itaque consolamini invicem in verbis istis.
- Fides. Ps. centesimo vigesimo primo. Letatus sum in his, que dicta sunt mihi in domum et cetera. prim. Petr. primo b. Credentes exultabitis letitia inenarrabili.
- Presentia amicorum. Is. trigesimo nono a. et 4Rg. 20.c. Letatus est Ezechias in adventu eorum.
- Rumor novorum. Genesis quadragesimo octavo a. Dictum est seni, Ecce filius tuus Ioseph venit ad te, qui confortatus sedit in lecto.
- Amor. Nullum enim maius solatium, quam amari et amare. Genesis vigesimo quarto g. Isaac in tantum dilexit Rebeccam, ut dolorem, qui ex matris morte acciderat, temperaret.
- Spes Hbr. 6.d. Fortissimum solatium habeamus, qui confugimus ad tenendam propositam {196ra} spem. Et unde habuerit consolationem aperit, cum subiungit.
Numérotation du verset Ps. 76,4 
marg.| {a} Memor fui Dei] in contemplatione.
marg.| {b} Et delectatus sum] in Dei memoria. Quid mirum ? Quia sapida est valde. Os. 14.d. Memoriale tuum sicut vinum Libani, Sir. 24.c. Spiritus meus super mel dulcis et hereditas mea super mel et favum, memoria mea in generatione et generationem. Sir. 49.a. Memoria Iosie in compositione odoris. Iosias interpretatur, in quo est sacrificium, id est Christus.
marg.| {c} Et exercitatus sum] in actione, quasi dicat, de contemplationis arce descendi in agrum actionis, ut probationem dilectionis ostenderem, quia probatio dilectionis, exhibitio est operis. Nec propter actionem penitus intermisi contemplationem. Sed.
marg.| {d} Et defecit spiritus meus] pre nimia contemplatione et claritate Solis iustitie, sicut oculi Solem intuentes deficiunt. Is. trigesimo octavo, c. Attenuati sunt oculi mei suspicientes in excelsum. Sic accidit Discipulis in transfiguratione : Mt. 17.a. Quia videntes claritatem et audientes Dei vocem, ceciderunt in facies suas. Vel sic.
marg.| {a} Memor sui Dei] etc. Propter hoc   [exercitatus sum] ad contemplationem, quasi dicat : Quia ibi inveni delectationem : Ideo frequenter ad idem redii sicut leccator, qui sentit odorem Coquine, non libenter elongat se ab ea. Item ad hoc oportet se exercitare. Sicut pueri exercent se, quando incipiunt ire et avicule ad volandum : ita animus hominis debet se exercitare ad eundum et volandum in celum, cogitatione et desiderio, quasi duobus pedibus, vel duabus alis. Alia etiam littera secundum Augustin. notabilis, que habet :   [Memor fui] etc. Qui bene memor esset Dei et delectaretur in Deo, garriret, non de scurrilibus et inutilibus : sed de Deo in predicatione et exhortatione et cum Deo in oratione. Sicut ex novitate temporis garriunt aves et maxime philomena : ita homo quando renovatus est spiritu mentis sue, debet esse Phiiomene Dei et ita garrire semper laudes Dei. Philomena dicitur a philos, quod est amor et mene, quod est defectus, quia ardenter amat et pre amore deficit : Sic qui Deum ardenter amat, deficit spiritus eius, quod non potest sustinere delectationem et consolationem, quam infundit Deus. Unde sequitur :
marg.| {d} Et defecit] etc. Ct. 5.b. Anima mea liquefacta est, ut dilectus locutus est. Loquitur anime, quando consolationem et delectationem infundit. Et ibidem Nunciate dilecto, quia amore langueo.
Numérotation du verset Ps. 76,5 
marg.| {c} Anticipaverunt vigilias] etc. Secunda pars, ubi invento Deo, deliberat, an sit eum Deus reducturus. Hic autem primo exponit, quod prius dixerat,   [exercitatus sum] quod expositum est de exercitio in contemplatione et de exercitio in actione. Et illa duo exercitia hic ponit, quasi dicat,   [exercitatus sum] ad contemplationem, sic   [anticipaverunt vigilias oculi mei] id est ante alios surrexi ad orationem et contemplationem, ut melius paratus essem. Sir. 18.c. Ante orationem prepara animam tuam. Ad actionem autem me exercitabam, quia.
marg.| {f} Turbatus sum] in diversis occupationibus, sicut Martha. Lc. 10.g. Sollicita es et turbaris erga plurima ? Sed licet turbatus sim in corde : non tamen prorumpo usque in verba murmuris contra Deum, vel contentionis contra proximum. Hoc est, quod sequitur.
marg.| {g} Et non sum locutus] Iob. 6.c. Nec fortitudo lapidum, fortitudo mea, nec caro mea enea. Lapis percussus non sentit, es percussum resonat. Est ergo sensus : Non sum sicut lapis, quia sentio molestias et turbor ; sed tamen non sum eneus, ut propter hoc remurmurem, vel malum quid dicam. Hic notatur Crux corporis et Crux cordis. Corporis, cum dicit :   [Anticipaverunt vigilias oculi mei] Eccles. 31.a. Vigilia honestatis tabefaciet carnes. Crucem cordis, cum dicit : Turbatus sum et non sum locutus. Hec enim magna cruciatio est. Iob. 4.a. Conceptum {2.196rb} sermonem tenere quis poterit ? Et 32.d. Plenus sum sermonibus et coarctat me spiritus uteri mei. En venter meus, quasi mustum absque spiraculo, quod lagunculas novas dirumpit : loquar et respirabo paululum.
Numérotation du verset Ps. 76,6 
marg.| {h} Cogitavi] etc. Quasi quis quereret, quando anticipans vigilias surrexeras, quid fecisti ? Respondet.   [Cogitavi dies antiquos] Vel sic continua, ut possem duos predictos cruciatus sustinere, scilicet corporis et cordis.   [Cogitavi dies antiquos] in quibus premium recipiam. Et vocat dies antiquos, dies, qui semper durabunt. Unde subiungit.
marg.| {i} Et annos eternos in mente habui] Ps. 83. Quia melior est dies una in atriis tuis super millia, elegi abiectus esse in domo Dei mei. Ecce quod cogitare hoc facit penitentiam et laborem sustinere. Gn. 49.c. Isachar asinus fortis, vidit requiem, quod esset bona : et terram, quod optima : et supposuit humerum suum ad portandum, factusque est tributis serviens, 2Cor. 4.d. Id enim, quod in presenti est momentaneum et leve tribulationis nostre, supra modum in sublimitate eternum glorie pondus operabitur in nobis. Vel per dies antiquos possumus intelligere statum Ade ante peccatum, per annos ; eternos, statum future glorie. Prima cogitatio facit luctum et gemitum, secunda consolationem. Vel per dies antiquos, dies, in quibus peccat homo, in quibus ipse antiquatur et veterascit. Bar. 2.b. Inveterasti in terra aliena, coinquinatus es cum mortuis. Per annos eternos, eternitatem pene. Et utrumque debet homo cogitare, scilicet quam breves sunt dies temporales et transitoria delectatio peccati et quam longi sunt anni eterni pene interminabilis. Unde Gregorius Momentaneum est, quod delectat : eternum est, quod cruciat. Pro diebus enim antiquis : Immo pro momentis antiquis in peccato, debentur anni eterni in supplicio, secundum quod dicitur Nm. 14.f. Annus pro die imputabitur. Qui autem vult bene et diligenter cogitare, tumultum debet vitare et secretum tempus et locum querere. Unde subiungit.
