Psalmus 71

Numérotation du verset Ps. 71,1 

¶Psalmus David in Salomonem1.
¶Codd. : (Ps. 71) D30 Rusch Ps-G
1 Psalmus David - in Sal. Gr240 Rusch ] inv. D30 , + Vox Ecclesie de Christo ad Dominum D30, In Salomonem Ps-G
Numérotation du verset Ps. 71,2 I

Deus iudicium tuum
regi da ¦
et iustitiam tuam
filio
regis.
Numérotation du verset Ps. 71, II 

Iudicare populum tuum
in iustitia ¦ et pauperes tuos
in iudicio.
Numérotation du verset Ps. 71,3 III

Suscipiant
montes
pacem
populo ¦
et colles
iustitiam.
Numérotation du verset Ps. 71,4 IV

Iudicabit pauperes
populi †
et salvos faciet
filios
pauperum ¦ et humiliabit
calumniatorem.
Numérotation du verset Ps. 71,5 V

Et
permanebit cum sole et ante lunam ¦
in generatione et generationem2.
2 in generatione et generationem D30 Rusch ] generationes generationum Ps-G
Numérotation du verset Ps. 71,6 VI

Descendet
sicut pluvia in vellus ¦ et
sicut stillicidia stillantia
super terram.
Numérotation du verset Ps. 71,7 VII

Orietur
in diebus eius iustitia et abundantia pacis ¦ donec auferatur luna.
Numérotation du verset Ps. 71,8 VIII

Et dominabitur
a mari
usque ad mare ¦ et a flumine usque ad terminos
orbis terrarum.
Numérotation du verset Ps. 71,9 IX

Coram illo
procident Ethiopes ¦
et inimici eius
terram lingent.
Numérotation du verset Ps. 71,10 X

Reges Tharsis
et insule
munera
offerent ¦
reges Arabum et Saba dona adducent.
Numérotation du verset Ps. 71,11 XI

Et
adorabunt eum omnes reges ¦
omnes gentes
servient ei.
Numérotation du verset Ps. 71,12 XII

Quia liberabit3*
3 liberabit Cor2 (... licet Hieronymus in futuro) F² C I M² ΦRGV* G² ΨB* D30 V D Ω Ed1455 Ed1530 Ed1532 Clementina ] liberavit R F* Cor2 (anti. habent in preterito licet... ) Rusch Ps-G
pauperem
a potente ¦
et pauperem
cui
non erat adiutor.
Numérotation du verset Ps. 71,13 XIII

Parcet
pauperi
et inopi ¦ et animas pauperum
salvas faciet.
Numérotation du verset Ps. 71,14 XIV

Ex usuris et iniquitate
redimet
animas eorum ¦ et honorabile
nomen eorum
coram illo.
Numérotation du verset Ps. 71,15 XV

Et vivet
et dabitur ei de auro Arabie †
et adorabunt4
4 adorabunt] orabunt Ps-G
de ipso semper ¦ tota die
benedicent ei.
Numérotation du verset Ps. 71,16 XVI

Erit firmamentum
in terra
in summis montium †
superextolletur
super Libanum
fructus eius ¦
et florebunt
de civitate
sicut fenum terre.
Numérotation du verset Ps. 71,17 XVII

Sit nomen eius benedictum in secula ¦
ante solem
permanet nomen eius.
Numérotation du verset Ps. 71,XVIII 

Et
benedicentur in ipso omnes tribus terre5 ¦ omnes gentes
5 in ipso - omnes tribus terre Ps-G ] inv. Rusch
magnificabunt6 eum.
6 magnificabunt plerique codd. et edd. D30 Rusch cum Ps-R] beatificabunt Ps-G (R) cum hebr. LXX Ps-med. Ps-H
Numérotation du verset Ps. 71,18 XIX

Benedictus Dominus Deus Deus Israel ¦
qui facit mirabilia solus.
Numérotation du verset Ps. 71,19 XX

Et benedictum nomen
maiestatis
eius in eternum ¦
et replebitur maiestate eius
omnis terra.
Fiat fiat.

