Psalmus 88

Numérotation du verset Ps. 88,1 

¶Intellectus Ethan
¶Codd. : (Ps. 88) : D30 Rusch Ps-G
Israelite1
1 Israelite Ps-G ( A plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] Etzrailitae Ps-G ( U ), Ezraite Ps-G | Intellectus... Israelite] Canticum psalmi filiis Chore intellectus Ethan. Vox Christi de passione D30
Numérotation du verset Ps. 88,2 I

Misericordias Domini ¦
in eternum
cantabo.
Numérotation du verset Ps. 88,II 

In generatione2
2 generatione D30² Rusch ] generationem D30* (eras. -m)
et generationem ¦
annuntiabo veritatem tuam
in ore meo.
Numérotation du verset Ps. 88,3 III

Quoniam dixisti in eternum
misericordia edificabitur in celis ¦
preparabitur veritas tua in eis.
Numérotation du verset Ps. 88,4 IV

Disposui
testamentum
electis meis ¦
iuravi David servo meo
Numérotation du verset Ps. 88,5 

usque in eternum preparabo semen tuum.
Numérotation du verset Ps. 88,V 

Et edificabo in generatione3
3 generatione Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] generationem Ps-G
et generationem ¦
sedem tuam.
Numérotation du verset Ps. 88,6 VI

Confitebuntur4
4 Confitebuntur] praem. diapsalma Ps-G
celi
mirabilia tua
Domine ¦ etenim
veritatem tuam
in ecclesia sanctorum.
Numérotation du verset Ps. 88,7 VII

Quoniam quis
in nubibus
equabitur
Domino ¦
similis
erit Domino
in filiis Dei.
Numérotation du verset Ps. 88,8 VIII

Deus qui glorificatur in consilio sanctorum ¦
magnus
et terribilis5
5 terribilis Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] horrendus Ps-G
super omnes qui in circuitu eius sunt.
Numérotation du verset Ps. 88,9 IX

Domine Deus
virtutum quis similis tibi ? ¦ potens es
Domine
et veritas tua in circuitu tuo.
Numérotation du verset Ps. 88,10 X

Tu
dominaris potestati6 maris ¦
6 potestati Ps-R ( H* D² R* ) Ps-G ( R U² ) D30² ΩS Rusch ... Clementina cum Ps-R ] potestatis Ps- γ Ps-σ* Ps-R ( M N² C R² ) Ps-G D30* (eras.) , potestates Ps-G ( Q Φ RGV D ) Cor2 (anti. quidam) Cor2 F (f. 143ra marg. : Greci utuntur genitivo ubique cum hoc verbo ‘dominari’ et ideo, cum translatum est POTESTATI , aliquando licet a greco debet esse genitivus, hic POTESTATIS , et ideo, si in aliquibus antiquis inveniantur POTESTATES , corruptio est et ponitur .e. pro .i. ex vitio scriptorum. Unde in antiquis veris est POTESTATIS sicut in greco. Unde in biblia .h’. MS (#) est POTESTATIS et alibi in psalterio ponitur casus genitivus cum hoc verbo dominari, potestatem Ps-σ² Ps-moz x Ps-R ( N* Q* ) Cor2 (Ieronymus et hebr. in singulari)
motum
autem fluctuum eius tu mitigas.
Numérotation du verset Ps. 88,11 XI

Tu humiliasti sicut vulneratum superbum ¦
in brachio
virtutis tue dispersisti inimicos tuos.7
7 dispersisti D30 Ps-G ] disperdisti Rusch (hapax)
Numérotation du verset Ps. 88,12 XII

Tui sunt celi
et tua est terra †
orbem terre
et plenitudinem eius
tu fundasti ¦
Numérotation du verset Ps. 88,13 

aquilonem
et mare
tu creasti.
Numérotation du verset Ps. 88,XIII 

Thabor
et Hermon
in nomine tuo
exultabunt ¦
Numérotation du verset Ps. 88,14 

tuum
brachium
cum potentia.
Numérotation du verset Ps. 88,XIV 

Firmetur manus tua
et exaltetur
dextera tua ¦
Numérotation du verset Ps. 88,15 

iustitia
et iudicium
preparatio sedis tue.
Numérotation du verset Ps. 88,XV 

Misericordia et veritas precedent faciem tuam ¦
Numérotation du verset Ps. 88,16 

beatus populus
qui scit iubilationem.
Numérotation du verset Ps. 88,XVI 

Domine
in lumine
vultus tui ambulabunt †
Numérotation du verset Ps. 88,17 

et in nomine tuo
exultabunt
tota die ¦ et in iustitia
tua
exaltabuntur.
Numérotation du verset Ps. 88,18 XVII

Quoniam gloria virtutis eorum tu es ¦
et in beneplacito tuo exaltabitur
cornu nostrum.
Numérotation du verset Ps. 88,19 XVIII

Quia Domini
est assumptio nostra ¦
et sancti Israel regis nostri.
Numérotation du verset Ps. 88,20 XIX

Tunc locutus es in visione
sanctis tuis † et dixisti posui adiutorium in potente ¦
et8 exaltavi
8 potente et Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] potentem Ps-G
electum
de plebe mea.
Numérotation du verset Ps. 88,21 XX

Inveni David
servum meum ¦
oleo sancto meo unxi eum.9
9 oleo Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch] in praem. Ps-R Ps-G | unxi Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] linui Ps-G
Numérotation du verset Ps. 88,22 XXI

Manus enim mea
auxiliabitur
ei ¦
et brachium meum
confirmabit eum.
Numérotation du verset Ps. 88,23 XXII

Nihil proficiet inimicus in eo ¦
et filius iniquitatis non apponet nocere eum.
Numérotation du verset Ps. 88,24 XXIII

Et
concidam a facie ipsius
inimicos eius ¦ et odientes eum in fugam
convertam.
Numérotation du verset Ps. 88,25 XXIV

Et veritas mea
et misericordia mea cum ipso ¦ et in nomine meo
exaltabitur cornu eius.
Numérotation du verset Ps. 88,26 XXV

Et ponam
in mari
manum eius ¦ et in fluminibus
dexteram eius.
Numérotation du verset Ps. 88,27 XXVI

Ipse invocavit10
10 invocavit] invocabit D30 Ps-G
me
pater meus es tu ¦
Deus meus
et susceptor salutis mee.
Numérotation du verset Ps. 88,28 XXVII

Et ego primogenitum
ponam
illum ¦ excelsum pre
regibus terre.
Numérotation du verset Ps. 88,29 XXVIII

In eternum
servabo illi
misericordiam meam ¦ et testamentum meum
fidele ipsi.
Numérotation du verset Ps. 88,30 XXIX

Et ponam in seculum seculi
semen eius ¦
et thronum eius sicut dies celi.
Numérotation du verset Ps. 88,31 XXX

Si autem11 dereliquerint filii eius
11 autem Ps-G (U V D) Ω Clementina Rusch ] om. Ps-G
legem meam ¦ et in iudiciis meis non ambulaverint.
Numérotation du verset Ps. 88,32 XXXI

Si iustitias meas profanaverint ¦
et mandata mea non custodierint.
Numérotation du verset Ps. 88,33 XXXII

Visitabo
in virga
iniquitates eorum ¦ et in verberibus peccata eorum.
Numérotation du verset Ps. 88,34 XXXIII

Misericordiam autem meam non dispergam ab eo ¦
neque nocebo in veritate mea.
Numérotation du verset Ps. 88,35 XXXIV

Neque profanabo
testamentum
meum ¦ et
que procedunt de labiis meis
non faciam irrita.
Numérotation du verset Ps. 88,36 XXXV

Semel
iuravi
in sancto meo †
si David mentiar ¦
Numérotation du verset Ps. 88,37 

semen eius
in eternum manebit.
Numérotation du verset Ps. 88,38 XXXVI

Et thronus eius
sicut sol
in conspectu meo †
et sicut luna perfecta
in eternum ¦ et
testis in celo fidelis12.
12 fidelis] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 88,39 XXXVII

Tu vero
repulisti
et despexisti13 ¦ distulisti christum tuum.
13 despexisti Ps-G ] destruxisti Ps-G (C) Rusch (hapax) ; cf. Ps. 59, 3.
Numérotation du verset Ps. 88,40 XXXVIII

Avertisti14 testamentum servi tui ¦
14 Avertisti Φ ΨB Ω Rusch cum Ps-R ] Aevertisti Ps-G ( D ) D30*, Evertisti D30² (eras.) Ps-G
profanasti in terra15
15 terra Rusch] terram Ps-G
sanctuarium eius.
Numérotation du verset Ps. 88,41 XXXIX

Destruxisti omnes sepes eius ¦
posuisti firmamentum16 eius
16 firmamentum F* pleirque codd. et edd. D30 Rusch] firmamenta Ps-G (R F²) cum hebr. et LXX; cf. Ps-R Ps-H (munitiones)
formidinem.
Numérotation du verset Ps. 88,42 XL

Diripuerunt eum
omnes transeuntes
viam ¦ factus est opprobrium vicinis suis.
Numérotation du verset Ps. 88,43 XLI

Exaltasti dexteram deprimentium eum ¦ letificasti omnes inimicos eius.
Numérotation du verset Ps. 88,44 XLII

Avertisti
adiutorium gladii eius ¦ et non es auxiliatus ei in bello.
Numérotation du verset Ps. 88,45 XLIII

Destruxisti eum
ab emundatione ¦ et*17 sedem eius in terra18 collisisti.
17 ab emundatione et Ps-G (Q² plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] a mundatione Ps-G (R Q ΦRGV) |
18 terra Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] terram Clementina Ps-G |
Numérotation du verset Ps. 88,46 XLIV

Minorasti dies
temporis eius ¦
perfudisti
eum confusione.
Numérotation du verset Ps. 88,47 XLV

Usquequo19
19 Usquequo] praem. diapsalma Ps-G
Domine avertis in finem ¦
exardescet
sicut ignis ira tua ?
Numérotation du verset Ps. 88,48 XLVI

Memorare que mea substantia ¦
numquid enim vane constituisti omnes filios hominum?
Numérotation du verset Ps. 88,49 XLVII

Quis
est homo qui vivet
et non videbit mortem ¦ eruet
animam suam de manu inferi ?
Numérotation du verset Ps. 88,50 XLVIII

Ubi20 sunt misericordie tue antique
20 Ubi] praem. diapsalma Ps-G
Domine ¦ sicut iurasti David in veritate tua?
Numérotation du verset Ps. 88,51 XLIX

Memor esto Domine
opprobrii servorum tuorum ¦
quod continui in sinu meo multarum gentium.
Numérotation du verset Ps. 88,52 L

Quod
exprobraverunt
inimici tui
Domine ¦ quod exprobraverunt
commutationem
christi tui.
Numérotation du verset Ps. 88,53 LI

Benedictus
Dominus in eternum ¦ fiat fiat.