Numérotation du verset Ps. 76,7 
marg.| {k} Et meditatus sum nocte] Ecce tempus silentii et quietis.
marg.| {l} Cum corde meo] Ecce locus aptus ad meditandum. Is. 46.c. Redite, prevaricatores, ad cor et recordamini prioris seculi, id est cogitate dies antiquos. Et addit.
marg.| Quoniam ego sum Deus et non est ultra me Deus, quasi dicat, annos eternos, qui sunt in dextera mea, in mente habete. Notabiliter autem dicit, non in corde, sed cum corde meo. Multi enim meditantur inania in corde suo, non tamen cum corde : quia cor non discernit, nec advertit, quid cogitat. Isti sunt sine corde et vecordes. Ier. 5.e. Popule stulte, qui non habes cor. Os. 7.c. Ephraim quasi columba seducta, non habens cor. Eccl. 6.c. Non permanebit in ea excors, supple, in sapientia contemplationis.
marg.| Ideo bene dicit : [Meditatus sum cum corde meo] id est discrete et sapienter. Et quia, ut dicitur Sap. 9.c. Corpus, quod corrumpitur, aggravat animam et terrena inhabitatio deprimit sensum multa cogitantem, necesse est, ut frequenter resurgat homo et iterum ad cogitationem suam redeat. Unde bene addit.
marg.| {m} Et exercitabar] frequenter ad meditationem rediens et ad cor revertens. De hoc potest congrue exponi illud. Prv. 24.b. Septies cadit Iustus, ab arce contemplationis et resurget, Ecce exercitium.
marg.| {n} Et scopebam spiritum meum] id est purgabam ab omni carnali et terrena cogitatione et affectione.
marg.| Scopere enim proprie est, ut dicitur, carnem de extalibus animalium separare et abradere. Hoc petebat David in se fieri, cum dicebat. Cor mundum crea in me, Deus et spiritum rectum innova in visceribus meis. Vel sic.
marg.| {m} Exercitabar] ut supra dictum est in activa, quod bene sequitur post meditationem, ut semper simul veniant due sorores, Lia et Rachel, Martha et Maria. De qua exercitatione 1Tim. 4.c. Exerce teipsum ad pietatem.
marg.| {n} Et scopebam] vel scopabam per confessionem.
marg.| {o} Spiritum meum] ab immunditiis peccatorum venialium, quas contrahit spiritus. Venialium dico, quia in Iusto et transiliente, mortale non cadit.
marg.| Et de mortalibus non diceret scopebam, vel scopabam : quia non scopatur lutum de cloacis, vel fossis, sed tenuis pulvis de pavimento. Lc. 11.d. Invenit domum scopis mundatam et ornatam. Mundatam scopis quotidianarum {2.196va} confessionum et ornatam virtutibus. Is. 14.f. Scopabo eam in scopa terens, dicit Dominus, id est prius teram et comminuam glebas per contritionem et postea scopabo per confessionem. Notandum quod multe sunt proprietates scope, quare per scopam significatur confessio, que notantur his versibus : « De virgis, pannis, loca plana, noti vice, verrit. Dum purgat, fedat, pellit pulices et arachnem. Scopa iuvatur aquis, sonat et ferit et lavat aras ».
marg.| Hec omnia conveniunt confessioni. Quia sicut scopa fit de virgis arborum inutilium, scilicet myrice et talium : sic confessio de peccatis, que sunt infructuosa et nociva. Rm. 6.d. Quem fructum habuistis tunc in his, in quibus nunc erubescitis ? Lc. 17.c. Dicatis servi inutiles sumus. Item scopa ad mundandum furnos fit de pannis, similiter de veteribus peccatis, hoc est, de eis, que procedunt nobis a corruptione veteris fomitis, debemus confiteri ad mundandum furnos concupiscentie. Item loca plana purgat scopa, similiter confessio planas conscientias, non scrupulosas, in quibus semper remanent alique sordes. Ier. 51.a. Curavimus Babylonem et non est curata. Item scopa est vice noti et confessio Spiritus sancti. Ct. 4.d. Veni, auster, perfla hortum meum et fluant aromata illius.
marg.| Item confessio sicut scopa verrit, id est simul omnia trahit : Ideo dicitur confessio, quasi simul omnium fassio. Item purgat. Eccles. 31.c. Surge e medio et vome. Et dum purgat confitentem, quandoque fedat Sacerdotem, quia excitat in eo motus concupiscentie. Quia sicut dicit Gregorius difficile est fontem non turbari, in quo sordes lavantur. Sed in bonis Sacerdotibus et fortibus, hec ipsa turbatio meritoria est, dum fortiter resistunt. In malis autem mortifera est, dum concupiscentiis suis consentiunt. Ideo cavendum est, precipue mulieribus, ne Sacerdotibus malis et lascivis confiteantur. Eccles. 4.d. Non confundaris confiteri peccata tua. Hic confessio suadetur. Et ne subiicias te omni homini pro peccato, id est non confitearis indifferenter cuilibet Sacerdoti. Hec cautela indicitur. Sir. 37.b. A consiliario malo serva animam tuam.
marg.| Item pellit pulices, id est tentationes, que frequenter saliunt et redeunt et nigre sunt et mordaces et omnibus communes, 1Rg. 24.c. Quem persequeris, Rex Israel, quem persequeris, canem mortuum et pulicem unum ? Sacerdos est Rex Israel, qui debet persequi canem mortuum et pulicem, canem, scilicet peccatorem, vel peccatum et pulicem, scilicet tentationem.
marg.| Item pellit arachnem, id est telam aranee, que capit muscas. Hec est avaritia, que est tela aranee, id est cupidi. Vel avaritia est aranea, que texit multas telas, scilicet telam furti, rapine, usure, doli, periurii, mendacii. Hec pellit confessio. Unde Lc. 19.b. dicit. Si quid aliquem defraudavi, reddo quadruplum. Zacheus interpretatur iustus consilio et significat confitentem, quem consilium Sacerdotibus iustificat, vel Deus per consilium illud. Item scopa confessionis iuvatur aquis lacrimarum. Ps. 6. Lavabo per singulas noctes lectum meum, lacrimis meis stratum meum rigabo.
marg.| Item sonat, sed submissime et confessio submissa voce profert Prv. 20.a. Sicut aqua profunda, sic consilium in corde viri, sed homo sapiens exhauriet illud, id est Confessor discretus, Iob. 26.d. Obstetricante manu eius eductus est coluber tortuosus.
marg.| Item ferit, id est accusat. Ps. 31. Dixi : confitebor adversum me iniustitiam meam, etc. Item lavat aras, sicut est in die cene et confessio lavat corda, super que offeruntur Deo sacrificia, Ier. 4.d. Lava a malitia cor tuum. Hoc est, quod dicitur hic : [scopebam spiritum meum] id est non tantum corporalia vitia, sed etiam spiritualia. Et notandum quod cum scopatur area, surgit pulvis et volat in oculos : sic accidit plerisque, qui de sua confessione, vel penitentia superbiunt et unde deberent lavari, sordidantur : et unde deberent illuminari, excecantur.