Psalmus 71

Numérotation du verset Ps. 71,1 
marg.| Deus, iudicium tuum] etc. titulus   [In Salomonem] In precedenti Psalmo egit propheta de gratia ; hic autem multipliciter commendat auctorem gratie et largitorem Christum. Unde intitulatur Psalmus iste de Salomone, scilicet. In Salomonem, quia dirigit nos in Christum, qui est verus Salomon, id est pacificus, quia fecit pacem inter hominem et hominem. Unde Is. 2.b. dicitur. Conflabunt gladios suos in vomeres et lanceas suas in falces. Et loquitur ibi de adventu Salvatoris, in quo tanta pax fuit, quod non erat opus gladiis, nec habebant usum armorum. Fecit etiam pacem inter hominem et Angelum. Unde ipso nato cantaverunt Angeli : Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus et Item pacem fecit inter hominem et Deum. Si quis peccavit, Advocatum habemus apud Patrem Iesum Christum : ipse enim est propitiatio pro peccatis nostris, 2Cor. 15. Deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi. Item fecit pacem inter carnem et spiritum : in se in re ; in nobis autem in spe. Ipse enim solus potuit vere dicere : Cor meum et caro mea, exultaverunt in Deum vivum. In illo enim numquam fuit ulla rebellio inter carnem et spiritum. Intentio est in hoc psalmo monere, ut Christum verum Regem credamus. Modus agendi. Septem partitiones. Primo optat iudicium dari filio Dei. Secundo affirmat, quod optaverat, ibi :   [Iudicabit pauperes populi] Tertio dicit de primo adventu illius, qui secundo adventu veniens iudicabit, ibi,   [Descendit sicut pluvia] Quarto agit de operibus eius, ibi,   [Quia liberabit] Quinto agit de honorificentia Regis, ibi,   [Et vivet] Sexto monet ad laudem Dei, ibi,   [Sit nomen eius] Septimo quod alios monuerat, facit ipse ; scilicet laudat Deum, ibi,   [Benedictus] etc. Commendat ergo Christum Propheta, petendo ei multa a Patre, que ei non peteret, nisi dignus esset habere illa. Unde ipsum petere, est commendare. Primo autem petit dari ei iudiciariam potestatem, dirigens sermonem suum ad Patrem, cum dicit.
marg.| {l} Deus Pater, iudicium tuum Regi da] id est da iudiciariam potestatem Christo, qui est Rex. Unde Apc. 1. dicitur Princeps Regum terre. Et 19.c. In vestimento et in femore eius scriptum habebat, Rex Regum et Dominus dominantium. Per vestimentum, humanitas ; per femur intelligitur Deitas. Femur enim est principium generationis et ipse secundum quod Deus, fons est totius bonitatis : et secundum utramque naturam Rex est. Ergo isti   [Regi da iudicium] Io. 5.d. Pater non iudicat quemquam ; sed omne iudicium dedit filio. Sed quia non sufficit iudicare, nisi quod iudicatum est, executioni mandetur, petit ei secundo executionem iudicii : Unde addit :
prol.| Δ
prol.| {b} Et iustitiam
marg.| marg.|
marg.| {l} Deus, iudicium tuum Regi da] Moraliter. Rex, est quilibet Iustus, qui se regit : huic petit iudicium Dei dari, ut, scilicet in presenti gratiam habeat seipsum iudicandi. Primo, ne in futuro durius a Domino iudicetur, 1Cor. 11.g. Si nosmetipsos diiudicaremus, non utique iudicaremur, Ps. 94. Preoccupemus faciem eius, que irata apparebit in iudicio. Et hoc in confessione, ubi homo seipsum iudicat et accusat et postea alios, 1. Cor. 4.a. Nolite ante tempus iudicare, id est antequam vosipsos iudicaveritis. Augustinus Ascendat homo tribunal mentis et seipsum iudicet, sit ratio Iudex, timor carnifex et conscientia testis. Za. 7.c. Iudicium verum facite unusquisque cum fratre suo : et pupillum et viduam et advenam nolite calumniari. Sed quia sunt quidam, qui bene se iudicant, accusantes seipsos in confessione ; sed tamen non exequuntur iustitiam, quia satisfacere negligunt. Ideo addit.
prol.| *
prol.| {b} Et iustitiam
marg.| {2.181ra} Δ
marg.| {b} Et iustitiam tuam] id est executionem iudicii tui.
marg.| {c} Filio Regis] quasi dicat, Rex est iure hereditario et ideo debet ei dari executio iudicii. Ps. 2. Dominus dixit ad me, filius meus es tu : ego hodie genui te. Ier. 23.a. Regnabit Rex et faciet iudicium et iustitiam in terra et ostendit, ad quid petit ei iudiciariam potestatem et executionem, cum subiungit.
marg.| {d} Iudicare] etc. Iudicabit enim populum suum, id est Iustos et bonos (Ps. 24. Ego iustitias iudicabo) quanto magis ergo populum malum ? 1Pt. 4.d. Tempus est, ut incipiat iudicium a domo Dei. Si autem primum a nobis, quis finis eorum, qui non credunt Evangelio ? Et si Iustus quidem vix salvabitur, impius et peccator ubi parebunt ? Iudicabit autem non secundum allegata. Sed.
marg.| {f} In iustitia] Is. 11.a. Non secundum visionem oculorum iudicabit, neque secundum auditum aurium arguet ; sed iudicabit in iustitia pauperes et arguet in equitate pro mansuetis terre.
marg.| {g} Et pauperes] Quid ergo de divitibus ? Sunt enim quatuor genera pauperum.
prol.| Sunt pauperes.
prol.| diaboli, ut pauperes de Lugduno,
- Mundi et non Dei, ut fures.
- Dei et non mundi, ut David.
- Dei et mundi, ut Monachus. Et dicit Cassiodorus super hunc locum in originali. Pauper si superbiat, non est pauper Dei ; dives si paupertatem diligit, non est dives seculi. Prv. 13.a. Est quasi dives, cum nihil habeat et est quasi pauper, cum in multis divitiis sit. Postea petit ei ordinem iudiciarium dari et primo ; ut citentur per Predicatores, pacem annuntiantes.
marg.| {k} Unde dicit : Suscipiant montes pacem populo] Montes, sunt Predicatores, qui debent esse alti per eminentiam vite et firmi per constantiam. Hi debent suscipere a Deo pacem ad annuntiandum populo. Is. 52.b. Quam pulchri super montes pedes annuntiantis et predicantis pacem.
marg.| {l} Et colles iustitiam] supple, suscipiant, vel faciant   [Colles] sunt minores et peccatores, qui cum audiunt annuntiari pacem, debent facere de seipsis iustitiam : et sic pacem habebunt cum Iudice suo. Ps. 84. Iustitia et pax osculate sunt. Iustitia, scilicet hominis se punientis et pax Dei ad penitentiam recipientis. Unde dicit David. Feci iudicium et iustitiam, ne tradas me calumniantibus me ? sed suscipe servum tuum in bonum, etc.
marg.| Hic potest notari distinctio, quia est Rex bonus et Rex malus.
marg.| Bonus
- Christus. Apc. 17.d. Quoniam Dominus Dominorum est et Rex Regum :
- Homo bonus. Prv. 8.b. Per me Reges regnant.
- Iustus. Ps. 2. Et nunc Reges intelligite.
- Claustralis. Iob. 3.b. Cum Regibus et Consulibus terre, qui edificant sibi solitudines.
- Ratio in anima. Lc. 22.c. Reges Gentium dominantur eorum, id est Philosophorum ; vos autem non sic : quia fides dominatur in bonis mentibus, que captivant intellectum in obsequium Christi.
- Eccles. 1Pt. 2.b. Regale Sacerdotium, etc.
- Rex
- Doctores. Is. 60.c. Mamilla Regum lactaberis.
- Gratia. Rm. 5. Gratia regnat per iustitiam in vitam eternam.
- Diabolus. Iob. 41.d. Ipse est Rex super omnes filios superbie.
- Peccatum. Rm. 6.b. Non regnet peccatum in vestro mortali corpore.
marg.| Malus:
- Mors. Rm. 5.c. Regnavit mors ab Adam usque ad Moysen.
- prelatus malus. Os. 8.a. Ipsi regnaverunt, sed non ex me.
- Aliquis de quinque sensibus peccans. Gn. 14.b. Quatuor Reges contra quinque, scilicet sensus.
- Caro. Prv. 30.c. Per servum cum regnaverit.
- Hereticus. Tob. 2.c. Sicut B. Iob insultabant Reges : ita isti parentes, Pilatus et Herodes. Ps. 2. Astiterunt Reges terre.
marg.| {b} Et iustitiam tuam] id est veram satisfactionem, in qua iustitia Deo exhibetur de peccato.
marg.| {c} Filio Regis] id est homini, qui est filius Dei adoptivus. Ps. 81. Ego Dixi : Dii estis et filii excelsi omnes. Sap. 1.a. Diligite iustitiam, qui iudicatis terram vestram, scilicet mentem vestram. Et 26.b. Iuste cum feceris iudicia tua in terra, iustitiam discent omnes {2.181rb} habitatores orbis. Et infra d. Iustitiam non fecimus, etc. Vel sic.
marg.| {a} Deus, iudicium tuum Regi da] id est : rationi da iudicium discretionis. Prv. 20.b. Rex, qui sedet in solio iudicii, dissipat omne malum intuitu suo.
marg.| {c} Et filio Regis] id est libero arbitrio.
marg.| {b} Da iustitiam] executionis.
marg.| {d} Iudicare populum tuum in iustitia] Populus Domini in regno anime, sunt bone cognitiones et bone affectiones. De his indicat bonus Rex, quod pauce sunt et pigre, Lc. 17.c. Cum omnia bene feceritis, dicatis, servi inutiles sumus.