Psalmus 88

Numérotation du verset Ps. 88,1 
marg.| Misericordias Domini, etc. Titulus   Intellectus Ethan Israelita. In precedenti psalmo egit de tribulatione Ecclesie, per quam timor incutitur. Sed ne timor degeneret in desperationem, bene sequitur iste Psalmus, in quo agit de Dei misericordia, per quam est spes. Spes enim non debet esse sine timore, nec e converso. Unde Dt. 24.b. precipitur, ne altera mola in pignore accipiatur. Ethan, interpretatur robustus. Est ergo sensus tituli. Hic Psalmus agens de misericordia Dei, est intellectus Ethan Israelite, qui in tribulatione non franguntur, sed Deum habent pre oculis et sperant eripi et salvari per misericordiam eius. Et hoc etiam bene notatur, quia precedens Psalmus terminatur per miseriam. Iste vero incipit a misericordia. Et ex his patet intentio huius Psalmi, que est monere nos, ut in Deo spem habeamus. Modus talis est, quia sex sunt partitiones. Primo, de Dei misericordia et veritate se cantaturum promittit. Secundo, de diversis modis Dei laudes et eius potentiam describit, ibi : Confitebuntur. Tertio, ponit promissiones Patris de Christo, ibi : Tunc locutus es. Quarto, illis promissionibus adversa dicit, ibi : Tu vero. Quinto, ostendit quod promissiones implentur in carne Christi, ibi : Usquequo. Sexto, ostendit quod promissiones implentur etiam in membris, non temporaliter, sed spiritualiter, ibi : Ubi sunt, etc. Itaque Propheta infirmus in se, sed in misericordia Dei {2.230rb} robustus, ab eadem sic incipit.
marg.| {e} Misericordias Domini in eternum cantabo] id est laudabo. Misericordias autem dicit pluraliter, propter plures effectus misericordie, de quibus postea dicemus. Una quidem in se est Dei misericordia, sicut eius essentia. Sed quia misericordia invitat ad spem, spem autem sine timore inutilis est, ideo subiungit.
marg.| {i} In generatione et generationem] id est coram presentibus et futuris, vel coram Patribus veteris et novi Testamenti, vel coram Iudeis et Gentibus.
marg.| {k} Annuntiabo veritatem tuam] id est iustitiam, que timorem incutit.
marg.| {n} In ore meo] Non dicit ex ore, sed in ore, ut notet, quod in ore moratur, non tantum transit sicut supra. Semper laus eius in ore meo. He sunt universe vie Domini misericordia et veritas, quas semper cogitat homo iustus sperans propter primam, timens propter secundam. Et inter has duas molas se molit et preparat voluntati divine. Item misericors est Dominus promittendo Regna celestia, verax in reddendo promissa et hoc semper cantaturum et laudaturum se promittit Propheta dicens : Misericordias Domini, etc. Securus autem misericordias et veritatem cantabo, quia de his certus sum.
marg.| {p} Quoniam dixisti] id est per Spiritum sanctum mihi revelasti, quod impietate temporaliter ruente.
marg.| {r} Misericordia] etc. id est per celos, id est Apostolos, qui predicaverunt misericordiam Dei.
marg.| {a} {2.230va} Δ Et veritas tua] promissionum.
marg.| {b} Preparabitur in eis] id est per eos, quia ipsi predicando preparabunt corda hominum. Ps. 18. Celi enarrant gloriam Dei, etc. Et cuius rei veritas preparabitur, ostendit, cum subiungit.
marg.| {c} Disposui] quasi dicat, dixisti, quod veritas preparabitur. Et hoc etiam dixisti : Disposui Testamentum meum, scilicet novum, quod antonomastice dicitur Testamentum, quia in illo est promissio hereditatis. Et quibus disposuisti. Non reprobis, sed.
marg.| {d} Electis meis] Hoc Testamentum in morte Christi confirmatum est. Hbr. 9.e. Testamentum in mortuis confirmatum est, alioquin nondum valet, dum vivit, qui testatus est. Nec solum disposui, sed et prius.
marg.| {f} Iuravi David servo meo] Quid ?
marg.| {g} Usque in eternum] etc. id est Christum, qui de te in posteritate tua secundum carnem nascetur. De hoc semine et Abrahe dictum est. Gn. 22.d. In semine tuo benedicentur omnes gentes. Hoc semen preparatum est in eternum, quia Christus est Rex eternus, cuius Regni non erit finis. Unde de ipso, qui est mysticus David, verius legitur, quod dicit : Iuravi David, id est Christo, servo meo, qui mihi servit reducendo oves perditas ad caulas Paradisi. Iuravi, scilicet hoc, usque in eternum, etc. scilicet fideles in Christum credentes.
marg.| {h} Et edificabo] etc. id est usque in eternum.
marg.| {i} Sedem tuam] Sedes Christi nos sumus nunc et in futuro. In nobis enim sedet et sedebit, nunc regens, tunc regnans, 2Rg. 7.b. Stabiliam thronum Regni eius usque in sempiternum, etc. Hoc de Salomone, seu de regno David ad litteram intelligi non potest, quia illud Regnum iam dispersum est et destructum, unde necesse est, quod de Regno Christi intelligatur. Iste etiam versus de Beata Virgine potest exponi allegorice. Ipsa enim est sedes Dei et Christi, quam edificavit Dominus in generatione presenti per gratiam et in generatione futura et eterna, per gloriam, Ct. 3.d. Ferculum fecit sibi Rex Salomon, 3Rg. 10.c. Fecit Rex thronum de ebore grandem. 2Par. 9.d. Fecit Rex solium eburneum et vestivit illud auro mundissimo. Item adhuc edificatur in generatione et generationem, quia eius altaria et Ecclesie construi et pulchrificari non cessant. Ipsa dicit Eccl. 24.c. Qui elucidant me, vitam eternam habebant.
marg.| Elucidatur enim :
- Cum eius Ecclesie, vel altaria pulchriores fiunt.
- Cum effertur laudibus. Lc. 1.e. Ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes.
- Cum candelis ad litteram accensis honoratur.
{e} Misericordias Domini in eternum cantabo] Hec non tantum Prophete, sed cuilibet fideli conveniunt, maxime homini, quem de multis peccatis, vel de seculo extraxit Dominus, ut dicat, misericordias Domini in eternum cantabo, Za. 1.d. Revertar ad * Hierusalem in misericordiis. Beatus Bernardus septem assignat misericordias Dei, sic dicens. Septem in me invenio Dei misericordias. Prima est, quod a multis peccatis adhuc in seculo positum me custodivit. Prima inquam, non inter omnes, quas mihi impendit, sed inter septem prima. Et hoc tribus modis, occasione, subtractione, resistendi data virtute, affectionis sanitate. Secunda miseratio fuit expectatio sustinentis, qua tardabat ultionem, quia indulgentiam cogitabat, longanimiter expectans, electionem predestinationis sue impleri volens et quia nos dilexit nimia caritate. Tertia miseratio fuit, quod ad penitentiam me convertit, concutiens cor meum et excitans, ut averteret suorum vulnera peccatorum et vulnerum sentiret dolorem, terrens et deducens ad portas Inferni et meliorem mihi consolationem inspirans, spem indulgentie largiendo. Quarta misericordia fuit, quod suscepit misericorditer penitentem. Sic enim ex toto indulsit, tam liberaliter omnem condonavit iniuriam, ut iam nec damnet ulciscendo, nec confundat improperando, nec minus diligat imputando. Sequitur misericordia quinta, per quam mihi continendi deinceps et emendatius vivendi prestitit virtutem, carnem cum concupiscentiis suis, presens seculum cum curiositatibus suis et etiam ipsum cum tentationibus suis conterens Satanam sub pedibus meis. Sexta misericordia est gratia promerendi bona eterna, que gratia in tribus maxime consistit, in odio preteritorum malorum, in contemptu presentium bonorum, in desiderio futurorum. Septima misericordia est spes obtinendi. Tria siquidem considero, in quibus spes mea tota consistit, que sunt, caritas adoptionis, veritas promissionis, potestas redditionis. 2Tim. 1.c. Scio, cui credidi et certus sum, quia in caritate nimia adoptavit me, quia verax est in promissione et potens in exhibitione. Hic est funiculus triplex, qui difficile rumpitur, quem nobis a patria nostra in hunc carcerem {2.230vb} dimissum, firmiter obsecro ; teneamus, ut ipse nos sublevet et trahat usque ad conspectum magni Dei. Usque huc sunt verba B. Bernardi. Has misericordias debet cantare in eternum, quicumque eas consecutus est et quilibet eas potest consequi, nisi per eum stet. Notandum autem, quod prius sunt lugende nostre miserie et postmodum cantande sunt Dei misericordie, que sunt contra miserias. Unde etiam quot in nobis miserias invenimus, tot Dei misericordias flagitare et postea cantare debemus. Notandum est ergo, quod multiplex est miseria. Scilicet. De miseria nature. Iob. 14.a. Homo natus de muliere, brevi vivens tempore repletur multis miseriis. De miseria culpe. Prv. 14.d. Miseros facit peccatum populos. De miseria pene. Iac. 4.c. Miseri estote et lugete et plorate. De miseria ignorantie.
prol.| Quelibet harum miseriarum in multis consistit. Miseria :
¶¶Nature
- De nihilo est. Is. 41.f. Ecce vos estis ex nihilo fluit. Eccl. 14.c. Alia generantur et alia deiiciuntur, sic est generatio carnis et sanguinis.
- Alteratur, Iob. 14.a. Numquam in eodem statu permanet.
- Corrumpitur, Ps. 139. In miseriis non subsistent.
- Annihilat, Ez. 28.e. Nihil factus es.
- Spoliat, Lc. 10.e. Incidit in latrones, qui etiam spoliaverunt eum.
- Cremat post mortem. Eccles. 27.a. Conteretur cum delinquente delictum.
- Angit verme conscientie, Ier. 2.d. Arguet te malitia tua et aversio tua increpabit te.
- Culpe
- Vulnerat, Eccles. 21.a. Quasi rhomphea bis acuta omnis iniquitas, plage illius non est sanitas.
- Obstat misericordie Dei. Ier. 5.f. Peccata nostra prohibuerunt bonum a nobis. Et hec faciunt versum.
- Annihilat, spoliat, cremat, angit, vulnerat, obstat.
¶¶Sollicitudinis. Eccl. 40.a. Occupatio magna creata est omnibus hominibus.
- Laboris Iob. 5.b. Homo natus ad laborem.
- Pene
- Morborum. Eccl. 40.b. Mors, sanguinis, contentio, oppressiones, etc.
- Damnorum, scilicet rerum, vel amicorum, Eccl. 40.b. Omnia, que de terra sunt, in terram convertentur. Vel mortis. 2Rg. 14.c. Omnes morimur, etc.
- Carnis, Rm. 7.d. Video aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis mee.
- Mundi, 1Cor. 7.f. Que nupta est, cogitat, que sunt Mundi.
- Peccati venialis. Rm. 7.
- Gehenne, Mt. 25.d. Ibunt in supplicium eternum, etc. Et hec comprehenduntur isto versu.
- Cura, labor, morbi, damna, gehenna, iugum.
prol.| ¶¶scilicet mortis.
- Ignorantie
- Initium suum. 3Rg. 3.b. Ego sum ignorans egressum et introitum meum.
- Finem suum, Eccl. 9.c. Nescit homo finem suum.
- Meritum suum, Eccl. 9.a. Nescit homo utrum amore, an odio dignus sit.
prol.| Λ sed etiam iustitia. Unde addit :
marg.| {a} Preparabitur veritas tua] id est iustitia tua.
marg.| {b} In eis] sanctis, secundum quod dicitur Eccl. 18.c. Ante iudicium parat iustitiam.
prol.| Dicit ergo vir iustus.
marg.| {e} Misericordias] ecce gratitudo. Col. 3.c. Grati estote.
marg.| {f} Domini] ecce confessio servilis conditionis. Ps. 142. Servus tuus sum ego.
marg.| {g} In eternum] ecce perseverantia. Mt. 10.c. Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit.
marg.| {h} Cantabo] ecce hilaritas 2Cor. 9.b. Hilarem datorem diligit Deus.
marg.| {i} In generatione et generationem] Duplex est generatio bonorum. Prima, gratie baptismalis in Ecclesia militante. Alia glorie finalis, sed infinite in Ecclesia Triumphante. In utraque cantatur. Sanctus, Sanctus, etc. ab omnibus Sanctis secundum statum differentem. De prima dicitur in Ps. 23. Hec est generatio querentium Dominum. Alia est generatio tenentium Dominum. Eccl. 24.c. A generationibus meis implemini, etc. Et infra Memoria mea in generationes seculorum.
marg.| {k} Annuntiabo] aliis, non contentus propria salute. Apc. ult. d. Qui audit, dicat veni.
marg.| {l} Veritatem] Evangelii, non vanitatem Philosophorum, Ier. 10.c. Vana sunt et opus dignum risu.
marg.| {m} Tuam] non mei figmenti, sed de novo Testamento, vel de veteri.
marg.| {n} In ore] non solum in corde, ut meticulosi, qui non audent Tyrannis veritatem dicere, ne offendant eos. Item in ore non tantum per litteras, vel tractatus, ut illi, qui multa scribunt et nihil dicunt.
marg.| {o} Meo] non alieno, quod est contra Episcopos, qui predicant per vicarium et alia, que laboris sunt, mandant procuratori, que autem sunt honoris et deliciarum et divitiarum sibi reservant. Non sic Paulus, qui dicebat. Act. 20.f. Non enim subterfugi, quo minus annuntiarem vobis omne consilium Dei. Annuntiabo inquam.
marg.| {p} Quoniam dixisti] Quasi dicat, nec me ingeram ad predicandum donec me mittas, nec cum me miseris recusabo. Hoc est contra duo genera nominum. Quidam enim se ingerunt, de quibus Ier. 23.c. Non mittebam eos et ipsi currebant. Alii autem licet habeant mandatum, nolunt predicare. Mandatum habet quicumque officium prelationis accepit. Contra quos dicit Am. 3.b. Dominus locutus est, quis non prophetabit ? Propter hoc dicit : Annuntiabo, quoniam dixisti,   [misericordia edificabitur in celis] id est precepisti, ut per predicationem destructis vitiis, edificentur virtutes in Sanctis, qui celi appellantur, misericordia tunc edificantur, cum opera misericordie cumulantur. Et dicit.
marg.| {q} In eternum] etc. ut sit perseverantia. Sunt enim quidam, qui cito inceptam misericordiam derelinquunt. Os. 6.b. Misericordia vestra quasi nubes matutina et quasi ros mane pertransiens. Et etiam propter meritum, quod est indeficiens. Hec utraque ratio dicitur Eccl. 44.b. Illi viri misericordie sunt, quorum pietates non defuerunt et cum semine eorum perseveravit bona hereditas. Non tantum autem misericordia debet predicari et haberi.
prol.| Λ sed etiam
marg.| Vel aliter secundum quod hec dictio misericordia est ablativi casus.
marg.| {r} Misericordia] id est per misericordiam, per opera misericordie.
marg.| {s} Edificabitur in celis] eterna mansio. Lc. 16.c. Facite vobis amicos de mammona iniquitatis, etc. Domus autem non sufficit sine cibo.
prol.| Unde addit : Θ Preparabitur veritas tua in eis] quasi cibus preparatur comedendus in aula Regia. Veritas enim, quam tunc plene cognoscemus, pascet nos et reficiet, Io. 17.a. Hec est vita eterna, ut cognoscant te verum Deum et quem misisti Iesum Christum. De hac preparatione supra Parasti in dulcedine tua pauperi Deus. Et alibi. Parasti cibum illorum, quoniam ita est preparatio eius. Hoc ergo dixisti, dixisti etiam hoc, quod sequitur, id est promisisti.
marg.| {c} Disposui Testamentum] dans hereditatem eternam. Lc. 22.c. Et ego dispono vobis, sicut disposuit mihi pater meus Regnum.
marg.| {d} Electis] {2.231ra} non Pharaonis, qui submersi sunt in mari rubro. Ex. 15.a. Sed.
marg.| {e} Meis] Io. 15.c. Ego elegi vos de Mundo, propterea odit vos Mundus, etc.
marg.| {f} Iuravi David servo meo] id est viro iusto, forti manu in bonis operibus et aspectu desiderabili in bonis moribus et variis virtutibus.
marg.| {g} Usque in eternum] etc. Semen sunt opera, que usque in eternum preparantur, cum non sunt corrupta prava intentione, sed ad eternam retributionem ordinantur, Eccl. 44.b. Cum semine eorum perseveravit bona hereditas.
marg.| {a} Confitebuntur celi] etc. Secunda pars, in qua diversis modis laudes et potentiam Dei describit. Sed quia vox unius, vox nullius, ostendit primo, quod et ab aliis laudabitur Deus, dicens. Confitebuntur celi, id est celestes viri laudabunt.
marg.| {b} Mirabilia tua] que facies in eis et fecisti creando, recreando, iustificando. Hec autem pertinent ad misericordiam, quam non solum laudabunt sancti, sed et iustitiam : Unde addit :
marg.| {d} Etenim veritatem tuam] quasi dicat nil mirum, si laudabunt misericordiam, quia ipsi salvabuntur, etenim laudabunt ipsam iustitiam qua reprobi damnabuntur. Et ista laudatio ubi erit ? In unitate Ecclesie. Hoc est, quod addit. In Ecclesia Sanctorum. Et quia se promiserat laudaturum, consequenter diversimode laudat eum. Primo a potestate tonandi, cum dicit.
marg.| {f} Quoniam] etc. quasi dicat, merito est Dominus laudandus a me. Quoniam, etc. ut similiter tonet, aut pluat ? Cosdroe voluit equari Domino, vel assimilari in tonitru : Simon magus in volatu. Iob. 40.a. Si habes brachium, sicut Deus et voce simili tonas, circumda tibi decorem, etc. 1Rg. 2.b. Dominum formidabunt adversarii eius et super ipsos in celis tonabit. Secundo commendat eum ab expressa similitudine Patris, cum addit.
marg.| {g} Quis similis erit Deo] Patri, in filiis Dei ? id est inter iustos, sicut Christus ? quasi dicat, nullus. Christus enim est Filius Dei per naturam et similis ei in essentia, iusti autem sunt filii eius per gratiam tantam. Tertio, commendat ipsum a fama, cum dicit.
marg.| {i} Deus, qui glorificatur] etc. quorum consilium est, ut ab omnibus glorificetur. Quarto, a magnitudine, cum dicit : Magnus. Quinto, a terrore, cum addit.
marg.| {l} Et terribilis] non uni genti tantum. Sed :
marg.| {m} Super omnes] etc. id est super gentes, que circa terram promissionis sunt, in qua secundum carnem continebatur et ex illa missis Apostolis circumquaque ad Gentes, factus est eis per miracula magnus et terribilis. Sexto, commendat eum a largitate, dicens.
marg.| {n} Domine Deus virtutum] dator, quis similis tibi in tanta largitate ? Nullus. Iac. 1.a. Dat omnibus affluenter et non improperat. Io. 1.b. De plenitudine eius omnes accepimus. Septimo a potentia, cum addit. Potens es, Domine. Octavo ab ampla potestate, cum dicit.
marg.| {q} Et veritas tua] id est fides tua, vel predicatio tua.
marg.| {r} In circuitu tuo] id est in omnibus gentibus circa existentibus. Et posset aliquis dicere : Vere magnus est Dominus in terra, sed non in mari : Unde ostendit quod et in mari habet {2.231va} Δ potestatem dicens.
marg.| {a} Tu] non Neptunus, non Nereus.
marg.| {b} Dominaris potestati maris] Iob. 26.d. In fortitudine eius repente maria congregata sunt. Nec tantum dominaris, sed etiam.
marg.| {c} Motum fluctuum eius tu mitigas] Mt. 8.d. Qualis est hic, quia venti et mare obediunt ei. Sic ad litteram legitur de mari. Vel mystice, Potestas maris, est altitudo seculi, cuius Dominus dominatur, quia, velint, nolint, Principes et Tyranni subsunt ei. Multis etiam dominatus est per fidem, quia conversi servierunt Christo. Motum autem fluctuum eius tu mitigas. Hoc dicit, quia posset aliquis dicere, si dominatur Dominus potestatibus his, quare sustinet, quod opprimunt pauperes et Sanctos ? Ad hoc est responsio, quod Dominus motum fluctuum eius, id est tribulationes et persecutiones, quas Sanctis inferunt, non vult auferre penitus, sed ita mitigat eos, ut sustineri possint et in eis mereantur sancti. Et hoc est   [motum autem] etc. Nec tantum dominatur in terra et mari, sed etiam in Inferno : Unde addit :
marg.| {d} Tu] o Christe.
marg.| {e} Humiliasti superbum] id est diabolum per tuam humilitatem.