Numérotation du verset Ps. 76,8 
marg.| {a} Numquid in eternum proiiciet Deus] etc. Supra dixerat,   [meditatus sum] hic aperit, quid meditatus sit, {2.196vb} scilicet hoc,   [Numquid in eternum proiiciet Deus] hominem, quasi dicat, Hoc mecum deliberans querebam, utrum Deus proiiceret hominem peccatorem in eternum, sed declinabam in alteram partem, scilicet quod non. Hoc est, quod dicit :   [Numquid proiiciet ?] quasi dicat, non. Interrogatio enim facta per numquid supponit frequenter negativam, facta autem per nonne supponit affirmativam. Illos autem precipue non proiicit Dominus, qui faciunt ea, que premissa sunt in precedenti versu, qui, scilicet confitentur peccata et de Deo meditantur. Unde Ier. 14.d. Numquid proiiciens abiecisti Iudam, aut Sion abominata est anima tua ? id est activos et contemplativos, quasi dicat, non propter hoc dicit :   [Numquid in eternum proiiciet Deus] quasi dicat, etsi proiiciat ad tempus, ut corrigat ; non tamen in eternum proiicit, sed revertentibus ad se veniam dat. Unde addit :
marg.| {b} Aut non apponet] id est addet.
marg.| {c} Ut complacitior] id est benignior et magis placatus sit adhuc, quam modo sit, quasi dicat, Immo apponet, ut Medicus medicinam ad morbum et placabitur, Is. 54.b. Ad punctum in modico dereliqui te et in miserationibus multis misertus sum tui. Lam. 3.d. Non repellet in sempiternum Dominus, quia si abiecerit et miserebitur. Ostendit autem, quod Deus miseretur. Primo per naturam miserendi, cum dicit :   [Numquid in eternum proiiciet Deus ?] quasi dicat, non, quia non est sicut struthio. De qua dicitur Iob. 39.b. quod derelinquit in terra ova sua et obliviscitur, quod pes conculcet ea et duratur ad filios suos, quasi non sint sui. Eccles. 4.b. Qui vigilaverint ad illam, complectentur placorem eius, id est penitentiam agent, que placat Deum, Ex. 32.d. placatus est Dominus, ne faceret malum, quod locutus est. Ps. 39. Complaceat tibi, Domine, ut eruas me. Dn. 9.e. Placare, Domine, attende et fac. Ier. 18.b. Si egerit Gens illa penitentiam, etc. Secundo per effectum miserendi, cum dicit :   [Aut non apponet, ut complacitior sit adhuc] Tertio idem probat per consuetudinem miserendi. Unde subiungit.
Numérotation du verset Ps. 76,9 
marg.| {d} Aut in finem misericordiam suam abscindet] qui, videlicet, ante non abscidit eam, quia misericordia Domini plena est terra. Et loquitur de Dei misericordia, quasi de tela, que in fine abscinditur. Dominus enim diversis miserationibus quasi filis texit telam misericordie et semper texuit eam. Ps. 24. Reminiscere miserationum tuarum, Domine et misericordiarum tuarum, que a seculo sunt. Hoc est, quod hic subiungit.
marg.| {e} A generatione] scilicet prima.
marg.| {f} In generationem] scilicet ultimam, Lam. 3.c. Non defecerunt miserationes eius. Is. 63.d. Ubi est zelus tuus et fortitudo tua, multitudo viscerum tuorum et misericordiarum tuarum ? Quarto per scientiam miserendi, cum dicit.
Numérotation du verset Ps. 76,10 
marg.| {g} Aut obliviscetur] etc. quasi dicat, non. Non enim posset oblivisci, quod tam sepe recordatur. Tamen Iob. 24.d. Obliviscatur eius misericordia. Sed causam supponit, dicens, Dulcedo illius vermis, Is. 49.d. Numquid oblivisci potest mulier infantem suum, ut non misereatur filio uteri sui : et si illa oblita fuerit ; ego tamen non obliviscar tui. Quinto per proprietatem miserendi, cum dicit.
marg.| {h} Aut continebit in ira sua misericordias suas] sicut fons dicitur continere aquam, quando non emittit ex se rivulos. Unde continere in gallico dicitur eslancer. Is. 63.d. Multitudo miserationum tuarum super me continuerunt se. Sed sic non continet Dominus misericordiam in ira, quia etiam iratus miseretur, quia vel corrigit, vel minus punit. Hab. 3.a. Cum iratus fueris, misericordie recordaberis. Ps. 59. Iratus es et misertus es nobis, Iob. 12.c. Si continuerit aquas, omnia siccabuntur : si emiserit eas, subvertent terram. Aqua est Dei misericordia, qua subtracta homo remanet aridus. Si autem effundatur misericordia abundantie temporalis, obliviscitur Domini et suiipsius. Ideo dicitur : Is. 26.b. Misereatur impio et non discet facere iustitiam. Dominus tante misericordie est, quod etiam dum percutit malos, non potest totam misericordiam continere. Unde Gn. 19.f. Cum subverteret Dominus civitates Regionis illius, recordatus est Abrahe et liberavit Loth de subversione urbium, in quibus habitaverat. Gn. 8.a. Recordatus est Dominus Noe, cunctorumque animantium. Sed quando tardat misereri, videtur oblitus, Unde Lam. ult. d. Quare in perpetuum oblivisceris nostri et derelinques nos in longitudinem dierum ? Hec ergo omnia sub interrogatione, non dubitando, sed deliberando, dixit : Unde subiungit, quid deliberando invenerit, dicens.