marg.| {g} Et pauperes tuos in iudicio] Pauperes isti, sunt sensus et vires defectum patientes. Hi iudicantur in iudicio anime, quod facit Rex, id est vir iustus, vel ratio. Prv. 20.b. Rex, qui sedet in solio iudicii, dissipat omne malum intuitu suo. Item secundum aliam expositionem hic orat Propheta pro prelatis, ut sapientes sint et iusti.
marg.| {a} Deus iudicium tuum Regi] id est prelato   [da] ut sapienter et iuste iudicet, quia in iudicando est loco Dei. Unde 2Par. 19.b. Precipiens Iudicibus, videte, ait, quid faciatis, non enim hominis exercetis iudicium, sed Domini : et quodcumque iudicaveritis, in vos redundabit : sit timor Domini vobiscum. Mt. 7.a. In iudicio, quo iudicaveritis, iudicabimini.
marg.| {b} Et iustitiam tuam filio Regis] id est prelato, qui debet esse filius Christi et bonorum predecessorum, operis imitatione. Tob. 8.a. Filii Sanctorum sumus, etc. prelatus etiam succedit Christo in hereditate, quam acquisivit in terra sudore et sanguine proprio. Act. 30.f. Attendite vobis et universo gregi, in quo vos Spiritus Sanctus posuit Episcopos regere Ecclesiam Dei, quam acquisivit sanguine suo. Debent ergo ei succedere et in iustitia. Et ostendit, ad quid debent habere iudicium et iustitiam Dei, scilicet :
marg.| {d} Iudicare] id est ad iudicandum.
marg.| {e} Populum tuum] sibi subditum et commissum.
marg.| {f} In iustitia] non in exactione et oppressione, sicut dicitur Mi. 5.a. Audite, Principes Iacob et Duces domus Israel. Numquid non vestrum est scire iudicium, qui odio habetis bonum et diligitis malum, qui violenter tollitis pelles eorum desuper ipsis et carnem eorum desuper ossibus eorum, qui comederunt carnem populi mei, etc.
marg.| {g} Et pauperes] non tantum divites.
marg.| {h} Tuos] tibi derelictos. Ps. 9. Tibi derelictus est pauper.
marg.| {i} In iudicio] ut eque iudicentur divites et pauperes. Dt. 1.c. Ita parvum audietis, ut magnum, nec accipietis cuiusquam personam, quia Dei iudicium est. Lv. 19.c. Non consideres personam pauperis, nec honores vultum potentis, iuste proximo tuo iudica. Sed numquid ita fit ? Is. 1.f. Pupillo non iudicant, causa vidue non ingreditur ad eos.
marg.| {k} Suscipiant montes pacem] montes alti et celo propinqui, sunt contemplativi : hi indigent pace, quia perturbatus oculus non potest celestia contemplari. Colles vero, qui paulo altiores sunt campis : sunt activi, qui indigent iustitia. Unde addit :
marg.| {l} Et colles iustitiam] ut, scilicet reddant unicuique, quod suum est. In quibusdam autem, qui in utroque perfecti sunt, iustitia et pax osculate sunt. Utrumque autem cedit ad utilitatem populi. Unde sequitur   [Populo] Item montes sunt magni Principes, qui deberent suscipere pacem populo, quia eorum studium ad hoc deberet esse, ut populus pacem haberet. Multi autem econtrario querunt bella et suscitant guerras et populus luit eorum superbiam. Unde Poeta : « Quidquid delirant Reges, plectuntur Achivi ».
marg.| Ps. 9. Dum superbit impius Princeps, incenditur pauper, id est domus pauperum incenduntur et vinee extirpantur. Colles autem montibus inferiores et campis altiores, sunt Milites et Balivi Principum, qui ad hoc statui debent, ut faciant iustitiam populo inferiori. Sed ipsi econtrario faciunt iniustitiam et condunt leges iniquas, Is. 10.a. Ve qui condunt leges iniquas et scribentes iniustitias scripserunt, ut opprimerent in iudicio pauperes et vim facerent cause humilium populi mei : ut essent vidue preda eorum et pupillos diriperent. Item in anima debent esse montes Sion et Sinai, id est cognitiva et operativa. Colles culti, potentie.
marg.| {m} Iudicabit pauperes populi] etc. Secunda pars, ubi id, quod supra petiit, affirmat. Unde non tantum indiget expositione, quantum si supra non fuisset expositum   (Iudicabit, etc.) quasi dicat, predictum iudicium peto secure, quia spiritu prophetico scio illud esse futurum, quia   [Iudicabit] etc. Rex predictus, scilicet Christus.
marg.| {n} Pauperes populi] quod de spiritualibus pauperibus potest intelligi, quos ipse   [Iudicabit] id est iudicio dabit eis regnum, quod suum est. Mt. 5.a. Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum. Vel   [Iudicabit pauperes populi] etc. id est iudicio discernet pauperes in populo a divitibus, ponens istos a dextris ; illos autem a sinistris. Quod exponit, cum subiungit.
marg.| {2.181va} Δ {a} Et salvos facies filios pauperum] id est imitatores Apostolorum, qui vere pauperes fuerunt. infra Animas pauperum salvas faciet.
marg.| {c} Et humiliabit calumniatorem] id est Diabolum, qui innocentes calumniatur, nitendo, ut eos in peccatum trahat et eis falsa crimina imponit. Hunc humiliavit Deus in sua Passione, quia magnam potestatem ei abstulit. Hunc quotidie humiliat in tentationibus Sanctorum dando Sanctis victoriam de illo. Hunc omnino humiliabit in iudicio, quando precipitabit eum in supplicium eternum. Unde Apc. 12.c. Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat eos ante conspectum Dei nostri die, ac nocte. Vel per calumniatorem, quemlibet peccatorum intellige, quem tunc humiliabit Dominus dicens : Ite maledicti, etc. Postea commendat eum ab eternitate, cum dicit.
marg.| {e} Et permanebit cum Sole] id est eum Patre, ipse splendor eius, quasi dicat. Humiliato calumniatore, non deficiet, sed coeternus Patri permanebit in eternum.
marg.| {g} Et ante Lunam] id est Ecclesiam, quasi dicat non solus habebit eternitatem et beatitudinem ; sed Sancti cum eo, quibus erit vita eterna, ut cognoscant Deum et quem misit, Iesum Christum.
marg.| {h} In generatione et generationem] id est sine fine. Vel sic.
marg.| {e} Permanebit cum Sole] id est quamdiu volventur tempora, que iuxta cursum Solis mutationem et distinctionem habent, Permanebit, dico, non tantum in se, quod utique non esset ei magnum ; sed permanebit in Ecclesia sua. Mt. ult. d. Vobiscum sum usque ad consummationem seculi. Et in se, permanebit ante Lunam, id est ante mutabilitatem mortalium, id est ante omnem creaturam. Unde Prv. 8.c. dicit sapientia, id est filius. Antequam quicquam faceret a principio, ab eterno ordinata sum   [Permanebit] ergo   [cum Sole] quia perpetuus.   [Et ante Lunam] quia eternus. Apc. 1.b. Ego sum alpha et omega.
marg.| Moraliter.
Numérotation du verset Ps. 71,4 
marg.| {m} Iudicabit Rex predictus] s. prelatus.
marg.| {n} Pauperes populi] contra divites habentes causam. Dt. 1.c. Ita parvum* audietis ut magnum.
marg.| {a} Et salvos faciet populos pauperum] quibus calumniatores divites volunt auferre illud modicum, quod habent.
marg.| {c} Et humiliabit] id est confundet.
marg.| {d} Calumniatorem] qui iuste impetit pauperem. Ps. 81. Iudicate egeno et pupillo : humilem et pauperem iustificate : eripite pauperem : et egenum de manu peccatoris liberate. Iob. 35.b. Filium hominis adiuvabit iustitia tua : propter multitudinem calumniatorum clamabunt : et eiulabunt propter vim brachii Tyrannorum. Item : Calumniatores, sunt Advocati et litigatores, quos debent prelati et precipue Summus eorum, humiliare, non elevare et multiplicare per nova iura. Apc. 16.c. Vidi de ore draconis et de ore bestie et de ore pseudoprophete tres Spiritus immundos exiisse in modum ranarum.
marg.| Et sequitur. Et prodeunt ad Reges totius terre, congregare illos in prelium. Item Predicator iudicabit in sermone, id est damnabit et arguet, non tantum malos divites et malos prelatos sed et pauperes populi, non Dei, qui, scilicet invite et cum murmure sustinent paupertatem, vel voluntarie propter laudem populi. Hi non sunt pauperes spiritu, qui beati sunt. Mt. 5.a. sed hi maledicti sunt.
Numérotation du verset Ps. 71,5 
marg.| {a} Et salvos faciet] id est salvandos dicet.
marg.| { b} Filios pauperum] Dei, non populi, id est imitatores verorum pauperum, scilicet Apostolorum. So. 3.c. Derelinquam in medio tui populum pauperem et egenum : et sperabunt in nomine Domini reliquie Israel. Pauperes etiam fuerunt beatus Benedictus, cuius filii sunt monachi et beatus Augustinus cuius filii sunt canonici et beatus Franciscus cuius filii sunt fratres minores et sic de aliis. Et hos filios debet Predicator salvare, id est salvos nunciare, si vestigia Patrum sanctorum sequuntur. Prv. 20.b. Iustus, qui ambulat in simplicitate sua, beatos post se filios derelinquit.