marg.| {f} Sicut vulneratum] Vulneratus amittit vires in parte et non in toto : Ita diabolus, Christo vulnerato et passo, debilitatus est, ut hominem non possit vincere, si ille velit resistere. Unde Hieronymus Debilis est hostis, qui non potest vincere nisi volentem. Sed non penitus extinctus est, ut eum non possit tentare, quod totum cedit ad utilitatem hominis Iob. 26.d. Prudentia eius percussit superbum, id est diabolum, quem percussit Dominus, non per potentiam, ne ille posset conqueri de violentia, sed per prudentiam. Eccl. 9.d. Vir sapiens et pauper liberavit urbem per sapientiam suam.
marg.| {g} In brachio virtutis tue] id est in brachio extento, in Cruce.
marg.| {h} Dispersisti] quasi victos et confusos.
marg.| {i} Inimicos tuos] scilicet aereas Potestates. Crux autem dicitur virtus Christi, quia licet occulta esset ibi virtus eius, ut dicitur Hab. 3.a. Ibi abscondita est fortitudo eius, tamen per Crucem devicit demones. Unde dicit
prol.| Beatus Bernardus Christus debellavit aereas potestates, non manu armata, sed Cruci affixa, non equo residens, sed in Cruce pendens, Vel ad Patrem loquitur Propheta, dicens.
marg.| {d} Tu humiliasti superbum] sicut expositum est, per Christum, qui est brachium virtutis tue. Et per eum dispersisti inimicos tuos, id est Iudeos per Orbem captivatos. Vel sic.
marg.| {d} Tu humiliasti superbum] id est Luciferum superbientem in celo deiecisti, sicut vulneratum. Corpus non habebat, in quo vulnerari posset et ideo bene dicit, sicut vulneratum, quia mens eius superba percussa est et vulnerata gladio divine vindicte. Is. 27.a. Visitabit Dominus in gladio suo duro et grandi et forti super Leviathan. Et infra Et occidet cetum, qui in mari est. Hoc exponi potest et de Antichristo et de diabolo, de quo apertius dicitur Is. 14.c. Quomodo cecidisti de celo, Lucifer, qui mane oriebaris, etc. Et parum ante : Et tu vulneratus es, sicut et nos, nostri similis effectus es, vox est damnatorum ad diabolum, detracta est ad Infernos superbia tua. Nec solus Lucifer cecidit, sed omnes eius complices : Unde bene sequitur.
marg.| {g} In brachio virtutis tue] id est fortitudine Christi, qui est brachium tuum.   [Dispersisti inimicos tuos] scilicet alios demones, qui eius gloriam et altitudinem invadere cupierunt. Ps. 67. Exsurgat Deus et dissipentur inimici eius, etc. Supra ostendit quod Deus potens est in terra et in mari et etiam in Inferno : Consequenter ostendit quod potens est et in celo. Unde dicit.
marg.| {k} Tui sunt celi] ad litteram. Et hoc ostendisti, quando inde expulisti superbos demones. Et ut homines diligentius intelligant, quod sui sunt, adhuc de terra replicat dicens.
marg.| {l} Et tua est terra] qua tu eam creasti. Unde sequitur :
marg.| {m} Orbem terre et plenitudinem eius] id est quidquid in eo est.
marg.| {o} Tu fundasti] id est creando et disponendo stabilem fecisti. Ps. 23. Domini est terra et plenitudo eius. Et hoc ostendit, quando inimicos suos Iudeos per terram dispersit.
marg.| {p} Aquilonem] per quem et alii venti intelliguntur. Vel {2.231vb} Aquilonem, id est plagam Aquilonarem.
marg.| {q} Et mane tu creasti] Unde Dominus es ventorum et marium. Et hoc ostendit Dominus Mt. 8.c. quando imperavit ventis et mari et facta est tranquillitas magna. In hoc autem versu eliduntur errores multorum. Quod enim dicit   [Tui sunt celi] o Christe, est contra Marcionem. Tua est terra, contra Manicheum.   [Orbem terre] contra Donatistas. Et plenitudinem eius, contra Catharos. Aquilonem contra Metheoricos. Et mare contra Aristotolicos. Sic expositum est de celo et terra et mari, ad litteram. Mystice.
marg.| {k} Tui sunt celi] id est Apostoli, de quibus supra. Confitebuntur celi mirabilia tua.
marg.| {l} Et tua est terra] id est Ecclesia per illos celos compluta pluvia doctrine. Et merito tua est quia.
marg.| {m} Orbem terre] id est universalem Ecclesiam.
marg.| {n} Et plenitudinem eius] id est eos, quibus credentibus completa est.
marg.| {o} Tu fundasti] id est in fide firmasti.
marg.| {p} Aquilonem] id est diabolum, qui frigidum flatum tentationum mittit et corda congelari facit frigore infidelitatis et peccati.
marg.| {q} Et mare] id est malos superbos et elatos.
marg.| {r} Tu creasti] non inquantum {2.232ra} Δ mali sunt, sed inquantum sunt. Item commendat eum a conversione hominum, cum dicit.
marg.| {a} Thabor et Hermon] etc. montes sunt Syrie et per eos significantur gentes : in Christi nomine exultaverunt. Vel secundum Interpretationes, Thabor interpretatur lumen veniens et significat Iudeos, ad quos primo venit lumen cognitionis per legem. Hermon interpretatur anathema eius et significat gentes, que prius erant anathematizate et alienate. De his ergo dicit.   [Thabor et Hermon] id est Iudei et gentiles in Christo quasi in angulari lapide coniuncti.
marg.| {b} In nomine tuo] o Christe.
marg.| {c} Exultabunt] eo quod a Christo Christiani vocabuntur et quia per illud nomen salvabuntur, Act. 4.c. Non est aliud nomen sub celo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri. Quia.
marg.| {d} Tuum brachium] quo fecisti et redemisti Christianos et dispersisti inimicos, est.
marg.| {e} Cum potentia] qua potes et amicos defendere et inimicos perdere. Et ut hoc fiat.
marg.| {f} Firmetur manus tua] id est operatio tua contra superbos.
marg.| {g} Et exaltetur dextera tua] id est numerus eorum, qui in dextera sunt constituendi, augeatur. Postea commendat eum a iustitia : Unde addit :
marg.| {h} Iustitia et Iudicium preparatio sedis tue] id est sedes tua, que eterna est, preparabitur, id est apparebit parata ad faciendum iustitiam et Iudicium, id est ad iuste iudicandum, cum manifeste separabuntur oves ab hedis. Sed ne iustitia crudelitas videatur, postea commendat ipsum a misericordia, quam modo facit, quam semper comitatur veritas. Unde dicit.
marg.| {i} Misericordia] etc. quasi dicat tunc ita exercebis iustitiam, sed interim, antequam faciem iratam ostendas   [misericordia] qua deles peccata,   [et veritas] qua solvis promissa   [precedent faciem tuam] quam iratam ostendes in Iudicio. Et quia de hoc grati debent esse fideles et non ingrati, addit.
marg.| {m} Beatus populus] etc. id est qui scit Deo gratias agere pro impensis beneficiis misericordie, sicut supra dixit : Misericordias Domini in eternum cantabo.
prol.| Quia vero illa beneficia explicari verbo non possunt, non dixit laudationem, sed iubilationem, que est gaudium, quod verbis exprimi non potest. Propter quid autem debeat populus {2.232va} Δ iubilare, apertius subiungit, dicens.
marg.| {a} Domine] Pater, in lumine vultus tui, id est in illuminatione fidei Christi filii tui, vel in illustratione Spiritus sancti.
marg.| {b} Ambulabunt] id est proficient in bonis operibus.
marg.| {c} Et in nomine tuo exultabunt tota die] id est continuam letitiam dabis eis ad gloriam et honorem nominis tui.
marg.| {e} Et in iustitia] id est in iusta vita.
marg.| {f} Tua] id est a te data, non a se habita.
marg.| {g} Exaltabuntur] hic et in futuro. Vel ad Filium loquitur Propheta.
marg.| {a} Domine] Christe,   [in lumine vultus tui ambulabunt] id est in cognitione tua proficient.
marg.| {c} Et in nomine tuo] Christiano.
marg.| {d} Exultabunt tota die] id est perseveranter, sicut Martyres, qui propter illud Nomen interfecti sunt gaudentes et exultantes in nomine Christi. Et tandem.
marg.| {e} In iustitia tua] id est in iusto iudicio, ubi facies Iudicium et iustitiam simul.
marg.| {g} Exaltabuntur] quia quidam sedebunt iudicantes alios : Omnes autem ad Regnum exaltabuntur, dicente Domino. Mt. 25.c. Venite, benedicti Patris mei, percipite Regnum, etc. Dico, quod hic perseverabunt et in futuro exaltabuntur.
marg.| {h} Quoniam gloria virtutis eorum tu es] id est de virtutibus, quas habent, vel quas faciunt, non querunt gloriam apud Mundum, sed tantum apud te et propter hoc non deficiunt in persecutionibus mundi, sicut de mercenario dicitur Io. 10.c. Mercenarius autem fugit, quia mercenarius est, etc. Ideo etiam exaltabuntur, quia hic non se, ad Deum per sua opera exaltaverunt. Sed ne credat aliquis, quod velit hoc dicere ex suis meritis provenire, addit.
marg.| {i} Et in beneplacito tuo] id est non nostris meritis, sed tua bona voluntate.
marg.| {k} Exaltabitur] in futuro.
marg.| {l} Cornu nostrum] id est illa dignitas, quam habebimus in futuro. Et de hoc habemus spem, quia iam pro nobis incarnari voluisti, ut nos sanctificare et regeres. Hoc est, quod subiungit.
marg.| {m} Quia Domini est assumptio nostra] id est quia Dominus assumpsit carnem nostram.
marg.| {n} Et sancti Israel Regis nostri] id est regis nostri sanctificantis Israel, id est populum Christianum videntem Deum per fidem. Is. 12.b. Magnus in medio tui, ecce carnis assumptio : sanctus Israel, ecce sanctificatio. Eph. 5.e. Christus dilexit Ecclesiam et seipsum tradidit pro ea, ut eam sanctificaret.
prol.| Moraliter.
marg.| {a} Confitebuntur celi mirabilia tua] Celi sunt Predicatores boni, a terra levati, virtutibus stellati, gratiarum luminibus illustrati, Deo habitatore honorati, perfectionis circulo congyrati. Isti confitentur, non abscondunt.
marg.| {b} Mirabilia] non ridicula.
marg.| {c} Tua Domine] non sua, sicut Heliu, qui dicebat Iob. 33.a. Miraculum meum non te terreat, supra Celi enarrant gloriam Dei.
marg.| {d} Etenim veritatem tuam confitebuntur] Multi confitentur falsitatem et falsa mirabilia et de Deo et de Sanctis et de se, sicut Predicatores questuarii. Contra quos Iob. 13.b. Numquid Deus indiget vestro mendacio ?
marg.| {e} In Ecclesia Sanctorum] non in latebris hereticorum. Mt. 10.c. Quod in aure auditis, predicate super tecta, id est in aperto et omnibus communiter, Io. 18.d. Ego semper docui in Synagoga et in Templo, quo omnes Iudei conveniunt et in occulto locutus sum nihil. Debet ergo Predicator narrare mirabilia, non sua, sed Dei et veritatem, non falsitatem, quia homo quantumcumque iustus, nihil est in respectu Dei. Iob. 25.b. Stelle non sunt munde in conspectu eius, quanto magis homo putredo et filius hominis vermis. Unde addit :
marg.| {f} Quoniam] quasi dicat hec est causa, quoniam quis in nubibus equabitur Domino, id est inter Predicatores, Nullus. Equari {2.231rb} enim homo non potest Deo. Iob. 9.a. Non iustificabitur homo comparatus Deo. Sed quantum potest imitari, debet. Eph. 1.a. Imitatores Dei estote sicut filii carissimi. Unde addit :
marg.| {g} Similis erit Deo] et secundum hoc legendum est remissive et non interrogative, quasi dicat equari non potest, sed quodam modo assimilari potest sicut patri filius. Unde addit :
marg.| {h} In filiis Dei] Ille enim filius degener est, qui dissimilis, qui moribus alter, Io. 8.e. Si filii Abrahe estis, opera Abrahe facite, quasi dicat, non estis veri filii, si patri similes non estis. Unde Lc. 6.f. Estote misericordes, sicut pater vester misericors est. Eodem modo sicut ipse verax, castus, humilis et mitis et philanthropos est, ita et nos esse debemus. Sed de multis conqueritur Dominus, quod degeneres facti sunt, dicens supra Filii alieni mentiti sunt mihi, filii alieni inveterati sunt et claudicaverunt a semitis suis. Vel interrogative potest legi. Quis similis erit Deo in filiis Dei, quasi dicat, si sit filius Dei per gratiam, non tamen potest esse aliquis ei omnino similis. Ps. 85. Non est similis tui in diis, Domine. Iob. 26.c. Nullus ei similis in legislatoribus. Hanc autem Dei magnitudinem et excellentiam intelligentes Sancti viri, se coram eo humiliant et ei etiam bonorum, que faciunt, totam gloriam attribuunt. Unde subiungit.
marg.| {i} Deus, qui glorificatur in consilio Sanctorum] id est in corde eorum, ubi cum Domino tractant profunda consilia. Prv. 20.a. Sicut aqua profunda, sic consilium in corde viri. A quo enim recipi debeat consilium dicit Eccl. 6.a. Consiliarius tibi sit unus de mille, id est Christus. Sic ergo glorificatur Deus in consilio Sanctorum, quando in secreto cordis sui non furantur Deo gloriam suam, sed omnia bona, que faciunt, ei attribuunt et in eis non propriam, sed Dei gloriam querunt. Et hoc debent facere, quia ipse est.
marg.| {k} Magnus] et ita dignus gloria.
marg.| {l} Et terribilis] id est vindex in eos, qui non eum, sed seipsos glorificant. Os. 4.b. Gloriam eorum in ignominiam commutabo, 1Rg. 2.f. Quicumque honorificaverit me, glorificabo eum, qui autem contemnunt me, erunt ignobiles. Et hoc maxime attendere debent clerici et prelati. Unde dicit.
marg.| {m} Super omnes, qui in circuitu eius sunt] id est super clericos et prelatos, qui ei astant. Super bonos est terribilis, quia ipsi timent eum, super malos autem, quia terribiliter percutit eos, quandoque etiam in presenti, unde terrentur alii, sicut de Nadab et Abiu dicitur Lv. 10.a. quod offerentes coram Domino ignem alienum, ignis egressus a Domino devoravit eos et mortui sunt. Et dixit Moyses ad Aaron, hoc est, quod locutus est Dominus, dicens : Sanctificabor in his, qui appropinquant mihi et in conspectu omnis populi glorificabor. Ex. 19.d. Sacerdotes, qui accedunt ad Dominum, sanctificentur, ne percutiat eos.
marg.| {n} Domine Deus virtutum, quis similis tibi] Domino Deo divitiarum multi volunt esse similes, sed non Domino Deo virtutum. Quis enim curat habere patientiam, modestiam, pietatem, etc. Omnes fere factis dicunt. « Det vitam, det opes, equum animum mihi ipse parabo ».
prol.| Item dicitur. Domine Deus in singulari et addit virtutum in plurali, quia omnium virtuosorum est unus et idem Deus, sed vitiosorum non sic. Quorundam enim Deus venter est. Phil. 3.d. Quorundam Mammon, id est Gaza, 2Cor. 4.a. Deus huius seculi excecavit mentes infidelium, id est cupidorum, quia sicut dicit Ier. Ille veram fidem de Deo non habet, qui cupit in istis miseriis fieri dives. Item ipse Deus virtutum, id est exercituum contra bellatores. Ier. 1.d. Bellabunt adversum te et non prevalebunt, quia ego tecum sum.
marg.| {r} Potens es] contra imperitantes et opprimentes. Iob. 25.a. Potestas et terror apud ipsum, qui facit concordiam in sublimibus suis.
marg.| {p} Domine] contra inobedientes, qui sunt filii Belial, id est absque iugo. Nahum 1.d. Redde vota tua, quia non adiiciet ultra, ut pertranseat in te Belial.
marg.| {q} Es veritas tua in circuitu tuo] quasi dicat, ubi tu habitas, per gratiam, ibi in circuitu apparet veritas vite bone ad exemplum tue, non falsitas, sicut in hypocritis, in quibus habitat diabolus et exterius apparet falsitas, quia boni videntur, Iob. 40.c. dicitur de diabolo : Sub umbra dormit, in secreto calami, id est in corde hypocrite, qui interius vacuus est et exterius nitet. Is. 59.c. Corruit in platea veritas : Quia sicut dicitur Mt. 6.a. Hypocrite amant in angulis platearum stantes orare, ut videantur ab hominibus. Sunt autem multi, qui veritatem vite non audent aggredi, quia timent tentari et recidere in peccatum.
marg.| {a} *Unde addit : Tu dominari potestati maris] O Domine ; cor hominis profundum et instabile mare dicitur. Huius potestatis est voluntas, cuius dominatur Dominus. Eccl. 10.a. In manu Dei potestas hominis.
marg.| {c} Motum autem fluctuum eius] id est tempestatum cogitationum tu mitigas. De quibus fluctibus. Iob. 20.a. Idcirco cogitationes mee varie succedunt sibi et mens mea in diversa rapitur. De mitigatione 1Cor. 10. Fidelis Deus, qui non patietur vos tentari supra id, quod potestis, sed faciet cum tentatione etiam proventum, ut possitis sustinere.
marg.| {d} Tu humiliasti superbum] pauperem, id est carnem, de quo Eccl. 25.a. Tres species odivit anima mea et aggravor valde anime illorum : Pauperem, superbum et divitem mendacem et senem fatuum. Quam carnem superbientem contra spiritum humiliat Deus per flagella et infirmitates. Iob. 6.a. Sagitte Domini in me sunt, quarum indignatio ebibit spiritum meum.
marg.| {f} Unde addit : Sicut vulneratum] Prv. 20.d. Livor vulneris absterget mala. Sicut de B. Benedicto legitur in dialogo, quod cum a stimulo carnis semel intantum infestaretur, ut deliberaret de reditu ad seculum, proiecit se nudum inter spinas et urticas. Et dicit ibi Gregorius quod per vulnus corporis sanavit vulnus mentis. Eccl. 12.d. Malitia hore oblivionem facit luxurie maxime.
marg.| {g} In brachio virtutis tue] Duo sunt Domini brachia : unum misericordie et alterum iustitie. De primo. Is. 40.c. In brachio suo levabit agnos. De secundo hic et Is. 53.a. Brachium Domini cui revelatum est ? De utroque tamen potest hoc intelligi, quia in brachio misericordie et in brachio iustitie.
marg.| {h} Dispersisti, Domine, inimicos tuos] id est carnis desideria, mundi curas, diaboli tentationes. Gn. 11.b. Inde dispersit eos Dominus super faciem cunctarum regionum, Vel inimicos tuos, id est Mundi amatores. Iac. 4.a. Quicumque voluerit amicus esse huius Mundi, inimicus Dei constituitur. Hos dispergit Dominus in brachio virtutis sue, quia iusto suo Iudicio in curis et sollicitudinibus distrahuntur. Ex. 5.c. dispersus est populus per omnem terram Egypti ad colligendas paleas. Ita ut supra dictum est, facis reprimendo tentationes. Sed quare ? Quia tibi cure est de tuis. Hoc est, quod sequitur.
marg.| {k} Tui sunt celi] id est ad te pertinet cura de contemplativis.
marg.| {l} Et tua est terra] id est ad te pertinet cura de activis. Dt. 4.f. Scito, quod Dominus ipse est Deus in celo sursum et in terra deorsum. Ideo dicitur Mt. 6.b. Fiat voluntas tua, sicut in celo et in terra.
marg.| {m} Orbem terre] id est universalem Ecclesiam.
marg.| {n} Et plenitudinem eius] id est activos et contemplativos, quibus ipsa repletur.
marg.| {o} Tu fundasti] In caritate. Eph. 3.d. In caritate radicati et fundati, ut possitis comprehendere cum omnibus sanctis, que sit latitudo, longitudo, sublimitas et profundum.
marg.| {p} Aquilonem] id est suggestionem diaboli.
marg.| {q} Et mare] id est motus ex corruptione hominis surgentes.
marg.| {r} Tu creasti] id est ad utilitatem hominis esse fecisti. Is. 54.d. Ecce ego creavi fabrum sufflantem in igne prunas et proferentem vas in opus suum. Ad utilitatem dico : Utiles enim sunt homini, quia ex hoc humiliatur et quia resistendo meretur. Unde dictum est populo Israel de gentibus, per quas tentationes et carnales motus intelliguntur. Dt. 7.d. Non poteris delere eas pariter, ne forte multiplicentur contra te bestie terre. Item utiles sunt, quia ibi exercitatur ad bellandum contra vitia. Iud. 3.a. dicitur : He sunt gentes, quas dereliquit Dominus, ut erudiret in eis Israelem et omnes, qui non noverant bella Chananeorum.