Numérotation du verset Ps. 76,11 
marg.| {2.197ra}{a} Et dixi, nunc cepi] etc. Hec est tertia pars, ubi sicut dictum est, ostendit, quid liberando invenerit. Unde dicit :   [Et dixi] id est post deliberationem in hoc determinate consensi, quia.
marg.| {b} Nunc cepi] scilicet intelligere, quod semper fuerat occultum, scilicet quod homo perveniat ad eternitatem. Vel sic : Nunc cepi, id est quicquid modo habeo, non est nisi principium, sed tandem in futuro erit perfecta consummatio.
marg.| {c} Et : Hec mutatio qua de non sciente mutatus sum in scientem : vel de incipiente mutabor in perfectum et erit.
marg.| {d} Dextere Excelsi] divini, videlicet, muneris, non mei meriti. De primo, scilicet de scientia, vel de doctrina, quod sit dextere Excelsi, habetur Mt. 10.a. Gratis suscepistis, scilicet scientie donum, gratis date. De secundo, scilicet de consummatione. Phil. 2.b. Vestram salutem operamini. Deus est enim, qui operatur in vobis et velle et perficere pro bona voluntate. Tit. 3.b. Non ex operibus iustitie, que fecimus nos, sed secundum suam misericordiam salvos nos fecit. Item in persona noviter conversi ad penitentiam potest legi.
Numérotation du verset Ps. 76,11 
aliter 1
marg.| {a} Et dixi, nunc cepi] id est incepi esse, quia ante non eram : Peccator enim vere non est. Iob. 18.c. Socii eius, qui non est, Ier. 31.c. Rachel plorans filios suos et noluit consolari, quia non sunt. Sed tunc primo incipit esse homo, quando Deo, qui est vita, incipit adherere.
marg.| Vel cepi a capio capis, id est nunc primo accepi, quia antequam homo ad Deum convertatur, nihil capit. Io. 16.e. «Usque modo non petistis quidquam in nomine meo : petite et accipietis». Licet enim temporalia ante capiant, nihil capiunt, quia illa nihil sunt. Sir. 34.a. Sicut qui apprehendit umbram et sequitur ventum : sic qui attendit ad visa mendacia.
marg.| {c} Et hec mutatio] quod homo, scilicet incipit esse, vel capere, est dextere Excelsi, ut supra expositum est Rm. 9.c : «Non est volentis, neque currentis sed Dei miserentis».
Numérotation du verset Ps. 76,11 
aliter 2
marg.| Item in persona perfecti se humiliantis potest legi.
marg.| {a} Et dixi] quasi dicat, multa bona supra narravi de me a principio psalmi ; sed tamen ea nihil reputo, quia dixi : id est apud me cogitavi.
marg.| {b} Nunc cepi] Lut. 17.c. Cum omnia bona feceritis, dicatis : servi inutiles sumus, Ecclesiast. 18.a. Cum consummaverit homo, tunc incipiet : Gregorius Nescit mens per torporem veterascere, que semper studet per desiderium inchoare. Et ne fortassis, etiam istud initium boni sibi videretur ascribere, subiungit.
marg.| {c} Hec mutatio dextere excelsi] 2Cor. 3.b. Non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis ; sed sufficientia nostra ex Deo est. Sinistra Domini mutat temporalia et volvit rotam fortune : De qua Prv. 3.b. In sinistra eius divitie et gloria. Dextera autem eius mutat spiritualia et disponit eterna, de qua ibidem ; Longitudo dierum in dextera illius. Ct. 2.b. Leva eius sub capite meo, id est non super mentem ; sed sub, ad terrena disponenda : et dextera illius amplexabitur me, ut me portet sursum ad celum. Et ne de hoc Dei beneficio ingratus putetur, subiungit:
Numérotation du verset Ps. 76,12 
marg.| {e} Memor fui operum Domini] id est non sum oblitus huius mutationis in me facte. Et quod plus est, etiam de beneficiis aliis factis se memorem et gratum esse ostendit, dicens.
marg.| {f} Quia memor] quasi dicat, non est mirum, si sum memor operum, que in me fecisti : Quia memor ero ab initio mirabilium tuorum, id est omnium mirabilium, que a principio mundi antiquis Patribus impendisti. Aliquando autem est aliquis memor de aliquo, de quo non multum curat ; sed cito tradit oblivioni. Unde se talem non esse ostendit, cum subiungit. [=> v. 13]
Numérotation du verset Ps. 76,12 
aliter
marg.| {f} Memor ero] inquit ; ab initio, id est ante omnia.
marg.| {g} Mirabilium tuorum] Mirabilia sunt articuli fidei, quod Deus simplex et unus et tamen trinus, quod impassibilis passus, quod Virgo peperit, quod panis transit in corpus Christi et similia. Ideo in sui memoriam iussit : Missam celebrari, 1Cor. 11.e. In mei memoriam facietis, id est sacrificabitis.
Numérotation du verset Ps. 76,13 
marg.| {h} Et meditabor in omnibus operibus tuis] cum diligentia recolens et memorie commendans ea. Nec tantum meditabor, sed et operabor. Hoc est.
marg.| {i} Et in adinventionibus tuis] id est in preceptis tuis, que invenisti ad utilitatem hominum, ut per ea homines te invenirent. Is. 12.b. Notas facite in populis adinventiones eius : mementote, quoniam excelsum est nomen {2.197rb} eius.
marg.| {k} Exercebor] opere, Ps. 118. Ego autem exercebor in mandatis tuis. Debemus autem exemplo istius esse memores operum Domini. Quorum ? Creationis, ubi apparet potentia : dispositionis, ubi apparet sapientia : ornatus, ubi benignitas. Item Incarnationis, unde fiducia : Nativitatis, unde humilitas nascitur. Passionis, unde compassio : Resurrectionis, unde iustificatio, Rm. 4.d. Iudicii, unde timor, quasi thesaurus custoditur, Is. 33.a. Timor Domini ipse est thesaurus eius. Nec tantum operum, sed et [=> v. 12 aliter supra]
Numérotation du verset Ps. 76,13 
aliter
marg.| {h} Et meditabor] In hoc versu notantur duo, que maxime a clericis et prelatis requiruntur, scilicet iugis meditatio Sacre Scripture. Unde dicit   Exercebor, etc. de primo, Dt. 6.b. Erunt verba hec, que ego precipio tibi hodie, in corde tuo, narrabis ea filiis tuis et meditaberis sedens in domo tua et ambulans in itinere, dormiens, atque consurgens. De secundo ibidem sequitur : Et ligabis ea quasi signum in manu tua, etc. De his etiam duobus in Ps. 1. In lege eius meditabitur die, ac nocte : Ecce primum. Et erit tamquam lignum, quod plantatum est secus decursus aquarum, quod fructum suum dabit in tempore suo : Ecce secundum.
marg.| Multi nolunt meditari in omnibus operibus, sed tantum in quibusdam. Sunt enim, qui tantum creationem meditantur, cogitantes, quod Deus omnia fecit propter hominem : Unde immoderate et illicite abutuntur creatis in divitiis, in escis, in vestimentis et diversis luxuriis. Nec volunt meditari opus recreationis, ubi Dominus omnium tantam paupertatem et vilitatem et tormentum sustinuit, nec opus iudicii, in quo de omnibus oportebit reddere rationem, ubi divites mali ab ingressu Paradisi arcebuntur et in infernum mittentur, ubi fornicatores et adulteros iudicabit Deus. Is. 5.c. Cithara et lyra et tympanum et tybia et vinum in conviviis vestris et opus Domini non respicitis, nec opera manuum eius consideratis.