marg.| {c} Et humiliabit] etc. pauperem predicando contra eum : et Deus humiliabit eum damnando ipsum. Unde Ps. 54. Exaudiet Deus, scilicet clamorem pauperum, quos calumniantur : et humiliabit illos, qui est ante secula, scilicet calumniatores. Talibus autem Iudicibus et Predicatoribus necessaria est constantia, ut non moveantur omni vento. Unde sequitur :
marg.| {e} Et permanebit] id est constans erit.
marg.| {f} Cum Sole] id est ad modum Solis.
marg.| {g} Et ante Lunam] id est mutabiles et inconstantes excedet et dabit eis exemplum constantie. Eccl. 27.b. Homo in sapientia {2.181vb} manet sicut Sol, nam stultus ut Luna mutatur : Permanebit, dico, non una die tantum, vel duabus : sed.
marg.| {h} In generatione et generationem] id est toto tempore vite sue. Vel sic.
marg.| {e} Permanebit cum Sole] iustitie, id est cum Christo. Io. 15.a. Sicut palmes non potest ferre fructum a semetipso, nisi manserit in vite : sic nec vos, nisi in me manseritis, 1Io. 4.c. Qui manet in caritate, in Deo manet.
marg.| {g} Et ante lunam] id est Beata Virginem, antequam permanet, qui eam continue colit et veneratur. Hec autem permanentia fit in presenti per gratiam, in futuro per gloriam. Unde dicit.
marg.| {h} In generatione et generationem] Vel etiam aliter potest legi de futuro.
marg.| {e} Permanebit] Iustus.
marg.| {f} Cum Sole et ante Lunam] quia tunc clarior erit et equiparatur Soli in claritate. Mt. 13.f. Tunc fulgebunt Iusti sicut Sol in regno Patris eorum.
marg.| {i} Descendet sicut pluvia in vellus] Tertia pars, in qua de isto Iudice ostendit, quomodo prius venit in mundum. Est autem vellus, virginitas Marie ; terra, humilitas ipsius : pluvia, est Deitas, vel gratia : stillicidia, abundantia gratie et domorum. Dicit ergo : Descendet, Deus in uterum Virginis.
marg.| {k} Sicut pluvia in vellus] Et alludit historie, que habetur Iud. 6.g. ubi dixit Gedeon ad Dominum. Si salvum facis per manum meam Israel, sicut locutus es, ponam hoc vellus lane in area : si ros in solo vellere fuerit et in omni terra siccitas, sciam, quod per manum meam liberabis Israel. Vellus, id est Maria fuit rore gratie et Divinitatis plena area, id est Iudea sicca permanente. Hieronymus Vellus cum sit de corpore, nescit corporis passiones : sic Beata Virgo immunis fuit ab omni immunditia, Dicit ergo : Descendet, Ps. 143. Domine, inclina celos tuos et descende. Multis autem de causis voluit Dominus descendere. Primo, ut nos humiliaremur. Is. 64.a. Utinam dirumperes celos et descenderes ; a facie tua montes defluerent, id est superbi. Secundo, ut compassionem, quam habebat ad nos, ostenderet. Ex. 3.b. Vidi afflictionem populi mei, qui est in Egypto, etc. Et post. Et sciens dolorem eius, descendi, ut liberarem eum. Tertia causa fuit, quia ad eum ascendere non poteramus, sicut descendit ad egrum. Lc. 1.g. Visitavit nos oriens ex alto.
marg.| {k} Sicut pluvia] ut faciat fructificare et multiplicare. Is. 55.c. Sicut descendit imber et nix de celo et illic ultra non revertitur, sed inebriat terram et infundit eam et germinare eam facit, etc. sic erit verbum meum, quod egredietur ex ore meo : non revertetur ad me vacuum ; sed faciet quecumque volui, etc. Item, sicut pluvia, ut ignem peccati extingueret. Dn. 3.e. Angelus Domini descendit in fornacem et fecit medium fornacis quasi ventum roris flantem. Quarto, ut sedaret sitim antiquorum Patrum. De quibus Ps. 103. Expectabunt onagri in siti sua. Unde clamabat Io. 7.f. Si quis sitit, veniat ad me et bibat.
marg.| {l} In vellus] id est in Beata Virginem, ut supra dictum est. Item pluvia mundat vellus ; sic Christus Virginem purificavit. Ex. 3.a. dicitur quod rubus ardebat et non consumebatur. Ps. 45. Sanctificavit tabernaculum suum Altissimus. Item vellus est molle : sic Beata Virgo . Unde
prol.| Beatus Bernardus Volve et revolve totam Evangelii seriem, si quid durum, si quid asperum inveneris in Maria, ad illam accedere merito verearis. Ex vellere isto facta est a Spiritu S. vestis filii Dei, id est caro. Is. 63.a. Quare rubrum est indumentum tuum ? Io. 19.e. Erat autem tunica eius inconsutilis. Nos habemus tunicas consutas ex partibus, scilicet a patre et matre ; sed Christus tantum a matre.
marg.| {m} Et sicut stillicidia stillantia super terram] etc. quia cum abundantia gratiarum venit, Ps. 64. In stillicidiis eius letabitur germinans. {2.182ra} Δ Et nota proprietates velleris, que B. Virgini conveniunt et caritati et patientie et pie conversationi, que notantur his versibus : « Succida, vestis ovis, non sentit, non sonat icta. Hirta, pilo moli, bibulo, tingique parato. Pectunt, nent, texunt, quod frigora pellat et ornet ».
marg.| Succida est Beata Virgo , id est succo pietatis plena. Iud. 6.g. Expresso vellere concham rore complevit. Nos sumus conche. Item vestis ovis est Maria, id est protectio simplicium et innocentium. Prv. ult. c. Omnes domestici eius vestiti sunt duplicibus, id est stola gemina. Item non sentit Beata Virgo motus carnales. Unde Hieronymus Vellus cum sit de corpore, non sentit corporis passiones ; sic Beata Virgo , etc. ut supra. Item, non sonat icta, Lc. 2.e. Tuam ipsius animam pertransibit gladius. Et de caritate dicitur 1Cor. 13.b. Non irritatur. Item hirta, id est hirsuta, id est simul se tenens. Act. 1.b. Hi erant simul orantes in cenaculo cum mulieribus et Maria matre Iesu. Et ad litteram hirsuta fuit, quia non erat compta, 1. Petr. 3.a. Quarum sit non extrinsecus capillatura, aut circumdatio auri, etc. Item pilo molli, id est cogitatione pia. Unde bene convenit illi illud Ier. 29.c. Ego cogito cogitationes pacis. Item bibulo, supple verbi Dei. Lc. 2.c. Maria conservabat omnia verba hec, conferens in corde suo. Item tingique parato, quia fuit verecunda. Eccl. 26.c. Gratia super gratiam mulier sancta et pudorata. Lc. 1.c. Turbata est in sermone eius. Item pectunt, Beata Virginem bone ancille, id est dilatant laudibus et honoribus, sicut lana carpinata amplius dilatatur, Eccl. 24.a. In medio populi sui glorificabitur. Item nent, subtiles predicationes de Beata Virgine, Ex. 35.c. Mulieres docte dederunt, que neverant, id est Predicatores docuerunt, que cogitaverant. Item texunt prolixas orationes. Tob. 2.d. Ibat Anna ad opus textrinum quotidie. Item repellit frigora infidelitatis. Unde cantat Ecclesia. Gaude, Maria Virgo, cunctas hereses sola interemisti in universo mundo. Item et ornat. Act. 9.g. Ostendebant tunicas et vestes, quas faciebat illis Dorcas. Dorcas interpretatur caprea, vel damula : et significat Beata Virginem, quam comparat Sponsus capree, dicens : Ct. 4.b. Duo ubera tua, sicut duo hinnuli capree, etc. Omnes iste proprietates similiter de facili possunt assignari caritati et patientie et conversationi pie.
marg.| {a} Orietur in diebus eius iustitia] quia ipse Christus, qui ortus est de Virgine, est iustitia et veritas. Ps. 84. Veritas de terra orta est, id est de Beata Virgine ; et iustitia de celo prospexit, ut scilicet in terra iustitiam daret, 1Cor. 1.d. Qui factus est nobis sapientia et iustitia et sanctificatio et redemptio. Iustitia enim semper est in celo et etiam in inferno. In terra autem est iniustitia, que precipue ante adventum Christi terram occupaverat. Unde conquerebatur Is. 59.c. Conversum est retrorsum iudicium et iustitia longe stetit : corruit in plateis veritas et equitas non potuit ingredi. Sed cum Christo, qui est iustitia, ingressa est etiam iustitia perfecta. Unde dicit Mt. 3.d. Sic decet nos implere omnem iustitiam.
marg.| {c} Et abundantia pacis] quadruplicis, sicut in titulo huius psalmi ostendimus, Is. ult. d. Declinabo super eam, quasi fluvium pacis et quasi torrentem inundantem gloriam Gentium. Et hec iustitia et pax durabit.
marg.| {d} Donec auferatur Luna] id est usque ad finem seculi. Contra. Numquam auferetur Luna, quia dicit Is. 30.f. Erit lux Lune, sicut lux Solis. Sol. Is. 60.d. Non erit tibi amplius Sol ad lucendum, id est non indigebis eius obsequio, Eccles. 17.d. Quid lucidius Sole ? et hic deficiet, scilicet quantum ad istud obsequium, non quoad suam essentiam. Vel Auferetur ad tempus in die iudicii, secundum quod dicitur Mt. 24.c. Sol obscurabitur et Luna non dabit lumen suum. Et non tantum pacatum, sed latum et magnum erit regnum eius. Unde sequitur :