marg.| {a} * Et propter hoc bene sequitur : Thabor et Hermon in nomine tuo exaltabunt] Thabor interpretatur lumen veniens et significat eos, qui ita per exercitium tentationum illuminantur et erudiuntur. Hermon, anathema meroris, vel tristitie et significat eos, qui in bello contra vitia facti victores separantur a merore et eterna tristitia. Hec ergo duo genera hominum exultabunt in nomine Domini, quia in eo per tentationes illuminantur et victores. Nec mirum Domine, quia.
marg.| {d} Tuum brachium] quo eos in tentatione protegis, est.
marg.| {e} Cum potentia] Hbr. 2.d. Potens est et eis, qui tentantur auxiliari 2Pt. 2.b. Novit Deus de tentatione pios eripere. Vel per Thabor intelligi possunt iuvenes, quorum lumen scientie et glorie est adhuc in veniendo. Per Hermon senes, qui separationi et merori proximi sunt. Hi debent exultare in nomine Domini et in operibus salutis, non in operibus diaboli. Iuvenes multi letantur in luxuria, senes in avaritia. Prv. 2.c. Relinquunt iter rectum et ambulant per vias tenebrosas, qui letantur, cum malefecerint et exultant in rebus pessimis. Ps. 138. Senes cum Iunioribus laudent nomen Domini. Vel per Thabor intelliguntur luminosi, id est sapientes : Per Hermon hilares in operibus bonis, a quibus separantur tristitia et acedia. Isti exultabunt in futuro in nomine Domini, id est in laude eius, qui eos salvabit. Ps. 149. Exultabunt Sancti in gloria. Eccl. 30.d. Exultatio viri est longevitas, id est eternitas. Vir est, qui est sapiens et fortis et qui hic sciverit conversari in medio prave et perverse nationis et virilia et opera fecerit, tunc gaudebit. Quod etiam innuit, cum subiungit. Tuum brachium cum potentia, quod sic legi potest : Ipsi exultabunt, qui fuerunt   [tuum brachium cum potentia] id est qui fortiter operati sunt. Brachium enim et manus Domini, sunt boni operarii. Nm. 11.e. Numquid manus Domini invalida est ? Ita videtur in hoc sensu, quia Lc. 10.a. dicitur : Operarii pauci. Sed Briareus, {2.232rb} id est diabolus est centimanus ad faciendos loculos et recipiendas prebendas.
prol.| Item sicut de Domino dicitur, quod brachium eius est potentia, ita deberet esse, ut posset dici de vicariis eius, scilicet prelatis et clericis. Sed lingua eorum est cum potentia, brachium autem aridum. Cum austeritate enim imperant et cum potentia, ut dicitur, Ez. 34.a. Et cum remissione operantur : Unde verum est de ipsis, quod de Phariseis dicit Dominus. Mt. 25.a. Alligant onera gravia et importabilia et imponunt super humeros hominum, digito autem suo nolunt ea movere. Et quia modo ita videtur infirmata manus Domini et vicariorum suorum orat.
marg.| {f} Firmetur manus tua] id est confirmentur in hominibus opera bona. Ps. sexagesimo septimo. Confirma hoc, Deus quod operatus es in nobis. Et ne opera careant, intentione pura et per hoc remuneratione eterna careant, addit.
marg.| {g} Et exaltetur dextera tua] Dextera enim manus sunt opera facta in spe eterne remunerationis, quia ut dicitur Prv. tertio b. Longitudo dierum in dextera eius. Hec autem dextera in presenti exaltatur, cum homo talia opera facere conatur. In futuro exaltabitur cum pro eis homo remunerabitur, quando dicetur illud Prv. 31.d. Laudent eum, vel eam in portis opera eius. Vel sic potest legi, ut hic due manus intelligantur.
prol.| Sinistra, cum dicit. Firmetur manus tua. Dextera cum dicit. Et exaltetur dextera tua, 3Rg. 18.c. dicitur, quod due manus erant hinc, atque inde tenentes sedile et duo leones stabant iuxta manus singulas. Sedile Dei in Ecclesia et in fideli anima, est caritas. Due manus duo opera, que custodiunt in hominibus caritatem, scilicet condonare mala et dare beneficia. Duo Leones, indignatio contra peccatum et timor contra Iudicium, que duo, singulas manus, id est singula nostra opera debent comitari. Iob. 9.d.
prol.| Commuto faciem meam et dolore torqueor, quasi dicat, faciem indignantem habeo contra peccatum, qui prius illud hilariter recipiebam et quia ita feci, nunc dolore torqueor, per penitentiam : Ecce unus Leo. De secundo, scilicet de timore iudicii, addit : Verebar omnia opera mea, sciens quod non parceres delinquenti. De his ergo duabus manibus loquitur hic et dicit.
prol.| [Firmetur manus tua] sinistra, que ad sinistram partem, id est mala condonanda se extendit. Et hec bene habet necesse, ut firmetur, quia infirmi valde sunt homines ad condonandas iniurias.   [Et exaltetur dextera tua] id est opera, que ad dexteram partem, id est ad beneficia agenda se extendunt : Et necesse habet hec dextera exaltari, ne per vanam gloriam ad terram decidat. De duobus autem Leonibus, addit.
marg.| {h} Iustitia et Iudicium preparatio sedis tue] Quasi alludere videtur ei sententie, qua 3Rg. 10.c. dicitur de sedili et manibus et leonibus, quasi dicat, sedile caritate tenent due manus predicte. Sed ne ibi pulvis, vel immunditia aliqua adhereat, ipsum sedile preparant duo Leones, stantes iuxta manus. Hoc est, quod dicit :   [Iustitia et Iudicium preparatio sedis tue] Iustitia enim indignatur contra peccatum et punit illud si factum est : Iudicium vero, id est consideratio et timor Iudicii etiam benefacta discutit et examinat, nec aliquid recipit, quod non deceat sedem Dei. Et qui sic per opera, sive per duas manus in se tenuerit sedem Dei, scilicet caritatem et per duos Leones, scilicet per iustitiam et Iudicium, eamdem sedem preparaverit et purgaverit, securus veniet ante conspectum Dei ad Iudicium. Unde bene sequitur.
marg.| {i} Misericordia] que consistit in duabus manibus, videlicet, in dimittendo iniurias et prestando beneficia.
marg.| {k} Et veritas] que consistit in duobus Leonibus, scilicet In veritate hominis vere in se punientis peccatum et veritate districti Iudicii previsa.
marg.| {l} Precedent faciem tuam] id est necesse est precedere, ut tandem videamus securi et cum gaudio,   [faciem tuam] In quam desiderant Angeli prospicere. De qua Iob. 33.d. Videbis faciem eius in Iubilo.
prol.| Vel propter ineffabile illud gaudium, quod ex visione illius facie surget, addit.
marg.| {m} Beatus populus, qui scit iubilationem] id est in spe illius visionis scit iubilare et gaudere. Ibi autem, quid erit ? Ecce :
prol.| *
prol.| {a} Domine
marg.| marg.|*
marg.| {a} Domine, in lumine vultus tui ambulabunt] id est In cognitione Divinitatis et totus Trinitatis iugiter perseverabunt, sicut de Angelis dicitur. Mc. 18.b. Angeli in celis semper vident faciem Patris. Ex hac autem visione sequitur gaudium. Unde addit :
marg.| {c} Et in nomine tuo exultabunt] Illud autem gaudium non est momentaneum, sicut gaudium hypocrite est ad instar puncti. Iob. 20.a. sed eternum : Unde dicit.
marg.| {d} Tota die] id est in eternum, quia tunc erit dies una, quam nox non interpolabit. Za. 14.b. Erit dies una, que nota est Domino, non dies, neque nox et in tempore vesperi erit lux. Non autem tantum cognitio et exultatio erit ibi, sed et honor et exultatio. Unde addit :
marg.| {e} Et in iustitia tua exultabuntur] quia tu reddes unicuique iuxta opera sua. Et qui hic magis se humiliaverit, magis ibi exaltabitur. Nota, quod hic ponuntur tria verba, scilicet. Ambulabunt, Exultabunt, Exaltabuntur. Primum est corporis ex se pigritantis : Secundum anime iucundantis. Tertium utriusque regnantis. Item tria nomina hic ponuntur : Lumen, Nomen, Iustitia, secundum tres vires, scilicet rationalem, in qua lumen scientie ; irascibilem, in qua nomen glorie nominate late ; concupiscibilem, in qua Iustitia humiliationis proprie, miserationis aliene ; venerationis divine. Sed nota, quod in medio posuit. Tota die. Gloria enim caret fine in die eternitatis, que est tota, non partialis, sicut predictum est. Dico, quod   [exaltabuntur] quia hic humiliaverunt se : Hoc est, quod sequitur.
marg.| {h} Quoniam gloria virtutis eorum tu es] id est quia non in se, nec in sua virtute gloriantur hic, sed tantum in te et dicunt cum Apostolo. Gal. 6.d. Mihi absit gloriari in Cruce Domini nostri Iesu Christi.
marg.| {i} Et in Beneplacito tuo] id est propter humilitatem, que tibi placet : Unde Lc. 1.e. Respexit humilitatem ancille sue.
marg.| {k} {2.232vb} Exaltabitur cornu nostrum] Ps. 74. Exaltabuntur cornua iusti, id est immortalitas et liberum arbitrium. Et posset aliquis querere : Fecistine beneplacitum Domini ? Ita.
marg.| {m} Quia Domini est assumptio nostra] quasi dicat, Dominus proposuit nobis exemplum humilitatis et nos ab eo assumpsimus. Dominus enim absolute proposuit humilitatem, Iob. 13.b. quando dixit : Exemplum dedi vobis, ut quemadmodum ego feci vobis, ita et vos faciatis : Si enim ego lavi pedes vestros Magister et Dominus et vos debetis alter alterius lavare pedes. Et subiungit quatuor verba, quare ab ipso assumendum est exemplum, cum dicit.
marg.| {n} Et sancti Israel Regis nostri] Exemplum enim sumendum est non a malis hominibus, sed a Sanctis : Unde dicit, Sancti. Unde multotiens dicit : Sancti estote, quoniam ego Sanctus sum. Item a magno sumendum est exemplum, precipue humilitatis : Unde dicit, Regis. Apc. 19.c. Rex regum et Dominus dominantium. Item ab amico : Unde addit, nostri, Io. 3.c. Sic Deus dilexit Mundum, ut filium suum unigenitum daret. Eph. 5.a. Christus dilexit nos et tradidit semetipsum pro nobis, etc. Item sub disiunctione proponit Dominus nobis. Dt. 11.d. En propono in conspectu tuo hodie benedictionem et maledictionem. Eccl. 15.d. Ante hominem vita et mors, etc. Nostrum autem est assumere et tamen hic dicitur. Quia Domini est assumptio nostra. Domini enim est, eo quod dat, vel subtrahit gratiam : Nostra est, quia gratie cooperamur. Tandem eius erit concludere. Unde dicit Pater filio. Ez. 8.f. Fac conclusionem : De qua dicitur Mt. 15.c. Venite benedicti, etc. Ite maledicti, etc. De Theologis potest legi ab illo loco.
marg.| {a} Domine, in lumine vultus tui ambulabunt] Lumen vultus est Evangelium Filii Dei, in quo debent Theologi ambulare, ut secundum doctrinam Evangelii in bonis operibus proficiant. Io. 12.e. Ambulate, dum lucem habetis, ut non tenebre vos comprehendant. Iob. 29.d. Lux vultus mei cadebat in terram, id est scientia mea non fuit otiosa, nec didici propter terrena, nec predicavi, nec legi. Quo contra Dt. 10.b. Audivi vocem sermonem eius et audiens iacebam consternatus super faciem meam, vultusque meus herebat terre. Hec autem possunt docere hodie multi Theologi.
marg.| {c} Et in Nomine tuo exultabunt tota die] non in nomine suo, quasi dicat, honorem et laudis nominis tui querent studendo et predicando et legendo et non suam gloriam. Is. vigesimo quarto c. In doctrinis glorificate Deum. Et non sufficit eis scire et docere, nisi operentur :
marg.| {e} Unde addit : Et in iustitia tua] id est in bona vita.
marg.| {g} Exaltabuntur] re et nomine. Re apud se, nomine apud alios per bonam famam. Et ex illa iustitia, sive ex fama non debent inaniter gloriari.
marg.| {h} Quoniam gloria virtutis eorum tu es] quia eam dedisti, id est tua est gloria, non illorum, quia tu dedisti virtutem, 1Cor. 4.b. Quid habes, homo, quod non accepisti ; si autem accepisti quid gloriaris quasi non acceperis ? Qui autem talis Theologus esset, dignus esset fieri Episcopus :
marg.| {i} Unde addit Et in beneplacito tuo] etc. Cornua multorum prelatorum hodie exaltantur, non in beneplacito, sed in ira Dei, sicut dicit Dominus Os. 13.c. Dabo tibi Regem in furore meo, Ps. 146. Non in tibiis viri beneplacitum erit ei, quasi dicat, non debet eligi homo ad prelationem propter corporis magnam staturam. 7. Reg. 16.b. Ne respicias vultum eius, neque altitudinem stature eius, quoniam abieci eum. Sed sicut dicitur in Ps. 146. Beneplacitum est Domino super timentes eum. Quare autem sit ei beneplacitum subdit.
marg.| {m} Quia Domini] etc. quia Dominus assumpsit nos et vocavit ad prelationem, non nos sumpsimus eam auctoritate propria, aut ambitione nostra. Modo autem multi dementiuntur facto Apostolum, qui dicit Hbr. 5.a. Nec quisquam assumat sibi honorem, sed qui vocatus est a Deo tamquam Aaron : sic et Christus non semetipsum clarificavit, ut Pontifex fieret. Multi autem modo sibi sumunt honorem et intrudunt se in prelationem, quibus dicit Am. 6.d. Convertistis in amaritudinem Iudicium et fructum iustitie in absynthium, qui letamini in nihil, qui dicitis, numquid non in fortitudine nostra assumpsimus nobis cornua ? Domini, dicit, ut ei serviant prelati Sancti, ut sancte vivant, Israel, ut contemplationi vacent. Regis nostri, ut de contemplatione ad militiam actionis descendant. Hic notanda est distinctio super illud verbum. Domine, etc. quia est lumen bonum et lumen malum. Et utrumque multiplex.
prol.| {2.233ra} Lumen
- Ad litteram, Act. 12.a. Lumen refulsit in habitaculo.
- Oculus, Iud. 16.g. Pro amissione duorum luminum unam ultionem recipiam.
- Deus
- Essentialiter, Io. 1.b. Deus lux est et tenebre in eo, non sunt ulle Iacob 1.c. A Patre luminum.
- Personaliter. In Symbolo. Deum de Deo, lumen de lumine. Is. secundo b. Venite, ambulemus in lumine Dei nostri, id est Christi.
prol.| - Homo Io. 9.a. Quamdiu sum in mundo, lux sum Mundi, Lc. 2.e. Lumen ad revelationem Gentium.
- Beata Virgo, Eccl. 11.c. Dulce lumen et delectabile oculis, scilicet sanis, Ct. 6.d. Pulchra ut Luna, electa ut Sol. Prv. ultim. c. Non extinguetur in nocte lucerna eius, etc.
- Angeli, Eccl. 24.a. Ego feci in celis, ut oriretur lumen indeficiens. Et Damascenus vocat eos lumina intelligibilia.
- Ecclesia, Apc. 12.a. Mulier amicta Sole, Apc. 21.g. Ambulabunt gentes in lumine eius, scilicet Hierusalem, id est Ecclesie.
prol.| Lumen
- Bonum
- Apostoli, Mt. 5.b. Vos estis lux mundi, Iob. 37.b. Nubes spargunt lumen suum.
- Omnes Predicatores, secundum quod de Ioanne dicitur Io. 5.f. Ille erat lucerna ardens et lucens.
- Predicatio, Iob. 36.d. In manibus suis abscondit lucem et precepit ei, ut rursus adveniat.
- Omnes fideles, Phil. 2.b. Inter quos lucetis, sicut luminaria in mundo. Eph. 5.b. Fuistis aliquando tenebre, nunc autem lux in Domino.
- Cogitatio rationis. Sap. 6.d. Diligite lumen sapientie omnes, qui preestis populis.
- Fides, 1Pt. 2.b. De tenebris vocavit vos in admirabile lumen suum.
- Caritas, 1Io. 2.b. Qui diligit fratrem suum, in lumine manet.
- Crux, Ps. 4. Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine.
- Verbum Dei, Ps. 118. Lucerna pedibus meis verbum tuum et lumen semitis meis.
- Fama, Mt. 5.b. Sic luceat lux vestra coram hominibus, etc.
- Malum
- Gloria eterna, Io. 8.b. Qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vite.
- Prosperitas, Iob. 3.d. Quare data est misero lux ?
- Infamia, Is. 50.d. Ambulate in lumine ignis vestri et in flammis, quas succendistis vobis.
- Scientia secularis, Prv. 20.c. Qui maledicit patri suo, extinguetur lucerna eius in mediis tenebris.
- Superbus doctor, Rm. 2.c. Confidis teipsum ducem cecorum esse, lumen eorum, qui in tenebris sunt.
- Favor popularis, Iob. 18.b. Lux obtenebrescet in tabernaculo illius.
- Hypocrisis ad modum squamarum piscium, ut lignum putridum. Prv. 13.b. Lux iustorum letificat, lucerna impiorum extinguetur.
marg.| {a} Tunc locutus es] Tertia pars. Hucusque Ethan, sive Propheta in persona sua locutus est, laudans Dei misericordias. Nunc patrem inducit, multa de Filio promittentem. Primo dicens Deo Patri.   [Tunc] cum, scilicet predicta mihi diceres, vel cum disponeres testamentum.
marg.| {b} Locutus] etc. id est in occulta revelatione, secundum quod Prophete dicti sunt videntes, quia que occulta erant, revelata sunt eis, nec ignoraverunt.
marg.| {d} Sanctis tuis] non tantum mihi, sed et aliis, quos non falleres. Hbr. 1.a. Multifarie, multisque modis olim Deus loquens Patribus in Prophetis.
prol.| {2.233rb}
marg.| {e} Et dixisti] id est permisisti hoc.
marg.| {f} Posui] id est ponam, vel posui iam predestinationem.
marg.| {g} Adiutorium] humani generis.
marg.| {h} In potente] Christo. Ps. 11. Ponam in salutari, ecce quod hic dicit   [posui] fiducialiter agam in eo, ecce quod hic dicit in potente. Potens enim fuit semper Christus, sed potentiam suam non ostendit ante Resurrectionem, de qua dicit.
marg.| {i} Et exaltavi] non tantum in Cruce, sed et in resurrectione.
marg.| {k} Electum] id est Christum, de quo Ct. 5.c. dicit Sponsa ; Dilectus meus electus ex millibus, quia super omnes homines immunis ab omni peccato.   [Electum] dico.
marg.| {l} De plebe mea] Iudeorum. Vel sic, de plebe mea, id est de plebeis, non enim fui ex divitibus, De exaltatione huius electi, Phil. 2.a. Christus factus est obediens, usque ad mortem, mortem autem Crucis : Propter quod et Deus exaltavit illum et donavit illi nomen, etc. Et quis sit iste electus subdit.
marg.| {m} Inveni] quasi quesitum in sanctis Patribus Regibus et Prophetis.
marg.| {n} David] id est Christum, qui in Cruce fuit manu fortis. Ubi sicut dicit Beatus Bernardus debellavit aereas potestates non equo residens, sed in Cruce pendens, non manu armata, sed Cruci affixa ; in gloria est aspectu desiderabilis, quia in ipsum desiderant Angeli prospicere, ut dicitur 1Pt. 1.c.
marg.| {o} Servum meum] per obedientiam. Postea commendat eum, Primo, a plenitudine Charismatum, {2.233va} Δ cum addit.
marg.| {a} Oleo sancto meo] id est plenitudine gratiarum.
marg.| {b} Unxi eum] Ps. 44. Unxit te Deus, Deus tuus oleo letitie, id est gratie, pre consortibus tuis, Io. 3.d. Dedit ei spiritum, non ad mensuram. Secundo commendat illum ab unione divine nature, dicens.
marg.| {c} Manus enim mea] quasi dicat. Ideo super omnes habebit charismatum unctionem, quia erit Deus et homo, non homo purus, ut alii. Hoc est, quod dicit. Manus enim mea, id est filius meus.
marg.| {d} Auxiliabitur ei] id est Christo homini.
marg.| {e} Et brachium meum] id est filius meus.
marg.| {f} Confirmabit eum] id est Christum hominem. Hoc auxilium et hec confirmatio fuit in unione. Tertio commendat illum a patientia, dicens.
marg.| {g} Nihil proficiet] quasi dicat. Ita erit confirmatus, quod, nihil proficiet inimicus Iudeus, vel diabolus.
marg.| {h} In eo] id est contra illum.
marg.| {i} Et filius iniquitatis] id est Iudas.
marg.| {k} Non apponet nocere ei] Faciet quidem, quod suum est, volendo eum delere, sed non apponet nocere ei, id est effectum voluntati non addet, ut noceat ei. Vel sic. Non apponet, etc. id est cum eum adhuc corruptibilem ad patiendum tradat, non addet, ut post Resurrectionem iterum ei noceat, quia, ut dicit Apostolus, Rm. 6.b. Christus resurgens ex mortuis iam non moritur. Quarto commendat illum a destructione inimicorum eius dicens.