marg.| Alii sunt, qui etsi quandoque meditentur in operibus nolunt tamen exerceri in adinventionibus Domini, que sunt non resistere malo, diligere inimicos, benefacere his, qui oderunt vos. Mt. 5.g. amor paupertatis, ignominie, doloris, que Christus adinvenit, quia ante non fuerant visa, vel audita huiusmodi. Libentius autem exercent se in humanis adinventionibus, ut in causis et practicis et huiusmodi, Ecclesiastici 36.b.a Da Altissimo secundum donatum eius et in bono oculo adinventionem facito manuum tuarum, quoniam retribuens est Dominus et septies tantum reddet tibi.
a Sir. 36.
marg.| Multi etiam exercent se in demoniacis adinventionibus, id est in novis peccatis. Ps. 98. Ulciscens in omnes adinventiones eorum, 2Mcc. 4.c. Ita ut Sacerdotes contempto templo et sacrificiis neglectis festinarent participes fieri palestre et prebitionis eius iniuste et in exercitiis disci, etc. Palestre lucta feminarum nudarum cum viris utinam nunc non esset. Prebitio iniusta est Simoniaca missarum, vel beneficiorum venditio, vel indigna collatio prebendarum et beneficiorum et huiusmodi. Exercitium discorum nunc non est, vel scutorum, vel scutellarum et scyphorum. Hec sunt vitia clericorum, sacerdotum et forsitan aliquorum prelatorum.
Numérotation du verset Ps. 76,14 
marg.| {l} Deus] etc. Hic manifeste aperit propositum, quod scilicet Deus reducturus est bonos ad eternum regnum, quia   [O Deus Pater]
marg.| {n} Via tua] via redeundi ad te nobis est.
marg.| {m} In sancto] id est in Christo, qui dicit Io. 13.a. Nemo venit ad Patrem nisi per me. Et ibidem : Ego sum via. Vel sic.
marg.| {l} Deus via tua] est,   [In sancto] id est Christo, quia in eo Deitas habuit viam, quia factus est viator, qui cuncta replet, Unde dicit Hilarius : Venit ad nos calceata Divinitas. Ier. 14.b.1 Quare quasi colonus futurus es in terra et quasi viator declinans ad manendum ? Quare futurus es velut vir vagus ? etc. Et quia in Christo fuit et est Divinitas :
1 14.b] 14. iter Ed1603
marg.| {a} {2.197va} Δ Quis Deus magnus sicut Deus noster] id est Christus ? quasi dicat, nullus. Quod patet, quia.
Numérotation du verset Ps. 76,14 
moraliter
marg.| Vel sic. Moraliter. {l} Deus in Sancto] id est in viro iusto, qui eum credit et operatur secundum fidem, sanctus est, licet miracula non faciat, ut ait Chrysost. In hoc.
marg.| {m} Sancto] id est in anima eius est.
marg.| {n} Via tua] quia ibi frequenter intras et deambulas et ibi apparet vestigium tuum, scilicet bonitas, veritas, constantia, Io. 14.c. Ad eum veniemus, etc. Et si in Sancto est via, ubi est statio tua ? In teipso. Item si in Sancto est, * via Dei in reprobis quid est ? Desertum invium Deo et Angelis et sanctis hominibus. Unde de ipsis dicitur Iob. 41.a. Corpus eius, quasi scuta fusilia, compactum squamis sese prementibus, una uni coniungitur et nec spiraculum intercedit per eas. Sed pervium est diabolo et Angelis eius, cuius ibi apparent vestigia. Ecclesiastic. 21.b. Qui odit correctionem, vestigium est peccatoris, id est diaboli, Iob. 20.d. Vadent et venient super eum horribiles. Et 19.b. Simul venerunt latrones eius et fecerunt sibi viam per me. Magna autem est Sanctorum dignitas, quod in eis est via tanti Domini et quod ad eos venire dignatur.
marg.| {a} Quia : Quis Deus magnus, sicut Deus noster ? Tu es Deus] etc. Cecos videre, claudos ambulare, pauperes evangelizare, etc. Mt. 11.a. ut supra. Et posset aliquis suspicari, quod tantus Dominus non vellet venire, nisi ad magnos Reges et Pontifices : Unde addit :
Numérotation du verset Ps. 76,15 
marg.| {b} Tu] discretive, non alius. Es Deus. Et hoc patet.
marg.| {c} Qui] id est quia.
marg.| {d} Facis mirabilia] quod non est puri hominis, scilicet facere miracula. Et hec nullus Deorum falsorum potest facere ; sed tu solus facis mirabilia sanans corpora a languoribus et animas a peccatis. Io. 15.d. Si opera non fecissem in eis, que nemo alius fecit, peccatum non haberent. Et in his verbis potest dirigi sermo ad Patrem, vel ad Filium, quia Pater in Filio et per Filium operatur. Et per mirabilia, que fecisti, o Deus Pater.
marg.| {e} Notam fecisti in populis] diversis.
marg.| {f} Virtutem tuam] id est filium, 1Cor. 1.d. Predicamus Christum Dei virtutem. Hec virtus non fuit nota, quando fecerunt aram Deo ignoto : Act. 17.c.
Numérotation du verset Ps. 76,15 
moraliter
marg.| {e} Notam fecisti] O Christe, in populis virtutem tuam, id est misericordiam, que propria est virtus Dei, cui proprium est misereri semper et parcere. De qua petit Ps. 53.   [In virtute tua] iudica me. Et dicit : In populis, non in Regibus et Pontificibus : Quia sicut dicit Ier. 2.b. Tenentes legem nescierunt me et prevaricati sunt in me pastores, Is. 28.a. Quem docebit scientiam et quem intelligere faciet auditum ? Ablactatos a lacte, id est separatos a voluptate mundi. Istis magnis et potentibus non faciet Dominus notam virtutem misericordie, quia sicut dicitur Sap. 6.a. Exiguo conceditur misericordia : potentes autem potenter tormenta patientur. Et vere populis : quia hi sunt, quos redemisti : Unde sequitur :
Numérotation du verset Ps. 76,16 
marg.| {g} Redemisti] etc. id est in filio, per quem operaris.
marg.| {i} Filios Iacob] id est Electos de Iudeis.
marg.| {k} Et] filios Ioseph, id est Electos de Gentibus, qui per Ioseph intelliguntur, qui interpretatur augmentum et qui ad Gentes ivit in Egyptum. De hac redemptione, Is. 43.a. Noli timere, quia redemi te. Et post c. Hec dicit Dominus Redemptor vester sanctus Israel, propter vos emisi in Babylonem, scilicet filium in mundum, Rm. 8.f. Qui etiam proprio filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum.