marg.| {e} Et dominabitur a mari] etc. Ad litteram, id est per totam terram, que mari ambitur, dominabitur : quia de omni Gente aliqui credent in eum, per predicationem Apostolorum. Unde supra. In omnem terram exivit sonus eorum, etc. Dt. 10.d. Ipse est Deus Deorum et Dominus Dominantium. Is. 9.b. Multipliciter eius imperium.
marg.| {f} Et a flumine] Iordanis, ubi incepit dominari, dicente Patre. {2.182rb} Hic est filius meus dilectus, ipsum audite, Mt. 17.a.
marg.| {g} Usque ad terminos] etc. quia inde incipientes Apostoli, per totum orbem fideles sibi servituros acquisierunt. Unde in Ps. 18. Et in fines orbis terre verba eorum. Et hoc quasi per inductionem ostendit, consequenter dicens.
marg.| {h} Coram illo procident] adorantes eum.
marg.| {i} Ethiopes] sicut Magi, Mt. 2.b. So. 3.b. Ultra flumina Ethiopie, inde supplices mei. Ethiopum conversio facta fuit per beatum Mattheum. Sup. Venient legati ex Egypto, Ethiopia preveniet manus eius Deo.
marg.| {k} Et inimici eius] id est ipsi Ethiopes, vel alii, qui prius erant inimici.
marg.| {l} Terram lingent] quam, scilicet calcaverit pes Dei et Apostolorum, id est avidi imitatores erunt Christi et Apostolorum. Is. 45.c. Labor Egypti et negotiatio Ethiopie et Sabaim viri sublimes ad te transibunt et tui erunt, post te ambulabunt.
marg.| {i} Descendet] etc. Moraliter quotidie descendit Dominus per gratiam suam in animam Iusti.
marg.| {k} Sicut pluvia in vellus] id est latenter et utiliter. Iob. 9.b. Si venerit ad me, non videbo eum : si abierit, non intelligam. Item nota, quod ros, vel pluvia gratie Dei descendit in vellus ovinum, id est in animas innocentium et simplicium ; non in vellus caprinum luxurie, non in leoninum superbie, nec in caninum detractionis, nec in lupinum rapacitatis, nec in vulpinum dolositatis et sic de aliis.
marg.| {m} Et sicut stillicidia] Nota, quod Dominus quandoque veniens in animam, consolationem et gaudium infundit : et tunc venit sicut pluvia in vellus, que mollitter et suaviter descendit ibi : Quandoque autem immittit timorem et cordis calorem ; et tunc venit, sicut stillicidia, que cum impetu et violentia fluunt. Et bene dicit : Stillantia super terram, id est super peccata et super peccatorem. Propter peccata etenim immittit Dominus terrorem in animas hominum et eis comminatur. Ez. 21.a. Stilla ad Sanctuarium et propheta contra humum Israel, id est ad prelatos et contra peccata clericorum. Sic autem homo suaviter attractus, vel violenter perterritus, facit penitentiam. Unde sequitur :
prol.| *
prol.| {a} Orietur
marg.| {2.182va} Δ {a} Reges Tarsis] etc. Hoc impletum est in die Epiphanie, quia de his regionibus fuerunt tres Magi, qui et Reges, qui Domino munera obtulerunt. Unde in Ps. in die illo cantatur et iste versus frequenter repetitur illa die. Is. 60.a. Ambulabunt Gentes in lumine tuo et Reges in splendore ortus tui. Et ibidem b. Omnes de Saba venient. Modo enumeratis quibusdam singularibus, quasi dicat et sic de singulis, addit.
marg.| {b} Et adorabunt] etc. non tantum predicti.
marg.| {c} Omnes Gentes servient ei] Is. 60.c. Gens et regnum, quod non servierit tibi, peribit. So. 3.b. Reddam populis meis labium electum, ut invocent omnes in nomine Domini et servient ei humero uno.
marg.| {a}* Orietur in diebus eius] id est in illuminatione amoris et timoris, Ps. 18. Dies diei, etc. Iob. 1.a. Ibant filii Iob et faciebant convivia per domos, unusquisque in die suo.
marg.| {b} Iustitia] id est vera penitentia, ubi facit homo Deo iustitiam de seipso, Mal. 4.a. Orietur vobis, timentibus nomen meum Sol iustitie. Vel.
marg.| {a} Orietur in diebus eius] id est boni prelati.
marg.| {b} Iustitia] Is. 45.b. Et iustitia oriatur simul, Is. 59.c. Conversum est iudicium retrorsum et iustitia stetit longe : corruit in plateis veritas et equitas non potuit ingredi.
marg.| {c} Et abundantia pacis] Sicut in ortu Christi, ita in ortu boni prelati orietur pax. Lc. 2.b. Gloria in excelsis Deo, etc. Za. 8.a. Veritatem et iudicium pacis iudicate in portis vestris. Et abundantia pacis, que ex iustitia sequitur et sine iustitia non habetur, Is. 57.d. Non est pax impiis. Et 26.d. eiusdem. Iustitiam non fecimus in terra, ideo non perierunt habitatores terre, scilicet Chananeus et Amorrheus et alii populi, per quos vitia designantur, que animam infestant et pacem auferunt : Is. 48.d. Utinam attendisses mandata mea, facta fuisset, quasi flumen pax tua et iustitia tua, sicut gurgites maris, Bar. 3.b. Si in via Dei ambulasses, habitasses in pace sempiterna. Et hanc pacem habebis.
marg.| {d} Donec auferatur Luna] id est donec non habeas temporalia, que ut Luna crescunt et decrescunt : et si ipsi adsint, pacem auferunt et iustitiam, Eccl. 5.c. Saturitas divitis non sinit eum dormire. Et Io. 16.g. In mundo pressuras habebitis, Augustinus Omnis dives aut iniquus, aut heres iniqui.
marg.| {e} Et dominabitur a mari] etc. Unum mare est amaritudo penitentie, Is. 38.d. Et in pace amaritudo, etc. Aliud mare est tribulatio, vel adversitas. De quo Eccles 53.c. Qui navigat mare, enarrat pericula eius. Flumen est prosperitas. De quo Ps. 64. Flumen Dei repletum est aquis. Termini orbis terrarum, sunt contemptus terrenorum et desideria eternorum, Ps. 97. Viderunt omnes termini terre. Et eorum, qui in his conversantur, dominatur Dominus : quia tales eius obediunt voluntati. E contrario dicitur Dt. 32.b. Incrassatus est dilectus et recalcitravit, Iob. 15.c. Contra omnipotentem roboratus est, cucurrit adversus Deum erecto collo et pingui cervice armatus est. A mari ergo usque ad mare dominatur Iustus et in fluminibus etiam ; quia et adversitati et prosperitati dominatur : quia nec adversitas frangit, nec prosperitas extollit, Ps. 88. Ponam in mari manum eius et in fluminibus dexteram eius, Is. 43.a. Cum transieris per aquas, tecum ero ; non cum moratus fueris : et flumina non operient te. Quia tu eris super, etc. Ps. 23. Quia ipse super maria fundavit eum et super flumina preparavit eum.
marg.| {h} Coram illo] id est Iusto, vel prelato.
marg.| {i} Procident] etc. id est nigri peccatores penitentes et veniam petentes, Ps. 94. Procidamus ante Deum, ploremus coram Domino, So. 2.c. Et vos Ethiopes interfecti eritis gladio meo, id est verbo meo conversi, Is. 43.a. Dedi propitiationem tuam Egyptum, Ethiopiam et Saba pro te.
marg.| {k} Et] etc. id est mundi amatores in malo obdurati.
marg.| {l} Terram lingent] id est terrena cum magna aviditate et desiderio acquirent, Mi. 7.d. Lingent pulverem, sicut serpens, Bar. 5.b. Corda eorum, id est idolorum, dicuntur elingere serpentes, qui sunt de terra. Tales enim sunt inimici Dei, sicut dicit Iac. 4.a. Quicumque voluerit amicus esse huius mundi, inimicus Dei constituitur. Et notabiliter dicit   [lingent] non dicit comedent, vel mordebunt, sed lingent ; quia ista temporalia superficialia et falsa et vana sunt. Unde nihil est ibi soliditatis, quod vel morderi possit, vel comedi. Et quod lingitur, non satiat hominem, sed potius famem et desiderium accendit. Sic temporalia non satiant, sed leccatores ad appetendum provocant quiaa : « Quo plus sunt pote, plus sitiuntur aque ».
a Versus.
marg.| Et avarus non implebitur pecunia, sicut dicitur Eccl. 5.b.