marg.| {l} Et concidam inimicos eius] Iudeos, id est a conspiratione sua solutis criminibus paulatim dividam, ut tamquam caput vituli comminuti et a populo Dei bibiti credant. Et hoc faciam.
marg.| {m} A facie ipsius] id est respectu faciei eius, id est cum ipse respexerit eos. Quinto commendat eum a plena victoria, cum subiungit.
marg.| {n} Et odientes eum] scilicet Demones.
marg.| {o} In fugam convertam] quia ut dicitur Apc. 5.b. Vicit Leo de tribu Iuda : Fugite partes adverse. Vel sic. Odientes eum, scilicet Iudeos et hereticos. In fugam convertam, ut scilicet cum ab Omnipotente recesserint nescientes, quo vadant, convertantur ad ipsum. Sexto commendat eum ab equalitate Patris : Unde dicit Pater.
marg.| {p} Et veritas mea et misericordia mea cum ipso] filio, Cum, notat ibi equalitatem : Adeo enim inter Patrem et Filium nihil est divisum, quia quidquid habet Pater, habet Filius. Io. 17.b. Omnia mea tua sunt, etc. Septimo, commendat illum a gloriosa Resurrectione, cum subdit.
marg.| {q} Et in nomine meo] dicit Pater.
marg.| {r} Exaltabitur cornu eius] id est corpus Christi, quo debellavit aereas potestates. Phil. 2.a. Factus est obediens usque ad mortem, mortem autem Crucis : Propter, quod Deus, etc. Octavo, commendat eum a dilatatione Ecclesie, cum dicit :
marg.| {a} {2.234ra} Δ Et ponam] etc. id est operationem eius in mundo et Mundum subiiciam dominationi eius.
marg.| {b} Et in fluminibus] id est in fluidis hominibus.
marg.| {c} Dexteram eius] id est operationem eius, qua ad dexteram collocabuntur. Nono, commendat eum ab eterna nativitate, dicens.
marg.| {d} Ipse invocabit] vel   [invocavit me] etc. quasi dicat predicta poterit facere, quia potens est, quia filius Dei, quod ipse confitebitur, dicens.
marg.| {e} Pater meus es tu] secundum quod Deus sum.
marg.| {f} Deus meus] secundum quod homo sum.
marg.| {g} Et susceptor] quia sursum capiens, quod fuit in Ascensione. Susceptor, dico.
marg.| {h} Salutis mee] ut, scilicet salves me, supra Tu autem, Domine, susceptor meus es, gloria mea et exaltans caput meum. Decimo, commendat eum a iure primogeniture, dicens.
marg.| {i} Et ego] etc. id est constituam illum. Mt. 1.d. Donec peperit filium suum primogenitum, Eccl. 24.a. Ego ex ore Altissimi prodii, primogenita ante omnem creaturam. Col. 1.c. Qui est principium primogenitus ex mortuis, ut sit in omnibus ipse primatum tenens : Qui est Imago Dei invisibilis, primogenitus omnis creature. Rm. 8.f. Ut sit ipse primogenitus in multis fratribus. Apc. 1.b. Qui testis fidelis primogenitus mortuorum et Princeps Regum terre. Ius primogeniture erat, quod maiorem partem habebat primogenitus in hereditate et alii fratres servi illius erant, sicut, Gn. 27.f. dicit Isaac ad Esau de Iacob : Dominum tuum illum constitui. Hanc dignitatem aperit, cum subiungit.
marg.| {k} Excelsum pre regibus terre] supple ponam eum, quia dignior fuit Christus, quam omnes Reges terre. Undecimo commendat eum a diuturnitate Regni, dicens.
marg.| {l} In eternum servabo] etc. Cum debuit dicere, Regnum, dixit misericordiam, quia quidquid habuit, misericordie fuit, que fuit in assumptione, Duodecimo impletione promissorum, dicens.
marg.| {m} Et testamentum] etc. faciam, ipsi, id est ad honorem ipsius. Ad honorem enim Christi fecit Deus Pater fidele testamentum suum, id est promissiones implevit in illo. Tertiodecimo, commendat eum a successione prolis spiritualis, cum subiungit.
marg.| {o} Et ponam] etc. id est in eternum.
marg.| {p} Semen eius] spirituale, scilicet Christianos.
marg.| {q} Et thronum eius] etc. id est in eternum, sicut e contrario thronum Regis terre sicut dies terre, qui cito transeunt et quia promiserat sic de filiis eius, posset aliquis credere, quod filii non possent peccare, vel quod, qui semel peccassent, ad numerum filiorum redire non possent : Cui opinioni contradicens, subdit.
marg.| {r} Si autem dereliquerint] etc. usque ibi :   [Visitabo in virga] etc. Et est hic conculcatio verborum ad maiorem expressionem. Vel possunt sic diversificari verba. Si autem dereliquerint, etc. Christiani.
marg.| {s} Legem meam] Decalogi, vel Evangelii. Dereliquerint, scilicet male cogitando.
marg.| {a} {2.234va} Δ Et in iudiciis meis non ambulaverint] male consentiendo.
marg.| {b} Si iustitias meas prophanaverint] male loquendo.
marg.| {c} Et mandata mea non custodierint] perverse operando. Si hec inquam fecerint, non ideo delebo eos, sed.
marg.| {d} Visitabo] sicut Medicus et pater.
marg.| {e} In virga] que cedit, non occidit, sed corrigit et hereditatem servat, id est in levi correctione, iniquitates eorum.
marg.| {f} Et in verberibus] id est graviori et assidua tribulatione.
marg.| {g} Peccata eorum] Et hoc est magna misericordia : Unde addit :
marg.| {h} Misericordiam autem meam] etc. id est a Christo, scilicet a Corpore eius mystico. Et licet pro membris intelligatur hoc dictum, non tamen dixit ab eis, quia quod nobis miseretur Deus, est amore Christi.
marg.| {k} Neque nocebo ei] id est filiis eius.
marg.| {l} In veritate mea] id est in die Iudicii, quando in veritate iudicabo. Quia vero de Christo multa dixit sub promissione, ne de impletione dubitet aliquis, ponit, vel innuit tres causas, propter quas impossibile est ea, que promisit, non impleri. Prima est, quia verax est et vult implere, quod promittit : Unde dicit.
marg.| {m} Neque] id est quia non.
marg.| {n} Prophanabo testamentum meum] id est non violabo pactum et promissum meum contraveniendo. Secunda causa est dignitas illorum, per quos et quibus promisit : Unde addit :
marg.| {o} Et que procedunt] etc. Labia sua vocat sanctos Prophetas, per quos olim multifarie, multisque modis loquebatur Deus, ut dicitur Hbr. 1.a. De his labiis. Ct. 4.a. Labia tua sicut vitta coccinea, per mansuetudinem et munditiam et ruborem gratie. Tertia causa est, quia hoc iuravit : Unde dicit.
marg.| {p} Semel iuravi] id est perfecte.
marg.| {q} In sancto meo] id est in secreto meo, vel in sancto, id est in sanctitate mea. Vel   [in sancto meo] id est in Christo homine, Is. 62.c. Iuravit Dominus in dextera sua et in brachio fortitudinis sue. Et ex quo iuravi :
marg.| {a} {2.235ra} Δ Si David mentiar] id est Christo ? quasi dicat, non mentiar ei. Vel sine interrogatione : Si David mentiar, supple, non credatis mihi. Et est aposiopisis, id est defectus sermonis sicut ibi : Si introibunt in requiem meam.   [Iuravi] dico. Quid iurasti ?
marg.| {b} Semen eius] David, scilicet Christi.
marg.| {c} In eternum manebit] id est in eterna vita. Sed quia hec vita eterna in duobus consistit, scilicet in stola anime et corporis. Ideo de utraque subiungit, dicens.
marg.| {d} Et thronus eius] id est fideles, quibus Christus insidet et dominatur et quiescit et iudicabit : Erit.
marg.| {e} Sicut Sol] Ecce de prima stola, secundum quam etiam fulgebunt. Sicut Sol in Dei contemplatione et ardebunt in eius amore. Et hoc inquit erit.
marg.| {f} In conspectu meo] id est quando ipsi erunt in patria coram me.
marg.| {g} Et sicut Luna perfecta in eternum] Hoc quoad stolam corporis est. Modo est corpus hominis sicut Luna imperfecta, quia deficit et minuitur. Et hoc erit non ad tempus, sed in   [eternum] Modo enim et si perficiatur Luna, tamen statim in ipsa perfectione minuitur. Unde 43.a. dicitur Luminare, quod minuitur in consummatione. Et iste etiam thronus erit.
marg.| {h} Testis in celo fidelis] quia fideles salvati testimonium perhibebunt Deo, quod verax est in promissis.
Numérotation du verset Ps. 88,moraliter 
marg.| {a} Moraliter Tunc locutus es] Hoc respicit, quod supra dixerat, quia Domini est assumptio nostra, quod duobus modis expositum est, scilicet assumptio, quam assumimus, scilicet exemplum humilitatis, quam Christus nobis proposuit. Vel assumptio, qua assumitur a Christo ad prelationem. Et tunc cum assumimus exemplum humilitatis, loquitur Dominus.
marg.| {c} In visione] id est in revelatione.
marg.| {d} Sanctis suis] scilicet humilibus, quia eis revelat mysteria, sua. Unde Mt. 11.d. Abscondisti hec a sapientibus et revelasti ea parvulis. Item   [tunc] scilicet cum assumit aliquos et eligit ad prelationem, loquitur   [in visione Sanctis suis] quia eis revelat voluntatem suam, ut Christi populum doceant : Sic assumpto Moysi ad prelationem locutus est Dominus et dedit ei legem in monte Sinai, sicut dicitur Ex. 20. et infra usque ad finem. Et etiam prius apparuit et locutus est in visione rubi ardentis Ex. 3.a. Unde dixit Moyses, vadam et videbo visionem hanc magnam, quare non comburatur rubus.
marg.| {e} Et dixisti] In illa locutione, quam in visione locutus es.
marg.| {f} Posui adiutorium in potente] id est in prelato, quasi dicat, docuisti eum et dedisti ei potestatem, non in destructionem subditorum, sed in auxilium eorum. Quod edoctus Apostolus dicebat. 1Cor. 3.b. Dei adiutores sumus, Dei agricultura estis. In potente bene dicit de prelato, quia prelatus debet habere illam duplicem fortitudinem, de qua dicitur Lc. 24.c. quod Iesus erat potens in opere et sermone. Ipsi vero prelati modo istam potestatem non exercent in multis locis, sed magis potestatem oppressionis, de qua Ez. 34.a. Cum austeritate imperabitis eis et cum potentia. De hac volebat Dominus, ut sibi prelati caverent, quando dicebat Apostolis Mt. 20.d. Scitis, quia Principes gentium dominantur eorum et qui maiores sunt, potestatem exercent in eis : Non ita erit in vobis, etc. Quia vero Domino non obediunt, sed magis subditos opprimunt. Ideo de ipsis dicitur, Sap. 6.a. Potentes potenter tormenta patientur, dixisti etiam eis.
marg.| {i} Et exaltavi electum de plebe mea] id est docuisti eos, quod a te sunt facti et prelati, ut non sibi, sed tibi gloriam tribuant. Electum dicit, non intrusum   [De plebe] non de genere Regali, vel Principum, Is. 1.a. Filios enutrivi et exaltavi, ipsi et autem spreverunt me.   [Mea] Non de plebe diaboli, id est de Synagoga satane. Unde addit :
marg.| {m} Inveni David servum meum] Inveni dicit, quia tales querit Dominus ad ponendum in prelationem.   [David] aspectu desiderabilem secundum interiorem faciem virtutibus et gratia splendentem et manu fortem exterius per bonam operationem.   [Servum meum] Per puram intentionem, qui non propriam gloriam, sed mei, qui sum Dominus, eius querit, secundum quod dicit Beatus Bernardus Fidelis revera servus es, si de gloria Domini tui, etsi non exeunte a te, tamen transeunte per te nil tuis manibus adherere contingat. Talis dignus est prelatione. Unde addit,
marg.| {a}* Oleo sancto meo unxi eum] ad litteram in consecratione. Item, oleo, gratie, sancto, non prophano   [meo] non peccatorum. Quidam enim inunguntur oleo prophano peccatorum. Ps. 140. Oleum autem peccatorum non impinguet caput meum. Sed quia diabolus videt prelatum bonum institutum a Domino, totis viribus insurgit contra eum, sicut dicitur 1Rg. 31.a. quod totum pondus prelii, versum est in Saul. Et 3Rg. ult. e. Non pugnabitis contra maiorem et minorem quempiam, nisi contra regem Israel solum : Ideo bene addit.
marg.| {c} Manus enim mea auxiliabitur ei] quasi dicat. Non timeat bonus prelatus insultus diaboli, quia manus mea auxiliabitur ei, scilicet David servo suo, non otioso et glorianti, sed prelianti, servienti Is. 51.e. Posui verba mea in ore tuo et in umbra manus mee protexi te, Is. 50.c. Dominus Deus auxiliator meus ; et ideo non sum confusus. Nec solum auxiliabitur, sed.
marg.| {e} Et brachium meum confirmabit eum] ut non moveatur flatu alicuius tentationis, aut impetu tribulationis : Talem enim decet esse prelatum. Unde 2Rg. 14.d. Dixit mulier ad David : sicut Angelus Domini, sic est Dominus meus Rex, ut nec benedictione, nec maledictione moveatur, 2Th. 3.a. Fidelis Deus est, qui confirmabit vos et custodiet a malo. Et quia sic confirmatus erit.
marg.| {g} {2.233vb} Nihil proficiet inimicus in eo] Hoc autem non tantum de prelato, sed de quolibet viro iusto dicitur, quod manus Domini auxiliabitur ei, etc. Et nihil proficiet inimicus in eo. Non dicit, non tentabit eum, quia Dominus permittit iustos tentari ad utilitatem ipsorum. Unde dixit Angelus, Tob. 22.c. Quia acceptus eras Deo, necesse fuit, ut tentatio probaret te. In malis autem diabolus habet initium, profectum et consummationem, quando precedit suggestio et sequitur delectatio et succedit consensus. Contra hec tria populus Israel iubetur ire viam trium dierum in desertum penitentie, per criminis deprehensionem, detestationem, resistentiam, sive abiectionem. Aliter tamen illud triduum est, contritio, confessio, satisfactio.
marg.| {i} Et filius iniquitatis] id est diabolus victus ab eo, resistente contra tentationem.
marg.| {k} Non apponet nocere ei] quia dicitur, quod cum aliquis sanctus vir vicit diabolum tentantem de aliquo peccato, numquam postea habet idem diabolus potestatem tentandi eum, vel etiam alium de illo peccato, 2Rg. 7.b. Ponam locum populo meo Israel, scilicet metam tentationis, que est locus, in quo conflatur aurum. Et sequitur ibi : Et plantabo eum, id est firmabo et habitabo cum eo et non turbabitur amplius, nec addent filii iniquitatis, ut affligant eum sicut prius. Hoc est etiam, quod sequitur.
marg.| {l} Et concidam] etc. Non dicit, ipse concidet, sicut dicitur Iob. 40.d. Concident illum amici, divident eum negotiatores. Homo concidit eum et vulnerat, quando fortiter resistit tentationi. Sed hoc Domino proprie attribuitur, non ipsi, quia Dominus dat potentiam et fortitudinem resistendi : Non enim habet eam a se, Unde Iob. 6.b. Que est fortitudo mea, ut sustineam ! Et post. Non est auxilium mihi in me. Istum est autem, ut diabolus concidatur et dividatur, quia multum diligit concisionem et schismata : Sicut e contrario Dominus diligit concordiam et unitatem. Unde dicit Mt. 12.c. Qui non congregat mecum, dispergit. Loquitur autem hic ad litteram de inimicis David, qui habuit ad litteram, quatuor genera hostium. Unum ante Regnum, scilicet : Saulem : Tria vero postquam fuit Rex : In quo intelligitur, quod homo antequam fiat prelatus, non tot habet hostes, quot habet postea. Ante enim habet tantum Saulem, per quem intelligitur parvus prelatus, qui subditis suis est inimicus et facit eos, quandoque indebite obedire. Tria autem genera inimicorum, quos postea habuit David : Primo fuerunt ceci et claudi, de quibus 2Rg. 5.a. Non ingredieris huc, nisi abstuleris cecos et claudos, odientes animam David. Cecus est, qui caret intellectus oculo ; claudus, qui pedes affectus habet infirmos, id est facta ignorantie et pigritie. Secundi hostes fuerunt Philistiim, De quibus dicitur in eodem capite, quod Philistiim venientes diffusi sunt in valle Raphaim. Philistiim interpretatur ruina duplex et hec est libido, que nocet corpori et anime, fame et burse. Tertii hostes fuerunt filii Amon : de quibus 2Rg. 10. per totum capitulum. Amon interpretatur populus turbidus et significat motus ire, qui magnis hominibus dominantur. Eccl. 8.b. Secundum virtutem hominis sic iracundia illius et secundum substantiam suam exaltabit iram suam.
marg.| {n} Et odientes eum] Demones.
marg.| {o} In fugam convertam] ut ab ipso fugiant. Dt. 8.a. Per unam viam venient contra te et per septem fugient. Vel odientes eum, scilicet malos homines in fugam convertam, id est fugabo eos et comprehendam in die mortis et iudicii, Is. 10.a. Quid facietis in die visitationis et calamitatis de longe venientis ; Ad cuius confugietis auxilium et ubi derelinqueris gloriam vestram ?
marg.| {p} Et veritas mea] etc. Quidam habent veritatem, sed misericordiam non habent ; quidam vero e converso. Et utrumque malum est, precipue in prelato, qui debet habere misericordiam et veritatem, secundum quod dicit Gregorius in Pastorali, dicens : Curandum quippe est, ut rectorem subditis et matrem pietas et patrem exhibeat disciplina. Et postea addit, Sit zelus, sed non immoderate seviens, sit pietas, sed non plus, quam expediat parcens, etc. Ne autem veritas, aut misericordia fiat pro inani gloria, vel pro aliqua mala causa, addit utrimque   [mea] Et ne putes sufficere, si per vicarium habeantur addit,   [cum ipso]
marg.| {q} Et in nomine meo] non in suo, non in potentia seculari.
marg.| {r} Et exaltabitur] etc. ad faciendam iustitiam de male factis. Dicit   [Exaltabitur] ut notet, quod contra altos et potentes debent se erigere si male agant. Quod multi non audient facere, sed tamen contra pauperes et miseros se erigunt, Unde dicitur eis. * Ez. 34.e. Cornibus vestris ventilabatis omnia infirma pecora ; diabolus autem potest dicere e contrario de multis : Et falsitas mea et crudelitas mea cum ipso et in nomine meo exaltabitur cornu eius.
marg.| {a} Et ponam, in mari] etc. Per mare intelligitur sollicitudo seculi, que in motu et amaritudine semper est. Per flumina, que habent aquas pacificas et dulces, intelliguntur spirituales refectiones et dulcedines. Quia autem hic loquitur de manu indistincte et addit de dextera, per manum intelligitur sinistra. Homo autem melius et expeditius operatur cum dextera, quam cum sinistra : est ergo sensus.   [Et ponam in] etc. id est faciam, ut vir iustus et prelatus et secularia opera sit debilis et insuetus, ad spiritualia vero fortis et exercitatus de quo sequitur dulcedo et pax, Is. 48.d. Utinam attendisses mandata mea, facta fuisset quasi fluvius pax tua. Qui autem istam dulcedinem gustat, ardenter petit eam a Domino. Unde bene sequitur.
marg.| {d} Ipse] etc. Hoc est proprie officium Sacerdotum et prelatorum. Hbr. 5.a. Omnis Pontifex ex hominibus assumptus pro hominibus constituitur in his, que sunt ad Deum, ut offerat dona et sacrificia pro peccatis, ut condolere possit his, qui ignorant et errant. Ioel. 3.d. Inter templum et altare plorabunt Sacerdotes et dicent, parce, Domine, parce populo {2.234rb} tuo et ne des hereditatem tuam in opprobrium, ut non dominentur eis nationes. Sed oportet, quod qui invocare vult, possit dicere hec tria.
marg.| {e} Pater meus es tu] etc. Pacifici possunt dicere, pater meus es tu, Mt. 5.a. Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur, cultores vero possunt dicere : Deus meus. Flagellat vero   [susceptor salutis mee] Hbr. 12.b. Flagellat omnem filium, quem recepit. Et in hoc est salus anime. Eccl. 30.c. Salus anime in sanctitate iustitie. Et non frustra invocabit, quia.