Numérotation du verset Ps. 76,16 
moraliter
marg.| {g} Redemisti in brachio tuo] extento in Cruce.
marg.| {h} Populum tuum] non tantum Reges et Pontifices. Propter quod dicit in Ps. 11. Propter miseriam inopum et gemitum pauperum, nunc exsurgam, dicit Dominus.
marg.| {i} Filios Iacob] id est activos luctatores.
marg.| {k} Et Ioseph] id est contemplativos, qui vident visiones Dei, sicut Ioseph revelate fuerunt visiones. Et notandum quod omnes filii Ioseph exierunt de Iacob, sed non e converso. Is. 44.a. Noli timere, Iacob, quia redemi te. Is. 1.g. Sion in iudicio redimetur et reducent eam in iustitia et conteret. 1Pt. 1.c. Non corruptibilibus auro, etc.
Numérotation du verset Ps. 76,17 
marg.| {l} Viderunt te aque] Quarta pars, ubi exponit, que in mundo Christus operatur. Unde dicit : Viderunt te aque, Deus, id est populi viderunt miracula, que fecisti. Aque enim sunt populi, sicut dicitur Apc. 17.d. Aque, quas vidisti, populi sunt et Gentes. Et ratio est, quia transeunt sicut aqua. Unde 2Rg. 14.c. Omnes morimur et quasi aque dilabimur. Et quia non {2.197vb} tantum populus Iudeorum hec vidit, sed et populus Gentium, bene repetit.
marg.| {m} Viderunt te aque] Et potest intelligi de visu corporali tantum : vel etiam cum isto, de visu fidei. Primo viderunt eum multi, tam de Iudeis, quam de Gentibus.
marg.| {n} Et timuerunt] timore humano, timentes amittere locum et Gentem. Io. 11.f.
marg.| {o} Et turbate sunt abyssi] id est Reges et Principes, vel profunda corda malorum. Mt. 2.a. Audiens Herodes Rex turbatus est. Et non fuerunt pauci, quia etiam
Numérotation du verset Ps. 76,aliter 1 
marg.| {l} Vel de visu fidei. Viderunt te aque, Deus] id est populi Gentium. Is. 3.a. Populus Gentium, qui ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam.   [Et timuerunt] Omnipotentem visis miraculis. Act. 5.a. Factus est timor magnus in universa Ecclesia.
marg.| {o} Et turbate sunt] ad penitentiam.
marg.| {p} Abyssi] Infideles, qui erant sine base, sine fundamento fidei et sine bysso, bone et munde conversationis. Nec tantum interius conturbati sunt ; sed et etiam exterius clamaverunt errorem suum confitentes et veniam postulantes :
Numérotation du verset Ps. 76,17 
aliter 2
marg.| Vel sic. {l} Viderunt te aque] id est illi, qui habitant in aquis, scilicet piscatores cognoverunt te : Et ideo relictis omnibus, secuti sunt eum. Mt. 4.c. Ambulans Iesus iuxta mare Galilee, vidit duos fratres, Simonem, qui vocatur Petrus : et Andream fratrem eius, mittentes rete in mare, erant enim piscatores et ait illis : Venite post me, faciam vos fieri piscatores hominum. At illi continuo relictis retibus et navi, secuti sunt eum.
marg.| {o} Et turbate] etc. id est Scribe et Pharisei, malitia profundi et invidia obscuri. Ier. 17.b. Profundum est cor hominis et inscrutabile : et quis cognoscet illud ?
marg.| {n} Et timuerunt] Ier. 10.a. Magnum nomen tuum in fortitudine, quis non timebit te, o Rex Gentium ? Et bene dico, quod a predicatione sunt turbati et compuncti. Nec mirum.
Numérotation du verset Ps. 76,17 
moraliter
marg.| {l} Moraliter. Viderunt te aque] id est peccatores qui dicuntur aque propter multas rationes :
- Prima est, quia aqua de facili impressionem recipit, sed statim deletur : sic multi licet de facili audiant verba doctrine, sed statim obliviscuntur, Iac. 1.d. Consideravit se et abiit et statim oblitus est, qualis fuerit.
- Secunda est, quia omni impellenti se cedit : sic peccator omni tentationi. Iac. 1.a. Similis fluctui maris, qui a vento movetur et circumfertur.
- Tertia est, quia nisi moveatur, corrumpitur : sic peccator in quiete et otio. Ier. 48.b. Fertilis fuit Moab ab adolescentia sua, requievit in fecibus suis, non est transfusus de vase in vas, etc. Ioel. 1.d. Computruerunt iumenta in stercore suo, Poeta : « Et vitium capiunt, ni moveantur aque ».
- Quarta, quia sicut aqua saporem trahit a terra, per quam fluit, sic peccatores a convictu trahunt pravos mores. Sir. 23.a. Qui communicaverit superbo, induet superbiam.
- Quinta, quia omnes aque currunt ad mare. Eccl. 1.b. Ita omnes peccatores ad amaritudinem inferni. Lc. 16.f. Mortuus est dives et sepultus est in inferno.
- Sexta, quia aqua admixta terre facit lutum : sic peccator admixtus divitiis lutum luxurie. Ier. 5.b. Saturavi eos et mechati sunt et in domo meretricis luxuriabantur. Ps. 17. Ut lutum platearum delebo eos.
- Septima, quia ubi proclivum invenit, semper fluit : sic peccator inventa occasione peccandi, statim cadit 2Rg. 14.c. Omnes morimur et quasi aque dilabimur super terram, etc.
- Octava, quia statum non habet, nisi congelata : sic nec peccator stare potest nisi in malo, Iob. 14.a. Numquam in eodem statu permanet, etc. Sir. 43.c. Frigidus ventus Aquilo flavit et congelavit crystallus ab aqua, supra omnem congregationem aquarum requiescit.
De his ergo aquis dicit.
marg.| {l} Viderunt te aque, Deus] id est peccatores per fidem informem.
marg.| {m} Viderunt te aque] eedem per fidem formatam. Vel viderunt te misericordem et speraverunt. Viderunt te iustum Iudicem venturum.
marg.| {n} Et timuerunt] Ier. 31.d. Postquam ostendisti mihi, Domine, percussi femur meum. Iob. ult. a. Auditu auris audivi te ; nunc autem oculus meus videt te. Ideo ipse me reprehendo et ago penitentiam in favilla et cinere. Consequenter autem ostendit tres partes penitentie, scilicet contritionem, confessionem, satisfactionem. Contritionem, cum dicit.
marg.| {o} Turbate] etc. id est profunda corda peccatorum, Ier. 17.b. Profundum est cor hominis et inscrutabile. Gn. 1.a. Tenebre erant super faciem abyssi, id est super cor peccatoris. Hec abyssus debet turbari per contritionem. Ps. sexto, Anima mea turbata est valde. Et alibi : Cor conturbatum est in me. De confessione dicit :
Numérotation du verset Ps. 76,18 
marg.| {a} {2.198ra} Δ Multitudo sonitus aquarum] id est populi sonantis et murmurantis, turbata est, supple. Unde ibi Mt. 2.a. addit : Herodes turbatus est et omnis Ierosolyma cum eo. Nec tantum interius sunt turbati, sed et locuti sunt contra eum : Unde addit :
marg.| {c} Vocem dederunt nubes] male, scilicet. Iudei elevati per superbiam, clamantes : Crucifige, crucifige. Unde Ier. 12.c. Hereditas mea dedit contra me vocem, Ideo odivi eam.