marg.| {a}* Reges Tarsis] etc. In hoc versu tanguntur quatuor genera offerentium   [Tarsis] interpretatur explorans gaudium, vel dissipans speculum : et significat contemplativos, qui explorant gaudia eterna et quandoque dissipant speculum : ut iam non videant per speculum in enigmate, sed facie ad faciem sicut Iacob, Gn. 32.g. Vidi Dominum facie ad faciem : et salva facta est anima mea   [Insule] sunt activi, qui fluctibus et unda tunduntur, nec tamen moventur. Eccl. 10.a. Si spiritus potestatem habentis ascenderit super te, locum tuum ne dimiseris   [Arabes] interpretantur humiles, vel occidentales, vel insidiatores, vel callidi : et significant incipientes, qui humiliter respiciunt ad occasum suum et insidiari incipiunt celo   [Saba] interpretatur captiva, vel conversio : et significat penitentes. Isti omnes munera Deo offerunt et dona adducunt. Contemplativi, munus devotionis. Activi, munus aliene salutis, quantum ad Predicatores, vel munus eleemosynarum, quantum ad alios. Incipientes, offerunt seipsos. Penitentes, mactant vitia. Vel potest exponi de futuro de prelatis et Predicatoribus, qui offerent Domino eos, qui ministerio suo conversi fuerint et salvati. Et describuntur hic quatuor genera prelatorum, sive Predicatorum.   [Tarsis] interpretatur mare et significat Martyres, antiquos prelatos. Secundi sunt   [insule] id est Confessores, qui heresibus restiterunt. Tertii sunt   [Reges Arabum] qui tempore falsorum fratrum prefuerunt humilibus et callidis. Quarti erunt   [Reges Saba] qui tempore novissimo preerunt eis, qui conversi fuerint de Israel.
marg.| {b} Et adorabunt] etc. id est prelati. Quod si verum esset, sequeretur.
marg.| {c} Omnes] etc. Sed quia modo fere omnes Reges adorant mammonam, ideo et omnes Gentes serviunt mammone et per hoc non serviunt Deo. Unde Mt. 6.c. Non potestis Deo servire et mammone, Eccl. 10.d. Omnia obediunt pecunie, Ier. 6.c. A minore usque ad maiorem omnes avaritie student, etc. Col. 3.a. Aut avaritiam, que est idolorum servitus. Vel sic,   [Et adorabunt eum] id est bonum prelatum,   [Omnes Reges] ad litteram. Ita esset, si bonus esset prelatus, Is. 60.a. Ambulabunt Gentes in lumine tuo et Reges in splendore ortus tui. Item in eodem c. Suges lac Gentium et mamilla Regum lactaberis.
marg.| {d} Quia liberabit] etc. Quarta pars, ubi agit de operibus eius, quasi dicat, tantus ei honor erit   [quia liberabit] vel liberavit.
marg.| {e} Pauperem] id est genus humanum.
marg.| {f} A potente] id est a diabolo. Qui cum in sua natura potens sit, homo facit eum potentiorem : quia homo peccando facit, ut eius potentia habeat effectum. Nisi enim homo se incurvaret, non posset diabolus ascendere. De hac liberatione, Io. 8.e. Si filius vos liberaverit, vere liberi eritis. De potente isto, Iob. 41.d. Non est potestas super terram, que ei valeat comparari   [Pauperem] dico et talem.
marg.| {g} Pauperem, cui non erat adiutor] alius, quia nec homo, nec Angelus, nec lex, nec liberum arbitrium poterat eum liberare, nisi tantum Leo de Tribu Iuda. Apc. 5.b. Eccl. 51.b. Respiciens eram ad adiutorium hominum et non erat. Ita liberabit eum a potente. Sed cum iam eum habebit in manu sua, quid faciet ei ? Aliquando enim aufert aliquis alii predam de manu et tamen postea ita diripit predam, sicut ille diriperet, cui abstulit eam. Sed non sic Dominus, immo.
marg.| {h} {2.182vb} Parcet pauperi] predicto   [et inopi] Pauper dicitur, qui non habet ex se necessaria. Inops, qui nec ab alio habet. Sic genus humanum pauper erat et inops, quia nec ex se, nec ex alio habebat, unde se posset liberare, vel vivere. Huic ergo   [parcet] dimittendo peccata.
marg.| {i} Et animas pauperum salvas faciet] a futuro peccato, dando gratiam ad bonum agendum et malum vitandum. Et predicta faciens.
marg.| {k} Ex usuris] pene.
marg.| {l} Et iniquitate] culpe.
marg.| {m} Redimet animas eorum] primo sanguinem suum fundendo et postea gratiam infundendo. Et dicuntur pene usure, quia plus exigitur in pena, quam recipiatur, vel committatur in culpa, Gregorius Momentaneum est, quod delectat ; eternum vero, quod cruciat. Et posset aliquis suspicari, quod post redemptionem haberet eos viles Dominus sicut servos emptitios. Unde bene addit.
marg.| {n} Et honorabile nomen eorum] scilicet nomen Christianum.
marg.| {o} Coram illo] et si coram mundo sit despicabile, Is. 62.a. Et vocabitur tibi nomen novum, quod os Domini nominavit. Et in eodem d. Et vocabunt eos populus sanctus, redempti a Domino.
marg.| {d} Quia liberabit pauperem a potante] Moraliter. Pauper, est peccator, quia spoliatus gratuitis et vulneratus in naturalibus. Potens autem est peccatum, quia Rex est, Rm. 6.b. Non regnet peccatum in vestro mortali corpore. Hunc liberat Dominus ab isto potente, quando vocat eum ad penitentiam. Unde cum David incidisset in manus istius potentis, clamavit. Libera me de sanguinibus, Deus, Deus salutis mee. Per sanguinem enim peccatum intelligitur. Unde Os. 4.a. Sanguis sanguinem tetigit. Hunc etiam liberat Predicator, vel quicumque monendo facit eum converti. Unde Iac. 5.d. Si quis ex vobis erraverit a veritate et converterit quis eum, scire debet, quoniam qui converti fecerit peccatorem ab errore vie sue, salvabit animam eius a morte. Prv. 24.b. Erue eos, qui ducuntur ad mortem : et qui trahuntur ad interitum, liberare non cesses.
marg.| {g} Et pauperem] vere   [cui non erat adiutor] quia amiserat per peccatum suffragia Ecclesie. Item ad litteram.
marg.| {d} Liberabit pauperem a potente] Modo enim potentes huius seculi conculcant et comedunt pauperes, sicut dicitur Eccl. 13.c. Venatio Leonis onager in Eremo : sic et pascua divitum sunt pauperes. Sed tandem Dominus liberabit eos, sicut dicit Ez. 24.c. Liberabo gregem meum de ore eorum, Ps. 34. Eripiens inopem de manu fortiorum eius.
marg.| {g} Et pauperem, cui non erat adiutor] Quia sicut dicitur Prv. 14.c. Etiam proximo suo pauper odiosus erit ; amici vero divitum multi. Et licet omnes tam pauperes, quam divites ad iudicium sint venturi ; tamen.
marg.| {h} Parcet] etc. ad litteram. Unde Sap. 6.a. Exiguo conceditur misericordia ; potentes autem potenter tormenta patiuntur.
marg.| {i} Et animas pauperum salvas faciet] Licet enim corpora hic affligantur et quasi quotidie moriantur ; tamen hoc ipso custodiuntur anime, ne per peccatum moriantur, Ps. 59. Da nobis auxilium de tribulatione, Gregorius Si qua sunt in pauperibus vitia, caminus paupertatis excoquit et consumit, Is. 48.b. Item in futuro,   [Animas pauperum] prius et tandem corpora   [salvas faciet] salute perpetua. Unde dicit Apost. Phil. 3.d. Salvatorem expectamus Dominum nostrum Iesum Christum, qui reformabit corpus humilitatis nostre, scilicet corpus pauperis, non corpus divitis, qui non est corpus humilitatis, sed corpus superbie, sicut apparet in vestibus et cibis et talibus.
marg.| Nota, quod quinquies dicit hic pauperem, quia quinque sunt in bono paupere videlicet,
- Humilitas coram Deo. Mt. 5.a. Beati pauperes spiritu.
- Contemptus mundi, Mt. 19.d. Ecce nos reliquimus omnia.
- Fiducia de Deo, Ps. 9. Non est oblitus clamorem pauperum.
- Notitia certa amicorum, Eccl. 6. Si possides amicum, in tentatione posside illum.
- Patientia, Ps. 9. Patientia pauperum non peribit in finem.
marg.| {k} Ex usuris ] etc. Duo sunt, que precipue molestant homines pauperes, scilicet usura et manifesta rapina, que dicitur iniquitas. Et ex his ad litteram.
marg.| {m} redimet] Dominus et liberabit   [Animas eorum] que modo sunt circa hec in angustia quasi impignorate. Et licet hic sint contemptibiles ; tamen.   [Honorabile] etc. Nomen enim pauperum est honorabile et famosum in celo. Unde in Evangelio, Lc. 16.e. ponitur nomen pauperis Lazari. Et in futuro maxime erit honorabile nomen eorum coram illo, quando filii Dei et heredes regni celorum vocabuntur. Unde divites ; qui vocaverunt nomina sua in terris suis, tunc dicent, sicut habetur, Sap. 5.a. Hi sunt, quos aliquando habuimus in derisum, etc. Et post. Ecce quomodo computati sunt inter filios Dei, etc. Is. 65.c. Servos suos vocabit nomine alio, in quo qui benedictus est, benedicetur.
marg.| Nota, quod dantur usure multis, {2.183ra} videlicet
- Deo. Mt. 15.e. Ego veniens recepissem utique, quod meum est cum usuris.
- Mundo. Eccl. 29.d. Gravia sunt hec homini habenti sensum, correptio domus et improperium feneratoris.
- Diabolo. Ps. 108. Scrutetur fenerator omnem substantiam eius.
- Ventri. Eccl. 20.c. Hodie feneratur quis et cras expetit.
- Convicianti. Lc. 6.e. Peccatores peccatoribus fenerantur.
- Benefacienti. Prv. 16.c. Feneratur Domino, qui miseretur pauperi.
- Feneranti, ad litteram. Lev. 25.e. Pecuniam tuam non dabis ad usuram.
- A Deo. Mt. 19.d. Centuplum accipiet et viam eternam possidebit.
- Item in usura peccatur contra multa, que notantur in hoc versu : « Lex, natura, Deus, homo, virtus, tempora, vita ».