marg.| {i} Et ego] etc. dando ei ius primogeniture in hereditate celesti. Ex. 4.f. Filius meus primogenitus Israel.
marg.| {k} Excelsum] etc. quia minor de Regno celesti, excelsior est omnibus Regibus terrenis. Mt. 11.b. Qui autem minor est in regno celorum maior est eo. Et notandum quod sunt tria genera primogenitorum, scilicet Egyptiorum, Israelitarum, Levitarum primi interficiuntur, secundi redimuntur, tertii sanctificantur. Primi sunt peccatores, secundi penitentes, tertii innocentes. Sed de primogenito Israel fit, quandoque primogenitus Egypti, Gn. 49.a. Ruben primogenitus meus, etc. Et sequitur : Effusus es sicut aqua, non crescas. Iste etiam versus potest exponi de prelatis.
marg.| {d} Et ego] etc. secundum illud. Gn. 49.a. Ruben, primogenitus meus prior in donis, maior in Imperio.
marg.| {k} Excelsum] etc. Hoc patet ad litteram de ipso, Is. 60.c. Edificabunt filii primogenitorum muros tuos et Reges eorum ministrabunt tibi.
marg.| {l} In eternum] etc. Utinam de quolibet prelato posset istud exponi vere. Sed timeo, quod de paucis sit vera expositio. Si autem volunt invenire Dei misericordiam, qui est eorum prelatus, sint et ipsi misericordes suis subditis. Dicit enim Iac. 2.c. Iudicium sine misericordia fiet ei, qui non facit misericordiam. Et Sap. 6.a. Exiguo conceditur misericordia ; potentes autem potenter tormenta patientur. De exiguo ergo et paupere proprie intelligitur, quod dicit in eternum, etc. Hic est enim, de quo premiserat. Ego primogenitum, etc. Primogenitis autem suis, quibus reservat Dominus hereditatem, non dat in presenti misericordiam, sed eos flagellat et corripit, ut in eternum misericordiam consequantur, quam reservat eis. E contrario autem est de divitibus et potentibus, quia hic facit eis Dominus misericordiam dando temporalia ; quibus dicitur. Os. sexto b. misericordia vestra, quasi nubes matutina et quasi ros mane pertransiens. Ipsi tamen de hoc gaudent et nolunt, quod servetur eis in eternum, sed quasi leccatores festinant in presenti eam accipere et eam consumunt in brevi, sicut fecit filius prodigus, qui noluit expectare, sed dixit patri suo. Lc. decimo quinto c. Da mihi portionem substantie, que me contingit.
marg.| {m} Et testamentum meum] quo dixi : Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur.
marg.| {n} Fidele] est   [ipsi] quasi dicat solvam, quod promisi. Is. 55.a. Feriam vobiscum pactum sempiternum : misericordias David fideles. Hec autem misericordia, licet misericordia sit et dicatur, non tamen dabitur sine aliquo merito precedente. Unde bene sequitur.
marg.| {o} Et ponam] etc. sicut habet alia littera.
marg.| {p} Semen eius] id est opera, que hic seminavit, faciam fructificare et afferre fructum sempiternum. Eccl. 44.b. Illi sunt viri misericordie, id est illi misericordiam consequentur, quorum pietates non defuerunt et cum semine ipsorum perseveravit bona hereditas. Non tantum autem erunt hereses, sed et reges : Unde addit :
marg.| {q} Et thronum] etc. Dies celi sunt longi, clari, rotundi. Thronus, sive Regnum mundi sepe habet dies tediosos et semper breves et noctes habet meticulosas, quia ut dicitur Eccl. 10.b. Omnis potentatus brevis vita. Ostenso autem, quod servabit illis misericordiam in eternum ne nimis sint delicati, volentes etiam hic habere misericordiam, secundum quod dicit Hieronymus Delicatus est miles, qui vult hic gaudere cum Mundo et in futuro regnare cum Christo, consequenter ostendit quod non habebunt hic misericordiam. Sed si peccaverint, arguentur et flagellabuntur. Unde subdit.
marg.| {r} Si autem] etc. Hic autem primo secundum litteram est argumentum, quod merito patrum remittuntur peccata filiorum, secundum quod dicitur 3Rg. 11.f. Ducem ponam eum cunctis diebus vite sue, propter David servum meum. Notantur autem hic quatuor necessaria, que non sunt dimittenda. Primum est suscipere legem Decalogi, quod notatur, cum dicit. Si autem, etc. Prv. 1.a. Audi, fili, disciplinam patris tui et ne dimittas legem matris tue, ut addatur gratia capiti tuo et torques collo tuo. Secundum est, * proficere in operibus bonis, quod notatur, cum dicit.
marg.| {a} Et in iudiciis meis] etc. que sunt. Ex. 21. et 22. et 23.   [Meis] dicit, non secularibus. Ez. 44.f. Cum fuerit controversia, stabunt in Iudiciis meis 1Cor. 6.a. Secularia iudicia si habueritis, contemptibiles, qui sunt in Ecclesia, illos constituite ad iudicandum. Vel sic. In iudiciis meis, etc. id est non iudicaverint seipsos et vias suas. 1Tim. 5.d. Sine preiudicio nihil faciens in alteram partem declinando. Ambulaverint, inquit, quia ambulare, non stare oportet. Mt. 20.a. Quid hic statis tota die otiosi ? Beatus Bernardus In via Dei non progredi, regredi est. Tertium est ipsa bona opera sanctificare, id est pura intentione facere. Unde dicit per contrarium.
marg.| {b} Si iustitias meas prophanaverint] Iustitie Dei sunt opera bona. Sed has iustitias prophanant hypocrite, qui non operantur recta intentione, Mt. 6.a. Attendite, ne iustitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis, etc. Tales iustitie sunt sicut pannus menstruate, Is. 64.b. Prophanant autem hypocrite iustitias, corde, ore et opere. Corde, per pravam intentionem. Is. penult. a. Ius prophanum in vasis eorum. Ore, per dolosam locutionem. 1Tim. 6.d. Prophanas vocum novitates devita. Opere, per pravam operationem, quam in occulto faciunt. Ez. 22.f. Inter sanctum et prophanum non habuerunt distantiam. Eph. 5.c. Que in occulto fiunt ab ipsis, turpe est dicere. Quartum est custodire mandata Evangelica etiam minima. Unde addit :
marg.| {c} Et mandata mea non custodierint] Mt. 5.c. Qui solverit unum de mandatis istis minimis et docuerit sic homines, minimus vocabitur in Regno Celorum : Qui autem fecerit et docuerit, hic magnus vocabitur. Contra illa ergo quatuor, que necessaria sunt, ponuntur hic quatuor verba, scilicet dereliquerint, non ambulaverint, prophanaverint, non custodierint, que sunt contra stultos, pigros, hypocritas, inutiles Predicatores.
marg.| {d} Visitabo in virga iniquitates eorum et in verberibus peccata eorum] Ecce severitas discipline, cum dicit   [In {2.234vb}   virga] non in malleo. Prv. 19.d. Parata sunt derisoribus iudicia et mallei percutientes stultorum corporibus. De hac visitatione, Iob. 10.c. Visitatio tua custodivit spiritum meum, licet, scilicet corpus leserit. Propter hoc habetur Prv. 23.b. Noli subtrahere a puero disciplinam, si enim percusseris eum virga, non morietur, tu virga percutis eum et animam eius ab Inferno liberabis. Alioquin sicut dicitur Is. 30.g. Erit transitus virge fundatus et pro flagellis flagra, immo eterna flagratio. Hec ergo visitatio in virga non erit ad damnationem, sed ad correctionem. Unde addit :
marg.| {h} Misericordiam autem meam] quam ei in eternum servabo, ut predictum est.
prol.| Non dispergam ab eo] Licet ita percutiam et verberem propter peccata, non tamen, hoc est, crudelitas, licet hominibus seculum diligentibus videatur, sed est magna misericordia, ut per transitoria verbera vitentur eterna supplicia. Unde dicit. Misericordiam autem, etc. sed verberando spargam in eo, Eccl. 3.a. Tempus spargendi lapides, id est duritias verberum et tempus colligendi. Augustinus Magna misericordia est in presenti misericordiam non consequi.
marg.| {k} Neque nocebo ei in veritate mea] id est in die iudicii, ut supra dictum est. Qui enim hic flagellatur, tunc admittetur ad Regnum cum aliis, aliter non, Hbr. 12.b. Flagellat omnem filium, quem recipit, Glossa Qui exceptus est a numero flagellatorum, excipietur a numero filiorum.
prol.| Vel sic. Non nocebo, etc. id est licet nocere ei videar secundum falsa iudicia hominum, non tamen in veritate, que mea est, quam ego video et facio. Nocebo ei. Hoc est, quod ait Apostolus Hbr. 12.c. Omnis quidem disciplina in presenti videtur non esse gaudii, sed meroris, postea autem fructum pacatissimum exercitatis per eam reddet iustitie.
prol.| Et notandum quid vocetur in veritate :
Qui
- Ad veras penas vadit in Infernum : Presentes enim pene, sunt pene picte.
- Veritatem fidei perdidit in toto, vel in parte.
- Paragolizatur a diabolo, vel Mundo, ut cuprum pro auro commutet, deserit.
[Qui] Veritatem
¶ Doctrine :
¶- Naturalis legis.
¶- Moralis.
¶- Evangeliorum.
¶Vite :
¶- Active.
¶- Contemplative.
¶¶¶Iudiciorum.
¶ Iustitie
¶- Ponderum.
¶- Mensurarum.
¶ Lingue.
¶ Operum.
¶ Regule.
¶ Cibi, Lc. 15.c. Siliquas, quas porci manducabant.
marg.| {m} Neque prophanabo] etc. Testamentum Dei dicitur sacra Scriptura. Hanc non prophanat ipse, sed heretici et pravi expositores prophanant eam. 1Tim. 6.d. O Timothee depositum custodi devitans prophanas vocum novitates et oppositiones falsi nominis scientie. Scientia falsi nominis, vel falsum nomen scientie, sunt decreta humana et leges, ubi nihil universale et ideo nulla potest esse scientia. Item Testamentum Dei est eius pactum, de quo dicit, Mal. 2.a. Misi ad vos mandatum istud, ut esset pactum meum cum Levi, dicit Dominus. Et in eodem : Pactum meum fuit cum eo vite et pacis. Per Levi intelliguntur clerici, cum quibus Dominus fecit pactum et Testamentum vite et pacis, ut in se honeste vivant et alios peccatores Deo reconcilient, secundum quod dicit Apostol. 2Cor. 5.d. Dedit nobis ministerium reconciliationis. Hoc testamentum non prophanat ipse, sed ipsi prophanant illud. Prophanare idem est quod procul a phano ponere. Et ipsi procul ponunt a Templo Dei, scilicet ab Ecclesia et a se ipsis, qui sunt viri Ecclesiastici, quia in eis non est neque vita, neque pax, secundum quod dicit eis Dominus. Mal. 2.b. Vos autem recessistis de via et scandalizastis plurimos in lege et irritum fecistis pactum Levi, dicit Dominus.
marg.| {o} Et que procedunt] etc. Hec clausula expositio est precedentis. Labia sunt duo testamenta : Et dicit, procedunt ad instar personarum, secundum illud Ex. 20.c. Populus, videbat voces, quasi dicat ut personas. Quidam vident promissa, quidam comminationes, neutra facit Dominus irrita, sed homo. Iud. 2.d. Irritum fecit gens ista pactum meum, quod pepigeram cum patribus eorum. Dixi, quod non prophanabo testamentum, scilicet pactum vite et pacis, quia.
marg.| {p} Semel iuravi] id est perfecte promisi.
marg.| {q} In sancto meo] id est per sanctitatem meam.
marg.| {a} Si David mentiar, semen eius in eternum manebit] David manu fortis et aspectu desiderabilis, significat bonam vitam, que prima est in pacto. Semen eius Salomon, qui interpretatur pacificus bene exprimit pacem, que secunda est in pacto. Est ergo sensus, ac si dicat : Licet ipsi pro magna parte prophanem testamentum meum et pactum vite et pacis, tamen firmiter promisi et servabo, quod aliqui erunt semper per bonam vitam aspectu desiderabiles et in operatione fortes et reconciliabunt Deo peccatores. Hec autem reconciliatio maxime fit per intercessionem Beate Virginis, de qua exponitur, quod sequitur.
marg.| {d} Et thronus eius] etc. Ipsa enim fuit Thronus veri Salomonis, id est Christi, qui in ea sicut in throno a statura divinitatis se demisit, ut sedens in ea carnem et humanam naturam sumeret. Unde dicit Eccl. 24.a. Thronus meus in columna nubis, id est in Beata Virgine. Iste thronus prefiguratus est 3Rg. 10.c. et 2Par. 9.d. ubi dicitur : Fecit sibi Rex Salomon thronum de ebore grandem. De ebore fuit per munditiam, grandis per humilitatem, thronus per fecunditatem. Idem dicitur Ct. 3.d. Ferculum fecit sibi Rex Salomon de lignis Libani. Notandum autem, quod multa fuerunt in throno Salomonis ad litteram, sicut legitur. 3Rg. 10.c. que mystice in throno Christi, id est in Beata Virgine possumus assignare, que his versibus comprehendi possunt.
prol.| Versus : « Ligna, sedile, manus, ebur, aurum, brachia, scamnum : Argentum, Leo, Rex, purpura, previa, gradus ».
prol.| In Beata Virgine fuerunt ligna fortitudinis et perseverantie. Ct. 3.d. Ferculum fecit sibi Rex Salomon de lignis Libani, id est de cedris, que sunt fortes et imputribiles. Sunt et alia ligna Libani, que ei competunt. Unde ipsa dicit Eccl. 24.b. Quasi cedrus exaltata sunt in Libano et quasi cypressus in monte Sion, quasi palma exaltata sum in Cades, etc. Item sedile et manus, 3Rg. 10.c. Due manus tenentes sedile : Sedile est caritas B. Virgin. secundum quod Ct. 3.d. dicitur : Media caritate constravit, Manus due, opera privilegiata humilitatis et pietatis. Ebur, castitas, 3Rg. 10.c. Fecit thronum de ebore grandem. Quod iam expositum est super. Grandis etiam fuit in ebore, id est in continentia, quia in ea fuit extinctus fomes. Aurum sapientie, 3Rg. 10.c. Vestivit eum auro fulvo nimis. Et 2Par. 9.d. Auro mundissimo. Brachia longa ad defensionem nostram et ad dandum longe positis, id est peccatoribus. 2Par. 6.e. Brachiola duo altrinsecus. Forte Christus puer brachiolis amplexatus est illam. Scamnum. Paral. eodem Et scabellum aureum, quasi dicat, divitias et sapientiam terrenam pedibus conculcavit. Apc. 12.a. Mulier amicta Sole et Luna sub pedibus eius. Item pedes, id est affectus eius utebantur auro rationis. Argentum, id est eloquentia, quia ipsa est advocata nostra. Ct. 3.d. Columnas eius fecit argenteas, id est id, quod terram tangebat, id est peccatores. Leo, sicut dicitur 3Rg. 10.c. et 2Par. 9.e. quatuordecim Leones erant. Leo terribile animal est. Quatuordecim ergo Leones sunt septem virtutes Beate Virginis et septem dona, quorum odor terret serpentem veterem, id est Diabolum. Unde de ipsa dicitur. Ct. 6.d. Terribilis, ut castrorum acies ordinata. {2.235rb} Rex, quia solus Rex sedet in throno et solus Christus in Beata Virgine Ez. 44.a. Princeps ipse sedebit in ea. Purpura, id est martyrium. Ct. 2.d. Ascensum purpureum, Martyr autem fuit Beata Virgo et si non corpore, tamen mente, secundum illud Lc. 2.e. Et tuam ipsius animam pertransibit gladius.
prol.| Hieronymus : Beata Dei Genitrix, quia in ea parte passa est, que impassibilis habetur, ideo ut ita fatear, quia spiritualiter et atrocius passa est gladio Passionis Christi, plusquam martyr fuit. Beatus autem Bernardus sic loquitur ad beatam Virginem. Postquam emisit spiritum ille tuus Iesus, omnium quidem, sed specialiter tuus, illius plane non attigit animam, cum impius crudeli lancea, non mortuo parcens, qui nocere non potuit, latus aperuit, ipsius anima iam ibi non erat, sed tua plane avelli nequibat : Tuam ergo animam pertransiit vis doloris, ut te non immerito plus quam Martyrem predicemus. Previa, 3Rg. 10.c. Summitas throni rotunda erat, Ct. 3.d. Reclinatorium aureum, id est perfectio summa sine angulis et scrupulis. Gradus sex, quibus ascenditur ad eam, secundum quod dicitur 3Rg. 10.c. et 2Par. 9.e. sunt sex partes venerationis, id est reverentia, devotio in corde, salutatio et gratificatio in ore, obsequium et prestatio in opere. In quolibet gradu sedet Leo, id est timor Domini, Eccl. 25.b. Timor Domini super omnia se superposuit. De hoc ergo Throno Christi dicit Deus Pater : [Et thronus eius sicut Sol in conspectu meo] Sol splendet et calet, sive ardet ; in quo notatur gemina stola, quam utramque habere pie creditur Beata Virgo in conspectu Dei, ut splendeat et fulgeat sicut Sol, secundum stolam corporis ; et amore ferveat, secundum stolam anime.
marg.| {g} Et sicut Luna perfecta in eternum] Verba sunt Innocentii Pape, que sequuntur usque ibi, sicut rationabiliter asserunt, que de rerum naturis edisserunt. Luna frigida est et humida, quia frigida est, designat virginitatem ; quia humida, designat humilitatem. Ignis enim, de quo venit siccitas, naturaliter petit sublimia. Aqua vero, de qua procedit humiditas quasi gravis, naturaliter petit humilia. Frigiditas igitur et humiditas Lune, virginitas et humilitas est Marie, que frigida fuit contra estum luxurie, humida contra fastum superbie. Quia vero semper perseveravit in virginitate et humilitate et in gloria etiam apparet eius humilitas et virginitas, ideo bene dicit quod est in conspectu Dei, sicut Luna perfecta in eternum, que scilicet numquam patitur detrimentum.
marg.| {h} Et testis in celo fidelis] Ipsa enim orat ibi pro peccatoribus et testatur, quod filius Dei pro eis factus est homo, sicut dicit beatus Bernardus : Mater ostendit filio pectus et ubera. Propter hoc dicit Ier. 14.d. Solii glorie tue recordare, ne irritum facias fedus tuum nobiscum. Beata ergo Virgo est thronus, Sol, Luna, Testis. Quia Thronus est, continet iudicem ; quia Sol, producit terre nascentia ; quia Luna, noctis tenebras discutit ; quia Testis causas absolvit. Si peccatores et times Iudicem, hec tenet eum. Si penitens cupis de terrenis curis exire, hec calorem Solis producit. Si nox adversitatum, vel ignorantie te premit, Luna est. Si causis vexaris a Spiritibus immundis, vel desideriis importunis, vel in morte impeteris, testis tibi erit, si eam invocasti ad videndum opera tua et vitam. Unde in generali confessione dicitur : Confiteor Deo et beate Marie, quasi dicat, volo, quod ipsa sciat penitentiam meam et sit testis confessionis mee. Ipsa et etiam omnes Sancti. Unde dicitur Os. 11.d. Iudas autem testis descendit cum Deo et cum sanctis fidelibus. Nec tantum   [testis] est, sed   [testis fidelis] Videas ergo, quod habeas bonam causam, quia pro te non mentietur. Prv. 14.a. Testis fidelis non mentietur.
marg.| {i} Tu vero] etc. Quarta pars, ubi ponit, que videntur adversa predictis promissionibus. Superius enim cum de Christo promitteret Pater, locutus est de David, de quo nunc contraria ponit, ut que necesse erant fieri, quia Deus iuraverat, non in eo, scilicet in David, sed potius in alio quererentur implenda, sicut et Salomon cecidit, ne ipse putaretur semen, quod de David promittebatur eternum. Sic et cum de Iacob et Esau dictum sit Gn. 25.c. Maior serviet minori legitur Iacob adorasse maiorem Gn. 34.c. ut hec potius in duobus populis expectarentur impleri ; primo ergo agit de dilatione Regni, dicens :   [Tu vero] quasi dicat {2.235va} Δ hec promisisti, sed ne in David putentur impleri.
marg.| {a} Tu repulisti] David a regno per Absalonem, 2Rg. 15.c.
marg.| {b} Et despexisti] per Semei : qui proiicebat lutum contra illum. Et tamen.
marg.| {c} Christum tuum] filium non abstulisti, sed   [distulisti] et sic manet, quod promisisti : Non tamen in illo David implendum : Unde sequitur :