Numérotation du verset Ps. 76,18 
moraliter1
marg.| {a} * Unde addit : Multitudo sonitus aquarum] id est eorum, qui erant conturbati et sonabant sonitum confessionis et gemitum pro peccatis, turbata est ad penitentiam. Act. 2.f. de his duobus habetur : His auditis compuncti sunt corde, ecce turbatio. Et dixerunt : Quid faciemus, etc. Ecce sonitus. Is. 17.d. Sonabunt populi sicut sonitus aquarum multarum. Et unde hoc eis accidit, dicitur ibidem, cum dicit : His auditis, scilicet a predicatione Apostolorum Unde et hic subiungit.
marg.| {b} Vocem dederunt nubes] id est Apostoli predicantes : De quibus Is. 60.b. Qui sunt isti, qui ut nubes volant, Iob. 37.b. Frumentum desiderat nubes et nubes spargunt lumen suum.
Numérotation du verset Ps. 76,18 
moraliter 2
marg.| {a} * Multitudo sonitus aquarum] audita est quia :
marg.| {b} Vocem dederunt nubes] id est peccatores sponte confitendo, dederunt vocem confessionis cum magno fletu : Peccator enim dicitur nubes et peccatum etiam propter obscuritatem : {2.198rb} inde nubes sine aqua, que a vento circumferuntur : Lam. 3.e. Opposuisti nubem, ne transeat oratio. He nubes debent dare vocem, non expectare, quod quasi cum violentia extrahantur peccata de eorum ore, vel quod ab aliis accusentur, sicut Achor. Ios. 7.c. Ps. 27. Ex voluntate mea confitebor illi. Alii etiam expectant, quousque Dominus aufert ab eis vocem in lecto infirmitatis. Contra quos Sir. 17.d. Ante mortem confitere, a mortuo quasi nihil perit confessio : vivus et sanus confiteberis. Et hoc debet esse in multitudine sonitus aquarum, lacrimarum saltem cordis, qui habere non potest lacrimas oculorum Iob. 10.a. Loquar in amaritudine anime mee. De satisfactione sequitur.
marg.| {c} Etenim] etc. Sagitte Domini sunt infirmitates, tribulationes et alia, que sustinere debet homo pro Domino : De quibus Iob. 6.a. Sagitte Domini in me sunt, quarum indignatio ebibit spiritum meum, scilicet spiritum malum fornicationis, superbie, avaritie et aliorum vitiorum. Has autem sagittas sustinent de facili, qui considerant, quod transeunt. Non enim diu durant 2Cor. 4.d. Id enim, quod in presenti est momentaneum et leve tribulationis nostre, etc. Sed Pene malorum non erunt transitorie, immo eterne, quod innuit, cum subiungit. [=> v. 19 moraliter]
Numérotation du verset Ps. 76,18 
mystice
marg.| {c} Θ Etenim sagitte tue transeunt] id est verba predicationis tue sunt penetrantia, Ps. 119. Sagitte potentis acute. Hbr. 4.c. Vivus est sermo Dei et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti et pertingens usque ad divisionem anime, ac spiritus : Nec tantum, quia usque ad intima cordium penetrant, dicitur quod transeunt ; sed etiam, quia cito multa terrarum spatia transeunt, secundum quod dicitur in Ps. 147. Velociter currit sermo eius. Hoc est, quod sequitur.
Numérotation du verset Ps. 76,19 
marg.| {d} Vox tonitrui] id est vox predicationis Apostolorum, terribilis et aperta omnibus facta est.
marg.| {e} In rota] id est in circuitu totius orbis Ps. 18. In omnem terram exivit sonus eorum et in fines orbis terre verba eorum. Predicationem autem eorum confirmabant miracula : Unde bene adiungit de miraculis.
marg.| {f} Illuxerunt coruscationes tue] id est miracula, que te faciente coruscabant Apostoli.
marg.| {g} Orbi terre] id est per totum mundum. Hoc est, quod dicitur Mc. ult. d. Illi autem profecti predicaverunt ubique Domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis. Ad predicationem autem et signorum confirmationem secuta est conversio multorum : Unde adiungit.
marg.| {h} Commota est] ad penitentiam et fidem.
marg.| {i} Et contremuit] timore bono.
marg.| {k} Terra] Iudee, quantum ad eos, qui conversi sunt. Ps. 96. Vidit et commota est terra. Nec tantum Iudei sunt conversi : Immo et Gentes. Unde sequitur :
Numérotation du verset Ps. 76,19 
moraliter
marg.| {d} Vox tonitrui tui] id est vox illa terribilis, qua tonabis : Ite, maledicti, in ignem eternum.
marg.| {e} Erit in rota] id est in eternum durabit. In rota enim rotunda non est finem experire. De hoc tonitruo, Iob. 26.d. Cum vix parvam stillam sermonis eius audierimus, quis poterit magnitudinem tonitrui eius intueri ? Ante tonitruum autem solet precedere coruscatio : similiter ante iudicium illud precessit Domini comminatio. Unde subiungit.
marg.| {f} Illuxerunt coruscationes tue] id est comminationes facte per Prophetas per teipsum, per Apostolos et Predicatores.
marg.| {g} Orbi terre] Sir. 43.b. Accelerat coruscationes emittere iudicii sui. Cum autem homines vident coruscationes, timent tonitruum et muniunt se signo Crucis : Hoc est, quod subditur.
marg.| {h} Commota est] etc. id est peccatores : ecce timor tonitrui. De signo autem crucis addit. [=> v. 20 aliter 2]
Numérotation du verset Ps. 76,20 
marg.| {l} In mari] id est in Gentilitate amara, in qua erant monstra Deorum falsorum.
marg.| {m} Via tua] O Deus Pater, scilicet filius tuus ibi est per fidem, qui dicit Io. 14.a. Ego sum via. Vel ad filium loquitur.
marg.| {l} In mari] Ille est.
marg.| {m} Via tua] quia predicantibus Apostolis corda eorum intrasti.
marg.| {n} Et semite tue] precepta et institutiones evangelice, que ad portum salutis dirigunt.
marg.| {o} In aquis multis] id est in multis populis diversarum Gentium : Quia sicut dicitur Rm. 11.c. Donec plenitudo Gentium intraret : Et ad hoc fiendum, cecitas contigit in Israel, non in omnibus, sed in parte, sicut ibi dicitur : Cecitas ex parte contigit in Israel, donec plenitudo Gentium intraret. De qua cecitate subiungit hic.
marg.| {p} Et vestigia] etc. a Iudeis excecatis, Io. 1.a. In propria venit et sui eum non receperunt, scilicet Iudei, qui sui debebant esse, quia eos semper protexerat. Unde ostendit quod deberent eum cognoscere et vestigia eius. Quia.