marg.| Lex vetus et nova prohibet. Lc. 6.e. Date mutuum, nihil inde sperantes. Mutuum, id est meum et tuum, scilicet communitate vite. Nature miratur, quod aurum de auro nascitur ; Deus, merces vult esse mutui. Sed avaro Deus non sufficit. Ier. 2.c. Populus meus mutuavit gloriam suam in idolum, id est denarios preponit Deo. Homo, damnificatur. Virtus, pietas, scilicet violatur. Tempora venduntur. Vita subtrahitur. Eccl. 34.d. Panis egentium vita pauperum est, etc.
marg.| {a} Et vivet] etc. Quinta pars, ubi agit de honorificentia Regis, que in multis ostenditur. Primo quia vivet in eternum. Unde dicit et vivet, id est durabit in eternum. Mortuus enim ut homo, semper vivit ut Deus. Io. 6.f. Sicut misit me vivens Pater et ego vivo propter Patrem. Secundo, quia sapientes crediderunt in eum. Unde dicit.
marg.| {b} Et dabitur ei de auro Arabie] id est de sapientia Gentium, quasi dicat, sapientes de Gentibus credent in eum, sicut Augustinus et Dionysius. Item, dabitur ei de auro Arabie, quia isti sapientiam suam illi attribuent. Tertio, quia eum perseveranter querent : Unde addit :
marg.| {d} Et adorabunt de ipso] habendo, vel consequendo. Non ad horam, sed.
marg.| {f} Semper] id est ad hoc adorabunt et laborabunt semper, ut ipsum habeant. Adorare etiam secundum etymologiam nominis, est toto corde Deo adherere et hoc est ipsum querere. Quarta, quia laudabunt eum iugiter. Unde sequitur :
marg.| {g} Tota die] etc. id est toto tempore vite sue bene vivent ad honorem et laudem ipsius. In bona enim vita Sanctorum benedicitur Deus. Mt. 5.b. Sic luceat lux vestra, etc. Et in mala vita Christianorum blasphematur Deus. Rm. 1.d. et Is. 52.b. Nomen Dei per vos blasphematur inter Gentes. Vel de die Epiphanie potest legi. In qua ad litteram, dederunt ei Magi munera, aurum Arabie cum thure et myrrha et procidentes adoraverunt, sicut dicitur Mt. 2.b. Quinto, quia perseverantiam et fortitudinem habent Sancti sui, non a se, sed ab ipso. Unde sequitur :
marg.| {h} Erit firmamentum in terra in summis montium] id est ipse confirmabit in fide Apostolos, qui sunt summa montium, id est precipui Sanctorum et hoc in terra, ubi sunt homines infirmi et fragiles, quod laudabilius est : De hac confirmatione Ps. 32. Verbo Domini celi firmati sunt. Sexto, quia suos exaltat : Unde addit :
marg.| {k} Superextolletur super Libanum fructus eius] boni viri exaltabuntur usque in celum, quod altius est, quam Libanus, ad litteram. Vel per, Libanum, qui interpretatur candidatio, intelligitur nitor huius seculi, qui magnum quod et altum videtur {2.183va} Δ amatoribus mundi. Sed Sancti super hunc extolluntur, quia calcant et contemnunt totum mundi nitorem et ad eternam claritatem aspirant. Phil. 3.b. Omnia detrimentum feci et arbitror ut stercora, ut Christum lucrifaciam. Septimo, quia inimici eius licet aliquando in presenti floreant, tamen cito exarescunt. Unde addit :
marg.| {a} Et florebunt de civitate sicut fenum terre] illi, qui sunt de civitate mundi de Babylonia,   [florebunt] in presenti, sed fructum non habebit flos eorum, quia   [sicut fenum terre] quod statim arescit, unde de his duobus, videlicet, de exaltatione bonorum et flore malorum dicit Iac. 1.b. Glorietur frater humilis in exaltatione sua ; dives autem in humilitate sua : quoniam sicut flos feni transibit, exortus est Sol cum ardore et arefacit fenum et flos eius decidit et decor vultus eius deperiit, ita et dives in itineribus suis marcescet.
marg.| {a} Et vivet] Moraliter : Christus vivit in bonis : Gal. 2.d. Vivo autem iam non ego, vivit vero in me Christus : In malis autem moritur. Hbr. 6.a. Rursum crucifigentes sibimetipsis filium Dei et ostentui habentes : Tunc autem vivit Christus in nobis, quando caro mortificatur et mundus contemnitur : Unde addit :
marg.| {b} Et dabitur ei de auro Arabie] id est mactabitur ei sapientia carnalis et mundialis : Per aurum enim sapientia intelligitur. Arabia vero interpretatur insidiatrix, vel occidentalis : Unde aurum Arabie significat carnis prudentiam, que insidiatur anime, ut occidat eam et ut ipsa occidatur per peccatum. Mi. c. 7.b. Ab ea, que dormit in sinu tuo, custodi claustra oris tui, id est a carne insidiatrice. Rm. 8.b. Prudentia {2.183rb} carnis mors est. Ecce occidentalis. Item Arabia interpretatur callida et significat sapientiam mundi, que callidos facit. Lc. 16.b. Filii huius seculi prudentiores sunt filiis lucis in generatione sua. Hec autem utraque sapientia debet Deo mactari, quia de carnali dicit Apost. Rm. 8.b. Quod sapientia carnis inimica est Deo. De seculari dicit. 1Cor. 3.d. Si quis videtur inter vos esse sapiens in hoc seculo, stultus fiat, ut sit sapiens.
marg.| {d} Et adorabunt] id est ad eum orabunt.
marg.| {e} De ipso] id est hoc habebunt ab ipso, quod orent, quia ab ipso sunt omnia.
marg.| {f} Semper] 1Th. 5. Sine intermissione orate. Noe tantum orabunt Sancti petentes sibi utilia, quod magis est mercenarii : Sed et
marg.| {g} Tota die benedicent ei] laudantes eum, propter bonitatem eius. Et hoc est filii. Ps. 33. Benedicam Dominum in omni tempore, etc. Et posset aliquis dicere, hoc est difficile, vel impossibile homini, ut hoc modo offerat aurum Arabie. Unde addit :
marg.| {h} Erit] Dominus, firmamentum in terra, etc. quasi dicat, Deo nihil est impossibile, aut difficile. Et ipse est, firmamentum, id est firmans bonos, licet, in terra, sive in corpore, in summis montium : quia isti sunt summi montes per vite eminentiam et celi vicinitatem. Ps. 24. Firmamentum est Dominus timentibus eum. Vel sic, ut legatur firmamentum ex parte suppositi. Firmamentum, id est celum, id est vita celestis : erit in terra, non ubique, sed, in summis montium, ad litteram, quia ibi primo habitaverunt sancti Eremite celestem vitam ducentes. Vel mystice.
marg.| {i} In summis montium] ut supra.
marg.| {k} Super extolletur super Libanum] id est super munditiam vite eorum.
marg.| {l} Fructus eius] id est opera celestia, que crescunt super fundamentum munditie : De quo fructu Gal. 5.d. Fructus spiritus est caritas, gaudium, pax, patientia et cetera. Dico, quod, in summis montium et super Libanum erit fructus : Sed in civitatibus quid ? Θ Nonne etiam ibi potest fieri bonus fructus ? Addit.
marg.| {a} Et florebunt de civitate] Flos est bonum propositum, quod plerique concipiunt   [in civitate] id est in mundo, licet ad claustrum, vel ad Eremum non se transferant, sed visa multorum parvorum turba corrumpuntur exemplo et flos non facit fructum. Unde bene dicit :
marg.| {b} Sicut fenum terre] quod cito arescit, ut predictum est : Unde significatur per scirpum, qui non crescit supra montes, sed in ceno : et quandoque floret, sed non facit fructum, de quo Iob. 8.c. Cum adhuc fit in flore, nec carpatur manu, ante omnes herbas arescit. Propter hoc Ioannes Baptista, quando de civitate Hierusalem veniebant ad eum, dicit eis : Mt. 3.b. Facite dignos fructus penitentie, quasi dicat, non tantum florem.
marg.| Item moraliter de viro iusto, aut bono prelato.
marg.| {a} Et vivet] vita gratie in presenti et vita glorie in futuro. Is. 38.d. Vivens vivens ipse confitebitur tibi. Hoc autem dicitur ad differentiam mali prelati, qui non vivit, quia est idolum carens vita simul et sensu. Unde Bar. 5.d. Hominem a morte non liberant, neque infirmum a potentiore eripiunt, hominem cecum ad visum non restituunt, de necessitate hominem non liberabunt, vidue non miserebuntur, neque orphanis benefacient, lapidibus de monte similes sunt Dii illorum, id est prelati. Et ita patet, quod non vivunt, neque sentiunt. Dn. 14.b. Nonne tibi videtur Bel esse Deus vivens ? An non vides, quanta comedat et bibat quotidie ? Et ait Daniel arridens ? Ne erres Rex. Iste est enim intrinsecus luteus et forinsecus ereus et nec comedit aliquando.
marg.| {b} Et dabitur ei] id est bono prelato.