marg.| {d} Avertisti testamentum servi tui] id est promissa Iudeis ad gentes transtulisti, secundum illud Is. 9.b. Verbum misit Dominus in Iacob et cecidit in Israel. Vel de destructione omnimoda legitur :   [Avertisti testamentum servi tui] id est destruxisti vetus Testamentum, quod factum erat servo : Non enim Regnum, vel Sacerdotium, vel altare, vel sacrificium. Vel   [Testamentum servi tui] id est Moysi, de quo dicit Hbr. 3.a. Erat autem Moyses fidelis famulus in domo Domini, postea agit de destructione Templi dicens :
marg.| {e} Prophanasti] id est prophanari permisisti.
marg.| {f} In terra] deiectum.
marg.| {g} Sanctuarium eius] id est Templum David, quod dicitur esse David, eo quod preparavit materiam eius, ut habetur 1Par. 29.a. Hec autem prophanatio facta fuit per Titum et Vespasianum. Nec hoc solum fecisti, sed et Angelorum custodiam ab eis amovisti. Hoc est, quod sequitur.
marg.| {d} Destruxisti omnes sepes eius] id est custodiam Angelorum amovisti, quibus quasi sepe claudebantur. Hec sepe amota, timor et tremor iuvasit eos. Unde addit :
marg.| {i} Posuisti firmamentum eius formidinem] id est illud, quod prius erat pro firmamento, ut divitias.
prol.| {2.236ra} Δ et talia factum est illis ad timorem. Vel secundum Glossam illud in quo prius firmi et inexpugnabiles erant, modo timebant pro culpa sua, scilicet Deum. Confirmati enim erant, cum unus sub Iuda Machabeo fugaret decem millia. Nec est mirum, si timeant, quia sequitur, quod.
marg.| {a} Diripuerunt, eum] David, id est populum Iudaicum per mundum dispersum.
marg.| {b} Omnes transeuntes viam] ad litteram, quia omnes concutiunt et impellunt eos, quando obviant eis. Vel de eorum depredatione potest legi, qua a Principibus et bedellis diripiuntur et expoliantur. Iudei enim modo facti sunt spongie et sanguisuge Regum et Principum, ut cum collegerint sugentes sanguinem pauperum, evomant eis collecta. Et hoc processit ex avaritia Principum. Potius enim eiicere sordes et mundare plateas deberent Iudei, quam pauperes Christianos usuris et calumniis opprimere, cum in figura huius officii olim servierint in Egypto in luto et latere et palea. Nec tantum in factis sustinent iniuriam, sed et in verbis : Unde addit :
marg.| {c} Factus est opprobrium vicinis suis] Ez. 22.b. Dedi te opprobrium gentibus et irrisionem universis terris. Postea addit, quod gravius est, scilicet quod inimici eorum potentes sunt. Unde dicit.
marg.| {d} Exaltasti dexteram deprimentium eum] ut primo Titi et Vespasiani, tandem aliorum omnium inimicorum. Et per hoc.
marg.| {e} Letificasti omnes inimicos eos] Lam. 1.g. Omnes inimici mei audierunt malum meum, letati sunt, quia tu fecisti. Adhuc autem aliquod esset remedium, si contra fortes inimicos et ipsi fortes essent et adiutorium a fortibus haberent. Sed hoc removet, cum subiungit.
marg.| {g} Avertisti adiutorium gladii eius] ut scilicet gladio pugnando non possit se defendere et tu qui fortis es, qui solebas illum populum adiuvare.
marg.| {h} Non es auxiliatus ei in bello] unde ab inimicis victus est et captivus et quod inter omnia peius est et miserabilius, cum per hec flagella se deberent, emendare, inde deteriorati sunt.
marg.| {a} {2.236va} Δ Unde addit : Destruxisti eum ab emundatione] id est cum eum flagellares, ut emundaretur, non est mundatus, quia fidem habere noluit, qua mundantur corda. Unde Act. 15.b. Fide purificans corda eorum. Post hoc sequitur destructio Regni : Unde dicit.
marg.| {b} Et sedem in terra collisisti] id est Regnum eius destruxisti, ut iam non sit aliquis Rex, vel Princeps in populo illo. Et loquitur de regno illo sicut de vase fictili, quod cum volumus omnino confringere, ad terram collidimus et proiicimus. Nec solum destructum est in fine regnum, sed destructio eius accelerata propter peccata eorum. Unde addit :
marg.| {c} Minorasti dies temporis eius] quibus se regnaturos putabant et etiam quibus regnassent, nisi a Dei servitio recessissent. Ultimum est vilitas eorum et confusio. Unde subiungit : perfudisti eum confusione.
prol.| Potest autem totum exponi de Christo et de Ecclesia allegor.
marg.| {i} Tu vero repulisti] quasi dicat Ecclesia, Domine iurasti semen David, id est Christi in eternum daturum : Sed nunc
marg.| {a} Λ Repulisti Christum tuum] id est patibulo exposuisti, Vel   [Christum] id est corpus Christi mysticum, scilicet Ecclesiam.   [Repulisti] id est videris repulisse. Unde videris contrarius promissioni tue. Hec repulsio est persecutio Ecclesie, que maxime erat in Primitiva Ecclesia. Et erit in finali, quando caritas multorum refrigescet, tempore, scilicet Antichristi.
marg.| {b} Et despexisti] id est in despectum dedisti ipsum Christum et Ecclesiam, Is. 53.a. Vidimus eum et non erat aspectus et desideravimus eum, virum despectum. Et :
marg.| {c} Distulisti Christum tuum] id est adventum eius ad iudicium, quod petit Ecclesia, ut sic a laboribus et erumnis liberetur.
marg.| {d} Avertisti testamentum servi tui] id est promissionem, quam ei feceras, videris avertisse.
marg.| {e} Prophanasti in terra] id est prophanasse videris.
marg.| {g} Sanctuarium eius] id est Sanctos, in quibus habitat, qui a Mundo prophani reputantur.
marg.| {h} Destruxisti omnes sepes eius] id est Apostolos et Martyres, quibus corpus Christi, quod est Ecclesia, claudebatur et defendebatur, videbaris destruere, dum occidebantur a Tyrannis.
marg.| {i} Posuisti firmamentum eius formidinem] quando Apostoli, qui Ecclesiam confirmare debebant, timore victi fugerunt et abierunt in sua, in Passione Domini. Unde dicitur Mt. 26.f. Tunc discipuli omnes relicto eo fugerunt. Hoc etiam maxime de Petro exponendum est, qui erat firmamentum Ecclesie et fundamentum. Unde dixit ei Dominus, Mt. 16.c. Tu es Petrus et super hanc Petram edificabo Ecclesiam meam. Et Lc. 22.d. Et tu aliquando conversus confirma fratres tuos. Hoc   [firmamentum] posuit Dominus, id est poni permisit   [formidinem] quando ad vocem ancille formidans, Dominum negavit. Sed bene dicit posuisti Λ quia hoc non fuit nisi ad tempus, quasi falsa positio, que fit causa exercitationis : Sic Dominus fecit falsam positionem Petro, ut exercitaretur et suam cognosceret infirmitatem. Dominus autem dixit : Cedat tempus huius positionis, quando inducit eum virtute ex alto, ut promiserat : Lc. 24.g. Quando verbo Domini celi firmati sunt et spiritu oris eius omnis virtus eorum.
marg.| {a} Diripuerunt eum] detrahentes ei.
marg.| {b} Omnes transeuntes viam] secundum quod dicitur Mt. 27.e. Pretereuntes blasphemabant eum, moventes capita sua et dicentes : Vah qui destruis templum Dei et in triduo illuc reedificas.
marg.| {c} Factus est opprobrium vicinis suis] scilicet Iudeis, qui dicebant ei, ut ibidem Mt. 27.e. dicitur : Alios salvos fecit, seipsum non potest salvum facere ; Si Rex Israel est, descendat nunc de cruce et credimus ei.
marg.| {d} Exaltasti dexteram deprimentium eum] Unde dixit Pilato, Io. 19.b. Non haberes potestatem adversus me ullam, nisi tibi datum esset desuper.
marg.| {e} Letificasti omnes inimicos eius] scilicet Iudeos, qui de eius morte letati sunt.
marg.| {g} Avertisti adiutorium gladii eius] quando respuit adiutorium gladii, dicens Petro : Io. 18.b. Mitte gladium tuum in vaginam. Vel de gladio predicationis loquitur, cuius adiutorium avertit Deus a Christo in passione, quia tunc non prevaluit eius predicatio.
marg.| {h} Et non es auxiliatus ei in bello] ut scilicet eum morti subtraheres, sed tormentis exposuisti. Unde ipse dicebat, Mt. c. 27.f. Eli, Eli lamasabathani, hoc est Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me ?
marg.| {a} Λ Destruxisti eum ab emundatione] id est ut nos a peccato mundares, ipsum morti tradidisti. Hoc est quod dicit ipse Pater, Is. 53.c. Propter scelus populi mei percussi eum.
marg.| {b} Et sedem eius in terra collisisti] id est non dedisti ei Regnum in terra. Unde dixit Ioa. 18.g. Regnum meum non est de hoc Mundo.
marg.| {c} Minorasti dies temporis eius] quia non multum vixit super terram.
marg.| {d} Perfudisti eum confusione] in flagellis, in sputis Iudeorum et in ignominiosa morte Crucis.
Numérotation du verset Ps. 88,moraliter 
marg.| {i}Moraliter. Tu vero repulisti] Supra induxerat Deum Patrem dicentem de Beata Virgine, quod erat in conspectu Dei et orabat et testis erat pro hominibus. Sed posset aliquis nimis presumere in auxilio Beate Virginis, ut in peccatis manens, per eam presumeret salvari. Unde dicit hic :   [Tu vero repulisti] * quosdam, scilicet eos, qui nolunt penitere. Non autem dicit quem, vel quos repellit Dominus. Unde relinquit, quod plures repellit Dominus. Repellit enim curiosos scrutatores a veritate videnda et ambitiosos a dignitate obtinenda. De primo, Prv. 25.d. Perscrutator Maiestatis opprimetur a gloria. De secundo Lev. 21.c. Omnis, qui habuerit maculam de semine Aaron Sacerdotis, non accedet offerre hostias Domino. Maculatus est omnis peccator et precipue ambitiosus. Ibi autem in levitico enumerat multas maculas, per quas repellitur, inter quas ponit. Si cecus, si gibbus fuerit, etc. Cecus est, qui ignorat Dei scientiam. Talem repellit Dominus a prelatione. Unde Os. 4.b. Quia tu scientiam repulisti, repellam te, ne Sacerdotio fungaris mihi. Gibbus autem est, qui habet plures prebendas, vel beneficia. Hic est enim Camelus gibbosus, qui per angustam portam intrare non potest ad eternum regnum, nisi gibbum de ponat. Similiter nec admittitur a {2.235vb} Deo ad prelationem. Quoscumque enim repellit a celo, repellit a Regno Ecclesie id est a prelatione, quia qui est in mortali, a Deo non preficitur. Sed quos Deus repellit, multotiens promovet diabolus, sicut 1Mcc. 7.b. Demetrius Alchimum impium constituit in Sacerdotem. Demetrius interpretatur nimium persequens et significat diabolum. Alchimus interpretatur firmamentum vani consilii et significat homines vanos et mundanos.
marg.| {b} Et despexisti] non dicit quos, sed intelligendum est eos, quos repulit, qui non sunt digni nomine coram Deo, licet vocaverint nomina sua in terris suis. Non tamen ita despexisti, quin paratus sis eos ad penitentiam recipere, si velint : unde :
marg.| {c} Distulisti Christum tuum] id est iudicium Christi tui, ut interim peniteant et ad te redeant. Sap. 11.d. dissimulas peccata hominum propter penitentiam, Iob. 24.d. Dedit ei Deus locum penitentie et ipse abutitur eo in superbia.
marg.| {d} Avertisti Testamentum servi tui] Christi, qui fecit Testamentum suum ante mortem suam, dicens : Io. 14.d. Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis Eccl. 45.d. Statuit ei Testamentum pacis, scilicet Phinees, qui interpretatur, ore parcus et significat eos, qui temporalia contemnunt, qui parcunt ori suo, ut non comedant terram sicut serpens. Avarus enim et cupidus est talpa et bufo, qui semper terram comedunt. Hi non servant testamentum pacis, sed propter temporalia contendunt et litigant. Et ita aversum est testamentum et preponuntur temporalia spiritualibus, contra illud : Primum querite Regnum Dei : Mt. 6.d. Hoc significatum fuit et inceptum, Gn. 13.b. ubi dicitur de Abraham et Loth : Erat substantia eorum multa et non quibant habitare communiter. Unde facta est rixa inter pastores gregum Abraham et Loth : Ecce aversio testamenti.
marg.| {e} Prophanasti in terra Sanctuarium eius] Sanctuarium Christi, est cor, sive anima hominis, 1Cor. 3.d. Templum Dei sanctum est, quod estis vos. Hoc sanctuarium permissive prophanatur a Deo, id est procul a phano ponitur, id est a Templo Dei et fit phanum diaboli.
marg.| {f} In terra] id est in amore terrenorum, 2Mcc.14.e. Hoc Dei phanum in planiciem deducam et altare effodiam et Templum hoc Libero patri consecrabo. Hoc dixit Nicanor, quem intelligitur diabolus, in planiciem deducit Templum Domini, cum illud ad amorem terrenorum deiicit, Libero patri consecrat, cum ebrietati et gule illud subiicit. Iuda 1.a. Dei nostri gratiam in luxuriam transferentes, Za. 12.a. Ecce ego ponam Hierusalem superliminare crapule in omnibus populis Hierusalem, quod interpretatur visio pacis, in qua erat Templum Domini, significat cor hominis. Significat etiam specialiter clericos, qui inter omnes populos magis dissoluti sunt in luxuria et cupiditate et sic prophanatur sanctuarium Dei.
marg.| {h} Destruxisti omnes sepes eius] Omnes dicit, quia sunt plures. Una sepes, est custodia Angelorum, que destruitur, cum homo peccato se subiicit. De hac Is. 5.b. Auferam sepem eius et erit in direptionem. Glossa custodiam Angelorum. Item sepes sunt prelati boni. Ecclesiast. 10.b. Qui dissipat sepem, mordebit eum coluber, id est diabolus colens umbram, id est hypocritam. Et fiunt sepes ex spinis, ut difficile sit hostibus transire et ut prelati pungant maleficos. Unde baculus pastoralis in imo est acutus. Unde versus : « Attrahe sustenta, stimula, vaga, morbida, lenta. Attrahe per primum, medio rege, punge per imum ».
prol.| Hec tria notari possunt, 2Tim. 4.a. ubi dicit : Argue, increpa, obsecra. Argue, id est argumentis et rationibus rege et sustenta bene agentes, obsecra attrahendo, increpa stimulando et pungendo, Eccl. ult. d. verba sapientum quasi stimuli. Item sepes sunt flagella Domini et tribulationes, quas immittit. Os. 2.b. Sepiam vias tuas spinis. Item penitentia et abstinentia est sepes, quam oportet fieri in penitente, ut prohibeantur antique semite vitiorum. Eccl. 28.d. Sepi aures tuas spinis et noli audire linguam nequam. Is. 58.d. Vocaberis edificator sepium, avertens semitas iniquitatum. Has omnes sepes permittit Deus destrui in multis et ideo expositi sunt inimicis demonibus. Unde timendum est eis. Hoc est, quod addit.
marg.| {i} Posuisti firmamentum eius formidinem] id est cor, * quod firmum deberet esse in fide et dilectione pavidum erit, secundum quod dicit Dominus, Dt. 28.g. In gentibus illis non quiesces, neque erit requies vestigio pedis tui. Dabit enim tibi Dominus ibi cor pavidum et oculos deficientes et animam merore consumptam. Et erit vita tua pendens ante te quasi exposita, scilicet ut tibi de facili auferatur a quolibet transeunte.
prol.| Unde sequitur : [Diripuerunt eum omnes transeuntes viam et cetera]
prol.| Potest autem hoc et aliter exponi.
marg.| {i} Posuisti firmamentum eius formidinem] Firmamentum Ecclesie et Religionis sunt Θ prelati, qui debent subditos confirmare et consolari, sicut dictum est primo prelato, Lc. 22.d. Et tu aliquando conversus {2.236rb} confirma fratres tuos. Sed hos modo posuit Dominus formidinem, quia confirmare et consolari nesciunt, sed tantum terrere et torquere. Iob. 41.a. Per gyrum dentium eius formido, id est habet omnia verba terribilia et nulla consolatoria. Contra quod dicitur Ier. 17.c. Non sis mihi tu formidini, spes mea tu in die afflictionis. Item posuit eos formidinem in Ecclesia, sicut ponitur formido, id est expaventaculum in cucumerario et in horto, de qua dicitur Bar. in fine. Sicut in cucumerario formido nihil custodit, ita sunt dii eorum, id est prelati. Cum primo ponitur formido in cucumerario, timent eam aves et putant, quod homo sit cum arcu et sagittis : Sed videntes eam non moveri, accedunt paulatim et comedunt fructus et postmodum sedent super ipsam formidinem et stercora emittunt super eam : Sic prelatus quando primo constitutus est aliquantulum, timetur a demonibus et Tyrannis : Sed paulo post videntes eum insensibilem et mortuum, non timent eum, sed in facie eius contumelias dicunt et faciunt. Hoc est, quod sequitur.
marg.| {a} Diripuerunt eum] destructis sepibus et posito firmamento in formidinem.
marg.| {b} Omnes transeuntes viam] id est ipsum conculcantes, quasi viam, secundum quod dicunt Is. 51.g. Incurvare, ut transeamus. Ez. 16.b. Exposuisti fornicationes tuas omni transeunti, ut eius fieres.
marg.| {c} Factus est opprobrium vicinis suis] quia propter malum exemplum clericorum et prelatorum, facti sunt Christiani opprobrium Iudeis et gentibus et hereticis. Ps. 78. Facti sumus opprobrium vicinis nostris. Et huius causam subiungit, dicens.
marg.| {d} Exaltasti dexteram deprimentium eum] id est tu permisisti exaltari super populum tuum prelatos malos, qui eum deprimunt et opprimunt. Unde dicit Neem. 5.d. Duces primi, qui fuerunt ante me, gravaverunt populum. Et post addit : Sed et ministri eorum depresserant populum, scilicet decani rurales et Sacerdotales et ipsi Archidiaconi. Am. 5.d. Hostes iusti accipientes munus et pauperes deprimentes in porta. Lam. 1.b. Facti sunt hostes eius in capite, id est facti sunt prelati. Et ideo sequitur : Inimici eius locupletati sunt, scilicet demones, qui animas subditorum lucrantur, per negligentiam et malitiam prelatorum. Hoc est, quod sequitur hic.
marg.| {e} Letificasti omnes inimicos] scilicet demones et malos homines, de quibus Prv. 2.c. Exultant in rebus pessimis.
marg.| {f} Eius] id est populi, vel Ecclesie. Et dicit   [omnes] quia demon luxurie letificatur, cum vincit sua tentatio. Similiter demon avaritie. Et sic de aliis. Inimicos autem istos, scilicet demones deberent prelati persequi gladio verbi Dei et malos homines gladio potentie secularis. Sed sequitur e contrario.
marg.| {g} Avertisti adiutorium gladii eius] scilicet illius duplicis gladii. Lc. 22.d. Ecce gladii duo hic, scilicet potestas Ecclesiastica et secularis. Utraque videtur aversa a fine suo. Rm. 13.b. Non sine causa gladium portat. Sed modo potest dici de multis, quod sine causa gladium portant. Bar. 6.b. Sceptrum habet, ut homo sicut iudex regionis, qui in se peccantem non interfecit. Habet etiam in manu gladium et securim, se autem de bello et de latronibus, non liberat. De pace enim tuenda non servit gladius potestatis secularis, sed de pompa propalanda. Hoc ipsum fit de gladio verbi Dei. Alter tamen gladius debet tueri pauperes a predonibus, alter a demonibus. Sed cum gladius est in ore, non adiuvat, nec ferit hostes. Ps. 58. Gladius in labiis eorum, quoniam quis audivit, scilicet umquam tale ridiculum. Et in utroque gladio non queritur hodie nisi fulgor : Tamen Ez. 21.g. dicitur ; Mucro, mucro, evagina te ad occidendum, lima te, ut interficias et fulgeas cum tibi viderentur vana, etc. Bis dicit, mucro, propter illa duo genera gladiorum, qui deberent evaginari ad occidendum vitia et limari, non tantum ad fulgendum, sed ad secandum : Nunc autem ita hebetes sunt isti gladii, quod carnem non possunt secare, sed carni cedunt. Unde non possunt dici gladii, sed gladioli : Est enim herba, que dicitur gladiolus, que habet formam gladii, sed non secat. Similiter penna de ala avis. Tales gladios habent hypocrite, id est prelati remissi. Unde de ipsis non potest dici : Ps. 149. Gladii ancipites in manibus eorum. Et ideo bene dicit hic :   [Avertisti adiutorium gladii eius et non es auxiliatus ei in bello] per manum Principum, vel prelatorum, qui sunt duces exercitus. Et posset aliquis dicere, sicut aliquando contingit, licet bellando non vincam, tamen patiendo vincam. Unde dicit quidam : « Nobile vincendi genus est patientia ».