Numérotation du verset Ps. 76,20 
moraliter 1
marg.| {l} In mari via tua] id est ipsi ambulant in via penitentie, que est amara. Hec est via trium dierum, De qua Ex. 5.a. Deus Hebreorum vocavit nos, ut eamus viam trium dierum in solitudinem, id est in penitentiam, que habet illas tres premissas partes, scilicet contritionem, confessionem, satisfactionem, quasi tres dietas. Hec est in solitudine, quia in ea non habentur delicie. Hec est etiam in mari, quia in ea bibentur amaritudines et dolores. Is. 9.a. Aggravata est via maris.
marg.| {n} Et semite] etc. id est non tantum viam penitentie incedunt, sed et semitas consiliorum aggrediuntur : Que sunt.
marg.| {o} In aquis multis] id est in multis tribulationibus, Consilium enim est, ut solum omnia patienter, sed et libenter etiam et letanter sustineamus. Unde domesticus Domini Paulus dicit Rm. 5.a. Gloriamur in tribulationibus, scientes, quoniam tribulatio patientiam operatur ; patientia vero probationem ; probatio vero spem ; spes autem non confundit, quasi dicat Ideo gloriamur in tribulationibus, quia scimus, quod sunt semite perducentes ad vitam, Act. 14.d. Per multas tribulationes oportet nos intrare in regnum celorum. Hec est autem arcta via, sicut dicit Dominus Mt. 7.b. et pauci sunt, qui inveniunt, eam. Unde subiungit.
marg.| {p} Et vestigia] etc. a multis. Vestigia eius sunt paupertas, vilitas, passio et huiusmodi. 1Pt. 2.d. Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius. Hec vestigia non cognoscunt multi, id est non approbant, nec imitari volunt, Iob. 21.b. Qui dixerunt Deo, recede a nobis, scientiam viarum tuarum nolumus : quis est Omnipotens, ut serviamus ei ? Vel sic.
Numérotation du verset Ps. 76,20 
moraliter 2
marg.| {l} In mari] id est in anima penitente et amara per contritionem.
marg.| {m} Via tua] duplex, scilicet misericordia et veritas. Misericordia enim elevat per spem ; veritas autem deprimit per timorem.
marg.| {o} Et in aquis dulcibus] id est in animo contemplante sunt semite consiliorum stricte, munde, latentes, compendiose.
marg.| {p} Et] ibi : vestigia tua, etc. Iob. 9.b. Si venerit ad me, non videbo eum ; si abierit, non intelligam et infra c. Etiam si simplex fuero, hoc ipsum ignorabit anima mea. In his autem viis et semitis licet non sint nisi pauci electi : tamen non deseris eos : Sed. [=> v. 21 moraliter]
Numérotation du verset Ps. 76,21 
marg.| {q} Deduxisti] sicut pastor deducit oves.
marg.| {s} Populum tuum] Iudeorum : Cui dicitur Dt. 7.b. Te elegit Dominus Deus tuus, ut sis ei populus peculiaris de cunctis populis.
marg.| {a} {2.198va} Θ In manu Moysi et Aaron] qui erant Duces populi. Mi. 6.a. De domo servitutis liberavi te et misi ante faciem tuam Moysen et Aaron : sicut habetur Ex. 15. In hoc ergo aggravat peccatum Iudeorum, quia ex quo talia fecerat eis, debuissent ipsum melius cognovisse. Is. 1.a. Cognovit bos possessorem suum, id est conversi de Iudeis Christum Dominum et asinus, id est Gentilis fatuus, presepe Domini sui, id est humilitatem, quam ostendit, qui natus voluit in presepio reclinari ; Israel autem me non cognovit, id est Pharisei et Scribe et populus meus, id est minor populus, Maioribus acquievit et non Christo.
Numérotation du verset Ps. 76,21 
moraliter
marg.| {q} Deduxisti] id est deduces.
marg.| {r} Sicut oves] simplices, timidas, imbelles et gregatas.
marg.| {s} Populum tuum] quem tibi de mundo elegisti. Ps. 32. Beata Gens, cuius Dominus Deus eius : populus, quem elegit in hereditatem sibi. Ex. 6.a. Assumam vos mihi in populum et ero vester Deus. Ps. 79. Qui deducis velut ovem Ioseph, id est Iustos, qui se ab huius mundi deceptionibus et carnis illecebris intactos et immaculatos se custodiunt et fratrum etiam iniurias patienter sustinent et amicabiliter remittunt et futura prevident et exponunt : sicut Ioseph fecit fugiens ab Egyptia et pallium dimittens ei. * Fratribus etiam, qui eum vendiderant, benigne remisit ; immo eos excusavit dicens : Gn. 45.b. Non vestro consilio, sed Dei voluntate huc missus sum. Futura etiam previdit. Et temporalia, sicut patuit in expositione somniorum. Et eterna, sicut dicit Apostolus Hbr. 11.d. Fide Ioseph moriens de profectione filiorum Israel memoratus est et de ossibus suis mandavit.
marg.| {a} In manu Moysi et Aaron] scilicet sacerdotum et prelatorum, qui sunt duces Ecclesie. Ps. 98. Moyses et Aaron in Sacerdotibus eius. Sed isti duces pinguedine temporalium nimia ut in pluribus excecati sunt : Unde cum cecus cecum ducat, ambo in foveam cadunt. Mt. 15.b. Os. 9.c. Ephraim educet ad interfectorem filios suos. Et bene dicit : In manu, id est exemplo operationis, non verbo. Melius enim ducuntur homines exemplo, quam verbo : Pueriles enim sunt et modo puerorum semper dicunt : da exemplum. Sed multi possunt respondere, non est paratum.
marg.| Vel per Moysen, qui interpretatur aquaticus, significatur humilitas activorum : aqua enim naturaliter descendit. Per Aaron, qui interpretatur montanus, intelligitur sublimitas contemplativorum. Activi ergo, qui humilia amant, salvabuntur per Moysen in vita seculari. Contemplativi, qui ardua et deserta diligunt, salvabuntur per Aaron. Sic Christus et Ioannes simul predicabant, unus trahens voluptuosos, alius sobrios, neuter tamen Phariseos. Mt. 11.c. Venit Ioannes neque manducans, neque bibens et dicunt demonium habet ; venit Filius hominis manducans et bibens et dicunt : ecce homo vorax et potator vini. Talia iudicia sunt etiam hodie : Si bibit homo religiosus, dicunt : Epicurus est ; si ieiunat, dicunt, hereticus est, vel hypocrita, vel singularis et superbus.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 76), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 28/04/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_76)
Signaler un complément d'information

Notes :