marg.| {c} De auro Arabie] id est sapientia mortis. Aurum enim propter fulgorem sapientiam significat. Arabia occidentalis interpretatur, unde significat mortem. Et hec est maxima sapientia et maximum donum, scilicet sapientia moriendi, que non datur non bene viventi. Unde Augustinus Non potest male mori, qui bene vixit. Ps. 115. Pretiosa in conspectu Domini mors Sanctorum eius. Hoc est aurum Arabie prelato, summa philosophia, est assidua mortis cogitatio. Ps. 38. Notum fac mihi, Domine, finem meum et numerum dierum meorum quis est, ut sciam, quid desit mihi. Qui habet aurum Arabie, id est sapientiam mortis contemnit aurum mundi. Ier. Facile contemnit omnia, qui se semper cogitat moriturum. Sequitur.
marg.| {d} Et adorabunt] id est ad Deum orabunt. Non dicit qui, ut intelligas, quod omnes debent orare.
marg.| {e} De ipso semper] auro Arabie obtinendo. Sed non omnes orant hoc : Pauci enim querunt scientiam vivendi et pauciores sapientiam moriendi et ideo et stulte vivunt et stulte moriuntur. Eccl. 9.c. Nescit homo finem suum, sed sicut pisces capiuntur hamo et sicut aves comprehenduntur laqueo : sic capiuntur homines in tempore malo. Lc. 12.c. Stulte, hac nocte animam tuam repetent a te : et que parasti, cuius erunt ? Sic est, qui sibi thesaurizat et non est in Deo dives.
marg.| {g} Tota die benedicent ei] cui datur aurum Arabie. Unde adhuc benedicimus Sanctos, qui habuerunt copiose illud aurum, quia habuerunt sapientiam vivendi et sapientiam moriendi. Sequitur.
marg.| {h} Erit firmamentum in terra] id est in Ecclesia, talis prelatus habens aurum Arabie.
marg.| {i} Et in summis montium] id est erit firmamentum, non solum minorum, immo et maiorum. Eccl. 49.d. Ioseph, qui natus est homo Princeps fratrum, firmamentum Gentis, rector fratrum, stabilimentum populi.
marg.| {k} Super extolletur super Libanum] id est super mundi candorem.
marg.| {l} Fructus eius] id est merces laboris eius, quasi dicat non queret mercedem laboris sui in mundo, sed in celo. Ps. 126. Filii merces fructus ventris. Sap. 4.a. Adulterine plantationes non dabunt radices altas,* nec stabile firmamentum collocabunt, confringentur rami inconsummati et fructus eorum inutiles et acerbi ad manducandum, id est mundana merces. Ez. 18.a. Patres comederunt uvam acerbam, etc. Mt. 6.a. Amen dico vobis, receperunt mercedem suam.
marg.| {a} Et florebunt de civitate] id est habentes in mundo, qui est civitas Babylonie, de qua Os. 11.d. Ego sanctus in medio tui et civitatem non ingrediar. Ier. 48.b. Date florem Moab, quia florens egredietur.
marg.| {b} Sicut fenum terre] id est cito arescet flos. Is. 40.b. Omnis caro fenum et omnis gloria eius quasi flos agri : Exsiccatum est fenum et cecidit flos : quia Spiritus Domini sufflavit in illo.
Numérotation du verset Ps. 71,17 
marg.| {c} Sit nomen] etc. Sexta pars, ubi monet omnes ad laudandum tantum Regem, qui predicta operatur. Unde dicit :   [Sit nomen eius] id est potestas et bonitas, quia ipse nominabilis est.
marg.| {d} Benedictum] non ad horam, sed :
marg.| {e} In secula] id est in eternum. Et merito, quia ipse est eternus, quia.
marg.| {f} Ante Solem] id est antequam fieret Sol.
marg.| {g} Permanet firmum] et stabile.
marg.| {h} Nomen eius] Ps. 73. Tu fabricatus es Auroram et Solem. Ex hoc sequitur, quod ante Solem erat, ex quo fecit Solem. Eccl. 24.a. Ego feci, ut in celis oriretur lumen indeficiens, id est Sol, qui dicitur indeficiens, ad differentiam Lune, que deficit et decrescit. Item merito debemus eum benedicere, quia ipse est munificus Rex. Unde sequitur :
marg.| {i} Et benedicentur in ipso omnes Tribus terre] id est munerabuntur charismatibus et donis gratie. Benedictio enim sumitur pro munere, ut 1Rg. 25.a. Misit David nuncios ad Nabal virum stultum, ut mitteret ei benedictionem, Dominus noster tam munificus est, ut det omnibus munera. Unde Gn. 22.d. In semine tuo benedicentur omnes Gentes. Et non dicit, omnes Tribus Israel tantum, sed generaliter   [omnes Tribus terre] Unde quia ita munificus est ad omnes.
marg.| {l} Omnes Gentes magnificabunt eum] id est magnum predicabunt. Et hoc iustum, sicut dicitur Eccl. 51.c. Danti mihi sapientiam dabo gloriam. Vel de futuro.
marg.| {i} Et benedicentur] illi, quibus dicet Mt. 25.c. Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum. Eph. 1.a. Omni benedictione spirituali in celestibus.
marg.| {k} In ipso] Christo, scilicet in corpore eius mystico.
marg.| {k} Omnes Tribus terre] Ps. 121. Illuc ascenderunt Tribus, Tribus Domini testimonium Israel, ad confitendum nomini Domini.
marg.| Omnes Gentes beatificabunt {2.183vb}   eum] secundum aliam litteram. Iob. 29.b. Auris audiens beatificabat me et oculus videns testimonium reddebat mihi.
Numérotation du verset Ps. 71,18 
marg.| {m} Benedictus Dominus] etc. Septima pars, ubi agit, quod alios hortabatur facere, scilicet Deum laudat.
- Et primo commendat eum a potentia, cum dicit :   [Dominus] Iob. 9.b. Sub eo curvantur, qui portant orbem, id est Principes et Potentes.
- Secundo commendat eum a bonitate, cum dicit :   [Deus] Ex bonitate enim magna est, quod omnia fovet in esse conservando, omnia contemplatur regendo, omnia incendit ad amorem inflammando. Hec omnia importat hoc nomen Deus quia Deus latine idem est quod theos Grece. Theos autem dicitur a θουμ quod est ardere, vel αἴθειν1 quod est fovere ; vel a θεάομαι2 quod est contemplari vel considerareb.
- Tertio commendat eum a benevolentia, cum dicit :   [Israel] scilicet videntium Deum.
- Quarto a mirabili illius operatione, cum subiungit : Qui facit mirabilia magna.
- Quinto a singulari prerogativa, cum addit : Solus.
b Cf. Ioannes Damascenus, De fide orthodoxa, I, 9, Burgundionis versio, c. 9  , 3, ed. E. M. Buytært, New York, 1955, p. 49.20-22 : « Secundum vero nomen : theos (id est Deus), quod dicitur ab eo quod est thein (id est currere) et fovere universa ; vel ab ethin, id est ardere: Deus enim ignis consumens omnem malitiam est » <cuius fons> Cf.   Gregorius Nazianzenus, Oratio 30, § 17-18, Sources chrétiennes 250, p. 263-265. [MM2024 à préciser]
1 αἴθειν] corr., a θέειν Ed1703 (cacogr.)
2 θεάομαι] corr., θέεθη ? Ed1603
marg.| {n} Notandum ergo quod dicit : Deus Israel] id est videntium Deum, non cecorum, 2Cor. 4.a. Deus huius seculi excecavit mentes infidelium.
marg.| {o} Qui facit mirabilia magna] Dominus fecit mirabilia magna, id est miracula in terra.
marg.| {p} Et hoc  Solus] quia licet multa miracula fecerint multi Sancti ; non tamen propria virtute, vel auctoritate, sicut ipse, qui sua auctoritate faciebat et cuius auctoritate alii faciebant. Unde Ioa. 15.d. Si opera non fecissem in eis, que nemo alius fecit, peccatum non haberent. Item facit mirabilia in celo, quia Sancti in ipso admirantur. Is. 60.a. Tunc videbis et afflues et mirabitur et dilatabitur cor tuum. Iob. 9.b. Qui facit magna et inscrutabilia et mirabilia, quorum non est numerus.   [Solus] Iob. 9.a. Qui extendit celos solus, id est Sanctos per caritatem dilatat. Sed quia multi minus venerantur benefactorem, quam vindicem : Ideo bene sequitur.
Numérotation du verset Ps. 71,19 
marg.| {q} Et benedictum nomen Maiestatis eius] in qua iudicabit. Mt. 24.c. Tunc videbunt filium hominis venientem in nubibus celi cum virtute multa et Maiestate. Et in hoc commendat eum a potestate iudiciaria, quam in principio psalmi petierat ei ; et hoc   [in eternum]
marg.| {r} Et replebitur Maiestate eius omnia terra] quia omnibus nota erit sua Maiestas, quia sicut dicitur Mt. 24.c. Sicut fulgur exit ab oriente et apparet usque in occidentem, ita erit adventus filii hominis.
marg.| Vel sic [Replebitur Maiestate eius] id est gloria.
marg.| {s} Omnis terra] id est omnes Sancti, quos tunc perfecta gloria replebit. Nunc enim quasi semipleni sunt, quia non habent nisi stolam anime. Sed tunc replebuntur, quando superaddetur stola corporis. In fine ostendit Propheta, quod non coactus ; sed spontaneus et devotus ista dixit : Unde illa adimpleri desiderat, dicens.
marg.| {t} Fiat] Et ad maius desiderium exprimendum reduplicat, addens.
marg.| {u} Fiat] Notandum autem, quod in Maiestate multa conveniunt, que possunt notari his versibus : « Gloria, signa, timor, virtus, persona, potestas. | Magnum, magnificum, plebs, honor, arma, cliens ».


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 71), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 28/04/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_71)
Signaler un complément d'information

Notes :