prol.| Sed ostendit hic de malo populo, quod nec sic :
marg.| {a} Unde addit : : Θ Destruxisti eum ab emundatione] quasi dicat, tribulatio nihil ei profuit, sed multum obfuit, quia non patienter sustinuit. Unde Ier. 5.a. Percussisti eos et non doluerunt, attrivisti eos et renuerunt accipere disciplinam, induraverunt facies suas super petram et noluerunt reverti, quasi dicat medicina versa est eis in venenum. Rm. 7.b. Inventum est mihi mandatum, quod erat ad vitam, hoc esse ad mortem. Ita est de populo. Et quid de maioribus, sequitur.
marg.| {b} Et sedem eius in terra collisisti] Sedes est thronus Regum et cathedra prelatorum et precipue Pontificum et Doctorum. Iste sedes invicem colliduntur Domino permittente, quia invicem guerras et bella habent. Hoc significatum fuit Gn. 25.c. ubi dicitur, quod parvuli collidebantur in utero Rebecce, in signum, quod magni colliderentur in utero Ecclesie. Erant hi Esau et Iacob. Per Esau, qui fuit vir pilosus et gnarus venandi et homo agricola, ut ibidem dicitur, significantur Principes laici. Per Iacob, qui fuit vir simplex et lenis habitans in tabernaculis significantur Principes Ecclesiastici. Que duo genera invicem in terra, id est pro terrenis colliduntur, sicut comminatus est Dominus, Ier. 51.c. Collidam in te Pastorem et gregem eius, collidam in te Duces et Magistratus et reddam Babyloni et cunctis habitatoribus Chaldee malum, quod fecerunt in Sion. Per Babylonem intelligitur aliquando Ecclesia confusione plena, vel Roma, sicut 1Pt. 5.d. Salutat vos Ecclesia, que est in Babylone. Glossa in Romana urbe. Per Chaldeam etiam ipsa potest intelligi. Chaldea enim interpretatur quasi fera, vel quasi demonium, ut fera enim devorat et ut demonium vexat. His ergo, qui in ea habitant, dicit Dominus, se redditurum malum, quod faciunt in Sion, id est in Ecclesia. Et quia ita concutitur, iam signum est, quod incipit malum et concussio a domo Domini. Et ideo bene sequitur.
marg.| {c} Minorasti dies temporis eius] quasi dicat propter mala, que faciunt, minus durabit imperium et dominium ipsorum. Ps. 54. Viri sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos. Iob. 22.c. Viri impii, qui sublati sunt ante tempus suum. Prv. 10.d. Anni impiorum breviabuntur. Et interim.
marg.| {d} Perfudisti eum confusione] Ipsa enim pompa secularis et astutia emungendi, est eis magna confusio, si adverterent. Is. 30.a. Erit vobis fortitudo Pharaonis in confusionem, id est pompa, vel prudentia Mundi, vel carnis. Vel perfudisti, id est perfundes, secundum quod promittis. Os. 4.b. Gloriam eorum in ignominiam commutabo.
marg.| {e} Usquequo, Domine] Quinta pars. Ostenso prius, quod in David non implentur promissiones, hic ostendit, in quo impleantur, quasi dicat, minorasti dies Regni Iudeorum, non {2.236vb} tamen ablato Christo, sed dilato. Sed   [Usquequo, Domine, avertis ?] id est usquequo durabit cecitas ista, qua avertitur Israel a fide et salute ? Erit hoc usque.
marg.| {f} In finem] id est semper ? quasi dicat, non, quia cecitas ex parte contigit in Israel, ut plenitudo Gentium intraret et sic tandem Israel salvus fieret. Rm. 11.c. Interim tamen.
marg.| {g} Exardescit sicut ignis ira tua) id est tota vindicabit se de ipsis. Vel sub interrogatione, sicut illud premissum est :   [Exardescetne sicut ignis ira tua] id est numquid totum consumet ad modum ignis ? Absit, sed potius.
marg.| {h} Memorare] oratio est, vel predictio.
marg.| {i} Que mea substantia] sit radix, scilicet Iesse, videlicet Beata Virgo et Apostoli. Et loquitur hic Propheta in persona sua orans pro genere suo, quod licet peccaverit, ex eius tamen substantia orta est beata Virgo, de qua Christus carnem sumpsit, in qua genus humanum redemit. Dicit ergo : Memorare, que mea substantia, in sensu illo, in quo nos dicimus : « Memento salutis auctor, Quod nostri quondam corporis Ex illibata Virgine Nascendo formam sumpseris ».Et hoc decet, ut facias.
marg.| {k} Numquid enim] etc. quasi dicat non in vanum creasti hominem, quod fieret, si eum ex toto deleres. Vere non in vanum constituisti eos, quia salvabuntur per Christum, qui est de mea substantia, per alium autem salvari non possunt. Sed pre admiratione hoc dicit interrogative et non enunciative. Et insurgendum est prolationi huius dictionis.
marg.| {l} Quis quasi dicat, quantus]
marg.| {m} Est homo, qui vivet] ab affectu faciens alios vivere in gloria.
marg.| {n} Et non videbit] etc. eternam intellige. Christus enim ad horam mortuus est et resurrexit. Rm. 6.b. Christus resurgens ex mortuis, iam non moritur, etc. Vel coniunctim potest dici et dici sic : Quis est homo, qui vivet, etc. id est cui conveniant simul ista tria, quod vivat {2.237ra} Δ ita quod ultra mortem non videat.
marg.| {a} Et Eruet animam ] etc. quasi dicat, nullus est, nisi Christus. Licet enim duo prima conveniant omnibus beatis, post resurrectionem, ut scilicet vivant et ultra mori non possint, non tamen tertium convenit alicui eorum : Nullus enim eruit animam suam de manu Inferi, excepto solo Christo, qui potestatem habuit ponendi animam suam et iterum sumendi eam, sicut dicit ipse, Io. 10.d.
Numérotation du verset Ps. 88,moraliter 
marg.| {e} Moraliter, vox esse potest penitentis et ad patriam suspirantis. Usquequo Domine] etc. non dicit quid : Unde dici potest : Faciem tuam a nobis, vel nostram a te : Faciem misericordie a nobis peccatoribus, faciem iustitie ab impenitentibus, faciem glorie a contemplantibus et desiderantibus te videre. Ier. 14. Multe sunt aversiones nostre, tibi peccavimus expectatio Israel, vel dicitur aversio Domini, eius, non conversio, sicut dicitur indurasse cor Pharaonis, eo quod ipsum non emollivit, sicut dicitur Iob. 23.d. Dominus mollivit cor meum. Hoc autem fit propter peccata. Unde Am. 2.a. Super tribus sceleribus Iuda et super quatuor non convertam eum, eo quod abiecerit legem Domini. Et sequitur : Mittam ignem in Iuda et devorabit edes Hierusalem. Et hoc est, quod sequitur.
marg.| {g} Exardescet] etc. So. 1.d. In igne celi eius devorabitur omnis terra, qui consummationem cum festinatione faciet cunctis habitantibus terram, id est amatoribus terre faciet finem, quem illi non sperant. Sed ut istam iram auferas a nobis.
marg.| {h} Memorare] etc. id est quam vilis et fragilis, quia vapor et lutum. Iac. 4.d. Que est vita vestra ? vapor ad modicum parens. Iob. 6.b. Nec fortitudo lapidum fortitudo mea, nec caro mea enea est, Ier. 18.a. Sicut lutum in manu figuli, sic vos in manu mea, dicit Dominus. Is. 64.c. Fictor noster es tu, nos vero lutum. Hec autem memoratio mitigat iram Dei. Unde dixit Gn. 6.a. Non permanebit spiritus meus in homine, quia caro est. Allegat et aliam rationem, quare Dominus debeat iram avertere ab eo, scilicet quia Dominus creavit et recreavit eum, ut ad eterna gaudia perveniret. Unde dicit :
marg.| {k} Numquid enim vane] etc. Dominus enim in creatione statuit primum in statu innocentie ; in recreatione autem constituit, quantum in eo fuit omnes homines in statu iustitie. Hoc autem vane fecisset Deus, si in fine omnes homines damnaret. Propter hoc petit Ecclesia dicens : Nunc Christe te petimus, miserere quesumus, qui venisti redimere perditos, noli damnare redemptos. Rm. 5.b. Si cum adhuc peccatores essemus, Christus pro nobis mortuus est, multo igitur magis iustificati nunc in sanguine ipsius, salvi erimus per ipsum ab ira. Non ergo vane constituit hominem Dominus, sed ut ad veritatem summam contemplandam perveniat et eam interim per speculum contempletur. Sed ipsi homines introduxerunt vanitatem et deseruerunt veritatem. Ier. 2.a. Ambulaverunt post vanitatem et vani facti sunt. Rm. 1.c. Evanuerunt in cogitationibus suis. Sed quia hec non salvant hominem, nisi a peccato studeat abstinere, subiungit remedium contra ardorem peccati, scilicet memoriam mortis, dicens.
marg.| {l} Quis est homo, qui vivet et non videbit mortem ?] quasi dicat, nullus. Eccl. 9.a. Nemo est, qui semper vivat et qui * huius rei habeat fiduciam. Eccl. 7.d. In omnibus operibus tuis memorare novissima tua et in eternum non peccabis. Et posset aliquis dicere, verum est, quod mori me oportet, sed tamen nolo cessare a peccato, quia post mortem faciam penitentiam et liberabo me a pena. Unde addit contra hoc.
marg.| {a} Eruet animam] etc. quasi dicat quis est, qui hoc possit facere ? Nullus post mortem, ante mortem autem non potest hoc facere homo per se. Postquam enim cecidit in peccatum et in manu Inferni, non potest per se resurgere : Est enim spiritus vadens et non rediens. Sed Dominus eruit eum, si ille penitere velit. Is. 49.g. Equidem et captivitas a forti tolletur et quod ablatum fuerit a robusto, salvabitur. Fortem et robustum vocat diabolum, Os. 13.d. De manu mortis liberabo eos, de morte redimam eos.
marg.| {b} Ubi sunt misericordie] Sexta pars, in qua ostendit quod etiam in membris implentur promissiones spiritualiter. Et sic potest continuari. Nullus eruit animam nisi tu : Ergo cum differas venire et eruere.   [Ubi sunt misericordie tue antique, Domine] id est ubi est modo ille usus miserendi quo solitus es misereri antiquitus ? Miserere ergo nunc eruendo nos, sicut misertus es antiquitus educendo populum de Egypto. Et.
marg.| {d} Sicut iurasti David] id est firmiter statuisti, sicut supra dixisti : Semel iuravi in sancto meo.
marg.| {f} In veritate tua] id est in teipso, qui verax es, immo ipsa veritas, Io. 14.a. Ego sum via, veritas et vita. Primo ergo allegat Dei misericordiam, dicens : Ubi sunt, etc. Secundo, veritatem eius, dicens : Sicut iurasti in veritate tua. Tertio allegat vituperium, quod sustinebant Sancti. Et aggravat illud primo a parte eorum, quibus infertur, cum dicit.
marg.| {g} Memor esto] etc. id est quod infertur servis tuis. Unde dicebat Ier. 15.c. Scito, quoniam propter te sustinui opprobrium. Secundo, aggravat illud a parte inferentium quantum ad multitudinem, cum subiungit.
marg.| {i} Multarum gentium] id est a multis gentibus illatum. Quarto, allegat caritatem, qua sustinebant Sancti opprobria, cum dicit.
marg.| {h} Quod continui] etc. sicut rem dilectam in sinu abscondimus. Quinto, allegat malitiam inferentium dicens.
marg.| {k} Quod exprobraverunt] etc. scilicet Iudei et Gentiles, te odio habentes. Et determinat quod est illud opprobrium, dicens.
marg.| {l} Quod exprobraverunt] etc. id est quod Christus commutatus est de morte ad vitam. Hec commutatio significata fuit 1Rg. 21.d. ubi David immutavit faciem suam coram Achis et tympanizabat ad ostium et defluebant salive in barbam eius. In Passione enim Deus Pater coram Iudeis mirabiliter immutavit faciem suam, id est Filium, Abach. 3.a. Ibi, id est in Passione abscondita est fortitudo eius. Ad ultimum agit gratias de isto opprobrio, ostendens quam utilitatem habent Sancti in sustinentia opprobriorum.
marg.| {a} Unde dicit : {2.237va} Δ Benedictus Dominus] et hoc non ad tempus, sed   [in eternum] Et Sanctorum omnium consensum apponit, cum subiungit :   [Fiat, fiat]
Numérotation du verset Ps. 88,moraliter 
marg.| {b} Moraliter. Ubi sunt] etc. Verbum est querentis ubi sit. etc. Sic ergo debet quilibet dicere, quia debet querere misericordiam. Lc. 11.b. Qui querit, invenit. Prv. 21.c. Qui sequitur iustitiam et misericordiam, inveniet vitam et iustitiam et gloriam, Ecce plus invenit, quam querat.
marg.| {c} Antique] Hoc potest legi in bono et in malo. In bono sic. Si vetera vulnera redeant, oportet redire ad veterem medicinam, ut antiquis morbis respondeat antiqua misericordia. Prime autem et antique miserie fuerunt, servire Pharaoni in luto, latere et palea. Ex. 1.c. Hec servitus iam rediit. Pharao interpretatur dissipatio. Sub isto Regem iam servit populus Israel, id est clerici, quia iam in magna parte sunt in schismate et serviunt in luto luxurie et latere avaritie, {2.237rb} et palea superbie ; necessarium ergo est, ut secundum antiquam misericordiam veniret aliquis Moyses, id est aliquis prelatus extractus de aquis voluptatis divitiarum, per quem liberarentur. Item alia miseria fuit populo Israel, quod oppressit eos Eglon, Idc. 3.b. Eglon interpretatur festivitas inutilis et significat gaudium Mundi et comessationes et talia, que multum regnant in clericis et in aliis hominibus. Misericordia antiqua, que de hoc liberavit eos, fuit per Aioth, qui interfecit eum, percutiens in ventre sica. Aioth interpretatur laus. Et valde laudabilis est sobrietas et contemptus mundi. Ventrem huius Eglon bene vulneravit Apostolus sica, id est gladio verbi Dei, cum dixit. 1Cor. 6.c. Esca ventri et venter escis, Deus autem et hunc et has destruet. Item Iud. 6.a. dicitur, quod Madian oppressit eos et ceteri Orientales. Hi sunt superbi et ambitiosi, qui semper sunt in ortu. Hos autem destruxit Dei misericordia per Gedeonem, qui interpretatur circumiens in utero, ecce humilitas. Qui enim circuit in utero, bene parvulus est.
marg.| {d} Sicut iurasti] Ez. 18.e. In quacumque hora ingemuerit peccator omnium iniquitatum, eius non recordabor amplius.
marg.| {e} David] id est cuilibet fideli.
marg.| {f} In veritate tua] id est in Christo, qui est veritas, Ioa. 14.a. 2Cor. 5.d. Deus erat in Christo Mundum reconcilians sibi. Vel : Sicut iurasti in veritate, id est sicut promisisti in verbo Evangelii, Io. 17.c. Sermo tuus veritas est. In malo autem potest legi : Ubi sunt misericordie tue antique, Domine : antiqua Dei misericordia fuit dare temporalia. Hanc misericordiam querunt multi. Misericordia autem nova est, subtrahere temporalia et dare Regnum eternum. Hanc vult Dominus, ut queramus. Mt. sexto d. Primum querite Regnum Dei et iustitiam eius.
marg.| {g} Memor esto] etc. Iste etiam versus in bono et in malo legitur. Servi enim Dei sunt in opprobrium, secundum quod dicitur 2Tim. 3.c. Omnes qui pie volunt vivere in Christo Iesu, persecutionem patientur, quasi dicat tales sunt in opprobrio. Ier. 20.b. Factus in derisum tota die, omnes subsannabant me, qui iam olim loquor vociferans iniquitatem et vastitatem clamito, quasi dicat, ideo subsannant me, quia detestor peccata et comminor Inferni tormenta.
marg.| {h} Quod continui in sinu meo] Felix esset, qui hoc posset dicere Domino, ut memor esset Dominus, quomodo sustinet opprobria et quod tantum ea approbat, quod abscondit ea in sinu suo, ut rem caram et pretiosam. Et vere charam, eo quod beatitudinem affert. Mt. 5.a. Beati eritis, cum maledixerint vobis homines, etc. Act. 5.g. Ibant Apostoli, etc. et quod plus est.
marg.| {i} Multarum gentium] Ps. 5. Multi insurgunt adversum me. In malo sic legitur.
marg.| {g} Memor esto] etc. Opprobrium Ecclesie et servorum Dei, est mala vita prelatorum. Ex hoc enim arguitur subditos esse malos. Eccl. 41.b. De patre impio queruntur filii, quoniam propter ipsum sunt in opprobrio. Et illud opprobrium est.
marg.| {i} Multarum gentium] quia quanto prelatus est in loco superiori, tanto a pluribus videtur eius turpitudo. Non tamen debent eam filii eius et subditi propalare. Unde dicit.
marg.| {h} Quod continui] etc. id est in secreto mentis mee. Eccl. 29.b. Audisti verbum apud proximum tuum, commoriatur in te fidens, quoniam non te dirumpet. Huius dederunt nobis figuram et exemplum, Sem et Iaphet. Gn. 9.d. Qui operuerunt verenda patris sui, que Cham discooperta nunciaverat.
marg.| {k} Quod exprobraverunt] etc. Secundum utramque expositionem inimici isti, sunt amici Mundi. Iac. 4.a. Qui amicus fuerit huius Mundi, inimicus Dei constituitur. Isti exprobrant bonis et pauperibus et despiciunt eos. Prv. 17.a. Qui despicit pauperem, exprobrat factori eius. Prv. 14.d. Qui calumniatur egenum, exprobrat factori suo. Item secundum secundam, inimici Christi, sunt heretici, qui multum exprobrant Ecclesie et Christianis propter prelatos. Unde significati sunt per Philisteum, qui dicebat, 1Rg.. 17.a. Ego exprobravi agminibus Israel hodie. Ille querebat singulare certamen et isti audent Christianos et clericos et prelatos provocare ad disputationem. Et quid exprobrant, subiungit.
marg.| {l} Quod exprobraverunt] etc. Christi dicuntur omnes prelati, id est vincti. Item Reges et pugiles, id est claustrales. Horum omnium facta est commutatio exprobrabilis, id est de bono in minus bonum, vel in malum. Prv. 25.b. Gratia et amicitia liberant, quas tibi serva, ne exprobrabilis fias, id est gratia remissionis peccati et caritas Dei et proximi. Hanc commutationem * exprobant inimici supradicti. Hanc deplorat Ieremias, Lam. 4.b. Quomodo obscuratum est aurum, mutatus est color optimus. Dominus autem immutabilis est in eternum : unde.
marg.| {a} Benedictus Dominus in eternum] Sed quomodo a nobis benedicitur : secundum quod dicitur. Hbr. 7.b. Sine ulla contradictione quod minus est a meliore benedicitur : Ergo Deus ab homine non potest benedici.
marg.| Est benedictio
- Collationis, sic non benedicimus illum, sed ipse nos. Ps. 66. Benedicat nos Deus, etc.
- Approbationis, sic benedicimus eum amantes eius benedictionem. Ps. 66. Benedicamus Patrem et Filium cum sancto Spiritu.
- Laudis, sic benedicitur ab omni creatura. Dn. 3.e. Benedicite omnia opera Domini Domino.
- Consecrationis, sic benedicimus ipsum in altari. 1Cor. 10.d. Calix benedictionis cui benedicimus.
- Sanctificationis, Io. 17.c. Ego pro eis sanctifico meipsum, 1Rg. 25.f- Benedictus Dominus Deus Israel, qui misit te hodie in occursum meum et benedictum eloquium tuum et benedicta tu, que prohibuisti me, ne irem hodie in sanguinem et ulciscerer me manu mea. Ita dixit David ad Abigail, Christus significatur per David, Beata Maria per Abigail, que interpretatur ‘patris mei exultatio’. Ipsa occurrit Christo, ne puniat Nabal virum stultum, per quam peccatores intelliguntur. Et eius eloquium est oratio pro peccatoribus.
marg.| {b} Fiat, fiat] dicit Ecclesia optans Christi benedictionem duplicem, in stola corporis et anime.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 88), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 29/04/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_88)
Signaler un complément d'information

Notes :